Ciężkowice

Ciężkowice
	miasto w gminie miejsko-wiejskiej
	; Widok ogólny Ciężkowic ze Skałki z Krzyżem
	Herb
Państwo	Polska
Województwo	małopolskie
Powiat	tarnowski
Gmina	Ciężkowice
Prawa miejskie	1348
Burmistrz	Jowita Jurkiewicz-Drąg
Powierzchnia	9,99 km²
Populacja (01.01.2024); • liczba ludności; • gęstość	; 2482; 248,4 os./km²
Strefa numeracyjna	+48 14
Kod pocztowy	33-190
Tablice rejestracyjne	KTA
	Położenie na mapie gminy Ciężkowice Ciężkowice
	Położenie na mapie Polski Ciężkowice
	Położenie na mapie województwa małopolskiego Ciężkowice
	Położenie na mapie powiatu tarnowskiego Ciężkowice
	49°47′10″N 20°58′25″E/49,786111 20,973611
TERC (TERYT)	1216014
SIMC	0815239
	Urząd miejskiul. Tysiąclecia 19; 33-190 Ciężkowice
	Multimedia w Wikimedia Commons
	Informacje w Wikipodróżach
	Hasło w Wikisłowniku
	Strona internetowa
	BIP

Ciężkowice – miasto w Polsce położone w województwie małopolskim, w powiecie tarnowskim, siedziba gminy miejsko-wiejskiej Ciężkowice.

Ciężkowice uzyskały lokację miejską w 1348 roku, zdegradowane w 1934 roku, ponowne nadanie praw miejskich w 1998 roku.

Zapisywane jako Cieszkowice były miastem królewskim starostwa bieckiego w powiecie bieckim województwa krakowskiego w końcu XVI wieku. W latach 1975–1998 miejscowość administracyjnie należała do województwa tarnowskiego.

Przez miasto przebiegają: droga wojewódzka nr 977 i linia kolejowa nr 96 ze stacją Bogoniowice Ciężkowice.

Ze względu na zachowany średniowieczny układ urbanistyczny i zachowaną drewnianą zabudowę w obrębie rynku miasto włączono do Małopolskiego Szlaku Architektury Drewnianej.

Położenie

Ciężkowice są położone na Pogórzu Ciężkowickim nad rzeką Białą.

Miasto ma charakter rolniczo-turystyczny. Według danych z 30 czerwca 2012 liczyło 2501 mieszkańców^[2].

Ratusz
Rynek, pierzeja zachodnia
Kościół św. Andrzeja Apostoła

Historia

Legendy głoszą, że założycielem Ciężkowic był Cieszko, stryj Mieszka I, wędrujący wraz ze swą drużyną przez Małopolskę. Zabłądziwszy kiedyś na polowaniu, wojowie natknęli się na uroczą krainę. Wielu z nich ziemie te spodobały się tak bardzo, że osiedlili się tam, na cześć wodza nazywając swą osadę Cieszkowicami.

Pierwsza wzmianka o osadzie pochodzi z 1125 w postaci nazwy Cecouici w łacińskim tekście legata papieskiego Idziego z Tuskulum. Z dokumentu wynika, że wieś była własnością benedyktynów tynieckich. W innym dokumencie – bulli z 1229 r. – papież Grzegorz IX także wymienia miejscowość jako przynależącą do dóbr opactwa w Tyńcu^{[potrzebny przypis]}.

Osada została założona w 1288. Zezwolenie na lokację miasta wydał 29 lutego 1348 Kazimierz Wielki^[3]. Miasto królewskie zostało założone na prawie magdeburskim pomiędzy 1339 i 1343 rokiem^[4]. Zasadzenia miasta dokonali dwaj mieszczanie ze Starego Sącza – bracia Minard i Mikołaj.

Przez Ciężkowice przebiegały szlaki handlowe, prowadzące z Czech i Węgier do Krakowa. Miasto posiadało prawo do organizacji cotygodniowych targów. Handlowano głównie wyrobami tkackimi i rzemieślniczymi, solą oraz produktami rolniczymi, szczególnie szeroko znanym ciężkowickim nabiałem. Sprowadzano węgierskie wina oraz konie. Do dziś co środę na rynku ciężkowickim organizowany jest targ.

W XIV w. w Ciężkowicach istniał kościół pod wezwaniem św. Krzyża, założony przez benedyktynów, który potem wyburzono. W 1358 r. wybudowano kościół pod wezwaniem św. Andrzeja i założono parafię. Współczesny kościół, w stylu gotyku nadwiślańskiego, pochodzi z początku XX wieku.

W końcu XVI wieku były miastem królewskim starostwa bieckiego w powiecie bieckim województwa krakowskiego^[5].

Rynek, pomnik Paderewskiego
Rynek, dawna zabudowa
Szkoła

Ciężkowice straciły na wielkości i znaczeniu w okresie zaboru austriackiego, kiedy językiem urzędowym był niemiecki. Językiem niemieckim posługiwano się w szkołach. Wprowadzono wtedy trzy klasy nauczania:

do klasy elementarnej uczęszczali uczniowie w wieku 6–12 lat; uczyli się poznawania liter niemieckich, głoskowania i czytania oraz tłumaczenia poszczególnych wyrazów z języka niemieckiego na polski;
w klasie pierwszej (8–14 lat) obowiązywał mały katechizm w języku niemieckim i polskim, czytanie niemieckie i polskie, pisanie, rachowanie, ortografia, znajomość głównych części mowy, praktyczna nauka języka niemieckiego;
do klasy drugiej uczęszczały dzieci w wieku 10–16 lat; uczyły się religii, ewangelii, czytania niemieckiego i polskiego, kaligrafii, ortografii i gramatyki niemieckiej.

W początkowym okresie I wojny światowej w okolicach Ciężkowic toczyły się długotrwałe walki, najcięższe w grudniu 1914 r. oraz w pierwszych dniach maja 1915 r. w trakcie wielkiej bitwy pod Gorlicami. Pozostałością po nich jest pięć cmentarzy wojennych (nr 137, 138, 139, 140 i 141). W 1934 Ciężkowice pozbawione zostały praw miejskich (odzyskały je po 64 latach)^[6].

W początkowym okresie okupacji hitlerowskiej od 3 października 1939 r. w mieście stacjonowała niemiecka 54 kompania strzelców krajowych (Landschützen) z okolic Stuttgartu, która z końcem marca 1940 r. została przeniesiona do Sanoka^[7].

W następnych latach II wojny światowej w okolicach Ciężkowic działały jednostki Armii Krajowej.

W 2003 oddano do użytku halę sportową. W 2021 otwarto park zdrojowy imienia burmistrza Zbigniewa Jurkiewicza, w którym stosowana jest hydroterapia według metody księdza Sebastiana Kneippa. W 2023 powstała w przysiółku Rakutowa ścieżka edukacyjna w koronach drzew długości ponad 1 km.

Park Zdrojowy
Ścieżka w koronach drzew
Wejście na ścieżkę

Turystyka

W pobliżu znajduje się rezerwat przyrody Skamieniałe Miasto z licznymi ostańcami skalnymi.

Do najciekawszych obiektów należą:

Muzeum Przyrodnicze im. Krystyny i Włodzimierza Tomków, prezentujące olbrzymią kolekcję ptaków, owadów i trofeów myśliwskich;
kościół pw. Pana Jezusa Miłosiernego i św. Andrzeja, zbudowany w stylu neogotyckim w 1903 r., wg projektu Jana Sas-Zubrzyckiego, od 2003 Sanktuarium Pana Jezusa Miłosiernego. Znajduje się w nim cudowny obraz Chrystusa Miłosiernego Ecce Homo, podarowany miastu przez papieża Innocentego XI;
klasycystyczny ratusz na rynku;
drewniane domy z charakterystycznymi dla tej części Małopolski podcieniami;
park zdrojowy im. Zbigniewa Jurkiewicza;
posąg św. Floriana – patrona miasta, stojący w centrum rynku;
pomnik „Ławeczka Paderewskiego”, stojący w rynku^[8];
przydrożne kapliczki wpisane do rejestru zabytków Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków w Tarnowie;
cmentarze wojenne nr 137, 138, 139, 140 i 141, z okresu I wojny światowej;
budynek byłej rytualnej żydowskiej mykwy.

Skała „Czarownica” w rezerwacie
„Ulice” Skamieniałego Miasta
Cmentarz wojenny nr 137
Posąg św. Floriana na rynku

Na przeciwnym, zachodnim brzegu rzeki Białej, w sąsiedniej Kąśnej Dolnej, znajduje się dworek Ignacego Jana Paderewskiego otoczony parkiem, gdzie odbywają się koncerty „Muzyczne Spotkania u Paderewskiego”. Artysta przyczynił się do rozwoju życia kulturalnego miasta, m.in. ufundował budynek, fortepian i książki dla założonego przy Rynku 15 Klubu Inteligencji Obywatelskiej^[9].

Szlaki turystyczne

Osobny artykuł: Wodospad Czarownic.

Przez Ciężkowice przebiegają szlaki:

turystyki pieszej:
- Tarnów – Góra Świętego Marcina – Trzemeska Góra – Tuchów – Brzanka – Jodłówka Tuchowska – Rzepiennik Strzyżewski – rezerwat Skamieniałe Miasto – Ciężkowice – Bruśnik – Bukowiec – Gródek nad Dunajcem
- na terenie miasta, łączący Muzeum Przyrodnicze, ratusz i rezerwat Skamieniałe Miasto (dojście do )
- Szlak Niepodległości im. I.J. Paderewskiego.
rowerowe
- „Widokowa pętla” – zielony
- „Przez rezerwat” – niebieski
- „Do źródeł Rakutowej” – czerwony
Szlak architektury drewnianej

Demografia

Z tym tematem związana jest kategoria: Ludzie związani z Ciężkowicami.

Liczba ludności

1900 – 1856
1910 – 2014
1925 – 1934
1933 – 2079
1950 – 1811
1960 – 1908
1970 – 1936
1978 – 2035
1988 – 2183 ^[10]
1998 – 2478
1999 – 2366
2000 – 2337
2001 – 2367
2002 – 2369
2003 – 2400
2004 – 2407
2005 – 2387
2006 – 2389
2007 – 2421
2008 – 2395
2009 – 2393
2010 – 2387
2011 – 2493
2012 – 2480
2013 – 2483
2014 – 2496
2015 – 2485
2016 – 2454
2017 – 2470
2018 – 2469
2019 – 2479
2020 – 2447
2021 – 2444 ^[11]

Wykres zmian liczby ludności

Piramida wieku mieszkańców

Piramida wieku mieszkańców Ciężkowic w 2014 roku^[12].

Sport

W Ciężkowicach działają dwa kluby sportowe:

Ciężkowianka Ciężkowice – klub piłkarski – Klasa B, grupa Tarnów IV (2022/23)^[13],
LUKS Orzeł Ciężkowice – klub siatkarski – II małopolska liga siatkówki mężczyzn.

Ludzie związani z Ciężkowicami