El Šat
El Shatt (El Šat) je kompleks izbegličkih logora u pustinji na Sinajskom poluostrvu u Egiptu,[1][2] gde je od februara 1944. do marta 1946. živelo evakuisano stanovništvo dalmatinskih ostrva, primorja i Zagore.[3]
Logori su bili udaljeni nekoliko kilometara jedan od drugog. U početku je postojala samo železnička stanica i ostaci logora britanskog feldmaršala Montgomeryja, koji Britancima više nije bio bitan nakon što su porazili Nemce kod El Alameina.[4]
Bilo je još nekih logora. Tolumbat, nedaleko od Aleksandrije, bio je za žene sa malom decom i imao je najbolje uslove, dok je El Khatadba, koji je nekoliko sati udaljen od Tolumbata i El Šata, imao najgore uslove.
U blizini su bili logori Grka i Poljaka.[5] Dalmatinci su s njima takmičili u organizaciji izbegličkog naselja,[4] i jedini su imali potpuno autonomnu organizaciju života u logoru.[6]
Bežeći od nemačke ofanzive krajem 1943. i početkom 1944. godine, kada je okupirana cela Dalmacija, veliki broj civila sklonio se na ostrvo Vis u strahu od odmazde. Kako su se na Visu već nalazili Glavni štab partizanske vojske i savezničke britanske vojske, nije bilo mogućnosti da se tako veliki broj ljudi prihvati i prehrani. Stoga je odlučeno da se neborbeno stanovništvo i izbeglice sa ostrva evakuišu u južnu Italiju, prvo u Bari, a zatim u Taranto.[3] U begu je bilo skoro 40.000 ljudi, najviše iz Makarske (oko 5.800), zatim s Korčule (4.500), s Brača i Šoltana (4.300), iz Vodiča (4.000), Višana (3.800), s Hvara (3.000), iz Trogira (2000), Šibenika (2000) kao i drugih mesta u Dalmaciji.[3] Oko 80% izbeglica su bili Hrvati, a 7% Srbi, uz nešto Slovenaca, Jevreja i drugih.[3] Budući da je Italija još uvijek bila poprište teških borbi između savezničkih snaga i Nemaca, odlučeno je da se odbeglo stanovništvo prebaci u sigurniji Egipat, tada pod britanskom vlašću.[6]
Egipat, prema nekima, nije određen slučajno. Tamo je boravio formalni vladar Jugoslavije kralj Petar II Karađorđević, deo ministarstava njegove vlade u izbeglištvu i delovi kraljevske vojske. Među tom vojskom bio je i bataljon Hrvata i Slovenaca koji su služili u italijanskoj vojsci, a Britanci su ih zarobili. Ti Hrvati i Slovenci su se pobunili malo pre dolaska izbeglica, a na kapama su nosili zvezdu petokraku.[4] Oni su prvi pritekli u pomoć pridošlicama i postavili svoje prve šatore usred gole pustinje.[6]
Logor je formiran na površini od 260 km2 u blizini Sueckog kanala, i podeljen na pet manjih podlogora. Porodice i naselja u logoru grupisani su tako da su imali isti raspored kao u starom kraju.[4] U svakom šatoru je u proseku bila jedna do dve porodice. Iako daleko od zavičaja i u lošim uslovima, trudili su se da sačuvaju privid normalnog života. Osnovane su škole, razne radionice, komunalne perionice, izlazile su novine, a u jednom šatoru je uređena crkva.[7] Ljudi iz Dalmacije su se teško prilagođavali na pustinjske uslove, posebno deca koja su bolovala od crevnih bolesti. Veliki broj njih umro je od malih boginja u logoru El Khatadba. Britanska administracija je zadržala strogi režim, dozvoljavajući izlazak iz baze samo uz propusnice.
Više od 30.000 ljudi provelo je osamnaest ili više meseci u izbegličkom logoru. U logoru je rođeno 475 dece. Neka od dece rođena su iz odnosa Engleza i Hrvatica, ali je samo deo tih veza bio ozakonjen. Trag o boravku Hrvata u El Shattu se takođe ogleda u ličnim imenima. Neka od dece su dobila imena kao što su Nila, Sinai, Sinaika, Elšatka, Sueska, Suez, Nilka, Zbjegan, Logorka itd.[4]
U blizini logora nalazio se poligon Kraljevske vojske, pa su bombe na logor padale pet puta, navodno slučajno, a nekoliko ljudi je poginulo - poslednji put početkom 1945.
Smirivanjem prilika u Jugoslaviji i učvršćenjem Titove vlasti, u martu 1945. formirana je komisija za repatrijaciju. U maju 1945. počeo je polagan povratak zbjega kući.[3] Povratak je kasnio zbog navodnog manjka brodova i uz višemesečne zastoje zbog nategnutih političkih odnosa Jugoslavije i saveznika.[6] Poslednji konvoj otišao je iz El Shatta 24. marta 1946.[3] Prema popisima iz tri logora, na mestu izbeglištva ostalo je groblje sa 715 umrlih.[3]
Izbegličko groblje je vremenom devastirano, a potom uništeno u izraelsko-arapskim ratovima 1967.[8] Groblje je 1985. po prvi put obnovljeno, ali do tada je većina grobova već bila izgubljena.[3] Godine 2003. uz podršku hrvatske vlade uređeno je memorijalno područje sa spomen obeležjem za svih 856 poginulih u zbegu.
Fotografije logora iz septembra 1944. iz kolekcije sa 175 fotografija Biblioteke Kongresa Sjedinjenih Američkih Država.[9][10]
Organizaciju života u logorima vodio je Centralni odbor zbega. Glavni zadatak je bio motivisati ljude i dati svima ulogu, ali bez represije. U različitim periodima, odbor se sastojao od:
- predsednik: Ivo Markić (1944, 1945), Mate Barbić (1944), don Andro Štambuk (1946)
- generalni sekretar: Zvonimir Bešker (1944.), Mate Barbić (1944. – 1945.)
- šef Odseka za prosvetu i propagandu: Marin Franičević (1944.), Zoran Palčok i don Andro Štambuk (1944. – 1946.)
- šef Političko-upravnog odseka: Zvonimir Bešker (1944.), Mate Barbić (1944. – 1945.)
- načelnik Zdravstvenog odseka: dr Milivoj Visković, kasnije i Milan Bijelić
- šef Ekonomskog odseka: Duško Čurčija
- šef Tehničkog odseka: Savka Dabčević (1944), Zvonimir Bešker (1944 – 1945), kasnije Ivo Franetović (1944 – 1946)
- voditelj Odseka za kulturu i informiranje: Ivan Jurlina, kasnije Marija Lujak
Osobe koje su bile u zbegu u El Šatu ili su rođene tamo: Lordan Zafranović,[11] Ranko Marinković, Vjekoslav Kaleb, Savka Dabčević-Kučar, Josip Hatze,[12] Estera Paunović, Roko Dobra, Gojko Borić, Tomislav Zuppa (prebacivao je civile preko Leccea u El Šatu), Jakša Miličić, Rudolf Gerhart Bunk,[13] Ivica Hlevnjak,[14] Miroslav Feldman,[15] Želimir Pašalić (prof. ekonomije), Sinaj Juraj Bulimbašić (nagrađivani maslinar),[16] Živko Kljaković (akad. slikar), Zvonimir Barišić (svestrani sportski radnik),[17] Šime Mišetić (fudbaler),[18] Stjepan Vladimir Letinić (agronom, pesnik i novinar).[19]
Poznate osobe čiji su roditelji bili u zbegu u El Šatu: Izvor Oreb („majka mu bila na Mojsijevom izvoru”),[20] Željko Vukmirica,[21] Stipe Božić.[22]
- El Shatt - nacrt za utopiju (dokumentarni film, 2023)
- Pustinjska priča - El Shatt (dokumentarni film, 2009, HRT)
- El-Arish (logor)
- YouTube: Nekad i sada - Partizanski grad na Sinaju (dokumentarni film, TV Beograd, 1985)
- ↑ Karabatić, Marin. „Izbjeglički logor El Shatt – Dalmatinski grad na Sinaju (1/7)” (hr). Arhivirano iz originala na datum 2020-10-01. Pristupljeno 2021-02-23.
- ↑ Bieber, Florian (2020). „Building Yugoslavia in the Sand? Dalmatian Refugees in Egypt, 1944–1946” (en). Slavic Review 79 (2): 298–322. 10.1017/slr.2020.85. Pristupljeno 2021-03-05.
- ↑ 3,0 3,1 3,2 3,3 3,4 3,5 3,6 3,7 Neven Bogdanić (1995-03-21). „El Shatt naš nezaboravljeni” (hr). Crkva u svijetu : Crkva u svijetu 30 (1): 53–59. Pristupljeno 2021-02-23.
- ↑ 4,0 4,1 4,2 4,3 4,4 Perinović, Ferdinand. Dica Kalelarge protiv četiri lažna mita o Zadru. Društvo za zaštitu biciklista u prometu Zadar, 2010.
- ↑ „El Shatt – the Croatian Refugee Community in the Sinai Desert, Egypt (1944-1946)” (en). hismus.hr. Hrvatski povijesni muzej. Arhivirano iz originala na datum 21. srpnja 2011.. Pristupljeno 2021-03-05.
- ↑ 6,0 6,1 6,2 6,3 (hr) Pustinjska priča – El Shatt, Hrvatska radiotelevizija, pristupljeno 2021-03-08
- ↑ Neven Bogdanić (1995-03-21). „El Shatt naš nezaboravljeni” (hr). Crkva u svijetu : Crkva u svijetu 30 (1): 53–59. Pristupljeno 2021-02-23.
- ↑ Bach, Nenad. „The memorial at El-Shatt is silent”. www.croatia.org. Pristupljeno 2021-03-05.
- ↑ Gilmore, Otto. „Cairo (vicinity), Egypt. Sept. 1944. Comprehensive, overall photographic study of El Shatt, the United Nations Relief and Rehabilitation Administration's refugee camp for Yugoslavs”. www.loc.gov. Pristupljeno 2021-03-04.
- ↑ Sorene, Paul. „Survivors of The Sinai Express : European Exiles In Egypt (1944)”. Flashbak. Pristupljeno 2021-03-05.
- ↑ „Lordan Zafranović režiser i scenarist”.
- ↑ Bach, Nenad. The memorial at El-Shatt is silent. www.croatia.org. Preuzeto 2021-03-05.
- ↑ Culturenet.hr - Rudolf Gerhart Bunk 1908.-1974. / Akvareli. www.culturenet.hr. Preuzeto 2021-03-05.
- ↑ Nogometni leksikon. nogomet.lzmk.hr. Archived from the original on 2021-02-27. Preuzeto 2021-03-05.
- ↑ Grad Virovitica Značajni Virovitičani
- ↑ O nama. Oblizeki. Preuzeto 2021-03-05.
- ↑ Slobodna Dalmacija Toni Petrić: Sport u Splitu od 1941. do 1945. (7), 15. svibnja 2000.
- ↑ Milorad Bibić Mosor (2009-06-28). „Šime Mišetić: Split je umra”. Slobodna Dalmacija. Pristupljeno 2015-09-19.
- ↑ Preminuo Stjepan Vladimir Letinić, Društvo hrvatskih književnika. 23. travnja 2018. Pristupljeno 28. travnja 2018.
- ↑ Hlevnjak, Branka (2007). Izvor Oreb : slikarstvo 1966.–2006., Zagreb: Naklada Pavićić. ISBN 978-953-6308-70-5
- ↑ Pacek, Tatjana. Željko Vukmirica tvrdi da je tek kopija svoje nadarene majke (hr). www.vecernji.hr. Preuzeto 2021-03-05.
- ↑ Carević, Ivana (2010-02-14). Stipe Božić o svojim vodičima kroz pustinjska prostranstva. vecernji.hr. Večernji list. Preuzeto 2021-03-05.
| ||||||||||||
