0% found this document useful (0 votes)
29 views136 pages

Science - Part I

Uploaded by

alfatronic2002
Copyright
© © All Rights Reserved
We take content rights seriously. If you suspect this is your content, claim it here.
Available Formats
Download as PDF, TXT or read online on Scribd
0% found this document useful (0 votes)
29 views136 pages

Science - Part I

Uploaded by

alfatronic2002
Copyright
© © All Rights Reserved
We take content rights seriously. If you suspect this is your content, claim it here.
Available Formats
Download as PDF, TXT or read online on Scribd
You are on page 1/ 136

úoHdj

I fldgi

8 fY%aKsh

wOHdmk m%ldYk fomd¾;fïka;=j

i
m%:u uqøKh 2016
fojk uqøKh 2017
f;jk uqøKh 2018
isõjk uqøKh 2019

ish¨ ysñlï weúßKs'

ISBN 978-955-25-0289-7

wOHdmk m%ldYk fomd¾;fïka;=j úiska


le,Ksh" f.dakj," mÜáú," mkai, mdr" wxl 30$1 ork ia:dkfhys msysá
ksï;rd m%skag¾ia wdh;kfha
uqøKh lrjd m%ldYhg m;a lrk ,È'

ii
Y%S ,xld cd;sl .Sh

Y%S ,xld ud;d


wm YS% ,xld" kfuda kfuda kfuda kfuda ud;d
iqkaor isßnßkS" iq/`os w;s fidanudk ,xld
OdkH Okh fkl u,a m,;=re msß ch N+ñh ruHd
wmyg iem isß fi; iokd Ôjkfha ud;d
ms<s.kq uek wm Nla;s mQcd
kfuda kfuda ud;d
wm YS% ,xld" kfuda kfuda kfuda kfuda ud;d
Tn fõ wm úoHd - Tn u h wm i;Hd
Tn fõ wm Yla;s - wm yo ;=< Nla;s
Tn wm wdf,dafla - wmf.a wkqm%dfKa
Tn wm Ôjk fõ - wm uqla;sh Tn fõ
kj Ôjk foñfka ks;sk wm mqnqÿ lrka ud;d
{dk ù¾h jvjñk /f.k hkq uek ch N+ñ lrd
tl ujlf. ore le, neúkd
huq huq ù fkdmud
fm%au jvd ieu fNao ÿ/r Þ kfuda kfuda ud;d
wm YS% ,xld" kfuda kfuda kfuda kfuda ud;d

iii
wms fjuq tl ujlf. orefjda
tl ksjfiys fjfikd
tl mdge;s tl reêrh fõ
wm lh ;=< ÿjkd

tneúks wms fjuq fidhqre fidhqßfhda


tl f,i tys jefvkd
Ôj;a jk wm fuu ksjfia
fid¢k isáh hq;= fõ

ieug u fu;a lreKd .=fKkS


fj<S iu.s oñkS
rka ñKs uq;= fkd j th u h iem;d
lsis l, fkdu Èrkd

wdkkao iurfldaka

iv
—w¨;a fjñka" fjkia fjñka" ksje/È oekqfuka
rgg jf. u uq¿ f,djg u fjkak keK myka˜

.re wOHdmk wud;H;=udf.a m‚jqvh


f.ù .sh oYl follg wdikak ld,h f,dal b;sydih ;=< iqúfYaIS jQ ;dlaI‚l
fjkialï /ila isÿjQ ld,hls' f;dr;=re ;dlaIKh" ikaksfõokh m%uqL lr.;a fiiq
lafIa;%j, YS>% ÈhqKj
q ;a iuÕ j;auka isiq ore oeßhka yuqfõ kj wNsfhda. /ila ks¾udKh ù
;sfí' wo iudcfha mj;sk /lshdj, iajNdjh kqÿre wkd.;fha § iqúfYaIS fjkialï /ilg
,la jkq we;' tjka jgmsgdjla ;=< kj ;dlaI‚l oekqu iy nqoaêh flakaø lr.;a iudchl
fjkia wdldrfha /lshd wjia:d o ,laI .Kkska ks¾udKh jkq we;' ta wkd.; wNsfhda.
ch.ekSu fjkqfjka" Tn iún, .ekaùu wOHdmk wud;Hjrhd f,i uf.a;a" wm rcfha;a m%uqL
wruqKhs'
ksoyia wOHdmkfha udyeÕs m%;s,dNhla f,i fkdñf,a Tn w;g m;a jk fuu fmd;
ukdj mßYS,kh lsÍu;a" bka wjYH oekqu Wlyd .ekSu;a Tfí taldhk wruqK úh hq;= h'
tfuka u Tfí ujqmshka we;=¿ jeäysáhkaf.a Y%ufha iy lemlsÍfï m%;sM,hla f,i rch úiska
fkdñf,a mdi,a fm<fmd;a Tn w;g m;a lrkq ,nk nj o Tn jgyd .; hq;= h'
f,dalh fõ.fhka fjkia jk jgmsgdjl" kj m%jK;dj,g .e<fmk whqßka kj úIh
ud,d ilia lsÍug;a" wOHdmk moaO;sh ;=< ;SrKd;aul fjkialï isÿ lsÍu i|yd;a rchla
f,i wm lghq;= lrkafka rgl wkd.;h wOHdmkh u;ska isÿ jk nj wm fyd¢ka u wjfndaO
lrf.k isák neúks' ksoyia wOHdmkfha Wmßu m%;sM, N=la;s ú¢ñka" rgg muKla fkdj
f,djg u jevodhS Y%S ,dxlsl mqrjeishl= f,i keÕS isákakg Tn o wÈgka lr.; hq;= jkafka
tneúks' ta i|yd fï fmd; mßYS,kh lsÍfuka Tn ,nk oekqu o bjy,a jkq we;s nj uf.a
úYajdihhs'
rch Tfí wOHdmkh fjkqfjka úhoï lrk w;súYd, OkialkaOhg jákdlula tla
lsÍu o Tfí hq;=lula jk w;r" mdi,a wOHdmkh yryd Tn ,nd .kakd oekqu yd l=i,;d Tfí
wkd.;h ;SrKh lrk nj o Tn fyd¢ka wjfndaO lr .; hq;= h' Tn iudcfha l=uk
;rd;srul isáh o ish¨ ndOd ì| ouñka iudcfha by< u ia;rhlg .uka lsÍfï yelshdj
wOHdmkh yryd Tng ysñ jk nj o Tn fyd¢ka wjOdrKh lr .; hq;= h'
tneúka ksoyia wOHdmkfha Wmßu m%;sM, ,nd" f.!rjkSh mqrjeishl= f,i fyg f,dj
Èkkakg;a foaY foaYdka;rj, mjd Y%S ,dxflah kduh nn<jkakg;a Tng yels fõjdæ hs wOHdmk
wud;Hjrhd f,i uu Y=N m%d¾:kh lrñ'

wls, úrdÊ ldßhjiï


wOHdmk wud;H

v
fmrjok

f,dalfha wd¾Ól" iudÔh" ixialD;sl yd ;dlaI‚l ixj¾Okh;a iu`.


wOHdmk wruqKq jvd ixlS¾K iajrEmhla .kS' ñksia w;a±lSï" ;dlaI‚l
fjkiaùï" m¾fhaIK iy kj o¾Yl weiqfrka bf.kSfï yd b.ekaùfï l%shdj,sh
o kùlrKh fjñka mj;shs' tys§ YsIH wjYH;dj,g .e<fmk f,i bf.kqï
w;a±lSï ixúOdkh lrñka b.ekaùï l%shdj,sh mj;ajdf.k hdu i`oyd úIh
ks¾foaYfha ±lafjk wruqKqj,g wkql+,j" úIhdkqnoaO lreKq we;=<;aj
fm<fmd; iïmdokh ùu wjYH h' fm<fmd; hkq YsIHhdg bf.kSfï
WmlrKhla muKla fkdfõ' th bf.kqï w;a±lSï ,nd .ekSug;a keK .=K
j¾Okhg;a p¾hduh yd wdl,amuh j¾Okhla iys;j by< wOHdmkhla
,eîug;a bjy,a jk wdYS¾jdohls'

ksoyia wOHdmk ixl,amh h:d¾:hla njg m;alrñka 1 fY%aKsfha isg 11


fYa%Ksh olajd ish¨ u fm<fmd;a rcfhka Tng ;s<sK flf¾' tu .%ka:j,ska
Wmßu M, ,nk w;r u tajd /l .ekSfï j.lSu o Tn i;= nj isysm;a lrñ'
mQ¾K fm!reIhlska fyì" rgg jevodhSs hym;a mqrjeishl= ùfï mßph ,nd
.ekSug fuu fm<fmd; Tng WmldÍ fj;ehs uu wfmalaId lrñ'

fuu fm<fmd;a iïmdokhg odhl jQ f,aLl" ixialdrl yd we.hqï


uKav, idudðl uy;au uy;aókag;a wOHdmk m%ldYk fomd¾;fïka;=fõ ld¾h
uKav,hg;a udf.a ia;=;h
s m< lr isáñ'

ví,sõ' tï' chka; úl%ukdhl"


wOHdmk m%ldYk flduidßia ckrd,a"
wOHdmk m%ldYk fomd¾;fïka;=j"
biqremdh"
n;a;ruq,a,'
2019'04'10

vi
kshdukh yd wëlaIKh
ví,sõ' tï' chka; úl%ukdhl - wOHdmk m%ldYk flduidßia ckrd,a
wOHdmk m%ldYk fomd¾;fïka;=j
fufyhùu
ví,sõ' ta' ks¾u,d mshiS,s - wOHdmk m%ldYk flduidßia ^ixj¾Ok&

iïnkaëlrKh wOHdmk m%ldYk fomd¾;fïka;=j

fla' ã' nkaÿ, l=udr - ksfhdacH flduidßia


wOHdmk m%ldYk fomd¾;fïka;=j
jhs' tï' m%shx.sld l=udß hdmd - iyldr flduidßia
wOHdmk m%ldYk fomd¾;fïka;=j
ta' Ô' p;=ß Wð;%d .uf.a - iyldr flduidßia
wOHdmk m%ldYk fomd¾;fïka;=j
cS' tï' ta' ÈkQIs tka' uqykaÈrï - iyldr flduidßia
wOHdmk m%ldYk fomd¾;fïka;=j ^2019&
ixialdrl uKav,h
1' wdpd¾h ta' ta' t,a' r;ak;s,l - fcHaIaG lÓldpd¾h
ridhk úoHd wOHhkdxYh
le,Ksh úYajúoHd,h
2' wdpd¾h mS' wd¾' fla' ta' ú;drK - fcHaIaG lÓldpd¾h
wOHdmk fomd¾;fïka;=j
fmardfoKsh úYajúoHd,h
3' wdpd¾h ks,aj,d fldaÜfÜf.dv - fcHaIAG lÓldpd¾h
ridhk úoHd wOHdkxYh
Y%S chj¾Okmqr úYajúoHd,h
4' tï' mS' úmq,fiak - wOHlaI ^úoHd&
wOHdmk wud;HdxYh
5' wd¾' tia' fÊ' mS' Wvqfmdarej - wOHlaI ^úoHd&
cd;sl wOHdmk wdh;kh" uyr.u
6' fla' ù' kkaokS Y%shd,;d - flduidßia ^úY%dñl&
wOHdmk m%ldYk fomd¾;fïka;=j
7' ù' rdcqfoajka -- iyldr lÓldpd¾h
cd;sl wOHdmk wdh;kh
8' mS' wÉpqoka - iyldr lÓldpd¾h
cd;sl wOHdmk wdh;kh
9' fla' ã' nkaÿ, l=udr - iyldr flduidßia
wOHdmk m%ldYk fomd¾;fïka;=j
10' jhs' tï' m%shx.sld l=udß hdmd - iyldr flduidßia
wOHdmk m%ldYk fomd¾;fïka;=j
11' ví' iqfõkaød YHdu,Ska chj¾Ok -- iyldr flduidßia
wOHdmk m%ldYk fomd¾;fïka;=j
12' ta' Ô' p;=ß Wð;%d .uf.a - iyldr flduidßia
wOHdmk m%ldYk fomd¾;fïka;=j
vii
f,aLl uKav,h
1' wdpd¾h fla' wdßhisxy - m%ùK úoHd f,aLl
2' mS' whs' úfÊiqkaor - .=re WmfoaYl ^úoHd&
l,dm wOHdmk ld¾hd,h" Wvq.u
3' wd¾' tï' mS' nKAvdr - .=re fiajh
fk¿j cd;sl mdi," fk¿j
4' t,a' .dñ‚ chiqßh - .=re WmfoaYl ^úoHd&
fldÜGdi wOHdmk ld¾hd,h" fjkakmamqj
5' tia' tï' i¿jvk - m<d;a úoHd úIh iïnkaêldrl
W;=re ueo m<d;
6' tÉ' à' iS' .dñŒ chr;ak - .=re WmfoaYl ^úY%dñl&

7' fla' bkaÈl chj¾Ok mSßia - .=re fiajh


fuf;daÈia; Wiia úoHd,h" fudrgqj
8' ví' Ô' ta' rúkaø fõrf.dv - .=re fiajh
Y%S rdyq, cd;sl mdi," w,õj
9' tA' tï' à' msf.ard - iyldr wOHdmk wOHlaI ^úY%dñl&
10' iqhdud fldaÜfÜf.dv - .=re fiajh
nKAvdr.u u'u'ú' nKAvdr.u
11' tï' ta' mS' uqKisxy - jHdmD;s ks,Odß ^úY%dñl&
cd;sl wOHdmk wdh;kh
12' à' nd,l=udrka - - .=re fiajh ^úY%dñl&
13' fÊ' tïuEkqfj,a - úÿy,am;s" Ydka; wkaf;daks msßñ úoHd,h
fld<U ¡ 13
14' tï' tï' tia' IÍkd - .=re fiajh
noahqoa§ka fudfyduâ nd,sld úoHd,h"
uykqjr
15' tï' tï' yÍid - .=re fiajh
*d;Sud uqia,Sï ldka;d úoHd,h" fld<U - 12
NdId ixialrKh yd fidaÿm;a
1' jhs' mS' tka' mS' úu,isß - .=re WmfoaYl
l,dm wOHdmk l¾hd,h" YS% chj¾Okmqr
2' tia' m%shxld o is,ajd .=Kfialr - .=re fiajh
fodvkaf.dv uyd úoHd,h" fodvkaf.dv
msg ljrh iy msgq ieliSu
1' ud,l ,,kÔj - - Ñ;% yd .%e*sla Ys,ams
Ñ;% rEm igyka iy mß.Kl wlaIr
1' mS' kùka ;drl mSßia - wOHdmk m%ldYk fomd¾;fïka;=j
2' tA' wdYd wud,s ùrr;ak - wOHdmk m%ldYk fomd¾;fïka;=j
3' tï' ã' ;ß÷ iurisxy - wOHdmk m%ldYk fomd¾;fïka;=j
viii
ye¢kaùu
2017 j¾Ifha isg Y%S ,xldfõ mdi,a moaO;sh ;=< 8 jk fY%a‚fha isiqkaf.a Ndú;h i|yd
cd;sl wOHdmk wdh;kh úiska ilia lrk ,o úIh ks¾foaYhg wkql+,j wOHdmk m%ldYk
fomd¾;fïka;=j u.ska fuu fm<fmd; iïmdokh lr we;'
cd;sl wOHdmk wruqKq" cd;sl fmdÿ ksmqK;d" úoHdj b.ekaùfï wruqKq yd úIh ks¾foaYfha
wka;¾.;hg wkql+, jk mßÈ úIh lreKq fm< .eiaùug fuys § W;aidy ord we;'
ixj¾Okd;aul úoHd;aul Ñka;khla i|yd wjYH oekqu" l=i,;d yd wdl,am cks; jk
whqßka YsIHhd il%sh bf.kqï l%shdj,shlg fhduq lsÍu úoHdj úIhh u.ska isÿ flf¾'
fuu fmd; iïmdokfha § fndfyda ÿrg tÈfkÞ Ôú; w;a±lSï mokï lr .ksñka úIh
lreKq fm< .eiaùu isÿ lr we;' úoHdj tÈfkÞ Ôú;hg fld;rï ióm úIhhla o hkak
tu.ska ;yjqre lr we;'
l%shdldrlï mdol lr .ksñka fm<fmd; iïmdokh lr ;sîu o iqúfYaI;ajhls' úoHd;aul
l%uh mokï lr .ksñka ±kqu" l=i,;d yd wdl,am j¾Okh jk mßÈ l%shdldrlï ilia
lr we;' ksjfia § ;ksj l< yels l%shdldrlï fuka u" mdif,a § l< yels l%shdldrlï o
fuys wka;¾.; fõ' l%shdldrlï u.ska bf.kSu" <uhd ;=< úIhh flfrys wdl¾IKhla
fuka u m%sh;djla cks; lr ùug iu;ajkq we;ehs wms úYajdi lruq'
iEu mrsÉfþohla wjidkfha u idrdxYhla o" wNHdi ud,djla o" mdßNdIsl Yío ud,djla o
wka;¾.; lr we;' tA ;=<ska mßÉfþohg wÞ< iqúfYaIS lreKq y÷kd .ekSug o" wfmalaIs;
bf.kqï M, fj; <Õd ù we;a o hkak ms<sn|j iajhx we.hSula o isÿ lr .; yels h'
úIh lreKq ms<sn|j jeäÿr wOHhkg fhduq lsÍu i|yd wu;r ±kqu hgf;a lreKq
bÈßm;a lr we;' tu lreKq <uhdf.a úIh m:h mq¿,a lsÍu i|yd muKla jk w;r jdr
úNd.j, § m%Yak weiSug fkdjk nj fuys § wjOdrKh lrkq ,efí'
mejreï ;=<ska wfmalaId lrkqfha .fõIKd;aul wOHhkhg isiqka fhduq lsÍuhs' fuys §
mdvfuka idOkh lr .kakd ixl,am Ndú;h" úYaf,aIKh yd ixYaf,aIKh jeks Wiia
yelshd olajd j¾Okhg bv m%ia;dj i,ikq ,efí'
idïm%Þhsl b.ekaùï l%u Ndú; lrñka <uhdg W.kajkjd fjkqjg" <uhd bf.kSug fhduq
lsÍu úoHdj W.kajk .=re Nj;=kaf.a ld¾h Ndrh úh hq;= nj wmf.a úYajdih hs' ;u .=re
N+ñldj ksis mßÈ l%shd;aul lsÍug .=rejrekag o fuu fmd; bf.kqï wdOdrlhla f,i
fhdod .; yels h'
fuu fmd; iïmdokfha § woyia olajñka iyfhda.h ,nd ÿka Y%S ,xld újD; úYajúoHd,fha
fcHaIaG lÓldpd¾h wdpd¾h chka; j;af;aúodk uy;dg;a" cd;sl wOHdmk wdh;kfha
fcHaIaG lÓldpd¾h wfidal o is,ajd uy;dg;a" mS' u,úm;srK uy;dg;a" iyldr lÓldpd¾h
tï' wd¾' mS' whs' fÊ' fyar;a uy;añhg;a" fld<U úYdLd úoHd,fha .=re fiajfha kshq;=
tia' tï' ixÔj uy;dg;a" à' Oïñl foaYm%sh is,ajd uy;dg;a fnfyúka ia;=;sjka; fjuq'
fuu fm<fmd; ms<sn| j Tnf.a woyia yd fhdackd fjf;d;a wOHdmk m%ldYk
fomd¾;fïka;=j fj; fhduq lrk fuka ldre‚lj b,a,d isáuq'

f,aLl yd ixialdrl uKav,h

ix
x
mgqk

msgqj

01 laIqø Ôùkaf.a jeo.;alu 01


1'1 laIqø Ôùka 01
1'2 laIqø Ôùka wdydr u; we;s lrk n,mEu 03
1'3 laIqø Ôùka u`.ska ñksidg yd ñksia l%shdldrlïj,g we;s 06
jk n,mEu

02 i;a;aj j¾.SlrKh 12
2'1 m%Odk wmDIaGjxYS ldKav 13
2'2 m%Odk mDIaGjxYS ldKav 17

03 Ydl fldgiaj, úúO;ajh yd lD;H 24


3'1 Ydl m;%j, úúO;ajh yd lD;H 25
3'2 Ydl lf`oys úúO;ajh yd lD;H 30
3'3 Ydl uq,aj, úúO;ajh yd lD;H 33

04 mod¾:fha .=K 39
4'1 mod¾:fha wika;; iajNdjh 39
4'2 mod¾:fha fN!;sl .=K m%fhdackhg .ekSu 45

05 èjksh 61
5'1 mg, lïmkh ùfuka y`v Wmojk ix.S; NdKav 64
5'2 jdhq l`ola lïmkfhka y`v Wmojk ix.S; NdKav 66
5'3 ;ka;=$o`vq lïmkh ùfuka y`v Wmojk ix.S; NdKav 68

xi
06 pqïnl 76
6'1 pqïnlhl O%ej 77
6'2 pqïnlhl pqïnl lafIa;%h 79
6'3 ud,sudj 81
6'4 N+ pqïnl;ajh 83
6'5 ;djld,sl pqïnl yd iaÓr pqïnl 84

07 Odrd úoHq;h ms<sn`o ñkqï 93


7'1 úoHq;a Odrdj 93
7'2 úNj wka;rh 97
7'3 ikakdhlhl m%;sfrdaOh 101

08 mod¾:fha úm¾hdi 105


8'1 fN!;sl úm¾hdi yd ridhksl úm¾hdi 105
8'2 wjia:d úm¾hdi" fN!;sl úm¾hdi f,i 107
8'3 ridhksl úm¾hdi 108
8'4 oykh 112
8'5 f,day u,sk ùu 116
8'6 WodiSkslrKh 120

xii
1
1'1
laIqø Ôùkaf.a
jeo.;alu
laIqø Ôùka
msfhú weig meyeÈ,sj fmfkk Ôùka fuka u tfia meyeÈ,sj fkdfmfkk Ôùka o
wm wjg mßirfha isák nj wms oksuq' msfhú weig meyeÈ,sj fkdfmfkk Ôùka
ms<sn|j wOHhkh lsÍu i|yd 1'1 l%shdldrlfuys ksr; fjuq'

l%shdldrlu 1'1
wjYH øjH (- fmd,a j;=r ksheÈhla" ùÿre
lodjla" jeiqï fm;a;la"
wdf,dal wKaùlaIhla
l%uh (-
²² msßisÿ Ndckhlg fmd,a j;=r ksheÈh oud
Èk ;=kla muK újD;j ;nkak'
²² tu fmd,a j;=r ksheÈfhka ìxÿjla ùÿre 1'1 rEmh fmd,a j;=r ksheÈhl
lodj u; ;nd jeiqï fm;a;lska jikak' ±lsh yels laIqø Ôùka
²² fuu ;djld,sl lodj wdf,dal wKaùlaIfha wjn,h hgf;a ksÍlaIKh
lrkak' ^.=rejrhdf.a iydh we;sj fuu l%shdldrlu isÿ lrkak'&
²² Tnf.a ksÍlaIK rEmigyka weiqßka olajkak'

fmd,a j;=f¾ msfhú weiska oelsh fkdyels Ôùka iuQyhla isák nj wKaùlaISh
ksÍlaIK u.ska ;yjqre fõ' fudjqka w;ßka m%uqLj fmfkk Ôùka jkqfha
talffi,sl È,Sr úfYaIhlaa jk hSiaÜ h' fuu Ôúhd msfhú weig fkdfmfka'
tfy;a wKaùlaIfhka ksÍlaIKh l< yels h' tneúka hSiaÜ laIqø Ôúfhl= fõ'
;ks ffi,hlska fyda ffi, lsysmhlska f.dvke.S we;s" msfhú weig meyeÈ,sj
fkdfmfkk Ôùka" laIqø Ôùka f,i ye¢kafõ'
fuu Ôùka wKaùlaI Ndú;fhka ksÍlaIKh l< yels fõ'
laIqø Ôùyq iEu mßirhl u Ôj;a fj;s' jdhqf.da,h" c,h" mi"
Ôù foay u; yd Ôù foay ;=< fuka u wdka;sl mßir tkï Ôùkag
Ôj;a ùug wmyiq mßir jk ysu l÷" ldka;dr" id.r m;=,"
WKq Èh W,am;a yd ,jK j.=re wdÈfha o Tjqkag Ôj;a úh yels h' laIqø Ôùyq mq¿,a
úúO;ajhlska hqla; fj;s' tkï" Tjqyq rEmShj fuka u fmdaIK l%u wkqj o úúO
fj;s'

úoHdj | laIqø Ôùkaf.a jeo.;alu 1


ksoiqka - nelaàßhd" we;eï we,a.S" we;eï È,Sr úfYaI" weónd yd meróishï jeks
fm%dfgdfidjdjka
úúO laIqø Ôù úfYAI y÷kd .ekSu i|yd 1'2 rEmh Wmfhda.S lr.kak'

nelaàßhd hSiaÜ we,a.S úfYaIhla jk


la,eñfvdfudkdia (Chlamydomonas)

È,Sr úfYaIhla jk ñhql¾ (Mucor) weónd (Amoeba) meróishï (Paramecium)


1'2 rEmh úúO laIqø Ôù úfYaI lsysmhl wKaùlaISh fmkqu
úoHd.drfha we;s laIqø Ôù úfYAI fhdod ieliQ iaÓr lod ksÍlaIKh lr laIqø Ôùka
y÷kd.ekSug W;aidy lrkak'

wu;r oekqu
ffjria laIqø Ôùka hgf;a idlÉPd l< o th Ôù o wÔù o hkak
ms<sn|j iaÓr ks.ukhlg t<U fkdue;' ffjria Ôù ,laIK
fuka u wÔù ,laIK o fmkakqï lrhs' ffjria m%udKfhka
b;d l=vd neúka ksÍlaIKh lsÍu i|yd bf,lafg%dak wKaùlaIh
Ndú; l< hq;= fõ'

uq,a jrg laIqø Ôùka ksÍlaIKh lrk ,oafoa


j¾I 1674 § wekagka jEka ,Sjkayqla (Antonie
van Leeuwenhoek) keue;s fko¾,ka;
cd;sl úoHd{hd úisks' ta ir, wKaùlaIfha
fidhd .ekSu;a iu.hs' wKaùlaI ;dlaIKfha
ÈhqKqj;a iu. laIqø Ôùka ms<sn| .fõIKhg
bv ie,is‚'

1'3 rEmh wekagka jEka ,Sjkayqla

2 úoHdj | laIqø Ôùkaf.a jeo.;alu


1'2 laIqø Ôùka wdydr u; we;s lrk n,mEu
we;eï laIqø Ôùka wdydr u; j¾Okh ùu ksid wdydr mßfNdackhg .; fkdyels
;;a;ajhg m;a fõ' laIqø Ôùka u.ska wdydrj, isÿ flfrk fjkialï ksÍlaIKh
lsÍug 1'1 mejrefuys yd 1'2 l%shdldrlfuys ksr; fjuq'

mejreu 1'1
²² mdka" t<j¿" m,;=re" lsß" uia$ud¿" n;a" ng¾ jeks kejqï wdydrj, ksheÈ
lsysmhlaa imhd .kak'
²² tajdfha iajNdjh fyd¢ka ksÍlaIKh lrkak'
²² tu wdydrj, iajNdjh meh 24" meh 48 yd meh 72g miq ksÍlaIKh lrkak'
²² Tfí ksÍlaIK my; oelafjk mßÈ j.= .; lrkak'
1'1 j.=j - laIqø Ôùkaf.a j¾Okh ksid wdydrj, .=K fjkia jk whqre
wdydr øjH kejqï meh 24g meh 48g meh 72g
wdydr miq miq miq
j¾Kh
1' mdka jhkh
.kaOh
fmkqu
2' '''''''''''''''''''''''''''''''

laIqø Ôù l%shdldß;ajh ksid kejqï wdydrj, j¾Kh" jhkh" .kaOh yd fmkqu


fjkia fõ' tfuka u wdydrfha fmdaIK .=Kh yd rih o fjkia fõ' fufia
.=K fjkia ùu ksid wdydrh mßfNdackhg .ekSug kqiqÿiq ;;a;ajhg m;a ùu
wdydr krla ùu f,i ye¢kafõ' wdydr krla ùug m%Odk u fya;=j jkafka wdydr
^Wmia;rh& u; laIqø Ôùka j¾Okh ùuhs'

l%shdldrlu 1'2
wjYH øjH (- mdka fm;a;la" c,h iaj,amhla" ùÿre lodjla" jeiqï fm;a;la"
wKaùlaIhla
l%uh (-
²² mdka fm;a; u;g c,h iaj,amhla úiqrejd" Èk ;=kla muK ;sfnkakg yßkak'
²² Èk ;=klg miq mdka fm;a; u; jeã we;s jHqyfhka fldgila ùÿre lodj u;
;nd ta u; c, ìxÿjla oukak'
²² fuu kso¾Ylh jeiqï fm;a;lska jid ;djld,sl lodjla ms<sfh, lr .kak'
²² th wdf,dal wKaùlaIfha wjn,h hgf;a ksÍlaIKh lrkak'
²² Tn úiska ksÍlaIKh lrk ,o laIqø jHqyj, rEmigyka w¢kak'

úoHdj | laIqø Ôùkaf.a jeo.;alu 3


È,Sr iys; mdka fm;a; wdf,dal wKaùlaIh hgf;a ksÍlaIKh
l< úg fmfkk wdldrh
1'4 rEmh

mdka fm;a; u; ;snQ jHqy ishqï fl¢;s cd,hlska yd l¿ meye;s jHqyj,ska iukaú;
nj ksÍlaIKh l< yels h'
th mdka fm;a; krla ùug fya;= jQ È,Sr úfYAIhls' fï wkqj wdydr øjH u; laIqø
Ôùka j¾Okh jk nj;a Tjqkaf.a j¾Okh ksid tu wdydrh krla jk nj;a by;
ksÍlaIKj,ska Tng meyeÈ,s fõ'
laIqø Ôù l%shdldß;ajfha § wdydrfha .=Kdx. fjkia jk w;r u Tjqka úiska
ksmojk w;=reM, o wdydrhg tl;= fõ' laIqø Ôù l%shdldß;ajh ms<sn|j wOHhkh
lsÍu i|yd 1'3 l%shdldrlfuys ksr; fjuq'

l%shdldrlu 1'3
wjYH øjH (- iSks" hSsiaÜ" neÆkhla" uo WKqiqï c,h (40 oC)" fnda;,hla ^500 ml&"
îlrhla$ iqÿiq Ndckhla
l%uh (-
²² iSks f;a ye¢ follg" c,h 200 ml muK oud Èh lr .kak'
²² hSiaÜ f;a ye¢ tlla tu iSks ødjKhg oud uo fõ,djla ^ñks;a;= 20 la muK&
;nd ksÍlaIKh lrkak ^1'5 a rEmh&'
iSks ^ye`È 2& hSiaÜ ^ye`È 1&

iSks yd hSiaÜ iys;


c, ødjKh

1'5 a rEmh

4 úoHdj | laIqø Ôùkaf.a jeo.;alu


²² rEmfha ±lafjk wdldrhg w¨;ska idod .;a
hSiaÜ iy iSks ødjK ñY%Kh fnda;,hg
oukak'
²² tys újD; fl<jrg neÆkh iïnkaO lrkak'
²² ñks;a;= 20g muK miq isÿ jk foh ksÍlaIKh
lrkak ^1'5 b rEmh&'

fmr miq

1'5 b rEmh
iSks yd hSiaÜ ñY% lr ;ekQ ødjKfha fmK iE§u yd iq¿ jYfhka r;a ùu isÿ fõ
^rEmh 1'5 a / 1'5 b&' tfuka u tys uoHidr .kaOh ixfõokh l< yels h' tfia
jkafka iSks u; hSiaÜj, l%shdldß;ajh ksid t;s,a uoHidrh iEfok neúks'
1'5 b rEmhg wkqj neÆkh msïî we;s neõ ksÍlaIKh l< yels h' iSks
ødjKh u; hSiaÜj, l%shdldß;ajh ksid jdhqjla ksmo ù we;s nj ks.ukh l<
yels h' fuys § ksmofjk jdhqj ldnka vfhdlaihsâ h'
fílß ksIamdok ieliSfï § hSiaÜj, l%shdldß;ajh b;d jeo.;a fõ' tys § ksmofjk
ldnka vfhdlaihsâ jdhqj ksid mdkaj, iújr njla we;s fõ' th mdka msmSu f,i
y÷kajhs' mdka ms<siaiSfï § t;s,a uoHidrh jdIam f,i msg fõ'

1'6 rEmh hSiaÜj, l%shdldß;ajh ksid mdka msmSu isÿ ù we;s whqre

wdydr mßirhg újD;j we;s úg ta u; myiqfjka laIqø Ôù l%shd wdrïN fõ' tfia
jkafka laIqø Ôù l%shdldß;ajhg fhda.H f;;ukh yd WIaK;ajh tu mßirfha
mj;sk neúks' tfia u f;;ukh iys; wdydr fhda.H WIaK;ajh iys; mßirhl
;enQ úg ta u; laIqø Ôùka fyd¢ka j¾Okh fõ' YS;lrKhl ;enQ wdydr u; laIqø
Ôù l%shdldß;ajh wju jkafka tu mßirfha f;;ukh yd WIaK;ajh md,kh lr
we;s neúks'
úoHdj | laIqø Ôùkaf.a jeo.;alu 5
tneúka f;;ukh iy WIaK;ajh laIqø Ôù l%shdldß;ajh i|yd fya;= jk m%Odk
idOl fõ'
idudkH ldur WIaK;ajfha § (25oC - 30 oC) wdydr b;d blaukska krla fõ' tkï
fuu WIAK;aj mrdih laIqø Ôùkaf.a j¾Okhg ys;lr fõ' laIqø Ôùka úiska
ksmojkq ,nk tkaihsu u.sska wdydrfha rih" .kaOh" j¾Kh" jhkh yd fmdaIK
.=Kh wdÈh fjkia fõ'
wdydr j¾.h wkqj tys isÿjk laIqø Ôù l%shdldß;ajh o fjkia fõ'
²² iSks nyq, wdydr u; laIqø Ôùkaf.a l%shdldß;ajh meiSu (fermentation)
f,i y÷kajhs'
²² fm%daàka nyq,j wvx.= wdydr u; laIqø Ôùkaf.a l%shdldß;ajh mQ;sNjkh
(putrefaction) f,i y÷kajhs'
²² ,smsv nyq,j wvx.= wdydr u; laIqø Ôùkaf.a l%shdldß;ajh uqvq ùu
(rancidity) f,i y÷kajhs'
laIqø Ôùkaf.a j¾Okhg iqÿiq Wmia;rhla" c,h" fhda.H WIaK;aj yd pH mrdi
we;' tu ;;a;aj md,kh lsÍu u.ska laIqø Ôù j¾Okh md,kh l< yels h'

1'3 laIqø Ôùka u.ska ñksidg yd ñksia l%shdldrlïj,g we;s jk n,mEu

laIqø Ôùka ñksidg m%fhdackj;a fuka u ydksodhl jk wjia:d o ;sfí'


laIqø Ôùkaf.a jeo.;alu ms<sn|j wjfndaO lr .ekSu i|yd 1'2 mejrefuys
ksr; fjuq'

mejreu 1'2
²² laIqø Ôùkaf.ka ñksidg we;s jdis yd wjdis ms<sn|j f;dr;=re /ialr mka;shg
bÈßm;a lrkak'

laIqø Ôùkaf.a ys;lr n,mEï


laIqø Ôùka u.ska ñksidg we;s jk ys;lr n,mEï wdldr lsysmhls' l¾udka; i|yd
fhdod .ekSug yels ùu" uereKq Ydl yd i;a;aj fldgia úfhdackh iy ffcj
m<sfndaO md,kh i|yd fhdod .ekSu bka m%Odk fõ'

yy ñksid w;S;fha isg wo olajd úúO l¾udka; i|yd laIqø Ôùka Ndú; lrhs' ta
ms<sn| ksoiqka 1'7 rEmfha olajd we;'

6 úoHdj | laIqø Ôùkaf.a jeo.;alu


lsß ñoùu fhda.Ü ksIamdokh Öia ksIamdokh fílß wdydr ksIamdokh

m%;sÔjl T!IO m%;sYla;slrK úkdlsß yd uoHidr wdydrhla f,i


ksIamdokh tkak;a ksIamdokh ksIamdokh fhdod .ekSu ^y;=&

fldïfmdaiaÜ fmdfydr iE§u Ôj jdhq ksIamdokh fldyq l¾udka;h


1'7 rEmh laIqø Ôùka Ndú;fhka isÿ lrkq ,nk úúO ksIamdok

yy laIqø Ôù ydhkh u.ska uereKq Ydl yd i;a;aj fldgia úfhdackh flf¾' tfia
fkdjqkfyd;a fuu øjH mßirfha tla/ia ù mßir iu;=,s;;dj i|yd n,mEï
we;s lrhs' tneúka laIqø Ôùka uereKq Ydl yd i;a;aj fldgia Èrdm;a lrñka
mßir hymeje;au i|yd úfYaI odhl;ajhla imhhs'
yy óg wu;rj m<sfndaOhska md,kh lsÍu i|yd o laIqø Ôùka fhdod .efka' fuh
ffcj md,k l%uhls'
laIqø Ôùka ksid ñksidg iy i;=kag isÿjk wjdis fudkjd oehs ó<Õg i,ld n,uq'

laIqø Ôùkaf.a wys;lr n,mEï


laIqø Ôùka u.ska ñksidg we;s jk wys;lr n,mEï wdldr lsysmhls' wdydr krla ùu"
ñksidg iy ñksidg jeo.;ajk Ydl yd i;=kag f,v frda. we;s lsÍu yd we÷ï yd
oej NdKav u; jefvñka wd¾Óluh ydks isÿ lsÍu bka lsysmhls'

úoHdj | laIqø Ôùkaf.a jeo.;alu 7


²²laIqø Ôùka u.ska wdydr krla ùu isÿ fõ' laIqø Ôùka u.ska isÿ flfrk wdydr
krla ùu ms<sn|j 1'2 mßÉfþofha § idlÉPd lrk ,§' my; oelafjkafka laIqø
Ôùkaf.a l%shdldß;ajh ksid krla ù we;s wdydr øjH lsysmhls'

t<j¿ u; j¾Okh mdka u; j¾Okh jk m,;=re u; j¾Okh


jk laIqø Ôùka laIqø Ôùka jk laIqø Ôùka
1'8 rEmh

²² laIqø Ôùka ñksidg;a" i;=kag;a" fnda. j.dj,g;a úúO fnda jk frda. idohs'

laIqø Ôùka ksid ñksidg je<f|k fnda jk frda.

ffjria u.ska - fiïm%;sYHdj" fvx.=" fmda,sfhda" AIDS ^taâia& - mßÑ;


m%;sYla;s W!k;d iyidOlh / Acquired Immuno Deficiency
Syndrome
nelaàßhd u.ska - laIhfrda.h" ,dÿre" WKikaksmd;h
fm%dfgdfidajd u.ska - uef,aßhdj" ,SIaudkshdj (leishmaniasis)" weónd w;Sidrh
È,Sr u.ska - w¿yï" oo

fvx.= rla;md; wjia:djla ,dÿre frda.h ksid we;s jk iu u; w¿yï iE§u


úlD;s
1'9 rEmh

8 úoHdj | laIqø Ôùkaf.a jeo.;alu


laIqø Ôùka ksid i;=kag je<f|k frda.
laIqø Ôùka ksid i;=kag frda. je<f|k w;r ta i|yd ksoiqka lsysmhla 1'10 rEmfha
olajd we;'

c,NS;sldj je<÷Kq uqL yd l=r frda.h nqre¨ m%odyh


iqkLfhla je<÷Kq .jfhla je<÷Kq t<fokla

1'10 rEmh
laIqø Ôùka ksid Ydlj,g je<f|k frda.
laIqø Ôùka ksid Ydlj,g frda. je<f|k w;r ta i|yd ksoiqka lsysmhla 1'11
rEmfha olajd we;'

wx.udr frda.hg m;% úÑ;% frda.hg f.dÿre fld< fldv ùu frda.hg


f.dÿre jQ w¾;dm,a jQ mefmd,a Ydlhla f.dÿre jQ ñßia Ydlhla
Ydlhla
1'11 rEmh

²²laIqø Ôùka wÔù mDIAG u; j¾Okh ùu ksid tajdg ydks isÿ fõ'
ñksidf.a we÷ï u;" f.dvke.s,s ì;a;s u;" oej NdKav u; laIqø Ôùka j¾Okh
ùu ksid tajdg wd¾Óluh ydks isÿ fõ' fuys § fndfyda úg j¾Okh jkqfha È,Sr
keue;s laIqø Ôù ldKavh hs'

we÷ï u; j¾Okh f.dvke.s,s ì;a;s u; oej u; j¾Okh


jk È,Sr ^l¿ mqia& j¾Okh jk È,Sr jk È,Sr
1'12 rEmh úúO mDIAG u; laIqø Ôùka j¾Okh jQ wjia:d lsysmhla

úoHdj | laIqø Ôùkaf.a jeo.;alu 9


idrdxYh
²² msfhú weiska meyeÈ,sj ksÍlaIKh l< fkdyels Ôùka" laIqø Ôùka f,i
ye¢kafõ'
²² laIqø Ôùka u.ska ys;lr n,mEï fuka u wys;lr n,mEï o we;s lrhs'
²² úúO l¾udka; i|yd fhdod .ekSu" uereKq Ydl yd i;a;aj fldgia úfhdackh
yd m<sfndaO md,kh laIqø Ôùka u.ska isÿ lrk ys;lr n,mEï fõ'
²² wdydr krla ùu" ñksidg" i;=kag iy Ydlj,g frda. je<£u yd wcSù mDIaG
u; j¾Okh ùu ksid tajdg wd¾Óluh ydks isÿùu laIqø Ôùka u.sska isÿ jk
wys;lr n,mEï fõ'
²² laIqø Ôùkaf.a j¾Okh i|yd Wmia;rh" f;;ukh" ys;lr WIaK;aj yd
ys;lr pH mrdi wjYH fõ'
²² laIq ø Ôù l%shdldß;ajh md,kh lsÍu i|yd iqÿiq l%shdud¾. wkq.ukh
lsÍfuka wdydr krla fkdù l,a ;nd .; yels h'

wNHdi

1' my; i|yka j.ka;s ksjerÈ kï ^√& ,l=K o jerÈ kï ^«& ,l=K o jryk
;=< fhdokak'

i. nelaàßhd laIqø Ôùka ldKavhg wh;a fõ' ^ &


ii. laIh frda. ldrlh jkqfha ffjrihls' ^ &
iii. YS;lrKhl wdydr ;eîfuka laIqø Ôù l%shdldß;ajhg fhda.H WIaK;ajh
md,kh lrhs' ^ &
iv. f;;ukh iy WKqiqu È,Sr j¾Okhg fya;= jk idOl fõ' ^ &
v. uq,ajrg laIqø Ôùka ksÍlaIKh lrk ,oafoa wekagka jEka ,Sjkayqla
keue;s úoHd{hd úisks' ^ &
2' ksjerÈ ms<s;=r f;darkak'

i. ffjria u.ska fndajk frda.hla fkdjkafka ñka l=ula o@


1' AIDS ^taâia& 2' irïm 3' ,dÿre 4' c,NS;sldj

ii. laIqø Ôùka úiska meiSu isÿ lrk wdydr j¾. fudkjdo'
1' fm%daàka nyq, wdydr 2' iSks nyq, wdydr
3' fïo nyq, wdydr 4' ish¨ u wdydr j¾.

10 úoHdj | laIqø Ôùkaf.a jeo.;alu


iii. laIqø Ôùkaf.a j¾Okhg fhda.H jk mßir ;;a;aj my; oelafõ'
a. WIaK;ajh b' f;;ukh c. pH
wdydrh YS;lrKfha .nvd lsÍfuka fuu l=uk ;;a;aj md,kh flf¾ o@
1' a yd b 2' a yd c 3' b yd c 4' a, b yd c ish,a,

iv. fodfod,a" lejqï jeks ,smsv nyq, wdydr u; isÿ jk laIqø Ôùkaf.a
l%shdldß;ajh y÷kajkqfha l=uk kulska o @
1' meiSu 2' mQ;sNjkh 3' uqvq ùu 4' by; ish,a,

v. laIqø Ôùkaf.ka ñksidg isÿ jk ys;lr n,mEu l=ula o @


1' uereKq Ydl yd i;a;aj fldgia úfhdackh'
2' ñksidg" i;=kag yd fnda.j,g frda. iE§u'
3' wdydr mßfNdackhg kqiqÿiq ;;a;ajhg m;a lsÍu'
4' wÔù mDIaG u; j¾Okh ùu ksid wd¾Óluh ydks isÿùu'

3' flá ms<s;=re imhkak'


i. laIqø Ôùka i|yd ksoiqka y;rla ,shkak'
ii. laIqø Ôùkaf.a l%shdldß;ajh i|yd jeo.;a idOl folla i|yka lrkak'
iii. laIqø Ôùka Wmfhda.S lr f.k lrkq ,nk ksIamdok ;=kla kï lrkak'
iv. wdydr" iSks$ meKs ;=< .nvd lsÍfï § md,kh flfrk idOlh l=ula o@
v. ffjoH úoHdfõ § laIqø Ôùkaf.a Ndú; folla i|yka lrkak'

mdßNdIsl jpk
laIqø Ôùka - Microorganisms
wKaùlaISh - Microscopic
wdydr krla ùu - Food spoilage
laIqø Ôù ydhkh - Microbial degradation
laIqø Ôù Ndú; - Usage of microbes
fndajk frda. - Infectious diseases

úoHdj | laIqø Ôùkaf.a jeo.;alu 11


2 i;a;aj
j¾.SlrKh
wm wjg mßirfha fjfik i;=ka w;r úYd, úúO;ajhla we;s nj wms oksuq'
tu i;=ka úúO ks¾Kdhl mokï lr f.k ldKavj,g fjka lsÍfuka Tjqka ms<sn|
wOHhkh myiq fõ' fmdÿ .;s ,laIKj,g wkqj i;=ka ldKavj,g fjka lsÍu
i;a;aj j¾.SlrKh f,i ye¢kafõ'
i;=ka úúO ks¾Kdhl Tiafia ldKav l< yels h'
fld÷weg fm< fyj;a lfYarej ;sîu fyda fkd;sîu mokï lrf.k i;=ka ldKav
follg fjka l< wdldrh y;ajeks fY%a‚fha § Tn Wf.k we;' tu lreKq ms<sn|
oekqu fhdod f.k 2'1 l%shdldrlfuys ksr; fjuq'

l%shdldrlu 2'1
l%uh (- • mßirfha fjfik Tn okakd i;a;aj úfYaI lsysmhl rEm igyka my;
§ we;' tu rEmigyka fyd¢ka ksÍlaIKh lrkak'
• tu i;=ka fld÷weg fm<la iys; i;=ka yd fld÷weg fm<la rys;
i;=ka f,i fjk fjk u j.= .; lrkak'

f.d¿fn,a,d (Snail) ll=¿jd (Crab) fl<j,a,d ( Yellow fin Tuna)

n,a,d (Dog) l=l=<d (Cock) iuk,hd (Butterfly)

msUqrd (Python) ul=¿jd (Spider) isxyhd (Lion)


2'1 rEmh

12 úoHdj | i;a;aj j¾.SlrKh


by; i|yka i;=ka w;=frka fl<j,a,d" n,a,d" l=l=<d" msUqrd yd isxyhd
fld÷weg fm<la iys; i;=ka fõ' f.d¿fn,a,d" ll=¿jd" iuk,hd yd ul=¿jd
fld÷weg fm<la rys; i;=ka fõ'
fld÷weg fm<la fyj;a lfYarejla rys; i;=ka wmDIaGjxYSka f,i ye¢kafõ'
fld÷weg fm<la fyj;a lfYarejla iys; i;=ka mDIaGjxYSka f,i ye¢kafõ' fï
wkqj my; oelafjk mßÈ i;=ka m%Odk ldKav follg fnÈh yels h'
²² wmDIaGjxYSka ( Invertebrates )
²² mDIaGjxYSka (Vertebrates)

2'1 m%Odk wmDIAGjxYS ldKav


wmDIaGjxYSka ms<sn|j wOHhkh lsÍu i|yd 2'1 mejrefuys ksr; fjuq'

mejreu 2'1
²² wmDIAGjxYS i;a;aj úfYaI lsysmhl rEmigyka my; § we;' tu rEmigyka
fyd¢ka ksÍlaIKh lrkak'
²² Tjqka úúO ks¾Kdhl mokï lr f.k ldKav .; lrkak'

l+ve,a,d fomshka fn,a,d l=reñ‚hd


(Leech) (Bivalve) (Beetle)

uqyqÿ u, n;al+rd yxf.d,a,d


(Sea anemone) (Dragonfly) (slug)
2'2 rEmh

úúO ks¾Kdhl u; mokïj wmDIaGjxYSka ldKav .; lsÍfuka Tn o j¾.SlrKhla


isÿ lr we;'

úoHdj | i;a;aj j¾.SlrKh 13


fmdÿ ,laIK mokï lrf.k úoHdkql+,j isÿ lr we;s j¾.SlrKhla u.ska
wmDIaGjxYSka ldKav lr we;' tajdhska ldKav lsysmhla my; olajd we;'
^1& ksvdßhd (Cnidaria)
^2& wefk,svd (Annelida)
^3& fud¨iald (Mollusca)
^4& wdf;%dfmdavd (Arthropoda)
tu tla tla ldKavj, ,laIK ó<`.g i,ld n,uq'
ksvdßhd (Cnidaria)
ksvdßhdfjda c,fha Ôj;a jk úf,damslfhda h' yhsv%d" uqyqÿu, iy f,dähka
(Jellyfish) ksvdßhd ldKavhg ksoiqka lsysmhls'

yhsv%d uqyqÿ u, f,dähka


2'3 rEmh ksvdßhd úfYaI lsysmhla

ksvdßhd ldKavh my; i|yka ,laIK orhs'

.%dysld
²² foayh wÍh iuñ;shla olajhs' ^hï
Ôúfhl=f.a YÍrfha uOH ,laIHh uqLh
yryd hk mßÈ ´kE u wlaIhla Tiafia
fn§fuka iudk fldgia follg fjka
l< yels kï tu Ôúhdg wÍh iuñ;shla
we;&'
²² nqyqndjd iy fuvqid f,i iajrEm folla
mj;S' ^nqyqndjka Wmia;rhlg iú ù T;a 2'4 rEmh ksvdßhd foayfha iajrEmh
Ôú;hla .; lrk w;r fuvqidfjda ^yhsv%d&
ixprKh lr;ss'&
²² ksvdßhdjkaf.a .%dysld u; msysá úfYAIKh jQ wjhjj,ska ^oxYl fldaIaG& úI
i%djh lr f.dÿre wvmK lr .kshs'

14 úoHdj | i;a;aj j¾.SlrKh


wu;r oekqug
ksvdßhd ldKAvhg wh;a fldr,a nqyqndjka
úiska fldr,a fyj;a .,au,a ks¾udKh
flf¾'

wefk,svd (Annelida)
wefk,svdfjda lrÈh yd ñßÈh mßirj, o f.dvìu f;;a iys; ia:dkj, o jdih
lr;s' .evú,d" l+ve,a,d" m;a;EmKqjd jeks i;=ka wefk,svd ldKavhg wh;a fõ'

.evú,d l+ve,a,d m;a;EmKqjd (Nereis)


2'5 rEmh wefk,svd úfYaI lsysmhla

wefk,svd ldKavh my; i|yka ,laIK orhs'


²² foayh oaúmd¾Yaúl iuñ;shla olajhs' LKav
^hï Ôúfhla foayfha uOH wlaIh
Tiafia iumd; jk mßÈ fldgia
follg fnÈh yels kï tu Ôúhdg uqLh
.=oh
oaúmd¾Yaúl iuñ;shla we;'& 2'6 rEmh wefk,svdfjl=f.a foay iajrEmh
²² isyska È. mKq wdldr foay orhs' ^.evú,d&

²² foayh LKavj,g fn§ we;' tneúka iLKav mKqjka f,i y÷kajhs'


fud¨iald (Mollusca)
fud¨ialdfjda f.dvìu" ñßÈh yd lrÈh mßirj, jdih lr;s' f.d¿fn,a,d"
fomshka fn,a,d" wgmsh,a,d" yxf.d,a,d" oe,a,d" nQj,a,d jeks i;=ka fud¨iald
ldKavhg wh;a fõ'

f.d¿fn,a,d fomshka fn,a,d nQj,a,d


2'7 rEmh fud¨iald úfYaI lsysmhla

úoHdj | i;a;aj j¾.SlrKh 15


fud¨ialdfjda my; i|yka ,laIK or;s'
²² foayh oaúmd¾Yaúl iuñ;shla iys;
h' ljph iam¾Yl

²² uDÿ foay ork neúka uDoajx.Ska f,i uqLh


ye¢kafõ'
²² fmaYsuh mdohla iys; h' fmaYsuh mdoh
²² Yaf,aIau,j,skA f;;a jQ foaydjrKhla
we;' 2'8 rEmh fud¨ialdfjl=f.a foay iajrEmh
^f.d¿fn,a,d&
²² we;eï fud¨ialdfjda ljp iys; h'

wdf;%dfmdavd (Arthropoda)
wdf;%dfmdavdfjda fN!ñl fuka u c,c mßirj, o Ôj;a fj;s' i;a;aj f,dalfha
jeä u i;a;aj úfYaI ixLHdjla wh;a jkqfha wdf;%dfmdavd ldKavhghs' lDóka"
ul=¿jd" f.dakqiaid" yel/,a,d" m;a;Ehd" biaid" ll=¿jd jeks i;=ka wdf;%dfmdavd
ldKavhg wh;a fõ'

iuk,hd f.dakqiaid m;a;Ehd biaid

2'9 rEmh wdf;%dfmdavd úfYaI lsysmhla

wdf;%dfmdavd ldKavh my; i|yka ,laIK orhs'


weia
²² foayh oaúmd¾Yaúl iuñ;shla
iys; h' iam¾Yl

²² foayh u;=msg ndysr iels,a,la we;'


mshdm;a
²² we;eï úfYaI mshdm;a iys; h'
²² foayh ndysrj LKavkh ù we;' ikaê iys;
Wmdx.
²² ikaê iys; Wmdx. we;' tneúka
ikaêmdÈlhka f,i ye¢kafõ'
2'10 rEmh wdf;%dfmdavdfjl=f.a foay iajrEmh
^lDñ&

16 úoHdj | i;a;aj j¾.SlrKh


mejreu 2'2
²² ñh .sh lDñkaf.a foay tl;= lrkak'
²² ,S" f,day fyda ldâfndaâ fmÜáhl m;=, jefik
fia iaghsfrdf*daï lene,a,la iú lr.kak'
²² È.= w,afmfk;s wdOdrfhka lDñ foay
iaghsfrdf*daï lene,a, u; r|jkak'
²² tla tla lDñhdf.a ku ,shQ lvodis lene,a,la
ta wi, w,jkak' ^lDñ foay krlaùu j<lajd 2'11 rEmh lDñ
.ekSug .; yels mshjr ms<sn|j .=rejrhd iu. fmÜáh
idlÉPd lrkak'&

2'2 m%Odk mDIAGjxYS ldKav


mDIAGjxYSka ms<sn|j wOHhkh lsÍu i|yd 2'3 mejrefuys ksr;jkak'

mejreu 2'3
²² mDIAGjxYS i;a;aj úfYaI lsysmhl rEm igyka my; olajd we;' tu rEm
igyka fyd¢ka ksÍlaIKh lrkak'
²² Tjqka úúO ks¾Kdhl mokï lr f.k ldKav .; lrkak'

n,hd (Blue fin tuna) leianEjd (Turtle) lsUq,d (Crocodile)

Èhldjd f.ïnd (Toad) Wl=iaid (Hawk)


(Common commorant )

jjq,d (Bat) Ñïmkaishd (Chimpanzee) i,ukaord (Salamander)


2'12 rEmh
úoHdj | i;a;aj j¾.SlrKh 17
úúO ks¾Kdhl mokï lr f.k mDIaGjxYSka j¾.SlrKh lsÍug oeka Tng yels h'
fmdÿ ,laIK mokï lrf.k úoHdkql+,j isÿ lr we;s j¾.SlrKhla u.ska
mDIAGjxYSka my; oelafjk wdldrhg j¾.SlrKh lr we;'
^1& msiaflaia (Pisces)
^2& weï*sìhd (Amphibia)
^3& frmaà,shd (Reptilia)
^4& wdfõia (Aves)
^5& uefï,shd (Mammalia)
tu tla tla ldKavj, ,laIK ó<Õg úuid n,uq'
msiaflaia (Pisces)
u;aiHfhda msiaflaia ldKavhg wh;a fj;s' fudjqka c,fha Ôj;a ùug fyd¢ka
wkqj¾;kh ù we;' ;s,dmshd" uvqjd" fudard" n,hd" f;dard" id,hd iy yd,aueiaid
msiaflaia ldKavhg ksoiqka lsysmhls'

;s,dmshd uvqjd fudard n,hd


2'13 rEmh msiaflaia úfYaI lsysmhla

msiaflaia ldKavh my; i|yka ,laIK orhs'


²² c,fha msyskSug wkqj¾;kh jQ wkdl+, foay yevhla we;'
²² foayh fldrfmd;=j,ska wdjrKh ù we;'
²² msyskSu i|yd;a" ix;=,kh i|yd;a jr,a fhdod .kS'
²² Yajikh i|yd c,laf,dau ^lru,a& we;'
²² weismsh fkdue;s weia orhs'
weï*sìhd (Amphibia)
WNhÔùka wh;a jk ldKAvhhs' fudjqyq Ôjk pl%fha tla wjêhla c,c mßirfha .;
lr;s' f.ïnd" ueähd" i,ukaord" mKq f.ïnd (Ichthyophis) weï*sìhd ldKavhg
ksoiqka lsysmhls'

f.ïnd ueähd i,ukaord mKq f.ïnd


2'14 rEmh weï*sìhd úfYaI lsysmhla

18 úoHdj | i;a;aj j¾.SlrKh


weï*sìhd ldKavh my; i|yka ,laIK orhs'
²² rEmdka;rKhla iys; h'
²² fldrfmd;= rys; .%kaÓuh ;=kS fij,uh iula orhs'
²² fndfyda weï*sìhdjkag ixprKh i|yd .d;%d msysghs'
²² Yajikh fmkye,s" f;; iu fyda uqLh u.ska isÿ lrhs'
frmaà,shd (Reptilia)
Wr.hska wh;a jk ldKavh hs' fudjqka f.dvìu ^fN!ñl& mßirhg b;d fyd¢ka
wkqj¾;kh ù we;' bínd" leianEjd" khd" msUqrd" fmd<Õd" lgqiaid" lnrf.dhd"
;,f.dhd" lsUq,d frmaà,shd ldKavhg ksoiqka lsysmhls'

bínd lsUq,d khd fmd<Õd


2'15 rEmh frmaà,shd úfYaI lsysmhla
frmaà,shd ldKavh my; i|yka ,laIK orhs'
²² fldr< iys; úh<s iula we;' iu .%kaÓj,ska f;dr h'
²² ixprKh i|yd .d;%d msysghs' we;euqkaf.a .d;%d laISK ù we;' nv .d hEu
i|yd wkqj¾;kh ù we;'
²² Yajikh i|yd fmkye,s we;'
wdfõia (Aves)
mlaISka wh;a jk ldKavh hs' fudjqka mshdir lsÍu i|yd wkqj¾;kh ù we;'
leysfn,a,d" yxihd" nluQKd iy .srjd wdfõia ldKavhg ksoiqka lsysmhls'

yxihd nluQKd

.srjd leysfn,a,d
2'16 rEmh wdfõia úfYaI lsysmhla

úoHdj | i;a;aj j¾.SlrKh 19


wdfõia ldKavh my; i|yka ,laIK orhs'
²² jd;fha .uka lsÍu myiq jk mßÈ wkqj¾;kh jQ wkdl+, foayhla we;'
²² msydgqj,ska wdjrKh jQ iula we;'
²² ixprKh i|yd .d;%d msysghs' mQ¾j .d;%d mshdm;a njg m;a ù we;'
²² uqLfha o;a fkdmsysgk w;r fNdack rgdj wkqj ieliqKq fydgla we;'
²² Yajikh i|yd fmkye,s we;'

wu;r oekqug
mshdir l< fkdyels mlaISka o fõ' ta i|yd ksoiqka lsysmhla my; oelafõ'

meianrd (Ostrich) lefidfjß (Cassowary) tuq (Emu)

lsú (Kiwi)
ßhd (Rhea) fmka.=úka (Penguin)

uefï,shd (Mammalia)
laISrmdhska wh;a jk ldKAvh hs' fudjqyq lsß § megjqka fmdaIKh lr;s' ñksid"
óhd" WKymq¿jd" TrxTgka" f.daß,a,d" Ñïmkaishd" jjq,d" ;,auid" fvd,a*ska" f.dakd
iy uqjd uefï,shd ldKavhg wh;a i;=ka i|yd ksoiqka lsysmhls'

20 úoHdj | i;a;aj j¾.SlrKh


f.daß,a,d fvd,a*ska

uqjd WKymq¿jd
2'17 rEmh uefï,shd úfYaI lsysmhla

uefï,shd ldKavh my; i|yka ,laIK orhs'


²² ia;k .%kaÓ ^lsß ksmojk .%kaÓ& msysgd we;'
²² ifuys iafõo .%kaÓ" iafkayi%dú .%kaÓ yd frdau we;'
²² ndysr lka fm;s iys; lka we;'
²² Yajikh i|yd fmkye,s we;'

mejreu 2'4
²² uefï,shd ldKavhg wh;a Ôùkaf.a rEm tl;= lrkak'
²² tu i;=ka ms<sn| f;dr;=re yels muKska fidhd .kak'
²² tl if;l=g tla msgqjla ne.ska fjka lr rEm yd f;dr;=re we;=<;a fmd;a
msxpla ks¾udKh lrkak' ^fmdf;a uq,a msgqj" fmrjok" mgqk" ia;=;sh hk
fldgia fh§ug ie,ls,su;a jkak&

fuu mdvu yeoEÍfuka i;=ka w;r mq¿,a úúO;ajhla mj;sk nj wms y÷kd .;suq'
i;a;afjdaoHdk" rlaIs;" wNh N+ñ jeks ia:dk keröfuka Tng fuu úúO;ajh
ukdj wOHhkh lsÍug yels fõ' iEu i;a;aj úfYaIhla u mßirfha iu;=,s;;dj
mj;ajd .ekSu i|yd uyÕ= odhl;ajhla olajhs'

úoHdj | i;a;aj j¾.SlrKh 21


idrdxYh
²² mßirfha fjfik i;=ka w;r w;s úYd, úúO;ajhla oelsh yels h'
²² fld÷weg fm<la iys; i;=ka mDIaGjxYSka f,i o" fld÷weg fm<la rys;
i;=ka wmDIaGjxYSka f,i o ye¢kafõ'
²² tla tla ldKavhg fmdÿ jQ ,laIK mokï lrf.k wmDIAGjxYSka ldKav
l< yels h' ksvdßhd" wefk,svd" fud¨iald yd wdf;%dfmdavd hkq tjeks
ldKAv lsysmhls'
²² tfia u mDIAGjxYSka msiaflaia" weï*sìhd" frmaà,shd" wdfõia yd uefï,shd
f,i ldKAvj,g fnÈh yels h'

wNHdi

1' jvd;a ksjerÈ ms<s;=r f;darkak'


i' my; i|yka i;a;aj ldKav w;=frka wmDIaGjxYs ldKavhla fkdjkafka
l=ula o @
1' wefk,svd ldKavh hs 2' ksvdßhd ldKavh hs
3' weï*sìhd ldKavh hs 4' wdf;%dfmdavd ldKavh hs

ii. i;a;aj úfYaI jeäu ixLHdjla wh;a ldKavh f;darkak'


1' wdfõia 2' wdf;%dfmdavd
3' fud¨iald 4' uefï,shd
iii. frmaà,shd ldKavhg wh;a jkqfha l=uk Ôúhd o @
1' fudard 2' i,ukaord
3' ;,auid 4' leianEjd

2' my; i|yka j.ka;sj, ysia;eka mqrjkak'

i' uqyqÿ u, ''''''''''''''''''''''''' ldKavhg wh;a i;a;ajfhls'


ii' ikaê iys; mdo ;sîu ''''''''''''''''''''''''''''''''' ldKavfha ,laIKhls'
iii '''''''''''''''''''' ldKavh fmkye,sj,g wu;rj f;; iu fydA uqLh u.ska
Yajikh isÿ lrhs'

22 úoHdj | i;a;aj j¾.SlrKh


3' my; i|yka tla tla ,laIKh ork wmDIaGjxYS i;a;aj ldKavh kï lrkak'
i' fmaYSuh mdohla oeÍu - '''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''
ii' LKavkh jQ mKq wdldr foayhla oeÍu - '''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''
iii' ikaê iys; Wmdx. oeÍu - '''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''
iv' wÍh iuñ;sh oeÍu - '''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''
4' my; i`oyka m%ldYj,g ms<s;=re ,shkak'
i' ksvdßhd ldKavfha iajrEm fol olajd tajdg ksoiqka tl ne.ska ,shd olajkak'
ii' wdf;%dfmdavd ldKavhg wh;a mshdir lrk i;=ka y;r fofkl= kï lrkak'
iii. uefï,shd ldKavhg wh;a i;=kaf.a uQ,sl ,laIK ;=kla ,shd olajkak'
iv. wdfõia ldKavhg wh;a i;=kaf.a uQ,sl ,laIK ;=kla ,shd olajkak'

mdßNdIsl jpk
j¾.SlrKh - Classification
wÍh iuñ;sh - Radial symmetry
oaúmd¾Yaúl iuñ;sh - Bilateral symmetry
rEmSh ,laIK - Morphological features
wmDIaGjxYSka - Invertibrates
mDIaGjxYSka - Vertibrates
ksvdßhdjka - Cnidaria
wefk,svd - Annelida
fud¨iald - Mollusca
wdf;%dfmdavd - Arthropoda
msiaflaia - Pisces
weï*sìhd - Amphibia
frmaà,shd - Reptilia
wdfõia - Aves
uefï,shd - Mammalia

úoHdj | i;a;aj j¾.SlrKh 23


3 Ydl fldgiaj,
úúO;ajh yd lD;H
wm wjg mßirfha fjfik i;=ka fuka u Ydl o mq¿,a úúO;ajhla fmkajhs'
3'1 rEmfha olajd we;s jkdka;rfha we;s Ydlj, úúO;ajh fyd¢ka ksÍlaIKh
lrkak'

3'1 rEmh ksj¾;k jeis jkdka;rhla


jkd;a;rhl iqkaor;ajh yd wmQ¾j;ajhg m%Odk fya;=j jkqfha Ydl w;r mj;sk
fuu mq¿,a úúO;ajh hs' Ydl m%udKfhka yd rEmSh ,laIKj,ska tlsfklg
fjkia fõ' fuu úúO;ajhg fya;= jkqfha Ydl ish meje;au i|yd mßirhg olajk
úúO wkqj¾;k hs'
Ydlj, m%Odk fldgia ms<ns |j Tn y;ajeks fYa‚
% fha § wOHhkh lr we;'
tu oekqu Ndú;fhka Ydlhl m%Odk fldgia ms<sn|j ;jÿrg;a wOHhkh lsÍu
i|yd 3'1 l%shdldrlfuys ksr; fjuq'

l%shdldrlu 3'1
wjYH øjH (- l=mamfïkshd fyda fudkrl=vqïìh Ydlhla
l%uh (-
²² l=mamfïkshd fyda fudkrl=vqïìh Ydlhla uQ, moaO;sh fkdlefvk fia .,jd
mia bj;a jk mßÈ fidaokak'
²² tu Ydlh fyd¢ka ksÍlaIKh lr tys fldgia y÷kd .kak'
²² tys rEmigykla we| m%Odk fldgia kï lrkak'

24 úoHdj | Ydl fldgiaj, úúO;ajh yd lD;H


Ydlhl m%Odk fldgia we;=<;a rEmigykla 3'2 rEmfhka olajd we;'

Tn 3'1 l%shdldrlfï § w¢k


mqIam
,o rEmigyk yd fuu
rEmigyk ixikaokh lrñka
wOHhkhl fhfokak' iEu
imqIam Ydlhla u uq,a" l|" m;%" M, m%frday
mqIam yd M, hk fldgiaj,ska moaO;sh
iukaú; fõ' tfy;a iEu
Ydlhl u tl u wdldrhg m;%
tu wjhj msysgd ke;' tkï"
tla tla Ydl w;r fuu l`o
fldgiaj, mq¿,a úúO;ajhla
uqÿka uq,
olakg ,efí' m;%" l| yd uq,a
hk wjhjj, úúO;ajh yd uQ,
moaO;sh
lD;H ms<sn|j fuu mdvfï § md¾Yaúl
úu¾Ykhl fhfouq' uq,a
rEmh 3'2 Ydlhl fldgia

3'1 Ydl m;%j, úúO;ajh yd lD;H


Ydlhla ksÍlaIKh lsÍfï § tys lemS fmfkk wjhjh f,i Ydl m;% ye¢kaúh
yels h' Ydl m;% fndfyduhla fld< meye;s h' Ydl m;%j, m%Odk lD;Hh jkqfha
m%NdixYaf,aIKh hs' ldnka vfhdlaihsâ jdhqj yd c,h wuqøjH f,i fhdod f.k
wdf,dal Yla;sh wdOdrfhka yß; m;% we;s Ydl ;=< isÿ jk wdydr ksmoùfï
l%shdj,sh m%NdixYaf,aIKh f,i ye¢kafõ'
m%NdixYaf,aIKh ld¾hlaIu f,i isÿ lr .ekSu i|yd Ydl m;% yev .eiS we;' ta
ms<sn|j wOHhkh lsÍu i|yd 3'2 l%shdldrlfuys ksr; fjuq'

l%shdldrlu 3'2
wjYH øjH (- fldia" wU" wr,sh" u[af[dlald jeks
Ydl m;% lsysmhla
l%uh (-
²² by; olajd we;s Ydl m;% f.k tajd fyd¢ka
ksÍlaIKh lrkak'
²² tajdfha .klu ixikaokh lrkak'
²² tu Ydl m;% fldgq fld<hla u; ;nd we|
3'3 rEmh
lafIa;%M,h ixikaokh lrkak'

úoHdj | Ydl fldgiaj, úúO;ajh yd lD;H 25


fndfyda Ydl m;% ;=kS yd m<,a m;% ;,hlska hqla;j ieliS we;s ksid tys mDIAÁh
lafIa;%M,h jeä fõ' túg m%NdixYaf,aIKhg wjYH wdf,dal Yla;sh ld¾hlaIu
f,i wjfYdaIKh lr .; yels nj fmfka'
.klñka jeä udxi, Ydl m;% o oelsh yels h' tfia Ydl m;% ;,h .klï
ù we;af;a wys;lr ^Y=Ial& mdßißl ;;a;ajj,g wkqj¾;khla f,isks'
ksoiqka - wr,sh" lfkare" fldaudßld
Ydl m;%hl fldgia kï l< rEmigykla 3'4 rEmfha olajd we;'
m;% kdrá

m;% mdoh
m;% w.%h

m;% odrh

m;% jDka;h m;% ;,h


3'4 rEmh Ydl m;%hl fldgia
iEu Ydl m;%hl u m;% jDka;h" m;% mdoh" m;% odrh yd m;% w.%h hk fldgiaj,
yevh tlsfklg iudk jkafka o@ ta ms<sn|j wOHhkh lsÍu i|yd 3'3 l%shdldrlfuys
ksr; fjuq'

l%shdldrlu 3'3
wjYH øjH (- Tn wjg mßirfha we;s úúO Ydl j¾.j, ^ksoiqka (- wU" mefmd,a"
frdai" wr,sh" fnda jeks& Ydl m;% lsysmhla
l%uh (-
²² Tn wjg mßirfha we;s Ydl j¾. lsysmhlska m;% imhd .kak'
²² tu Ydl m;% ksÍlaIKh lr tlsfklg fjkia m;% ;," m;% mdo" m;% odr yd
m;% w.% we;s wjia:d rEmigyka u.ska olajkak'
m;% ;,h ksÍlaIKh l< úg th úúO yev iys; nj Tng wjfndaO jkq we;
^3'5 rEmh&'

f.dgqfld< fldÜgïnd rdnq wU fldys,


3'5 rEmh m;% ;,fha úúO;ajh

26 úoHdj | Ydl fldgiaj, úúO;ajh yd lD;H


f;dard .;a Ydl m;%j, mq¿,a úúO;ajhla we;s nj Tn ksÍlaIKh lrkakg we;'
tfia úúO;ajhlska hqla; jkafka m;%j, m%Odk lD;H fuka u fjk;a úúO lD;H
bgq lsÍu i|yd tu m;% wkqj¾;kh ù we;s neúks'
my; oelafjk rEmigyka wOHhkh lr ;jÿrg;a Ydl m;%j, úúO;ajh
y÷kd .kak'
Ydl m;%j, w.% ksÍlaIKh l< úg m;% w.%h ;shqKq fyda pl%Sh fyda W,a iys;"
fnÿKq wd§ úúO wdldr olakg ,efí ^3'6 rEmh&'

ksh`.,d fldfnda,S, fldia fnda wr,sh


3'6 rEmh m;% w.%fha úúO;ajh
m;% odrh ksÍlaIKh l< úg th lvf;d¿ iys;j fyda iqugj mej;sh yels h
^3'7 rEmh&'

frdai jo wr,sh ìf.dakshd wlalmdk


3'7 rEmh m;% odrfha úúO;ajh
m;% mdoh yd m;% jDka;h o úúO wdldrj,g yev .eiS we; ^3'8 rEmh&'

fldys, fk¿ï fnda jo wr,sh


3'8 rEmh m;% mdofha úúO;ajh

wjg mßirh fyd¢ka ksÍlaIKh lsÍfuka Ydl m;%j, úúO wkqj¾;k ;jÿrg;a
wOHhkh lsÍug Tng yels jkq we;'

úoHdj | Ydl fldgiaj, úúO;ajh yd lD;H 27


m;% úkHdih
m;%j,g Wmßu f,i iQ¾hdf,dalh ,efnk wdldrhg m;% Ydl l|g iú ù we;'
fuu.ska m%NdixYaf,aIKh jvd;a ld¾hlaIuj isÿ fõ' Ydl m;% l|g iú ù we;s
rgdj m;% úkHdih f,i ye¢kafõ' tjeks rgd lsysmhla my; i|yka fõ'
² m;% udrefjka udrejg l| fomi ² m;% hq., jYfhka m%;súreoaO ÈYdjg
msysàu' msysàu'

3'9 rEmh lgq wfkdaod 3'10 rEmh fmar


² tla ia:dkhlska yg.;a m;% ;=kla ²² l| jgd m;% i¾ms,dldrj msysàu'
fyda jeä .Kkla lf|a j<hka f,i
msysàu'

3'11 rEmh relaw;a;k 3'12 rEmh lekao

mejreu 3'1
²² mßirh ksÍlaIKh lrñka úúO m;% úkHdi y÷kd .kak'
²² tu ksÍlaIK mokï lr f.k 3'1 j.=j iïmQ¾K lrkak'
3'1 - j.=j
m;% úkHdih Ydl i|yd ksoiqka
lsysmhla
m;% udrefjka udrejg l| fomi msysàu' ''''''''''''''''''''''''''''''''''''''
m;% hq., jYfhka m%;súreoaO ÈYdjg msysàu' ''''''''''''''''''''''''''''''''''''''
tla ia:dkhlska yg .;a m;% ;=kla fyda jeä .Kkla ''''''''''''''''''''''''''''''''''''''
lf|a j<hka f,i msysàu'
l| jgd m;% i¾ms,dldrj msysàu' ''''''''''''''''''''''''''''''''''''''

28 úoHdj | Ydl fldgiaj, úúO;ajh yd lD;H


Ydl m;% u.ska bgq lrk wfkl=;a lD;H ms<sn|j ó<Õg i,ld n,uq'

²² fN!ñl Ydlj,ska jdhqf.da,hg c, jdIam msg


fõ ^rEmh 3'13&' fuu l%shdj,sh W;aiafõokh
f,i ye¢kafõ' fndfyda úg Ydl m;%j,
mqáld yryd W;aiafõokh isÿ fõ'

²² Ydlfha by< fldgiaj,g wjYH c,h


mßjykh i|yd o W;aiafõokh o fya;= fõ' mqáldj
Y=Ial mßir ;;a;aj hgf;a jefvk Ydlj, 3'13 rEmh Ydl m;% hl wNHka;r
ffi,Sh jHqyh
Ydl m;% W;aiafõokh wju lr .ekSu i|yd
wkqj¾;kh ù we;'
tjeks wkqj¾;k lsysmhla my; i|yka fõ'
²².klu bá iys; WÉp¾uhla msysàu' ksoiqka - wr,sh" lfkare
²²m;% lgq njg úlrKh ùu' ksoiqka - mf;dla
²²m;% isyska ùu' ksoiqka - li
²²m;% ixLHdj laISK ùu' ksoiqka - kjykaÈ" yS/iai

wr,sh mf;dla li
3'14 rEmh W;aiafõokh wju lr .ekSu i|yd wkqj¾;k ork Ydl

²² iuyr Ydl m;% ;=< c,h .nvd lr ;nd .kshs' tu Ydl m;% udxi, iajNdjfhka
hq;= w;r tfia jkafka c, ixrlaIKh i|yd úfYAI mgl wvx.= neúks
^3'15 rEmh&'

wlalmdk fldaudßld
3'15 rEmh c,h .nvd lrk m;% iys; Ydl

úoHdj | Ydl fldgiaj, úúO;ajh yd lD;H 29


²² we;eï Ydl m;% j¾Ol m%ckkh u.ska kj Ydl ìys lrhs' ^Ydl m%pdrKh&
ksoiqka (- wlalmdk" ìf.dakshd
Ydl m;% j¾Ol m%ckkh u.ska kj Ydl ìys lsÍu ms<sn|j wOHhkh lsÍu
i|yd 3'4 l%shdldrlfuys fhfouq'

l%shdldrlu 3'4
wjYH øjH (- wlalmdk" ìf.dakshd" fmmfrdañhd jeks Ydl m;% lsysmhla
l%uh (-
²² by; olajd we;s Ydl j¾.j, m;% imhd .kak'
²² tu Ydl m;%j, kdráfha l=vd lemqula fhdod tu ia:dk miaj,ska jikak'
²² thg c,h fhdoñka Èk lsysmhla ;nkak'
²² ojia ;=k y;rlska muK tu Ydl m;%j, kdráj,ska uq,a ygf.k we;s
wdldrh ksÍlaIKh lrkak'
²² by; l%uhg wu;rj Ydl m;% uq,a woaojd .; yels fjk;a l%u ms<sn|j fidhd
n,kak'

wlalmdk ìf.dakshd fmmfrdañhd


3'16 rEmh

3'2 Ydl lf`oys úúO;ajh yd lD;H


Ydl l|kaj, m%Odk lD;H jkqfha Ydlfha m;%" wxl=r" mqIam" M," îc ord isàu iy
Ydlhg ikaOdrKh iemhSu hs' ;j o Ydlh ;=< wdydr yd c,h mßjykh lsÍu o
Ydl lf|ka bgq fõ' fndfyda Ydl l|ka fmdf<djg by<ska msysghs' kuq;a iuyr
Ydlj, l|ka mi ;=< msysgd we;' tajd N+.; l|ka f,i ye¢kafõ'
Ydl l|kaj,ska bgq flfrk uQ,sl lD;Hhg wu;rj tajd fjk;a lD;H bgq lsÍu
i|yd o wkqj¾;kh ù we;' fuu wkqj¾;k mokï lr f.k tajdfha úúO;ajh
wOHhkh lruq'
²² fndfyda Ydl l|ka w¨;a Ydl ìys lrhs' tajd m%pdrK l|ka f,i ye¢kafõ'
tjeks l|ka iys; Ydl i|yd ksoiqka lsysmhla 3'17" 3'18 rEmj, oelafõ'

f.dgqfld< W÷msh,sh weUq,aweô,sh


3'17 rEmh Odjl u.ska m%pdrKh jk Ydl úfYaI lsysmhla
30 úoHdj | Ydl fldgiaj, úúO;ajh yd lD;H
flfi,a l,d÷re f.dhï
3'18 rEmh fudáhka u.ska m%pdrKh jk Ydl úfYaI lsysmhla
²² iuyr Ydl jdhj lf|a wdydr ixÑ; lrhs' ixÑ; l|ka i|yd ksoiqka lsysmhla
3'19 rEmfha oelafõ'

Wla ls;=,a
3'19 rEmh ixÑ; l|ka iys; Ydl úfYaI lsysmhla

²² N+.; l|ka wdydr ixÑ; lD;Hh" ld,;rKh lD;Hh fuka u m%pdrK lD;Hh o
isÿ lrhs' wys;lr ld,j, § jdhj fldgia ñh.sh o N+.; l| fkdkeiS mj;S'
miqj ys;lr ld,h meñKs úg kej; N+.; l| u.ska kj wxl=r we;s lrhs'
fï i|yd ixÑ; wdydr Wmfhda.S lr .kS' N+.; l|ka i|yd ksoiqka lsysmhla
3'20 rEmfha oelafõ'

ly bÕ=re Ækq w¾;dm,a


3'20 rEmh N+.; l|ka iys; Ydl úfYaI lsysmhla

úoHdj | Ydl fldgiaj, úúO;ajh yd lD;H 31


²² we;eï Ydl l|ka fld< mdáka hqla; jk w;r tajd m%NdixYaf,aIKh isÿ lrhs'
fïjd m%NdixYaf,aIS l|ka f,i y÷kajk w;r ta i|yd ksoiqka lsysmhla 3'21
rEmfha oelafõ'

mf;dla o¨la
3'21 rEmh m%NdixYaf,aIS l|ka iys; Ydl úfYaI lsysmhla

²² iuyr Ydl iQ¾hdf,dalh jvd;a fyd¢ka ,nd .ekSu i|yd fjk;a wdOdrl
Wmldrfhka by< k.S' fujeks Ydl l|ka wdfrdayl l|ka f,i ye¢kafõ'
ta i|yd ksoiqka lsysmhla 3'22 rEmfha oelafõ'

fjksje,a fndaxÑ
3'22 rEmh wdfrdayl l|ka iys; Ydl úfYaI lsysmhla

32 úoHdj | Ydl fldgiaj, úúO;ajh yd lD;H


mejreu 3'2
²² j.=fjys oelafjk lD;H bgq lsÍu i|yd wkqj¾;kh ù we;s l|ka iys;
Ydl i|yd ksoiqka lsysmhla fidhd f.k ta ksoiqka weiqßka 3'2 j.=j
^msgm;a lr f.k& iïmQ¾K lrkak'
3'2 - j.=j
kj Ydl jdhj l|kaj, wdydr N+.; l|ka f,i m%NdixYaf,aIKh
ìyslsÍu .nvd lsÍu ixÑ; lD;H bgq isÿ lsÍu
lsÍu

3'3 Ydl uq,aj, úúO;ajh yd lD;H


Ydl uq,aj, m%Odk lD;H Ydlh mig iú lsÍu iy mfika c,h yd Lksc ,jK
wjfYdaIKh lsÍu hs' óg wu;rj fjk;a lD;H i|yd yev.eiqKq uq,a o we;'
uqÿka uqf,ka fyda tys YdLdj,ska yereKq úg Ydlj, fjk;a fldgiaj,ska o uq,a
yg.kS' tu uq,a wd.ka;=l uq,a jYfhka ye¢kafõ'
m%Odk lD;Hhg wu;rj úúO lD;H /ila bgq lsÍu i|yd wkqj¾;kh jQ uq,a we;'
tu uq,a úúO kïj,ska ye¢kafõ'
²² ixÑ; uq,a ^wdlka§ uq,& - wdydr ;ekam;a ùu fya;= fldg f.k úYd, ù we;s
uq,a wdlka§ uq,a jYfhka ye¢kafõ' iuyr Ydl
uq,a wdydr ixÑ; lr we;af;a wys;lr ld,j,
m%fhdackhg .ekSu i|yd h' wdydr ;ekam;a ùu
uqÿka uqf,ys fyda wd.ka;=l uq,aj, isÿ úh yels h'
• uqÿka uqf,ys wdydr ;ekam;a ùu

lerÜ rdnq îÜ
3'23 rEmh uqÿka uqf,ys wdydr ;ekam;a lr we;s Ydl úfYaI lsysmhla

úoHdj | Ydl fldgiaj, úúO;ajh yd lD;H 33


• wd.ka;=l uq,aj, wdydr ;ekam;a ùu

u[af[dlald n;, fâ,sshd


3'24 rEmh wd.ka;=l uqf,ys wdydr ;ekam;a jk Ydl úfYaI lsysmhla

²² lre uq,a - we;eï Ydlj, w;=j,ska yg.kakd wd.ka;=l uq,a úfYaIhls' fïjd
fmdf<dj foig jeã w;=j,g wdOdrl f,i l%shd lrhs'

kq. r;a lfvd,a


3'25 rEmh lre uq,a iys; Ydl úfYaI lsysmhla

²² lhsre uq,a - Ydl lf|ka yg .kakd wd.ka;=l uq,a úfYaIhls' fïjd fmdf<dj
olajd jeã l|g wdOdrl f,i l%shd lrhs'

jegflhshd rïfma uy lfvd,a


3'26 rEmh lhsre uq,a iys; Ydl úfYaI lsysmhla

34 úoHdj | Ydl fldgiaj, úúO;ajh yd lD;H


²² wfrdayl uq,a fyj;a wd,.ak uq,a - fuu.ska wdfrdayl Ydlj, l| wdOdrlhg
iú lsÍu isÿ lrhs'

nq,;a .ïñßia
3'27 rEmh wdfrdayl uq,a iys; Ydl úfYaI
lsysmhla
²² jdhj uq,a - fuu uq,a u.ska jdhq f.da,fha we;s c,jdIam wjfYdaIKh lr
Ydlhg ,nd foa' wmsYdlj,g úfYaIs; uq,a j¾.hls'

´lsâ jeks,d
3'28 rEmh jdhj uq,a iys; Ydl úfYaI lsysmhla

²² Yajik uq,a fyj;a jdhqOr uq,a - uQ, moaO;sh lsjq,a c,fhka hg ù jefvk
lfvd,dk Ydlj, oelsh yels h' Yajik uq,a u.ska jdhqf.da,Sh jd;h
wjfYdaIKh lrhs'

lsr, uy lfvd,a
3'29 rEmh Yajik uq,a iys; Ydl úfYaI lsysmhla

úoHdj | Ydl fldgiaj, úúO;ajh yd lD;H 35


²² m%pdrK uq,a - fuu uq,a u`.ska kj Ydl ìys lsÍu isÿ lrhs'

lrmsxpd fmar fn,s


3'30 rEmh m%pdrK uq,a iys; Ydl úfYaI lsysmhla

mejreu 3'3
²² úúO uq,a j¾. ms<sn| wOHhkh i|yd Ydl wdo¾Yj, tl;=jla (Herbarium)
ms<sfh, lrkak' Ydl ixrlaIKh lsÍfï § wkq.ukh l< hq;= l%shdud¾.
ms<sn| .=re Wmfoia ,nd .kak'

mejreu 3'4
lafIa;% pdßldjl fhfoñka mßirh .fõIKh lrkak' Ydlj, úúO;ajh fyd¢ka
ksÍlaIKh lrkak' Ydlj, úúO wkqj¾;k tajdfha lD;H yd iïnkaO ù we;s
wdldrh ms<sn|j wOHhkh lrkak'

Ydl úúO;ajh .fõIKfha § mßirhg ydks fkdjk whqßka wjYH ksÍlaIK isÿ
lsÍug j. n,d .ekSu Tnf.a hq;=luls'

36 úoHdj | Ydl fldgiaj, úúO;ajh yd lD;H


idrdxYh
²² Ydlhl m%Odk fldgia f,i uq," l|" m;%" M, yd mqIam oelaúh yels h'
²² Ydl fldgia tys lD;H bgq lsÍu i|yd wkqj¾;kh ù ;sîu tajdfha
úúO;ajhg fya;= fõ' tfuka u iqúfYaIS wkqj¾;k fmkajk Ydl fldgia o
we;'
²² Ydl m;%j, m%Odk lD;Hh m%NdixYaf,aIKh jk w;r we;eï Ydl m;%
wdydr yd c,h ixÑ; lsÍug yd Ydl m%pdrKhg o yev .eiS we;'
²² Ydl lf|ys m%Odk lD;H jkqfha m;% u,a yd M, ord isàu;a" c,h yd Lksc
mßjykh lsÍu;a fõ'
²² we;eï Ydl l|ka m%NdixYaf,aIKhg" by< ke.Sug ^wdfrdayKhg&"
m%pdrKhg yd wdydr ixÑ; lsÍug wkqj¾;kh ù we;'
²² uq,aj, m%Odk lD;H jkqfha Ydlh mig iú lsÍu" c,h iy Lkssc
wjfYdaIKh lsÍu fõ'
²² wdlka§ uq,a" lre uq,a" lhsre uq,a" wdfrdayl uq,a" jdhj uq,a yd Yajik
uq,aj,ska iqúfYaIS lD;H bgq flf¾'
²² úúO lD;H bgq lsÍug fuka u úúO mßirj, Ôj;a ùug wkqj¾;k olajk
ksid Ydl úúO;ajfhka hqla; fõ'

wNHdi
1& my; i|yka Ydl fldgiaj, m%Odk lD;H ,shd olajkak'
i. Ydl m;% ''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''
ii. Ydl l| ''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''
iii. Ydl uq,a '''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''
2& my; i|yka Ydlj, l|$ m;%$ uq,a olajk iqúfYaIS wkqj¾;k fudkjd o@
i. mf;dla v. n;, ix. kshÕ,d
ii. lerÜ vi. .ïñßia x. ´lsâ
iii. kq. vii. ìf.dakshd xi. fmar
iv. fldaudßld viii. kjykaÈ xii. rïfma
3& ysia;eka mqrjkak'
i. m;%" Ydl l|g iú ù we;s wdldrh '''''''''''''' '''''''''''''''''''''''''' f,i y÷kajhs'
ii. Wla" ls;=,a ''''''''''''''''''''''''' l|kaj,g ksoiqka fõ'
iii. mf;dla Ydlfha m;% lgq njg úlrKh ùu ''''''''''''''''''''''''''' wju lr
.ekSug olajk wkqj¾;khls'
iv. lrmsxpd" fn,s yd fo,a jeks Ydl m%pdrKh i|yd fndfyda úg ''''''''''''''''''
Wmfhda.S lr .kshs'
v. jdhqOr uq,a ''''''''''''''''''''''' Ydlj, olakg ,efnk iqúfYaIS uq,a j¾.hls'

úoHdj | Ydl fldgiaj, úúO;ajh yd lD;H 37


mdßNdIsl jpk
m;%j, úúO;ajh - Diversity of leaves
l|kaj, úúO;ajh - Diversity of stems
uq,aj, úúO;ajh - Diversity of roots
m%NdixYaf,aIl l|ka - Photosynthetic stems
wdfrdayl l|ka - Climbing stems
m%pdrK l|ka - Propagative stems
N+.; l|ka - Underground stems
wdlka§ l|ka - Tuberous stems
wdlka§ uq,a - Tuberous roots
lre uq,a - Prop roots
lhsre uq,a - Stilt roots
jdhj uq,a - Aerial roots
Yajik uq,a - Respiratory roots
ixÑ; uq,a - Storage roots
m%pdrKh - Propagation

38 úoHdj | Ydl fldgiaj, úúO;ajh yd lD;H


4 mod¾:fha .=K
4'1 mod¾:fha wika;; iajNdjh
wm wjg mßirh mod¾: yd Yla;sj,ska iukaú; fõ' mod¾: yd Yla;s ms<sn`oj
6 fY%aKsfha § Tn W.;a lreKq isysm;a lrkak' tu ±kqu ;j ÿrg;a ;yjqre lr
.ekSu i`oyd 4'1 mejrefuys ksr; fjuq'

mejreu 4'1
²² my; i`oyka oE mod¾: iy Yla;s f,i j¾. lr j.= .; lrkak'
jd;h" c,h" fnda,h" wdf,dalh" n,anh" Yíoh" fïih" mqgqj" úÿ,sh" ;dmh" pqïnl
4'1 j.=j
mod¾: Yla;s
jd;h wdf,dalh

by; i`oyka oE w;=frka jd;h" c,h" fnda,h" n,anh" fïih" mqgqj iy pqïnlh
ie,l+ úg tajd wjldYfha bvla .kakd w;r ialkaOhla o we;' tjeks oE mod¾:
f,i ye`oskafõ' wdf,dalh" Yíoh" úÿ,sh yd ;dmhg ialkaOhla fkdue;s w;r
wjldYfha bvla fkd .kS' tajd Yla;s f,i oelaúh yels h' Ydl" i;=ka we;=¿
mßirfha ix>gl jk mi" c,h" mdIdK jeks fldgia o" ñksid úiska lrkq ,enQ
bÈlsÍï" ks¾udK yd" úúO WmlrK o mod¾: f,i ±laúh yels h'
mod¾:fha wika;; iajNdjh i`oyd idlaIH
mod¾:fha iajNdjh ms<sn`oj ms<s.; yels u;hla m<uqj bÈßm;a lrk ,oafoa
l%s(mQ( 460-370 hq.fha úiQ äfudl%àia kï .S%l od¾Ykslhd h' Tyqf.a u;hg wkqj
mod¾:h b;d l=vd wxY=j,ska ilia ù ;sfí' miq ld,Skj l%s(mQ( 384 - 270 hq.fha úiQ
weßiafgdag,a kï .%Sl od¾Ykslhd mejiQfha mod¾:h wxY=j,ska ilia ù fkdue;s
njhs' weßiafgdag,a yd äfudl%àiaf.a wkq.dñlhska w;r .%Sisfha we;ekaia kqjr §
mod¾:fha jHQy iajNdjh ms<sn`oj m%isoaO újdohla mej;=Ks' tu újdofhka zzmod¾:h
wxY+uh iajNdjfhka hqla; hZZhk u;h ch .;a w;r miqj kQ;k úoHd{hska
úiska mod¾:h wxY=j,ska iE§ we;s nj m¾fhaIKd;aulj ;yjqre lrk ,§' mod¾:
wxY=j,ska ilia ù ;sîu;a tajd w;r wjldY mej;Su;a mod¾:fha wika;; iajNdjh
fyj;a wxY=uh iajNdjh f,i ye`Èkafõ'

úoHdj | mod¾:fha .=K 39


fN!;sl iajNdjh wkqj mod¾:h >k" øj yd jdhq f,i j¾. l< yels h'
>k" øj yd jdhq mod¾:j, wika;; iajNdjh ;yjqre lr .ekSug úúO l%shdldrlï
isÿ l< yels h'
>k mod¾:j, wika;; iajNdjh
rgyqkq lene,a,la f.k th len,s follg lvkak' bka tla lene,a,la kej;
fldgia follg lvkak' fï wdldrhg ,efnk rg yqkq lene,a,la kej; kej;;a
leäh yels l=vd u fldgi jk f;la len,sj,g lvkak'
rgyqkq lene,a, fldgia follg fjka l< úg m%udKh l=vd ù len,s folla
,efnkq we;' kej; kej;;a len,sj,g levQ úg ;j ;j;a l=vd jQ rgyqkq len,s
,efí' fï wdldrhg rgyqkqj, .=K fkdfjkia jk fia fjka l< yels l=vd u
rgyqkq lene,a, rgyqkq wxY=jla f,i y`ÿkajkq ,nhs' ta wkqj rgyqkq lene,a,
iE§ we;af;a rgyqkq wxY+ úYd, ixLHdjla tlsfkl iïnkaO ùfuka nj Tng is;d
.ekSug yels jkq we;' l=vd wxY= tlsfkl iïnkaO jQ rgyqkq lene,af,a wxY+uh
iajNdjhla mj;S' tu wxY+ w;r wjldY o mj;S'
>k mod¾:j, wika;; nj ms<sn`o j fidhd ne,Sug 4'1 l%shdldrlfuys ksr; fjuq'

l%shdldrlu 4'1
wjYH øjH (- c, n`ÿkla" Trf,daiq ;eáhla" ks,a fyda r;= ;Ska;" fmdgEishï
mZuex.fkaÜ leg lsysmhla" iqÿ rgyqkq lene,a,la
l%uh (-
²² Trf,daiq ;eáhlg ks,a $r;= ;Ska; fyda fmdgEishï mZuex.fkaÜ ødjK
iaj,amhla oukak' rgyqkq lene,a,la f.k tys tla fl<jrla ;Ska; $fmdgEishï
mZuex.fkaÜ ødjKh u; ;nkak' ksÍlaIK jd¾;d lrkak'

;Ska; rgyqkq ;Ska; u; rg yqkq


4'1 rEmh lene,a,
n`ÿfka ks,a $r;= ;Ska; fyda fmdgEishï mZuex.fkaÜ ødjKh u; rgyqkq lene,a,
;enQ úg j¾Kh yqkq lene,a, ;=<ska by<g .uka lrkq ksÍlaIKh l< yels fõ'
tfia ;Ska;j,g by<g .uka lsÍug yelshdj ,enqfKa rgyqkq lene,a, ;=< ika;;
njla fkdue;s ksid h' tkï rgyqkqj, .=K iys; b;d l=vd wxY+ rdYshlska yd
j¾Kj;a wxY=j,g .uka l< yels ;rfï wjldY rdYshlska tu rgyqkq lene,a,
iukaú; jQ ksid h' >k mod¾: wika;; nj ;yjqre lsÍug by; l%shdldrlu
bjy,a fõ'
40 úoHdj | mod¾:fha .=K
rka NdKavj, riÈh iam¾Y jQ úg l=ula isÿ fõ ±hs Tn
wid ;ssfí o@ tys § rka NdKavh ;=< riÈh wxY= ksÍlaIKh
jkq we;' Bg fya;=j rka wika;; neúka riÈh wxY= rka
wxY= w;rg .uka lsÍuhs' fï ksid rka NdKav riÈh iu.
.eàfï § rka NdKavj,g ydks isÿ fõ'
4'2 rEmh riosh iam¾Y jQ
rka uqÿjla

mejreu 4'2
>k mod¾: wxY=uh iajNdjfhka hq;= nj ;yjqre lsÍug l< yels ir, l%shdldrlï
ie,iqï lr l%shd;aul lrkak'

øj mod¾:j, wika;; iajNdjh


l=vd c, mßudjla f.k th fldgia follg fjka lrkak' bka tla c, fldgila
kej; mßud follg fjka lrkak' fï wdldrhg Tng fjka l< yels l=vd u
mßudj jk f;la kej; kej;;a c,h mßud follg jk fia fjka lrkak'
l=vd c, mßudj fldgia follg fjka l< o mßud foflys u we;af;a c,hhs'
kej; kej;;a mßudj,g fjka l< úg b;du l=vd mßudjla .kakd wjia:dfõ o
tu mßudj w;alr .;a øjHh c,hhs' fï wdldrhg c,fhys .=K mj;sk fia m;a
l< yels l=vd u c, m%udKh c, wxY+jla f,i ye`Èkaúh yels h' tkï c,h iE§
we;af;a c, wxY= rdYshla tlsfkl iïnkaO ùfuka h'
øj mod¾:j, wikak; nj ms<sn`o j fidhd ne,Sug 4'2 l%shdldrlfuys kshef,uq'

l%shdldrlu 4'2
wjYH øjH (- Trf,daiq ;eáhla" c,h iys; îlrhla" fmdgEishï mZuex.fkaÜ$
j¾Kj;a ;Ska;
l%uh (-
²² c,h iys; îlrhlg fldkaäia
^fmdgEishï mZuex.fkaÜ& leghla
oukak' ñks;a;= mylg muK miq
ksÍlaIK jd¾;d lrkak' bka miq
c,h iys; îlrh fiñka fid,jkak'
ksÍlaIK i`oyka lrkak'
²² c,h iys; îlrhlg j¾Kj;a ;Ska;
ìxÿjla tla lrkak' ksÍlaIK jd¾;d
lrkak' (a) fldkaäia tl;= (b) j¾Kj;a ;Ska;
l< c, îlrhla ìxÿjla tl;= l<
4'3 rEmh c, îlrhla

úoHdj | mod¾:fha .=K 41


c,h iys; îlrhg ±uQ fldkaäia legfha j¾Kh l%ufhka c,h ;=< me;sÍ hkq
ksÍlaIKh l< yels h' tfia jkafka oï mdg fldkaäia wxY= c, wxY= w;rg .uka
lsÍu ksid h' c, îlrhg ;Ska; ìxÿjla tl;= l< úg ;Ska; wxY= c, wxY= w;rg
.uka lsÍu ksid l%ufhka c, n`ÿk j¾Kj;a fõ' tkï øj mod¾:j, o wxY+uh
iajNdjhla mj;sk nj ;yjqre fõ'

mejreu 4'3
øj mod¾: wxY=uh iajNdjfhka hq;= nj ;yjqre lsÍug l< yels ir, l%shdldrlï
lsysmhla ie,iqï lr l%shd;aul lrkak'
jdhq mod¾:j, wika;; iajNdjh
jdhq wika;; nj ;yjqre lsÍug 4'3 l%shdldrlfuys kshef,uq'

l%shdldrlu 4'3
wjYH øjH (- jdhq ird folla" khsÜrcka vfhdlaihsâ jdhqj" y`ÿka l+rla" iqj`o
ú,jqka iaj,amhla
l%uh (-
²² jdhq irdjlg ÿUqre meye;s khsÜrcka vfhdlaihsâ jdhqj mqrjd th ;j;a jdhq
irdjlska jid ;nkak' ñks;a;= follg miq ksÍlaIK jd¾;d lrkak'
^.=re wdo¾Ykhla f,i isÿ lrkak'&
²² y÷ka l+rla o,ajd ;nkak'
²² iqj`o ú,jqka iaj,amhla Trf,daiq ;eáhlg oud ál fõ,djla ;nkak'
²² ksÍlaIK jd¾;d lrkak'

jdhq irdjg ÿUqre meye;s khsÜrcka vfhdlaihsâ jdhqj


mqrjd jd;h iys; jdhq irdjla ta u; hál=re l< úg
khsÜrcka vfhdlaihsâ jdhqj jd;h iu. ñY% ùu
ksÍlaIKh l< yels h'
fufia khsÜrcka vfhdlaihsâ jdhq wxY= .uka lsÍug
fya;=j jd; wxY= w;r wjldY ;sîu hs'
±,ajQ y`ÿka l+frys iqj`o mka;s ldurh mqrd me;sr hhs'
iqj`o ú,jqkaj, .kaOh mka;s ldurh mqrd me;sr hk
w;r u iqj`o ú,jqka" Trf,daiq ;eáfhka bj;a ù we;s
nj ksÍlaIKh l< yels jkq we;'
.kaOhla ±fkkafka tajdfha wxY+ me;sr hEfï § jd;h
yryd .uka lr kdihg we;=`M ùu ksid h'
4'4 rEmh jdhq ird ;=<
ta wkqj jdhq mod¾: ;=< o wxY+uh iajNdjhla mj;sk nj khsÜrcka vfhdlaihsâ jdhqj
meyeÈ,s l< yels h' me;sÍu

42 úoHdj | mod¾:fha .=K


mejreu 4'4
jdhquh mod¾: wxY=uh iajNdjfhka hq;= nj ;yjqre lsÍug l< yels ir,
l%shdldrlï Tfí .=rejrhd iu. ie,iqï lr l%shd;aul lrkak'

fï wkqj" >k" øj iy jdhq mod¾: ish,a, u wxY+j,ska ks¾udKh ù we;s nj;a tu


wxY= w;r wjldY we;s nj;a ks.ukh l< yels h' fï wkqj mod¾:h wika;; nj
;yjqre fõ'
4'1'2 wxY=uh iajNdjhg idfmalaIj mod¾:fha fN!;sl .=K
mod¾:h mj;sk ;%súO wjia:dfõ Bg iqúfYaI jQ ,laIKj, úúO;ajhg fya;=
ù we;af;a fuu wxY+ ieleiafï we;s úúO;ajh hs' th fufia ixikaokd;aulj
ksrEmKh l< yels h'
>k
²² wxY= l%uj;a rgdjlg weisÍ we;'
²² wxY= ;Èka tlsfklg ne`§ we;'
²² wxY= tlsfklg idfmalaIj p,kh fkdfõ'
tfy;a msysá ia:dkj, u lïmkh fõ'
²² wxY= w;r bv m%udKh w,am h'
>khl wxY= ieleiau

øj
²² wxY= weisÍfï § l%uj;a rgdjla fkd fmkajhs'
²² wxY= <`.ska msysáh o >khl ;rï ne`§ï m%n,
ke;'
²² wxY=j,g øjh ;=< p,kh úh yels h'
²² wxY= w;r bv m%udKh wvq h'
øjhl wxY= ieleiau

jdhq
²² wxY= weisÍu wl%uj;a h'
²² wxY= w;r ne`§ï b;du;a ÿ¾j, h'
²² wxY= ksoyia p,k olajhs'
²² wxY= w;r úYd, bv m%udKhla we;'

jdhqjl wxY= ieleiau

úoHdj | mod¾:fha .=K 43


>k" øj yd jdhq mod¾:j, fN!;sl .=Khkays úúO;ajhg fya;= jkqfha tajdfha
wxY=uh ieleiafï úúO;ajh hs' tu úúO;ajh y`ÿkd.ekSug 4'2 j.=j n,uq'
4'2 j.=j
,laIK >k øj jdhq
yevh ksYaÑ; yevhla ksYaÑ; yevhla ke;' ksYaÑ; yevhla ke;'
we;' ^Ndckfha wvx.= jQ ^Ndckfha yevh .kS'&
fldgfia yevh .kS'&
mßudj ksYaÑ; mßudjla ksYaÑ; mßudjla we;' ksYaÑ; mßudjla
we;' ^wvx.= Ndckfha uq¿ ke;'
mßudj mqrd fkd ^wvx.= Ndckfha uq¿
me;sf¾'& mßudj mqrd me;sf¾'&
iïmSvk;dj myiqfjka myiqfjka myiqfjka
iïmSvkhg ,la iïmSvkhg ,la l< iïmSvkhg ,la l<
l< fkdyels h' fkdyels h' yels h'
>k;ajh by< >k;ajhla by< >k;ajhla we;' >k;ajh wvq h'
we;'
>khlg iaÓr yevhla ,eî we;af;a th iE§ we;s wxY= l%udkql+, rgdjlg weisÍ
tlsfklg ;Èka ne`§ ;sîu ksid h' tfy;a øj yd jdhqj,g iaÒr yevhla ,eî
ke;af;a wxY= l=udkql+, rgdjlg ne`§ fkdue;s ksid h'
>k yd øj i`oyd iaÓr mßudjla we;s kuq;a jdhqj,g iaÓr mßudjla ke;' jdhq wxY=
w;r ne`§ï b;du;a ÿ¾j, neúka ksoyia wxY= f,i me;sÍ th wvx.= Ndckfha uq¿
mßudj u w;am;a lr .ekSu Bg fya;=j hs'
mSvkh jeä lsÍfuka mod¾:fha mßudj wvq lsÍu iïmSvkh f,i ye`Èkafõ' >k yd
øj mod¾: myiqfjka iïmSvkh l< fkdyels h' tfy;a jdhquh mod¾: myiqfjka
iïmSvkh l< yels h' øj yd jdhqj, iïmSvkh lsÍfï yelshdj ixikaokh lsÍug
4'4 l%shdldrlfuys kshef,uq'

l%shdldrlu 4'4
wjYH øjH (- iudk m%udKfha isßxc folla" c,h" khsÜrcka vfhdlaihsâ jdhqj
l%uh (-
²² tla isßxchlg wvla msfrk fia c,h oud .kak'
²² wfkla isßxcfha Bg iudk khsÜrcka vfhdlaihsâ jdhq mßudjla r|jd .kak'
^.=re wdo¾Ykhla f,i isÿ lrkak'&
²² wjia:d foflys § isßxcfha újD; fl<jr jid tys msiagkh bÈßhg ;,a¨
lrkak'
²² msiagkh bÈßhg ;,a¨ ùfï yelshdj ii`okak'

44 úoHdj | mod¾:fha .=K


c,h iys; isßxcfha msiagkh bÈßhg ;,a¨ l< fkdyels nj;a khsg%cka vfhdlaihsâ
jdhqj iys; isßxcfha msiagkh bÈßhg ;,a¨ l< yels nj;a Tng fmfkkq we;' ta
wkqj c,h iïmSvkh lsÍug wmyiq nj;a jdhqj myiqfjka iïmSvkh lsÍug yels
nj;a ;yjqre fõ' tfia ùug fya;=j l=ula ±hs úuid n,uq'
c,h hkq øjhls' øjhl wxY= tlsfklg ióm j weisÍ ;sfnk ksid wxY= w;r bv
m%udKh wvq h' tu ksid n,hla fh§fuka tajd Bg jvd <x l< fkdyels h' tneúka
iïmSvkhg ,la lsÍu idfmalaI j wmyiq h' jdhqjl wxY= w;r úYd, bv m%udKhla
we;' tneúka n,hla fh¥ úg wxY= tlsfklg ióm fõ' jdhq myiqfjka iïmSvkh
l< yelafla tneúks'
>k" øj yd jdhqj, >k;ajh ii`od ne,Sfï § >k yd øj mod¾: i`oyd by<
>k;ajhla o" jdhq i`oyd wvq >k;ajhla o we;s nj ;yjqre fõ' >k;ajh ms<sn`oj
bÈß mdvul § jeäÿr wOHhkh lrkq we;'
>k" øj yd jdhq mod¾:j, .=K wkqj tajd úúO lghq;= i`oyd Ndú; fõ' tf,i
Ndú; jk wjia:d lsysmhla i`oyd ksoiqka my; oelafõ'
• >k - hka;% fldgia" jdykj, fldgia" f.dvke.s,s øjH" wdhqO
• øj - riÈh WIaK;ajudkh" ødj celal=j" m%jdyk udOHhla f,i
• jdhq - jdykj, gh¾" mSvk Wÿka" yhsârcka neÆk yd øj fmÜfrda,shï
jdhq is,skavr ^LP .Eia& msrùu i`oyd

mejreu 4'5
mod¾:fha ;%súO wjia:dj, wxY+uh iajNdjh ^wika;; nj& úoyd ±laùug wdlD;s
f.dv k.kak'

4'2 mod¾:fha fN!;sl .=K m%fhdackhg .ekSu


4'2'1 ixY=oaO øjH iy ixY=oaO fkdjk øjH
khsÜrcka jdhqj wvx.= jdhq is,skavrhla yd idudkH jd;h wvx.= jdhq is,skavrhla
i,ld n,kak' khsÜrcka jdhqj wvx.= jdhq is,skavrhl wvx.= jkafka khsÜrcka
jdhqj muKs' idudkH jd;h wvx.= jdhq is,skavrfha khsÜrcka" Tlaiscka" wd.ka yd
ldnka vfhdlaihsâ jeks jdhq lsysmhla wvx.= h' mdkSh c,h ie,l+ úg tys c,hg
wu;rj c,fha Èh jQ jdhq yd úúO ,jK wvx.= h' tfy;a ixY=oaO c,fha we;af;a
c,h muKs'
fï ms<sn|j ;jÿrg;a fidhd ne,Sug 4'6 l%shdldrlfuys ksr; fjuq'

úoHdj | mod¾:fha .=K 45


mejreu 4'6
²² j.=fõ olajd we;s øjH ms<sn`oj Tfí wjOdkh fhduq lrkak'
²² tu øjHj, wvx.= ix>gl ms<sn|j fidhd n,d 4'3 j.=j iïmQ¾K lrkak'
4'3 j.=j
øjHh wvx.= ix>gl ix>gl tlla ix>gl tllg
muKla wvx.= jeä .Kkla wvx.=
jd;h yhsârcka"
Tlaiscka" wd.ka"
ldnka vfhdlaihsâ
ixY=oaO c,h c,h
mdkSh c,h c,h" c,fha Èh jQ úúO
jdhq j¾." ,jK j¾.
iSks iSks
¨Kq ødjKh ¨Kq" c,h
;U lene,a, ;U
f;a mdkh f;a" c,h" iSks
we¨ñkshï
hlv
ß§

j.=fõ i`oyka l< øjHj,ska iSks" ß§" ixY=oaO c,h" we¨ñkshï" hlv iy ;U"
i,ld neÆ úg tajdfha ix>gl tlla muKla wvx.= nj meyeÈ,s h' ¨Kq ødjKh"
f;a mdkh iy mdkSh c,fhys ix>gl tllg jvd jeä .Kkla we;s nj;a y`ÿkd
.ekSug yels jkq we;'
fï wkqj wvx.= ix>gl mokï lr f.k mod¾: my; ±lafjk mßÈ m%Odk fldgia
follg fnÈh yels h'
²² ixY=oaO øjH - tla ix>glhla muKla wvx.= jk mod¾:
²² ixY=oaO fkdjk øjH - ix>gl folla fyda jeä .Kkla wvx.= jk mod¾:
²² ixY=oaO øjH (
ksYaÑ; .=K ork ix>gl tlla muKla wvx.= jk" tkï ksh; ixhq;shla we;s øjH
ixY=oaO øjH f,i y÷kajkq ,efí'
ta wkqj by; 4'3 j.=fõ i`oyka iSks" ;U" ixY=oaO c,h" we¨ñkshï" ß§ yd hlv
ixY=oaO øjH fõ'

46 úoHdj | mod¾:fha .=K


ixY=oaO øjHj, iajNdjh mokï lrf.k tajd uQ,øjH yd ixfhda. f,i fldgia
follg fnÈh yels h'
uQ,øjH
ixY=oaO øjH hgf;a j¾. l< ;U" we¨ñkshï" ß§ yd hlv ms<sn`oj i,ld n,uq'
tajd ;j ÿrg;a ir, øjH njg m;a l< fkdyels h'
fN!;sl fyda ridhksl l%u u.ska ;j ÿrg;a fjkia .=K we;s øjHj,g fnÈh
fkdyels jQ" ksYaÑ; .=K ork ixY=oaO øjH" uQ,øjH f,i ye`Èkafõ'
úoHd{hska úiska fï jk úg uQ,øjH tl ish úiaila ^120& muK y`ÿkd f.k we;'
fï tla tla uQ,øjHj, tajdg wkkH jQ ,laIK we;'
whka ^hlv&" we¨ñkshï" i,a*¾ ^f.kao.ï&" ldnka" Tlaiscka" khsÜrcka" uZlß
^riÈh&" fldm¾ ^;U&" f.da,aâ ^r;arka&" is,aj¾ ^ß§&" f,â ^Bhï&" iskala ^;=;a;kd.ï&"
yhsârcka" laf,daÍka uQ,øjH i`oyd ksoiqka lsysmhls'

i,a*¾ laf,daÍka jdhqj whka fldm¾


msrjQ fndaa;,hla

ldnka riÈh we¨ñkshï iskala


4'5 rEmh nyq, j Ndú; jk uQ,øjH lsysmhla

ixfhda.
Tn by; ixY=oaO øjH hgf;a j¾. l< iSks yd ixY=oaO c,h ms<sn`oj i,ld n,uq'
tajd iE§ we;af;a uQ,øjH folla fyda lsysmhla ixfhdackh ùfuks'
uQ,øjH folla fyda jeä .Kkla ksYaÑ; wkqmd;hlg ridhksl j ixfhdackh ù
we;s" iucd;Sh" ixY=oaO øjH ixfhda. fõ' ixfhda.hl .=K tu ixfhda.h iE§ug
odhl jQ uQ,øjH i;= .=Kj,g jvd fjkia fõ'
uQ,øjH 120la muK mej;sh o ixfhda. ñ,shk .Kkla mj;S' Bg fya;=j uQ,øjH
tlsfkl iu. ixfhdackh úh yels wdldr úYd, ixLHdjla mej;Su h'
uQ,øjH ridhksl j ixfhdackh ù ixfhda. iE§u ms<sn|j my; ±lafjk ksoiqka
weiqfrka úuid n,uq'

úoHdj | mod¾:fha .=K 47


²² whka ^hlv& l=vq l¿ meyehg yqre w¿ meye;s >k øjHhls'
²² i,a*¾ l=vq ly meye;s >k øjHhls'
²² fuu fo j¾.h ñY% lr tajd øj jk f;la r;a lr isis,a ùug ;enQ úg l¿
meye;s >k øjHhla iEfoa'

whka i,a*¾ whka i,a*hsâ


4'6 rEmh
wjidkfha § iEÿKq øjHh" wdrïNfha § Ndú; l< øjHj,g jvd fjkia .=Kj,ska
hqla; nj ksÍlaIKh l< yels h'
whka uQ,øjHh yd i,a*¾ uQ,øjHh ridhkslj ixfhdackh ù whka i,a*hsâ kï
l¿ meye;s ixfhda.h iE§ we;s nj ±ka Tng meyeÈ,s jkq we;'
tÈfkod Ndú; jk ixfhda. lsysmhla 4'7 rEmfha oelafõ'

fldm¾ i,af*aÜ fidaähï laf,darhsâ

ldnkavfhdlaihsâ
msrjQ .sks ksjkhla le,aishï ldnfkaÜ fidaähï yhsfv%dlaihsâ .aÆfldaia
4'7 rEmh nyq,j Ndú; jk ixfhda. lsysmhla
idudkH jd;fha wvx.= Tlaiscka" khsÜrcka yd wd.ka uQ,øjH fõ' tfy;a
ldnka vfhdlaihsâ ixfhda.hls' ldnka yd Tlaiscka hk uQ,øjH ridhkslj
ixfhdackh ù ldnka vfhdlaihsâ kï ixfhda.h iE§ we;'
ixfhda. lsysmhl wvx.= uQ,øjH 4'4 j.=fõ oelafõ'
4'4 j.=j

ixfhda.h wvx.= uQ,øjH


fldm¾ i,af*aÜ fldm¾" i,a*¾" Tlaiscka
fidaähï laf,darhsâ fidaähï" laf,daÍka
fidaähï yhsâfrdlaihsâ fidaähï" yhsârcka" Tlaiscka
le,aishï ldnfkaÜ le,aishï" ldnka" Tlaiscka
ldnka vfhdlaihsâ ldnka" Tlaiscka
c,h yhsârcka" Tlaiscka
48 úoHdj | mod¾:fha .=K
ixY=oaO fkdjk øjH fyj;a ñY%K ms<sn`oj by< fY%aKshl § wOHhkh lrkq ,efí'

4'2'2 mod¾:h i;= úúO fN!;sl .=K


úúO øjH úúO fN!;sl .=Kj,ska hqla; h' øjH fjka lr y`ÿkd .ekSug WmldÍ
jk mod¾: i;= fN!;sl .=K .Kkdjla y`ÿkd .; yels h' tajdhska lsysmhla 4'5
j.=fõ oelafõ'
4'5 j.=j

fN!;sl .=Kh fN!;sl .=Kh ms<sn`o ir, ye`Èkaùula


Èiakh øjH u;g jefgk wdf,dalh ksid È,siqula we;s ùu
oDV;dj f.ù hEug" iSÍ hEug tfrysj øjH i;= m%;sfrdaë .=Kh
Nx.=r nj n,hla fh¥ úg l=vq ù hEug$ì`§ hEug ,la ùu
;dm ikakdhl;dj øjH ;=<ska ;dmh .uka lsÍug we;s yelshdj
úoHq;a ikakdhl;dj øjH ;=<ska úÿ,sh .uka lsÍug we;s yelshdj
jia;=jla yd .egqKq úg ál fõ,djla mj;sk y`vla iys;
/õ fok y`v
ùu
j¾Kh øjH i;=j mj;akd meyeh
n,hla fhdod we§fï § wefokiq¨ ùu yd kej; n,h
m%;Hia:;dj
ksoyia l< úg m<uq ;;a;ajhg m;a ùu
>k;ajh tall mßudjl ialkaOh

wdykH;dj l=vq ùug ,la fkdù ;yvqjla fuka ;e,sh yels ùu

;kH;dj fkdleã mj;sñka lïìhla fuka we§ug we;s yelshdj


.kaOh øjHfha jdIamYS,S nj ksid kdihg oefkk ixfõokh
WIaK;ajh by< hdfï § ialkaOh fjkilg ,la fkdù
m%idrK;dj
jia;=fjys mßudfõ isÿ jk jeä ùu
hï øjHhla w;ska we,aÆ úg ±fkk r`M fyda isks`ÿ fyda
jhkh
iajNdjh
;dmh iemhSfï § >khla øjhla njg m;a jk WIaK;ajh'
øjdxlh
tkï >k - øj wjia:d úm¾hdih isÿ jk WIaK;ajh
;dmh iemhSfï § øjhla" jdhqjla njg m;a jk WIaK;ajh'
;dmdxlh
tkï øj - jdhq wjia:d úm¾hdih isÿ jk WIaK;ajh

úoHdj | mod¾:fha .=K 49


øjH i;=j mj;akd fN!;sl .=K iuyrla øjHhl ixY=oaO;dj y`ÿkd .ekSug Ndú;
l< yels h'
ksoiqka(- >k;ajh" øjdxlh" ;dmdxlh
>k;ajh
c, Ndckhlg hlv lene,a,la" lsr, wenhla" bámkaoula ±uQ úg Tng l=ula
ksÍlaIKh l< yels o@ hlv lene,a, c,fha .sf,k w;r lsr, wenh yd bámkaou
c,fha mdfõ' óg fya;=j hlv lene,af,a >k;ajh c,fha >k;ajhg jvd jeäùu;a
lsr, wenfha yd bámkaofï >k;ajh c,fha >k;ajhg jvd wvq ùu;a h' >k;ajh
hkq ta ta øjHj,g wkkH jQ .=Khls' hï øjHhl tall mßudjl ialkaOh >k;ajh
f,i ie,fla'
ixY=oaO c,fha >k;ajh i`oyd ksh; w.hla mj;S ±hs fidhd ne,Sug 4'5
l%shdldrlfuys ksr; fjuq'

l%shdldrlu 4'5
wjYH øjH (- >k;aj l=mamsh" wdiQ; c,h" f;o`vq ;=,dj" fmryka lvodis" ñßÈh"
lrÈh" lsjq,a Èh
l%uh (- ² >k;aj l=mamsh ^úYsIag .=re;aj l=mamsh& wdiQ; c,fhka mqrjd f;;
ud;a;= lr f;o`vq ;=,dfjka ialkaOh uek .kak'

4'8 rEmh
²² tu c,h bj;a lr kej; >k;aj l=mamsh wdiQ; c,fhka mqrjd f;; ud;a;=
lr f;o`vq ;=,dfjka ialkaOh uek .kak'
²² kej; j;djla tu c,h bj;a lr kej; >k;aj l=mamsh wdiQ; c,fhka mqrjd
f;; ud;a;= lr f;o`vq ;=,dfjka ialkaOh uek .kak'
²² wjia:d ish,af,a u ,enqK ialkaO tlsfkl iu. ii|d n,kak'
²² bka miq tu >k;aj l=mamsh u Ndú;fhka ñßÈh" lsjq,aÈh" lrÈh" jeõ c,h wd§
úúO mßirj,ska ,nd.;a c, idïm, o Ndú; lr ialkaO uek ii|d n,kak'
lsysm j;djla ialkaO lsrd ne¨j o wdiQ; c,h iudk mßudjl ialkaOh ksh;
w.hla nj ksÍlaIKj,ska Tng wkdjrKh jkq we;' ñßÈh" lrÈh" lsjq,aÈh iudk
mßudjla .;a; o ialkaO iudk jkafka ke;' wdiQ; c,h hkq Èh jQ >k øjHj,ska
f;dr c,h hs' ixY+oaO c,fha >k;ajh ieu úg u tl u w.hla .kakd neúka
>k;ajh uekSfuka ixY=oaO c,h y`ÿkd .; yels h'
tfia u wfkl=;a ixY=oaO øjH i`oyd o >k;ajh ksYaÑ; w.hls' tneúka >k" øj
fyda jdhqj, >k;ajh fiùfuka tajdfha ixY=oaO;dj ks¾Kh l< yels h'
50 úoHdj | mod¾:fha .=K
ixY=oaO øjH lsysmhl >k;aj 4'6 j.=fõ oelafõ'
4'6 j.=j

øjHh >k;ajh$kg m-3


r;arka 19300
riÈh 13600
Bhï 11300
fldm¾ ^;U& 8900
whka ^hlv& 7700
we¨ñkshï 2700
c,h 1000
øjdxlh
>khla øjhla njg m;ajk ksYaÑ; WIaK;ajhla we;' tu WIaK;ajh tu øjHfha
øjdxlh fõ' ixY=oaO øjH i`oyd ksYaÑ; øjdxlhla we;' c,fha øjdxlh fiùu
i`oyd 4'6 l%shdldrlfuys ksr; fjuq'

l%shdldrlu 4'6
wjYH øjH (- lelEreï k<hla" whsia
WIaK;ajudkh
r;a lsÍug iqÿiq îlrhla"
c,h" WIaK;ajudkhla" uka:h
úoHd.dr wdOdrlh" odylhla"
uka:hla
l%uh(
lelEreï
²² lelEreï k<hlg y;frka tlla muK k<fhys whsia
jk f;la whsia leg oud .kak' c,h
²² rEm igyfka fmfkk wdldrhg wegjqu
ilia lr wdOdrlhla Ndú;fhka
WIaK;ajudkhla r|jkak'
²² whsia øj jk f;la r;a lrkak'
²² uka:h Ndú;fhka c,h fyd¢ka uka:kh
r;a lsÍu
lrkak'
4'9 rEmh
²² ld,h iu. WIaK;ajh j.=.; lr .kak'
4'7 j.=j
ld,h WIaK;ajh

úoHdj | mod¾:fha .=K 51


r;a lsÍfï § whsia iïmQ¾Kfhka u øj jk f;la whsiaj, WIaK;ajh ksh;j
mj;sk whqre ksÍlaIKh jkakg we;'
mod¾: >k wjia:dfõ isg øj wjia:djg m;a ù wjika jk ;=re fldmuK ;dmh
iemhqj o WIaK;ajh fjkia fkdfõ' tu wjia:d úm¾hdih iïmQ¾K jk f;la
WIaK;ajh ksh;j mj;S' tu WIaK;ajh wod< mod¾:j, øjdxlh f,i ye`Èkafõ'
by; mÍlaIKfha § whsia ish,a, øj c,h njg m;a jk f;la WIaK;ajh 0oC w.fha
mej;sKs' tkï ixY=oaO c,fha øjdxlh 0oC ls'
ixY=oaO øjH lsysmhl øjdxl 4'8 j.=fõ oelafõ'
4'8 j.=j

øjHh øjdxlh$ (oC)


whsia 0
i,a*¾ 132
Bhï 317
we¨ñkshï 660
fldm¾ ^;U& 1083
whka ^hlv& 1539
ixY=oaO øjH i`oyd ksh; øjdxlhla we;' tneúka øjHhl øjdxlh uekSfuka tys
ixY=oaO nj ks¾Kh l< yels h'
;dmdxlh
øjhla jdhq wjia:djg m;a jk ksYaÑ; WIaK;ajhla we;' tu WIaK;ajh wod<
mSvkfha § tu øjHfha ;dmdxlh hs' ixY=oaO øjH i`oyd ksh; ;dmdxlhla we;'
c,fha ;dmdxlh fidhd ne,Sug 4'7 l%shdldrlfuys ksr; fjuq'

l%shdldrlu 4'7
wjYH øjH (- lelEreï k<hla" c,h" WIaK;ajudkhla" WIaK;ajudkh
úoHd.dr wdOdrlh" odylhla
l%uh (-
²² rEmfha wdldrhg lelEreï k<hlg c,h oud
WIaK;ajudkh yd lelEreï k<h wdOdrlhlg iú c,h
lrkak'
²² odylhla Ndú;fhka c,h r;a lrkak'
²² ld,h iu. WIaK;aj fjkia ùu j.=.; lrkak'
r;a lsÍu
wdOdrlh

4'10 rEmh

52 úoHdj | mod¾:fha .=K


4'9 j.=j
ld,h WIaK;ajh

c,h r;a lr f.k hEfï § WIaK;ajh l%ufhka by< hhs' tla;rd wjia:djl §
WIaK;ajh by< hEu kej;S" c,h øj wjia:dfõ isg jdhq wjia:djg m;a fõ' c,h
iïmQ¾Kfhka u jdIam ù hk f;la tu WIaK;ajh ksh;j mj;S' tu WIaK;ajh
c,fha ;dmdxlh f,i ye`Èkafõ' ^øjhl ;dmdxlh tu wjia:dfõ jdhqf.da,Sh
mSvkh u; r`od mj;s' jdhqf.da,Sh mSvkh wvq kï ;dmdxlh my< niS' Wi l`ÿ
uqÿkl § c,fha ;dmdxlh 100 0C g wvq w.hla .kS'& iïu; jdhqf.da,Sh mSvkfha
§ ixY=oaO c,fha ;dmdxlh 100 0C ls'
c,h ixY=oaO fkdù fjk;a oE Èh ù mj;S kï ;dmdxlfha w.h 100 0C jvd wvq fyda
jeä jkq we;' fï wkqj ;dmdxlh o ixfhda.hl ixY=oaO;dj ;yjqre lsÍug Ndú;
l< yels tla fN!;sl .=Khla nj meyeÈ,s fõ'
øjH lsysmhl ;dmdxl ^iïu; jdhqf.da,Sh msvkfha §& 4'10 j.=fõ ±lafõ'
4'10 j.=j

øjHh ;dmdxlh$ oC
t;s,a uoHidrh 77
c,h 100
i,a*¾ 444
Bhï 1744
hlv 2900
ixY=oaO øjH f,i wm y`ÿkd .;a uq,øjHj, fN!;sl .=K mokï lr f.k tajd
j¾. l< yels ±hs ó<`.g fidhd n,uq'

l%shdldrlu 4'8
wjYH øjH (- hlv" ;U" i,a*¾" ldnka ^ñksrka&" ue.akSishï" we¨ñkshï" Bhï"
iskala
l%uh (- ² f,dayl Èiakh" /õ fok y`v" ;dm ikakdhl;dj" úoHq;a ikakdhl;dj"
wdykH;dj" ;kH nj" Nx.=r;dj" jeks .=K mÍlaId lsÍug iqÿiq ksÍlaIK fyda
ir, l%shdldrlï y`ÿkd .kak' fuu l%shdldrlug miq mßÉfþoh lshùfuka
Tng ta ms<sn`oj wjfndaOhla ,nd.; yels h'
²² wod< l%shdldrlï isÿ lr 4'11 wdldr j.=jla Ndú;fhka ksÍlaIK jd¾;d
lrkak' wod< .=Kh iys; kï √ ,l=K o" .=Kh fkdue;s kï × ,l=K o
fhdokak'
úoHdj | mod¾:fha .=K 53
4'11 j.=j
/õfok ;dm úoHq;a
øjHh Èiakh wdykH;dj Nx.=r;dj
y`v ikakdhl;dj ikakdhl;dj
hlv √ √ √ √ √ ×
;U
i,a*¾
ñksrka
ue.akSishï
we¨ñkshï
Bhï
iskala

tla tla fN!;sl ,laIK mÍlaId lsÍfï § wkq.ukh l< yels l%ufõo lsysmhla
my; oelafõ' tu l%ufõo fyda Tfí .=re;=ud iu. idlÉPd lr fjk;a l%ufõo
fyda fN!;sl ,laIK mÍlaId lsÍu i`oyd fhdod .; yels h'
Èiakh mÍlaaId lsÍfï § øjH u;=msg mDIaGh msys;,hla fyda je,s lvodishla
Ndú;fhka iQrd ne,Su l< yels h'
/õfok y`v ksÍlaIKh i|yd fhdod .kakd øjHfhys .klu ñ,sógrhla j;a ;sìh
hq;= h' th iqÿiq mßÈ f,dayuh l+rlska myr §fuka fyda isfuka;s fmdf<dj jeks
;o mDIaGhla u; iqÿiq Wil isg w;yeÍfuka fyda isÿ l< yels h'
;dm ikakdhl;dj fidhd ne,Sug ;dmh .uka lsÍfï § ksÍlaIKh l< yels
úm¾hdihla fhdod.; hq;= h' ksoiqkla f,i bámkaoï lsß úúO o`vq u; r`ojd
;dmh .uka lsÍfï § bá WKq ùu jeks úm¾hdihla fhdod .; yels h'
r`ojk ,o bá weianeiafgdaia jeks ;dm
mßjdrl ;yvqj

nkaika
odylh f;mdj

4'11 rEmh ;dm ikakdhl;dj mÍlaId lsÍu

54 úoHdj | mod¾:fha .=K


úoHq;a ikakdhl;dj mÍlaId lsÍfï§ ta
i|yd ir, mßm:hla ilid .; hq;= h'
th mßm: mqjrejl ilid .;a tlla fyda
fjk;a lsUq,a la,sm wdOdrfhka WmlrK
tlsfkl iïnkaO lr .;a tlla fyda úh
yels h'
úoHq;h .uka lr;a ±hs ne,sh hq;= øjHh
A yd B w;rg ;enQ úg úÿ,sh .uka
lrkafka kï n,anh ±,afjkq we;' úoHq;a
ikakdhl fkdjk øjH A yd B w;rg 4'12 rEmh úoHq;a ikakdhl;dj
;enQ úg úÿ,sh .uka fkdlrk neúka mÍlaId lsÍu
n,anh fkd±,afjkq we;'
wdykH nj yd Nx.=r;dj ksÍlaIKh i`oyd ;rula >k mDIaGhla u; ;nd øjH
lene,a,lg l=vd ñáhlska fiñka myr §u l< yels h' ñáhlska ;eÆ úg ;yvq
njg m;a fõ kï tu øjH wdykH;dj fmkajhs' ñáhlska ;eÆ úg l=vq fõ kï tu
øjHh Nx.=r øjHhls'
by; l%shdldrlñka ,o m%;sM, yd fjk;a ,laIK mokï lrf.k uQ,øjH f,day
iy wf,day f,i wdldr follg fnÈh yels h' f,day yd wf,dayj, fN!;sl
,laIKj, úúO;ajh my; wdldrhg ksrEmKh l< yels h'
fyd`Èka ;dmh ÿ¾j, ;dm
ikakhkh lrhs ikakdhl fõ
lïì njg m;al< fyd`Èka úoHq;h
yels h ^;kH;dj& ikakhkh lrhs
ÿ¾j, úoHq;a
;eÆ úg l=vq fõ wf,day ikakdhl fõ'
f,day ^yx.=r h& ^ldnka yer&

;yvq njg f,dayl


m;al< yels h Èiakhla we; f,dayl
^wdykH;dj& .egqKq úg /õ Èiakhla ke;
fok y~la we;

4'13 rEmh 4'14 rEmh

mejreu 4'7
l%shdldrlu 4'8 ys we;=<;a j.=fõ wka;¾.; øjH" f,day iy wf,day f,i j¾.
lrkak'

úoHdj | mod¾:fha .=K 55


fN!;sl .=K mokï lr .ksñka uQ,øjH f,day iy wf,day f,ig j¾. l< yels h'
tfuka u mod¾:fha fN!;sl wjia:dj mokï lrf.k >k" øj yd jdhq f,i o j¾.
l< yels h' 4'12 j.=j fyd`Èka wOHhkh lr uQ,øjHj, úúO;ajh y`ÿkd.kak'
4'12 j.=j

uQ,øjHh f,day$ wf,day fN!;sl wjia:dj ^>k"


iajNdjh øj" jdhq&
fidaähï f,day >k
we¨ñkshï f,day >k
le,aishï f,day >k
whka ^hlv& f,day >k
fldm¾ ^;U& f,day >k
ue.akSishï f,day >k
iskala f,day >k
f,â ^Bhï& f,day >k
uZlß ^riÈh& f,day øj
ldnka wf,day >k
is,slka wf,day >k
fmdiamria wf,day >k
i,a*¾ wf,day >k
whãka wf,day >k
fn%daóka wf,day øj
khsg%cka wf,day jdhq
Tlaiscka wf,day jdhq
laf,daÍka wf,day jdhq
wd.ka wf,day jdhq
yhsv%cka wf,day jdhq

4'2'3 mod¾:h i;= úúO fN!;sl .=Kj, tÈfkod Ndú;

mod¾:h i;= fN!;sl .=K tÈfkod Ôú;fha § úúO wdldrfhka m%fhdackj;a f,i
fhdod .; yels h' tjeks wjia:d lsysmhla 4'13 j.=fõ oelafõ'

56 úoHdj | mod¾:fha .=K


4'13 j.=j

mod¾:h i;= fN!;sl fhdod .kakd wjia:d øjH


.=Kh
f,dayl Èiakh wdNrK iE§u rka" ß§
oDV;dj nr ord isàu jdfka f¾,a mS,s
ùÿre lemSu Èhuka;s ;=v
iïmSvkh lsÍfï yelshdj gexlsj, jdhq .nvd lsÍu Tlaiscka" LP jdhqj
jdhq ldkaÿ ùu y÷kd .ekSu LP jdhqj
.kaOh
iq.kaOh me;srùu iqj| ú,jqka" iqj| ÿï
wdydr msisk n`ÿka we¨ñkshï
;dm ikakdhl;dj
mEiaiSu Bhï
úoHq;a ikakdhl;dj úÿ,sh .uka lrùu ;U" we¨ñkshï /yeka
m%;Hdia:;dj jdyk gh¾ yd áhqí rn¾
WIaK;ajh uekSu riÈh $uoHidr WIaK;ajudk
m%idrKh iajhxl%sh úoHq;a md,lhla oaúf,dayl ;Srej iys; úÿ,s
f,i WmlrK
Nx.=r;dj f,dl= len,s l=vd len,s ridhksl ixfhda." OdkH"
njg m;a lr .ekSu l¿.,a" ì;a;r lgqj
isks÷ jhkh mqhr Ndú;h $ yqkq l+r ge,ala kï Lksch
r¿ jhkh ,S" ì;a;s jeks oE iqug lsÍu je,s lvodis

mejreu 4'8
mod¾:h i;= fN!;sl .=K tÈfkod m%fhdackhg f.k we;s wjia:d ms<sn`o
f;dr;=re fidhd n,d tu f;dr;=re ks¾udKd;aul f,i bÈßm;a lrkak'

mßÉfþoh wjidkfha § mod¾:h ms<sn`oj fujeks wdldrfha igykla f.dvke.sh


yels h'
mod¾:h

ixY=oaO øjH ixY=oaO fkdjk øjH ^ñY%K&

uQ,øjH ixfhda.

f,day wf,day

úoHdj | mod¾:fha .=K 57


idrdxYh
²² ialkaOhla we;s wjldYfha bvla .kakd oE mod¾: f,i ye`Èkafõ'
²² mod¾: wxY=j,ska ieliS ;sîu;a" tu wxY= w;r wjldY mej;Su;a mod¾:fha
wika;; iajNdjh f,i ye`Èkafõ'
²² >k" øj yd jdhq hk mod¾: wjia:d ;=k u wika;; fõ'
²² >k" øj yd jdhq mod¾:j, iqúfYaI ,laIKj,g fya;=j tajdfha wxY=
ieleiafï úúO;ajh hs'
²² >k" øj yd jdhq mod¾:j, tlsfklg fjkia .=K tajdfha úúO Ndú; i`oyd
bjy,a fõ'
²² mod¾: tajdfha ixhq;sh mokï lr f.k ixY=oaO øjH yd ixY=oaO fkdjk
øjH f,i j¾. l< yels h'
²² ixY=oaO øjH uQ,øjH yd ixfhda. f,i fldgia follg fnÈh yels h'
²² fN!;sl fyda ridhksl l%u u.ska ;j ÿrg;a fjkia .=K we;s øjHj,g
fnÈh fkdyels jQ" ksYaÑ; .=K ork ixY=oaO øjH" uQ,øjH f,i ye`Èkafõ'
²² uQ,øjH folla fyda lsysmhla ksh; wkqmd;hlska ridhkslj ixfhdackh
ùfuka iE§ we;s ixY=oaO øjH ixfhda. f,i ye`Èkafõ'
²² mod¾: i;= fN!;sl .=K f,i /õfok y`v" ;dm ikakdhl;dj" úoHq;a
ikakdhl;dj" ;kH;dj" wdykH nj" >k;ajh" øjdxlh" ;dmdxlh" oDV;dj"
m%;Hdia:;dj" m%idrK;dj iy Èiakh wdÈ .=K ±laúh yels h'
²² ixY=oaO øjHj," ;dmdxlh øjdxlh yd >k;ajh jeks fN!;sl .=K i`oyd
ksh; w.hla we;'
²² fN!;sl .=K mokï lr .kssñka uQ,øjH f,day yd wf,day f,i j¾. l<
yels h'
²² ffoksl Ôú;fha lghq;= i`oyd øjHj, úúO fN!;sl .=K m%fhdackhg .efka'
wNHdi
01& my; m%Yak i`oyd § we;s ms<s;=re w;=frka ksjerÈ fyda jvd;a .e<fmk fyda
ms<s;=r f;dard háka brla w¢kak'
01'mod¾: muKla wvx.= jrKh l=ula o @
1& jd;h" c,h iy wdf,dalh 2& c,h" ;dmh iy .fvd,
3& úÿ,sh" .fvd, iy ;Ska; 4& .fvd," ;Ska; iy jd;h

02'>k iy øjj,g muKla wod< jQ ,laIKhla jkafka"


1& iaÓr yevhla ;sîu h' 2& ksYaÑ; mßudjla ;sîu h'
3& iïmSvkh lsÍug yels ùu h' 4& wxY= ksoyfia p,kh ùu h'

58 úoHdj | mod¾:fha .=K


03' c, n`ÿklg ;Ska; ìxÿ lsysmhla tla l< úg ;Ska;j, meyeh c, n`ÿk
mqrd me;sf¾' fuu ksÍlaIKh meyeÈ,s lsÍu i`oyd jvd;a u WÑ; ms<s;=r
l=ula o@
1& c,h wika;; fõ'
2& ;Ska; wika;; fõ'
3& c,h yd ;Ska; wika;; fõ'
4& ;Ska; wika;; w;r c,h ika;; fõ'
04' ixY=oaO øjHhla jkafka my; tajdhska l=ula o@
1& fnda;,a l< mdkSh c,h 2& meKs îu
3& wj¾K oka;df,am 4& fidaähï yhsâfrdlaihsâ leg
05' l=vd n,hla fh¥ úg l=vq ù hEu y`ÿkajkq ,nkafka"
1& oDV;dj f,i h' 2& Nx.=r;dj f,i h'
3& m%;Hdia:;dj f,i h' 4& ;kH;dj f,i h'
06' c,h iy N+ñf;,a iudk mßud .;a úg tajdfha ialkaO iïnkaOfhka
YsIHhska ;sfofkl= m%ldY l< woyia ;=kla my; oelafõ'
A) ialkaO tlsfkl iudk fõ'
B) N+ñf;,aj, ialkaOh wvq h'
C) c,fha ialkaOh jeä h'
tajdhska ksjerÈ jkafka"
1& A muKs' 2& B muKs' 3& C muKs' 4& B yd C
07' úoHq;a ikakdhl øjHhla jkafka my; tajdhska ljrla o@
1& hlv 2& ,S 3& je,s 4& bá
08' iïu; jdhqf.da,Sh mSvkfha § ixY=oaO c,fha ;dmdxlh fldmuK o@
1& 0 0C 2& 30 0C 3& 100 0C 4& 30 - 100 0C w;r w.hls'
09' úÿ,sh .uka lrk øjuh f,dayh l=ula o@
1& c,h 2& riÈh 3& uoHidr 4& jhska iam%s;=
10' øjhl ;dmdxlh iïnkaOfhka isiqka m%ldY l< woyia lsysmhla my; oelafõ'
A) øjhla r;a lsÍfï § wjia:d úm¾hdihla isÿ jk WIaK;ajh hs'
B) >khla r;a lsÍfï § WIaK;aj fjkila isÿ fkdù øj njg m;a jk
WIaK;ajhhs'
C) øjhla r;a lsÍfï § WIaK;aj fjkila isÿ fkdù jdhq njg m;a jk
WIaK;ajhhs'
tajdhska ksjerÈ jkafka"
1& A muKs' 2& B muKs' 3& C muKs' 4& A yd C muKs'

úoHdj | mod¾:fha .=K 59


11' ixY=oaO f,dayhl >k;ajh iïnkaOfhka ksjerÈ ms<s;=r l=ula o@
1& ieu úg u by< w.hla .kshs' 2& fndfyda úg my< w.hla .kshs'
3& ksYaÑ; w.hla .kshs' 4& ish¨ u f,dayj, >k;aj iudk h'

02& my; m%ldY ksjerÈ kï √ ,l=K o jerÈ kï × ,l=K o fhdokak'


01' jd;h mod¾:hla fkdfõ' ^ &
02' ish¨ u mod¾: wxY=uh f,i ieliS we;' ^ &
03' jdhqjl wxY= ksoyfia p,kh fjñka mj;S' ^ &
04' iQ¾hhd ;=< we;af;a Yla;sh muKs' ^ &
05' >k" øj fuka u jdhq o myiqfjka iïmSvkh l< yels h' ^ &
06' øjhlg iaÒr yevhla fuka u iaÓr mßudjla o we;' ^ &
07' ;U Nx.=r;dfjka hq;= f,dayhls' ^ &
08' i,a*¾ ;dm yd úoHq;a ikakdhl wf,dayhls' ^ &
09' /õ §u fndfyda f,dayj, olakg ,efnk .=Khls' ^ &
10' ish¨ u f,day ;kH yd wdykH .=Kj,ska hqla; h' ^ &

mdßNdIsl jpk
Yla;sh - Energy Nx.=r nj - Bittleness
mod¾:h - Matter ;dm ikakdhl;dj - Thermal conductivity
wika;; - úoHq;a -
iajNdjh Discontinous nature ikakdhl;dj Electrical conductivity
yevh - Shape /õ fok y`v - Sonority
mßudj - Volume j¾Kh - Colour
iïmSvkh - Compressibility m%;Hdia:;dj - Elasticity
>k;ajh - Density >k;ajh - Density
ixY=oaO øjH - Pure substances wdykH;dj - Malleability
uQ,øjH - Elements ;kH;dj - Ductility
ixfhda. - Compounds .kaOh - Smell
f,day - Metals m%idrK;dj - Expansivity
wf,day - Non metals jhkh - Texture
ñY%K - Mixtures øjdxlh - Melting point
Èiakh - Lustre ;dmdxlh - Boiling point
oDV;dj - Hardness

60 úoHdj | mod¾:fha .=K


5 èjksh
wm wjg mßirfha § ksr;=rej u wmg Yío wefia' Yío fyj;a èjks ksmofjkafka
øjHj, isÿ jk lïmk fya;=fjks'
èjksh fyj;a Yíoh ksmojk WmlrK èjks m%Nj f,i ye`oskafõ' fï wkqj tla
tla èjks m%Njj, èjksh ksmojk l%uh tlsfklg fjkia nj ks.ukh l<
yels h'
èjksh ksmoùfï § lïmkh jk fldgi wkqj èjks m%Nj fldgia ;=klg fnod
fjka l< yels h'
èjks m%Nj

mg, ;ka;=$o`vq
lïmkh jk jd l`oka lïmkh jk
lïmkh jk

5'1 rEmh

úoHdj | èjksh 61
wmg jgmsgdfõ
§ ksr;=rej u
wefik iuyr
Yío iajdNdúlj
we;s jk w;r
iuyr Yío lD;%suj
we;s l< yels h' l=re¨ y`v n<,l=f.a y`v
5'2 rEmh iajdNdúl Yío lsysmhla we;s jk whqre

l¾udka;Yd,dj, hka;% y`v jdykj, y`v


5'3 rEmh lD;s%u Yío ksmofjk wjia:d lsysmhla
lD;%su Yío fuka u iajdNdúl Yío o we;sjkafka ;;a$o`vq fyda mg, fyda jd l`oka
fyda lïmkh ùfuks'

mejreu 5'1
²² jgmsgdfõ § iajdNdúlj we;s jk Yío lsysmhla iy lD;s%uj we;s jk Yío
lsysmhla fjk fjk u ,ehsia;= .; lrkak'
²² tu Yío we;s jkafka l=uk fldgila lïmkh ùu ksid oehs y÷kd f.k
kï lrkak'
mshdUk ó ueiaikaf.a .=uq .=uq kdoh we;s jkafka Tjqkaf.a l=vd mshdm;a fõ.fhka
fomig ie,Su ksid h' m<`.eáhka iy /yehshka Yíoh we;s lrkq ,nkafka
ish mdoj, we;s fl`os wfkla mdofhka msßue§fuka we;sjk lïmk fya;=fjks'

mejreu 5'2
²² Yío Wmojk i;=kaf.a ,ehsia;=jla ilia lrkak'
²² tu tla tla i;a;ajhd Yío Wmojk wdldrh ms<sn|j fidhd n,d jd¾;d
lrkak'
62 úoHdj | èjksh
lïmk ixLHd;h
lïmk ms<sn`oj ;jÿrg;a wOHhkh lsÍu i`oyd 5'1 l%shdldrlfuys ksr; fjuq'

l%shdldrlu 5'1
wjYH øjH (- ´.khla fyda mshdfkdajla fyda ihs,f*dakhla
l%uh (-
²² ´.kh fyda mshdfkdaj fyda ihs,f*dakfha fyda wE;ska we;s h;=re folla
jdokh lrkak'
²² tu y`vg ijka fokak' tys fjkila we;s nj Tng jegfykq we;'
²² tlsfklg wdikakfha we;s h;=re ^iajr y;g wod<& tl È.g jdokh lrkak'
²² tu y`vg ijka fokak' Tn ijka fok y`v ishqïj fjkia jk nj Tng
jegfykq we;'
²² tu fjkig fya;=j l=ula ±hs idlÉPd lrkak'
by; Tn ijka ÿka yf`vys fjkig fya;=j lïmk ixLHd;h kï rdYshls'
èjks m%Njhl tall ld,hl § yg.kakd lïmk ixLHdj ixLHd;h f,i yÿkajkq
,efí'
hïlsis jia;=jla ;;amrhlg lïmk 50la we;s lrkafka hhs is;uq' túg tu jia;=fõ
ixLHd;h 50 Hz f,i oelafõ'
lïmk ixLHd;h ukskq ,nk wka;¾ cd;sl tallh jkafka y¾Üia (Hz) h'
lïmk ixLHd;h ms<sn`oj ;jÿrg;a wOHhkh lsÍu i`oyd 5'2 ls%hdldrlfuys
fhfouq'

l%shdldrlu 5'2
wjYH øjH (- È. ndyq yd flá ndyq iys; iriq,a folla
l%uh (
²² È. ndyq iys; iriq, kdo lr kef.k Yíoh fyd`oska Y%jKh
lrkak'
²² miqj flá ndyq iys; iriq, kdo lr wefik Yíoh o fyd`oska
Y%jKh lrkak' ^iriq,a fol u tl u wdldrhg kdo l<
hq;= h' fï i`oyd Tfí .=re;=ud$.=re;=ñhf.a iyfhda.h ,nd
.kak'&
²² fufia lsysmjrla iriq,a fol kdo lr kef.k yf~ys fjki
y`ÿkd .kak' 5'4 rEmh
²² Tnf.a ksÍlaIK jd¾;d lrkak' iriq,a

fï wkqj iriq,l ndyqfõ È. wkqj tajdhska kef.k y~ fjkia jk nj meyeÈ,s


fõ' fuys § fjkia jkafka tu yf`vys ixLHd;h hs'

úoHdj | èjksh 63
úoHd.drfha we;s iriq,a lÜg,h fyd`Èka ksÍlaIKh lrkak' tys tlsfklg fjkia
È. iys; iriq,a we;' tu iriq,aj, È. fjkia ùfuka ixLHd;h fjkia ù we;'
È.ska jeä u iriq,g wvq u ixLHd;h we;s w;r l%ufhka È. wvqj;a u iriq,aj,
ixLHd;h jeä fõ'
iEu ix.S; NdKavhlu ixLHd;h kï rdYsh fjkia lsÍug wjYH Wml%u fhdod
we;' ixLHd;h fjkia lsÍfuka ix.S;fha iajr y; ksmojd .kq ,efí'
5'1 mg, lïmkh ùfuka y`v Wmojk ix.S; NdKav
mg, lïmkh lsÍfuka y`v Wmojd .; yelsjk ir, NdKavhla ks¾udKh lruq'

l%shdldrlu 5'3
wjYH øjH (- ;rula úYd, m%udKfha
neÆkhla" l=vd ma,diaála ne¨ka mg,h
ùÿrejla" rn¾ má rn¾ má
l%uh (
²² § we;s neÆkfha lg rEmfha mßÈ lmd
.kak'
²² miqj neÆkh we;=<g ùÿrej we;=¿ lr
fnrhla iEfok fia neÆkh ilia lr 5'5 rEmh
.kak ^rEmfha oelafjk mßÈ& neÆkfha
fl<jr rn¾ máhlska ;Èka .eg .id .kak' ùÿrefõ by< odrhg o rn¾
máhla fhdod Yla;su;a lr .kak'
²² ilia lr .;a fnrhg ;Ügq lr we;s jk y`vg fyd`oska ijka fokak'
²² miqj neÆkfha my< fl<jßka weo fnrfha neÆka mg,h wefok m%udKh
jeälr f.k fnrhg kej; ;Ügq lr we;sjk y`vg ijka fokak' ^fuys §
iEu wjia:djl§ u neÆkhg ;Ügq lsÍu tlu wdldrhg isÿ lsÍu jeo.;afõ&
²² fï wdldrhg neÆka mg,h we§ we;s m%udKh neÆkh my<g we§u u.ska
l%ufhka jeälrñka ^isre udre lrñka& fnrhg ;Ügqlr we;sjk y`vg
fyd¢kA ijka fokak'

neÆka mg,h we§ we;s m%udKh jeäjk úg we;sjk y`v fjkia jk nj meyeÈ,s fõ'
tys § neÆka mg,h we§ we;s m%udKh jeä ùfuka ksmofjk yf~ys ixLHd;h jeä
ù we;'

mejreu 5'3
²² mg, lïmkh lsÍfuka y`v Wmojd .; yels fjk;a NdKavhla ks¾udKh
lrkak'
²² tys y`v iSreudre l< yels l%uhla ie,iqï lr bÈßm;a lrkak'

64 úoHdj | èjksh
mg,hla lïmkh lsÍfuka y`v Wmojk NdKavhlska kef`.k y`v fjkia lr .;
yels jkafka ^iSre udre lr.; yels jkafka& flfia oehs fidhd n,uq'

l%shdldrlu 5'4
wjYH øjH (- ;í,dj
l%uh (
²² Tng imhd we;s ^NdKavh& ;í,dj jdokh
lrkak'
²² wefik Yíoh fyd`oska Y%jKh lrkak
5'6 rEmh
²² ;í,dfõ jrmg fyd`oska weo ^tys we;s
,S len,sj,g fifuka ;Ügq lrñka& ;í,dfõ mg,h ^iSre udre lrf.k&
fyd`oska wefok mßÈ ilia lr f.k kej; jdokh lrkak ^fï i`oyd ix.S;
.=re;=ud$;=ñhf.a iyfhda.h ,nd .kak&'
²² kef`.k y`vg fyd`oska ijka fokak'
²² wjia:d foflys§ kef`.k Yíofhys fjki y`ÿkd .kak'
²² fufia ;í,dj lsysmjrla jdokh lr we;sjk Yíofhys fjki y`ÿkd .kak'
²² Tnf.a ksÍlaIK jd¾;d lrkak'

;í,dfõ jrmg ;o lsÍfuka iy tys jrmg ,sys,a lsÍfuka mg,h we§ we;s m%udKh
fjkia lr.; yels fõ ^iSre udre lr .; yels fõ&' mg,h we§ we;s úg thska
kef`.k Yíoh yd mg,h we§ fkdue;s úg kef`.k Yíoh fjkia nj Tng
jegfykq we;' fuys § fjkia jkqfha Yíofha ixLHd;h hs' mg,h weÈ we;s úg
kef.k Yíofha ixLHd;h jeä h'

mejreu 5'4
²² mg, lïmkh ùfuka y`v Wmojk ix.S; NdKav lsysmhla fidhd .kak'
²² tajdhska we;s jk y`v iSreudre lr .; yels jkafka flfia oehs fidhd
n,kak'
²² tu WmlrKj, mg,h iSreudre lrñka we;s jk Yíohg fyd`oska ijka
fokak'
²² tajdfha fjki y÷kd f.k jd¾;d lrkak'

úoHdj | èjksh 65
5'2 jdhq l`ola lïmkfhka y`v Wmojk ix.S; NdKav
jdhq lïmkh ùfuka y`v Wmojk NdKav ms<sn`o wOHhkh i`oyd 5'5 ls%hdldrlfuys
fhfouq'

l%shdldrlu 5'5
wjYH øjH (- tla fl<jrla jeiqKq È.ska wiudk mEka ng ;=kla
l%uh (
²² m<uqj È.ska wvq u mEka ngh ^A& msôkak' wefik y`v fyd`oska
Y%jKh lrkak'
²² miqj È.ska jeä mEka ngh ^B& msôkak wefik y`v fyd`oska
Y%jKh lrkak'bka miq È.ska jeäu mEka ngh ^C & o msU we;sjk
Yíofha fjki y÷kd .kak'
²² lsysm j;djla fï wdldrhg mEka ng msôñka we;sjk Yíofha
fjki y`ÿkd .kak' 5'7 rEmh

fjkia È. iys; mEka ngj,ska ksmofjk y`v fjkia nj Tng meyeÈ,s jkq we;'
fuys § lïmkh jk jd; lf`oa È. fjkia ùfuka ksmofjk yf`â ixLHd;h
fjkia ù we;'

mejreu 5'5
²² tla fl<jrla jeiqKq mEka ng yhla muK fhdod f.k rEmfha
oelafjk wdldrfha k<djla idokak'
²² idod .;a k<dj ßoauhdkql+,j jdokh lrkak'

5'8 rEmh

jdhq l`ola lïmkfhka y`v Wmojk NdKav ms<sn`oj ;jÿrg;a fidhd n,uq'

l%shdldrlu 5'6
wjYH øjH (- tl iudk ;rula Wi ùÿre yhla" f,day yekaola" c,h
l%uh (
²² tl iudk ùÿre yhla f.k rEmfha
oelafjk mßÈ fjkia c, mßud
tl;= lrkak'
²² tla mfil isg wfkla mig 5'9 rEmh
wkqms<sfj<ska ùÿrej, odrhg
yekaolska ;Ügq lrkak' ^c,h wvq ùÿrefõ isg c,h jeä ùÿrej olajd&
²² wefik Yíoh fyd`oska Y%jKh lrkak'
66 úoHdj | èjksh
mejreu 5'6
²² f.dlafld< k<djla idod f.k tys fhdod .;a bmshdf.a È. fjkia lrñka
f.dlafld< k<dj msU wefik Yíoh fyd`oska Y%jKh lrkak'
²² bmshdf.a È. fjkia lsÍug wkqj yf`vys isÿ jk fjki ms<sn`oj jd¾;d
lrkak'

jdhq l`ola lïmkfhka y`v Wmojk NdKav ms<sn`oj ;jÿrg;a fidhd n,uq'

l%shdldrlu 5'7
wjYH øjH (- ngk<djla
l%uh (
²² Tng imhd we;s ngk<dfõ
isÿre ish,a, ^B,C,D,E,F,G& jid
ngk<dj jdokh lrkak'
²² wefik y`v fyd`oska Y%jKh
lrkak'
²² miqj l%ufhka B,C,D,E,F,G isÿre
jrlg tl ne.ska wßñka ngk<dj
msU wefik Yíoh fyd¢ka Y%jKh
lrkak'
²² tla tla isÿr weÍfuka yd jeiSfuka 5'10 rEmh
ngk<dj jdokh lsÍfuka we;s jk Yíofhys fjkila isÿfõ oehs fyd`oska
Y%jKh lrkak'
²² Tnf.a ksÍlaIK jd¾;d lrkak'
fuys § B,C,D,E,F,G isÿre l%ufhka weÍfï § lïmkh jk jd; lf`oa È. l%udkl+,j
jeä fõ' túg we;s jk y`v o l%ufhka fjkia jk nj meyeÈ,s fõ' fuys §
ixLHd;h fjkia jk ksid fjkia y`v ksmofõ' fuys § lïmkh jk jdhq lf`oa È.
jeä ùfuka ixLHd;h l%ufhka wvq fõ'
fï wkqj ngk<dj lïmkh jk jd; lf`oa Èf.ys fjki wkqj y`v fjkia jk
ix.S; NdKavhls' fuh jdokh lsÍfï § jdolhd láka msöfuka ngk<dj ;=< we;s
jd; l`o lïmkh lrhs' weÕs,s ;=vqj,ska ljq¿ jiñka újr lrñka úúO ixLHd;
iys; iajr kdo ksmojd ix.S;h Wmojhs'

mejreu 5'7
²² PVC nghla fyda WK ng lene,a,la Ndú; lr ngk<djla idokak' ngfha
fl<jr jeiSug wenhla Ndú; lrkak'
²² isÿre l%udkql+,j újD; lrñka yd jiñka ßoauhdkql=, jdokhg W;aidy
.kak'
úoHdj | èjksh 67
5'3 ;ka;=$o`vq lïmkh ùfuka y`v Wmojk ix.S; NdKav
;ka;= lïmkh lsÍfuka y`v Wmojk ix.S; NdKavhla ks¾udKh lruq'

l%shdldrlu 5'8
wjYH øjH (- È. wä 2la iy m<, w`.,a 6la muK jk ;=kS ,E,s lene,a,la
msrsisÿ ieuka áka tlla ^wdjrK lvodis bj;a l<&" hlv weK
y;rla" fnda,aÜ weK y;rla ;=kS ma,diaála ;yvq lene,a,la"
fjkia úIalïNfhka È. 45 cm muK jk tlu j¾.fha lïì
len,s y;rla

hlv weK
áka tl
uy; lïì
isyska lïì ,E,a,

ma,diaála lene,a,
isÿre

fnda,aÜ weK
5'11 rEmh

l%uh (-
²² ,E,s lene,a, f.k rEmfha oelafjk mßÈ tys fl<jr hlv weK iú lr"
tajdg .eg .id .;a lïì ieuka áka tflys úo.;a isÿrej,ska msg;g weo
.kak'
²² miqj tu lïì rEmfha oelafjk mßÈ isÿre úo.;a ma,diaála lene,af,ka o
msg;g weo ,E,af,a úo .;a isÿre w;ßka hjd ,E,af,a wfkla me;a;g .kak'
^fï i|yd Tfí .=re;=ud$.=re;=ñhf.a iyfhda.h ,efnkq we;&'
²² miqj fyd`oska weo .;a lïì fmdgj,a ,E,af,a iú lr.;a fnda,aÜ weKj, T;d
.kak ^5'11 rEmfha mßÈ&'
²² ilia lr .;a WmlrKfhys lïìj, È. iy tajd we§ we;s m%udKh fjkia
l< yels oehs n,kak ^iSreudre l< yels oehs&'
²² Tn ilid .;a WmlrKh iSre udre lrñka ;d,hg jdokh lrkak' we;s jk
yf`vys fjki y÷kd.kak'
²² Tnf.a ksÍlaIK jd¾;d lrkak'

;ka;=$o`vq lïmkfhka y`v ksmofjk ix.S; NdKavj,ska ksmofjk Yíoh fjkia


lr .; yels jkafka flfia oehs ;jÿrg;a fidhd ne,Sug 5'9 ls%hdldrlfuys
fhfouq'

68 úoHdj | èjksh
l%shdldrlu 5'9
wjYH øjH (- .sgdrhla
l%uh (
^fuu ls%hdldrlu isÿ lsÍfï § ix.S;
.=re;=ud$.=re;=ñhf.a iyfhda.h ,nd .kak'&
²² .sgdrfhys lïì iú lr we;s wdldrh
iy lïìj, >klu fyd¢ka ksÍlaIKh
lrkak'
5'12 rEmh
²² bka miq uy; lïìfha isg isyska lïìh
olajd lïì ms<sfj<ska fjk fjk u lïmkh lrkak' ^;; fm,Su&
²² lïì msßuÈk úg we;s jk y`vg fyd¢ka ijka fokak'
²² ;ka;= we§ we;s m%udKh iy ;ka;=j, È. m%udKh l%ufhka fjkia lrñka
we;s jk Yío fyd¢ka Y%jKh lrkak' fjkialï y÷kd .kak'
²² by; wdldrhg lïì lsysm j;djla lïmkh lr we;s jk yv fyd¢ka Y%jKh
lr fjki y÷kd .kak'
²² Tnf.a ksÍlaIK igyka lrkak'
fyd¢ka we§ we;s" È.ska wvq" isyska lïì lïmkh l< úg jvd ;shqKq y`vla ^Wia
y`vla& we;s fõ' túg kef.k èjksfha ixLHd;h jeä h' È.ska wvq >klñka ^uy;&
jeä" fkd weÿkq lïì lïmkh l< úg we;s jk Yíoh t;rï ;shqKq fkdfõ'
thska kef.k èjksfha ixLHd;h wvqh' .sgdrhla fyda jh,Skhla iSreudre lsÍfï §
isÿ lrkafka kef.k èjksfha ixLHd;h fjkia jk mßÈ ;ka;=j, È." we§ we;s
m%udKh wdÈh fjkia lsÍu hs' ;ka;= lïmkh lrk fõ.h iy iajNdjh wkqj o
we;s jk yf`vys iajNdjh fjkia úh yels h'

mejreu 5'8
²² ;ka;= lïmkh ùfuka y`v Wmojd .; yels fjk;a ix.S; NdKavhla
ks¾udKh lrk wdldrh ie,iqï lr bÈßm;a lrkak'
²² Tn ie,iqï l< NdKavh ks¾udKh lr ;d,hg jdokh lrkak'

mejreu 5'9
²² ;ka;= lïmkh lsÍfuka y`v Wmojk fjk;a ix.S; NdKav iSsreudre lrk
wdldrh ms<sn`o fidhd n,kak'
²² tu WmlrK iSreudre lr kef`.k yf`vys fjki y`ÿkd f.k iSreudre l<
l%uh l=ula oehs jd¾;d lrkak'

úoHdj | èjksh 69
ihs,f*dakh lïmkh jk o`vq iys; ix.S; NdKavhls' ihs,fmdakhlska ksmojk
Yíoh ms<sn|j ;jÿrg;a wOHhkh lruq'

l%shdldrlu 5'10
wjYH øjH (- ihs,fmdakhla
l%uh (
²² Tng imhd we;s ihs,fmdakfha ;yvqj,g
l%udkql+,j ^È. ;yvqfõ isg flá ;yvqj
olajd& jrlg tllg ne.ska ;Ügq lrñka we;s
jk Yíohg fyd`oska ijka fokak'
²² fï wdldrhg lsysm j;djla ;yvqj,g ;Ügq
lrñka ihs,fmdakh jdokh lrkak'
5'13 rEmh
²² ksÍlaIK jd¾;d lrkak'
ihs,fmdakfha y`v ksmofjkafka ;yvq lïmkh ùfuks' fuys § È. ;yvqj,g ;Ügq
lsÍfuka we;sjk y`vg jvd flá ;yvqj,g ;Ügq lsÍfuka we;sjk y`v fjkia
nj meyeÈ,s fõ' fuys § ;yvqj, È. fjkia ùfuka tajdfha ksmojqKq ixLHd;h
fjkia ù we;' ihs,fmdakfha o iriq,a lÜg,fha fuka È. wvq u ;yvqjg jeä u
ixLHd;hla o È. jeä u ;yvqjg wvq u ixLHd;hla o we;'

mejreu 5'10
²² ihs,fmdakhla ks¾udKh lr th ßoauhdkql+,j
jdokh lsÍug W;aidy .kak'
²² o`vq$ ;yvq lïmkh ùfuka y`v Wmojk ix.S;
NdKav ,ehsia;=jla ilia lrkak'
²² tajdhska y`v Wmojk wdldrh ms<n`oj fidhd n,d 5'14 rEmh
jd¾;d lrkak'

mejreu 5'11
²² mka;sfha hy¿jka iu. úúO wdldrfha ix.S; NdKav ks¾udKh lr .kak
²² tu ix.S; NdKavj, y`v fyd`oska iSreudre lr .kak'
²² tu ix.S; NdKav u.ska úoHd iñ;sfha § fyda idys;H iñ;sfha § iuQy
jdokhla bÈßm;a lrkak'

70 úoHdj | èjksh
ix.S; kdo yd f>daId
jh,Skfhka fyda .sgdrhlska jefhk
jdokhla Y%jKh lsÍu" .S;hla Y%jKh lsÍu
wmg m%shckl h' tu Yío wfma lkg ñysß
h' kuq;a l¾udka;Y,dj, hka;% iQ;%j,ska
kef`.k y`v uyd ud¾.hl r:jdykj, y`v
wdÈh Y%jKh lsÍu t;rï ms%hckl fkdfõ'
tjeks Yío wfma lkg wñysß Yío fõ'
wfma lkg ñysß Yío ßoauhdkQl+,j .efhk 5'15 rEmh f>daId we;s jk wjia:d
fyda jefhk tajd jk w;r tajd ix.S; kdo
fõ' tu Yío we;s jkafka jia;= l%udkql+,j lïmkh ùfuks'
wfma lkg wñysß wúêu;a Yío f>daId f,i y`ÿkajhs' tajd we;sjkafka jia;=jl
we;s jk wl%uj;a lïmk fya;=fjks'
ix.S; kdohla jqj o iuyr úg Yíoh wêl jQ úg mSvdldÍ ;;a;aj we;s úh yels h'
fuh mqoa.,hdf.a reÑh wkqj fjkia úh yels h'
wêl Yío fyda f>daIdldÍ Yío Y%jKh lsÍu ksid lkg ydks meñKsh yels h' tajd
ffoksl lghq;=j, § o ndOd muqKqjhs' wka whg ndOd fkdjk mßÈ Yíoh Wmojk
WmlrK mßyrKh lsÍu wmf.a hq;=luls'

mejreu 5'12
²² f>daIdldÍ Yío we;sjk wjia:d lsysmhla ,ehsia;= .; lrkak'
²² Tn y`ÿkd .;a f>daIdldrS Yío we;s jk Yío m%Njh l=ula oehs tajd bÈßfhka
,shkak'
²² tu tla tla Yíoh Wmojkafka tajdfha l=uk fldgila lïmkh ùfuka oehs
fidhd n,d jd¾;d lrkak'

mqrd;k" idïm%odhsl yd kQ;k ix.S; NdKav


wE; w;S;fha § ,xldfõ w.ñl isoaOia:dk wdYs%; f;ajd lghq;= i`oyd ix.S; NdKav
Ndú; lr we;s nj i`oyka fõ' tajd w;r ojq," ;ïueÜgu" fydrKEj wdÈh m%uqL
ia:dkhla .kS' tu NdKav n,sf;dú,a yd Ydka;sl¾u" wd.ñl mqo mQcd lghq;="
wjux.,H wjia:d wd§ ck cSú;fha úúO lghq;= i`oyd mqrd;kfha isg wo olajd u
úúO wdldrfhka Ndú; fjñka mj;S'

úoHdj | èjksh 71
5'16 rEmh mqrd;k ix.S; NdKav lsysmhla
my;rg fnrh" Wvrg fnrh" Wvelalsh" ojq," ;ïueÜgu" fydrKEj" .eg fnrh
wdÈh idïm%odhsl ix.S; NdKav w;r m%Odk ;ekla .kS' ixialD;sl W;aij wjia:dj,
§ fïjd Ndú;hg .kS'

5'17 rEmh idïm%odhsl NdKav lsysmhla


.sgdrh fhdjqka mrmqf¾ b;d ckms%h jdoH NdKavhls' th foaYSh ir, ix.S;h yd
W;a;r Ndr;Sh rd.OdÍ ix.S;fha o fhdod .kS'
kQ;k f,dalfha o úÿ,s ´.kh" .sgdrh" ;í,dj wd§ jdoH NdKav iu. fndfyda
mqrd;k yd idïm%odhsl NdKav o Ndú; flfrk wjia:d we;'

5'18 rEmh kQ;k ix.S; NdKav lsysmhla

72 úoHdj | èjksh
kQ;k ix.S; NdKavj, úfYaI jeo.;alu jkqfha mß.Klh iy h;=re mqjre
fhdod .ksñka iïmQ¾K jdol uKav,hl$jdoH NdKav /il wjYH;d tla wfhl=g
muKla bgq l< yels ùu hs' ;d, jdokh i`oyd TlagmEvh o iajr mqjre NdKAvhla
f,i ´.kh o nyq,j Ndú; fõ'

mejreu 5'13
mqrd;k" idïm%odhsl yd kQ;k ix.S; NdKav ms<sn`o lreKq /ia lr fmd;a msxpla
ilia lrkak'
ix.S; Ñls;aidj
Ôjfha .=Kd;aul nj j¾Okh lsÍu i`oyd ix.S;h fhdod .; yels h' ld¾h nyq,
Ôú; .; lrk ck;djf.a udkissl wd;;sh wvq lr hï udkisl iqjhla ,nd §ug
ix.S;hg yelshdj we;' fufia ix.S;h fhdod f.k isÿ lrkq ,nk m%;sldr l%uh
ix.S; Ñls;aidj f,i y÷kajhs'

udkisl tald.%;djla we;s lsÍu


iy ldhsl fhda.H;dj jeä
ÈhqKq lsÍu i`oyd iqÿiq m%;sldr
l%uhla f,i ix.S; Ñls;aidj
Ndú; flf¾' fud<fha iy
iakdhq moaO;sfha wdndO"
yDohdndO" udkisl wjmSvkh
jeks frda. fuu l%uh u.ska iqj 5'19 rEmh ix.S; Ñls;aidj Ndú; jk wjia:d
l< yels nj fidhd f.k we;'
fï ksid l=vd ld,fha isg u ix.S;h ridiajdohg yqre mqreÿ ùu iqjnr hym;a
ksrjq,a udkisl ;;a;ajhla we;slr .ekSug bjy,a jkq we;'

wu;r oekqug
nhsisl,a me§u" Èùu jeks lS%vd lghq;= wdrïN ùug fmr fmaYs p,k fyd`oska
iudfhdackh lr .ekSu i`oyd o Y,Hl¾u i`oyd frda.Ska iQodkï lsÍfï § iy
Y,Hl¾uhla wjidkfha § o iqÿiq m%;sldr l%uhla f,i ix.S; Ñls;aidj oekg
f,dalfha fndfyda rgj, Ndú; flf¾'

mejreu 5'14
Ôjfha .=Kd;aul nj j¾Okh lsÍu i`oyd ix.S; Ñls;aidj fhdod .; yels
wdldrh ms<sn`oj lreKq we;=<;a ì;A;s mqj;a m;lg iqÿiq ,smshla ks¾udKh lr
bÈßm;a lrkak'

úoHdj | èjksh 73
Y%jH;d iSudj
´kEu ixLHd;hlska isÿ jk lïmkhla wmg Y%jKh l< yels o@ ta ms<sn`oj fidhd
ne,Sug my; 5'11 l%shdldrlfuys ksr; fjuq'

l%shdldrlu 5'11
wjYH øjH (- È. lsh;a máhla" l,ïm wdOdrlhla
l%uh (
²² lsh;a máfha jeä fldgila ksoyiaj mj;sk
5'20 rEmh
mßÈ th fïihlg l,ïm lrkak' ^rEmh 5'20&
²² th lïmkhg ,la lr Y%jKh lrkak'
²² ±ka lsh;a máfha ksoyiaj we;s È. wvq jk mßÈ
th l,ïm lrkak' ^rEmh 5'21&
²² th lïmkhg ,la lr Y%jKh lrkak' 5'21 rEmh
²² Tfí ksÍlaIKhg fya;=j .=rejrhd iu.
idlÉPd lrkak'
lsh;a máh §¾>j we;s úg lïmkh isÿ jqjo Yíohla fkdweiqKq nj Tn w;aolskakg
we;' fuhg fya;=j jkqfha lsh;a máh lïmkfhka ksmojqKq Yíoh ñksia lkg
fkdweiSu hs'
wmg ´kE u ixLHd;hl èjksh wefikafka ke;' wmg wefikafka tla;rd ixLHd;
mrdihl ^tla;rd iSudjl& èjksh muKs' fufia Y%jKh l< yels jk èjksfha
ixLHd; mrdih ^wmg wefik èjksfha iSudj& Y%jH;d iSudj f,i yÿkajhs'
ñksidf.a lkg Y%jKh l< yels èjksfha ixLHd; mrdih fyj;a Y%jH;d isudj
20 Hz isg 20000 Hz olajd fõ' tkï ixLHd;h 20 Hz g wvq Yío iy ixLHd;h
20000 Hz g jeä Yío ñksidg wefikafka ke;'
n,a,dg 20 Hz g jvd wvq ixLHd; iys; Yío fuka u 25000 Hz jeks by< ixLHd;
iys; Yío o wefia' jjq,dg 70000 Hz olajd jk b;d by< ixLHd; iys; Yío o
Y%jKh l< yels fõ'

idrdxYh
²² èjksh Wmojk WmlrK$ NdKav èjks m%Nj f,i yÿkajhs'
²² ish¨ u iajdNdúl$lD;s%u Yío W;amdokh jkafka ;;a$o`vq fyda mg, fyda
jd l`oka fyda lïmkh ùfuks'
²² èjks m%Njhl tall ld,hl § we;s lrk lïmk ixLHdj ixLHd;h f,i
y`ÿkajkq ,efí'
²² ixLHd;h uksk wka;¾cd;sl tallh jkafka y¾Üia (Hz) h'
²² ´kEu ixLHd; mrdihl èjkshla udkjhdg Y%jKh l< fkdyels jk w;r
Y%jKh l< yels èjksfha iSudjla we;'
²² ñksidf.a Y%jH;d iSudj 20 Hz - 20000 Hz olajd fõ'
²² èjksh W;amdokh ùfï § lïmkh jk fldgi wkqj ix.S; NdKav j¾.
;=kla fõ'
74 úoHdj | èjksh
²² ix.S; NdKavj, lïmkh jk fldgia iSre udre lsÍfuka ixLHd;h fjkia
l< yels w;r tu.ska W;amdokh jk Yíoh fjkia lr.; yels h'
²² Ôjfha .=Kd;auh j¾Okh lsÍu i|yd ix.S;h fhdod .; yels h'
wNHdi
1& jryfka § we;s jpk w;=ßka ysia;ek msrùug iqÿiq jpkh f;darkak'
i. ixLHd;h jeä y`vla ,nd .; yels jkafka jh,Skhl ;ka;=j,
È.'''''''''''''''^jeä jQ úg h' $wvq jQ úg h'&
ii. ixLHd;h jeä y`vla ,nd .; yels jkafka fnrhl iï mg,h
'''''''''''''''''''''''''^;=kS jQ úg h' $>klñka jeä jQ úg h'&
iii. ñksia lk ´kEu ixLHd; mrdihl èjkshg ''''''''''''''''' ^ixfõ§ fõ $ ixfõ§
fkdfõ'&
iv. ix.S; kdo we;s ùfï § jia;=jl we;sjk lïmk ^úêu;a h $wl%uj;a h'&
2& my; § we;s ix.S; NdKav Yíoh Wmojk l%uh wkqj j¾. ;=klg fnod fjka
lrkak'
;ïueÜgu" Wvelalsh" fydrKEj" is;drh" g%ïmÜ tl" yla f.äh" jh,Skh"
fpf,daj" uekav,Skh" ojq,
3& my; i`oyka j.ka;s ksjerÈ kï ^√& ,l=K o jerÈ kï ^×& ,l=K o jryka
;=< fhdokak'
i. jh,Skhl ;;a jvd jeäfhka we§ we;s úg we;s jkafka my;a iajrhls' ^ &
ii. lïmkh jk jd; lf`oa È. wvq jk úg we;s jkafka ixLHd;h wvq
Yíohls' ^&
iii. ihs,fmdakh o`vq lïmkh ùfuka y`v Wmojk NdKavhls ^&
iv. ix.S; Ñls;aidj u.ska we;eï udkisl wjmSvk ;;a;aj iukh lr.;
yels fõ' ^&
mdßNdIsl jpk
èjks m%Nj - Sources of sound
lïmkh - Vibration
lD;s%u Yío - Artificial sounds
iajdNdúl Yío - Natural sounds
iSreudre lsÍu - Adjusting
Y%jH;d iSudj - Hearing limits
iriq, - Tuning fork
ix.S; kdo - Musical sounds
f>daId - Noise
ix.S; Ñls;aidj - Music theraphy

úoHdj | èjksh 75
6 pqïnl
tÈfkod Ôú;fha § úúO ld¾h i|yd pqïnl Ndú; lrk wjia:d yuqfõ' pqïnl
ms<sn|j 6 fY%aKsfha § Tn úiska wOHhkh l< lreKq o isysm;a lrñka pqïnl .=K
olajk øjH y÷kd .ekSu i|yd 6'1 l%shdldrlfuys fhfouq'

l%shdldrlu 6'1
wjYH øjH (- iaÓr pqïnlhla" kQ,a lene,a,la"
wdOdrlhla" úúO j¾.j, ldis lsysmhla"
hlv weKhla" ms;a;, weKhla" .,a
leghla" ma,diaála rE,la" pqïnl .=K
mÍlaId lsÍug wjYH fjk;a Tn leu;s
øjH lsysmhla
l%uh (-
²² 6'1 rEmfha oelafjk wdldrhg pqïnlh kQ, u.ska 6'1 rEmh
wdOdrlfha r|jkak'
²² pqïnlh ksYap,j mj;sk wjia:dfõ § Tn imhd .;a øjH jrlg tl ne.ska
ta fj; <x lrkak' ksÍlaIK 6'1 j.=fjys igyka lrkak'
6'1 j.=j
imhd.;a øjH pqïnlhg wdl¾IKh fõ$fkdfõ
1' ma,diaála rE, wdl¾IKh fkdfõ'

pqïnl fj; wdl¾IKh jkafka we;eï øjH muKla nj Tng meyeÈ,s jkq we;'
pqïnl fj; wdl¾IKh jk øjH pqïnl øjH f,i ye¢kafõ
hlv" ksl,a yd fl%dañhï hk f,day o jdfka" f*rhsÜ hk ñY% f,day o pqïnl
øjHj,g WodyrK fõ' jvd m%n, pqïnl ks¾udKh lsÍu i|yd f*rhsÜ ñY% f,dayh
fhdod .kq ,efí'

jdfkaj,ska iE¥ pqïnl f*rhsÜj,ska iE¥ pqïnl


6'2 rEmh úúO øjHj,ska ks¾udKh l< pqïnl
76 úoHdj | pqïNl
pqïnl .=Kh fyj;a pqïnl;ajh hkq iuyr øjH i;=j mj;sk øjH .=Khls'

6'1 pqïnlhl O%ej


pqïnlhla jgd pqïnl n,h mj;sk wdldrh ms<sn`oj ;j ÿrg;a wOHhkh i`oyd
6'2 l%shdldrlfuys fhfouq'

l%shdldrlu 6'2
wjYH øjH (- oKav pqïnlhla" hlv l=vq" ;=kS fmd,s;ska fld,hla fyda fmd,s;ska
ljrhla" lvodis fld<hla
l%uh (-
²² oKav pqïnlh fmd,s;ska ljrhl oud uq¿ukska u jikak'
²² lvodis fld<h u; hlv l=vq úiqrejkak'
²² T;k ,o pqïnlfhys fyd`Èka hlv l=vq ;jrkak'
²² pqïnlh by<g Tijd hlv l=vq ;ejÍ we;s rgdj ksÍlaIKh lrkak'

pqïnlfha hlv l=vq jeämqru ;ejÍ we;s


ia:dk meyeÈ,sj y`ÿkd .; yels fõ' tu
ia:dkj, pqïnl n,h jeämqr mej;Su óg
fya;=j hs' 6'3 rEmh oKav pqïnlhl
pqïnl n,h mj;sk whqre

pqïnlhl pqïnl n,h jeämqr u l%shd;aulj we;s ia:dk —pqïnl O%ej˜ f,i
ye`Èkafõ'
m%Odk pqïnl O%ej folls'
²² W;a;r O%ejh ^N&
²² olaIsK O%ejh (S)

S N

S
N N S N S
6'4 rEmh pqïnl lsysmhl O%ej msysgk wdldrh

pqïnl O%ej y`ÿkd .ekSu


fndfyda pqïnlj, W;a;r yd olaIsK O%ej ta u; i,l=Kq lr mj;sk nj óg fmr
bf.k .;suq' pqïnlhl O%ej ta u; igyka lr fkdue;s úg § tajd y`ÿkd .kakd
whqre ó<`.g i,ld n,uq'
úoHdj | pqïNl 77
6'5 rEmh pqïnlhl O%ej igyka lr we;s 6'6 rEmh O%ej igyka lr fkdue;s pqïnlhla
wdldrh
pqïnlhl O%ej y`ÿkd .; yels l%u ms<sn`oj wOHhkh lsÍu i`oyd 6'3 l%shdldrlfuys
fhfouq'

l%shdldrlu 6'3
wjYH øjH (- O%ej i|yka lr fkdue;s pqïnlhla" O%ej i`oyka lr we;s
pqïnlhla" ud,sudjla" kQ,a lene,a,la" wdOdrlhla" lsr, wenhla
fyda ighsfrdf*daï lene,a,la" c, fíiu" Trf,daiq ;eá folla
l%uh (-
²² § we;s øjH Ndú; lrñka O%ej i|yka lr fkdue;s pqïnlfhys O%ej y÷kd .;
yels wdldr fidhd n,uq' ta i|yd my; § we;s l%u Wmfhda.S lr .; yels h'

6'7 rEmh pqïnl ud,sudj 6'8 rEmh pqïnlh kQ,la 6'9 rEmh pqïnl iaghsfrdf*dï
Ndú;fhka pqïnlfha O%ej wdOdrfhka ;=,s; f,i t,aÆ fyda lsr, wenhl r|jd c,fha md
y`ÿkd .ekSu úg yeÍ mj;sk ÈYd wkqj O%ej l< úg yefrk ÈYdj wkqj O%ej
y`ÿkd .ekSu y÷kd .ekSu

6'10 rEmh pqïnlh wi,g okakd O%ej 6'11 rEmh pqïnlh Trf,daiq ;eáh u; ;nd
iys; fjk;a pqïnlhla <x l< úg isÿjk th ;j;a Trf,daiq ;eáhla u; ksoyfia p,kh
wdl¾IK yd úl¾IK weiqßka O%ej y`ÿkd l< úg yeÍ mj;sk ÈYdj wkqj O%ej y`ÿkd
.ekSu .ekSu

by; l%uj,g wu;rj pqïnlhl O%ej y÷kd .; yels ;j;a l%u ;sfí oehs mÍlaId
lrkak'
78 úoHdj | pqïNl
6'2 pqïnlhl pqïnl lafIa;%h
pqïnlhla jgd pqïnl n,h l%shd;aul jk m%foaYh ms<sn`oj mÍlaId lsÍu i`oyd 6'4
l%shdldrlfuys fhfouq'

l%shdldrlu 6'4
wjYH øjH (- oKav pqïnlhla" hlv l=vq" ldâfndaâ lene,a,la
l%uh (-
²² ldâfndaâ lene,a, u; hlv l=vq ;=kS ia;rhla f,i w;=rkak'
²² oKav pqïnlh u; ldâfndaâ lene,a, fifuka ;nkak'
²² ldâfndaâ ;yvqj u;g fifuka ;Ügq lrkak'
²² hlv l=vq ms<sfh, jk rgdj ksÍlaIKh lrkak'
²² hlv l=vq rgdjlg ms<sfh, ùug fya;=j Tng lsj yels o@

oKav pqïnlhla jgd pqïnl lafIa;%h wOHhkh lsÍug ;j;a l%shdldrlul fhfouq'

l%shdldrlu 6'5
wjYH øjH (- oKav pqïnlhla" hlv l=vq"
pqïnlh we;=¿ l< yels hlv l=vq ñY%
m%udKfha mÍlaId k<hla" Wi l< .a,Sißka
îlrhla" .a,siÍka fyda fmd,a oKav pqïnlh
f;,a ^mÍlaId k<hla ;=<
l%uh (- oud .a,sißka n`ÿfkys
.s,a,jd we;&
²² îlrhg hlv l=vq ñY% l< .a,siÍka fyda
fmd,af;,a mqrjkak' 6'12 rEmh hlv l=vq ñYs%; .a,siÍka ;=<
²² oKav pqïnlh mÍlaId k<h we;=<g nyd .s,a, jQ oKav pqïnlhla
.a,siÍka wvx.= n÷fkys fiñka .s,a,kak'
²² pqïnlh jgd hlv l=vq ms<sfh, jk rgdj ksÍlAIKh lrkak'

pqïnlh jgd hï m%foaYhl hlv l=vq hï lsis


rgdjlg úisÍ we;s whqre ksÍlaIKh l< yels
h'
pqïnlhla wjg pqïnl n,h r|d mj;sk
m%foaYh pqïnl lafIa;%h f,i ye¢kafõ'
pqïnlhla jgd pqïnl n,h ksrEmKh lsÍu
i|yd fhdod .kakd ukΩ#l,ams; f¾Ld pqïnl
n, f¾Ld f,i ye¢kafõ' 6'13 rEmh oKav pqïnlhla jgd hlv
l=vq ms<sfh, ù we;s wdldrh

úoHdj | pqïNl 79
pqïnl O%ej w;r pqïnl lafIa;% wdo¾Ykh i`oyd my; 6'6 l%shdldrlfuys fhfouq'

l%shdldrlu 6'6
wjYH øjH (- flá oKav pqïnl folla" A4 m%udKfha iaghsfrdf*dï mqjrejla"
ldâfndaâ len,s y;rla ^ A4 m%udKfha&" nhskav¾ .ï" hlv l=vq
l%uh (-
²² iaghsfrdf*dï mqjrefjys oKav pqïnl /|úh yels mßÈ ljq¿ folla ilikak'
²² icd;Sh O%ej iïuqLj isák fia ljq¿jg flá oKav pqïnl fol we;=¿ lrkak
^rEmh 6'14&'

6'14 rEmh
²² iaghsfrdf*dï mqjrej u; ldâfndaâ lene,a, ;nkak'
²² ldâfndaâ lene,a, u; hlv l=vq ;=kS ia:rhla fia w;=rkak'
²² ldâfndaâ lene,af,a fl<jrg fiñka ;Ügq lrkak'
²² hlv l=vq ms<sfh, jk rgdj ksÍlaIKh lrkak'
²² ;j;a ldâfndaâ lene,a,la u; nhskav¾ .ï ;jrd uola fõf<kakg ;nkak'
²² uola fõ¨Kq ldâfndaâ lene,af,ys .ï ;ejreKq me;a; hlv l=vq u.ska
ms<sfh, jQ rgdj u; ;nd fifuka f;rmkak'
²² .ï ;ejrE ldâfndaâ lene,a, u; we;s pqïnl n, f¾Ld rgdj kej;
ksÍlaIKh lrkak'
²² oeka tla pqïnlhl O%ej udre lr úcd;Sh pqïnl O%ej w;r pqïnl lafIa;%h
wdo¾Ykh lsÍug yels mßos wegjqu fjkia lrkak ^rEmh 6'15&'

6'15 rEmh
²² by; wdldrhg l%shd lrñka úcd;Sh O%ej w;r pqïnl lafIa;%hl hlv l=vq
rgdj o ldâfndaâ lene,a,la u; igyka lr .kak'
²² Tnf.a ks¾udK mka;s ldurfha m%o¾Ykh lrkak'
pqïnlhla jgd hlv l=vq ms<sfh, jkqfha pqïnl n, f¾Ld úys§ we;s rgd Tiafia
nj Tng meyeÈ,s jkq we;'

úcd;Sh O%ej w;r pqïnl lafIa;%fha rgdj icd;Sh O%ej w;r pqïnl lafIa;%fha rgdj
6'16 rEmh pqïnl O%ej wi, n, f¾Ld msysàu

80 úoHdj | pqïNl
6'3 ud,sudj
ÈYdj y`ÿkd .ekSug pqïnl ud,sudj keue;s WmlrKh Ndú; lrk nj Tn okshs'
ud,sudj óg jir oyia .Kkg muK fmr Ök cd;slhka úiska ks¾udKh lrkq
,en we;' úúO wdldrfha ud,sud j¾;udkfha Ndú;fha mj;S' ud,sudjla idod
we;af;a pqïnls; f,day m;=rla ^fuh l=vd oKav pqïnlhlg iudk fõ&" ;=vla u;
új¾;kh lsÍfuks'

6'17 rEmh úúO wdldrfha pqïnl ud,sud

ir, ud,sudjla iE§ug 6'7 l%shdldrlfuys fhfouq'


l%shdldrlu 6'7
wjYH øjH (- úYd, b¢ lgqjla" lsr, wenhla" l=vd msyshla" oKav pqïnlhla"
c,h iys; ma,diaála fíiula" r;= meye;s idhï iaj,amhla
l%uh(-
²² oKav pqïnlh wdOdrfhka iam¾Y l%ufhka bÈlgqj pqïnls; lrkak'
²² lsr, wenfha ;=kS fm;a;la lmd ta ;=<g b¢lgqj iú lrkak ^6'18 rEmh&'
²² bÈlgqj /|jQ lsr, wen fldgi c, fíifï md lrkak'
²² c,fha md l< b¢lgqj ieuúg u ksYap, jkqfha tlu ÈYdjlg yeÍ mj;sk
mßÈ o hkak mÍlaId lrkak'
²² b¢lgqfjys mDÓú W;=r foig yefrk fl<jr r;= meyefhka j¾K lrkak'
²² oeka Tn ilid f.k we;af;a ir, ud,sudjls'
²² Tn ieliQ ud,sudj ;j ÿrg;a is;a .kakd fia ks¾udKh lrkak'

6'18 rEmh b¢lgqjla wdOdrfhka ud,sudjla ilik whqre

úoHdj | pqïNl 81
6'19 rEmh úúO wdldrhg ks¾udKh l< ud,sud lsysmhla
pqïnlhla wi, ud,sudjla ;enQ úg ud,sud lgqj pqïnl lafIa;%fha ÈYdj Tiafia
msysghs' tneúka ud,sudj wdOdrfhka pqïnlhl pqïnl lafIa;%fha msysàu y`ÿkd .;
yels fõ'
ud,sudjla wdOdrfhka pqïnl lafIa;%hl ÈYdj y`ÿkd .ekSu ms<sn`oj wOHhkh
lsÍug 6'8 l%shdldrlfuys fhfouq'
l%shdldrlu 6'8
wjYH øjH (- oKav pqïnlhla" ud,sudjla" iqÿ lvodishla
l%uh (-
²² iqÿ lvodish u; oKav pqïnlh ;nkak'
²² mekai,la u.ska tys msysàu lvodisfha i,l=Kq lrkak'
²² pqïnlfha W;=re yd ol=Kq O%ej lvodish u; ,l=Kq lrkak'
²² 6'20 rEmfha oelafjk wdldrhg ud,sudj ;nñka ud,sud lgqfõ msysàu
i,l=Kq lrkak'
²² ud,sud rdYshla fidhd .ekSu wmyiq kï tla ud,sudjla Ndú;fhka o tla tla
ia:dkj, § lgqfjys msysàu i,l=Kq lrñka fuu mÍlaIKh isÿ l< yels h'
²² ud,sud lgqj, msysàu hd lrñka pqïnl lafIa;%fha msysàu f.dv ke.Sug
W;aidy .kak'

6'20 rEmh oKav pqïnlhla jgd úúO ia:dkj, § ud,sud o¾Ylfha msysàu

82 úoHdj | pqïNl
iaÓr pqïnlhl n, f¾Ld pqïnlfha W;a;r O%ejfha isg olaIsK O%ej olajd úys§ hhs'
tneúka pqïnl lafIA;%fha ÈYdj f,i i,lkqfha W;a;r O%ejfha isg olaIsK O%ejh
olajd ÈYdjhs'
oKav pqïnlhla pqïnl n, f¾Ld msysgk wdldrh 6'21 rEmfha ksrEmKh lr we;'

N S

6'21 rEmh oKav pqïnlhl pqïnl lafIA;%fha msysgk wdldrh


6'4 N+ pqïnl;ajh
ud,sudjla wdOdrfhka mDÓúfhys W;=re - ol=Kq ÈYd y`ÿkd .; yels nj Tn fyd`Èka
okakd lreKls' mDÓúh wi, ud,sudj ;enQ úg tys lgqj W;=re ol=Kq ÈYd Tiafia
msysghs'
mDÓú pqïnl lafIa;%fha ÈYdj y`ÿkd .ekSu i`oyd my; 6'9 l%shdldrlfuys fhfouq'

l%shdldrlu 6'9
wjYH øjH (- ud,sud folla" oKav pqïnlhla" kQ,a lene,a,la" wdOdrlhla
l%uh (-
²² kQ,a lene,a, u.ska oKav pqïnlh yß ueÈka ;=,s;j mj;sk fia wdOdrlfhys
t,a,kak
²² pqïnlh t,a,k ,o wdOdrlh yd ud,sud folla" tlsfklg ógr 2la muK
mr;rh iys;j msysgk mßÈ ;nkak'
²² ;j;a oKav pqïnlhla f.k tys tla O%ejhla ud,sud wi,g iy wdOdrlfhys
t,aÆ oKav pqïnlh wi,g <x lrkak'
²² ksÍlaIK igyka lrkak'
²² oKav pqïnlh bj;a lr ksoyfia
mj;sk úg § ud,sud lgqj, yd
t,a,k ,o pqïnlfhys O%ej
msysgk ÈYdj ksÍlaIKh lrkak'
²² ud,sudj, msysàu fjkia lrñka
kej; kej;;a mÍlaIKh isÿ
lrkak'
²² ksÍlaIK i`oyd fya;= idlÉPd 6'22 rEmh
lrkak'
úoHdj | pqïNl 83
ud,sud iy t,aÆ oKav pqïnlh fj; ;j;a pqïnlhla <x l< úg tajdfha msysàu
fjkia úh' pqïnl iy ud,sudj, yeÍu isÿ jkafka pqïnl lafIa;%hl n,mEu ksid
tu ÈYdjg nj ñka meyeÈ,s fõ'
ksoyfia mj;sk iEu úg u ud,sud o¾Ylj, yd oKav pqïnlfha W;a;r O%ej tla
ÈYdjlg o" olaIsK O%ej úreoaO ÈYdjg o fhduq jk nj fmfka'
ud,sudj, yd oKav pqïlfha msysàu fjkia l< o kej; kej;;a tu ÈYdjkagu
yeÍu isÿfõ' fufia ùug fya;=j mDÓúfhys W;a;r yd olaIsK O%ej yryd hñka
mD:súf.da,h jgd msysgk úYd, pqïnl lafIa;%hla mej;Suhs'
mDÓúh wi, mj;sk fuu pqïnl m,h N+ pqïnl;ajh f,i ye`Èkafõ'
mDÓú wNHka;rfha yrh kï fldgfiys
mj;sk wêl WIaK;ajh fya;=fjka øj i;H W;=r
njg m;a jQ f,day Odrd mDÓú wlaIh jgd pqïnl W;=r
ixirKh ùu isÿfõ' fuys § yg .kakd n, f¾Ld
úoHq;a Odrd u.ska mDÓú pqïnl lafIA;%h S

yg .kS'
mDÓúh wi, ud,sudjla fyda pqïnlhla N

ksoyfia ;enQ úg tys W;=re yd ol=Kq O%ej


mDÓú pqïnl lafIa;%h Tiafia msysghs' pqïnl
ol=K
mDÓúh wi, ksoyfia ;nk ,o pqïnlhl i;H ol=K
fyda ud,sudjl W;a;r O%ejh fhduq jk
ÈYdj mDÓúfhys pqïnl W;=r f,i 6'23 rEmh mD:sú pqïnl lafIa;%h msysgk
ye`Èkafõ' wdldrh
pqïNl W;=r i;H W;=r

mDÓúfha i;H W;=r yd pqïnl W;=r w;r iq¿


mr;rhla mj;S' pqïnl W;=r msysgkqfha ienE
W;=rg uola jhU foisks' ienE W;=r yd pqïnl
W;=r w;r wxYl lsysmhl wdk;shla mj;S'

6'24 rEmh is;shul pqïnl W;=r yd


ienE W;=r olajk whqre

6'5 ;djld,sl pqïnl yd iaÓr pqïnl


pqïnl m%fhdackhg f.k we;s fndfyda wjia:d ms<sn`o wOHhkh l< úg pqïnl
wdldr folla y`ÿkd .; yels h' tajd my; ±lafõ'
²² iaÓr pqïnl
²² ;djld,sl pqïnl
iaÓr pqïnl yd ;djld,sl pqïnl ms<sn`oj fyd`Èka wjfndaO lr .ekSu i`oyd 6'10
l%shdldrlfuys fhfouq'
84 úoHdj | pqïNl
l%shdldrlu 6'10
wjYH øjH (- w`.,a foll muK hlv weKhla fyda hlv l+rla" 32 SWG t;=ï
lïì ógr folla muK" úh<s fldaI folla" fif,dafÜma iaj,amhla"
oKav pqïnlhla" *hs,a lgq lsysmhla fyda w,afmfk;s" iaúÉph
l%uh (-
²² hlv weKh fyda hlv l+r jgd 32 SWG t;=ï lïìh o`.rhla fia T;d .kak'
²² lïì oÕrfhys fofl<jr iQrd úh<s fldaIj,g iïnkaO lrkak'
²² Tn ieliQ wegjqfuys hlv weKh$hlv oKav *hs,a lgq wi,g <x lr n,kak'
²² úÿ,s iemhqu úikaê lr kej; *hs,a lgq wi,g <x lr n,kak'
²² oKav pqïnlho w,afmfk;s$*hs,algq wi,g <x lrkak'
²² ksÍlaIK idlÉPd lrkak'

6'25 rEmh úÿ,sh 6'26 rEmh úÿ,s iemhqu 6'27 rEmh ia:sr
imhd we;s úg w,afmfk;s úikaê l< úg w,afmfk;s pqïnlhla fj; w,afmfk;s
wdl¾IKh isÿfõ' wdl¾IKh ke;sù hhs' wdl¾IKh ù
we;s whqre

úoHq;h iemhQ úg muKla pqïnlhla njg m;ajk wegjqula úoHq;a pqïnlhla f,i
ye¢kafõ'
úoHq;a pqïnlhl pqïnl;ajh mj;skqfha úÿ,sh imhd we;s úg muKs' fï ksid
fïjd ;djld,sl pqïnl fõ'
oKav pqïnlj, pqïnl;ajh §¾> ld,hla mj;sk neúka tajd iaÒr pqïnl f,i
y÷kajkq ,efí'

iaÓr pqïnl iE§u


úúO yevfhka yd m%udKfhka hq;a pqïnl úúO ld¾h i`oyd Ndú; lrkq ,efí'
fuu pqïnl ks¾udKh lrkqfha flfia o hkak ms<sn`oj i,ld n,uq'
pqïnl ;ekSu i`oyd pqïnl .=K olajkq ,nk øjH fhdod .kq ,efí' pqïnl
;ekSug pqïnl øjH f,i jdfka" f*rhsÜ yd uDÿ hlv oelaúh yels h' ksmojkq
,nk pqïnl j¾.h wkqj tajd iE§ug .kakd øjH o fjkia fõ'
uDÿ hlvj, pqïnl;ajh È.g u r|d fkdmj;S' tneúka úoHq;a pqïnl yd fjk;a
;djld,sl pqïnl ;ekSug uDÿ hlv Ndú; lrkq ,efí'

úoHdj | pqïNl 85
pqïnl .=Kh §¾> ld,Skj r|d mj;sk pqïnl iaÒr pqïnl f,i yeÈkafõ' iaÓr
pqïnl ;ekSu i`oyd Ndú; lrkqfha jdfka fyda f*rhsÜ h' jvd;a m%n, iaÓr pqïnl
;ekSu i`oyd f*rhsÜ Ndú; flf¾'

6'28 rEmh úoHq;a pqïnlhla 6'29 rEmh jdfkaj,ska 6'30 rEmh f*rhsÜj,ska
;ekQ iaÒr pqïnl ;ekQ iaÒr pqïnl

pqïnl øjH u.ska iaÓr pqïnl ks¾udKh lsÍu wdldr follg isÿ l< yels h'
²² úoHq;a l%uh
²² iam¾Y l%uh
úoHq;a l%uh yd iam¾Y l%uh Ndú;fhka pqïnlhla idod .ekSug 6'11 yd 6'12
l%shdldrlïj, fhfouq'

l%shdldrlu 6'11
wjYH øjH (- w`.,a foll muK jdfka weKhla
fyda jdfka lsh;a máhla" 32 SWG
t;=ï lïì ógr folla muK"
úh<s fldaI folla" fif,dafÜma
iaj,amhla" ldâfndaâ lene,a,la"
*hs,a lgq lsysmhla
l%uh (-
²² ldâfndaâ lene,a, u.ska 5 cm muK È.
nghla idod .kak' ^mekai,l muK m%udKfha& 6'31 rEmh
²² ta jgd rEmfha wdldrhg 32 SWG t;=ï lïìh
o`.rhla fia T;d .kak'
²² jdfka weKh *hs,a lgq wi,g <x lr pqïnl n,h ;sfí oehs mÍlaId lrkak'
²² bkamiq ldâfndaâ ngh we;=<g jdfka weKh we;=¿ lrkak'
²² lïì o`.rfhys fofl<jr iQrd úh<s fldaI wdOdrfhka läka lv lsysmjrla
úÿ,sh imhkak'
²² jdfka weKh$jdfka lsh;a máh bj;g f.k *hs,a lgq wi,g <x lr n,kak'
²² ksÍlaIK idlÉPd lrkak'
úoHq;a l%ufhka iaÓr pqïNlhla iE§u i|yd by; mßÈ läka" lv" lsysm jrla jeä
ld,hla mßm:h ;=<ska úoHq;a Odrdj heúh hq;= h'
86 úoHdj | pqïNl
l%shdldrlu 6'12
wjYH øjH (- w`.,a foll muK jdfka
b¢lgqjla fyda jdfka lsh;a
máhla" *hs,a lgq lsysmhla"
oKav pqïnlhla
l%uh(-
²² b¢lgqjla$ lsh;a máhla *hs,a lgq wi,g
<x lr pqïnl n,h ;sfí oehs mÍlaId
lrkak'
²² oeka b¢lgqj fyda lsh;a máh fïihla
u; ;sriaj ;nkak' 6'32 rEmh
²² oKav pqïnlfha fl<jrla ta u; ;nd
rEmfha wdldrhg tl u ÈYdjg we§u isÿ lrkak'
²² by; l%shdj,sh lsysm jrla isÿ lrkak'
²² oeka b¢lgqj$lsh;a máh f.k kej;;a *hs,a lgq wi,g <x lr n,kak'
²² ksÍlaIK idlÉPd lrkak'

iam¾Y l%ufhka iaÓr ÉïNlhla iE§fïÈ fuu l%shdj,sh jeä ld,hla isÿ l< hq;=h
pqïNl;ajh ,efnk ;=re&'

6'11 yd 6'12 l%shdldrlï wkqj úoHq;a l%uh yd iam¾Y l%uh Ndú;fhka iaÓr
pqïnlhla idod .; yels wdldrh Tng wjfndaO jkakg we;'

iaÓr pqïnlj, pqïnl;ajh ieuod fkdfjkiaj mj;S o @ ta i`oyd Èh yels ms<s;=r


jkqfha ke; hkakhs' úúO fya;+ u; iaÓr pqïnlj, pqïnl n,h laIh ùu isÿfõ'
pqïnl;ajh laIh ùug ;=vq fok m%Odk fya;= lsysmhla my; mßÈ oelaúh yels h'

²² ld,h $ l,a .; ùu'


²² oeä WIaK;ajhg ,la ùu'
²² m%n, pqïnl lafIa;%j,g ,la ùu'
²² lïmkj,g ,la ùu'

pqïnl n,h ydks jk wdldrh mÍlaId lsÍug my; 6'13 l%shdldrlfuys fhfouq'

úoHdj | pqïNl 87
l%shdldrlu 6'13
wjYH øjH (- iaÓr pqïnlhla u.ska pqïnls; lr .;a iudk jdfka weK ;=kla"
w,afmfk;s" nkaika odylh" ñáh" fldaj w`vqj" m%n, iaÓr pqïnlh
l%uh (-
²² pqïnls; lrk ,o hlv weKj, fl<jr w,afmfk;s wi,g <x lr tla tla
weKh fj; wdl¾IKh jk Wmßu w,afmfk;s ixLHdj igyka lr .kak'
²² rEmfha wdldrhg tla tla weKh ms<sfj<ska"
w& ñáfhka myr § lïmkh lsÍu'
wd& ;Èka r;a lsÍu'
b& m%n, pqïnlh wdikakfhka tyd fuyd f.k hdu isÿ lrkak'
²² kej;;a w,afmfk;s wi,g <x lr wdl¾IKh jk w,afmfk;s m%udK 6'2
j.=fjys igyka lrkak'

6'33 rEmh ;Èka r;a 6'34 rEmh 6'35 rEmh m%n, lafIa;%j,g
lsÍu m%n, lïmkj,g ,la lsÍu ,la ùu

6'2 j.=j - pqïnl n,h ydks jk wdldr

isÿ lrk ,o l%shdj l%shdjg fmr wdl¾IKh l%shdfjka miq wdl¾IKh


jQ w,afmfk;s m%udKh jQ w,afmfk;s m%udKh
ñáfhka myr §u
r;a lsÍu
m%n, lafIa;%hlg ,la
lsÍu

lïmkh" WIaK;ajh by< hdu yd m%n, lafIa;%hg ,la ùu ksid pqïnl;ajh laIh
jk nj Tng meyeÈ,s jkq we;' fï wdldrhg u l,a .;ùu ksid o pqïnl;ajh
laIh fõ' pqïnl;ajh §¾> ld,hla mj;ajd .ekSu i`oyd r;aùu" oeä lïmk yd
m%n, lafIa;%j,g ,la ùu isÿ fkdjk fia l%uj;aj pqïnl .nvd lr ;eìh hq;= h'

88 úoHdj | pqïNl
iaÓr pqïnl .nvd lsÍu
iaÓr pqïnlhl pqïnl lafIa;%h úisÍ fkdhk fia .nvd lr ;eîfuka È.= l,la
pqïnl;ajh mj;ajd .; yels h' ta i`oyd uDÿ hlv len,s Ndú;fhka 6'36 rEmfha
wdldrhg .nvd lsÍu isÿl< yels h'
uDÿ hlv ;yvq
uDÿ hlv ;yvq ,S oKav uDÿ hlv ;yvq

oKav pqïnl
6'36 rEmh pqïnl .nvd lr we;s wdldrh

iaÓr pqïnlj, Ndú;


tÈfkod Ôú;fha fndfyda wjia:dj, iaÓr pqïnl Ndú; lr we;s WmlrK yuq fjhs'

mejreu 6'1
iaÒr pqïnl Ndú; lr we;s wjia:d ,ehsia;= .; lrkak'

Tn i`oyka l< iaÓr pqïnlj, Ndú; wjia:d w;r my; oelafjk wjia:d mj;S o
hkak mÍlaId lrkak'

Yío úldYk hka;% yd iamSl¾j, l=vd úÿ,s fudagrj, fodr w.=¿ f,i

nE.a i`oyd úis;=re l%Svd NdKavj, ud,sud hka;%j, o¾Yl


lgqj

úoHdj | pqïNl 89
mekai,a fmÜáj, YS;lrKfha r|jk øjHj, ÿrl:k ljrj, Ndú;
6'37 rEmh iaÓr pqïNlj, Ndú; lsysmhla

wu;r oekqug
fndfyduhla l=vd úÿ,s fudagrj, iaÓr pqïnl yd úoHq;a pqïnl hk foj¾.hu
mj;S' tfy;a we;eï fudagr we;=f<a we;af;a úoHq;a pqïnl muKs'

iaÓr pqïnl
úoHq;a pqïnl

idrdxYh
²² pqïnl;ajh hkq iuyr øjH i;= .=Khls'
²² pqïnl i`oyd wdl¾IKh jk øjH pqïnl øjH f,i ye`Èkafõ'
²² hlv" ksl,a" fl%dañhï" jdfka yd f*rhsÜ pqïnl øjH i`oyd ksoiqka fõ'
²² pqïnlhla jgd pqïnl n,mEu mj;sk m%foaYh pqïnl lafIa;%h f,i ye`okafõ'
²² pqïnl lafIa;%hl n,mEu oelaùug Ndú; lrk l,ams; f¾Ld pqïnl n,
f¾Ld f,i ye¢kafõ'
²² pqïnl lafIa;%hl ÈYdj f,i i,lkqfha W;a;r O%ejfha isg olaIsK O%ejh
olajd ÈYdjhs'
²² pqïnl lafIa;% ms<sn`o wkdjrKh i`oyd ud,sudj jeo.;a fjhs'
²² pqïnlhl pqïnl n,mEu nyq,j u mj;sk w.% pqïnl O%ej f,i ye`Èkafõ'

90 úoHdj | pqïNl
²² mDÓúfhys o pqïnl lafIa;%hla mj;S' th N+ pqïnl;ajh f,i ye`Èkafõ'
mDÓúh wi, ud,sud lgqjla ;enQ úg tys o¾Ylfha W;a;r O%ejh fhduqjk
ÈYdj mDÓú pqïnl lafIa;%fha ÈYdj hs'
²² ud,sudj u.ska fmkajkq ,nk W;=r" pqïnl W;=r f,i y`ÿkajkq ,nk w;r
th i;H W;=rg uola jhU foiska msysghs'
²² iaÓr pqïnl iE§u i`oyd jdfka yd f*rhsÜ o ;djld,sl pqïnl iE§u i`oyd
uDÿ hlv o Ndú; lrhs'
²² iaÓr pqïnl iE§u i`oyd iam¾Y l%uh yd úoHq;a l%uh Ndú; lrhs'
²² pqïnlhl m%n,;dj ld,h" wêl WIaK;ajh" oeä lïmk yd m%n, lafIa;%j,g
,laùu hk lreKq u; laIh ùu isÿúh yels h'
²² pqïnlhla ksjerÈj .nvd lr ;eîfuka È.= l,la pqïnl;ajh mj;ajd .;
yels h'
²² tÈfkod Ôú;fha § fndfyda wjia:d i`oyd iaÓr pqïnl iy úoHq;a pqïnl
Ndú; lrhs'
wNHdi
1' my; § we;s fþofha ysia;eka i`oyd WÑ; jpk jryfkka f;dard fþoh
iïmQ¾K lrkak'
^uDÿ hlv" pqïnl øjH" pqïnl O%ej" pqïnl n, f¾Ld" f*rhsÜ" pqïnl lafIa;%h&

pqïnl .=K olajk øjH '''''''''''''''''''''''''''''' f,i ye`Èkafõ' iaÓr pqïnl ;ekSu
i`oyd fhdod .kakd fyd|u øjH f,i '''''''''''''''''''''''''''''' o " ;djld,sl pqïnl
;ekSug '''''''''''''''''''''''''''''' o nyq,j Ndú; lrhs' pqïnl n, r|d mj;sk m%foaYh
'''''''''''''''''''''''''''''' kñka ye`Èkafõ' pqïnl lafIa;%hl l%shd;aul ùu ksrEmKh
i`oyd '''''''''''''''''''''''''''''' Ndú; lrhs' pqïnlhl pqïnl;ajh nyq,j u we;s ia:dk
'''''''''''''''''''''''''''''' f,i y`ÿkajhs'
2' rEmfha olajd we;af;a pqïnl wdOdrfhka
jefik mekai,a fmááhl o< igykls'
pqïnlh mj;skqfha tys mshfkys o ke;fyd;a
fmÜáfhys o hkak mÍlaId lsÍug WÑ; l%uhla
i`oyka lrkak'

3' mdif,ys úoHd.drfha ;snQ merKs oKav pqïnl lsysmhla mÍlaId l< isiqka
msßilg tajdfha pqïnl n,h wvq ù we;s nj fmkqKs' tfia ùug fya;= úh yels
lreKq ;=kla ,shkak'

úoHdj | pqïNl 91
4' my; oelafjk isÿùu i`oyd fya;= úoHd;aulj meyeÈ,s lrkak'
w&' ksoyfia kQ,lska t,a,k ,o oKav pqïnlhl W;a;r O%ejh" mDÓúfha
W;=re foig yeÍu'
wd&' hlv lene,a,la pqïnlhla fj; wdl¾IKh jk kuq;a ;U lene,a,la
pqïnl fj; wdl¾IKh fkdùu'

5' fïihla u; ;enQ jdfka l+rla oKav pqïnlhla iu. lsysm jrla rgdjlg
iam¾Y lrk ,È' túg ksÍlaIKh lrk ,oafoa jdfka l+r fj; w,afmfk;s" l=vd
lïì len,s wdÈh wdl¾IKh jk njhs'
w&'by; isÿùug fya;=j l=ula o@
wd&'by; isÿ l< l%shdj,sh l=uk kulska y`ÿkajhs o@
we&'iaÓr pqïnlhla fkdue;sj by; ksÍlaIKh ,nd .ekSu i`oyd isÿ
l< yels ;j;a l%uhla bÈßm;a lrkak'

mdßNdIsl jpk
pqïnl - Magnet
iaÓr pqïnl - Permanent Magnet
pqïnl lafIa;%h - Magnetic Field
N+ pqïnl;ajh - Geomagnetism
ud,sudj - Compass
úoHq;a pqïnl - Electro Magnet
pqïnl O%ej - Magnetic Pole
pqïnl øjH - Magnetic Materials
jdfka - Steel
f*rhsÜ - Ferrite
uDÿ hlv - Soft Iron
W;a;r O%ejh - North Pole
olaIsK O%ejh - South Pole

92 úoHdj | pqïNl
7 Odrd úoHq;h
ms<sn`o ñkqï
tÈfkod Ndú; lrk Yla;s m%fNao w;=frka úoHq;hg ysñ jkqfha m%Odk ia:dkhls'
6 iy 7 fY%aKsj, § Tn wOHhkh l< lreKq isysm;a lrñka 7'1 l%shdldrlfuys
fhfouq'

l%shdldrlu 7'1
wjYH øjH (- úh<s fldaI folla" úÿ,s mkaoï n,anhla" iaúÉphla" n,an Odrlhla"
iïnkaOl lïì
l%uh (-
²² imhd .;a Wmdx. iïnkaO lr
n,anh ±,aùu i|yd WÑ;
mßm:hla ilia lrkak'
²² wegjqu l%shd;aul lr ksÍlaIKh
lrkak'
²² Tn ieliQ wegjqu mßm:
ixfla; weiqfrka we| olajkak'
²² Tn úiska w¢k ,o igyfkys
fldaIfha Ok yd RK w.% 7'1 rEmh
ksjerÈj igyka lrkak'
²² n,anh ±,aùug fya;=j idlÉPd lrkak'

iaúÉph ixjD; l< úg úh<s fldaIfha ksmo jQ úoHq;a Odrdj mßm:fhys ikakdhl
lïì Tiafia .,d hhs' tu Odrdj n,anh ;=<ska .e,Su ksid n,anh ±,afõ'

ixjD; mßm:hlska úoHq;a wdfrdamK .,d hdu úoHq;a Odrdjla f,i ye`Èkafõ'

7'1 úoHq;a Odrdj

ikakdhlhla ;=<ska úoHq;a Odrdjla .e,Su iïnkaOj wOHhkh lsÍu i|yd 7'2
l%shdldrlfuys fhfouq'

úoHdj | Odrd úoHq;h ms<sn`o ñkqï 93


l%shdldrlu 7'2
wjYH øjH (- úh<s fldaI folla"
iaúphla" l=vd úÿ,s
fudagrhla" iïnkaOl
lïì
l%uh (-
²² 7'2 rEmfha ±lafjk mßÈ mßm:h
ilikak' 7'2 rEmh

²² 7'1 j.=fjys wdldrhg Wmdx. iïnkaO lrñka mßm:h l%shd;aul lrkak'


²² ksÍlaIK igyka lrkak'
7'1 j.=j

mshjr ksÍlaIKh fldaIj, w.% udre l<


úg ksÍlaIKh
1&' úÿ,s fudagrh iú lsÍu tla mfilg lerlSu '''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''
²² fldaIj, w.% udrelsÍfï § isÿjkafka l=ula o@
²² Tn ,nd.;a ksÍlaIK u.ska t<ôh yels ks.ukh l=ula o@

fldaIfha w.% udre l< úg úÿ,s fudagrfha p,s; ÈYdj fjkia fõ' Bg fya;=j
mßm:fhka .,k Odrdfõ ÈYdj fjkiaùu hs'

²² úoHq;a Odrdjla .e,Su i|yd ksYaÑ; ÈYdjla mj;S'


²² Odrdj .,kq ,nk iïu; ÈYdj f,i i,lkqfha Ok w.%fha isg RK w.%h
olajd hs'

úoHq;a Odrdjl ÈYdj y`ÿkd .ekSu i|yd ueoìkaÿ .e,ajfkdaógrhla fyda


ueoìkaÿj iys; weógrhla $ ñ,s weógrhla Ndú; l< yels h'

7'3 rEmh .e,ajfkdaógrh 7'4 rEmh ñ,s weógrh

94 úoHdj | Odrd úoHq;h ms<sn`o ñkqï


Odrdj .,k ÈYdj ms<sn`oj ;j ÿrg;a wOHhkh i|yd 7'3 l%shdldrlu isÿ lruq'

l%shdldrlu 7'3
wjYH øjH (- ueo ìkaÿj iys;
weógrhla fyda
ñ,s weógrhla" mA
úÿ,s fudagrhla"
úh<s fldaIhla"
iaúÉphla
l%uh (-
²² rEmfha wdldrhg mßm:h
7'5 rEmh
ilikak'
²² mßm:h l%shd;aul lr ksÍlaIKh lrkak'
²² fldaIfha w.% udre lr kej; ksÍlaIKh lrkak'
²² tla tla wjia:dj i|yd rEm igyka we`o tys Odrdj .,k ÈYdj i,l=Kq
lrkak'
²² ksÍlaIK i|yd fya;=j idlÉPd lrkak'
úh<s fldaIfha w.% udre lsÍfï § weógrfha o¾Ylh p,kh jk ÈYdj;a fudagrh
p,kh jk ÈYdj;a udre jk nj meyeÈ,s fõ'
óg fya;=j Odrdj .,k ÈYdj fjkia ùuhs'
úoHq;a Odrdj uekSu
úúO fN!;sl rdYSka uekSu isÿ lrhs' ta i|yd úúO ñkqï tall fuka u úúO
ñkqï WmlrK o Ndú; lrkq ,efí' úoHq;a Odrdj o fN!;sl rdYshls' úoHq;a Odrdj
ukskqfha flfia oehs fidhd n,uq'
úoHq;a Odrdj i|yd fhfok ixfla;h - I
úoHq;a Odrdj ukskq ,nk wka;¾ cd;sl tallh - weïmshrh
tallfha ixfla;h - A
l=vd Odrdj,a uekSu i|yd Wm tall Ndú; lrkq ,efí' tjeks Wm tall folla
yd tajdfha ixfla; my; ±lafõ'
²² ñ,s weïmshrh - mA
²² uhsfl%da weïmshrh - μA
1000 mA - 1A
1000 μA - 1 mA

Odrdj ukskq ,nk WmlrKh - weógrh


+ -
ixfla;h - A
l=vd úoHq;a Odrd uekSu i|yd ñ,s weógrh yd uhsfl%da weógrh hk WmlrK
Ndú; l< yels h'
úoHdj | Odrd úoHq;h ms<sn`o ñkqï 95
weógrfha yd ñ,s weógrfha Ok yd RK f,i w.% folla mj;S' fndfyda wjia:dj, §
Ok w.%h r;= meyefhka yd RK w.%h l¿ meyefhka j¾K lr we;'
²² weógrhla mßm:hlg iïnkaO lsÍfï§ weógrfha Ok w.%h úÿ,s iemhqfï
Ok w.%hg;a weógrfha RK w.%h úÿ,s iemhqfï RK w.%hg;a jk fia
w.% ksjerÈ j iú l< hq;= h'
²² Odrdj uekSu i|yd weógrhla fyda ñ,s weógrhla iïnkaO lrkqfha
mßm:h iu. fY%aKs.;j h'

7'6 rEmh weógrh 7'7 rEmh ñ,s weógrh

úYd, Odrdjla uekSu i|yd weógrh jeo.;a jk w;r l=vd Odrdjla ksjerÈj
uek.ekSu i|yd Ndú; lrkqfha ñ,s weógrh hs'
mßm:fhka .,k Odrdj uekSu i|yd 7'4 l%shdldrlfuys fhfouq'

l%shdldrlu 7'4
wjYH øjH (- úh<s fldaI folla" úÿ,s
mkaoï n,anhla" n,an mA

Odrlh" iïnkaOl jhr"


weógrh" ñ,s weógrh A

l%uh (-
²² n,anh' úh<s fldaIh yd iaúph
iïnkaO lr n,anh ±,aùu i|yd
mßm:hla ilikak'
²² 7'8 rEmfha wdldrhg mßm:h 7'8 rEmh
ilikak'
²² mßm:h i|yd ñ,s weógrh iïnkaO lr n,anh ±,aùfï § thska .,k Odrdj
ukskak'
²² ñ,s weógrh iïnkaO l< mßm:h ixfla; u.ska we| olajkak'
²² ñ,s weógrh fjkqjg weógrh iïnkaO lr kej; mdGdxl ,nd.kak'

96 úoHdj | Odrd úoHq;h ms<sn`o ñkqï


²² mdGdxl ,nd .ekSu jvd myiq jkafka weógrh iïnkaO lr we;s úg o
ñ,s weógrh iú lr we;s úg o
²² Tfí ms<s;=r i|yd fya;=j mka;s ldurfha idlÉPd lrkak'

by; mßm:fha .,d .sh Odrdj weïmshr tllg;a jvd wvq b;d l=vd Odrdjls' tu
ksid weógrhla Ndú;fhka th ueksh fkdyels w;r ñ,s weógrhla Ndú; lsÍu
iqÿiq fõ'
ikakdhlhla ;=<ska úoHq;a Odrdjla .e,Su i|yd ;sìh hq;= ;j;a idOlhla ms<sn`oj
±ka wms i,ld n,uq'

7'2 úNj wka;rh

Èh we,a,
fmdl=Kq c,h

úh<s
fldaIh
n,anh

c, fmdïmh

7'9 rEmh úoHq;a Odrdjl .e,Su c,fha úNj Yla;sh weiqßka

.Dy w,xlrKh i|yd Ndú; lrk Èh we,a,la iys; fmdl=Kq Tn ±l we;' tu Èh


we,a, i|yd c,h imhkafka c, fmdïmhla u.ska fmdl=fKa c,h by<g f.k
hdfuks'
fuys § wvq úNj Yla;shla iys; fmdl=Kq c,h c, fmdïmh u.ska Èh we,af,a
uqÿkg f.k hdfuka tu c,hg by< úNj Yla;shla ,nd fohs'
úoHq;a mßm:hl l%shdj,sh o fï wdldrhg u isÿ fõ' úh<s fldaIh u.ska úoHq;a
wdfrdamKj,g úoHq;a úNj Yla;shla ,nd fohs' RK w.%hg idfmalaIj Ok w.%fha
úoHq;a úNjh jeä h' Ok w.%h yd RK w.%h w;r úoHq;a úNj fjki úNj
wka;rh fyj;a fjda,aàh;dj f,i ye`Èkafõ'
úÿ,s Odrdj .,d hkqfha úoHq;a úNjh jeä ia:dkhl isg úoHq;a úNjh wvq ia:dkhla
olajd h'
úoHq;a fldaI yd negßj, Ok yd RK w.% w;r mj;sk fjda,aàh;dj tajdfha
igyka lr we;'

úoHdj | Odrd úoHq;h ms<sn`o ñkqï 97


mejreu 7'1
²² nyq,j Ndú; jk úÿ,s fldaI j¾. yd negß j¾. yels ;rï fidhd .kak'
²² tajdfha Ok yd RK w.% o fjda,aàh;dj o igyka lr we;s whqre ksÍlaIKh
lrkak'
²² Tng ,enqKq fldaI j¾. iy tajdfha fjda,aàh;d we;=<;a j.=jla ms<sfh,
lrkak'

7'10 rEmh fldaI lsysmhl úNj wka;rh igyka lr we;s whqre

úNj wka;rh uekSu


úNj wka;rh i|yd ixfla;h - V
úNj wka;rh ukskq ,nk tallh - fjda,aÜ
tallfha ixfla;h - V
úNj wka;rh uekSug fhdod .kakd WmlrKh - fjda,aÜógrh
+ -
fjda,aÜógrfhys ixfla;h - V

weógrfha fuka u fjda,aÜógrfha o Ok yd RK


f,i w.% mj;S'
Ok w.%h i|yd r;= j¾Kh o" RK w.%h i|yd l¿
j¾Kh o fhdod .efka'

ia:dk folla w;r úNj wka;rh uekSu i|yd


mßm:h yd iudka;r.;j fjda,aÜógrh iú l<
hq;= h'
7'11 rEmh fjda,aÜógrh

wm ks;r Ndú; lrk negß yd fldaI lsysmhl fjda,aàh;d y`ÿkd .ekSu i|yd 7'5
l%shdldrlfuys fhfouq'
98 úoHdj | Odrd úoHq;h ms<sn`o ñkqï
l%shdldrlu 7'5
wjYH øjH (- úh<s fldaI lsysmhla" fnd;a;ï fldaIh"
fjda,aÜógrh" iïnkaOl lïì
l%uh (-
²² Tn imhd .;a fldaI yd negßj, fjda,aàh;d igyka
lr we;s whqre mÍlaId lrkak'
²² rEmh 7'12 wdldrhg ilid .;a mßm:hg fldaI fyda V
negß iïnkaO lrkak'
²² fjda,aÜógrh wdOdrfhka fldaIfhys fyda negßfhys
w.% w;r fjda,aàh;dj ukskak'
²² igyka lr we;s w.h iy uekSfï § ,enqKq w.h 7'12 rEmh
ikaikaokh lrkak'
²² Tfí ksÍlaIK j.= .; lrkak'
7'2 j.=j

fldaIh $ negßh fjda,aàh;dj ^V&


úh<s fldaIh
Bhï wï, ixpdhl fldaIh
fnd;a;ï fldaIh

idudkH úh<s fldaIhl fjda,aàh;dj 1.5 V muK fõ' Bhï wï, ixpdhl fldaI
yhla muK we;s ld¾ negßhl w.% w;r úNj wka;rh 12 V muK fõ'
fjda,aÜógrhla Ndú;fhka mßm:hl ia:dk folla w;r úNj wka;rh uekSu
i|yd 7'6 l%shdldrlfuys fhfokak'

l%shdldrlu 7'6
wjYH øjH (-
úh<s fldaI
V
folla" úÿ,s V

mkaoï n,anhla"
n,an Odrlh"
l=vd úÿ,s
fudagrh" fjda,aÜ
ógrh" iïnkaOl 7'13 rEmh
jhr" iaúÉph 7'14 rEmh

úoHdj | Odrd úoHq;h ms<sn`o ñkqï 99


l%uh (-
w&'
²² úh<s fldaI fol" iaúph" n,anh iïnkaO lr n,anh oe,aùu i|yd WÑ;
mßm:hla 7'13 rEmfha wdldrhg ilia lrkak'
²² n,anfhys fofl<jr úNj wka;rh uekSu i|yd ksjerÈj fjda,aÜógrh
iïnkaO lrkak'
²² mßm:h l%shd;aul lr n,anh fofl<jr úNj wka;rh uek igyka
lrkak'
²² tu ieliQ mßm:h ixfla; weiqßka we`o olajkak'
wd&'
²² n,anh bj;a lr tu ia:dkhg úÿ,s fudagrh iú lrkak'
²² mßm:h l%shd;aul lr fudagrfha fofl<jr úNj wka;rh ukskak'
we&'
²² n,anh yd fudagrh hk fol u iú lr mßm:h ilikak' ^7'14 rEmh&
²² fjda,aÜ ógrh Ndú;fhka n,anfhys iy fudagrfhys w.% w;r úNj
wka;rh fjk fjk u ukskak'
fok ,o úoHq;a mßm:hl w.% folla w;r úNj wka;rh uekSfï yelshdj oeka Tn
i;=j we;s nj ksiel h'
tÈfkod Ôú;fha § fndfyda wjia:dj, Odrdfjys yd úNjfhys ksjerÈ ñkqï ,nd
.ekSug wjYH fõ' tjeks wjia:d lsysmhla my; oelafõ'
1. ksjdi yd l¾udka; Yd,dj,g ,efnk fjda,aàh;d ksjerÈj ,efí o hkak
y`ÿkd .ekSu'
2. WmlrK u.ska ,nd .kakd Odrdj uekSu u.ska tajdfha fodaI we;s oehs y`ÿkd
.ekSu'
3. úÿ,s n,d.dr yd úÿ,s ckl hka;%j, úÿ,s wdY%s; ñkqï ,nd .ekSu'
4. úÿ,s WmlrK w¨;ajeähd lsÍfï § úúO Wmdx.j, l%shdldß;ajh ksjerÈj isÿ
fõ o hkak y`ÿkd .ekSu'

7'15 rEmh úÿ,s WmlrK w¨;ajeähd lsÍu 7'16 rEmh úÿ,s n,d.dr yd
úÿ,s ckl hka;%j, úÿ,sh uekSu

100 úoHdj | Odrd úoHq;h ms<sn`o ñkqï


wu;r oekqug
j¾;udkfha § kùk ixLHdxl ;dlaIKfhka ksmojQ b;d ixfõ§ fjda,aÜógr
yd weógr Ndú;fha mj;S' fïjd ixfõ§nfjka b;d by< h' fïjdfha mdGdxl
b,lalïj,ska mqjrejl igyka fõ' tu ksid fuu WmlrK Ndú;h myiq h'

ixLHdxl ;dlaIKfhka ksmojQ kùk fjdaa,aÜógr yd weógr

7'3 ikakdhlhl m%;sfrdaOh


ikakdhlhl fofl<jr úNj wka;rhla fh¥ úg ta u`.ska Odrdjla .,k nj wms
by; ksÍlaIKh lf<uq' ikakdhlh yryd .,k Odrdj flfrys n,mdk fjk;a
idOl ;sfí oehs ;j ÿrg;a mÍlaId lruq'

l%shdldrlu 7'7
wjYH øjH (- úh<s fldaI folla" weógrhla" úÿ,s mkaoï n,anhla" n,an Odrlhla"
iaúÉphla" tl u È.ska yd ^50 cm muK& tl u úIalïNfhka hq;a
hlv" ksfl%daï iy ;U lïì len,s ;=kla
l%uh (-
²² rEmfha oelafjk mßm: igykg wkqj
wegjqu ilikak'
²² A yd B ia:dk w;rg imhd .;a f,day lïì
lene,a, ne.ska ;nñka iaúph l%shd;aul
lrkak'
²² ksÍlaIK 7'3 j.=fjys igyka lrkak' 7'17 rEmh
²² Tfí ksÍlaIK i|yd fya;=j mka;s ldurfha
idlÉPd lrkak'
7'3 j.=j

f,day lïì j¾.h n,an §ma;sfha iajNdjh weógrfha mdGdxlh


^weïmshr&
1' ;U §ma;su;aj oe,afõ '''''''''''''''''''''''''''''''''''
2' hlv ''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''' '''''''''''''''''''''''''''''''''''
3' ksfl%daï ''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''' '''''''''''''''''''''''''''''''''''

úoHdj | Odrd úoHq;h ms<sn`o ñkqï 101


n,anfha §ma;sh fjkia ùug fya;=j ikakdhl j¾.h fjkia ùfï § mßm:fhka
.,k Odrdj fjkia ùuhs'
²² fjkia j¾.fha ikakdhl we;s úg úoHq;a Odrdj fjkia fõ'
²² Bg fya;=j úoHq;a Odrdj .e,Sug we;s ndOdj f,dayfhka f,dayhg fjkia ùuhs'

ikakdhlfhka .,k Odrdj flfrys ta u.ska we;s lrk ndOdj ikakdhlfha


m%;sfrdaOh f,i yeÈkafõ'

m%;sfrdaOh oelaùu i|yd Ndú; lrk ixfla;h -R


m%;sfrdaOh uksk tallh - ´ï
tallfha ixfla;h -Ω

ikakdhlhl m%;sfrdaOh jeä jk úg thska .,k Odrdj wvq fõ'

Tfí wjOdkhg
²² mßm:hlska .,k Odrdj md,kh lsÍu i|yd m%;sfrdaOh hk idOlh b;d
m%fhdackj;a fõ'
²² ikakdhlhl m%;sfrdaOh fjkia lsÍfuka thska .,k Odrdj md,kh lr
.; yelsh'
²² úoHq;a mßm:j, Odrdj md,kh lr .ekSu i|yd tajdg iú l< yels mßÈ
úúO w.hkaf.ka hq;a m%;sfrdaOl keue;s Wmdx. ksmojd we;'
²² m%;sfrdaOlj, w.h fndfydaúg igyka lr we;af;a j¾K fla; l%uh kï
l%uhlg h'

m%;sfrdaOh keue;s fN!;sl .=Kh iys; Wmdx. m%;sfrdaOl f,i ye`Èkafõ' tjeks
Wmdx. lsysmhla 7'18 rEmfha oelafõ'

7'18 rEmh úúO j¾.fha m%;sfrdaOl

m%;sfrdaOlh i|yd fhfok mßm: ixfla; lsysmhla

102 úoHdj | Odrd úoHq;h ms<sn`o ñkqï


idrdxYh
²² ikakdhlh u.ska úoHq;a wdfrdamK .,d hdu úoHq;a Odrdjla f,i ye`Èkafõ'
²² Odrdj ukskq ,nk tallh weïmshrh jk w;r ta i|yd weógrh kï
WmlrKh Ndú; lrhs'
²² weógrhla iïnkaO lsÍfï § w.% ksjerÈj iú l< hq;= w;r mßm:h yd
fY%aKs.;j iú l< hq;= fõ'
²² mßm:hl hï ia:dk folla w;r Odrdjla .e,Su i|yd tu ia:dk fol w;r
úNj wka;rhla mej;sh hq;= h'
²² úoHq;a m%Njhl w.% w;r úNj wka;rh tys fjda,aàh;dj f,i ye`Èkafõ'
²² úNj wka;rh ukskq ,nk tallh fjda,aÜ kï jk w;r th uekSu i|yd
fjda,aÜógrh Ndú; lrhs'
²² hï Wmdx.hla yryd úNj wka;rh uekSug fjda,aÜógrhla iïnkaO lrkqfha
tu Wmdx.h yd iudka;r.;j h'
²² ikakdhlhlska úoHq;a Odrdjla .e,Sug olajk ndOdj tys m%;sfrdaOh f,i
ye`Èkafõ'
²² m%;sfrdaOh ukskq ,nk tallh ´ï h'
²² mßm:hlska .,k Odrdj fjkia lsÍug úúO w.hkaf.ka hq;a m%;sfrdaOl
Ndú; l< yels h'
wNHdi
1. my; fþofha ysia;eka i|yd WÑ; mo fhdod f.k iïmQ¾K lrkak'
úoHq;a Odrdjla hkq ixjD; mßm:hlska .,k …………………………
iuQyhls' iEu úg u úoHq;a Odrdjla .,d hkqfha …………………………
jeä ;ek isg úoHq;a úNjh ………………………… ;ek olajd h' fldaIhl
………………………… w.%h hkq úoHq;a úNjh jeä ia:dkh jk w;r
………………………… w.%h úoHq;a úNjh wvq ia:dkh hs'
2. rEmfha oelafjkafka tla;rd YsIHfhl= n,anhl
fofl<jr úNj wka;rh uekSu i|yd ieliQ wegjquls'
1' wfmalaIs; wruqK bgqlr .ekSu i|yd mßm:h iqÿiq o@
2' Tfí ms<s;=r i|yd fya;= olajkak'
3' Tn i`oyka l< fodaIh ksjerÈ lr mßm:h kej;
w`Èkak'
4' mßm:hla i|yd fjda,aÜógrhla iïnkaO lsÍfï § ie,ls,su;a úh hq;=
lreKq folla ,shkak'

úoHdj | Odrd úoHq;h ms<sn`o ñkqï 103


3& YsIHfhl= úiska úÿ,s fudagrhla u.ska ldâfndaâ
;eáhla lrleùu i|yd ieliQ mßm:hla my;
oelafõ'
fuu fudagrfha N%uK fõ.h wvq lr .ekSu i|yd"
1' mßm:fha l=uK .=Kdx.hla jeä lsÍu l< hq;= o@
2' th isÿ l< yels l%uhla fhdackd lrkak'
4& tÈfkod Ôú;fha § úNj wka;rh iy Odrdj uekSu jeo.;a jk wjia:d ;=kla
,ehsia;= .; lrkak'

mdßNdIsl jpk
Odrdj - Current
úoHq;h - Electricity
úoHq;a úNjh - Electric Potential
fjda,aàh;dj - Voltage
m%;sfrdaOh - Resistance
m%;sfrdaOl - Resistor
mßm:h - Circuit
ikakdhlh - Conductor
fjda,aÜógrh - Voltmeter
iaúÉph - Switch

104 úoHdj | Odrd úoHq;h ms<sn`o ñkqï


8 mod¾:fha úm¾hdi

8'1 fN!;sl úm¾hdi yd ridhksl úm¾hdi


lvodishla l=vd len,sj,g brkak' ;j;a lvodishla mq¨iaikak'

8'1 rEmh

fuu úm¾hdi fol w;r fjki Tng meyeÈ,s l< yels o@


lvodish len,sj,g brej o" tajd lvodis u h' tneúka lvodishla bÍfï § tys
ixhq;sh lsis u fjkilg Ndck jkafka ke;'
lvodish len,sj,g bÍu ksid lvodis fkdjk øjH iE§ula isÿ jQfha ke;' tneúka
tu úm¾hdih fN!;sl úm¾hdi kï úm¾hdi .Khg wh;a fõ'
hï mod¾:hl mj;sk iajNdjh fjkilg ,la jqj o" tu mod¾:fha ixhq;sh
fjkilg ,la fkdjk wkaofï úm¾hdih fN!;sl úm¾hdi f,i ye`Èkafõ'
tfy;a lvodish oykh l< úg w¿ yd ÿï iEfoa' tys § lvodisfha ixhq;sh fjkia
ù kj øjH iE§ula isÿ ù we;' tjeks wkaofï úm¾hdi ridhksl úm¾hdi f,i
ye`Èkafõ'
hï mod¾:hl ixhq;sh fjkia ù kj øjH iE§ula isÿ jk wkaofï úm¾hdi
ridhksl úm¾hdi f,i ye`Èkafõ'

úoHdj | mod¾:fha úm¾hdi 105


fN!;sl úm¾hdij, iajNdjh wOHhkh lsÍug 8'1 l%shdldrlfuys ksr; fjuq'
l%shdldrlu 8'1
wjYH øjH (- îlrh" c,h" ¨Kq" f;mdj" iam%S;= ,dïmqj$nkaika
odylh
l%uh(-
²² 250 ml îlrhla f.k thg c,h 50 mlla muK oukak'
² ¨Kq l=vq f;a yekaola muK Bg oud fyd`Èka Èh lrkak'
² f;mdjla u; lïì ±,la ;nd îlrh ta u; ;nkak'
² c,h uq¿ukska u jdIam ù bj;a jk f;la iam%S;=
,dïmqfjka$nkaika odylfhka r;a lrkak'
² Tfí ksÍlaIK jd¾;d lrkak'
8'2 rEmh
c,h ish,a, jdIam fõ' îlrh m;af,ys fYaIhla olskakg we;' tu fYaIh c,fha
Èh ù ;snQ ¨Kq h' ñka meyeÈ,s jkafka ¨Kq c,fha Èh l< úg isÿ jkafka fN!;sl
úm¾hdihla njhs'
ridhksl úm¾hdij, iajNdjh mss<sn`o j wOHhkh lsÍug 8'2 l%shdldrlfuys ksr;
fjuq'
l%shdldrlu 8'2
wjYH øjH (- ue.akSishï máhla" bámkaoula fyda iam%S;=
,dïmqjla
l%uh (-
² ue.akSishï máhla f.k fyd¢ka msßisÿ lr.kak'
² th ±,a,lg w,a,d oykh ùug i,iajkak'
² Tfí ksÍlaIK jd¾;d lrkak'
8'3 rEmh
oykhg fmr ue.akSishï máfhys f,dayuh Èiakhla we;' oykfha § §ma;su;a
±,a,la iys; j ±ù iqÿ l=vla b;sß fõ' fuys § ue.akSishïj, ixhq;sh fjkia ù
kj øjHhla iE§ we;' tneúka ue.akSishï máh oykh ùu ridhksl m%;sl%shdjls'
fï wdldrhg tÈfkod Ôú;fha § wmg yuqjk úm¾hdi" fN!;sl úm¾hdi yd
ridhksl úm¾hdi f,i j¾. follg fnÈh yels h' ta mss<sn`o j ±kqu ;yjqre lr
.ekSug 8'1 mejrefuys ksr; fjuq'
mejreu 8'1
my; ±lafjk úm¾hdi fN!;sl úm¾hdi yd ridhksl úm¾hdi f,i j¾.
lrkak'
² >k bá øj ùu ² c,h jdIaam ùu ² or oykh
² hlv u, ne£u ² lmqre fm;s oykh ² whsia øj ùu
² l¿ .,a len,sj,g leãu ² r;s[a[d lr,la ±,aùu
106 úoHdj | mod¾:fha úm¾hdi
8'2 wjia:d úm¾hdi fN!;sl úm¾hdi f,i
wjia:d úm¾hdi .ek wjfndaOhla ,nd.ekSug 8'3 l%shdldrlfuys ksr; fjuq'

l%shdldrlu 8'3
wjYH øjH (- îlrhla" áka mshkla" nkaika odylh" ùÿre ;yvqj" f;mdj" lïì
±," fldajla" ùÿre mqkS,hla" lelEreï k<" c,h" bá lene,a,"
whãka
l%uh(-
² j.=fjys olajd we;s mßÈ l%shdldrlï isÿ lr wod< ksÍlaIK jd¾;d lrkak'
8'1 j.=j
l%shdldrlu ksÍlaIKh
1' bá lene,a, lelErEï k<hl oud r;a lrkak'
ksÍlaIKh lrkak' isis,a jkakg yer kej;
ksÍlaIKh lrkak'
2' îlrhlg whsia leg f.k r;a lrkak' ksÍlaIKh
lrkak' whsia legh uq¿ukska u c,h njg
yeÍfuka miq j tu c,h ;jÿrg;a r;a lrkak'
ksÍlaIKh lrkak' c,h kgk wjia:dfõ §
îlrhg by<ska ùÿre ;yvqjla w,a,kak' ^.=re
wdo¾Ykhla f,i isÿ lrkak'&
3' whãka leg fldajl oud r;a lrkak' fldajg
;rula by<ska hál=re j ùÿre mqkS,hla w,a,kak'
bá lene,a,la lelEreï k<hl oud r;a l< úg bá øj jkq Tn ksÍlaIKh lrkakg
we;' isis,a jkakg yeßh úg øj bá >k jkq ksÍlaIKh l< yels h'>k øjHhla
r;a lsÍfï § th tla;rd WIaK;ajhl § øj wjia:djg m;a fõ'>k wjia:dfõ
mj;sk øjHhla øj wjia:djg m;aùu ú,hkh f,i ye`Èkafõ' øj wjia:dfõ mj;sk
øjHhla >k wjia:djg m;aùu o wjia:d úm¾hdihls' th ysudhkh f,i ye`Èkafõ'
whsia c,h njg yefrkq Tn ksÍlaIKh lrkakg we;' whsia >k wjia:dfõ mj;sk
øjHhls' c,h øjhls' >k wjia:dfõ mj;sk øjHhla øj wjia:djg m;aùu wjia:d
úm¾hdihls' th y`ÿkajkafka ú,hkh kñks' tu c,h ;jÿrg;a r;a lsÍfï§ jdIam
ù hkq ksÍlaIKh l< yels h' øjHhla jdhqjla njg m;aùu jdIamSlrKhhs' c,h
kgk wjia:dfõ by<ska ;enQ ùÿre ;yvqj u; c, ìxÿ iEfokq ksÍlaIKh l< yels
h' yqud,h isis,a ùfuka fufia c, ìxÿ iEfoa' jdhq wjia:dfõ mj;sk øjHhla øj
wjia:djg m;aùu y`ÿkajkafka >kSNjkh kñks'
whãka leg fldajl oud r;a l< úg whãka Rcqj u jdhqjla jk nj ksÍlaIKh
lrkakg we;' tu whãka jdhqj ùÿre mDIaGfha .efgkakg ie,eiajQ úg mDIaGh u;
whãka iaMál ;sfnkq ±lsh yels h' whãka jdIam isis,a jk úg øj fkdù Rcqj
u >k whãka njg mßj¾;kh jk nj ñka meyeÈ,s jkafka h' hï >k øjHhla
r;a lsÍfï § øj wjia:djg m;a fkdù jdIam njg m;aùu wjia:d úm¾hdils' th
y÷kajkafka W!¾èjmd;kh kñks'
úoHdj | mod¾:fha úm¾hdi 107
wjia:d úm¾hdi isÿ jk úg ixhq;sh fjkia ù kj øjH iE§ula isÿ jkafka ke;'
tneúka wjia:d úm¾hdi fN!;sl úm¾hdi fõ'
>k

ú,
h
;k

h
k
d
jm

h
ysu
¾è

dhk
W!

h
jdIamSlrKh
jdhq øj
>kSNjkh
8'4 rEmh

8'3 ridhksl úm¾hdi


wm fuf;la wOHhkh lf<a fN!;sl úm¾hdij, iajNdjh ms<sn`oj h' fN!;sl
úm¾hdi isÿ jk úg øjHj, ixhq;sfha fjkila isÿ fkdfõ' tkï kj øjH iE§ula
o isÿ fkd fõ' tfy;a ridhksl úm¾hdi isÿ jk úg kj øjH iEfoa'
ridhksl úm¾hdij, iajNdjh ms<sn|j ;jÿrg;a wOHhkhg 8'4" 8'5" 8'6 yd 8'7
l%shdldrlïj, ksr; fjuq'

l%shdldrlu 8'4
wjYH øjH (- f,â khsÜf¾Ü" lelErEï k<hla" nkaika odylhla
l%uh (-
² lelEreï k<hlg f,â khsÜf¾Ü 1g la muK .kak'
² nkaika odylh Ndú;fhka lelEreï k<h r;a lrkak'
² Tfí ksÍlaIK igyka lrkak'
iqÿ meye;s f,â khsÜf¾Ü r;a lsÍfï § ÿUqre meye;s jdhqjla msg jk w;r lelEreï
k<fha r;= meye;s l=vla b;sß fõ' f,â khsÜf¾Üj, ixhq;sh fjkia ù kj øjH
iE§ we;s neúka fuh ridhksl úm¾hdihls'
l%shdldrlu 8'5
wjYH øjH (- fldm¾ i,af*aÜ" hlv weKhla" lelEreï k<hla" WIaK;ajudkhla
l%uh (-
² lelEreï k<hlg c,h tl;= lr Bg fldm¾ i,af*aÜ iaMál fhdod ,dks,a
meye;s ødjKhla ms<sfh, lr .kak'
² thg msßisÿ l< hlv weKh oukak'
² Tfí ksÍlaIK igyka lrkak'
fldm¾ i,af*aaÜ ødjKhg msßisÿ l< hlv weKhla ±uq úg ødjKfha ks,a meyeh
wvq jk nj;a hlv weKh u; yd m;=f,a r;=" ÿUqre meye;s øjHhla ;ekam;a jk
nj;a" WIaK;ajh by< hk nj;a Tn ksÍlaIKh lrkakg we;'

108 úoHdj | mod¾:fha úm¾hdi


l%shdldrlu 8'6
wjYH øjH (- fldm¾ i,af*aÜ ødjKhla" fidaähï yhsâfrdlaihsâ ødjKhla"
mÍlaId k< folla
l%uh (-
² fldm¾ i,af*aÜ ødjKh yd fidaähï yhsâfrdlaihsâ ødjKh ñY% lrkak'
² Tfí ksÍlaIK igyka lrkak'

fidaähï yhsâfrdlaihsâ ødjKhlg fldm¾ i,af*aÜ ødjKh tl;= lsÍfï § ,d


ks,a meye;s wjlafIamhla iEfok nj ksÍlaIKh l< yels h'

l%shdldrlu 8'7
wjYH øjH (- ;kql yhsâfrdlaf,daßla wï, ødjKhla" iskala len,s" lelEreï
k<hla
l%uh (-
² lelEreï k<hg ;kql yhsâfrdlaf,daßla wï,h iaj,amhla tla lrkak'
² thg iskala lene,a,la oukak'
² Tfí ksÍlaIK igyka lrkak'
yhsâfrdlaf,daßla wï,hg iskala lene,a,la ±uQ úg iskala lene,a, laIh ù hk
nj;a jdhqjla msg jk nj;a ksÍlaIKh l< yels h'
by; isÿ lrk ,o l%shdldrlï ms<sn`o wjOdkh fhduq lrkak' ta ieu úm¾hdihl
§ u kj øjH iE§ we;' ridhksl úm¾hdij, § kj øjH iEfok nj Tn ±kgu;a
okshs' by; l%shdldrlïj, § kj øjH iEÿKq nj ikd: lrk ksÍlaIK y`ÿkdf.k
8'2 j.=j iïmQ¾K lrkak'

8'2 j.=j
m%;sl%shdj kj øjH iEÿKq njg ksÍlaIK
1' f,â khsÜf¾Ü r;a lsÍu r;= meye;s l=vla iE§u
ÿUqre meye;s jdhqjla msgùu
2' fldm¾ i,af*aÜ ødjKhlg hlv
weKhla oud ;eîu
3' fidaähï yhsâfrdlaihsâ ødjKhlg
fldm¾ i,af*aÜ ødjKhla tl;= lsÍu
4' yhsâfrdlaf,daßla wï,hg iskala
lene,a,la ±óu
fuu mßÉfþofha óg fmr i`oyka ridhksl m%;sl%shd wdY%s; j isÿ lrk ,o ksÍlaIK
weiqfrka by; i`oyka l%shdldrïj, § ridhksl m%;sl%shdjla isÿ jQ njg idlaIH
f,i my; olajd we;s ksÍlaIK tlla fyda lsysmhla oelaúh yels h'

úoHdj | mod¾:fha úm¾hdi 109


² jdhq msgùu
² j¾Kh fjkia ùu
² WIaK;ajh fjkia ùu ^;dm yqjudrej&
² wjlafIam iE§u
² y`v$ wdf,dalh ksmoùu
² .kaOhla we;s ùu
hï øjHhla fyda øjH lsysmhla fyda úm¾hdihg ,la fjñka kj ixhq;shla iys;
kj øjHhla fyda kj øjH lsysmhla ksmoùu ridhksl úm¾hdihla fyj;a ridhksl
m%;sl%shdjla f,i ye`Èkafõ'
ue.akSishï jd;fha oykh lsÍu kej; issysm;a lrkak' ue.akSishï ß§ meye;s
f,dayuh Èiakh iys; f,dayhls' th r;a lsÍfï § jd;fha we;s Tlaiscka iu.
m%;sl%shd lr iqÿ meye;s l=vla idohs' tu l=v ue.akSishï Tlaihsâ f,i ye`Èkafõ'
ridhksl m%;sl%shdjlg iyNd.s jk øjH y`ÿkajkafka m%;sl%shl kñks'
ta wkqj by; ridhksl úm¾hdifha m%;sl%shl jkqfha ue.akSishï iy Tlaiscka h'
ridhksl m%;sl%shdjl § iEfok kj øjH y`ÿkAjkafka M, kñks'
fuu m%;sl%shdfõ § iEfok M,h ue.akSishï Tlaihsâ h' fuu ridhksl úm¾hdih
wmg my; ±lafjk wdldrhg jpk iólrKhlska ksrEmKh l< yels h'

ue.akSishï + Tlaiscka ue.akSishï Tlaihsâ


fï wkqj ridhksl m%;sl%shdjl § m%;sl%shl" M, njg m;a fõ'
hlv u, ne`§u" f,day u,Sk ùu" øjH oykh" fMkaøsh øjH Èrdm;a ùu" m,;=re
b§u" r;s[a[d lr,la msmsÍu" tkaihsu u.ska isÿ jk wdydr ÔrKh tÈfkod
Ôú;fha § isÿ jk ridhksl úm¾hdi lsysmhls'

ialkaO ixiaÓ;s kshuh


Tn y÷kd .;a ridhksl úm¾hdi fyj;a ridhksl m%;sls%hd isÿ ùfï § tAjdg ,la
jk øjHj, iuia; ialkaOh fln÷ fjkilg ,la fõ oehs Tn is;kafkys o@ fï
ms<sn|j fidhd ne,Su i|yd 8'8 yd 8'9 ls%hdldrlïj, fhfouq'
l%shdldrlu 8'8
wjYH øjH (- isyska hlv fl`os" iudk hlv lïì
folla" ;sria oKavla
l%uh(-
² isyska hlv fl¢ iudk ialkaO folla fjk fjk u
,sys,a j isák fia .=<s wdldrhg ilia lrkak'
² iudk lïì len,s folla wdOdrfhka rEmfha 8'5 rEmh
±lafjk wkaoug ;sria oKavl tAjd .eg .ikak'
² oKav ;sria j iu;=,s; j isák fia wdOdrlhl
t,a,kak' tl hlv fl¢ .=<shlg .sks o,ajkak'
² Tfí ksÍlaIK igyka lrkak'

110 úoHdj | mod¾:fha úm¾hdi


fuys § hlv fl¢ r;a meye mq,sÕ= we;s lrñka ±fõ' tA iuÕ u .sks ±,a jQ hlv
fl¢ iys; me;a; my;a fõ' ta wkqj ks.ukh l< yelafla hlv fl¢ tAjdfha oyk
M,h njg m;a ùfï § ialkaOh jeä ù we;s nj hs'

l%shdldrlu 8'9
wjYH øjH (- .sksl+re ysia lsysmhla" lelEreï k<hla
l%uh (-
²² .skl s r+ e ysia lsym
s hla lelEreï k<hlg oukak' tAjd iuÕ k<fha ialkaOh
uek .kak'
²² k<h újD; ±,a,lg w,ajñka .skl s r
+ e ysia ±,afjk f;la ;Èka r;a lrkak'
²² isi,s a jQ miq j .skl s r
+ ej, oyk M, iys; k<fha ialkaOh ukskk a '
²² Tfí ksÍlaIKh igyka lrkak'
fuys § m%;sls%hdjg miq ialkaOh" m%;sls%hdj isÿ ùug fmr ialkaOhg jvd wvq ù we;s
nj ksÍlaIKh l< yels h'
ls%hdldrlu 8'8 ys hlv fl¢ ±ùfï § ialkaOh jeä ùula yd ls%hdldrlu 8'9 ys
.sksl+re ysia ±ùfï § ialkaOh wvq ùula fmkajQfha uka o hk .eg¨j fuys § Tng
u;= fõ' by; wjia:dj, § øjH oykh isÿ lrk ,oafoaa újD; mßirj, § h' t neúka
tu øjH m%;sls%hd lsÍfï § mßirfha we;s iuyr øjH iuÕ tl;= ùug;a" tfia u oyk
M, mßirhg uqod yeÍug;a bv we;' ialkaOh jeä ùula isÿ jQfha iuyr øjH tl;=
ùu ksid h' ialkaOh wvq ùula isÿ jQfha iuyr øjH mßirhg uqod yeÍu ksid h'
újD; moaO;sh - moaO;sfhka mßirhg;a" mßirfhka moaO;shg;a øjH yqjudre úh
yels moaO;s újD; moaO;s f,i ye`Èkafõ'
ixjD; moaO;sh - moaO;sfhka mßirhg;a" mßirfhka moaO;shg;a øjH yqjudre úh
fkdyels moaO;s ixjD; moaO;s f,i ye`Èkafõ'
tneúka ridhksl m%;sls%hdjla wdY%s; j Bg iyNd.s jk øjHj, iuia; ialkaO
fjkila fõ ± hs fidhd ne,Sfï § msg;ska øjH tl;= ùu fyda øjH msg;g hEu fyda
isÿ fkdjk ixjD; moaO;shl § fuu mÍlaIKh l< hq;= h' fï lreKq ie,ls,a,g
.ksñka ie,iqï l< 8'10 yd 8'11 ls%hdldrlïj, fhfouq'

l%shdldrlu 8'10
wjYH øjH(- .sksl+re lsysmhla" lelEreï k<hla" rn¾
neÆkhla neÆkh
l%uh(- lelEreï
² ls%hdldrlu 8'9 ixjD; moaO;shl § isÿ lsÍu fuys § k<h
i,ld n,uq' .sks l=re
² rEm igyfka fmfkk mßÈ .sksl+re iys; lelEreï
k<fha lg rn¾ neÆkhlska jikak' tys ialkaOh 8'6 rEmh
ukskak'
² .sksl+re ysia ±,afjk f;la k<h m;=, iómfhka r;a lrkak'
² isis,a jQ miq kej; ialkaOh ukskak'
úoHdj | mod¾:fha úm¾hdi 111
.sksl+re ysia ±,afjk úg neÆkh l%ufhka msïfnk wdldrh ksÍlaIKh fõ'
m%;sls%hdj isÿ ùfï § oyk M, bj;a ùula isÿ fkd fõ' tfia u m%;sls%hdjg fmr yd
miq iuia; ialkaOfha fjkila fkdue;s nj o ;yjqre fõ'

l%shdldrlu 8'11
wjYH øjH (- fla;= ma,dial=jla" f,â
khsÜf¾Ü 1 g, c,h 20 ml,
fidaähï laf,darhsâ 1 g,
Êj,k k<hla
l%uh (-
² rEmfha mßÈ fla;= ma,dial=jlg f,â
khsÜf¾Ü 1 gla muK f.k c,h 20 mll fidaähï laf,darhsâ
muK Èh lr.kak'
² mÍlaId k<hlg fidaähï laf,darhsâ 1 f,â khsÜf¾Ü
8'7 rEmh
gla muK f.k c,h 5 mll muK Èh lr
th Êj,k k<hg oukak'
² fidaähï laf,drhsâ ødjKh iys; Êj,k k<h kQ,lska .eg .id rEmfha
±lafjk mßÈ f,â khsÜf¾Ü ødjKh iys; fla;= ma,dial=j we;=<; wenhl
wdOdrfhka r|jkak'
² wenfha .S%ia wdf,am lr fla;= ma,dial=j uqød ;nkak' ilia l< wegjqfï
ialkaOh ukskak'
² wegjqu fifuka we, lr ødjK fol ñY% ùug i,iajkak' bkamiq Tfí
ksÍlaIK igyka lrkak'
² wegjqfï ialkaOh kej;;a uek igyka lrkak'
ødjK ñY% ùfï § iqÿ meye;s wjlafIamhla we;s ùfuka tu wegjqfï ridhksl
m%;sls%hdjla isÿ jQ nj ;yjqre fõ' m%;sls%hdjg fmr yd miq iuia; ialkaOfha fjkila
fkd ue;s nj o mÍlaIKfha m%;sM, uÕska ;yjqre fõ'
úúO ridhksl m%;sls%hd wdYs%; j by; i|yka wdldrfha mÍlaIK rdYshla isÿ l<
m%xY cd;sl úoHd{ wekagkS ,efjdaish¾ ^1743 - 1794& úiska ridhksl m%;sls%hdjlg
iyNd.s jk øjHj, ^m%;sl%shlj,& uq¿ ialkaOh m%;sl%shdfjka miq ,efnk M,j,
uq¿ ialkaOhg iudk jk nj m<uq jrg fmkajd fok ,§' miq j fuu wkdjrKh
ialkaO ixiaÓ;s kshuh jYfhka bÈßm;a lrk ,§'
ialkaO ixiaÓ;s kshuh ^Law of conservation of mass&
ridhksl m%;sls%hdj, § iuia; ialkaOh fjkia fkdfõ' tkï ialkaOh
ixiaÓ;sl fõ'

8'4 oykh
ue.akSishï jd;fha oykh ùfï § isÿ jkafka ue.akSishï jd;fha we;s Tlaiscka
iu. m%;sl%shd lr ue.akSishï Tlaihsâ iE§u hs'
112 úoHdj | mod¾:fha úm¾hdi
oykh i|yd jd;fha we;s Tlaiscka jdhqj wjYH h' jd;fha ;sfnk oyk fmdaIl
jdhqj Tlaiscka fõ'
oykhg Ndck jk øjH fuka u oykh fkdjk øjH o we;' oykhg Ndck jk
øjH y÷kajkafka odyH øjH kñks' oykhg Ndck fkdjk øjH wodyH øjH fõ'
odyH øjH (- ksoiqka - lmqre fm;s" bá" f.kao.ï" iSks" ,dlv" lvodis" ;dr" msá"
fmfg%da,a" N+ñf;,a
wodyH øjH(- ksoiqka - ùÿre" je,s" .,a
odyH øjH oyk fmdaIl jdhqjla iu. m%;sls%hd lsÍu oykh hs' oykh kï m%;sl%shdfõ
we;s iqúfYaIS ,laIKh jkqfha th ;dm Yla;sh;a wdf,dal Yla;sh;a msg lrñka
isÿjk ridhksl úm¾hdihla ùu hs'
odyH øjHhla oykh i|yd ^Tlaiscka jdhqj iu. m%;sl%shd lsÍu wdrïN ùu i|yd&
tla;rd WIaK;ajhlg r;a ùu wjYH h' tu WIaK;ajh øjHfhka øjHhg fjkia
fõ' odyH øjHh jd;fha oykh ùu wdrïN jk WIAK;ajh y÷kajkafka tu øjHfha
Êj,k WIaK;ajh ^Êj,k wxlh& jYfhks'
odyH øjH lsysmhl Êj,k WIaK;ajh iei`§u i`oyd 8'12 l%shdldrlfuys ksr;
fjuq'

l%shdldrlu 8'12
wjYH øjH (- áka mshkla" wdOdrlhla" .skls r
+ la" lvodis lene,a,la" mq¿ka iaj,amhla"
ue.akiS h
s ï má lene,a,la" iSks iaj,amhla" i,am¾ lene,a,la
l%uh (-
²² áka mshk wdOdrlhg iúlr .kak'
²² áka mshk u; by; øjH ;nkak'
²² áka mshkg háka nkaika odylhla ;nd r;a lrkak'
²² áka mshk u; we;s odyH øjH .sks .kakd wkqms<sfj< ksÍlaIKh lr igyka
lr .kak'
blaukska .sks .kakd øjH wvq Êj,k WIaK;ajfhka hqla; h'
odyH øjHhla" oykh ùu werfUkafka th tys Êj,k WIaK;ajh olajd r;a ùfuka
wk;=rej h'
fï wkqj oykh i`oyd wjYH m%Odk idOl ;=kla y`ÿkd .; yels h' tu idOl
fufia h'
²² odyH øjHhla ;sîu
²² oyk fmdaIlhla ^Tlaiscka& ,eîu
²² odyH øjH Êj,k WIaK;ajhg r;a ùu

úoHdj | mod¾:fha úm¾hdi 113


.sks ;%sfldaKh
yÈis wk;=rla ksid we;s jk .sks .ekSula
ms<sn`oj Tfí wjOdkh fhduq lrkak' tys §
isÿ jk ydksh je<elaùu i`oyd .skak ksùu isÿ
l< hq;= h' .skakla ksùug kï .skak we;sùug

h
fya;= jk idOl .skafkka bj;a l< hq;= h'

Tl
;dm
.skak we;sùug wjYH idOlj, iïnkaO;dj

aisc
ksrEmKh lrñka we`o we;s 8'8 rEmfha ±lafjk

ka
igyk .sks ;%sfldaKh f,i ye`Èkafõ' tu rEm
igyk fyd`Èka wOHhkh lrkak'
bkaOk
.skak ksùug kï .skakg oyk fmdaIlh ,eîu 8'8 rEmh .sks ;%sfldaKh
je<elaùu" Êj,k WIaK;ajhg m;aùu j<lajd,Su" tkï ;dmh ,eîu je<elaùu yd
odyH øjHh bj;a lsÍu isÿ l< hq;= h'
fndfyda úg .sks ksùug wm fhdod .kakd l%uh oefjk øjHh u;g c,h biSu h'
óg wu;rj je,s" f;; f.daks jeks foaj,ska oefjk øjHh jeiSu o isÿ lrkq ,efí'
²² .sks w`.=re u;g c,h bisk úg .skak ksfõ' tfia jkafka c,h .sks w`.=rej,
;dmh Wrd f.k jdIam njg m;a jk úg .sks w`.=rej, WIaK;ajh" Êj,k
WIaK;ajhg jvd my; jefgk neúka h'
²² we÷ulg .sks weú¿Kq úgl Èj hEfuka je<lsh hq;= h' ÿjk úg Tlaiscka jdhqj
fyd¢ka ,eîu ksid .skak ;j;a j¾Okh fõ' .skak ksùug oyk fmdaIlh jk
jd;h yd .sksf.k we;s øjHh;a w;r iïnkaOh ì`§ug isÿl< hq;= h' ta i`oyd
ìu fmr<Su" .klu øjHhlska isrer wdjrKh lsÍu l< yels h'
.skakla ksùu i`oyd tl u l%uh wkq.ukh l< fkdyels h' .skafka iajNdjh
y`ÿkd f.k" iqÿiq l%uh f;dard .; hq;= fõ' ksoiqkla f,i úÿ,sh ldkaÿùfuka
we;s jk .sks" f;,a oykh ùfuka we;sjk .sks ksùu i`oyd c,h Ndú;h kqiqÿiq h'
bkaOk
oykh lsÍfuka ;dm Yla;sh yd wdf,dal Yla;sh ,nd .ekSug Ndú; lrk øjH
bkaOk kï fõ'
²² >k bkaOk i|yd ksoiqka (- or" fmd,af,,s" fmd,algq" bá
²² øj bkaOk i|yd ksoiqka (- N+ñf;,a" fmg%,a" ãi,a" fmd,af;,a
²² jdhquh bkaOk i|yd ksoiqka (- øùlD; fmfg%da,shï jdhqj ^Liquefied
Petroleum gas - LP gas&" .,a w`.=re jdhqj" fuf;aka ^Ôj jdhqj&
iEu bkaOkhla u ldnka iy yhsârcka hk uQ,øjH wvx.= mod¾:j,ska iE§ ;sfí'
bkaOk oykfha § ksmofjk M, y`ÿkd .ekSug 8'13 l%shdldrlfuys ksr; fjuq'

114 úoHdj | mod¾:fha úm¾hdi


l%shdldrlu 8'13
pQIlhg
wjYH øjH (- bámkaou" yqkq
Èhr" lelEreï
k<h" fnda;,h"
mqk,
S h" fldm¾ c,h
i,af*aÜ
l%uh (-
²² rEmigyfkys ±lafjk
wdldrhg WmlrK ilia
bámkaaou ks¾c,Sh fldm¾ i,af*aÜ yqkq Èhr
lr .kak' yqkq Èhr iys;
8'9 rEmh
lelEreï k<h$fnda;,h
pQIlhg iïnkaO lr .kak' bámkaou o,ajd pQIlh l%shd;aul lrkak' pQIlh
l%shd;aul l< úg WmlrK yryd mqkS,fha isg lelEreï k<h olajd jd;
Odrdj we§ hhs'

U k<fha ks¾c,Sh ^iqÿ mdg& fldm¾ i,af*aÜ we;' lelEreï k<h ;=< wj¾K yqkq
Èhr we;' bámkaou o,ajd pQIlh l%shd;aul lsÍfuka miqj iqÿmdg ks¾c,Sh fldm¾
i,af*aÜ" ks,a meyehg yefrk nj Tn ksÍlaIKh lrkq we;' ;jo yqkq Èhr lsß
meye jkq olakg ,efnkq we;'
iqÿmdg ks¾c,Sh fldm¾ i,af*aÜ l=vq ks,a meye jkafka U k<h fj; tk c,h
^c, jdIam& ksid h' yqkq Èhr lsß mdg jkafka ldnka vfhdlaihsâ jdhqj ksid h'
bámkaou oe,afjk úg ^bá jdIam oykh jk úg& ldnka vfhdlaihsâ jdhqj yd
c,h iEfok nj fuu l%shdldrlfuka wkdjrKh jkafka h'
fï wkqj bkaOk oykfha § ldnka vfhdlaihsâ jdhqj yd c,h M, jYfhka ,efí'
bkaOkj, mQ¾K oykh yd w¾O oykh
oykh i`oyd m%udKj;a ;rï Tlaiscka jdhqj ^oyk fmdaIlh& iemfhk úg isÿ
jkafka mQ¾K oykhhs' bkaOkj, ldnka yd yhsârcka hk uQ,øjH wvx.= nj Tn
okshs' ldnka mQ¾K oykfhka ldnka vfhdlaihsâ o' yhsârcka mQ¾K oykfha §
c,h o ,efí' mQ¾K oykfhka wêl ;dm m%udKhla ksmofõ'

oykh i`oyd m%udKj;a ;rï Tlaiscka jdhqj fkd,efnk úg isÿ jk oykh


w¾O oykh f,i ye`Èkafõ' fuys § ldnka vfhdlaihsâ yd c,hg wu;r j
ldnka fudfkdlaihsâ o" fkd±jqKq ldnka wxY= o iEfoa' w¾O oykfha § tu ±,af,ka
ksmofjk ;dm m%udKh idfmalaIj wvq h'

úoHdj | mod¾:fha úm¾hdi 115


bámkaoï oe,a,
bámkaoula ±,aùfï § >k bá øj bá njg m;a fõ'
øj bá ;srh Tiafia by<g .uka lr jdIam fõ' hka;ñka fmfkk
ndysr l,dmh
fuu bá jdIam" Tlaiscka jdhqj iu. m%;sl%shd lr
§ma; l,dmh
wdf,dalh yd ;dmh ksmojhs' fuf,i bámkaoï ±,a,
iEfoa'
bámkaoï ±,a, fyd`Èka ksÍlaIKh lrkak' tys w§ma; l,dmh
meyeÈ,s j ksÍlaIKh l< yels l,dm ;=kla we;' ndysr l,dmfha
ks,a meye;s fldgi
we;=<;ska msysá l,dmh w§ma; l,dmh f,i ye`Èkafõ'
tys bájdIam wka;¾.; fõ' tys WIaK;ajh wfkl=;a
l,dmj,g idfmalaI j wvq h' w§ma; l,dmhg msg;ska
§ma; l,dmh msysghs' tu l,dmfha we;s fkd±jqKq 8'10 rEmh
ldnka wxY= .skshï ù ly meye wdf,dalhla ksl=;a bámkaoï ±,a,
lrhs' fuu l,dmfha WIaK;ajh w§ma; l,dmfha WIaK;ajhg jvd jeä h'
§ma; l,dmhg msg;ska ±,af,a mdofha § ks,a meyefhka ±lsh yels wfkl=;a m%foaYj,
§ meyeÈ,s j fkdfmfkk l,dmhla we;' tu l,dmh ndysr l,dmh ^woDYH l,dmh&
f,i ye`Èkafjk w;r by< u WIaK;ajh we;af;a tu l,dmfha h'
nkaika oe,a,
woDYH l,dmh
nkaika ±,af,a j¾Kh oykh i`oyd imhk Tlaiscka
,d ks,a l,dmh
jdhqfõ m%udKh wkqj fjkia h' Tlaiscka m%udKh wvq
jk úg ±,a, ly meyehg yefrk w;r m%udKj;a ;rï ;o ks,a l,dmh
Tlaiscka ,efnk úg ±,a, ks,a meyehg yef¾' tu ks,a w§ma; l,dmh
meye;s ±,a, fyd`Èka ksÍlaIKh lsÍfuka tys l,dm
l`o
lsysmhla y`ÿkd .; yels h'
tys uOHfha fkd±jqKq jdhqj iys; w§ma; l,dmh
msysghs' w§ma; l,dmhg msg;ska ms<sfj<ska ;o ks,a lr j<,a,
meye;s l,dmh yd ,d ks,a meye;s l,dmh msysghs' jdisÿr
msg;ska u woDYH l,dmh msysgd we;' woDYH l,dmh jd; k<h
;=< mQ¾K oykh isÿ fõ' mdoh
8'11 rEmh nkaika ±,a,

8'5 f,day u,sk ùu


u;=msg Èiakhla ;sîu f,dayj, ,laIKhla nj Tn bf.k f.k we;' f,day jd;hg
újD; j ld,hla ;enQ úg tu Èiakh ke;s ù hhs' f,dayj, mDIaGfha iajNdjh
fufia fjkia ùu u,sk ùu kï fõ' ieu f,dayhla u mdfya u,sk fõ'

116 úoHdj | mod¾:fha úm¾hdi


u,sk ùu ksid hlv u;=msg ÿUqre meyehg yqre r;= mdg ixfhda.hla iEfoa' fuu
ixfhda.h hlv u, fyj;a u,lv kñka ye`Èkafõ' tneúka fuh hlv u, ne£u
f,i ye¢kafõ' f,day u,sk ùu yd hlv u, ne£u ksid f,dayj, mDIaG úLdokh
ùulg ,la jkafka h' fuh f,day úLdokh ùu kñka ye¢kafõ' f,day u,sk ùu
iy hlvj, isÿ jk u, ne£u ridhksl úm¾hdi fõ'
hlv u, ne`§u
hlv u, ne`§u i`oyd wjYH idOl ms<sn`oj fidhd ne,Su i`oyd 8'14 yd 8'15
l%shdldrlïj, fhfouq'

l%shdldrlu 8'14
wjYH øjH (- mÍlaId k< ;=kla" msßisÿ hlv weK lsysmhla" fmd,af;,a iaj,amhla
l%uh (-
² mÍlaId k<hlg c,h iaj,amhla f.k kgk f;la r;a lrkak' ±ka tu
c,hg msßisÿ hlv weKhla oud c,h u; f;,a ;Ügqjla oukak (A wegjqu&
A B C
² ;j;a mÍlaId k< follg we,a
c,h iudk mßud f.k tu c,hg
msßisÿ hlv weKhla oukak' tla
mÍlaId k<hlg f;,a ;Ügqjla fmd,af;,a
oukak' (B wegjqu&'
² wfkla lelErEï k<h tf,i u
kegjQ we,a c,h
;nkak (C wegjqu&'
c,h
² fuu wegjqï Èk lsysmhla
ksÍlaIKh lrkak'
² Tfí ksÍlaIK jd¾;d lrkak'
mssßisÿ l<
hlv weK
8'12 rEmh

A k<fha hlv weKh u, fkd n`Èhs' tu k<fha ;sfnkafka kegjQ c,h neúka
c,fha Èh ù ;snQ jd;h uq¿ukska u bj;a j we;' c,h u;g fmd,af;,a ;Ügqjla
fh§u u`.ska c,h isis,a jk úg jd;h Èh ùu je<lS we;'
B k<fha ;sfnkafka we,a c,h hs' tneúka tu c,fha jd;h we;' c,fhys Èh jQ
jd;h we;s ksid tu hlv weKh u, n`Èhs'
C k<fha hlv weK ndysr mßirhg újD; j we;' Bg ndysr mßirfhka jd;h
,efnk neúka u, ne£u isÿ fõ' fï wkqj hlv u, ne§u i`oyd jd;h wjYH nj
ks.ukh l< yels h'

úoHdj | mod¾:fha úm¾hdi 117


l%shdldrlu 8'15
wjYH øjH (- lelEreï k<hla" msßisÿ hlv weK folla" bá
le,aishï laf,darhsâ iaMál$is,sld fc,a lsr, wenh
l%uh(- hlv weKh

² hlv weK fol je,s lvodisj,ska ueo msßisÿ lr .kak'


² rEmfha mßÈ tajd lsr, wenhg iú lrkak'
² lelEreï k<hg le,aishï laf,darhsâ iaMál$is,sld fc,a oud" weK
iys; wenh thg iú lrkak'
le,aishï
² bá fhdod k<h jdhqfrdaOl lrkak' laf,darhsâ
² fuu wegjqu Èk lsysmhla ksÍlaIKh lrkak' iaMál$is,sld
fc,a
² Tfí ksÍlaIK jd¾;d lrkak' 8'13 rEmh

Èk lsysmhla .; jk úg k<fhka msg; we;s weK fldgia u, ne`§ we;s nj;a


k<h we;=<; we;s weK fldgia u, ne`§ ke;s nj;a ksÍlaIKh l< yels h'

le,aishï laf,darhsâ iaMál$is,sld fc,a lelEreï k<fha we;s jd;fha f;;ukh


wjfYdaIKh lr .kS' wenh jgd bá fh§u ksid k<h jdhqfrdaOl ùfuka f;;ukh
iys; jd;h k<h ;=<g we;=¿ ùu j<lshs' tneúka tu k<fha jd;fha c, jdIam
fkdue;s neúka k<h we;=<; weK fldgia u, fkd n`Èhs'
wenfhka fome;a;g isák fia weK iú lsÍfuka n,dfmdfrd;a;= jkafka weKhl
W,a ;=v fyda me;,s ysi fyda u, ne`§fï § fjkila fkdfmkajk nj ;yjqre
lsÍuhs'

l%shdldrlu 8'16
wjYH øjH (- îlrhla" mÍlaId hlv l=vq
k< folla"
hlv l=vq álla" f;; mq¿ka
f;; mq¿ka
mq¿ka iaj,amhla
l%uh( A k<h B k<h
² mÍlaId k< folla .kak'
tla k<hl f;; mq¿ka
iaj,amhla r`ojkak (A)'
wfkla k<fha f;; mq¿ka
u; hlv l=vq iaj,amhla
oud r`ojkak (B)'
c,h
² îlrhlg c,h álla f.k
tu c,fha by; oelafjk
mßÈ A yd B mÍlaId k< 8'14 rEmh
fol isria j hál=re j
;nkak'
² fuu wegjqu ilia lr Èk lsysmhla ksÍlaIKh lrkak'
² ksÍlaIK igyka lrkak'
118 úoHdj | mod¾:fha úm¾hdi
B k<fha hlv l=vq u, ne£ we;s nj o tu k<fhys Wfika mfyka mx.=jla muK
c,h by< ke. we;s nj o olakg ,efnkq we;'
jd;fhys Tlaiscka mßud m%;sY;h 21]ls' tkï hï wjldYhl we;s jd; mßudfjka
1$5la muK Tlaiscka fõ' u, ne£fï § Tlaiscka jdhqj jeh jkafka kï u, ne£u
isÿ jk wjldYfha wvx.= jd; mßudfjka 1$5la jeh úh hq;= h'
B k<fha ;sfnk hlv l=vq u, ne£u i|yd tu k<fha ;sfnk jd;fha wvx.=
Tlaiscka jdhqj jeh fõ' jd;fha mßudfjka mfyka tlla we;af;a Tlaiscka jdhqj
ksid k<fha Wfika mfyka tlla by<g c, uÜgu by< hhs' ñka meyeÈ,s jkafka
hlv u, ne£fï § Tlaiscka jdhqj jeh jk nj hs'
hlv u, ne£u i|yd jd;fha we;s Tlaiscka iy c,h wjYH nj fuu l%shdldrlïj,ska
meyeÈ,s fõ'
hlv u, ne£fuka wdrlaId lr.ekSu
hlv NdKav u, ne£ug ,la jkafka jd;h yd c,h iu. .eàug bv m%ia;dj ,o
fyd;a muKs' tneúka hläka iE¥ NdKavj, jd;h yd c,h .eàu je<elajqjfyd;a
u, ne`§fuka wdrlaId fõ'

8'15 rEmh .e,ajkhsia


l< nd,aÈhla 8'16 rEmh ;Ska; wdf,am lrk ,o
f.aÜgqjla

hlvj,ska ks¾udKh lrk ,o .%s,a" f.aÜgq" md,ï jeks øjHj, ;Ska; wdf,am lr
;sfnkq Tn ±l we;' ;Ska; wf,am lsÍu hlv u, ne`§u je<elaùug nyq,j Ndú;
lrk l%uhls' tys § hlv" jd;h yd c,h iu. .eàu j<lS' hlvj,ska ;kd we;s
hka;% iQ;%j, u, ne`§u je<elaùu i`oyd .%Sia wdf,am lsÍu o isÿ lrkq ,efí'
.e,ajkhsia l< hlv NdKav ms<sn|j Tn wid we;' .e,ajkhsia lsÍfï § lrkq
,nkafka hlv NdKavj, iskala f,dayh wdf,amkh lsÍu hs' tu wdf,amh ;rula
iSÍ f.dia tys iuyr ia:dk jd;hg ksrdjrKh jqj o tu hlv NdKav u, fkd
n¢hs' tneúka .e,ajkhsia lsÍu b;d fyd| wdrlaIK l%uhls' nd,aÈ" jy, fiú,s
lrk ;yvq" hlv weK wdÈh .e,ajkhsia lsÍfuka wdrlaId lr .; yels h'
áka wdf,am lsÍu o hlv NdKav u, ne£fuka wdrlaId lr.kakd ;j;a l%uhls'
ud¿" lsß msá" wdÈh wiqrd ;nk n÷ka áka n÷ka f,i ye¢kajqj o tajd hlvj,ska
iEÿ n÷ka jk w;r áka mj;skafka wdf,amhla f,i muKs' áka wdf,am l< n÷ka

úoHdj | mod¾:fha úm¾hdi 119


fufia áka n÷ka f,i idudkH jHjydrfha mj;shs' flfia fj;;a áka wdf,ams;
n÷kla iSÍ .sh úg b;d blaukska u, n¢hs'

8'6 WodiSkslrKh
wï," Niau yd WodiSk øjH ms<sn`oj Tn 7 jeks fY%aKsfha § W.;a foa isyshg k.kak'
tu øjH ms<sn`oj lreKq mqkÍlaIKh lsÍu i`oyd 8'17 l%shdldrlfuys fhfouq'

l%shdldrlu 8'17
wjYH øjH (- yhsâfrdlaf,daßla ødjKh" fidaähï yhsâfrdlaihsâ ødjKh"
fidaähï laf,darhsâ ødjKh ^¨Kq ødjKh&" mÍlaId k<" r;=
,sÜuia" ks,a ,sÜuia" pH lvodis" msfkda,ama;e,ska
l%uh (-
² yhsâfrdlaf,daßla ødjKh" fidaähï
yhsâfrdlaihsâ ødjKh iy fidaähï
laf,darhsâ ødjKh mÍlaId k<
;=klg .kak'
²² fuu ødjK ;=k u ks,a ,sÜuia len,s
;=klska mÍlaId lrkak'
² fuu ødjK ;=k u r;= ,sÜuia len,s
;=klska mÍlaId lrkak'
² fuu ødjK ;=k pH lvodis len,s B C
A
;=klska mÍlaId lrkak' yhsfv%dlaf,daßla fida ä hï fida ähï
² fuu ødjK ;=kg msfkda,ama;e,ska ødjKh yhs â frdla i hs â la f ,da rhsâ
ødjKh ødjKh
ìkaÿ fol ne.ska oukak'
8'17 rEmh
² Tfí ksÍlaIK j.=.; lrkak'
² A ødjKh ks,a ,sÜuia lene,a, r;= meyehg yrjhs' A ødjKh r;= ,sÜuiaj,
j¾K úm¾hdihla we;s fkd lrhs' th pH lvodis lene,a,lska mÍlaId l<
úg 7g wvq w.hla ,efí' msfkd,ama;e,ska oeuQ úg wj¾Kj u mj;shs'
² B ødjKhg ks,a ,sÜuia oeuQ úg j¾K úm¾hdihla we;s fkd fõ' r;= ,sÜuia
oeuQ úg ks,a mdg fõ' pH lvodishla oeuQ úg pH w.h 7g jeä nj fmfka'
msfkda,ama;e,ska oeuQ úg frdai meyehla we;s fõ'
² C ødjKh u.ska ks,a ,sÜuiaj, fyda r;= ,sÜuiaj, meyeh fjkia fkdflf¾'
pH lvodish j¾K wxl 7 fmkajhs' msfkda,ama;e,ska oeuQ úg j¾K fjkila
we;s fkd fõ'
by; ksÍlaIK wkqj A ødjKh wdï,sl nj;a B ødjKh Ndiañl nj;a C ødjKh
WodiSk nj;a y`ÿkd .; yels h'

120 úoHdj | mod¾:fha úm¾hdi


Niauhlg wï,hla tl;= lrk úg ljr wkaofï úm¾hdihla isÿ fõ oehs fidhd
ne,Su
Worfha we;s jk wï, .;sh iukh lsÍu i`oyd ñ,ala T*a ue.akSishd Èhrh ,nd
fok nj Tn wid we;' ñ,ala T*a ue.akSishd Ndiañl øjHhls' fufia wdï,sl
øjHhl n,mEu wju lsÍu i`oyd Ndiañl øjHhla §ug fya;=j l=ula o @ fï
ms<sn`oj fidhd ne,Sug 8'18 l%shdldrlfuys ksr; fjuq'

l%shdldrlu 8'18
wjYH øjH (- îlrhla" ìkaÿ msfmÜgqjla" ;kql fidaähï yhsâfrdlaihsâ ødjKh"
;kql yhsâfrdlaf,daßla wï,h" msfkda,ama;e,ska
l%uh (-
² îlrhlg ;kql fidaähï yhsâfrdlaihsâ ødjKfha 10 ml tla lrkak' thg
msfkda,ama;e,ska ìkaÿ lsysmhla o tl;= lrkak' bka miqj ìkaÿ msfmÜgqjla
u.ska ;kql yhsâfrdlaf,daßla wï,h áflka ál thg tl;= lrñka ødjKfha
j¾K úm¾hdih ksÍlaIKh lrkak'
² wï,h tl;= lsÍu iu. ødjKfha frdai meyeh áflka ál wvq ù tla;rd
wjia:djl § wj¾K fõ' ñka meyeÈ,s jkafka Niauhlg wï,hla tl;= lrk
úg Niaufha Ndiañl .=Kh l%ufhka ke;s ù hk njhs'

a) msfkda,ama;e,ska ìkaÿ lsysmhla oeuQ


fidaähï yhsâfrdlaihsâ ødjKh
b) wï,h tl;= lsÍu ksid ;rula ÿrg
WodiSkSlrKh ù we;'
c) uq¿ukska u WodiSkSlrKh ù we;'

8'18 rEmh
fuf,i Niauhlg wï,hla tl;= lsÍfï §;a" wï,hlg Niauhla tl;= lsÍfï §;a
tajdfha wdï,sl yd Ndiañl .=K wvq jk w;r tla;rd wjia:djl § wdï,sl yd
Ndiañl .=K uq¿ukska u ke;s ù hhs' tu l%shdj,sh WodiSkslrKh f,i y`ÿkajhs'
fidaähï yhsâfrdlaihsâ hkq Niauhla nj o yhsâfrdlaf,daßla hkq wï,hla nj o
Tn okshs' fï foj¾.h m%;sl%shd lrk úg iEfokafka fidaähï laf,darhsâ yd c,h
hk WodiSk øjH fõ' fuu wï, yd Niau w;r m%;sl%shdj ridhksl úm¾hdihls'
th WodiSkslrK m%;sl%shdjla f,i ye¢kafõ' tu m%;sl%shd my; ±lafjk wdldrhg
jpk iólrKhlska ±laúh yels h'
fidaähï yhsâfrdlaihsâ ¬ yhsâfrdlaf,daßla wï,h → fidaähï laf,darhsâ ¬ c,h
idudkH Ôú;fha wï, - Niau WodiSkslrKh yuq jk wjia:d lsysmhla ms<sn|j
ó<Õg fidhd n,uq'

úoHdj | mod¾:fha úm¾hdi 121


wdudYfha wï, .;sh jeä jQ úg" ñ,ala T*a ue.akSishd mdkh lrkq ,efí' ñ,ala
T*a ue.akSishd hkq ue.akSishï yhsâfrdlaihsâ keue;s Niauh hs' tu Niauh u.ska
wdudYfha jeämqr we;s yhsâfrdlaf,daßla wï,h WodiSk ùu isÿ fõ'
ó ueiaika oIag l< úg yqkq wdf,am lsÍfuka fõokdj my j hhs'
ó ueiaika oIag l< úg iug we;=¿ jk úI wdï,sl h' yqkq hkq
Niauhls' ta u.ska wï,h WodiSk fõ' fõokdj my j hkafka
tneúks' fonreka oIag l< úg we;=¿ jk úI Ndiañl h' tneúka
úkdlsß fyda foys hqI jeks wdï,sl øjHhla wdf,am lsÍfuka tu
úI WodiSk ù fõokdj my j hhs'
wdï,sl mig yqkq fhdokq ,efí' yqkq Ndiañl øjHhla neúka
mfiys wdï,sl ;;a;ajh wvq flf¾'
8'19 rEmh

idrdxYh
²² mod¾:fha isÿ jk úm¾hdi fN!;sl úm¾hdi yd ridhksl úm¾hdi
hkqfjka foj¾.hls'
²² hï mod¾:hl mj;sk iajNdjh fjkilg ,la jqj o" tu mod¾:fha ixhq;sh
fjkilg ,la fkdjk wkaofï úm¾hdi fN!;sl úm¾hdi f,i ye`Èkafõ'
²² hï mod¾:hl ixhq;sh fjkia ù kj øjH iE§ula isÿ jk wkaofï úm¾hdi
ridhksl úm¾hdi f,i ye`Èkafõ'
²² hlv u, ne`§u" f,day úLdokh ùu" oykh" WodiSkSlrKh ridhksl
úm¾hdij,g ksoiqka fõ'
²² ú,hkh" jdIamSlrKh" W!¾èjmd;kh" >kSNjkh" ysudhkh jeks úm¾hdi
fN!;sl úm¾hdi fõ'
²² ;dm úm¾hdihla isÿ ùu" jdhqjla msg ùu" wjlafIamhla iE§u" j¾K
úm¾hdi isÿ ùu" WIaK;aj fjkia ùu hk idlaIH tlla fyda lsysmhla
u`.ska ridhksl m%;sl%shdjla isÿ ù we;s nj ±k.; yels h'
²² m%;sl%shdjg iyNd.s jk øjH m%;sl%shl jk w;r tys § iEfok øjH M, fõ'
²² ridhksl m%;sl%shdj, § iuia; ialkaOh fjkia fkd fõ' tkï m%;sl%shdjg
iyNd.S jQ m%;sl%shlj, ialkaOh m%;sl%shdjg miq iEfok M,j, ialkaOhg
iudk fõ'
²² odyH øjH Tlaiscka iu. m%;sl%shd lsÍu oykh kï fõ'
²² fndfyda bkaOk mQ¾K oykhg Ndck ùfï § ldnka vfhdlaihsâ yd c,h
iEfoa'
²² wiïmQ¾K oykfha § ldnka vfhdlaihsâ yd c,hg wu;rj fkd±jqKq
ldnka yd ldnka fudfkdlaihsâ iEfoa'
²² mQ¾K oykfha § ksmfok ;dm m%udKh w¾O oykfha § ksmfok ;dm
m%udKhg idfmalaIj by< h'
122 úoHdj | mod¾:fha úm¾hdi
²² hlv u, ne`§u i`oyd Tlaiscka iy c,h wjYH fõ'
²² ;Ska; wdf,am lsÍu" .e,ajkhsia lsÍu yd .%Sia wdf,am lsÍu jeks l%u u`.ska u,
ne`§u je<elaúh yels h'
²² wï,hla yd Niauhla tlsfkl iïmQ¾Kfhka m%;sl%shd l< úg" wï,fha wdï,sl
.=K o" Niaufha Ndiañl .=K o" ke;s ù hhs'
²² wï, yd Niau w;r ridhksl m%;sl%shd WodiSkslrK m%;sl%shd f,i ye`Èkafõ'
wNHdi
1& my; m%Yak i`oyd § we;s ms<s;=re w;=ßka ksjerÈ fyda jvd;a .e<fmk ms<s;=r
f;darkak'
1' ridhksl úm¾hdihla fkdjkafka"
1' yqud,h >kSNjkh ùu hs' 2' ue.akSishï oykh ùu hs'
3' hlv u, ne`§u hs' 4' f,day u,sk ùu hs'
2' ñka wi;H m%ldYh ljrla o@
1' oykh ridhksl m%;sl%shdjls'
2' oykh i`oyd Tlaiscka wjYH fõ'
3' mQ¾K oykh ksid iEfokafka ly mdg ±,a,ls'
4' hula oykh i`oyd tys Êj,kdxlh olajd r;a ùu wjYH fõ'

3' Èk lsysmhlg miq u, ne£ula olakg fkd,efnkafka l=uk wegjqfï we;s


hlv weKfhys o @
f;,a f;,a
;Ügqj ;Ügqj
kegjQ c,h kegjQ c,h
c,h c,h

1' A 2' B 3' C 4' D


4' iskala lene,a,la" fldm¾ i,af*aÜ ødjKhlg ±uQ úg we;s jk ksÍlaIKhla
fkdjkafka"
1' iskala lene,a, l%ufhka Èhùu'
2' r;= - ÿUqre øjHhla iskala lene,a, jgd ne`§u
3' iq¿ jYfhka ødjKh r;a ùu
4' ødjKfha ks,a meyeh tf,i u mej;Su
5' A - i,a*¾ B - ue.akSishï C - hlv
r;a lsÍfï § ridhksl úm¾hdihlg Ndckh jkafka by; øjHj,ska l=uk
tajd o@
1' A muKs' 2' A yd B muKs' 3' B yd C muKs' 4' A, B yd C ys h'
úoHdj | mod¾:fha úm¾hdi 123
2& nkaika ±,af,a rEm igykla my; ±lafõ'
a) tys A,B,C yd D l,dm kï lrkak' D
b) tu l,dm w;ßka mQ¾K oykh isÿjk l,dmh l=ula o@
C
c) nkaika odylfha oykh jk bkaOkh l=ula o@
B
3& wdudYfha wï, .;sh jeä ùu ksid we;sjk wmyiq;djg
ue.akSishd laISrh (milk of magnesia) mdkh lsÍu ks¾foaY flf¾' A
a) ue.akSishd laISrh wdï,sl o@ Ndiañl o@
b) ue.akSishd laISrh yd wï, w;r m%;sl%shdj ye`Èkafjkafka
l=uk kulska o@
4& my; i`oyka ixisoaê fláfhka meyeÈ,s lrkak'
1' mfiys wdï,sl iajNdjh u`.yrjd .ekSug mig yqkq tl;= lrkq ,efí'
2' ;Ska; wdf,am lsÍfuka hlvj,ska ;ekQ NdKavj, u, ne£fuka
wdrlaId fõ'
3' we`o isák we`ÿug .sks weú¿Kq wjia:djl § Èùu kqiqÿiq h'

mdßNdIsl jpk
fN!;sl úm¾hdi - Physical changes
ridhksl úm¾hdi - Chemical changes
u,sk ùu - Tarnishing
øj ùu - Melting
jdIamSlrKh - Vapourisation
W!¾èjmd;kh - Sublimation
>kSNjkh - Condensation
ysudhkh - Freezing
oykh - Combustion
úLdokh - Corrosion
u,lv lEu - Rusting
WodiSkslrKh - Neutralisation
újD; moaO;sh - Open system
ixjD; moaO;sh - Closed system
m%;sl%shl - Reactants
M, - Products
ialkaO ixiaÒ;s kshuh - Law of conservation of mass

124 úoHdj | mod¾:fha úm¾hdi

You might also like

pFad - Phonifier reborn

Pfad - The Proxy pFad of © 2024 Garber Painting. All rights reserved.

Note: This service is not intended for secure transactions such as banking, social media, email, or purchasing. Use at your own risk. We assume no liability whatsoever for broken pages.


Alternative Proxies:

Alternative Proxy

pFad Proxy

pFad v3 Proxy

pFad v4 Proxy