Gwadelupa

Gwadelupa
*Région Guadeloupe*
	Departament zamorski
Herb Gwadelupy	Flaga
Państwo	Francja
Siedziba	Basse-Terre
Data powstania	1775
Zarządzający	Xavier Lefort
Zarządzający	Ary Chalus
Powierzchnia	1 628 km²
Populacja (2023); • liczba ludności	; 375 845
• gęstość	230,9 os./km²
Numer kierunkowy	+590
Strefa czasowa	UTC -4
Języki urzędowe	francuski
	Położenie na mapie;
	Położenie na mapie;
	Multimedia w Wikimedia Commons
	Hasło w Wikisłowniku
	Informacje w Wikipodróżach

Gwadelupa (fr. Guadeloupe) – departament zamorski Francji^[3] w Ameryce Środkowej, położony na kilku większych i kilkudziesięciu mniejszych wyspach w Małych Antylach m.in.:

Gwadelupa (części: Grande-Terre, Basse-Terre)
Marie-Galante
La Désirade
Les Saintes

Do 22 lutego 2007 w skład terytorium wchodziła również wyspa Saint-Barthélemy oraz północna część wyspy Saint-Martin, obecnie będące osobnymi terytoriami zależnymi Francji.

Historia

Swoją nazwę zawdzięcza Kolumbowi, który w 1493 odkrył ją podczas swojej drugiej podróży do „nowego świata”. W 1635 wyspę zdobyli piraci francuscy, tworząc tu jedną ze swoich baz. Wyspa została wkrótce własnością Kompanii Zachodnioindyjskiej, a w 1674 przeszła pod zarząd państwowy Francji. Na przełomie XVIII i XIX wieku Wielka Brytania wielokrotnie zajmowała terytorium Gwadelupy. W latach 1813–1814 należała także do Szwecji. Od 1946 roku Gwadelupa i sąsiednie wyspy, m.in. część Saint-Martin i Saint-Barthélemy, stała się departamentem zamorskim Francji^[4].

Z inspiracji komunistycznych władz kubańskich od 2 połowy lat 60. XX wieku zaczęły działać na wyspie ugrupowania o orientacji lewicowej, których celem jest niepodległość wyspy. W latach 70. i 80. cieszyły się poparciem nawet kilkunastu procent Gwadelupczyków. Ugrupowania te do końca lat 80. XX wieku zorganizowały łącznie kilkanaście demonstracji niepodległościowych. Nieliczne środowiska niepodległościowe opowiedziały się za walką zbrojną i powołały Rewolucyjny Sojusz Karaibów, którego działalność została stłumiona pod koniec lat 80. XX wieku^[5].

By rozładować społeczne napięcie, władze francuskie w 1982 roku zdecydowały się na ograniczone reformy decentralizacyjne i samorządowe. W ich wyniku Gwadelupa, będąc departamentem zamorskim Francji, uzyskała również status regionu. Z budżetu centralnego Francji wydzielono znaczne środki na rozwój tego biednego i przeludnionego terytorium. W 1998 roku wyspa uzyskała dodatkowe, ograniczone uprawnienia autonomiczne, m.in. powołano do życia Radę Regionalną. Działania te przyniosły skutek w postaci zaniku żądań niepodległościowych (popiera je 2–4% obywateli). Skuteczność działań władz francuskich potwierdziły wyniki referendum z 7 grudnia 2003 roku. Przy frekwencji wynoszącej 50,34% uprawnionych, większość z głosujących bo 72,98%, opowiedziała się za politycznym i administracyjnym status quo wyspy (departament i region zamorski Francji, département et région d'outre-mer). Za autonomią wewnętrzną w ramach tzw. zbiorowości zamorskiej (collectivité d’outre-mer) na wzór innych francuskich terytoriów zależnych: Majotty, Polinezji Francuskiej, Saint-Pierre i Miquelon oraz Wallis i Futuny opowiedziało się tylko 27,02% głosujących. W tym samym referendum mieszkańcy podległych wówczas administracji na Gwadelupie wysp: Saint-Barthélemy i Saint-Martin, głosowali jednak za zmianą statusu (na zbiorowość zamorską) i odłączeniem od Gwadelupy. Gwadelupa wchodzi w skład Unii Europejskiej (jest jej regionem peryferyjnym).

Geografia

Osobny artykuł: Geografia Gwadelupy.

Grupa 8 wysp pochodzenia koralowego i wulkanicznego w archipelagu Małych Antyli. Czynny wulkan La Soufrière na wyspie Gwadelupie (1467 m n.p.m.); Lasy tropikalne stanowią ok. 39% powierzchni.

Klimat

Podrównikowy wilgotny
Opady od lipca do października (roczna suma opadów 1800 mm)
Średnia temp. w styczniu +25 °C, w lipcu +29 °C.
Częste burze tropikalne i cyklony

Gospodarka

Główną gałęzią gospodarki Gwadelupy jest turystyka (ok. 300 tys. rocznie) i rolnictwo; uprawa trzciny cukrowej, bananów, melonów, ananasów; hodowla bydła i trzody chlewnej oraz rybołówstwo; produkcja cukru z trzciny, rumu, mebli oraz cementu. Handel w głównej mierze z Francją oraz Martyniką.

Emisja gazów cieplarnianych

Emisja równoważnika dwutlenku węgla z Gwadelupy wyniosła w 1990 roku 1,29 Mt, z czego 0,875 Mt stanowiła emisja dwutlenku węgla. W przeliczeniu na mieszkańca emisja wyniosła wówczas 2,267 t dwutlenku węgla. Od tego czasu emisje wahają się, przy czym dość duży wzrost nastąpił w 2012. Głównym źródłem emisji przez cały czas była energetyka. W 2018 emisja dwutlenku węgla pochodzenia kopalnego wyniosła 2,35 Mt, a w przeliczeniu na mieszkańca 5,232 t^[6].

Porty lotnicze na Gwadelupie

Demografia

Osobny artykuł: Demografia Gwadelupy.

Powierzchnia: 1,8 tys. km²
Ludność: 405 000 mieszkańców (2005), w tym Większość wyspiarzy jest w różnym stopniu wieloetniczna, ma pochodzenie francuskie, afrykańskie, indyjskie i częściowo Indianie. Nazywa się ich zwykle Kreolami. Kreole (70%), indyjski (10%) i europeidzi (15%) i Arabowie (3%) i Chińczycy (2%)
Gęstość zaludnienia: 258 os./km²
Najwyższe wzniesienia: La Soufrière (1 467 m)
Języki: francuski, kreolski
Religie: katolicyzm: 81% (zobacz: Diecezja Basse-Terre); protestantyzm: 8%, gł. Kościół Adwentystów Dnia Siódmego (3,6%); Świadkowie Jehowy: 2,1% (zobacz: Świadkowie Jehowy na Gwadelupie)^[7]; kult voodoo
Większe miasta: Pointe-à-Pitre, Le Gosier, Sainte-Rose, Le Moule, Les Abymes, Baie-Mahault

Zobacz też

Przypisy

↑ Guadeloupe. World Statesmen.org - Ben M. Cahoon. [dostęp 2015-01-22]. (ang.).
↑ Estimation de population par département, sexe et grande classe d'âge - Années 1975 à 2023 [online], Institut National de la Statistique et des Études Économiques, 24 stycznia 2023 [dostęp 2024-10-28] (fr.).
↑ Nowa Encyklopedia Podręczna PWN, Wydawnictwo naukowe PWN, Warszawa, marzec 2006.
↑ Gwadelupa. W: Halina Kowalczyk, Jan Łysek, Ryszard Najderski, Ewa Rybarska: Polityczny atlas świata. Warszawa: Nowe Czasy, 1988, s. 54.
↑ Résistance et lutte armée aux Antilles-Guyanes. [dostęp 2018-12-09]. (fr.).
↑ Guadeloupe, [w:] F.F. Monforti-Ferrario F.F. i inni, Fossil CO2 and GHG emissions of all world countries. 2019 report – Study [pdf], Luksemburg: Publications Office of the European Union, 2019, s. 117, DOI: 10.2760/687800, ISBN 978-92-76-11100-9 (ang.).
↑ Gwadelupa – Ilu tam jest Świadków Jehowy [online], jw.org [dostęp 2020-12-27] .

[World_Statesmen.org-1] Guadeloupe. World Statesmen.org - Ben M. Cahoon. [dostęp 2015-01-22]. (ang.).

[PopulacjaFrancja-2] Estimation de population par département, sexe et grande classe d'âge - Années 1975 à 2023 [online], Institut National de la Statistique et des Études Économiques, 24 stycznia 2023 [dostęp 2024-10-28] (fr.).

[źródło-3] Nowa Encyklopedia Podręczna PWN, Wydawnictwo naukowe PWN, Warszawa, marzec 2006.

[noweczasy-4] Gwadelupa. W: Halina Kowalczyk, Jan Łysek, Ryszard Najderski, Ewa Rybarska: Polityczny atlas świata. Warszawa: Nowe Czasy, 1988, s. 54.

[5] Résistance et lutte armée aux Antilles-Guyanes. [dostęp 2018-12-09]. (fr.).

[6] Guadeloupe, [w:] F.F. Monforti-Ferrario F.F. i inni, Fossil CO2 and GHG emissions of all world countries. 2019 report – Study [pdf], Luksemburg: Publications Office of the European Union, 2019, s. 117, DOI: 10.2760/687800, ISBN 978-92-76-11100-9 (ang.).

[7] Gwadelupa – Ilu tam jest Świadków Jehowy [online], jw.org [dostęp 2020-12-27] .

[8] 22 lutego 2007 wchodził w skład UE jako integralna część Gwadelupy, ponownie jako część Unii od 1 grudnia 2009

[9] 22 lutego 2007 wchodził w skład UE jako integralna część Gwadelupy

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[A]

[B]

Regiony metropolitalne	Bretania Burgundia-Franche-Comté Centralny-Dolina Loary Grand Est Hauts-de-France Île-de-France Korsyka Kraj Loary Normandia Nowa Akwitania Oksytania Owernia-Rodan-Alpy Prowansja-Alpy-Lazurowe Wybrzeże
Regiony zamorskie	Gujana Francuska Gwadelupa Majotta Martynika Reunion

Departamenty zamorskie	Gwadelupa (971) Majotta (985) Martynika (972) Gujana Francuska (973) Reunion (974)
Zbiorowości zamorskie	Saint-Pierre i Miquelon (975) Saint-Barthélemy (977) Saint-Martin (978) Wallis i Futuna (986) Polinezja Francuska (987)
Nowa Kaledonia	Nowa Kaledonia (988)
Terytoria bez stałej ludności	Francuskie Terytoria Południowe i Antarktyczne (984) Wyspa Clippertona

Państwa członkowskie	Austria Belgia Bułgaria Chorwacja Cypr Czechy Dania Estonia Finlandia Francja Grecja Hiszpania Holandia Irlandia Litwa Luksemburg Łotwa Malta Niemcy Polska Portugalia Rumunia Słowacja Słowenia Szwecja Węgry Włochy
Terytoria specjalne wchodzące w skład Unii na podst. art. 349 TFUE	Azory (port.) Gujana Francuska (fr.) Gwadelupa (fr.) Madera (port.) Majotta (fr.) Martynika (fr.) Reunion (fr.) Saint-Martin^[A](fr.) Wyspy Kanaryjskie (hiszp.)
Oficjalni kandydaci	Albania Czarnogóra Islandia Macedonia Północna Mołdawia Serbia Turcja Ukraina
Potencjalni i stowarzyszeni kandydaci	Bośnia i Hercegowina Gruzja Kosowo Maroko
Byłe państwa członkowskie UE	Wielka Brytania (1973–2020)
Terytoria, które wchodziły w skład EWG/UE	Algieria (1958–1962 jako de iure część Francji) Grenlandia (1973–1985) Saint-Pierre i Miquelon (1976–1985 jako departament zamorski Francji) Saint-Barthélemy^[B] (1.12.2009–31.12.2011)