Cong-kow
Cong-kow(中國) i tini Asia atu Europe (亞歐大陸) a kanatal atu i hekal nu kenis, u niyay a ngangan Si-zou(西周) katinengan wini “u satabakiay nu kanatal lamin”.
(u sulit nu Hulam: 中國是位於亞歐大陸的國家或地理區域。此名稱最早見於西周，理解為「居天下之中的邦國」。)
u siwkay nu kanatal(介紹國家)
[mikawaway-kalumyiti | mikawaway tu kalumyiti sakatizeng bangu]u Cong-kow sa ilabu nu Yaco, itiza i 35 00 N, 105 00 E
u ahebal nu lala’ mapulung sa izaw ku 9,596,960 km2
u ahebal nu lalaay sa 9,326,410 izaw ku km2, u ahebal nu nanumay sa izaw ku 270,550 km2
hamin nu tademawana 1,373,541,278.
kakalukan umah sa 54.70%, kilakilangan umah sa 22.30%, zumaay henay umah sa 23%
tapang tusu nu kanatal (首都)
[mikawaway-kalumyiti | mikawaway tu kalumyiti sakatizeng bangu]u tapang tuse nu kanatal sa u Beijing (北京).
sapadateng nu kanatal demiad (國家紀念日)
[mikawaway-kalumyiti | mikawaway tu kalumyiti sakatizeng bangu]sapadateng nu kanatal demiad sa 1 bulad 10 demiad.
tabakiay a tapang nu kanatal (元首)
[mikawaway-kalumyiti | mikawaway tu kalumyiti sakatizeng bangu]u tabakiay a tapang nu kanatal (congtung) ayza sa ci Xi Jinping, micakat a demiad sa i 2012 a mihca 11 bulad 15 demiad.
u hata(國旗)
[mikawaway-kalumyiti | mikawaway tu kalumyiti sakatizeng bangu]u kulit nu hata nu Cong-kow sa, u sumanahay atu takuliway. sibunac i pabaw nu hata, cacay ku tabakiay, sepat ku adidiay a bunac.
Cong-kow i tini Asia atu Europe (亞歐大陸) a kanatal atu i hekal nu kenis, u niyay a ngangan Si-zou(西周) katinengan wini “u satabakiay nu kanatal lamin” wini u Se-yi(四夷), u masasuayaway a kakitizaan u zuma sa wizaan Lo-yang(洛陽) a masaenalay nu kapulungan a kakitizaan, namakay Si-zou(西周), katukuh i kaHulaman tu pikuwan, mahiza tu nu kasumamadan henay kunizatengan kunipikuwan tu kanatal, a winian a Cong-kow.
(u sulit nu Hulam: 中國是位於亞歐大陸的國家或地理區域。此名稱最早見於西周，理解為「居天下之中的邦國」，是與「四夷」相對的領域概念，有時也用以指「以洛陽盆地為中心的中原地區」，從西周至清的各政權秉持傳統的天下觀念，皆使用「中國」稱呼本國。
uyni u sazikuzay nu Hulam alesan tuway ku nu kasumamadan henay ku nipizateng tu pikuwan tu kanatal, kilul tu nu ayzaay nizatengan tu kawaw nu Cung-hua-min- kuw(中華民國), u nu kakilul tu si ngangan tu Cung-hua-min-kuw(中華民國) atu Cung-hua-zen-min-kung-he-kuw (中華人民共和國).
(u sulit nu Hulam: 清末以來，傳統的天下觀念被揚棄，伴隨著中華民族概念的流行，中華民國與中華人民共和國先後用以自稱。)
Chinese territory (中國疆域)a kenis, kilul tu nu laylay tu nikikasumab atu macunus mawada’ nika katuud u caay piliyas i Cung-yuan (中原) nu tuni Hung-ti (黃帝) a pikuwan u tapang nu ngannganan ,i tini amin a han-ti Ciu-cou(九州) i tini i laylay nu lalangawan tu Hung-ti (黃帝) a pikuwan makayza i nu tapiingan nu kasaniyazu’ nu binacadan tu sanabinacadan a tademaw, u kawaw a malalacal atu mangangayaw, masalalilid ayza i tini kitakit palatatenga’ amin tu tayhiw Cong-kow pupikawaw nu Cung-hua-zen-min-kung-he-kuw (中華人民共和國).
(u sulit nu Hulam: 中國疆域隨著歷史演變而有所增減，但大多不脫以中原王朝根基所在的漢地九州為中心，在文化上歷代王朝政權透過與周邊各民族政權的交流與征戰，而互相影響。現今國際上廣泛承認代表「中國」的政權是中華人民共和國 。)
u Cong-kow u sakacakat nu kanatal i kitakit u saayaway macakat. i kasumamadan a mihcacan Cung-yuan (中原) a kakitizaan malingatu tahekal ku sakaput a niyazu’, ayaw nu kasumamadan tu 27 a mihcaanay tahekal ku u zumaay a kanatal, wini a tapang ku tengilan, ayaw nu tusa bataan a mihcaan malingatu sasumamadan a Cong-kow u ninu micunud tu nu Hung-tiay (黃帝) a pikuwan. ayaw nu kasasumamadan tu 221 a mihcaan malawpes nu Cin-kuw(秦國) ku enemay a kanatal, pahecek tu nu Cong-kow saayaway a nipapulung mikuwan. satusa i tini pinaay tu malebud a mihcaan hawsa Cong-kow u pikuwan nu Cong-kow a cen-ze a pikuwan pangkiw ku nu kasumamaday a Siy-tay(夏代) mala u nganganan nu kasumamadan a Hung-ti(黃帝) mipenec tu kasumamaday a mihcaan a paliyun aca tu sapikuwan a kawaw.
(u sulit nu Hulam: 中國文明是世界上最早的文明之一。新石器時期，中原地區開始出現聚落組織；公元前27世紀左右出現方國，以共主為首的制度；前20世紀開始，古代中國進入世襲的封建皇朝階段；公元前221年，秦滅六國，完成中國第一次大一統。此後幾千年來，中國的政治制度以半傳統的夏代為基礎的世襲君主制以朝代更換政權運作。)
zikuzan satu pinaay tu a satabakiay kini u mapela’ atu muliyaw aca masakaput, u kasasumat nu sumamaday a mihcaan, caliway tu pinaay tu nipapulung atu tunipapela’ tu nikakutay tu kawaw, katukuh 1911 a mihcan Sin-hay-ke-min(辛亥革命) a ngangayaw hawsa. Cong-kow paalesen tu ku nu Hung-tiay (黃帝) a pikuwan, u nian Cung-he-ce(共和制), i kahulaman a kanatal i 1912 a mihcaan, palekal pakutay tu Cung-hua-min-kuw(中華民國), 1945 a mihcaan sakatusa mabuwah u lalabuay a mangangayaw ku lalabuay a nu kanatal hawsa, 中國共產黨 haymaw satu makelec ku lala’ nu Cong-kow, nikuzan I 1949 a mihcaan tu cacay bataan a bulad, cacay a demiad patizeng tu Cung-hua-zen-min-kung-he-kuw (中華人民共和國), masa u nu Cung-hua-min-ku中華民國atu Cung-hua-zen-min-kung-he-kuw (中華人民共和國) mahatatusa silae’b tu taywan a bayu, masasulacus 對立ku nuayawan, wini u kitakit u nganganan a kakitizaan atu lalabu a kawaw nu Lian-he-ku(聯合國)Cung-hua-min-ku-zen-hu(中華民國政府) mahiza tu a izaw yaay tu tungusay dayhiy tu Cong-kow, katukuh 1971 a mihcaan u tatengil nu Lian-he-ku(聯合國)u nipalimaan makaawas tu 2758 a bangku, kya maemin malebun mapakutay nu Cung-hua-zen-min-kung-he-kuw (中華人民共和國) zen-hu.
(u sulit nu Hulam: 此後經多次擴大，破裂，重組，朝代更迭，經過數次統一與分裂交替進行。直到1911年辛亥革命後，中國廢除君主制，實行共和制，清朝被1912年成立的中華民國取代。1945年第二次國共內戰爆發後，中國共產黨逐漸控制中國的大部分領土，最終於1949年10月1日建立中華人民共和國，形成了中華民國與中華人民共和國雙方相隔台灣海峽對峙的局面；惟做為國際關係核心場域的聯合國系統內，中華民國政府仍持擁有「中國」代表權，直到1971年聯合國大會2758號決議通過後，才被中華人民共和國政府完全取代。)
laylay(歷史)
[mikawaway-kalumyiti | mikawaway tu kalumyiti sakatizeng bangu]saayaway a kasumamadan a laylay (上古史)
[mikawaway-kalumyiti | mikawaway tu kalumyiti sakatizeng bangu]Cong-kow a laylay a nu makayni i sulit a cudad, tahekal tu i Sang-chaw(商朝) malingatu izaw tu ku tulu malebut lima lasubu a mihcaan, namakay caliway tunu tusa tuni sulitan a hulic pawacay (證明), Siy-chaw(夏朝) malingatu izaw ku sepat malebut tusa lasubu a mihcaan, namakay Sang-huang-uw-ti(三皇五帝) atu nakamuan a mihcaan Cuan-suo-se-day(傳說時代) malingatu pakala tu sepat malebut enem a lasubu a mihcaan, makay Pan-ku(盤古)、San-ti(上帝)、Ni-wa(女媧) nakungkuan nu babalaki a mihcaan pakalal tu lima a mihcaan .
(u sulit nu Hulam: 中國歷史如果從文字出現的商朝算起約有三千五百年（信史）；從經過二重證據法證明的夏朝算起約有四千二百年；從三皇五帝的傳說時代算起約有四千六百年；從盤古、上帝、女媧等不確定的神話時代算起約有五千年。)
itepan tu kasumamadan a laylay中世史
[mikawaway-kalumyiti | mikawaway tu kalumyiti sakatizeng bangu]piazihan Cung-ku-caw-tay(中國朝代) kasasumamadan a Cong-kow miawas tu pinaay a nikakutay tu laylya nu knatal,Hung-ti (黃帝) mapulung atu malaliyas tu ni u kakutay u zuma satu kapulung tu mihcaan izaw ku Cin-han(秦漢),Ci-cin(西晉),Suy-tang(隋唐),bey-sung(北宋) hatini kakatuud kapulung, Yuan-tay(元代)、Min-tay(明代)、Cin-tay(清代), u ni kalaliyasan a mihcaan izaw ku Chun-ciw-zang-ku(春秋戰國)San-ku(三國)Uw-huw-se-luw-ku-se-ciy(五胡十六國時期)Nan-pe-caw(南北朝)Uw-day-se-ku(五代十國)Sung-liyaw-cin-yuan(宋遼金元) zuku.
(u sulit nu Hulam: 古代中國經歷朝代更迭不下數次，統一與分裂交替發生，其中統一的時期有秦漢、西晉、隋唐、北宋（局部統一）、元代、明代、清代等，分裂時期有春秋戰國、三國、五胡十六國時期、南北朝、五代十國、宋遼金元等。)
ayaw nu kasumamadan tu 21 a mihcaan, u wawa ni Yu(禹) mipatizeng tu Cong-kow saayaway saicelangay a kamihcaan nu Siy-chaw(夏朝), zikuzan tu sepat lasubu a mihcaan Tang(湯), mabelin ku Siy-chaw(夏朝) a kamihcaan, u mahini malakuwit tu kuni u kasumamadan henay a laylay a nikauzipan tatenga’ u saayaway nu Cung-yuan-wang-shaw(中原王朝), ayaw pakala tu 1046 a mihcaan Zew-wu-wang(周武王), malawpes nu Zew-chaw(周朝)。
(u sulit nu Hulam: 公元前二十一世紀，禹的兒子啟建立了中國第一個世襲朝代夏朝。四百餘年後湯推翻夏，創建商朝，是目前通過考古確認的第一個中原王朝。約前1046年周武王滅商建立周朝。)
patizen tu Zew-chaw(周朝), Zew namakay Zew-wu-wang(周武王), Zew-zen-wang(周成王)和Zew-kang-wang (周康王) mikuwan tulu a laylayan a mihcaan. patizeng kapah tuni pikuwan tu saykay mala Hung-ti (黃帝) tu ci,Cen-wang(成王) kang-wang(康王)masangangan tu Cen-kang-ze-ce(成康之治), i tini kala Hung-ti (黃帝) nica sa pangangan han tu Cen-kang-ze-ce(成康之治) a pikuwan. 841 a mihcaan kanatalay a tademaw malebu mala u Cong-kow a laylay, tatenga’ malingatu tunian a mihcaan, satu u Zew-chaw(周朝) malingatu tu kalawlawpesan tu, ayaw nu 771 a mihcaan malawpes tu ku Zew-chaw(周朝)，patizeng tu Dung-zew(東周)，u Cung-yuan(中原) maaalaw pingangayaw tu Chun-ciw-zang-ku(春秋戰國) a kanatal a kamihcaan.
(u sulit nu Hulam: 周經周武王、周成王和周康王三代的治理，建立完備的禮治社會，成王、康王在位期間後被稱為成康之治。前841年的國人暴動成為中國歷史有確切紀年的開始，此後周朝開始衰退。前771年西周滅亡，東周建立，中原進入諸侯爭霸春秋、戰國時代。)
ayaw nu kasumamadan tu 221a mihcaan, malawpes ni Cin-se-huang(秦始皇) ku enem a kanatal patizeng satu ku Cin-chau (秦朝)，palacacay hantu ku Cong-kow. namahica palebung tu u nipikelec pikuwan nu Cong-kow, malingatu tu ni Cung-yang(中央) a saupu tu sakaku mikuwan nu Hung-ti (黃帝), ayaw nu 207 a mihcaan malawpes tu ku Cin-chau (秦朝)，kilul tu ni ngangayaw nu Cu-han-zan-zen(楚漢戰爭)，mademec ni Liw-pang(劉邦) ci Sang-yu(項羽) i tini i ayaw nu 202 a mihcaan hawsa patineng satu Han-chaw(漢朝)，Si-han(西漢) namilawpes tu Wen-cin-ze-ce(文景之治) icelang tu ku Han-uw(漢武) atu Zaw-sun--ze-ce (昭宣之治), Cong-kow u saicelangay tu a kanatal, mala u kakitaan tu. u nu satipan a Lu-ma-di-cu(羅馬帝國) malecat mala u tabakiay tu Hung-ti (黃帝) a kanatal.
(u sulit nu Hulam: 公元前221年，秦始皇消滅六國，建立秦朝，統一中國。從此中國結束分封體系，開始中央集權的君主統治時代。前二零七年秦朝滅亡，在隨後的楚漢戰爭中，劉邦打敗項羽於前202年建立漢朝，西漢經歷文景之治、漢武盛世、昭宣之治，中國的國勢來到第一個輝煌的高峰，與西方的羅馬帝國同時成為舉足輕重的世界大帝國。)
u sulit nu zuma a kamu(其他的稱呼)
[mikawaway-kalumyiti | mikawaway tu kalumyiti sakatizeng bangu]- u sulit nu Hulam: 中國
- u sulit nu Lipun: 中国
- u sulit nu Amilika: China