Ekainaren 5

Ekainaren 5a gregoriotar egutegiaren urteko ehun eta berrogeita hamaseigarren eguna da, 157garrena bisurteetan. 209 egun falta dira urtea amaitzeko.

Jaiotzak Euskal Herrian Mariasun Landa Jaiotza: Errenteria, 1949 Andoni Cedrun Jaiotza: Durango, 1960 Iñigo Larrainzar Jaiotza: Iruñea, 1971 María Chivite Jaiotza: Cintruénigo, 1978 Eskuz gaurkotu + Jaiotza gehiago... Munduan Adam Smith Jaiotza: Kirkcaldy, 1723ko ekaina eta 1723 (juliotar egutegia) Heriotza: Edinburgo, 1790eko uztailaren 17a Federico García Lorca Jaiotza: Fuente Vaqueros, 1898 Heriotza: Víznar, 1936ko abuztuaren 19a John Maynard Keynes Jaiotza: Cambridge, 1883 Heriotza: Firle, 1946ko apirilaren 21a Mark Wahlberg Jaiotza: Boston, 1971 Eskuz gaurkotu + Jaiotza gehiago... Artikulurik ez duten Ekainaren 5ko jaiotzak Troye Sivan • Pu Songling • Pierre Jean George Cabanis • Eskuz gaurkotu Heriotzak Euskal Herrian Gabriel Aresti Jaiotza: Bilbo, 1933ko urriaren 14a Heriotza: Bilbo, 1974 Carmelo Bernaola Jaiotza: Otxandio, 1929ko uztailaren 16a Heriotza: Madril, 2002 Bernard Quemada Jaiotza: Donostia, 1926ko ekainaren 13a Heriotza: Parisko 18. barrutia, 2018 Francisco Marín Jaiotza: Cárcar, 1873ko azaroaren 22a Heriotza: Manila, 1932 Eskuz gaurkotu + Heriotza gehiago... Munduan Ronald Reagan Jaiotza: Tampico, 1911ko otsailaren 6a Heriotza: Bel Air, 2004 Ray Bradbury Jaiotza: Waukegan, 1920ko abuztuaren 22a Heriotza: Los Angeles, 2012 Karl Maria von Weber Jaiotza: Eutin, 1786ko abenduaren 18a, 1786ko azaroa eta 1786ko azaroaren 18a Heriotza: Londres, 1826 O. Henry Jaiotza: Greensboro, 1862ko irailaren 11 eta 1862 Heriotza: New York, 1910 Eskuz gaurkotu + Heriotza gehiago... Artikulurik ez duten Ekainaren 5ko heriotzak Karl Robert Eduard von Hartmann • Eleanor Farjeon • Dieter Roth • Roman Ingarden • Mel Tormé • Johann Kuhnau • Eskuz gaurkotu

Gertaerak Aita Santuen jauregia 1305 - Bordeleko apezpikua Aita Santu izendatu zuten Klemente V.a izenez, eta aitasantutza Erromatik Avignon hirira eraman zuen (irudian). 1967 - Sei Eguneko Gerra hasi zen Ekialde Hurbilean, Israel eta estatu arabiar mugakideen artean. 2002 - Mozilla 1.0 arakatzailea kaleratu zen. 2016 - Athletic Club Euskal Herriko futbol taldeak 2015-2016ko Emakumezkoen Futbol Superliga irabazi zuen. + Gertaera gehiago... Egutegia Aurreko eta hurrengo urteetan 2022: Igandea 2023: Astelehena 2024: Asteazkena 2026: Ostirala 2027: Larunbata 2028: Astelehena Izendegia Santutegia: Doroteo Gazakoa, Bonifazio Mainzekoa, Franko Assergikoa Seaska egutegia: Igor eta Larraitz.

Daturen bat falta bada, urtearen lotura jarraitu han sartzeko.

---

Gertaerak

Euskal Herria

• 1199 – Gasteizko setioa hasi zuten gaztelarrek. Bederatzi hilabetez eutsi zioten gasteiztarrek, urtarrilaren 25a arte.
• 1975 – ETAk Mariano Roman Madroñal goardia zibila hil zuen Donostian.
• 1980 – Ordiziako Beti Argi Bandaren lehen emanaldia izan zen.
• 1998 – Ertzaintzak Ina Zeberio etakidea hil zuen Gernikako etxebizitza batean.
• 2016ko Euskal Herriko Estatuari buruzko galdeketak: Gure Esku Dago herri mugimenduaren erabakitzeko eskubidea aldarrikatzeko ekimenaren barruan Gipuzkoa, Bizkai eta Nafarroa Garaiko hainbat udalerrietan galdeketak egin ziren.
• 2006 – Portland Valderrivas zementuegile nafarrak Uniland enpresa erosi zuen, 1.091 milioi eurorengatik.

Mundua

• 1832 – Jean Maximilien Lamarqueren hileta-elizkizunaren ondoren, Parisen Ekaineko Matxinada hasi zen.
• 2006 – Serbia Serbia-Montenegrotik independizatu zen ofizialki.

Arte eta kultura

Mundua

• 1963 – Irma la Douce (Irma Eztia) filma estreinatu zen, Billy Wilderek zuzendu eta Jack Lemmon eta Shirley MacLaine aktoreek antzeztu, eta Louis Jourdan aktoreak narratzailearen ahotsa ipini zuen.
• 1992 – Patriot Games (Abertzaleen Jokoak) filma estreinatu zen, Phillip Noycek zuzendu eta Harrison Ford, Anne Archer, Patrick Bergin, Sean Bean, Thora Birch, James Earl Jones eta Richard Harris aktoreek antzeztu zuten.

Zientzia eta teknologia

Mundua

• 1883 – Lehen Orient Express trena Paristik irten zen.
• 2012 – Ozeano Barearen mendebaldetik Artizarraren trantsitua hasi zen.

Kirolak

Euskal Herria

• 2012ko Durango-Durango Emakumeen Saria: Emma Pooley irabazle.
• 2016 – Athletic Club Euskal Herriko futbol taldeak 2015-2016ko Emakumezkoen Futbol Superliga irabazi zuen.
• 2016 – Aviron Bayonnais Euskal Herriko errugbi taldeak Top14ra igotzea lortu zuen.

Jaiotzak

Euskal Herria

• 1759 - Martin Gartzia-Loigorri, nafar militarra, artilleria arloan nabarmendu zena (h. 1824).
• 1789 – Manez Etxeto, Katxo, lapurtar bertsolaria (h. 1872).
• 1848 – Ramon Adan de Iartza, gipuzkoar geologoa (h. 1917).
• 1859 – Bonifazio Etxeberria, gipuzkoar industria gizona, Bonifacio Echeverría arma-fabrikaren sortzailea (h. 1951).
• 1869 – Marie Charles Duval, lapurtar militarra (h. 1958).
• 1878 –
  • Bonifazio Etxegarai, gipuzkoar idazle eta legegilea (h. 1956).
  • Willy Koch, Donostian bizi izandako alemaniar argazkilaria, Koch argazkilari dinastiaren aitzindaria (h. 1950).
  • Santiago Meabe, bizkaitar politikaria, ezker abertzalearen aitzindaria (h. 1961).
• 1884 - Dominica Azparren Gil, nafar etxekoandrea, UGTko kidea, Gerra Zibilean fusilatua (h. 1936).
• 1893 – Norberto Almandoz, gipuzkoar apaiza, musikagilea, organista eta musika kritikaria (h. 1970).
• 1912 – Jean Larrieu, lapurtar militarra (h. 1969).
• 1915 – Bonifacia Zuazola, Boni, gipuzkoar erraketista (h. 2012).
• 1944 – Jerardo Elortza, gipuzkoar euskaltzalea, etnografoa, hizkuntzalaria, historialaria eta idazlea.
• 1949 – Mariasun Landa, gipuzkoar idazlea.
• 1950 –
  • Francisco Javier Etxebarria, bizkaitar futbolari ohia.
  • Ignacio Olabarri, bizkaitar historialaria eta Nafarroako Unibertsitateko katedraduna (h. 2024).
• 1952 – Jose Zugasti, gipuzkoar eskultore eta ilustratzailea (h. 2024).
• 1960 – Andoni Cedrun, bizkaitar futbolari ohia.
• 1961 – Libe Agirre, bizkaitar kazetaria. Euskaltzain urgazlea.
• 1968 – Joseba Larrinaga, gipuzkoar paralinpiar atleta (h. 2013).
• 1971 – Iñigo Larrainzar, nafar futbolari ohia.
• 1973 – Josu Andueza, gipuzkoar arraunlari ohia.
• 1975 – Aranzazu González, gipuzkoar igerilari paralinpiko ohia.
• 1976 – Aitzol Astigarraga, gipuzkoar informatikaria, robotika-ikertzailea eta Goi-mailako Online Institutuko irakaslea eta zuzendaria.
• 1978 – María Chivite, PSNko nafar politikaria.
• 1985 –
  • Iker Arretxe, Arretxe II.a, nafar esku huskako pilotaria.
  • Amaia Uribe, bizkaitar kazetaria.
• 1988 – Igor Genua, gipuzkoar errugbilaria.
• 1993 –
  • Sergio Herrera, arabar futbolaria, Miranda Ebron.
  • Alejandro Sanz Sainz, nafar futbolaria.

Mundua

• 1341 – Edmundo Langleykoa, York etxearen sortzailea (h. 1402).
• 1436 – Luis Ziprekoa, Zipreko erregea (h. 1482).
• 1646 – Elena Cornaro Piscopia, veneziar filosofoa (h. 1684).
• 1656 – Joseph Pitton de Tournefort, frantziar zientzaliari eta naturalista (h. 1708).
• 1740 – Leopoldo I.a, Germaniako Erromatar Inperio Santuko enperadorea (h. 1705).
• 1771 – Ernesto Augusto Hannoverkoa, Hannoverko erregea (h. 1851).
• 1785 – Miguel Gómez Damas, espainiar militarra (h. 1864).
• 1819 – John Couch Adams, britainiar matematikari eta astronomoa (h. 1892).
• 1830 – Carmine Crocco, Donatello, italiar bidelapur eta gerrilaria (h. 1905).
• 1836 – Susan McFarland Parkhurst, estatubatuar idazle eta konpositorea (h. 1918).
• 1844 – L. T. Meade, irlandar idazlea (h. 1914).
• 1850 – Pat Garrett, estatubatuar sheriffa, Billy Haurra hiltzeagatik ezaguna (h. 1908).
• 1862 – Allvar Gullstrand, suediar oftalmologo eta optikaria, 1911ko Medikuntzako Nobel Saria (h. 1930).
• 1868 – Séamus Ó Conghaile (ingeleraz James Connolly), irlandar lider abertzale sozialista (h. 1916).
• 1870 – Jeannie Gunn, australiar idazlea (h. 1961).
• 1871 – Michele Angiolillo, italiar anarkista (h. 1897).
• 1875 – Stanislav Kostka Neumann, txekiar idazle, olerkari, kazetari eta literatura-kritikaria (h. 1947).
• 1878 – Pancho Villa, Mexikoko Iraultzaren buruzagi garrantzitsuenetako bat (h. 1923).
• 1879 – René Pottier, frantziar txirrindularia, Frantziako Tourreko lehen eskalatzailetzat hartzen da (h. 1907).
• 1880 – Mikhail Liber, lituaniar mentxebike judua (h. 1937).
• 1883 – John Maynard Keynes, ingeles ekonomialaria, XX. mendeko garrantzitsuenetakoa (h. 1946).
• 1887 –
  • Ruth Benedict, estatubatuar antropologoa (h. 1948).
  • Agustí Duran, kataluniar historialari, artxibista eta arkeologoa (h. 1975).
• 1898 – Federico Garcia Lorca, espainiar poeta, narratzailea eta antzerkigilea (h. 1936).
• 1900 – Dennis Gabor, hungariar-britainiar fisikaria, 1971ko Fisikako Nobel Saria (h. 1979).
• 1904 – Hans Furler, alemaniar politikaria, Europako Legebiltzarreko lehendakaria (h. 1975).
• 1906 – Eraldo Monzeglio, italiar futbolaria (h. 1981).
• 1907 – Rudolf Ernest Peierls, alemaniar-britainiar fisikaria (h. 1995).
• 1917 –
  • Maurice Duverger, frantziar legelari eta politologoa (h. 2014).
  • José Pinheiro de Azevedo, Portugalgo lehen ministroa (h. 1983).
• 1920 – Cornelius Ryan, irlandar kazetari eta idazlea (h. 1974).
• 1922 – John Gatenby Bolton, britainiar-australiar astronomoa (h. 1993).
• 1923 –
  • George Montague, "Herriko Gayrik Zaharrena", gay eskubideen aldeko britainiar aktibista (h. 2022).
  • Jesús Rafael Soto, venezuelar pintore eta eskultorea (h. 2005).
• 1926 – Wen Tsai Wang, txinatar botanikaria (h. 2022).
• 1928 –
  • Gilles Aillaud, frantziar margolaria, eszenografoa, poeta eta antzerkigilea (h. 2005).
  • Tony Richardson, ingeles zinemagilea (h. 1991).
  • Otto Friedrich Walter, suitzar idazlea (h. 1994).
• 1931 –
  • Jacques Demy, frantziar zinemagilea (h. 1990).
  • José Joaquín Puig de la Bellacasa, bizkaitar diplomazialaria (h. 2021).
• 1932 – Christy Brown, irlandar margolari eta idazlea (h. 1981).
• 1937 – Hélène Cixous, frantziar unibertsitate irakaslea, idazlea, poeta, antzerkigilea, filosofoa eta kritikaria.
• 1938 – Karin Balzer, alemaniar atleta (h. 2019).
• 1939 –
  • Joe Clark, Kanadako lehen ministro ohia.
  • Juan Hormaechea, Kantabriako presidentea (h. 2020).
• 1940 – Imre Komora, hungariar futbolari eta entrenatzailea (h. 2024).
• 1941 – Martha Argerich, argentinar piano-jotzailea.
• 1942 – Teodoro Obiang Nguema, Ekuatore Gineako diktadorea.
• 1944 – Hartmut Esslinger, alemaniar-estatubatuar diseinatzaile eta asmatzailea.
• 1945 – Rosa Serrano i Llàcer, valentzierazko dazlea, itzultzailea eta editorea.
• 1946 – Stefania Sandrelli, italiar aktorea.
• 1947 –
  • Laurie Anderson, estatubatuar artista.
  • David Hare, britainiar antzerkigile eta zuzendaria.
• 1949 –
  • Ken Follett, britainiar idazlea.
  • Susan Lee Lindquist, estatubatuar biologo eta biologia irakaslea, biologia molekularrean aditua (h. 2016).
• 1951 – Lluís Pasqual, kataluniar antzerki-zuzendaria.
• 1952 – Connie Chiume, hegoafrikar aktorea (h. 2024).
• 1956 – Roger Michell, britainiar zinema zuzendaria (h. 2021).
• 1957 – Enrico Ruggeri, italiar kantagilea.
• 1959 – Mark Ella, Australiar aborigen errugbilari ohia.
• 1964 –
  • Marian Moreno, espainiar irakaslea, idazlea eta hezkidetzaren inguruan irakasleen prestakuntzan aditua.
  • Rick Riordan, estatubatuar idazlea.
• 1965 – Michael E. Brown, estatubatuar astronomoa.
• 1967 – Saman Arastoo, irandar aktore eta antzerki-zuzendaria.
• 1971 – Mark Wahlberg, estatubatuar aktore, zinema ekoizle, modelo eta rap abeslaria.
• 1976 –
  • Lauren Beukes, hegoafrikar nobelagile, ipuin-idazlea, kazetaria eta telebistako gidoilaria.
  • Takayuki Suzuki, japoniar futbolari ohia.
• 1978 – Martin Rančík, eslovakiar saskibaloi jokalari ohia.
• 1979 – David Bisbal, espainiar abeslaria.
• 1981 – Isabel Rodríguez García, espainiar abokatua eta politikaria.
• 1982 – Achille Emaná, kamerundar futbolaria.
• 1984 - Iris van Herpen, herbeherear moda-diseinatzailea, teknologia goi-mailako eskulangintza tradizionalarekin bateratzeagatik ezaguna.
• 1986 – Laura Casielles, asturiar poeta, kazetaria eta idazlea.
• 1988 – Osmar Ibáñez, espainiar futbolaria.
• 1990 – Ona Carbonell, kataluniar igerilari sinkronizatua.
• 1991 –
  • Martin Braithwaite, danirmarkar futbolaria.
  • Manuela Viale, argentinar aktore, modelo eta telebistako aurkezlea.
• 1997 – Kieran Tierney, manxar-eskoziar futbolaria.
• 1998 – Julia Lipnitskaia, errusiar patinatzaile artistikoa.

Heriotzak

Euskal Herria

• 1316 – Luis I.a Nafarroakoa, Nafarroa eta Frantziako errege eta Xanpaina eta Brieko kondea (j. 1289).
• 1921 – Jose Martin Arana, gipuzkoar enpresaburua eta Beasaingo alkatea (j. 1846).
• 1938 – Gabino Lizartza, euskal palankari eta atleta (j. 1888).
• 1963 – Matias Aranzabal, gipuzkoar futbolaria (j. 1900).
• 1975 –
  • Gabriel Aresti, bilbotar idazlea eta poeta, XX. mendeko euskal literaturaren berritzaileetako bat (j. 1933).
  • Miguel Matxinandiarena, Argentinan lan egin zuen nafar zinema ekoizlea, Buenos Airesen (j. 1899).
• 1979 – Ricardo Untzue Belloso, nafar pilotaria (j. 1910).
• 2002 – Carmelo Bernaola, euskal konpositorea (j. 1929).
• 2005 – Jose Antonio Jauregi, nafar antropologo eta saiakeragilea eta Nafarroako Unibertsitate Publikoaren lehenengo dekanoa, Errumanian (j. 1941).
• 2014 – Felix Elejalde, nafar irakaslea, idazlea eta dibulgatzailea (j. 1929).
• 2018 – Bernard Quemada, gipuzkoar hizkuntzalaria, erromanista eta lexikografoa, Parisen (j. 1926).
• 2019 – Luis Migel Kerexeta, gipuzkoar auzitegi-mediku eta EHUko irakaslea (j. 1962).

Mundua

• 754 – Bonifazio Mainzekoa, beneditar misiolaria izan zen, frisiarrak ebanjelizatzera bidali zutena (j. c. 675).
• 1310 – Amalriko Tirokoa, Tiroko jauna eta Zipreko erregeordea (j. 1272).
• 1568 – Lamoral, Egmonteko kondea, herbehereetar militarra (j. 1522).
• 1625 – Orlando Gibbons, ingeles musikaria (j. 1583).
• 1740 – Giovanni Paisiello, italiar musikagilea (j. 1740).
• 1819 – Bodawpaya, Birmaniako erregea (j. 1745).
• 1826 – Karl Maria von Weber, alemaniar musikagilea, orkestra-zuzendaria eta piano-jotzailea (j. 1786).
• 1873 – Urbano Rattazzi, Italiako lehen ministroa (j. 1808).
• 1887 – Hans von Marées, alemaniar margolaria (j. 1837).
• 1893 – Julio Popper, errumaniar-argentinar hiltzaile eta kriminala, selknam herriaren aurkako genozdioaren arduradun nagusienetakoa (j. 1857).
• 1900 – Stephen Crane, estatubatuar olerkaria (j. 1871).
• 1910 – O. Henry, estatubatuar idazle eta kazetaria (j. 1862).
• 1913 – Marie Popelin, belgikar abokatu eta feminista, legeetan doktoratua lortu zuen lehen emakume belgikarra (j. 1846).
• 1916 – Horatio Herbert Kitchener, Kitchenerreko 1. kondea, ingeles militar eta politikaria (j. 1850).
• 1921 – Georges Feydeau, frantziar Belle Époqueren antzerkigilea, bere fartsengatik ezaguna (j. 1862).
• 1923 – George Hendrik Breitner, herbeheretar margolari eta argazkilaria (j. 1857).
• 1930 – Julius Pinkas Pascin, bulgariar-estatubatuar margolaria (j. 1885).
• 1932 – Ruairí Ó Brádaigh, irlandar errepublikar politikari eta militar buruzagia (j. 1932).
• 1935 – James Edward Quibell, britainiar egiptologoa (j. 1867).
• 1940 – Domingo Hergueta, burgostar historialaria, Errioxa Garaian eta Burgosko probintzian aditua (j. 1856).
• 1946 – Holger Thiele, daniar-estatubatuar astronomoa (j. 1878).
• 1953 –
  • Bill Tilden, Big Bill, estatubatuar tenislaria (j. 1893).
  • Moelona, galestar eleberrigile eta itzultzailea (j. 1877).
• 1968 – Ellen Gleditsch, erradiokimikan aitzindaria eta Norvegiako bigarren emakume irakaslea (j. 1879).
• 1972 – Louis Mottiat, belgikar txirrindularia (j. 1899).
• 1976 – María Ruanova, argentinar dantzari, koreografo, irakasle eta baleteko maistra (j. 1912).
• 1982 – Roger Bonvin, Suitzako Konfederazioko presidentea (j. 1905).
• 1991 –
  • Rosalina Abejo, filipinar musikagile, zuzendari eta pianista (j. 1922).
  • Min-Chueh Chang, txinatar-estatubatuar ikertzailea, pilula antisorgailuaren asmatzaileetako bat (j. 1908).
• 1994 –
  • Federico Clavería, eusko-estatubatuar marinea, Pazifikoko Gerran gerra-korrespontsal gisa aritu zena (j. 1908).
  • Thaddée Nsengiyumva, ruandar apezpiku katolikoa (j. 1949).
  • Joseph Ruzindana, ruandar apezpiku katolikoa (j. 1943).
• 2000 – Franco Rossi, italiar zinemagilea (j. 1919).
• 2001 – Pedro Laín Entralgo, espainiar sendagile eta idazlea (j. 1908).
• 2002 – Dee Dee Ramone, estatubatuar musikaria, Ramones taldeko kide sortzailea (j. 1951).
• 2004 –
  • Fernando Manzaneque, Manzaneque de la Mancha, espainiar txirrindularia (j. 1934).
  • Ronald Reagan, Ameriketako Estatu Batuetako 40. Presidentea eta aktorea (j. 1911).
• 2005 –
  • Pepita Carpeña, espainiar feminista eta anarkosindikalista, frankismoan erbesteratua (j. 1919).
  • Alberto Pedro Torriente, kubatar antzerki-idazle, antzezle eta olerkaria (j. 1954).
• 2008 – Eugenio Montejo, venezuelar olerkaria, saiakera egilea eta diplomatikoa (j. 1938).
• 2012 – Ray Bradbury, zientzia fikzio, fantasia, beldur eta misteriozko estatubatuar idazlea (j. 1920).
• 2013 – Clément Méric, frantziar ekintzaile antifaxista gaztea, eskuin muturreko talde batekin izandako borroka baten ondorioz.
• 2014 – Nina Byers, estatubatuar fisikari teorikoa eta ikerketa-irakaslea (j. 1930).
• 2015 – Tarek Aziz, irakiar politikaria, Saddam Hussein Irakeko diktadorearen laguntzailea (j. 1936).
• 2016 – Jerome Bruner, estatubatuar psikologoa (j. 1915).
• 2018 –
  • Jadwiga Grabowska-Hawrylak, poloniar arkitekto arrazionalista (j. 1920).
  • Kate Spade, estatubatuar moda-diseinatzailea eta enpresaburua (j. 1962).
• 2022 – Alec John Such, hungariar-estatubatuar baxu-jolea, Bon Jovi taldeko kidea (j. 1951).
• 2023 –
  • Astrud Gilberto, brasildar abeslaria (j. 1940).
  • Robert Hanssen, estatubatuar espioia (j. 1944).
• 2024 – Ben Vautier, suitzar jatorriko frantziar artista (j. 1935).

Jaiak eta urteurrenak

• Sehaska egutegiko izendegia: Igor eta Larraitz.

Kanpo estekak

• Datuak: Q2622
• Multimedia: 5 June / Q2622

Ekainaren 4 | Urteko egutegi | Ekainaren 6