Ukraińcy w Polsce

Procentowy udział ludności ukraińskiej według Narodowego Spisu Powszechnego Ludności i Mieszkań 2002

Ludność Rzeczypospolitej z językiem ojczystym ukraińskim i ruskim, według spisu powszechnego 1931 roku

**Udział Ludności Ukraińskiej w gminach województwa Warmińsko-Mazurskiego**^[1]

Ukraińcy – jedna z dziewięciu ustawowo uznanych mniejszości narodowych w Rzeczypospolitej Polskiej^[2], żyjąca w diasporze na obszarze całego kraju, z większą koncentracją na Mazurach, Warmii, Pomorzu Zachodnim, Pomorzu Gdańskim oraz w południowo-wschodniej części województwa podkarpackiego i podlaskiego.

Odrębną od mniejszości narodowej grupą są obywatele Ukrainy mieszkający w Polsce jako migranci, w tym uchodźcy.

Historia

Rusini w Królestwie Polskim i Rzeczypospolitej Obojga Narodów

W wyniku wojny o księstwo halicko-włodzimierskie do Polski przyłączono Ruś Czerwoną, zamieszkaną w większości przez Rusinów.

W 1569 na sejmie w Lublinie do Korony Królestwa Polskiego włączono województwo podlaskie, województwo wołyńskie, województwo kijowskie oraz województwo bracławskie. Szlachcie ruskiej z tych województw pozwolono zachować swoje prawa i cieszyć się szerokimi wolnościami: językiem urzędowym na tych ziemiach miał być nadal język ruski, a szlachta ruska otrzymywała przywileje identyczne jak szlachta polska^[3]. Status prawny ziem ukrainnych inkorporowanych zbliżony był do autonomii, a szlachta ruska uzyskała miejsca w polskim parlamencie^[4]. Mimo szerokich swobód przyznanych Rusinom na ziemiach ukrainnych doszło do niezadowolenia społecznego, które miało pewien wpływ na późniejsze powstania kozackie przeciw Rzeczypospolitej, z których największym było Powstanie Chmielnickiego.

Ukraińcy i Rusini w II Rzeczypospolitej

Język ukraiński i ruski według powiatów II RP w procentach populacji całkowitej

Osobne artykuły: Ukraińcy w II Rzeczypospolitej, Ukraińska Organizacja Wojskowa, Ukraińskie Zjednoczenie Narodowo-Demokratyczne, Organizacja Ukraińskich Nacjonalistów, Pacyfikacja Małopolski Wschodniej, Akcja polonizacyjno-rewindykacyjna 1938 roku i Polityka wzmacniania polszczyzny.

Pierwszy spis ludności w Polsce po I wojnie światowej został przeprowadzony w 1921 r. Nie objął on ziemi wileńskiej i polskiej części Górnego Śląska. Ponadto spis zbojkotowała znaczną część ludności ukraińskiej w Galicji Wschodniej. Według spisu Ukraińcy stanowili najliczniejszą grupę spośród niepolskich narodowości. Całkowita liczba ludności wynosiła 27,2 mln mieszkańców. Ukraińcy stanowili (3 898 431 osób) – 14,3 proc^[5].

Według dr Alfonsa Krysińskiego, 1 stycznia 1928 r. liczba Ukraińców wynosiła ok. 4,9 mln., a na końcu 1929 r. ok. 5 mln^[6]. Krysiński pominął jednak mieszkańców Polesia (ok. 200 tys.), Chełmszczyzny i Podlasia (około 20 tys.) oraz Ukraińców wyznania rzymskokatolickiego. Tym samym maksymalna przybliżona liczba Ukraińców w Polsce na koniec 1929 r. wynosiłaby około 5,1–5,2 mln osób^[7].

Według spisu powszechnego z 1931 jako Ukraińcy lub Rusini zadeklarowało się około 3 250 000 polskich obywateli, czyli 10% ludności całego kraju. Żyli oni głównie w województwach wołyńskim (68% ludności województwa), tarnopolskim (45%), stanisławowskim (68%) i lwowskim (33%).

II wojna światowa

Okupacja radziecka Kresów Wschodnich

Osobny artykuł: Okupacja sowiecka ziem polskich (1939–1941).

Na terenie okupacji sowieckiej praca jest znacznie trudniejsza niż w generalnej Guberni. Wynika to przede wszystkim z tego, że bolszewicy rozporządzają znacznie liczniejszym aparatem policyjnym, rozumieją język polski i mają dużą pomoc elementu miejscowego: Ukraińców, Białorusinów, a przede wszystkim Żydów – mają też dużo zwolenników wśród młodzieży, którą faworyzują i dają jej posady.

komendant główny ZWZ, listopad 1940 roku^[8]

Polska Rzeczpospolita Ludowa

Osobne artykuły: Wysiedlenie Ukraińców z Polski do ZSRR i Akcja „Wisła”.

W latach 1944–1945 w ramach repatriacji ludności ukraińskiej przesiedlono z Polski do Ukraińskiej Socjalistycznej Republiki Radzieckiej około 480 tysięcy osób. Po przesiedleniach w granicach Polski pozostawało nadal ponad 140 tys. osób narodowości ukraińskiej. Zostali oni w większości deportowani z południowo-wschodniej Polski i osiedleni na Ziemiach Odzyskanych.

W 1956 r. Ukraińcom zezwolono na koncesjonowaną legalną działalność kulturalną i oświatową w ramach Ukraińskiego Towarzystwa Społeczno-Kulturalnego oraz na wydawanie w języku ukraińskim tygodnika „Nasze Słowo”.

III Rzeczpospolita

Osobny artykuł: Ukraiński kryzys uchodźczy.

Od 2014 zauważalne jest zwiększenie skali migracji ukraińskiej do Polski i coraz częstszy pobyt długoterminowy.

Liczebność

Mniejszość narodowa

Według narodowego spisu powszechnego 2011 narodowość ukraińską zadeklarowało 51 001 osób, z czego 27 630 jako jedyną^[9]. Z tej grupy właściwa mniejszość ukraińska w Polsce (osoby posiadające polskie obywatelstwo) obejmuje 38 795 osób^[10]. Podczas narodowego spisu powszechnego ludności w 2002 narodowość ukraińską zadeklarowało 27 172 obywateli RP, w tym w poszczególnych województwach:

warmińsko-mazurskim – 12 881^[11]
zachodniopomorskim – 3703
podkarpackim – 2984
pomorskim – 2831
dolnośląskim – 1422
podlaskim – 1366
lubuskim – 615
mazowieckim – 579
małopolskim – 472
lubelskim – 389
śląskim – 309.

Migranci

Według pierwszego, eksperymentalnego opracowania GUS na temat cudzoziemców w Polsce, według stanu na 31 grudnia 2019, liczba cudzoziemców narodowości ukraińskiej wynosiła 1 351 418^[12]. W 2021 roku liczba obywateli ukraińskich przebywających w Polsce i posiadających ważne zezwolenia na pobyt (nie licząc osób przebywających w ramach ruchu bezwizowego lub na podstawie wiz) przekroczyła 300 tysięcy. Najczęstszym celem pobytu była praca (77%), a kolejnym kwestie rodzinne (12%)^[13]. Liczbę Ukraińców pracujących legalnie w Polsce szacowano w tym czasie na ok. 850 tysięcy, wskazując, że przy uwzględnieniu szarej strefy mogło to być nawet 1,5 miliona osób^[14].

Stan na rok 2022

W 2022 po rosyjskiej inwazji Polska stała się jednym z państw przyjmujących uchodźców z Ukrainy. Od 24 lutego do 17 czerwca 2022 do Polski trafiło ponad 4,9 mln osób, głównie kobiety i dzieci^[15]. Większość z nich zamieszkała w dużych ośrodkach miejskich^[16].

Liczba Ukraińców (w tym uchodźców) według obszarów metropolitalnych w roku 2022^[16]
Obszar metropolitalny	Stolica obszaru metropolitalnego	Populacja obszaru metropolitalnego^[17]	Liczba Ukraińców w obszarze metropolitalnym	Procent Ukraińców wśród mieszkańców obszaru metropolitalnego	Procent Ukraińców wśród mieszkańców centralnego miasta
Aglomeracja warszawska	Warszawa	3 254 474	469 628	14	13
Konurbacja górnośląska	Katowice	2 151 302	302 963	14	25
Aglomeracja wrocławska	Wrocław	1 308 100	302 467	23	23
Aglomeracja krakowska	Kraków	1 569 260	229 938	15	19
Aglomeracja trójmiejska	Gdańsk	1 393 981	223 952	16	25
Aglomeracja rzeszowska	Rzeszów	646 792	152 203	24	35
Aglomeracja łódzka	Łódź	1 052 221	114 162	11	11
Aglomeracja poznańska	Poznań	1 254 741	101 481	8	14
Aglomeracja lubelska	Lublin	705 352	87 048	12	17
Aglomeracja szczecińska	Szczecin	897 538	84 489	9	13
Aglomeracja bydgosko-toruńska	Bydgoszcz	766 108	80 447	11	11
Aglomeracja białostocka	Białystok	511 213	62 445	12	11

Stan na lata 2023-2024

Według danych Głównego Urzędu Statystycznego (GUS), liczba Ukraińców przebywających w Polsce wzrosła z około 1,5 miliona w 2022 roku do około 1,8 miliona w 2024 roku. Na początku 2023 r. kobiety i dzieci stanowiły ok. 87 proc. osób z Ukrainy z numerem PESEL, a dzieci i młodzież ok. 43%. Wśród osób pełnoletnich kobiety stanowiły natomiast 77% osób^[18]. Według danych Urzędu do Spraw Cudzoziemców, do końca września 2024 roku 4,5 tysiące obywateli Ukrainy złożyło wnioski o ochronę międzynarodową w Polsce^[19].

Według raportu Zakładu Ubezpieczeń Społecznych za 2023 r., obywatele i obywatelki Ukrainy stanowili w tamtym 67,3% wszystkich obcokrajowców zarejestrowanych w ZUS oraz 4,7% wszystkich ubezpieczonych. Ich liczba wyniosła 759,4 tys., tj. o 1,8% więcej niż na koniec 2022 r.^[20]

Edukacja

Na terenie Polski działają m.in. szkoły z ukraińskim językiem nauczania jak np. IV Liceum Ogólnokształcące w Legnicy, Zespół Szkół Ogólnokształcących nr 2 im. Markiana Szaszkewicza w Przemyślu, Zespół Szkół z Ukraińskim Językiem Nauczania w Górowie Iławeckim^[21] czy też I Liceum Ogólnokształcące w Białym Borze^[22]. Powstają także inicjatywy edukacyjne takie jak Ukraińska Szkoła Sobotnia w Lublinie^[23] czy Sobotnia Szkoła Ukraińska w Gdyni^[24].

Jeśli chodzi o dzieci z Ukrainy z doświadczeniem uchodźstwa w polskim systemie edukacji, to na rok 2024 Centrum Edukacji Obywatelskiej szacuje ich liczebność na 134 tysiące^[25].

Kultura

Organizacje

Do stowarzyszeń mniejszości ukraińskiej w Polsce należą^[26]:

Stowarzyszenie Ukraińców Więźniów Politycznych i Represjonowanych w Polsce^[27]
Stowarzyszenie „Ukraiński Dom Narodowy”^[28]
Towarzystwo Ukraińców Podkarpacia^[29]
Towarzystwo Ukraińskie
Ukraińska Organizacja Skautowa „Płast”^[a]
Ukraińskie Towarzystwo Historyczne w Polsce
Ukraińskie Towarzystwo Lekarskie
Ukraińskie Towarzystwo Nauczycielskie w Polsce^[30]
Związek Ukrainek^[a]
Związek Ukraińców Podlasia
Związek Ukraińców w Polsce
Związek Ukraińskiej Młodzieży Niezależnej^[31]

Na rzecz stosunków polsko-ukraińskich działają liczne organizacje pozarządowe, w tym np. Fundacja Ukraiński Dom (do 2022 pod nazwą Fundacja Nasz Wybór)^[32].

Religia

Ukraińcy są w większości wiernymi dwóch Kościołów: Kościoła Greckokatolickiego w Polsce i Polskiego Autokefalicznego Kościoła Prawosławnego. W Polsce działa również 8 zborów i 32 grupy języka ukraińskiego Świadków Jehowy^[33].

Prasa

Do najważniejszych tytułów prasowych zaliczają się:

„Nasze Słowo” – tygodnik,
„Svitanok” – dodatek do „Naszego Słowa” dla dzieci,
„Nad Buhom i Narwoju” – dwumiesięcznik.

Radia nadające audycje po ukraińsku

Polskie Radio Białystok nadaje trzy razy w tygodniu: w niedziele, poniedziałki i środy od 1991 audycje w języku ukraińskim pt. Ukraińska Dumka.
Polskie Radio Olsztyn nadaje raz w tygodniu audyсję w języku ukraińskim pt. Od niedzieli do niedzieli (Од неділі до неділі)
Radio Orthodoxia nadaje raz w tygodniu audycje w języku ukraińskim pt. Ukraińskie Słowo.
Polskie Radio Rzeszów nadaje raz w tygodniu audycje w języku ukraińskim pt. Skrynia.
Polskie Radio Szczecin nadaje raz w tygodniu w niedziele, audycje w języku ukraińskim pt. Posydeńki^[34].
Polskie Radio dla Ukrainy program specjalny Polskiego Radia, publiczna polska stacja radiowa nadająca w języku ukraińskim na falach średnich i krótkich, na multipleksie DAB+, na stronie internetowej i w aplikacji Polskiego Radia, a także satelitarnie przez całą dobę.

Telewizja

Telenowyny/Теленовини w TVP Regionalnej.
Ukraińskie Wieści / Український Βісник w TVP Olsztyn.
Przegląd ukraiński / Український перегляд^[35] w TVP Białystok.
Daleko od domu w TVP Katowice (program adresowany do imigrantów i uchodźców z Ukrainy)^[36]
Pełnia wiary/ПОВНОТА ВІРИ w TVP1 i TVP Wrocław^[37]^[38]

Imprezy kulturalne

„Festiwal Kultury Ukraińskiej” w Sopocie
„Młodzieżowy Jarmark” w Gdańsku
Festiwal Kultury Ukraińskiej "EKOŁOMYJA" w Górowie Iławeckim
Festiwal Kultury Ukraińskiej UKRAINA VIVA we Wrocławiu
„Święto Kultury Nad Osławą” Mokre
„Na Iwana, na Kupała” w Dubiczach Cerkiewnych
Festiwal Kultury Ukraińskiej na Podlasiu „Podlaska Jesień”
„Dni Kultury Ukraińskiej” – Giżycko, Szczecin^[39], Węgorzewo
„Bytowska Watra”
„Ukraińska wiosna” w Poznaniu
„Ukraina w Centrum Lublina”