Amanita

Muchomor
	; Cykl życiowy muchomorów
	Systematyka
Domena	eukarionty
Królestwo	grzyby
Typ	podstawczaki
Klasa	pieczarniaki
Rząd	pieczarkowce
Rodzina	muchomorowate
Rodzaj	muchomor
	Nazwa systematyczna
	Amanita Pers.; Tent. disp. meth. fung.: 65 (Lipsk, 1797)
	Typ nomenklatoryczny
	Amanita muscaria (L.) Lam.
	Multimedia w Wikimedia Commons
	Hasło w Wikisłowniku

Amanita Pers. (muchomor) – rodzaj grzybów z rodziny muchomorowatych (Amanitaceae)^[1].

Charakterystyka

Naziemne grzyby kapeluszowe. Młode owocniki kuliste, chronione osłoną całkowitą, jej resztki pozostają w części gatunków u dorosłych osobników w postaci łatek na kapeluszu i pochwy u podstawy trzonu, występuje również osłona częściowa, której pozostałością jest pierścień (nie występuje u wszystkich gatunków). Występują w lasach, tworzą mykoryzę z drzewami^[2]^[3].

Wiele muchomorów zawiera toksyny, nieraz bardzo silne, jak alfa-amanityna występująca w muchomorze zielonawym. Niektóre z alkaloidów muchomorów mają właściwości halucynogenne, jak muscymol w muchomorze czerwonym^[2].

Większość gatunków niejadalnych i trujących, niektóre śmiertelnie (niebezpieczny muchomor sromotnikowy Amanita phalloides), są też gatunki jadalne. Dawniej muchomory stosowano do trucia much stąd nazwa mucho-mor. Skórka kapelusza muchomora, ze względu na odurzające działanie niewielkich dawek, wykorzystywana jest jako narkotyk. Z muchomorów czerwonych ludy syberyjskie przygotowywały odurzający napój, używany przez szamanów. W lecznictwie ludowym na polskiej wsi muchomory zalane spirytusem lub denaturatem były wykorzystywane do nacierania miejsc bolących z powodu reumatyzmu^[4].

Systematyka i nazewnictwo

Pozycja w klasyfikacji: Amanitaceae, Agaricales, Agaricomycetidae, Agaricomycetes, Agaricomycotina, Basidiomycota, Fungi (według Index Fungorum)^[1].

Takson utworzył w 1797 r. Christiaan Hendrik Persoon^[1]. Ma 25 synonimów naukowych^[5]. Polską nazwę podał Feliks Berdau w 1876 r. W polskim piśmiennictwie mykologicznym należące do tego rodzaju gatunki opisywane też były jako bedłka, muchomorka, mglejarka i muchomór^[6].

Podział na sekcje

W rodzaju Amanita do 2018 roku opisano 952 gatunki podzielone na 2 podrodzaje: Amanita podzielony na sekcje Amanita, Caesareae i Vaginatae oraz Lepidella podzielony na sekcje Validae, Phalloidae, Amidella i Lepidella. Sekcja Lepidella czasami oddzielana jest jako osobny rodzaj Saproamanita^[7].

Podrodzaj Amanita

Podrodzaj Amanita obejmuje gatunki z zarodnikami nieamyloidalnymi (nie reagującymi na odczynnik Melzera).

Sekcja Amanita

Gatunki z sekcji Amanita cechują się owocnikiem wyrastającym z czubka początkowego jajowatego primordium w postaci bulwy, która wraz ze wzrostem zanika. Pochwa bywa szczątkowa. Gatunki toksyczne dla człowieka, o działaniu podobnym do muchomora czerwonego^[8].

Sekcja Caesareae

W gatunkach z sekcji Caesareae owocnik zaczyna się pojawiać pośrodku primordium. Trzon bez bulwy, z wyraźnym pierścieniem i dużą pochwą. Kapelusz posiada na brzegu wyraźne prążkowanie. Charakterystyczny jest sposób przyłączenia trzonu do dna pochwy. Gatunki w większości należą do smacznych grzybów jadalnych^[9].

Sekcja Vaginatae

Owocniki podobne w budowie do sekcji Caesareae,, lecz nie posiadają pierścienia ani przyłącza na dnie^[10]. Gatunki w tej sekcji zawierają toksyny, które jednak po silnym podgrzaniu rozkładają się. Większość gatunków uważana za jadalne o niskiej wartości^[11]. Jest bardzo liczną sekcją, wiele jej gatunków da się odróżnić jedynie przy bardzo dogłębnej analizie.

Podrodzaj Lepidella

Obejmuje gatunki z zarodnikami amyloidalnymi (reagującymi na odczynnik Melzera).

Sekcja Validae

Gatunki z tej sekcji posiadają wygląd podobny do sekcji Amanita, jednak pochwa praktycznie zawsze jest szczątkowa. Koniec trzonu z bulwą, kapelusz zazwyczaj posiada cętki, a jego brzeg nigdy nie jest prążkowany Gatunki z tej sekcji zawierają toksyny hemolityczne, które w niektórych gatunkach rozkładają się przy gotowaniu^[7].

Sekcja Phalloidae

W tej sekcji wszystkie gatunki posiadają pierścień oraz bulwę na końcu trzonu okrytą pochwą o różnym charakterze. Brzeg kapelusza nie jest prążkowany nawet u młodych owocników. Wszystkie gatunki są silnie trujące^[7].

Sekcja Lepidella (Saproamanita)

Gatunki należące do sekcji Lepidella mają prążkowany brzeg kapelusza ze zwisającymi pozostałościami primordium. Owocnik podobnie jak w sekcji Amanita rozwija się ze szczytu bulwy, jednak tutaj jest ona zdecydowanie większa i nie zanika. Jest jedyną sekcją zawierającą gatunki saprotroficzne stąd czasami oddziela się ją jako osobny rodzaj. Zawiera zarówno gatunki jadalne i trujące^[7].

Sekcja Amidella

Ogólny wygląd podobny do sekcji Lepidella, z tą różnicą, że bulwa zawsze jest pokryta grubą wielowarstwową pochwą o różnym kształcie. Trzon u dorosłych owocników nie posiada pierścienia. Miąższ barwi się na pomarańczowo lub brązowo przy uszkodzeniu. Grzyby trujące^[7].

Gatunki występujące w Polsce

Amanita argentea Huijsman 1959 – muchomor srebrzysty
Amanita battarrae (Boud.) Bon 1985 – muchomor oliwkowy
Amanita caesarea (Scop.) Pers. 1801 – muchomor cesarski
Amanita ceciliae (Berk. & Broome) Bas 1984 – muchomor złotawy
Amanita citrina (Schaeff.) Pers. – muchomor cytrynowy
Amanita contui Bon & Courtec. 1989 – muchomor żółtopomarańczowy
Amanita crocea (Quél.) Singer 1951 – muchomor żółtawy
Amanita echinocephala (Vittad.) Quél. 1872 – muchomor jeżowaty
Amanita eliae Quél. 1872 – muchomor białożółtawy
Amanita excelsa (Fr.) P. Kumm.1871 – muchomor twardawy
Amanita franchetii (Boud.) Fayod 1889 – muchomor szorstki
Amanita friabilis (P. Karst.) Bas 1974 – muchomor olszynowy
Amanita fulva Fr. 1815 – muchomor rdzawobrązowy
Amanita gemmata (Fr.) Bertill. 1866 – muchomor narcyzowy
Amanita lividopallescens (Gillet) Bigeard & H. Guill. 1913 – muchomor szaropłowy
Amanita muscaria (L.) Lam. 1783 – muchomor czerwony
Amanita nivalis Grev. 1821 – muchomor alpejski
Amanita olivaceogrisea Kalamees 1986 – muchomor oliwkowoszary
Amanita pachyvolvata (Bon) Krieglst. 1984
Amanita pantherina (DC.) Krombh. 1846 – muchomor plamisty
Amanita phalloides (Vaill. ex Fr.) Link 1833 – muchomor zielonawy (sromotnikowy)
Amanita porphyria Alb. & Schwein. 1805 – muchomor porfirowy
Amanita regalis (Fr.) Michael 1904 – muchomor królewski
Amanita rubescens Pers. 1797 – muchomor czerwieniejący
Amanita spadicea Pers. 1797 – muchomor kasztanowaty
Amanita strobiliformis (Paulet ex Vittad.) Bertill. 1866 – muchomor szyszkowaty
Amanita submembranacea (Bon) Gröger 1979 – muchomor brązowooliwkowy
Amanita vaginata (Bull.) Lam. 1783 – muchomor szarawy
Amanita virosa (Fr.) Bertill. 1866 – muchomor jadowity