Tisnèis
 |
Vos an lenga piemontèisa |
| Për amprende a dovré 'l sistema dle parlà locaj ch'a varda sì. |
|
Tisnèis (Ticineto an italian) a l'é un comun dël Piemont ëd 1.333 abitant [1], ant la provinsa ëd Lissandria. Ël pais a resta al sènter ëd la pian-a comprèisa antra ël Pò e 'l Bass Monfrà, a sud-est ëd Casal Monfrà. Stòria[modìfica | modifiché la sorgiss]Le orìgin ëd Tisnèis a smìo armonté a l'Età 'd Mes ma la tradission a veul ch'a-i fussa 'n vilagi ciamà Vilar pì a nòrd dël pais atual, davzin ai rest ëd na vila roman-a artrovà chèich desen-a d'agn fa. Second chèich stòrich pavèis, le orìgin dël topònim a son lijà al nòm latin ëd la sità 'd Pavìa, valadì Ticinum. Cheicun a pensa a l'evangelisassion da part dël vësco san Sir, àutri a na liura 'd dipendensa direta da la sità, àutri ancora a penso ch'ël nòm dël fium Tësin a sìa an quàich manera dventà n'antropònim (valadì ël nòm ëd na famija) e che l'atestassion medieval ëd la forma Ticinesse o Tisenexius a indichèissa donca 'n leugh che a apartenìa a la famija dij Tësin. Në stòrich casalèis anfin a ipotisa che 'l nòm a peussa esse derivà da j'erbo 'd tass, ant la forma Taxinetum. Qual che sìa l'orìgin dël nòm, ël prim document che a mostra l'esistensa dël pais a l'é 'n diplòma dl'imperator Oton I ëd Sassònia dël 25 ëd gené 964 con la donassion ëd vàire teritòri (antra ij quaj Breme, Frassiné e Tisnèis) al cont Aimon ëd Cavajà, sò vassal fidel. Ël vilagi a dovìa esse na curtis anté ch'as ministrava la giustissia da part ëd l'imperator o dij sò vassaj e a dovìa essje 'n castel vajant a dimostré soa importansa. Ij Cavajà a son stàit ësgnor ëd Tisnèis fin al 1390, quand che Antònia Cavajà a mària Gioann Radicà 'd Coconà e a-i porta an dòta 'l feod. L'imperator Sigismond dël 1413 a conced a jë sgnor Radicà 'd fregesse dël tìtol ëd cont ëd Tisnèis. Mach dal 1507 ël pais a intra ant ij possediment dij marchèis ëd Monfrà e a-i é chi ch'a dis che l'anession a sìa stàita compìa con n'angann: Vielm IX Paleòlogh a l'avrìa atacà Tisnèis profitand ëd l'ospitalità che ij Radicà a l'avìo ofrì a sò gënner ël duch d'Alençon, la prima distrussion dël castel a armonta a costa bataja. Ël marchèis Vielm a don-a 'l pais a soa fomna Ana d'Alençon che a lo passa a la fija Margrita ch'a mària Federich II Gonsaga, prim ësgnor dël Monfrà antra ij duch ëd Màntoa. Ant ij sécoj ch'a seguo, ël feod a ven spartì antra vàire famije dë sgnor: Can, San Giòrs ëd Biandrà, Langòsch San Giòrs, S-ciapacacia, Bòba, Dël Caret, fin ai Fré ëd Casal che dël 1686 a oten-o 'l tìtol ëd "Cont ëd Tisnèis". Ël pais a subiss j'efet disastros ëd le guère 'd sucession dël Monfrà, con sachegi e pestilense. Dël 1629 a l'é ocupà dai soldà capitanà dal general Ambreus Spìnola. Dël 1642 ij soldà spagneuj a sachegio la cesa parochial. A la fin dël sécol a l'é assedià da le armà 'd Vitòrio Medeo II, ch'a l'era an camin d'ataché Casal. Dël 1708, an séguit a la Guèra 'd Sucession Ëspagneula e al sucessiv Tratà d'Utrecht, Tisnèis a passa ansema a tut ël Monfrà al Ducà 'd Savòja, che pì tard a dventa Regn ëd Sardëgna. Ant ël cors ëd la Guèra 'd Sucession Austrìaca, jë spagneuj a demolisso 'l castel an manera definitiva. D'apress a l'época dla dominassion fransèisa ëd Napoleon Bon-a-part, dël 1814 a torna ant ël Regn ëd Sardëgna e a l'é aministrà sota a la Division (peui Provinsa) ëd Lissandria, a la Provinsa (peui Sircondari) ëd Casal e a l'é a cap d'ën Mandament ch'a comprend ëdcò ël Borgh ëd San Martin, Bòssli, Frassiné, Pomar e Varmaca. Aministrassion[modìfica | modifiché la sorgiss]Ël sìndich a l'é Cesare Calabrese [dal 27/05/2019). Anliure esterne[modìfica | modifiché la sorgiss]Arferiment[modìfica | modifiché la sorgiss] |
|||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
