Sieciarki
| Neuroptera[1] | |||
| Linnaeus, 1758 | |||
 1 - Myrmeleon libelluloides, 2 - Euptilon ornatum, 3 - Hemerobius virginiensis, 4 - Vella americana | |||
| Systematyka | |||
| Domena | |||
|---|---|---|---|
| Królestwo | |||
| Typ | |||
| Gromada | |||
| Podgromada | |||
| Nadrząd | |||
| Rząd |
sieciarki | ||
| Synonimy | |||
| |||
Sieciarki, sieciarki właściwe – grupa około 6000 gatunków drapieżnych owadów o przeobrażeniu zupełnym, przezroczystych i bogato użyłkowanych skrzydłach, klasyfikowana w randze rzędu Neuroptera (s. str.), który wraz z wielbłądkami (Raphidioptera) i wielkoskrzydłymi (Megaloptera) jest zaliczany do kladu owadów siatkoskrzydłych Neuropterida[2][3].
Taksonomia
[edytuj | edytuj kod]Tradycyjnie rozumiany rząd Neuroptera (sensu lato) obejmował wszystkie trzy wyżej wymienione grupy owadów siatkoskrzydłych, w randze podrzędów, przy czym sieciarki były wówczas określane nazwą Planipennia[4]. W artykule przyjęto klasyfikację za Aspöck i inni (2001)[5], w której Megaloptera, Neuroptera i Rhaphidioptera stanowią odrębne rzędy owadów i w tym znaczeniu Planipennia rozumiane jest jako synonim Neuroptera s. str.
Zasięg występowania i biotop
[edytuj | edytuj kod]Sieciarki są rozprzestrzenione po całym świecie. Występują na wszystkich kontynentach (poza Antarktydą) i wielu wyspach oceanicznych, w różnych strefach klimatycznych. Zamieszkują lasy, zarośla i łąki. Pokolenie jesienne często zimuje w domach.
Około 250 gatunków występuje na obszarze Europy. Według danych z 2007 roku w Polsce stwierdzono występowanie 86 gatunków[3].
Cechy morfologiczne
[edytuj | edytuj kod]
Są to owady przeważnie delikatnej budowy, bardzo zróżnicowane pod względem morfologicznym, ekologicznym i biologicznym. Osobniki dorosłe mają dwie pary błoniastych, zwykle przezroczystych skrzydeł o bardzo gęstym użyłkowaniu, zredukowanym jedynie u bielotkowatych. Przedtułów jest ruchliwy, pierścienie tułowia zróżnicowane, natomiast nogi są słabo zróżnicowane, zakończone 5-członową stopą[6], przystosowane do chodzenia, a u niektórych gatunków również do łapania ofiary. Skrzydła pierwszej i drugiej pary są podobnej wielkości i kształtu, z wyjątkiem Nemopteridae, u których są nitkowato wydłużone, oraz tych gatunków, u których druga para skrzydeł jest silnie zredukowana lub jej brak. W czasie spoczynku skrzydła są dachówkowato składane wzdłuż ciała. Nie łączą się w locie. Długość przednich skrzydeł u najmniejszych przedstawicieli wynosi 2 mm, a u największych sięga 80 mm[3].
Głowa szeroka i krótka, zwykle ortognatyczna[6][3]. Duże, półkoliste oczy złożone położone są po bokach głowy. Przyoczka zwykle nie występują (wyjątkiem są strumycznikowate). Aparat gębowy typu gryzącego lub kłująco-ssący, wyspecjalizowany.
Czułki różnej długości, wieloczłonowe, zwykle nitkowate, u Dilaridae grzebykowate, u niektórych Mantispidae blaszkowate. Czułki żupałkowatych i mrówkolwowatych są buławkowato zakończone[3].
Ciało bielotkowatych jest pokryte białym lub szarawym, woskowym nalotem.
Biologia i ekologia
[edytuj | edytuj kod]Sieciarki są zwierzętami jajorodnymi, zasadniczo lądowymi. Larwy okudlicowatych i Nevrorthidae wtórnie przystosowały się do życia w wodzie.
Neuroptera przechodzą przeobrażenie zupełne (występuje stadium poczwarki, larwy nie są podobne do osobników dorosłych). W rozwoju larwalnym występuje od 2 do 9 stadiów. Dojrzałe larwy wszystkich sieciarek oraz osobniki dorosłe złotookowatych z rodzaju Chrysopa są drapieżne, mają silnie rozwinięte żuwaczki. Larwy niektórych mrówkolwowatych budują w piasku pułapki, w których łapią zdobycz.
Zimują najczęściej przedpoczwarki, rzadziej imagines (np. Chrysoperla) lub larwy, wyjątkowo zimowa diapauza następuje w stadium jaja lub poczwarki[3].
Klasyfikacja
[edytuj | edytuj kod]Klasyfikacja sieciarek w początkach XX wieku opierała się na kryteriach paleontologicznych. Później przyjęto kryterium użyłkowania skrzydeł gatunków współcześnie żyjących i wymarłych. Dopiero około 1925 roku C. L. Withycombe skierował uwagę badaczy na rozwój larwalny sieciarek i ich budowę wewnętrzną jako kryteria filogenetyczne[5].
W 1964 E. G. MacLeod porównał budowę głowy i szyjki larw badanych gatunków i wyodrębnił większość współcześnie uznawanych rodzin. Zostały one zgrupowane w trzech podrzędach[5]:
- Nevrorthiformia – grupa bazalna,
- Hemerobiiformia – obejmuje sieciarki, których larwy mają głowę o bardziej prymitywnej ewolucyjnie budowie,
- Myrmeleontiformia – głowa larwy charakteryzuje się wysoko wyspecjalizowaną budowę.
Wybrane rodziny
[edytuj | edytuj kod]Gatunki występujące na obszarze Polski są zaliczane do następujących rodzin[3]:
- Ascalaphidae – żupałkowate
- Chrysopidae – złotookowate
- Coniopterygidae – bielotkowate
- Hemerobiidae – życiorkowate
- Myrmeleonidae – mrówkolwowate
- Osmylidae – strumycznikowate
- Sisyridae – okudlicowate
Zobacz też
[edytuj | edytuj kod]Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ Neuroptera, [w:] Integrated Taxonomic Information System (ang.).
- ↑ Ulrike Aspöck. Phylogeny of the Neuropterida (Insecta: Holometabola). „Zoologica Scripta”. 31 (1), s. 51–55, 2002. DOI: 10.1046/j.0300-3256.2001.00087.x. (ang.).
- ↑ a b c d e f g Fauna Polski - charakterystyka i wykaz gatunków. Bogdanowicz W., Chudzicka E., Pilipiuk I. i Skibińska E. (red.). T. II. Warszawa: Muzeum i Instytut Zoologii PAN, 2007, s. 279–292. ISBN 978-83-881470-7-4.
- ↑ Planipennia, [w:] Integrated Taxonomic Information System [dostęp 2010-11-01] (ang.).
- ↑ a b c Aspöck et al. Cladistic analysis of Neuroptera and their systematic position within Neuropterida (Insecta: Holometabola: Neuropterida: Neuroptera). „Systematic Entomology”. 26, s. 73-86, 2001. (ang.). (pdf)
- ↑ a b Józef Razowski: Słownik entomologiczny. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1987. ISBN 83-01-07907-X.