Operacja toropiecko-chołmska

Operacja toropiecko-chołmska

II wojna światowa, front wschodni
Niemieccy żołnierze podczas walk ulicznych w Chołmie
Czas	9 stycznia – 6 lutego 1942
Miejsce	północno-zachodnia Rosja
Terytorium	ZSRR
Wynik	zwycięstwo ZSRR
Strony konfliktu
III Rzesza ZSRR
Dowódcy
Ernst Busch Pawieł Kuroczkin
Siły
nieznane 122 100 żołnierzy
Straty
źródła radzieckie: 12 000 zabitych, rannych, zaginionych lub pojmanych 10 400 zabitych lub zaginionych 18 810 rannych
Położenie na mapie Związku Radzieckiego miejsce bitwy
57°09′N 31°11′E

Żołnierze niemieccy w czasie walk w Chołmie

Działania na froncie wschodnim podczas kontrofensyw zimowych w 1942 roku

Działania Armii Czerwonej między 7 stycznia a 21 lutego 1942 roku, które doprowadziły do powstania kotła chołmskiego i diemiańskiego

Operacja toropiecko-chołmska (ros. Торопецко-Холмская операция) – operacja wojskowa przeprowadzona przez Armię Czerwoną w czasie II wojny światowej na południe od jeziora Ilmen w dniach od 9 stycznia do 6 lutego 1942 roku. Operacja doprowadziła do utworzenia kotła chołmskiego, otoczenia II Korpusu Armijnego Wehrmachtu w kotle diemiańskim i zniszczenia 189 Pułku Piechoty Wehrmachtu nieopodal Andrieapola.

Kontekst

Kontynuując zwycięską kontrofensywę z grudnia 1941 roku Stawka postanowiła przeprowadzić nową akcję na szerokim froncie mającą na celu zniszczenie sił Wehrmachtu w Związku Radzieckim. Wehrmacht nie oczekiwał, że Armia Czerwona będzie zdolna do przeprowadzenia operacji na tak szeroką skalę i tym samym dał się zaskoczyć w rejonach, które miały być wolne od walk, między innymi w rejonie na południe od jeziora Ilmen.

Cel

Front Północno-Zachodni pod dowództwem gen. Kuroczkina otrzymał do wykonania dwa zadania. Pierwszym z nich było wbicie klina na wysokości Starej Russy w celu rozbicia 18. i 16 Armii niemieckiej i zapewnienie wsparcia dla Frontu Wołchowskiego i Leningradzkiego, które to zmagały się z przerwaniem oblężenia Leningradu. Drugim zadaniem było wbicie klina w kierunku południowo-zachodnim w kierunku Witebska. Atak ten miał zostać przeprowadzony przez trzy armie, a mianowicie 33 Armię, 3. i 4 Armię Uderzeniową (przy czym te dwie ostatnie niedawno zmieniły swoją nazwę). Celem końcowym ofensywy miało być utworzenie północnego skrzydła „nożyc”, które miały zamknąć się nad niemiecką Grupą Armii Środek.

Bitwa

Wstępne potyczki 3. i 4 Armii Uderzeniowej zakończyły się pełnym sukcesem. Niemieckie siły w tym sektorze poniosły olbrzymie straty. Wojska niemieckie nie przewidziały tego ataku, co dało frontowi radzieckiemu możliwość głębokiego wdarcia się na tyły wroga i chociaż radzieckie siły posiadały skromne zaopatrzenie na początku ofensywy, to mogły kontynuować operację poprzez zajęcie znaczących ilości niemieckiego zaopatrzenia w Toropiecku.

Wsparcie czołgów w tej operacji było bardzo słabe, szczególnie w porównaniu z wymogami doktryny operacji na szeroką skalę, co pokazywało braki w zaopatrzeniu po stronie radzieckiej w tym momencie wojny. 4 Armia Uderzeniowa Jeriomienki posiadała tylko dwa bataliony pancerne, 117 Batalion Pancerny z dwunastoma czołgami Matilda Mk II, dziewięcioma czołgami Valentine (pochodzącymi z dostaw sojuszniczych) oraz dziesięcioma czołgami T-60 i 141 Batalion Pancerny z czterema czołgami KW-1, sześcioma T-34 i dwudziestoma T-60.

Uderzenie sił radzieckich było tak silne, że broniące się formacje niemieckie, a mianowicie 123 Dywizja Piechoty, która osłaniała pozycję obronną długości 30 km, została zdziesiątkowana przez wroga. Jej dwa pułki były tak daleko rozrzucone od siebie w swoich pozycjach obronnych, że nie mogły one osłaniać siebie nawzajem, pozwalając tym samym wojskom radzieckim na uderzenie i przejście pomiędzy nimi. Pozycje te zostały później zmniejszone przez Niemców, ze znaczącymi stratami po stronie niemieckiej. Rezerwowa formacja niemiecka, czyli 81 Dywizja Piechoty została sprowadzona koleją w ostatnie dni grudnia. Jej pierwszy pułk, 189 Pułk Piechoty pod dowództwem płk. Hohmeyera razem z 2 Batalionem 181 Pułku Artylerii i 3. kompanią 181 Batalionu Inżynieryjnego otrzymały rozkaz zniszczenia torów w okolicy Toropiecka i Andrieapola. Stamtąd siły te skierowały się na Ochwat, gdzie zostały otoczone i całkowicie zniszczone 14 stycznia. Nieco później w lesie koło Ochwatu odnaleziono 1100 ciał, w tym dowódcy, który został pośmiertnie awansowany na generała majora. Około 40 uratowanym żołnierzom z batalionu artylerii udało się powrócić do linii niemieckich. Wszystko to nastąpiło tak szybko, że pułk nie został nawet zaznaczony na niemieckich mapach sytuacyjnych.

Wynik

Mapa kotła chołmskiego istniejącego w dniach od 18 stycznia do 5 maja 1942 roku

Główny radziecki cel, czyli otoczenie Grupy Armii Środek nie został osiągnięty, ale atak dwóch armii uderzeniowych dokonał głębokiego wyłomu w niemieckiej linii frontu i stanowił dla Niemców powód do poważnego zaniepokojenia rozwojem sytuacji, które trwało przez cały 1942 rok, aż do momentu, kiedy tzw. występ rżewski, którego wyłom stanowił północną granicę, został ewakuowany w marcu 1943 roku.

Atak radziecki doprowadził także do powstania kotła chołmskiego i południowego skrzydła kotła diemiańskiego.

Siły obu stron biorące udział w operacji

ZSRR

• Front Północno-Zachodni (liczący razem 122 100 żołnierzy)
  • 3 Armia Uderzeniowa
  • 4 Armia Uderzeniowa
    • 249 Dywizja Strzelecka

III Rzesza

• Grupa Armii Północ (nieznana liczba żołnierzy)
• 16 Armia
  • II Korpus Armijny
    • 123 Dywizja Piechoty
      • 416 Pułk Piechoty
      • 418 Pułk Piechoty
    • 81 Dywizja Piechoty
      • 189 Pułk Piechoty
    • Brygada Kawalerii SS

Bibliografia

• David M. Glantz, Jonathan House: When Titans Clashed: How the Red Army Stopped Hitler. Lawrence: University Press of Kansas, 1995. ISBN 0-7006-0899-0. Brak numerów stron w książce
• E.F. Ziemke: Moscow to Stalingrad.
• M.A. Wilinow: Features of the Toropets-Kholm Operation. Wyd. I. VIZH, 1988. Brak numerów stron w książce
• MGFA (ed.): Generalfeldmarshall Ritter von Leeb.
• W. Haupt: Army Group North.

Linki zewnętrzne

• Oblężenie Chołmu (ang.). [dostęp 3 czerwca 2011].
• Mapa działań 3. Armii Uderzeniowej podczas operacji toropiecko-chołmskiej w dniach 9–21 stycznia 1942 (ros.). [dostęp 3 czerwca 2011].
• Mapa działań 4. Armii Uderzeniowej podczas operacji toropiecko-chołmskiej w dniach 9–21 stycznia 1942 (ros.). [dostęp 3 czerwca 2011].
• Mapa działań 4. Armii Uderzeniowej podczas operacji toropiecko-chołmskiej w dniach 23–31 stycznia 1942 (ros.). [dostęp 3 czerwca 2011].