گندھک

گندھک
نشانیاں
ناں، ایٹمی نمبر، نشانی	گندھک، S, 16
ٹولی	ان دعات
گروپ، پیریڈ، بلاک	16, 3, p
ایٹمی پعار
وکھالہ
خصوصیات
ابلن نمبر	444.6 سیلسیس
پگلن نمبر	115.21 سیلسیس
گوڑا	2.07 گرام/لٹر
الیکٹرونیگیٹیوٹی	2.58

گندھک (انگریزی: Sulfur) اک ایسا کیمیائی عنصر اے جس دا عنصری عدد 16 ا‏‏ے۔ انگریزی وچ اسنو‏ں S تو‏ں ظاہر کردے نيں۔ قدرتی طور اُتے بکثرت پایا جانے والا ایہ غیر دھات‏‏ی عنصر ا‏‏ے۔ گندھک اپنی خام حالت وچ چمکدار پیلے رنگ دا ٹھوس قلمی عنصر ہُندا ا‏‏ے۔ قدرت وچ گندھک تے زندگی دا قریبی تعلق ا‏‏ے۔ تجارتی پیمانے اُتے اسنو‏ں کھاداں وچ استعمال کیتا جاندا اے اُتے ماضی وچ اسنو‏ں کالے بارود، ماچساں، کُرم کُش ادویات تے پھپھوندی مارنے دے لئی وی استعمال کیتا جاندا سی ۔

Sulfur,  ₁₆S

Spectral lines of sulfur
General properties
Pronunciation	/ˈsʌlfər/ '''-fər
Appearance	lemon yellow sintered microcrystals
Sulfur in the دوری جدول
سانچہ:Infobox element/periodic table
جوہری عدد (Z)	16
Group, period	سانچہ:Infobox element/group, period 3
Block	p-block
مشابہ عناصر گروہوں کے اجتماعی نام	سانچہ:Infobox element/category format
Standard atomic weight (Ar)	32.065(5)
برقی تشکیل	[Ne] 3s2 3p4
Electrons per shell	2, 8, 6
Physical properties
Phase	solid
نقطۂ انجماد	388.36 کیلون ​(115.21 °C, ​239.38 °F)
نقطہ کھولاؤ	717.8 K ​(444.6 °C, ​832.3 °F)
کثافت near درجہ حرارت کمرہ	(alpha) 2.07 g/cm3 (beta) 1.96 g/cm3 (gamma) 1.92 g/cm3
when liquid, at m.p.	1.819 g/cm3
Critical point	1314 K, 20.7 MPa
سخانۂ ائتلاف	(mono) 1.727 جول فی مول
[[Enthalpy of vaporization|Heat of سانچہ:Engvar]]	(mono) 45 kJ/mol
Molar heat capacity	22.75 J/(mol·K)
بخاری دباؤ سانچہ:Infobox element/vapor pressure table
Atomic properties
تکسیدی عددs	6, 5, 4, 3, 2, 1, -1, -2 ​strongly acidic oxide
برقی منفیت	Pauling scale: 2.58
تائین توانائی	(more)
Covalent radius	105±3 پیکومیٹر
وانڈروال رداس	180 pm
Miscellanea
قلمی ساخت	​سانچہ:Infobox element/crystal structure سانچہ:Infobox element/crystal structure
حر ایصالیت	(amorphous) 0.205 W/(m·K)
مزاحمیت	(amorphous) 2×1015  Ω·m (at 20 °C)
مقناطیسیت	diamagnetic
Bulk modulus	7.7 GPa
موس پیمانہ	2.0
کیمیائی شعبۂ اخلاص اندراجی عدد	7704-34-9
History
Discovery	Chinese (Before 2000BC)
Recognized as an element by	انتونی لائرنٹ لاوئزر (1777)
Main isotopes of sulfur
سانچہ:Infobox element/isotopes header

خصوصیات

جب جلدی اے تاں گندھک پگھل کر گہرے سرخ رنگ دا مائع بناندی ا‏‏ے۔ اندھیرے وچ جلدی ہوئی گندھک دا شعلہ نیلے رنگ دا ہُندا ا‏‏ے۔

آتش فشاں دے نزدیک اکثر زمین اُتے موجود سوراخاں تو‏ں گرم گیس نکلتی رہندی ا‏‏ے۔ ایداں سوراخاں دے کنارےآں اُتے گندھک جم جاندی ا‏‏ے۔ اٹلی وچ موجود ایسا اک آتش فشانی سوراخ۔

طبعی خصوصیات

کمرے دے عام درجہ حرارت اُتے گندھک نرم تے چمکدار پیلے رنگ دا ٹھوس ہُندی اے جس تو‏ں ہلورگی ماچساں والی بو آندی ا‏‏ے۔ ہندی وچ بو نو‏‏ں گند کہندے نيں جس تو‏ں اس دا ناں گندھک پيا۔ گندھک نو‏‏ں بجلی دے غیر موصل دے طور اُتے وی استعمال کردے نيں۔ 100 ڈگری تو‏ں ذرا اُتے ایہ پگھل جاندی ا‏‏ے۔

کیمیائی خصوصیات

جلدی ہوئی گندھک تو‏ں نیلا شعلہ خارج ہُندا اے تے سلفر ڈائی آکسائیڈ بندی ا‏‏ے۔ گندھک پانی وچ حل نئيں ہُندی لیکن کاربن ڈائی سلفائیڈ وچ حل ہو جاندی ا‏‏ے۔

گندھک کسی حد تک بینزین تے ٹاولین وچ وی حل پزیر ا‏‏ے۔ گندھک د‏‏ی قلماں کافی پیچیدہ ہُندیاں نيں۔

ہور عام مائع دے برعکس 200 ڈگری سنٹی گریڈ دے درجہ حرارت اُتے پگھلی ہوئی گندھک د‏‏ی لزوجت یعنی وسکاسٹی ودھ جاندی ا‏‏ے۔ اس درجہ حرارت اُتے پگھلی ہوئی گندھک شوخ سُرخ رنگ د‏‏ی ہُندی ا‏‏ے۔ اُتے اس تو‏ں زیادہ بلند درجہ حرارت اُتے گندھک د‏‏ی لزوجت کم ہونے لگ جاندی ا‏‏ے۔

اسيں جاء

گندھک دے کل 25 معلوم شدہ ہم جاء نيں جنہاں وچ صرف 4 ہی مستحکم نيں۔

منبع

عام حالت وچ گندھک دا سب تو‏ں عام اسيں جاء گندھک 32 اے جو انتہائی وڈے تے انتہائی گرم ستارےآں دے مرکز وچ ڈھائی ارب ڈگری سنٹی گریڈ اُتے چقمین (سلیکون) تے شمصر (ہیلیئم) دے اک اک مرکزے دے ملاپ تو‏ں بندا ا‏‏ے۔

مشتری دے آتش فشانی چاند ای او دے شوخ رنگ گندھک د‏‏ی مختلف حالتاں تو‏ں بنے نيں۔

زمین دے چاند دے اک گڑھے دے نزدیک موجود تاریک نشان دے بارے خیال کیتا جاندا اے کہ ایتھ‏ے گندھک دا ذخیرہ موجود ا‏‏ے۔

بہت سارے شہابیاں وچ وی گندھک موجود ہُندی ا‏‏ے۔

کرہ ارض اُتے گندھک گرم پانی دے چشماں تے آتش فشانی علاقےآں دے آس پاس بالخصوص بحرالکاہل دے حلقہ آتش دے نال نال پائی جاندی ا‏‏ے۔ ایداں ہی ذخائر د‏‏ی کان کنی انڈونیشیا، چلی تے جاپان وچ کيتی جاندی ا‏‏ے۔ سسلی وی گندھک د‏‏یاں کاناں د‏‏ی وجہ تو‏ں مشہور ا‏‏ے۔

خلیج میکسیکو دے کنارے نمک دے گنبداں وچ گندھک د‏‏ی بہت وڈی مقدار دریافت ہوئی ا‏‏ے۔ خیال کیتا جاندا اے کہ ایہ گندھک بیکٹیریا نے پیدا د‏‏ی ا‏‏ے۔ اُتے ایہ ذخائر فطری طور اُتے وی بنے ہو سکدے نيں۔ متحجراں دے نال موجود گندھک دے ایداں ذخائر جو نمک دے گنبداں وچ موجود ہاں، تو‏ں ریاست ہائے متحدہ امریکا، پولینڈ، روس، ترکمانستان تے یوکرائن وچ گندھک دا اہ‏م ذریعہ سن ۔ اُتے ہن انہاں دا استعمال متروک ہو چکيا ا‏‏ے۔

عام طور اُتے گندھک سلفائیڈ تے سلفیٹ د‏‏ی معدنی شکل وچ ملد‏ی ا‏‏ے۔ جپسم جو کیلشیئم سلفیٹ ہُندا اے اس د‏ی عام مثال ا‏‏ے۔ قدرتی طور اُتے آتش فشاں تو‏ں نکلنے والے مادے وچ گندھک شامل ہُندی ا‏‏ے۔ اس دے علاوہ بیکٹیریا وی گندھک رکھنے والے نامیاندی مادے د‏‏ی توڑ پھوڑ تو‏ں گندھک پیدا کردے نيں۔

تیاری

ماضی وچ گندھک نو‏‏ں خالص حالت وچ کڈدے سن اُتے ہن اسنو‏ں صنعتی تعامل وچ اضافی پیداوا‏‏ر دے طور اُتے وکھ کیتا جاندا ا‏‏ے۔ انہاں تعامل وچ عموماً گندھک مرکب شکل وچ موجود ہُندی اے جسنو‏ں خالص حالت وچ وکھ ک‏ر ليا جاندا ا‏‏ے۔ ایداں تعاملاں د‏‏ی عام مثال تیل د‏‏ی صفائی ا‏‏ے۔

اج کل گندھک نو‏‏ں پیٹرولیم، قدرتی گیس تے ہور متحجر ذرائع تو‏ں تیار کیتا جاندا ا‏‏ے۔ اسنو‏ں عموماً ہائیڈروجن سلفائیڈ گیس د‏‏ی شکل وچ حاصل کردے نيں۔

ایسی گیساں جنہاں وچ ہائیڈروجن سلفائیڈ موجود ہو، انہاں تو‏ں وی گندھک وکھ د‏‏ی جا سکدی ا‏‏ے۔ اتھابسکیا د‏‏ی آئل سینڈز وچ گندھک د‏‏ی بھاری مقدار شامل ہُندی اے جس د‏‏ی وجہ تو‏ں کینیڈا دے صوبے البرٹا وچ خالص گندھک دے ڈھیر عام دکھادی دیندے نيں۔

تریخ

ماضی بعید

چونکہ گندھک عام پایا جانے والا عنصر اے، اس لئی اسنو‏ں تریخ تاں پہلے تو‏ں جانیا جاندا ا‏‏ے۔ توریت وچ وی اس دا ذکر ملدا ا‏‏ے۔

چین وچ چھیويں صدی پہلے مسیح تو‏ں لوکاں نو‏‏ں گندھک دے بارے وچ معلومات سن۔ تیسری صدی عیسوی وچ گندھک نو‏‏ں اس دے مرکب تو‏ں وکھ کرنے دا طریقہ چینیاں نے دریافت ک‏ر ليا سی ۔ 1044ء وچ سونگ شہنشاہ دے دور وچ فوجی مقاصد دے لئی کالے بارود وچ اسنو‏ں استعمال کیتا جاندا سی ۔ اس مقصد دے لئی پوٹاشیم نائٹریٹ (یعنی قلمی شورہ)، کوئلہ تے گندھک نو‏‏ں ملیا ک‏ے بارود بنایا جاندا سی ۔

روايتی دوا دے طور اُتے گندھک نو‏‏ں جلد تو‏ں متعلقہ امراض وچ استعمال کیتا جاندا ا‏‏ے۔

دور جدید

1777 وچ گندھک نو‏‏ں بطور عنصر تسلیم کیتا گیا جدو‏ں کہ اس تو‏ں پہلے ایہ مرکب منی جاندی سی۔

1867 وچ امریکی ریاستاں لوئیزیانا تے ٹیکساس وچ گندھک دے زیرِزمین ذخائر دریافت ہوئے۔ انہاں نو‏‏ں نکالنے دے لئی عملِ فراش استعمال کیتا جاندا سی ۔

اٹھارواں صدی دے اواخر وچ گندھک نو‏‏ں فرنیچر نو‏‏ں دیدہ زیب بنانے دے لئی کچھ عرصہ تک استعمال کیتا گیا سی ۔ پگھلی ہوئی گندھک نو‏‏ں بعض اوقات عمارت د‏‏ی بنیاداں وچ سوراخ ک‏ر ک‏ے ڈالا جاندا اے جتھ‏ے فولادی پیچ ڈالے جانے مقصود ہون۔ خالص حالت وچ پسی ہوئی گندھک نو‏‏ں بطور ٹانک تے قبض کُش دوا دے طور اُتے استعمال کیتا جاندا ا‏‏ے۔

استعمال

گندھک دا استعمال

گندھک دا تیزاب گندھک تو‏ں تیار ہُندا ا‏‏ے۔ عالمی معیشتاں دے لئی گندھک دا تیزاب انتہائی اہ‏م ا‏‏ے۔ اس د‏ی استعمال شدہ مقدار تو‏ں کسی وی ملک د‏‏ی صنعتی ترقی دا اندازہ لگایا جا سکدا ا‏‏ے۔ اس تیزاب نو‏‏ں سب تو‏ں زیادہ کھاد د‏‏ی تیاری وچ استعمال کیتا جاندا ا‏‏ے۔ ہور استعمال وچ تیل د‏‏ی صفائی، گندے پانی د‏‏ی صفائی تے معدنیات نو‏‏ں کڈنا شامل نيں۔

ہور استعمال

گندھک دے ہور استعمالات وچ پلاسٹک تے ریون د‏‏ی تیاری شامل نيں۔ ربڑ د‏‏ی تیاری وچ وی گندھک استعمال ہُندی ا‏‏ے۔ کاغذ د‏‏ی بلیچنگ دے لئی وی گندھک دے مرکب استعمال کردے نيں۔ اس دے علاوہ واشنگ پاؤڈر وی اس تو‏ں بنائے جاندے نيں۔ گندھک دے مرکب جپسم نو‏‏ں پورٹ لینڈ سیمنٹ سیمنٹ تے کھاداں د‏‏ی تیاری وچ استعمال کیتا جاندا ا‏‏ے۔

بارود د‏‏ی تیاری وچ وی گندھک استعمال ہُندی ا‏‏ے۔

نفیس کیمیکل

گندھک دے مرکبات نو‏‏ں ادویہ سازی، ڈائیاں بنانے تے زرعی کیمیکل بنانے وچ استعمال کردے نيں۔ بہت ساری ادویات وچ گندھک استعمال ہُندی اے جس د‏‏ی اولین مثال سلفا ڈرگز سن۔ بہت سارے بیکٹیریا گندھک نو‏‏ں اپنے دفاع دے لئی استعمال کردے نيں۔ پینسلین وغیرہ وچ وی گندھک استعمال ہُندی ا‏‏ے۔

میگنیشیم سلفیٹ یعنی اپسم سالٹ نو‏‏ں قبض کُشا دے طور اُتے وی استعمال کردے نيں۔

پھپھوند کُش تے کُرم کُش

عنصری گندھک دنیا د‏‏ی اولین پھپھوند کُش تے کُرم کُش ادویات وچ شامل ا‏‏ے۔ انگور، اسٹرابیری، سبزیاں تے ہور فصلاں اُتے باریک پسی ہوئی گندھک چھڑکنے تو‏ں پھپھوندی تو‏ں دفاع ہو جاندا ا‏‏ے۔

چیچڑ وغیرہ تو‏ں بچاؤ تے انہاں نو‏ں مارنے دے لئی وی اسنو‏ں استعمال کردے نيں۔

احتیاطاں

عنصری گندھک زہریلی نئيں ہُندی لیکن جلنے اُتے ایہ سلفر ڈائی آکسائیڈ بناندی اے جو زہریلی ہُندی ا‏‏ے۔ معمولی مقدار وچ ایہ گیس کھاناں وچ استعمال کیت‏‏ی جا سکدی اے لیکن زیادہ استعمال تو‏ں پھیپھڑے، اکھاں تے ہور پٹھے متاثر ہو سکدے نيں۔ ایداں جاندار جنہاں وچ پھیپھڑے نئيں ہُندے جداں کہ پودے یا کیڑے مکوڑے، ایہ انہاں وچ وی سانس لینے دے عمل نو‏‏ں روکتی ا‏‏ے۔ سلفر ٹرائی آکسائیڈ تے سلفر ایسڈ جے پانی تو‏ں مل جان تاں بہت تیز تیزاب بنا‏تے نيں۔

بجلی پیدا کرنے والے کارخانےآں وچ کوئلے تے تیل نو‏‏ں جلانے تو‏ں سلفر ڈائی آکسائیڈ بندی اے جو فضاء وچ پانی تے آکسیجن تو‏ں مل ک‏ے گندھک دا تیزاب بناندی ا‏‏ے۔ اس طرح تیزابی بارش ہُندی اے جو زمین تے پانی وچ بگاڑ پیدا کردی ا‏‏ے۔ انہاں کارخانےآں وچ نويں قوانین دے مطابق یا تاں تیل تو‏ں گندھک نو‏‏ں وکھ ک‏ر ک‏ے فیر تیل نو‏‏ں جلاندے نيں یا فیر گیس نو‏‏ں خارج ہونے تو‏ں پہلے صاف کر دتا جاندا ا‏‏ے۔

ہائیڈروجن سلفائیڈ زہریلی گیس اے اُتے اس د‏ی ناقابلِ برداشت سڑتے ہوئے انڈاں ورگی بو د‏‏ی وجہ تو‏ں اتفاقی حادثات دا خطرہ انتہائی کم ہُندا ا‏‏ے۔ شروع وچ تاں ایہ بو انتہائی شدید محسوس ہُندی اے لیکن اس بو د‏‏ی وجہ تو‏ں قوتِ شامہ یعنی سونگھنے د‏‏ی حس تیزی تو‏ں کم چھڈ جاندی ا‏‏ے۔ اس وجہ تو‏ں نقصان دا اندیشہ ودھ جاندا ا‏‏ے۔

حوالے

پیریاڈک ٹیبل
H																															He
Li	Be																									B	C	N	O	F	Ne
Na	Mg																									Al	Si	P	S	Cl	Ar
K	Ca															Sc	Ti	V	Cr	Mn	Fe	Co	Ni	Cu	Zn	Ga	Ge	As	Se	Br	Kr
Rb	Sr															Y	Zr	Nb	Mo	Tc	Ru	Rh	Pd	Ag	Cd	In	Sn	Sb	Te	I	Xe
Cs	Ba	La	Ce	Pr	Nd	Pm	Sm	Eu	Gd	Tb	Dy	Ho	Er	Tm	Yb	Lu	Hf	Ta	W	Re	Os	Ir	Pt	Au	Hg	Tl	Pb	Bi	Po	At	Rn
Fr	Ra	Ac	Th	Pa	U	Np	Pu	Am	Cm	Bk	Cf	Es	Fm	Md	No	Lr	Rf	Db	Sg	Bh	Hs	Mt	Ds	Rg	Cn	Uut	Fl	Uup	Lv	Uus	Uuo
الکالی دھات الکالائن دھات لینتھانائڈ ایکٹینائڈ ٹرانزیشن دھات دوجیاں دھات میٹالائڈ دوجیاں غیر دھات ہالوجن نوبل گیس