گلیلیو گلیلی

گلیلیو گلیلی
جمیا:	15 فروری 1564 پیسا، اٹلی
مریا :	8 جنوری 1642، آرکیٹری، اٹلی
کم :	سائنسدان
گن:	فلاسفی، میتھمیٹکس، تارہ پڑھت تے فزکس

گلیلیو گلیلی ( 15 فروری 1564 - 8 جنوری 1642) اٹلی دا اک فلسفی، میتھمیٹکس گرو، تارہ گرو تے فزکس گرو سی۔ اوہدا سائینسی انقلاب لیان اچ وڈا حصہ اے۔ اوہنے دورویکھی نوں بہتر بنایا۔ اوہنوں نويں سائنس دا پیو کہیا جاندا اے۔ نویں تارہ پڑھت دا موڈھی منیا جاندا اے۔

تارہ پڑھت وچ اوہدے کماں وچ وینس دے وکھرے روپاں نوں جانچنا، مشتری دے چار چن لبنا (جنہاں نوں ہن گلیلیو دے چند کیا جاندا اے)، سورجی تبیاں نوں ویکھنا تے اوہناں تے کاہڈاں کڈھنا آندے نیں۔ آہونے ودھیا فوجی اتر ویکھ بنائیاں تے ہور وی کئی اوزار بناۓ۔

سورج دے گڑھ ہون دی سوچ دا اوہ وڈا آگو سی تے اوہدی حیاتی وچ ای ایس گل تے رولا پیا رہیا جے چوکھے لوک زمین دے گڑھ ہون نوں مندے سن۔ کیتولک چرچ پہلے اوہدے ول سی پر فیر اوہدے خلاف ہوگیا تے گھر وچ ای ساری عمر لئی بندی بنا دتا گیا۔

جیون

گلیلیو گلیلی ، ونسنزو گلیلی اک واجہ وجانوالے موسیقار تے جولیا امناتی دا پتر سی اوہ پیسا وچ 15 فروری 1564 نوں جمیا۔ ایس ماڑے ٹبر وچ 6 نیانے سن۔ 1580 تک اک مزہبی سکول وچ پڑھن مگروں اوہ پیسا دوائیاں پڑھن گیا۔ 4 سال مگروں اوس نے ایہ چھڈ دتی تے فلورنس میتھمیٹکس پڑھن گیا۔

1581 وچ جدوں اوہ دوائیاں پڑھ ریا سی اوہنے اک ہوا نال ہلدے شانڈلی‏ر نوں ویکھیا۔ ایہنوں ہوا کدے وڈي پینگ دیندی تے کدے نکی۔ اوہنے اپنی دی دوڑ نال حساب لگایا جے پینگ دا گیڑ بھاویں نکّا ہوے یا وڈھا ویلہ اِکّو جیہا لگدا اے۔ گھر آکے اوہنے دو پینڈولم لۓ اِکّو لمبائی دے تے اک نوں لمی پینگ دتی تے اک نوں نکی۔ اوہنے ایہ ویکھیا پئی دوویں اکو جیہا ویلہ لیندے نیں۔ اوہدے ایس کم توں سو ورھے مگروں نیدرلینڈز وچ پینڈولم گھڑی بنائی گئی۔

پیسا وچ لیکچرر 1589-1592

1589 وچ گلیلیو پیسا یونیورسٹی وچ میتھمیٹکس پڑھان لگ گیا۔ تنخواہ تھوڑی سی پر اوہ اوزار پرزے بنان وچ بہت تیز سی۔ اوہنے اک پیڑا جیا گرمی ناپ بنایا۔ پینڈولم دی ٹور ویکھی تے ایہ کاہڈ کڈھی پئی ویلہ اکو جناں ہویگا بھاویں اوہدا کنا وی جوکھ ہووے۔ اپنی عمر دے اخیر وچ اوہنے پیندولم دی ایس گل نوں فیدے لئی ورتیا۔ پیسا وچ اوہنے 1592 تک پڑھایا۔

1592 وچ اوہ پیڈوا یونیورسٹی جیومیٹری تارہ پڑھت تے مکینکس پڑھان لگ پیا۔

1609 وچ اوہنوں پتہ چلیا پئی نیدرلینڈز وچ لپرشے نے اک ٹیلیسکوپ بنائی اے اوہنے اوتھے جیہڑے مارکیٹ وچ لینز ملدے سن اوہناں نال 4 گنا چوکھی طاقت دی ٹیلیسکوپ بنالئی فیر اوہنے آپ ای شیشیاں نوں رگڑںا سکھیا تے 9 گنا طاقت دے فیر اگلے ورھیاں وچ 33 گنا طاقت دی ٹیلیسکوپ بنالی۔ 25 اگست 1609 نوں اوہنے اپنی ٹیلیسکوپ وینس دی سرکار اگے رکھی تے ایہدا فوج وچ تے سمندر تے فیدا دسیا۔ وینس نوں ایہدے وچ کاروباری فیدا دسیا۔ گلیلیو دی تنخواہ وچ وادہا کیتا گیا۔ ایہ گل ٹھیک نہیں جے اوہنے ٹیلیسکوپ آپ بنائی سی پر ایہ سچ اے جے اوس بنی شے وچ اوہنے واہدا کیتا۔

گلیلیو نے ٹیلیسکوپ نوں اسمان نوں ویکھن لئی پہلی واری ورتیا ایس توں پہلے ایہنوں ننگی اکھ نال ای لوک ویکھدے سن۔ اوہنے ایہ ویکھیا جے چن انپدھرا، اچا نیواں تے ایہدے تے اچائیاں وی نیں تے گول کھڈے وی نیں۔ اوہنے چن دے ہنیرے پاسے زمین دی لشک پیندی وی ویکھی۔ اوہنے مشتری دے چار چن پہلی واری ویکھے۔ اوہنے ایہ گل ویکھی جے چٹا راہ بدلی ای نئیں سی ایہ تارے سن۔ 1610 وچ اوہنے اپنی کھوجاں تے کاہڈاں اتے کتاب لکھی جیہنے اوہناں مشہوری دتی۔

1611 وچ اوہ روم آیا تے اوہدی واہوا ادر کیتی گئی اوہدی ٹیلیسکوپ نے مشتری دے چن، زمینی چن تے کھڈے تے وینس یار بیلیاں ویکھے۔ اوہنون اکیڈمیہ ڈی لنسی، اطالوی سائینس اکیڈمی دا 6واں سنگی بنالیاجاندا اے۔ روم وچ ا اوہدی پوپ نال وی ملنی ہوندی اے۔ 1610 تے 1611 دے وشکار اوہنے سورج دی پدھر اتے کالے تبے ویکھے۔ 1613 وچ اوہنے اپنیاں کھوجاں تے اک کتاب لکھی۔

کارڈین بلرانی نے 1615 وچ ای گل آکھی پئی کوپر نکی پربندھ اوہدوں تک نئیں منیا جاسکدا جدوں تک ایہدا کوئی ثبوت نہ دسے۔ گلیلیو جد کے چن باجوں ہون والیاں سمندری جھلاں نوں ثبوت لئی کافی سمجھدا سی

گیلیلیؤ گیللی (انگریزی: Galileo Galilei؛ 1564-1642) اٹلی دے کھگول وگیانی سن جنہاں نے دوربین دی کھوج کیتی، پھر اسنوں انت بنایا اتے اسدی سہائتا نال انیک کھگولی تجربے کیتے اتے کاپرنکس دے سدھانت دی حمایت کیتی۔ اوہناں نوں آدھونک پریوگک کھگولکی دا جنک منیا جاندا ہے۔ 1609 وچّ گیلیلیؤ دوارا کھگولی تجربہ شروع کرندی گھٹنا دیاں 400ویں ورھے-گنڈھ دے روپ وچّ سال 2009 نوں انترراشٹری کھگولکی سال دے روپ وچّ منایا گیا۔

جنم

آدھونک اٹلی دے پیسا (پیسا دی ٹیڈھی مینار لئی پرسدھ) نامک شہر وچ 15 فروری 1564 نوں گیلیلیؤ گیللی دا جنم ہویا۔ سبھ لوک گیلیلیؤ نوں اک کھگولوگیانی دے روپ وچ یاد کردے سن جیہنے دوربین اچ سدھار کرکے اس نوں بوہتا ڈاڈھا تے کھگولی پریکھناں لئی اپیکت بنایا تے نال ای اپنے پریکھناں راہیں جیہے چونکان والے تتھ پرگٹ کیتے جنہاں نے کھگول وگیان نوں نواں پاسا دتا تے آدھونک کھگول وگیان دی نیہہ رکھی۔ پر بہت گھٹّ لوک ایہہ جاندے ہن کہ کھگولوگیانی ہون دے علاوہ اوہ اک کشل گنتوگیانی، بھوتکود تے دارشنک وی سی جیہنے یورپ دی وگیانک کرانتی وچ مہتوپورن یوگدان دتا۔ اس لئی گیلیلیؤ نوں ”آدھونک کھگول وگیان دے جنک”، کیہا جاندا ہے۔

گیان

گنت

گیلیلیؤ نوں سوخم گنتکی وشلیشن کرن دا کوشل شاید اپنے پتا ونسینجو گیللی توں وراثت وچّ اتے کجھ اوہناں دی کارجشیلی نوں قریب توں ویکھ کے ملیا ہووےگا۔ ونسینجو اک مشہور سنگیت ماہر سن اتے ‘لیوٹ' نامک واجا ینتر وجاؤندے سن، جس نے بعد وچّ گٹار اتے بینجو دا روپ لے لیا۔ اوہناں نے بھوتکی وچّ پہلی وار اجیہے پریوگ کیتے جنہاں توں گیرلکیری سنبندھ دا پرتیپادن ہویا۔ تدّ ایہہ گیات سی کہ کسے واجا ینتر دی تنی ہوئی ڈور (جاں تار) دے تناؤ اتے استوں نکلن والی آورتی وچّ اک سنبندھ ہندا ہے، آورتی تناؤ دے ورگ دے سمانپاتی ہندی ہے۔ اس طرحاں سنگیت دے سدھانت وچّ حساب دی تھوڑھی بہت پہنچ داخل سی۔ پریرت ہو گیلیلیؤ نے پتا دے کارج نوں اگے ودھایا اتے پھر اوہناں نے بعد وچّ ویکھیا کہ قدرت دے نیم حساب دے سمیکرن ہندے ہن۔ اوہناں نے کیہا 'گنت بھگوان دی بھاشا ہے'۔

درشن شاستر

گیلیلیؤ نے درشن شاستر دی وی ڈونگھی پڑھائی کیتی سی نال ہی اوہ دھارمک پرورتی دے وی سن۔ پر اوہ اپنے پریوگاں دے نتیجیاں نوں کویں نکار سکدے سن جو پرانیاں مانتاواں دے ورودھ جاندے سن اتے اوہ اوہناں دی پوری ایمانداری دے نال ویاکھیا کردے سن۔ اوہناں دی گرجا گھر دے پرتی نشٹھا دے باو جود اوہناں دا گیان اتے وویک اوہناں نوں کسے وی پرانی دھارنا نوں بناں پریوگ اتے حساب دے ترازو وچّ تولے منن توں روکدا سی۔ گرجا گھر نے اسنوں اپنی اوگیا سمجھیا۔ پر گیلیلیؤ دی اس سوچ نے منکھ دی چنتن پرکرآ وچّ نواں موڑ لیا دتا۔ خود گیلیلیؤ اپنے وچاراں نوں بدلن نوں تیار ہو جاندے جیکر اوہناں دے پریوگاں دے نتیجے اجیہا اشارہ کردے۔

پریوگ

اپنے پریوگاں نوں کرن لئی گیلیلیؤ نے لمائی اتے سمیں دے مانک تیار کیتے تاں کہ ایہی پریوگ ہور تھاں جدوں دوجیاں پریوگشالاواں وچّ دہرائے جان تاں نتیجیاں دی پنراورتی دوارا اوہناں دا ستھاپن کیتا جا سکے۔ گیلیلیؤ نے پرکاش دی رفتار ناپن دی وی کوشش کیتی اتے تت سنبندھی پریوگ کیتے۔ گیلیلیؤ اتے اوہناں دا اک سہائک دو بھنّ بھنّ پہاڑ سکھراں پر کپاٹ لگی لالٹین لے کے رات نوں چڑھ گئے۔ سہائک نوں نردیش دتا گیا سی کہ جویں ہی اسنوں گیلیلیؤ دی لالٹین دا پرکاش ویکھے اسنے اپنی لالٹین دا کپاٹ کھولھ دینا سی۔ گیلیلیؤ نوں اپنے کپاٹ کھولن اتے سہائک دی لالٹین دا پرکاش وکھن دے وچّ دا سماں انترال مننا سی - پہاڑاں دے وچّ دی دوری اوہناں نوں گیات سی۔ اس طرحاں اوہناں نے پرکاش دی رفتار گیات کیتی۔ پر گیلیلیؤ ٹھہرے نہیں؛ اوہ انے نال کتھے سنتشٹ ہون والے سن۔ اپنے پریوگاں دے نتیجیاں نوں دہراؤنا جو سی۔ اس وار اوہناں نے اجہیاں دو پہاڑیاں دی چون کیتی جنہاں دے وچّ دی دوری کتے زیادہ سی۔ پر حیرانی والی گلّ سی کہ اس وار وی سماں انترال پہلاں جنا ہی آیا۔ گیلیلیؤ اس سٹے تے پجے کہ پرکاش نوں چلن وچّ لگّ رہا سماں اوہناں دے سہائک دی پرتیکریا دے سمیں توں بہت گھٹّ ہووےگا اتے اس پرکار پرکاش دا ویگ ناپنا اوہناں دی جگتی دی سنویدنشیلتا توں پرے سی۔ پر گیلیلیؤ دوارا برہسپتی دے چندرماواں دے برہسپتی دی چھایا وچّ آ جان نال اوہناں تے پین والے گرہن دے پریکھن توں اولرومر نامک ہالینڈ دے کھگولوگیانی نوں اک وچار آیا۔ اوہناں نوں لگا کہ ایہناں پریکھناں دوارا پرکاش دا ویگ گیات کیتا جا سکدا ہے۔ 1675 وچّ اوہناں نے ایہہ پریوگ کیتا جو اس طرحاں دا پہلا یتن سی۔ اس پرکار جنترک بلاں پر کیتے اپنے مکھ کارج دے علاوہ گیلیلیؤ دے ایہناں اتے ہور کماں نے اوہناں دے پربھاو کھیتر نوں کتے زیادہ پھیلا دتا سی جسدے نال لمبے کال تکّ پربدھّ لوک پربھاوت ہندے رہے۔

بھو گربھ وگیان

گریہہ سورج دی پرکرما کردے ہن نہ کہ دھرتی دی، کاپرنیکس دے اس سدھانت دا گیلیلیؤ نے سمرتھن کیتا۔ پر اس بھلّ لئی گرجا گھر نے اوہناں نوں سزا دتی۔ 1992 وچّ ویٹکن نے ایہہ سویکار کیتا کہ گیلیلیؤ دے معاملے وچّ اوہناں نوں غلطی لگی سی۔

بھوتکی

گیلیلیؤ نے اج توں بہت پہلاں حساب، سدھانتک بھوتکی اتے پرایوگک بھوتکی دے آپس وچّ سنبندھ نوں سمجھ لیا سی۔ پیرابولا دا ادھئن کردے ہوئے اوہ اس سٹے تے پجے سن کہ اک سامان تورن (uniform acceleration) دی دشا وچّ دھرتی پر سٹیا کوئی پنڈ اک پیرابولاکار رستے تے چل کے واپس دھرتی پر آ گریگا بشرطے ہوا دی رگڑ دا بل نام ماتر ہووے۔ ایہی نہیں، اوہناں نے ایہہ وی کیہا کہ اوہناں دا ایہہ سدھانت ضروری نہیں کہ کسے گریہہ ورگے پنڈ پر وی لاگوُ ہووے۔ اوہناں نوں اس گلّ دا دھیان سی کہ اوہناں دی تکڑی وچّ رگڑ اتے ہور بلاں دے کارن ضرور ترٹیاں آئیاں ہونگیاں جو اوہناں دے سدھانت دی ٹھیک گنتی ویاکھیا وچّ اڑچن پیدا کر رہیاں سن۔ اوہناں نے آدھونک وگیان دے پتا دی پدوی پائی۔ اس کتھن وچّ کنا سچ ہے پتہ نہیں پر منیا جاندا ہے کہ گیلیلیؤ نے پیسا دی ٹیڈھی مینار توں وکھ-وکھ پنج (mass) دیاں گینداں گراؤن دا پریوگ کیتا اتے ایہہ پایا اوہناں دے دوارا ڈگن وچّ لگے سمیں دا اوہناں دے پنج نال کوئی سنبندھ نہیں سی سبھ سامان سماں لے رہے سن۔ ایہہ گلّ تدّ تکّ چھائی ارسطو دی وچاردھارا دے اکدم وپریت سی کیونکہ ارسطو دے انوسار زیادہ بھاریاں وستواں تیزی نال گرنیاں چاہیدیاں ہن۔ بعد وچّ اوہناں نے ایہی پریوگ گیداں نوں اونت تلاں توں گیر کے دہرائے اتے پھر اسے سٹے تے پجے۔ گیلیلیؤ نے تورن لئی ٹھیک گنتک سمیکرن کھوجیا۔ اوہناں نے کیہا کہ جیکر کوئی ستھر پنڈ سامان تورن دے کارن گتی شیل ہندا ہے تاں اسدی چلت دوری سماں انترال دے ورگ دے سمانپاتی ہوویگی۔

S = ut + �ft2 ، if u = 0 then S = �ft2 or S ∝ t2

”کسے پلین پر چلائیمان پنڈ تدّ تکّ اسے دشا اتے ویگ نال چلدا رہے گا جدوں تکّ اسنوں چھیڑیا نہ جاوے”۔ بعد وچّ ایہہ جاکے نیوٹن دے رفتار دے سدھانتاں دا پہلا سدھانت بنیا۔ پیسا دے وشال کیتھیڈرل (گرجا گھر) وچّ جھولدے جھومر نوں ویکھ کے اوہناں نوں خیال آیا کیوں نہ اس دا ڈولن کال ناپیا جاوے.اوہناں نے اپنی نبض دی دھپ - دھپ دی مدد نال ایہہ کارج کیتا اتے اس پرکار سرل ڈولن دا سدھانت ہوند وچّ آیا کہ ڈھولک دا آورتی کال اسدے آیام (amplitude) تے نربھر نہیں کردا (ایہہ گلّ کیول چھوٹے آیام تے لاگوُ ہندی ہے – پر اک گھڑی بناؤن لئی انی پرشدھتا کافی ہے)۔ سنّ 1632 وچّ اوہناں نے جوار - بھاٹے دی ویاکھیا دھرتی دی رفتار دوارا کیتی۔ اس وچّ اوہناں نے سمندر دی تلہٹی دی بناوٹ ، اسدے جوار دیاں ترنگاں دی اچائی اتے آؤن دے سمیں وچّ سمبدھ دی چرچہ کیتی حالانکہ ایہہ سدھانت ٹھیک نہیں نکلیا۔ بعد وچّ کیپلر اتے ہور وگیانیاں نے اسنوں سدھاریا تے ٹھیک کارن چندرما نوں دسیا ۔

ساپیکھتا (Relativity) دا سدھانت

جسنوں اج اسیں ساپیکھتا (Relativity) دا سدھانت کہندے ہاں اسدی نیہہ وی گیلیلیؤ نے ہی رکھی سی۔ اوہناں نے کیہا ہے ”بھوتیکی دے نیم اوہی رہندے ہن چاہے کوئی پنڈ ستھر ہووے جاں سامان ویگ نال اک سرل ریکھا وچّ گتیمان۔ کوئی وی دشا نہ ہی پرم ستھر جاں پرم چل ہو سکدی ہے۔ اس نے بعد وچّ نیوٹن دے نیماں نوں آدھارگت ڈھانچہ دتا ۔

کھگولی کاڈھاں

سنّ 1609 وچّ گیلیلیؤ نوں دوربین دے بارے وچّ پتہ چلیا جسدی ہالینڈ وچّ کھوج ہو چکی سی۔ کیول اسدا ویروا سن کے اوہناں نے اس توں وی کتے زیادہ شکتی شالی دوربین آپ بنا لئی۔ پھر شروع ہویا کھگولی کاڈھاں دا اک انوکھا ادھیائے۔ گیلیلیؤ نے چن نوں ویکھیا اسدے اوبڑ - کھابڑ ٹوئے ویکھے۔ پھر اوہناں نے دوربین چمکیلے شکر گریہہ تے سادھی – اک ہور نویں کھوج شکر گریہہ وی (چندرما دی طرحاں) کلا (phases) دی نمائش کردا ہے۔ جدوں اوہناں نے برہسپتی گریہہ نوں اپنی دوربین نال نہاریا ، پھر جو ویکھیا اتے اس توں اوہناں نے جو سٹہ کڈھیا اسنے سورمنڈل نوں ٹھیک - ٹھیک سمجھن وچّ وڈی مدد کیتی۔ گیلیلیؤ نے ویکھیا کہ برہسپتی گریہہ دے کول تنّ چھوٹے - چھوٹے ”تارے جہے وکھائی دے رہے ہن۔ ” تھوڑی دیر ویکھیا تاں چار تارے وکھائی دتے۔ گیلیلیؤ سمجھ گئے کہ برہسپتی گریہہ دا اپنا اک وکھ سنسار ہے۔ اسدے گرد گھم رہے ایہہ پنڈ ہور گرہاں دی طرحاں دھرتی دی پرکرما کرن لئی پابند نہیں ہن۔ (تدّ تکّ ایہہ منیا جاندا سی کہ گریہہ اتے سورج سارے پنڈ دھرتی دی پرکرما کردے ہن۔ حالانکہ نکولس کاپرنیکس گیلیلیؤ توں پہلاں ہی ایہہ کہہ چکے سن کہ گریہہ سورج دی پرکرما کردے ہن نہ کہ دھرتی دی پر اسنوں منن والے بہت گھٹّ سن۔ گیلیلیؤ دی اس کھوج نال سورمڈنل دے سورج کیندرت سدھانت نوں بہت بل ملیا)۔ کیاں نے گیلیلیؤ ولوں کھوجی گی دوربین نوں ملّ لینا چاہیا پر گیلیلیؤ نے بناں کجھ لے ہ وینس دے راجا دی بھیٹ کر دتی۔

گرجے دوارا سزا

اسدے نال ہی گیلیلیؤ نے کاپرنیکس دے سدھانت نوں کھلھا سمرتھن دینا شروع کر دتا۔ ایہہ گلّ تتکالین وگیانک اتے دھارمک مانتاواں دے ورودھ جاندی سی۔ گیلیلیؤ دے جیونکال وچّ اسنوں اوہناں دی بھلّ ہی سمجھیا گیا۔ سنّ 1633 وچّ گرجا گھر نے گیلیلیؤ نوں آدیش دتا کہ اوہ ساروجنک روپ وچّ کہے کہ ایہہ اوہناں دی وڈی بھلّ ہے۔ اوہناں نے اجیہا کیتا وی۔ پھر وی گیلیلیؤ نوں سزا دے دتی گئی۔ بعد وچّ اوہناں دے وگڑدے سواستھ دے مدینجر سزا نوں گھر - قید وچّ تبدیل کر دتا گیا۔ اپنے جیون دے انتم دن وی اوہناں نے اس قید وچّ گزارے۔ کتے سال 1992 وچّ جا کے ویٹیکن شہر ستھت عیسائی دھرم دی سروؤچ سنستھا نے ایہہ سویکاریا کہ گیلیلیؤ دے معاملے وچّ اوہناں نوں غلطی ہوئی سی۔ یعنی اوہناں نوں تنّ سو توں زیادہ سال لگّ گئے اصلیت نوں سمجھن اتے اپناؤن وچّ ۔

جدوں گیلیلیؤ پیسا یونیورسٹی وچّ کھگول وگیان دے پرادھیاپک سن تاں اوہناں نوں اپنے ششاں نوں ایہہ پڑھاؤنا پیندا سی کہ گریہہ دھرتی دی پرکرما کردے ہن۔ بعد وچّ جدوں اوہ پدوا نامک یونیورسٹی وچّ گئے تدّ اوہناں نوں جاکے نکولس کاپرنیکس دے نویں سدھانت دا پتہ چلا سی۔ خود اپنی دوربین دوارا کیتے گئے پریکھناں نال (خاص طور 'تے برہسپتی دے چندرمے ویکھ کے) اوہ ہن پوری طرحاں آشوست ہو چکے سن کہ کاپرنیکس دا سورج - کیندرت سدھانت ہی سور منڈل دی ٹھیک ویاکھیا کردا ہے۔ بہتر سال دی عمر نوں پجدے - پجدے گیلیلیؤ اپنی اکھاں دی روشنی پوری طرحاں کھوہ چکے سن۔ بہت سارے لوک ایہہ مندے ہن کہ اوہناں دا انھاپن اپنی دوربین دوارا سنّ 1613 وچّ سورج نوں دیکھن (جسدے دوارا اوہناں نے سور -کلنک جاں سنسپاٹس وی خوجے سن) دے کارن پیدا ہویا ہووےگا۔ پر جانچ کرن تے پتہ چلا کہ اجیہا موتیابند دے آ جان اتے اکھ دے گلوکوما نامک روگ دے کارن ہویا ہووےگا ۔

موت

سنّ 1642 وچّ گھر - قید بھوگ رہے گیلیلیؤ دی 8 جنوری نوں موت ہو گئی۔ کجھ مہینے بعد اسے سال نیوٹن دا جنم ہویا۔ اس طرحاں کہہ سکدے ہاں کہ تدّ اک یگ دا انت اتے اک ہور نویں کرانتی وادی یگ دا شبھارمبھ ہویا ۔