Katalin Karikó
 Katalin Karikó (2021) | |
| Państwo działania | |
|---|---|
| Data i miejsce urodzenia | |
| Specjalność: biochemia | |
| Alma Mater | |
| Doktorat |
1982 – biochemia |
| Uczelnia | |
| Odznaczenia | |
| |
| Nagrody | |
|
| |
Katalin Karikó (ur. 17 stycznia 1955 w Szolnoku) – węgierska biochemiczka, działająca w Stanach Zjednoczonych. Wraz z Drew Weissmanem laureatka Nagrody Nobla w dziedzinie fizjologii lub medycyny w 2023 roku.
Życiorys
[edytuj | edytuj kod]Urodziła się w Szolnoku, potem mieszkała w Kisújszállás, gdzie ojciec był rzeźnikiem a matka księgową[1]. Studiowała na Uniwersytecie Segedyńskim, magister biologii z 1978 r. W 1982 roku uzyskała tam stopień doktora z biochemii[2]. W 1985 roku została zwolniona z uczelni i, wraz z mężem inżynierem i dwuletnią córką, wyjechała z Węgier do Stanów Zjednoczonych Ameryki. Pieniądze, które uzyskali ze sprzedaży samochodu, wymienili na czarnym rynku na USD o równowartości 900 GBP, które przemycili przez granicę w pluszowym misiu córki[3][4].
31 października 1978 r. została zarejestrowana przez kontrwywiad Ministerstwa Spraw Wewnętrznych Węgierskiej Republiki Ludowej jako tajny współpracownik Lengyel Zsolt, pozyskał ją hadnagy László Salgó[5][6][7][8][9].
W Stanach Zjednoczonych Ameryki pracowała początkowo na Temple University w Filadelfii, a w 1989 roku przeniosła się do Szkoły Medycyny Uniwersytetu Pensylwanii[4].
Podczas prac na Uniwersytecie Segedyńskim, zaczęła interesować się syntezą i badaniami kwasu rybonukleinowego, kontynuowała prace dotyczące tej tematyki podczas pobytu w Stanach Zjednoczonych Ameryki, koncentrując się na mRNA. Planowała podjąć badania wykorzystujące mRNA w terapii mukowiscydozy i udar mózgu, ale nie uzyskała na nie funduszy[4].
W 1998 roku naukowczyni podjęła współpracę z immunologiem Drew Weissmanem (spotkali się przypadkowo przy kserokopiarce). Efektem ich badań było zmodyfikowanie zasad azotowych nukleozydów, co ograniczyło powstawanie stanu zapalnego wywołanego przez wstrzyknięcie RNA[4]. Opatentowali to rozwiązanie i założyli startup, którego celem miało być opracowanie leków opartych na RNA. Nie doszli jednak do etapu badań klinicznych i uczelnia sprzedała prawa do tego rozwiązania przedsiębiorstwu CellScrypt[4].
W 2013 roku podjęła pracę w BioNTech (pracę oferowało jej również przedsiębiorstwo Moderna), uzyskała w niej stanowisko senior vice-president. Zarówno BioNTech (we współpracy z Pfizerem), jak i Moderna opracowały szczepionki przeciw COVID-19, oparte na odkryciu Karikó i Weissmana[4].
W 2023 roku wraz z Weissmanem otrzymała Nagrodę Nobla w dziedzinie fizjologii lub medycyny za odkrycia na polu zasad (azotowych) nukleozydów, które umożliwiły opracowanie skutecznych szczepionek mRNA przeciw COVID-19[10][11]. W tym samym roku została odznaczona Krzyżem Wielkim Orderu Węgierskiego Świętego Stefana[12]
Życie prywatne
[edytuj | edytuj kod]Córka Katalin Karikó, Zsuzsanna Francia jest obywatelką USA, uprawia wioślarstwo, zdobyła dwa złote medale olimpijskie w tej dyscyplinie[4][3].
Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ Katalin Karikó. Chcieli ją zwolnić, obcięli pensję. Teraz dostała Nobla – Wiadomości [online], onet.pl [dostęp 2024-04-23] (pol.).
- ↑ Katalin Karikó. [w:] 9th International mRNA Health Conference [on-line]. [dostęp 2021-05-08]. (ang.).
- ↑ a b Katalin Kariko, the scientist behind the Pfizer Covid-19 vaccine. [w:] France 24 [on-line]. 2020-12-18. [dostęp 2021-05-08]. (ang.).
- ↑ a b c d e f g Covid vaccine technology pioneer: 'I never doubted it would work’. [w:] The Guardian [on-line]. 2020-11-21. [dostęp 2021-05-08]. (ang.).
- ↑ [Bálint László A hálózati nyilvántartás szereplői – Az államvédelmi és állambiztonsági hálózat nyilvántartása Szegeden és Csongrád megyében https://www.antikvarium.hu/konyv/balint-laszlo-a-halozati-nyilvantartas-szereploi-805110].
- ↑ Kuruc.info – Szakértői nyomok Karikó Katalin („Lengyel Zsolt” titkos megbízott?) állítólagos állambiztonsági múltjában [online], kuruc.info [dostęp 2024-04-23] (węg.).
- ↑ Kuruc.info – Karikó Katalin elismerte, hogy beszervezték, de „írásos jelentést nem adtam, senkinek nem ártottam” [online], kuruc.info [dostęp 2024-04-23] (węg.).
- ↑ Ungváry Krisztián: Karikót nem a kémelhárítás küldte Amerikába | Euronews [online], euronews.com [dostęp 2024-04-23] (węg.).
- ↑ Telex: Karikó Katalint fenyegetéssel beszervezte a szocialista állambiztonság, de egyetlen jelentést sem adott [online], telex.hu [dostęp 2024-04-23] (węg.).
- ↑ Nagroda Nobla z medycyny za szczepionki mRNA, które ocaliły miliony ludzi przed ciężkim zachorowaniem i śmiercią z powodu COVID-19! [online], wyborcza.pl, 2 października 2023 [dostęp 2023-10-02].
- ↑ The Nobel Prize in Physiology or Medicine 2023 – Press Release [online], NobelPrize.org, 2 października 2023 [dostęp 2023-10-02] (ang.).
- ↑ Karikó Katalin és Szilágyi Áron kapta a Szent István-rendet [online], magyarnemzet.hu [dostęp 2024-04-23] (węg.).
- Węgierscy biochemicy
- Amerykańscy biochemicy
- Węgierscy naukowcy
- Amerykańscy naukowcy
- Nobliści – fizjologia i medycyna
- Laureaci Nagrody Japońskiej
- Odznaczeni Orderem Świętego Stefana
- Wykładowcy Uniwersytetu Pensylwanii
- Amerykanie pochodzenia węgierskiego
- Węgrzy
- Ludzie urodzeni w Szolnoku
- Ludzie związani z Segedynem
- Urodzeni w 1955