Tahoniigááh
Tahoniigááh/Atsʼiiʼ honiigaah éí tʼáá yéigo dóó tsį́į́łgo naałniihgo átʼé. Tahoniigááh bichʼosh doo yitʼiʼnii éí "RNA virus" wolyéígíí átʼé, áádóó "Orthomyxoiridae" daʼyiikáʼígíí átʼé (Chʼosh doo yitʼínii nidééł kááhígíí akwiitʼéigo ałtsaʼ déísdzoh). Díí naałniih éí tsʼiidiʼ áádóó bidiłdasdwohígíí yééniʼtʼíʼ.
Bílaʼashdlaʼí bidiilnáʼgo éí:
- hákʼaaz hwiiʼhiilwoʼgo jiʼdloh łeh,
- aʼtsʼiis táá naʼałkid łeh (100.0 °F dóó déigo),
- daʼyii néézgai łeh,
- hádwoh néézgai łeh,
- Tsiiʼtsʼíín néézgai łeh,
- jiʼdiil kós łeh,
- doo hótáá hwíínéʼdaʼ łeh, áádóó hátáá akwéʼiʼdaʼ łeh,
- tsʼąąʼ hódiʼnii, dóó nijiikóh łeh (áłchíníigo).
Tʼáá yéigo tahoniigááh átʼéego éí bílaʼashdlaʼí dikós nitsáʼiʼ bidiilnáʼ, áádóó tʼáá díí nidiʼ bitsʼąąʼ doo adein yilééh (díí éí naas dazʼlį́į́hígíí dóó áłchíní yázhí ayiisígíí). Atsʼiiʼ honiigaah dóó dikós naałniihígíí éí ałʼą́ą́h átʼé.
Tahoniigááh / Atsʼiiʼ honiigaah éí łáʼdiilkósgo; éí doodaiiʼ éí, haʼtsʼiiʼhá niihgo bichʼááʼ tłʼish adááłígíí chʼosh doo yitʼiʼnii bihólǫ́ogo yaʼnaał dasgo łaʼdah yiʼdiiłnáʼ. Naaná chʼosh doo yitʼínii dił, dóó chʼąąʼ bihólǫ́ogo ałdóʼ bitsʼą́ą́hdę́ę́ʼ naałniih. Chʼosh doo yitʼínii ałdoʼ tʼáá dooleʼéʼ bikáaʼgi dootáʼnaasgiizgo ałdóʼ bitsʼą́ą́hądę́ę́ naałniih hólǫ́. Aláʼ táláwosh bee tááji giisgo éí chʼosh doo yitʼínii nash kwiiłʼį́.
Tʼáá ninahah bikʼeʼ éí Tahoniigááh / Atsʼiiʼ honiigaah baʼhonéʼ lééh, díí naʼhasdząąn bikáaʼgi, áádóó hashį́į́h néélʼąąh bílaʼashdlaʼ bitsʼiiʼ adein nidaʼhalééh. Biniináígíí éí Tahoniigááh / Atsʼiiʼ honiigaah bichʼosh doo yitʼiʼnii ałʼą́ą́h ánaaniił.
Dishjį́diʼ éí azee ąąh alʼįʼdiʼ jigáágo éí achʼąąʼ adáʼatsʼiʼ, azee éí "trivalent influenza vaccine (TIV)" wolyé. Díí azee éí, Chʼosh doo yitʼínii ashtʼéélyáígíí (purified) dóó táágo chʼosh doo yitʼínii biviral strain ashtʼéélyáígíí bił alyáʼ (inactive strainsígíí). Azee ałaʼiʼ siʼąąhnigiʼ éí naaki ałʼąąh "atsʼiiʼ honiigaah A" subtype virusígíí bił alyá, áádóó tʼaałaʼiʼ "atsʼiiʼ honiigaah B" subtype virus biłʼalyá. Díí azee chʼosh doo yitʼínii biviral strain beeʼazee alyáígíí éí doo naałniih yiilééhdaʼ. Díí azee alʼį́į́hgo éí ałaʼiʼ nahaijiʼ tʼéiyá yaʼatʼééh, biniináígíí éí chʼosh doo yiitʼínii ałʼąąh anánííł, áádóó tsʼiiłgo ałʼąąh anánííł. Naaná azee "antiviral drugs" wolyéígíí" ałdóʼ chʼooʼį́į́hgo átʼé.
Atsʼiiʼ honiigaah nidasniihígíí
[łahgo áshłééh | łahgo áshłééh]- "Asiatic Flu / Russian Flu", 1889–1890 yihah yę́ędą́ą́ʼ naasniih
- "Spanish Flu", 1918–1920 yihah yę́ędą́ą́ʼ naasniih
- "Asian Flu", 1957–1958 yihah yę́ędą́ą́ʼ naasniih
- "Hong Kong Flu", 1968–1969 yihah yę́ędą́ą́ʼ naasniih
- "Avian strain / H5N1", 1990’s biyihah yę́ędą́ą́ʼ bílaʼashdlaʼí bidaʼdeesnáʼ binaʼadaałtsoosí bikéyahdi.
- "Swine Flu / H1N1", 2009 biyihahgo éí Méhigoʼdi bílaʼashdlaʼí yiitsʼą́ą́dę́ę́ʼ adein nidaʼhaazlį́į́ʼ.
Tahoniigááh / Atsiiʼ honiigaah bichʼosh doo yiitʼínii
[łahgo áshłééh | łahgo áshłééh]Tahoniigááh / Atsiiʼ honiigaah bichʼosh doo yiitʼínii éí táá ałʼąąh átʼéego ałtsʼááʼdzoh:
- Chʼosh doo yiitʼínii influenzavirus A,
- Chʼosh doo yiitʼínii influenzavirus B,
- Chʼosh doo yiitʼínii influenzavirus C.
Chʼosh doo yitʼínii influenzavirus A éí tsiidiʼ tóbąąhgo nidaʼtʼáʼigiʼ bitsʼąąʼdę́ę́ naałniih yiiłniʼ. Łahdaʼ hadaʼyiitʼééhgo chʼosh doo yiitʼínii naaldloshiʼ bitsʼiis bitáájiʼ iiʼnótʼį́į́ yiilééh áádóó éí naaldloshiʼ ałhidaʼdiilnáʼ lééh, áádóó diné binaaldloshiʼ naazjéégo ałdóʼ yidaʼdiiłnáʼ lééh, áádóó éí bílaʼashdlaʼí bitsʼiis bitáájiʼ iiʼnótʼį́į́ yiilééh, áádóó éí tahoniigááh / atsiiʼ honiigaah yilééh.
Chʼosh doo yiitʼínii influenzavirus A-ígíí éí tʼáá yéigo bílaʼashdlaʼí bitsʼiis bitáá naałniih (yichʼiʼ daʼnidiilwoʼ). Áádóó chʼosh doo yiitʼínii influenzavirus A éí akwii shį́į́h ałʼą́ą́h átʼéego ałtsʼáʼdzoh (bilagáanají éí bisubtypes yiiłniʼ). Díí ałtsʼádzohígíí éí chʼosh doo yiitʼínii biantibody naalkáágo beeʼałtsaʼdzoh, azee bąąh anaalʼį́į́hgo. Díí chʼosh doo yiitʼínii ałkééʼ dasdzohígíí éí bílaʼashdlaʼí bitsʼiis bitáádiʼ iinótʼiiʼ nilį́į́hgo beeʼnaalkáá, áádóó chʼosh doo yiitʼínii influenzavirus A adaʼtʼéíʼ:
- H1N1, 1918 yihah yę́ędą́ą́ʼ naasniih, "Spanish flu" wolyéego daʼyozhiʼ.
- H2N2, 1957 yihah yę́ędą́ą́ʼ naasniih, "Asian flu" wolyéego daʼyozhiʼ.
- H3N2, 1968 yihah yę́ędą́ą́ʼ naasniih, "Hong Kong flu" wolyéego daʼyozhiʼ.
- H5N1, 2007–2008 yihah yę́ędą́ą́ʼ naasniih, díí éí seasonal flu nilʼį́į́hgo naasniih.
- H7N7, Díí éí chʼosh doo yiitʼínii naaldlosh bąąhdę́ę́ bílaʼashdlaʼí bitsʼiis bitáágiʼ iiʼnótʼį́į́ yilééh, Bilagáana bizaadjí éí "zoonotic potential" yiiłniʼgo yózhiʼ.
- H1N2, Díí éí bisóodi dóó bílaʼashdlaʼí bitsʼiis biʼiinótʼiiʼ nadlééh.
- H9N2
- H7N2
- H7N3
- H10N7
- H1N1 2009 yihah biyíʼ Méhigoʼdi baʼhanéʼ, "Swine flu / N1H1 " wolyéego.
Chʼosh doo yiitʼínii influenzavirus B éí bílaʼashdlaʼí bitsʼąąʼdę́ę́ naałniih, áádóó bílaʼashdlaʼí tʼéiyá aałhidaʼdiilnáʼ, áádóó díí chʼosh doo yiitʼínii bichʼosh doo yiitʼínii éí tʼááłiʼ bigenus hólǫ́. Díí atsʼii honiigaah éí doo ayóʼ bahónéʼdaʼ.
Chʼosh doo yiitʼínii influenzavirus C éí bisóodi dóó bílaʼashdlaʼí tʼéiyá bitáʼgiʼ iiʼnótʼį́į́ nilį́į́h. Áádóó tʼááłiʼ bigenus hólǫ́, akóniidiʼ bílaʼashdlaʼí bitsʼiis bitáágiʼ iiʼnótʼį́į́ yiilééhgo éí tʼáá yéigo átʼé łeh, áádóó tʼáá kwééʼiʼ naałniih yiilééh (Doo nitsaʼgo naałniih yiilééhdaʼ). Díí chʼosh doo yiitʼínii influenzavirus C éí dooʼayó bahanéʼdaʼ.
Atsʼíís Baa Áháyą́dóó
[łahgo áshłééh | łahgo áshłééh]Dikwíí yiskánídą́ą́ʼ shį́į́ níłchʼi halneʼí dóó níłchʼi naalkidí biyiʼdóó da bisóodi bee wójíigo tsʼííh niidóóh éiyá baa chʼíhootʼá. Éí shį́į́ bikʼehgo ákótʼáo éí kodóó bee nihił hwiilneʼ dooleeł, tsʼííh niidóóhígíí. H1N1 éí bee yíníijíi dooleeł.
Tʼáá bílaʼashdlaʼii bitah deesniiʼgo éí bitsʼáádóó éí ídadeelnaʼ. Kótʼáo nihił bééhózin. Naaldlooshii baa áháyą́dóó ałdóʼ tʼáá ákótʼéego haneʼ yidaʼasniiʼ.
Doo ániid hááłniiʼii átʼée da. 1988 dóó yíwohdą́ą́ʼ tʼáá baa chʼéhátʼáahgo ákótʼáo éí bílaʼashdlaʼii bitahgóó ńdíłnahgo baa haneʼ.
Áko díí éiyá ajéí yilzólii íiyisíí yeinítʼíinii óolyé dóó ałʼąą anááʼnííł.
Áádóó nighéí Atsʼíís Baa Áháyą́dę́ę́ʼ ádaanóo éiyá bee ádaa áháyánígíí éí dikwíigo shį́į́ baa ákonohsin dooleeł danihiłní.
Áko ndi alą́ąjįʼ baa ákonohsin dóó nihił bééhózin dooleełígíí éiyá díí atsįʼígíí éí doo bitsʼą́ą́dóó da ííshją́ą́. Tʼáá ádaatʼínígi átʼíigo bitsóodi bitsįʼ daahsánígíí yéego daałtʼeesgo daahsą́.
Díí éiyá ajéí yilzólii yaa náátʼǫ́ǫ éiyá naałniih… jó éiyá bílaʼashdlaʼii éí bitah yiłnih. Jó éí áhótʼáo éí baa hwiilneʼ áko.
Jó éí dilkosgo jó tʼáá áhótʼáo éí bee ahiʼdilnééh. Áádóó índa éí hatsį́į́yah da níigo da éiyá ákótʼáo dóʼ yeeʼ ahiʼdilnééh. Áádóó índa éiyá binéʼeshtǫʼ da yitʼoodo áádóó nighéí naaltsoos ádaałtʼą́ʼígíí tʼáá bóhólnííhígo ʼiih yiiníiłgo da. Jó tʼáá áhótʼáo bízhdílnihgo da. Jó tʼáá áhótʼáo dóʼ éí bee ahijiʼdoolnahgo átʼé. Áko áhótʼéé lá.
Jó éí díí éiyá tsʼííh niidóóhígíí éiyá yéego éí wódahgo ńjíłkid dooleeł nighéí 100 dóó níwohjįʼ. Jó áhótʼéé lá. Áádóó éiyá ayóo haa náhonikaʼ dooleeł. Jó áhótʼéé áko. Ayóo chʼéézhdeeyá nahaloo. Áko ákótʼé. Áádóó índa doo íiznízin da dooleeł dóó yéego jidilkos dooleeł áádóó hanéʼéshtǫʼ dóʼ łą́ą dooleeł dóó hadáyiʼ honeezgai dooleeł. Áádóó índa éiyá jizkwii dooleeł éí doodaoʼ éí ńjíkwii dooleeł áádóó hachaan da haniká nílį́į dooleeł. Jó áhótʼé.
Áádóó índa yéo náás ájooliiło éí tsxį́įho éí azeeʼ álʼį́į́góó éí jidoogááł. Áko díí ájítʼáo éí azeeʼ álʼį́įdi éí éiyá tsxį́įho akǫ́ǫ́ jidoogááł, éí éiyá hayol da haitʼáago da yaa hanástʼiidoo. Jó áhótʼé. Áko chʼééh dah dididziihgo áádóó índo éí éiyá áádóó hajéítsʼiin hodinaho yéego diniihgo da. Ákótʼáo éiyá áádóó índa yéo kweʼé haʼííshį́į́ ndaaz nahaloo hajéítsʼiingóó dah siʼáo nahalingo ákótʼáo dóʼ. Áádóó índa hoł dah nínáhodidáahoo áádóó hoł náhoniyiloo. Jó tʼáá áhótʼáo da dóʼ. Áádóó yéo dańjíkwiihgo, jó áhótʼáo. Áádóó ałchíní yázhí da éiyá éí níléí bikágíyígíí jó éí tʼóó ayóo dootłʼizh nahalin silį́įʼoo dabizábąǫ́ da dadootłʼizho. Jó tʼáá áhótʼáo da. Áádóó doo tó dadoodláágóó áádóó ayóo atsʼádoolniho da áádóó chʼééh dah nízhdiiłtéeho da, doo íinízingóó. Áádóó índa níléí tsʼíís niidóóhígíí bąąh haʼííjéeʼoo, jó áhótʼáo da biłoo.
Áádóó chéeh dah nízhdiiłtʼeʼo da, jó áhótʼáo. Áhótʼáo éí tsxį́įho nílá niléí azeeʼ álʼį́į́góó éiyá jidoogááł. Jó ákótʼáo yaa dahalneʼ.
Íiyisíí díí tsʼííh niidóóh H1N1 baa haneʼígíí beíńdootʼįįłígíí éiyá doo yichʼįʼ haʼólníi da dooleełígíí sáanii dóó hastóí áádóó áłchíní áádóó tsíłkéí dóó chʼikę́ę́h íiyisíí éiyá doo yichʼįʼ haʼólníi da, haashį́į́tʼą́ǫ ákótʼé daanóo éí Átsʼíís Baa Áháyą́dóó éiyá yaa dahalneʼ. Áádóó tʼáá háíshį́į́ yéego bitsʼíís bichʼįʼ anáhóótʼįʼ bijéí yilzólii dabąąh dahazʼáago áádóó diabetic nilíigo da ákótʼáo éiyá doo bichʼįʼ ádeinítʼíi da dooleeł, doo yichʼįʼ haʼólníi da dooleeł.
Díí átʼáo éí bichʼą́ą́h ádaa áháyą́ ííshją́ą́. Tsʼídá tʼáá áhótʼáo nihił dahwiilneʼ, ʼáh nighéídę́ę́ʼ. Díí áląʼ táánágis. Jó éí bee áchʼą́ą́h ádaa áháyą́.
Áádóó índa éiyá, "Cover Your Cough," danihidiiʼní. Éí tʼáá áhótʼé. Shą́ąʼ éí nighéí hastʼį́įyaa dajinóo jidilkoso da éí áchʼą́ą́h dah nízhdidíílniho. Ákótʼáo éí éiyá hatsʼį́įyaa dajiníi łeh. Ákweʼé éí doo éí nighéígóó éí éiyá díí jidilkosígíí ahiłdaas da. Jó éí biniyé. Áko éí áhótʼéhígíí bee ádaa ádahwiinohdzin dooleeł. Áádóó índa éí nighéí nihinéʼéshtǫʼ dahólǫ́ǫ éiyá akǫ́ǫ́ naaltsoos ádaałtʼą́ą́ʼígíí chódeinołʼį́ danihidiiʼní áádóó tsʼiilzéí bá naaznilígíí kóneʼé biih dahohnííł ííshją́ą́ tʼááshoodį́.
Áádóó índa éí nihilaʼ yéo tą́ą́hdaagis. Kótʼáo éí bee ádaa… bee áchʼą́ą́h áhátʼį́ ííshją́ą́ shidineʼé. Áádóó índa nighéí ʼáaleʼé da chodeinoł… daahdlą́ǫ da nighéígóó tó dilchxoshį́ danilínígíí tó łikaní da dabidohní áhóótʼéhígíí da tʼáadoo tʼááłáhígi atah… ádah… atah ńdahohtʼáhí tʼááshǫǫdí. Tʼááłáhígo nihitah ádeinohʼáo ádeínóhsin. Ákojį́ éí ádeiłní Bilagáana, "Don’t share drinking containers," deiłní.
Áádóó índa nihighandi da ałdóʼ akǫ́ǫdí bee ádítʼoodí da nihitah daníłtsoozo ádeínóhsin da nihiłní. Éí doodao shį́į́ ákǫ́ǫdí naaltsoos da bee ádaa ditʼoodíí da dahóló éí átʼéhígíí da chodeinółʼį́. Jó danihiłní. Áádóó nihaʼáłchíní ałdóʼ akǫ́ǫ́ bidaaneʼé da dahólǫ́. Ákódaatʼéhígíí hazhóʼó tą́láwosh dóó tǫ́ bá bee tą́ą́hdaahgis. Bá bee tánádaahgis jó danihiłní.
Áádóó tʼááshǫǫdí hááleitʼáo da kweʼégi da nihichʼįʼ anáhóótʼįʼ silį́įʼoo danihisikʼoo da jó éí tʼáá áhótʼáo hooghandi nahisóotą́ danihiłní. Tʼáadoo ńlááhóó bił ndaahkaíí, jó danihiłní. Éí áhóótʼéé lá. Áádóó hasłą́ą́góó da njighą́ǫ jó áhótʼáo… áhótʼáo da… háída bichʼįʼ anáhóótʼįʼgo da áadi áhótʼáo yił naagháo… jó tʼáá áhótʼáo ahizhdadilnaʼ shį́į́ biniinaa danihiłní, jó áhótʼé. Áádóó índa tó łą́ǫ daahdlą́ danihiłníí lą́, áhótʼé. Jó éí shį́į́ éiyá éí tsʼííh niidóóh danilínígíí éí shį́į́ áhótʼáo hayiiłʼeeł yiniiyé. Éí ʼáh áhótʼáo áádóó índa éí hatah shį́į́ yáʼátʼééh áhósin éí ałdóʼ tó nilínígíí. Áádóó índa ałdóʼ hazhóʼó yéego ałhosh nihiłní. Get plenty of rest, ní. Áádóó índa ádóółzééh, níláhóó nináhdaah nihiłní.
Áádóó índa nihidas dóó áaleʼé ʼáadoo yéo bąąh nihíniʼí ałdóʼ, jó áhótʼé. Áádóó hazhóʼó ohsą́ nihiłnóo, áhótʼáo nihił chʼíhooníʼą́ áko. Hazhóʼó ádaa áhółyą́ shidineʼé áko.
Béésh Łichíʼii biyiʼdóó ił Nahazʼą́ baa Haneʼ- Naʼadikid hólǫ́ǫgo éí díí níłchʼi naaltsoos (IHS) (Bilagáanakʼehjí)
- Naʼadikid hólǫ́ǫgo éí díí níłchʼi naaltsoos (WHO) (Bilagáanakʼehjí)