Athafnafræði

Athafnafræði er undirgrein heimspekinnar sem fjallar um kenningar um ferlið sem liggur á bakvið mannlegar athafnir sem slíkar, til að mynda um ástæður til breytni. Þessi undirgrein felur meðal annars í sér þekkingarfræði, siðfræði, frumspeki, réttarheimspeki og hugspeki. Þeir sem fást við athafnafræði kallast athafnafræðingar og hefur fræðin vakið mikla athygli allt frá dögum Aristótelar og útgáfu hans á Siðfræði Níkomakkosar (nánar tiltekið III. bók). Með nýtilkomu viðeigandi tilrauna í sálfræði og taugavísindum er nú hægt að rannsaka margar kenningar í athafnafræði með vísindalegum aðferðum.

Yfirlit

Stundum er athafnafræðinni lýst með tilvitnun í Ludwig Wittgenstein: „Hvað er eftir ef ég dreg þá staðreynd að hönd mín fer upp frá þeirri staðreynd að ég lyfti hendi minni?“

Gátur athafnafræðinnar innan hefðar rökgreiningarheimspekinnar eru m.a.:

• Hver eru tímamörk athafnar? Getur athöfn t.d. lokið áður en afleiðing hennar kemur fram?
• Er athöfn það sama og líkamleg hreyfing? Getur ein og sama hreyfingin undir ólíkum lýsingum verið ólíkar athafnir?
• Er tiltekin athöfn það sama og tiltekinn atburður? Getur einn og sami atburðurinn undir ólíkum lýsingum verið ólíkar athafnir?
• Hvernig ber að skýra eða réttlæta athafnir? Verða að vera orsakatengsl á milli útskýringarinnar og athafnarinnar (eins og bandaríski heimspekingurinn Donald Davidson lagði til)? Hvernig koma ætlanir gerandans málinu við?

Aðrar vangaveltur sem upp hafa komið í sambandi við athafnafræðina eru m.a.:

• Eru ástæður fyrir breytni forsenda skynsamlegrar siðfræði? (eins og Þorsteinn Gylfason segist vera sammála Elísabetu Anscombe um)

Tengt efni

• Ástæða
• David Hume
• Donald Davidson
• G.E.M. Anscombe
• Michael Bratman
• John Broome
• Harry Frankfurt

Tengill

• Stanford Encyclopedia of Philosophy: „Action“

Heimildir

Fyrirmynd greinarinnar var „Philosophy of action“ á ensku útgáfu Wikipedia. Sótt 28. maí 2018.

• Mele, Alfred (ritstj.), The Philosophy of Action (Oxford: Oxford University Press, 1997).