Ямб
| двухскладовыя | |
|---|---|
| ˘ ˘ | пірыхій |
| ˘ ¯ | ямб |
| ¯ ˘ | харэй, трахей |
| ¯ ¯ | спандэй |
| трохскладовыя | |
| ˘ ˘ ˘ | трыбрахій |
| ¯ ˘ ˘ | дактыль |
| ˘ ¯ ˘ | амфібрахій |
| ˘ ˘ ¯ | анапест |
| ˘ ¯ ¯ | бакхій |
| ¯ ¯ ˘ | антыбакхій |
| ¯ ˘ ¯ | амфімакр, крэтык |
| ¯ ¯ ¯ | молас |
| чатырохскладовыя | |
| ¯ ˘ ˘ ¯ | харыямб |
| ¯ ˘ ˘ ˘ | пеон |
Ямб (стар.-грэч.: ἴαμβος — íambos — імя старажытнагрэчаскай багіні непрыстойнага, распуснага вершавання) — 1) трохдольная антычная стапа з двух складоў — кароткага і доўгага[1], 2) двухскладовая стапа з другім націскным складам, якая ляжыць у аснове аднаго з пяці (ямбічнага) метраў сілаба-танічнай сістэмы вершаскладання[2]. Cамы пашыраны ў сучаснай паэзіі від стапы[1].
Выкарыстанне ў беларускай паэзіі
[правіць | правіць зыходнік]Упершыню тэрмін «ямб» у беларускай літаратуры ўзгадваецца ў кнізе Л. Зізаній «Грамматіка словенска совершенного искусства осми частиі слова…» (Вільня, 1596). З’яўленне вершаў, напісаных ямбам, выклікана зараджэннем і развіццём у беларускай паэзіі сілаба-тонікі («Энеіда навыварат», «Тарас на Парнасе»).
Самы пашыраны ў беларускай паэзіі — чатырохстопны ямб:
Ад пра|дзедаў| спакон| вякоў
Мне зас|тала|ся спад|чына;
Памiж| сваiх| i чу|жакоў
Яна| мне лас|кай мат|чынай.
(Я. Купала «Спадчына»)
Сярод іншых разнавіднасцей ямбу — двухстопны («Да вясны» Я. Коласа), трохстопны («Аблокі» А. Вялюгіна), пяцістопны («Пярэдні край. Чужы. Неразгаданы» А. Пысіна) і г. д. Звычайна ямбам пішуць байкі, ён выкарыстоўваецца ў цвёрдых формах верша: санеце («Санет» («Замёрзла ноччу шпаркая крыніца») М. Багдановіча), актаве («Спроба актавы» Я. Купалы, «Нам разам трыццаць. Мы стаім на кладцы» Н. Гілевіча), а таксама ў белым вершы, якім найчасцей пішуць драматычныя паэмы («Над Бярозай ракой» П. Глебкі)[1]. Ямбічныя памеры даюць магчымасць выяўляць самыя розныя думкі і пачуцці, надаюць вершу песеннасць і размоўнасць, плаўнасць і імклівасць[2].
Ямбам напісаныя паэма Я. Купалы «Магіла льва», вершы «Ворагам Беларушчыны», «Паэтам», «Песня вольнага чалавека», «Песня жней», «Разлад», «Там», «Для Бацькаўшчыны», «Свайму народу», «Госці» і інш.[2]
Зноскі
Літаратура
[правіць | правіць зыходнік]- А. Майсейчык. Ямб // Энцыклапедыя літаратуры і мастацтва Беларусі: У 5-і т. / Рэдкал.: І. П. Шамякін (гал. рэд.) і інш.. — Мн.: БелСЭ, 1987. — Т. 5. Скамарохі — Яшчур. — С. 685. — 703 с. — 10 000 экз.
- В. Рагойша. Артыкул «Ямб» // Янка Купала: Энцыкл. даведнік / Рэдкал.: І.П. Шамякін (гал. рэд.) і інш.. — Мінск: БелСЭ, 1986. — С. 698. — 727 с. — 8 000 экз.
- В. Рагойша. Беларускае вершаванне: вучэб.-метадычны дапаможнік. — Мінск: БДУ, 2011.
- В. Рагойша, М. Менька, Т. Марозава. Ч. 2 : Паэтыка. Тэорыя літаратурнага працэсу. // Уводзіны ў літаратуразнаўства : вучэб. дапам. : у 2 ч. / пад рэд. праф. В. П. Рагойшы. — Мінск: БДУ, 2012. — ISBN 978–985-518.