Lublana

Lublana
Ljubljana
	; Widok ze wzgórza na miasto
Herb	Flaga
Państwo	Słowenia
Gmina miejska	Lublana
Burmistrz	Zoran Janković
Powierzchnia	163,8 km²
Wysokość	298 m n.p.m.
Populacja (2022); • liczba ludności; • gęstość	; 284 293; 908 os./km²
Nr kierunkowy	(+386) 01
Kod pocztowy	1000
Tablice rejestracyjne	LJ
Podział miasta	18 dzielnic
	Położenie na mapie gminy miejskiej Lublana Lublana
	Położenie na mapie Słowenii Lublana
	46°03′23″N 14°30′28″E/46,056389 14,507778
	Multimedia w Wikimedia Commons
	Hasło w Wikisłowniku
	Informacje w Wikipodróżach
	Strona internetowa

Lublana^[2] (słoweń. Ljubljana [l j u ˈ b l j à:n a ], wł. Lubiana, niem. Laibach) – stolica i największe miasto Słowenii, położone nad rzeką Ljubljanicą; jugosłowiańskie miasto-bohater^[3].

Historia

Starożytność i średniowiecze

Historia osadnictwa na tym terenie sięga ok. 2000 p.n.e. W późniejszym czasie stał się on częstym szlakiem wędrówek i pobytu różnych ludów i poszczególnych plemion (m.in. indoeuropejskich Wenetów i celtyckich Taurysków). Początek historii miasta wyznacza założenie przez Rzymian ok. 50 p.n.e. niedużej osady handlowej znanej jako Emona (Iulia Aemona). Położona na skrzyżowaniu istotnych szlaków handlowych i strzegąca szlaku wojskowego (po powstaniu obozu legionowego w I wieku n.e.), rozwinęła się w znaczące centrum miejskie, będąc także liczącym się ośrodkiem militarnym. Zamożne i wyjątkowo dobrze rozwinięte miasto uległo zagładzie w schyłkowym okresie cesarstwa po najeździe Hunów pod wodzą Attyli w 452 roku. Przybyli w tę okolicę w VI wieku Słowianie założyli nieopodal ruin swój gród, którego podgrodzie z czasem przekształcało się w średniowieczne miasto^[4].

Osobny artykuł: Emona (starożytne miasto).

W dalszej kolejności Emona znalazła się na ziemiach podległych władcom Karantanii, którzy później ulegli dominacji Franków. Sprowadzenie przez książąt karantańskich (karynckich) w XII w. osadników niemieckich zapoczątkowało silny ruch kolonizacyjny, wskutek czego miejscowość rozwinęła się w znaczny ośrodek miejski, oparty na wzorcach zachodnioeuropejskich. W połowie XII stulecia tworzyły go trzy dzielnicowe skupiska: stanowiący właściwe miasto Novi trg (zamieszkały przez niemieckich zamożnych mieszczan i szlachtę), Stari trg (zamieszkiwany przez rzemieślniczo-rolniczą ludność słowiańską) i Mestni trg z przewagą własności kościelnej. W 1144 r. pojawiła się niemiecka nazwa miasta – Laibach, a dwa lata później – jej miejscowa wersja Luwigana. Obwarowane solidnymi murami obronnymi, miasto uzyskało w 1220 r. przywilej bicia własnej monety i w swym pomyślnym rozwoju, już jako główne miasto Krainy, przeszło (1335) pod władzę austriackich Habsburgów. Obdarzane przez nich kolejnymi przywilejami, przyciągało element obcy (Włochów, Hiszpanów, Anglików, Szwedów, Żydów), a w r. 1461 awansowało do rangi stolicy diecezji^[5].

Nowożytność

Ta sekcja od 2023-05 zawiera treści, przy których brakuje odnośników do źródeł.

Należy dodać przypisy do treści niemających odnośników do źródeł. Dodanie listy źródeł bibliograficznych jest problematyczne, ponieważ nie wiadomo, które treści one uźródławiają.
Sprawdź w źródłach: Encyklopedia PWN • Google Books • Google Scholar • Federacja Bibliotek Cyfrowych • BazHum • BazTech • RCIN • Internet Archive (texts / inlibrary)
Dokładniejsze informacje o tym, co należy poprawić, być może znajdują się w dyskusji tej sekcji.
Po wyeliminowaniu niedoskonałości należy usunąć szablon {{Dopracować}} z tej sekcji.

W XV wieku Lublana była znana jako znaczący ośrodek sztuki. W 1511 roku miasto zrujnowało wielkie trzęsienie ziemi, po którym odbudowano je w stylu renesansowym i wzniesiono nowe mury obronne. W XVI wieku miejscowa populacja wynosiła 5 tysięcy mieszkańców, z czego 70% posługiwało się językiem słoweńskim, a 30 proc. j. niemieckim. W 1550 r. opublikowano dwie pierwsze słoweńskie książki. W tym stuleciu Lublana stała się też ośrodkiem reformacji, w którym zamieszkiwało tam kilku ważnych przedstawicieli luteranizmu – Primož Trubar, Adam Bohorič i Jurij Dalmatin. Mniej więcej w podobnym czasie powstały pierwsza szkoła średnia oraz biblioteka publiczna, co Lublanę awansowało na centrum kultury słoweńskiej. W 1597 r. do miasta przybyli jezuici i otworzyli drugą szkołę średnią, później przekształconą w pierwszą w Lublanie uczelnię wyższą. Wraz z przybyciem zagranicznych architektów pod koniec XVII w. w mieście rozpowszechniła się architektura barokowa.

Czasy współczesne

Za rządów Napoleona miasto stało się stolicą tzw. Prowincji Iliryjskich, a w 1815 r. powróciło do Austrii. W latach 1816–1849 było częścią Królestwa Illyrii. W 1821 r. Lublana gościła Kongres w Laibach, który przywrócił wcześniejsze granice państw europejskich. Pierwszą linię kolejową łączącą z Wiedniem otwarto w 1849 r. W 1857 została ona przedłużona do Triestu. Publiczna linia elektryczna pojawiła się w 1898 r. W 1895 r. Lublana, licząca wtedy 31 tys. mieszkańców, została ponownie nawiedzona przez poważne trzęsienie ziemi o sile 6,1 w skali Richtera. Zniszczeniu uległo wówczas 1,4 tys. budynków, z których część odbudowano już w stylu secesyjnym.

W 1918 r., po zakończeniu I wojny światowej, obszar ten został przyłączony do Królestwa Serbów, Chorwatów i Słoweńców. W 1929 roku powstało Królestwo Jugosławii. Po podziale kraju na okręgi, zwane banowinami, Lublana została stolicą banowiny drawskiej. Podczas II wojny światowej od 1941 r. miasto okupowały faszystowskie Włochy, a od 1943 r. nazistowskie Niemcy. Miasto otoczono wówczas ponad trzydziestokilometrowymi zasiekami z drutu kolczastego, mającymi uniemożliwić współdziałanie podziemnego ruchu oporu (front wyzwolenia ludności słoweńskiej) w mieście z jugosłowiańskimi partyzantami działającymi na zewnątrz. W 1985 roku na miejscu ogrodzenia powstała malownicza ścieżka spacerowa (Pot okoli Ljubljane – Ścieżka dookoła Lublany).

Po II wojnie światowej Lublana stała się stolicą Socjalistycznej Republiki Słowenii – części komunistycznej Jugosławii, do czasu, gdy 25 czerwca 1991 roku Słowenia ogłosiła niepodległość z Lublaną jako stolicą. Kraj ten wszedł do Unii Europejskiej w maju 2004 roku.

W 2011 r. miasto stało się siedzibą unijnej Agencji ds. Współpracy Organów Regulacji Energetyki^[6].

Geografia

Miasto zajmuje powierzchnię 163,80 km². Położone jest w centrum Słowenii, pomiędzy Austrią, Węgrami, Chorwacją i Włochami. Lublana leży 140 km na zachód od Zagrzebia, 250 km na wschód od Wenecji, 350 km na południowy zachód od Wiednia i 400 km na południowy zachód od Budapesztu. Najwyższym punktem miasta jest Janški Hrib (794 m n.p.m.).

Liczba trzęsień ziemi niszczących Lublanę (w tym te z 1511 i 1895 r.) świadczy o fakcie, iż Słowenia jest zlokalizowana w aktywnej strefie sejsmicznej spowodowanej jej pozycją na płycie eurazjatyckiej. Słowenia znajduje się na złączeniu trzech ważnych stref tektonicznych – Alp, Gór Dynarskich oraz Kotliny Panońskiej. Naukowcy są w stanie zidentyfikować ponad 60 trzęsień ziemi w przeszłości.

Klimat Lublany, jak i wschodniej części Słowenii to klimat umiarkowany kontynentalny. Lipiec jest najcieplejszym miesiącem, a styczeń oraz luty są najzimniejszymi. Najniższą zanotowaną temperaturą było –28 °C a najwyższą 39 °C.

Demografia

Liczba mieszkańców

257 388 (2002 – według spisu powszechnego)
255 115 (2005 – wartość szacunkowa)

Podział administracyjny

Gospodarka

przemysł: elektromaszynowy, elektroniczny, lekki (włókienniczy, obuwniczy), chemiczny, drzewno-papierniczy, spożywczy (tytoniowy)

Transport

Osobny artykuł: Transport publiczny w Lublanie.

Lublana jest w centrum słoweńskiej sieci dróg, która prowadzi do wszystkich zakątków kraju. Przez Lublanę przebiega autostrada A1 prowadząca na zachód do Triestu, Wenecji oraz Rijeki; na północ do Mariboru, Grazu oraz Wiednia. Autostrada A2 prowadzi na wschód do stolicy Chorwacji Zagrzebia oraz Węgier, lub do głównych miast byłej Jugosławii, jak np. Belgradu; na północny zachód prowadzi do Klagenfurtu oraz Salzburga.

Osobny artykuł: Muzeum Kolei w Lublanie.

Główny dworzec kolejowy Ljubljana zbudowany został w 1849 r. Odnowiony został w 1980 r. przez architekta Marko Mušiča. W 2008 roku rozpoczęła się budowa wielopiętrowego kompleksu biurowo-rozrywkowo-handlowego na terenie dworca.

Dworce kolejowy i autobusowy są usytuowane po przeciwnych stronach Trgu Osvobodilne Fronte (Trg OF), w północnej części śródmieścia. 250 m na zachód biegnie Slovenska cesta, główna ulica handlowa Lublany. Na główny plac miasta – Prešernov trg – można dojść, kierując się na południe, w stronę Miklošičevej cesty (600 m).

Zabytki i atrakcje turystyczne

Cankarjevo Nabrežje, w tle widoczny kościół Zwiastowania

Znak reklamujący bar nawiązujący do motywów śmierci w postaci zawieszonej klatki dla człowieka skazanego na zagłodzenie; wewnątrz atrapa ludzkiego szkieletu

Sport

NK Olimpija Lublana – klub piłkarski
- Stadion Stožice – stadion
ND Slovan Lublana – klub piłkarski
NK Svoboda Lublana – klub piłkarski
Olimpija Lublana – klub hokejowy
- Hala Tivoli – lodowisko
KK Olimpija Ljubljana – klub koszykówki mężczyzn
Krym Lublana – klub piłki ręcznej kobiet
Dolomiti Lublana – klub narciarski
SSK Ilirija Lublana – klub narciarski
ACH Volley Lublana – klub siatkarski mężczyzn

Postacie związane z Lublaną

Matej Žagar – słoweński żużlowiec, od 2006 r. jeżdżący w Polsce, w sezonie 2022 reprezentował barwy Polonii Bydgoszcz
Ivan Cankar – pisarz słoweńskiego ruchu modernistycznego
Bogusław Horodyński – polski powstaniec, działacz niepodległościowy
Željko Ivanek – słoweńsko-amerykański aktor
Emil Korytko – polski etnograf, działacz i orędownik kształtowania świadomości narodowej Słoweńców, miłośnik i zbieracz tamtejszej sztuki ludowej
Hugon Zapałowicz – polski podróżnik, botanik, prawnik, badacz Karpat i gór środkowej Argentyny, prekursor turystyki babiogórskiej, przewodnik, poeta
Jože Plečnik – architekt, od 1925 roku pracował nad przebudową miasta^[7]
Slavoj Žižek – socjolog, filozof
Luka Dončić – słoweński koszykarz, od 2018 roku gracz klubu NBA Dallas Mavericks
Melania Trump – pierwsza dama Stanów Zjednoczonych w latach 2017-2021, żona Donalda Trumpa

Miasta partnerskie

Zobacz też

Laibach

Przypisy

↑ Settlement Ljubljana [online], www.stat.si [dostęp 2023-06-12] .
↑ Urzędowy wykaz polskich nazw geograficznych świata. KSNG. [dostęp 2019-08-08]. [zarchiwizowane z tego adresu (2016-03-05)].
↑ Narodowi Bohaterowie Jugosławii, tom I, Belgrad: „Narodowa Księga”, 1982
↑ Michał Jurecki: Słowenia. Praktyczny przewodnik. Bielsko-Biała: Wydawnictwo Pascal, 2007, s. 91.
↑ Michał Jurecki: Słowenia. Praktyczny przewodnik, dz. cyt., s. 91-92.
↑ Contact us. Agency for the Cooperation of Energy Regulators. [dostęp 2018-04-20]. (ang.).
↑ Łukasz Galusek, Monika Rydiger (opr.): Jože Plečnik. Architekt i wizjoner. Kraków: Międzynarodowe Centrum Kultury, 2006. ISBN 83-89273-41-1. (pol.).

Bibliografia

Michał Jurecki: Słowenia. Praktyczny przewodnik. Bielsko-Biała: Wydawnictwo Pascal, 2007, s. 90-124, ISBN 978-83-7304-837-9

Linki zewnętrzne

[1] Settlement Ljubljana [online], www.stat.si [dostęp 2023-06-12] .

[2] Urzędowy wykaz polskich nazw geograficznych świata. KSNG. [dostęp 2019-08-08]. [zarchiwizowane z tego adresu (2016-03-05)].

[3] Narodowi Bohaterowie Jugosławii, tom I, Belgrad: „Narodowa Księga”, 1982

[4] Michał Jurecki: Słowenia. Praktyczny przewodnik. Bielsko-Biała: Wydawnictwo Pascal, 2007, s. 91.

[5] Michał Jurecki: Słowenia. Praktyczny przewodnik, dz. cyt., s. 91-92.

[acer-6] Contact us. Agency for the Cooperation of Energy Regulators. [dostęp 2018-04-20]. (ang.).

[plecnik-7] Łukasz Galusek, Monika Rydiger (opr.): Jože Plečnik. Architekt i wizjoner. Kraków: Międzynarodowe Centrum Kultury, 2006. ISBN 83-89273-41-1. (pol.).

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]