1852.
(Preusmjereno sa stranice 1852)
- Ovo je članak o godini 1852.
| Milenijum: | 2. milenijum |
|---|---|
| Vjekovi: | 18. vijek – 19. vijek – 20. vijek |
| Decenija: | 1820-e 1830-e 1840-e – 1850-e – 1860-e 1870-e 1880-e |
| Godine: | 1849 1850 1851 – 1852 – 1853 1854 1855 |
| Gregorijanski | 1852.. (MDCCCLII) |
| Ab urbe condita | 2605. |
| Islamski | 1268–1269. |
| Iranski | 1230–1231. |
| Hebrejski | 5612–5613. |
| Bizantski | 7360–7361. |
| Koptski | 1568–1569. |
| Hindu kalendari | |
| • Vikram Samvat | 1907–1908. |
| • Shaka Samvat | 1774–1775. |
| • Kali Yuga | 4953–4954. |
| Kineski | |
| • Kontinualno | 4488–4489. |
| • 60 godina | Yang Voda Miš (od kineske Ng.) |
| Holocenski kalendar | 11852. |
| Podrobnije: Kalendarska era | |
Godina 1852 (MDCCCLII) bila je prijestupna godina koja počinje u četvrtak po gregorijanskom odn. prijestupna godina koja počinje u utorak po 12 dana zaostajućem julijanskom kalendaru (linkovi pokazuju kalendare).
- 1. 1. - Nakon Silvestrovskog patenta, car i kralj Franjo Josip počinje vladati apsolutistički (do 1867, a period do 1859. se naziva Bachov apsolutizam po ministru unutarnjih poslova).
- 1. 1. - U izdanju Matice ilirske izlazi prvi broj časopisa "Neven"[1].
- 4. 1. - Britanski parobrod RMS Amazon se zapalio, eksplodirao i potonuo na prvom putovanju - 105 mrtvih.
- 6. 1. - U Rimu osnovana Pontifikalna komisija svete arheologije.
- 13. 1. (1. 1. po j.k.) - Crnogorski Senat i skup glavara proglasili Danila I Petrovića Njegoša za vladara Crne Gore (pretendent je bio i Danilov stric Pero)[2].
- 14. 1. - Stupio na snagu novi Ustav Francuske: predsedniku, Luju Napoleonu Bonaparti, mandat produžen na 10 godina, ima velika ovlašćenja.
- 17. 1. - Fra Ivan Franjo Jukić uhapšen u Sarajevu, u maju prognan u Carigrad.
- 17. 1. - Sand Riverska konvencija: Britanci priznali nezavisnost burske Južnoafričke Republike (Transvaal).
- 2. 2. - Svećenik Martín Merino y Gómez pokušao ubiti španjolsku kraljicu Izabelu II.
- 3. 2. - Platinski rat, Bitka kod Caserosa: argentinska opozicija uz pomoć Brazila porazila diktatora Juan Manuel de Rosasa koji zatim beži u Britaniju.
- 11. 2. - Pomorac Ivan Visin krenuo iz Antverpena na put oko sveta.
- februar - Sultan Abdulmedžid I predstavio kompromis oko pitanja pristupa "Latina", koje podržava Francuska, crkvama u Betlehemu; istovremeno tajno uverava Rusiju da se ništa neće izmeniti[3].
- 16. 2. - Braća Studebaker osnovala kovačko-livačku firmu u South Bend, Indiana.
- 17. 2. (5. 2. po j.k.) - Novi Ermitaž u Sankt Petersburgu otvoren javnosti.
- 26. 2. - Parobrod HMS Birkenhead potonuo kod Južne Afrike, oko 453 stradalih - vojnici viteški stajali da ne bi ugrozili čamce sa ženama i decom, prva poznata primena kodeksa "prvo žene i deca".
- 29. 2. - Izbori za Nacionalnu skupštinu u Francuskoj - uz državnu pomoć, pristalice predsednika dobijaju veliku većinu.
- 13. 3. (1. 3. po j.k.) - Senat odlučuje da Crna Gora postane nasljedno knjaževstvo, što podrazumjeva razdvajanje svetovne i duhovne vlasti[4].
- mart - Omer-paša Latas pokušava razoružati Hercegovce, što izaziva nezadovoljstvo i manje okršaje (en)
- 18. 3. - Osnovana firma Wells Fargo za poštanske i bankarske usluge u Kaliforniji, kasnije jedna od najvećih banaka.
- 20. 3. - Roman "Čiča Tomina koliba" objavljen u SAD u obliku knjige.
- 25. 3. - Otto von Bismarck imao dvoboj pištoljima sa Georgom von Vinckeom, bez povređenih.
- 5. 4. - Umro ministar-predsjednik austrijske vlade Felix zu Schwarzenberg, nasljeđuje ga saradnik Karl Ferdinand von Buol-Schauenstein kao predsjedavajući konferencije ministara (do 1859).
- april-decembar - Drugi anglo-burmanski rat dovodi do britanske aneksije Donje Burme.
- 14. 4. - Britanci zauzeli pagodu Shwedagon u Rangunu - ova pagoda nije opljačkana ali mnoge druge jesu.
- 22. 4. (10. 4. po j.k.) - U Carigradu umro Avram Petronijević, knežev predstavnik (premijer) u srpskoj vladi i ministar unutrašnjih poslova. Naslediće ga Ilija Garašanin.
- 22. 4. - U Beogradu i Srbiji veje sneg.
- 24. 4. - Sastanak narodnih glavara u hercegovačkom Grahovu povodom turskih naredbi o prikupljanju oružja od seljaka i traženja zaostalih poreza - odlučeno da se napravi dogovor sa crnogorskim knezom (ovaj se protivi ustupcima Turcima)[5].
- 8. 5. - Londonski protokol: velike sile garantuju integritet Danske, ali Šlezvig i Holštajn ostaju zasebne jedinice.
- 22. 5. - Porinut britanski bojni brod HMS Agamemnon (u službi od maja '53), prvi koji je od početka projektovan i građen kao parobrod (ali ima i jedra).
- 3. 7. (21. 6. po j.k.) - Prvi broj "Srbskog dnevnika" u Novom Sadu (izlazi do 1864).
- jul - Adolf Anderssen i Jean Dufresne odigrali "Zimzelenu partiju" šaha u Berlinu.
- jul, polovinom - Francuski ambasador Lavalette stigao u Bosfor na topovnjači Charlemagne, protivno konvenciji iz 1841 - narednih meseci izdejstvovao da "Grci" načine ustupke "Latinima" u Betlehemu[3].
- jul - Franjo Josif posetio Novi Sad i neka druga mesta Vojvodine i Banata.
- 28. 7. - Parobrod Henry Clay se zapalio blizu New Yorka, među žrtvama su i neke ugledne ličnosti.
- 18. 7. (30. 7.?) - Ruskim aktom Danilo Petrović priznat kao svjetovni vladar Crne Gore[2].
- leto - Turske operacije protiv ustanika u Hercegovini.
- 18. 8. - 27. 9. - Polemika Ante Starčevića (tokom odsutnosti Ljudevita Gaja iz Narodnih novina) sa novosadskim Srbskim dnevnikom i beogradskim Srbskim novinama oko naziva i postojanja hrvatskog odn. srpskog jezika[6].
- 10. 9. - Bečka vlada zabranila upotrebu hrvatske trobojnice, za Hrvatsku propisana bijelo-crvena a za Slavoniju bijelo-modra zastava, ispod crno-žute[1] (obično se tvrdi da je raspored boja na dvobojnicama obrnut). Zastava Dalmacije je modro-zlatna.
- septembar - Ilija Garašanin imenovan za kneževog predstavnika (predsednika vlade) - u sukobu je sa knezom Aleksandrom, protivi se ruskom mešanju u unutrašnje poslove Srbije[7] (smenjen sledećeg marta).
- 16. 9. - Zaplijenjen 38. broj zagrebačkog "Nevena" zbog pjesme "Domorodna utjeha" Ivana Filipovića - autor i urednik Mirko Bogović će dogodine u Beču biti osuđeni zbog ovoga; na udaru cenzure ove godine i "Katolički list"[1].
- septembar - Sastanak narodnih predstavnika u hercegovačkim Zupcima: dogovoreno da se krene na ustanak protiv Turaka kada Luka Vukalović da znak za to (sledeće zime)[8]. Vukalovićev ustanak traje, u tri faze, do 1862.
- 24. 9. - Henri Giffard leteo u Francuskoj prvim motorizovanim i upravljivim ("dirižabl") vazdušnim brodom (→ Giffardov dirižabl).
- 2. 10. - Car i kralj Franjo Josip posjetio Zagreb - rodoljubi pokušali da se pred vladarem izvede hrvatska opera "Ljubav i zloba", ali nije dopušteno[1].
- 7. 10. - Kontraadmiral Jevfimij Putjatin kreće prema Japanu (stiže u avgustu '53).
- 16. 10. - Predsednik Bonaparta oslobodio Abdelkadera iz zatočenja - odlazi u Bursu pa u Damask.
- 23. 10. - Prvi put predložena teorema četiri boje (dokazana tek 1976).
- 2. 11. - Demokrata Franklin Pierce pobedio na predsedničkim izborima u SAD.
- 4. 11. - Grof Camillo Benso di Cavour postaje premijer Pijemont-Sardinije (1852-59 i 1860-61).
- 7. 11. - Francuski Senat izmenio ustav tako da je omogućeno uvođenje monarhije - potvrđeno plebiscitom 21-22. novembra.
- 11. 11. - Otvorena nova Westminsterska palača.
- 12. 11. - Okončan Kelnski komunistički proces protiv 11 članova Saveza komunista: sedmorica su osuđeni a Savez se raspustio 17. novembra.
- 23. 11. - Prvi samostojeći poštanski sandučići (pillar box) na Britanskim otocima postavljeni na Jerseyu, po ideji Anthony Trollopea.
- 23/24. 11. - Crnogorci na prepad zauzeli Žabljak, napuštaju ga nakon ruskog prekora; prije ovoga se knjaz Danilo obračunao sa kućama u Piperima koje su bile u vezama sa skadarskim vezirom[4] (ili zato što su odbijali da plate porez[9]).
- 24. 11. - Komodor Matthew C. Perry kreće na misiju prema Japanu (stiže u julu '53).
- 2. 12. - Predsednik Louis-Napoléon Bonaparte postaje car Francuza Napoleon III - Drugo Francusko Carstvo traje do 1870.
- 4. 12. - Pacifikacija Alžira: opsada Laghouata okončana francuskim zauzećem grada, navodno korišćen i gas hlor.
- 7. 12. - Belfiorski mučenici: Austrijanci pogubili petoricu italijanskih patriota u Mantovi (još četvorica pogubljena sledećeg marta).
- 11. 12. - Bulom pape Pija IX. Ubi primum placiut uspostavljena Zagrebačka nadbiskupija, Juraj Haulik nastavlja kao nadbiskup. Zagrebačkom nadbiskupu su kao sufragani podređeni senjski, križevački (unijatski) i đakovački biskup[10].
- decembar - Tajpinzi opseli Wuchang.
- decembar, krajem - Crnogorsko-turski rat (1852–1853) ili "Prva Omer-pašina vojna" - koncentričan napad na Crnu Goru iz pravca Podgorice, Nikšića i rejona Trebinja[11]. Austrija u ovom ratu podržava Crnogorce, Đorđe Stratimirović je upućen kao poverenik dvora[4].
- 21. 12. (kalendar?) - Jagodinska pivara počela proizvodnju. Ove godine je u Jagodini prestala s radom Staklara Avramovac.
- Izdato drugo izdanje Vukovog "Srpskog rječnika", sa 47.427 riječi. Ali unošenje ove knjige u Srbiju je sprečeno, pošto je ove godine zabrana Vukove azbuke u Srbiji proširena i na knjige štampane van zemlje[12].
- 1852-53 - Austrijski Opći građanski zakonik uveden u kraljevinama Ugarskoj, Hrvatskoj i Slavoniji te Srpskoj Vojvodini i Tamiškom Banatu (u Vojnoj krajini, Istri i Dalmaciji od 1812-20).
- Franjo Kulmer imenovan članom Carevinskoga vijeća i tajnim savjetnikom.
- Ljudevit Gaj otvorio Narodnu knjigarnicu u Zagrebu.
- Komisija Banskog veća u Hrvatskoj donela odluku da u nekim udžbenicima bude i ćiriličnih tekstova[13].
- U Sinju osnovana niža franjevačka gimnazija.
- U Bosni naređeno da "Srblje ne nosi pusata" tj. oružje[14].
- Rafael Barišić dobio dozvolu za osnivanje hercegovačke franjevačke kustodije (od 1892. provincija); prvi poglavar Anđeo Kraljević.
- Vasojevići se ponovo odmetnuli od Turaka[15].
- Osnovano izdavačko preduzeće Éditions Larousse.
- Otvorena kažnjenička kolonija na Đavoljem ostrvu (do 1953).
- Prvi pokušaj osmanske vlade da se zaduži u inostranstvu propada jer je sultan zaustavio već dogovoreni sporazum - ovo šteti kredibilitetu kod kreditora[16].
- Na Newfoundlandu viđena poslednja jedinka velike njorke.
- U St. Louis, Missouri osnovana pivarska firma Anheuser-Busch.
- George Gabriel Stokes opisuje Stokesov pomak apsorpcionog i emisionog spektra.
- Heinrich Gustav Magnus opisuje Magnusov efekat pomeranja rotirane lopte u struji fluida.
-
Evropa -
Austrijske zemlje na Balkanu
- 5. 1. - Franjo Vilhar Kalski, skladatelj († 1928)
- 12. 1. - Joseph Joffre, francuski general († 1931)
- 21. 1. - Ivan Broz, jezikoslovac, književni povjesničar († 1893)
- 26. 1. - Pierre Savorgnan de Brazza, istraživač Afrike († 1905)
- 16. 2. - Charles Taze Russell, protestantski reformator, evangelista († 1916)
- 26. 2. - John Harvey Kellogg, lekar, pronalazač corn flakes-a († 1943)
- 1. 3. - Théophile Delcassé, francuski političar († 1923)
- 10. 4. - Kosta Hristić, srpski političar, diplomata († 1927)
- 11. 4. - Bogdan Medaković, političar u Hrvatskoj († 1930)
- 12. 4. - Petar Ubavkić, vajar († 1910)
- 12. 4. - Ferdinand von Lindemann, matematičar († 1939)
- 13. 4. - Frank Winfield Woolworth, osnivač trgovačke kompanije († 1919)
- 14. 4. - Maximilian Berlitz, osnivač škola za učenje jezika († 1921)
- 22. 4. - Vilim IV., veliki vojvoda Luksemburga († 1912)
- 1. 5. - Calamity Jane, žena sa Divljeg zapada († 1903)
- 2. 5. - Pera Todorović, srpski novinar i političar († 1907)
- 4. 5. - Alice Liddell, možda inspiracija za Alisu u zemlji čuda († 1934)
- 31. 5. - Julius Richard Petri, mikrobiolog († 1921)
- 24. 6. - Victor Adler, austrijski socijalista († 1918)
- 25. 6. - Antoni Gaudí, arhitekta († 1926)
- 12. 7. - Hipólito Yrigoyen, predsednik Argentine († 1933)
- 10. 8. - Matko Laginja, hrvatski političar († 1930)
- 20. 8. - Firmilijan Dražić, skopski mitropolit († 1903)
- 23. 8. - Arnold Toynbee, ekonomski istoričar († 1883)
- 30. 8. - Jacobus Henricus van 't Hoff, fizičar, hemičar, nobelovac († 1911)
- 8. 9. - Gojong, vladar Koreje († 1919)
- 12. 9. - Herbert Henry Asquith, premijer Ujedinjenog Kraljevstva († 1928)
- 14. 9. - Simo Matavulj, književnik († 1908)
- 20. 9. - Marija Krucifiksa Kozulić, časna sestra, utemeljiteljica karitativnih ustanova († 1922)
- 28. 9. - John French, britanski general († 1925)
- 2. 10. - William Ramsay, hemičar, nobelovac († 1916)
- 9. 10. - Hermann Emil Fischer, hemičar, nobelovac († 1919)
- 10. 10. - Milan Jovanović Batut, lekar, utemeljivač Medicinskog fakulteta u Bg. († 1940)
- 10. 10. - Milan Grlović, novinar, publicist, prevoditelj († 1915)
- 3. 11. - Mutsuhito, car Meiji, japanski vladar († 1912)
- 11. 11. - Franz Conrad von Hötzendorf, austrougarski načelnik generalštaba († 1925)
- 15. 11.? - Teufik Paša Egipatski, vladar Egipta i Sudana († 1892)
- 28. 11. - Nikola Mašić, slikar († 1902)
- 15. 12. - Henri Becquerel, fizičar, nobelovac († 1908)
- 19. 12. - Albert A. Michelson, fizičar, nobelovac († 1931)
- ? - Gavro Vuković, crnogorski političar († 1928)
- ? - Aca Stanojević, srpski političar († 1947)
- ? - Badí‘, mučenik bahaizma († 1869)
- 6. 1. - Louis Braille, pronalazač pisma za slepe (* 1809)
- 24. 1. - Ján Kollár, slovački književnik itd., ideolog panslavizma (* 1793)
- 25. 1. - Fabian Gottlieb von Bellingshausen, ruski admiral (* 1778)
- 3. 3. - Auguste de Marmont, maršal Francuske, vojvoda od Raguze (* 1774)
- 4. 3. - Nikolaj Gogolj, književnik (* 1809)
- 10. 3. - Stojan Simić, srpski političar, biznismen (* 1797)
- 5. 4. - Felix zu Schwarzenberg, predsednik austrijske vlade (* 1800)
- 17. 4. - Étienne Maurice Gérard, maršal Francuske (* 1773)
- 22. 4. - Avram Petronijević, srpski državnik (* 1791)
- 29. 4. - Luka Lazarević, sveštenik i vojvoda iz Prvog srpskog ustanka (* 1774)
- 3. 5. - Sara Coleridge, spisateljica, prevodilac (* 1802)
- 5. 5. - Hadži-Murat, kavkaski borac protiv Rusije (* ca. 1816)
- 4. 6. - James Pradier, skulptor (* 1790)
- 29. 6. - Henry Clay, bivši državni sekretar SAD (* 1777)
- 25. 7. - Gaspard Gourgaud, francuski general (* 1783)
- 15. 8. - Johan Gadolin, hemičar (* 1760)
- 14. 9. - Arthur Wellesley, vojvoda od Wellingtona, britanski vojskovođa i državnik (* 1769)
- 26. 9. - Mileta Radojković, knez jagodinske nahije (* 1778)
- 27. 11. - Ada Lovelace, matematičarka, možda prvi programer (* 1815)
- 29. 11. - Nicolae Bălcescu, vlaški revolucionar (* 1819)
- ↑ 1,0 1,1 1,2 1,3 Horvat, Prelom s Ugarskom
- ↑ 2,0 2,1 Stamatović, mr Aleksandar. Mitropolija Crnogorsko - primorska od 1851. do 1991. godine. rastko.rs
- ↑ 3,0 3,1 Alan Palmer (19 May 2011). The Decline and Fall of the Ottoman Empire. Faber & Faber. str. 1834–5. ISBN 978-0-571-27908-1.
- ↑ 4,0 4,1 4,2 Ćorović, Vladimir. Crna Gora kao svetovna država. rastko.rs
- ↑ Istorija s. n. V-1, 476
- ↑ Holjevac, Željko (1999). Jezik i nacija u hrvatskim i srpskim nacionalnim ideologijama: Starčevićeva polemika iz 1852. godine (PDF). hrcak.srce.hr
- ↑ Istorija s. n. V-1, 279
- ↑ Tomić, Svetozar (1946). Piva i Pivljani. rastko.rs
- ↑ Berber, Stojan. Књаз Данило Петровић – скица за патографију. rastko.rs
- ↑ Šišić, Povijest 1526-1918, 448
- ↑ Istorija s. n. V-1, 428
- ↑ Istorija s. n. V-2, 354
- ↑ Istorija s. n. V-2, 138
- ↑ Istorija s. n. V-1, 471
- ↑ Istorija s. n. V-1, 473
- ↑ Ga ́bor A ́goston; Bruce Alan Masters (1 January 2009). Encyclopedia of the Ottoman Empire. Infobase Publishing. str. 180. ISBN 978-1-4381-1025-7.
- Literatura
- Rudolf Horvat (hr Wikisource): Najnovije doba hrvatske povjesti/Prelom s Ugarskom
- Istorija srpskog naroda, Od Prvog ustanka do Berlinskog kongresa 1804-1878, Beograd 1981
- Peta knjiga prvi tom (V-1)
- Peta knjiga drugi tom (V-2)
- Šišić, Ferdo. Povijest Hrvata Pregled povijesti hrvatskoga naroda 1526.-1918. drugi dio. Marjan tisak 2004.
