Britanya edebiyatı

Cambridge Literary Review'un kapağı, sayı 1.

Britanya edebiyatı, Birleşik Krallık, Man Adası ve Kanal Adaları'nın edebiyatıdır. Bu edebiyat başlıca İngilizce yazılmış olmakla beraber Galce, İskoçça, İrlandaca ve diğer dillerin de edebiyatlarını da kapsar.

Eski Kelt Edebiyatı

Keltik dili edebiyatı Avrupa'nın en eski halk dili edebiyatıdır. Bu dil grubuna ait olan Galcen'n edebiyat geleneği 6. yüzyıldan beri sürmektedir. En eski örnekleri günümüz Galler Bölgesinde değil, kuzey İngiltere ve güney İskoçya'da bulunmuştur. Keltik grubunun bir diğer dili olan İrlandaca şiirler 6. yüzyıldan günümüze kesintisiz devam etmiş bir gelenektir.

Eski İngiliz Edebiyatı

Anglo-Saxonlar, Almanya'da yaşarken kendilerine özgü bir edebiyatları vardı ve İngiltere'ye bu edebiyatı getirmişlerdir. ilk İngiliz edebiyatını Anglo-Saksonların Almanya'dan getirdiği edebiyatları oluşturmaktadır. Anglo-Saksonlar pagan (putperest) insanlardı. Eski İngilizcenin en ünlü eseri Beowulf adlı epik şiirdir. Metnin tam tarihi tartışmalıdır ama çoğu tahmin yaklaşık 1000 yılı civarındadır.

Rönesans Dönemi İngiliz Edebiyatı 1500–1660

İngilizcenin yazı diline dönüşmesinde büyük katkıları olan ve Canterbury Hikâyeleri adlı eseri bulunan Chaucer (1340-1400) İngiliz edebiyatında Rönesans’a zemin hazırlayan yazarlardan birisidir. "Elizabeth Dönemi" adı verilen 16. yüzyılda tiyatro ve şiir türlerinde önemli eserler ortaya konmuştur.

Rönesans dönemi İngiliz edebiyatının en önemli tiyatro yazarı William Shakespeare (1564-1616)'dir. Shakespeare dram ve komedya türlerinde hem nazım, hem düzyazı, hem de her ikisini birlikte kullanarak başarılı oyunlar yazmıştır. Oyunlarının tamamı beşer perdeden oluşur. Kin, aşk, dostluk, yükselme, öç alma gibi hemen hemen tüm insanî boyutları derinlemesine irdelemiştir. Başlıca dramları arasında Romeo ve Juliet, Hamlet, Macbeth, Othello, Kral Lear; en önemli komedyaları arasında da Venedik Taciri, Yanlışlıklar Komedyası sayılabilir

Marlowe (1564-1593) ve Ben Jonson (1573-1637) da dönemin önemli tiyatro yazarları arasında yer alırlar. İlk büyük İngiliz şairi olan Edmund Spenser (1552-1599) ise pastoral türde yazdığı şiirlerini Çoban Takvimi, alegorik olarak yazdığı bir destanını da Peri Kraliçesi adlı eserlerinde topladı.

Tasvir ve ruh çözümlemelerinde başarılı olan ve üslûba önem veren dönemin son büyük şairi John Milton (1608-1674)'un en önemli eseri Kaybolmuş Cennet adlı konusunu Tevrat'tan aldığı dinî destanıdır. Michel de Montaigne gibi deneme türünde başarılı ürünler veren Francis Bacon (1561-1626)'un en önemli eseri ise Denemeler'dir.

Neo-Klasik Dönem İngiliz Edebiyatı 1660–1798

Restorasyon (1660–1700)

Neoklasisizm akımı'nın Restorasyon donemi İngiltere'de çok kısa sürmüştür. Bu akımın İngiliz edebiyatında en önemli temsilcisi şiir ve oyunlarıyla John Dryden (1631-1700) olur. Yazdıkları gayet detaylı günlükler ile Londra hayatını ve dönemin kültürel akımlarını iyice ortaya çıkartan Samuel Pepys (1633–1703) ve John Evelyn (1620–1706) bu dönemde önemli yazarlardandır.

Protestan Puritan Hristiyan şahsi yasam idealini bir hacının hac gezisi olarak alegori seklinde ele alan John Bunyan (1628–88)'in (Birinci kısmı 1678'de, ikinci kısmı ise birinci kısmın devamı olarak 1684'da yayınlanan) Çarmıh Yolcusu, İngiliz edebiyatının en önemli eserlerinden biri olarak kabul edilir.

Augustuscu Dönem (1689–1750)

17. ve 18. yüzyıl başları (1689–1750) edebiyat tarihçileri tarafından "Augustuscu Dönem" olarak tanımlanmaktadır. Buna baş neden bu dönemde Britanya edebiyatına katkı veren yazarların çok kere Roma İmparatorluğu'nun ilk döneminde hazırlanan eserleri taklit etmeye çalışmaları ve devamlı olarak bu eserlere paralel eserler hazırlamalarıdır. Bu dönemde en önemli yazarlar Jonathan Swift (1667–1745), William Congreve, (1670–1729), Joseph Addison (1672–1719), Richard Steele (1672–1729), Alexander Pope (1688–1744), Henry Fielding (1707–54), Samuel Johnson (1709–84) olarak sayılabilir.

Britanya Edebiyatının Doğuşu

1707'de İskoçya ve İngiltere parlamentolarını birleştirme kanunu ile tek bir Birleşik Krallık kurulması İngiliz asıllı yazarlar arasında önemli bir değişmeye neden olmamıştır ve bu nedenle İngiliz asıllı yazarların edebiyata katkısında bu değişmenin izleri nispeten çok zayıf olarak görülmektedir. Buna karşılık İskoçya'da durum gayet değişik olmuştur. Bir İskoç kültürel hüviyetini korumak ve aynı zamanda standart İngilizce edebi dilini kullanıp İngiltere'de bulunan geniş edebiyat eserleri piyasasının avantajlarından yararlanmak İskoç asıllı yazarlar tarafından gayet ciddi bir ikilem olarak ele alınmıştır.

19. Yüzyılda Britanya Edebiyatı

Romantik Dönem Britanya Edebiyatı 1798 - 1837

İngiltere'nin kuzeybatısında yer alan Göller Bölgesinde bir süre yaşamış olan ve bundan dolayı kendilerine "Gölcüler" denilen Wordsworth (1770-1850), Coleridge (1772-1834) gibi şair sanatçılar, ayrıca Lord Byron (1788-1824), Percy Bysshe Shelley (1792-1822) ve John Keats (1795-1821) gibi şairler bu akımın başlıca temsilcileri arasında yer alırlar.

Kraliçe Viktorya Dönemi Edebiyatı 1837 - 1901

Öykü

Avrupa edebiyatında 1790-1610 döneminde tek tek kısa öyküler hazırlanıp yayınlanmakla beraber gerçekte bir koleksiyon olarak hazırlanıp yayımlanan kısa hikâyeler 1810-1836'de geliştirilmiştir. Britanya edebiyatından ilk kısa hikâyeler koleksiyonları gotik hikâyelerden oluşmakta olup 18. yüzyılın sonundadır. . Viktorya döneminin önemli roman yazarlarından olan Walter Scott ve Charles Dickens'de kısa öyküler hazırlamışlardır. Fakat öykülerin popüler olarak hazırlanıp yayımlanması 19. yüzyılın başlarında gayet popüler olarak yayımlanan edebi dergilerin gelişmesine bağlıdır. Bu edebi dergilerin gelişmesi ayni dönemde genel olarak kitapların, dergilerin ve akademik yazıların gelişmesi ile birlikte olmuştur. Bu edebi dergiler başlarında edebi tenkitçiler olan Francis Jeffrey, Henry Brougham ve Sydney Smith tarafından 1820'de kurulan "Edinburh Review"; Westminster Review (1824); The Spectator (1828); ve Athenaeum (1828) anılabilir.

Kraliçe Viktorya Dönemi Edebiyatında Şiir

Kraliçe Viktorya Dönemi edebiyatının önemli şairleri olarak Alfred, Lord Tennyson (1809–1892), Robert Browning (1812–1889), Elizabeth Barrett Browning (1806–1861) ve Matthew Arnold (1822–1888) sayılabilir.

20. Yüzyıl Britanya Edebiyatı

Modernizm 1901–1945

20. yüzyılda Britanya edebiyatı en çok roman türünde başarılı ürünler vermiştir. Eser veren ünlü yazarlardan Joseph Conrad (1857-1941) macera ve deniz romanları yazmıştır.

Modernist roman

İrlandalı romancı James Joyce (1882-1941) ise klâsik roman kurallarını bir tarafa bırakarak, modern roman tarzının örneklerini vermiştir. Kronolojik zaman akışını değil, insanın bilinçaltının belirlediği zaman sistemini esas almıştır. İnsanın iç dünyasını kendi mantıkî gerçekliği içinde olduğu gibi sunmaya çalışır. Bir olaydan başka bir olaya, bir zamandan başka bir zamana atlar, kalemini çağrışımların emrine verir, bazen dilin gramatikal sistemini bozar, başka dillerden alıntılar yapar, kahramanların iç konuşmalarına geniş yer verir. Onun romanları alışılmış klâsik roman kurgusuna uymaz. Dublinliler (1914) adlı eserinde on beş hikâye yer almaktadır. Üçü çocukluk, dördü gençlik, dördü orta yaşlılık, dördü de sosyal hayatla ilgilidir. Kitap, bütün bir roman olarak da okunabilir. Diğer önemli eseri ise Ulysses (1922) adlı romanıdır. O bu romanında Dublin özelinde çağdaş dünyanın bir destanını verirken, asıl olarak modern bireyin zihinsel hayatını tüm yoğunluğu ve düşünce karmaşıklığı ile sunmaktadır. Eserleri genellikle Dublin kenti etrafında yoğunlaşır.

Virginia Woolf (1882-1941) önemli bir İngiliz kadın roman yazarıdır. O da James Joyce gibi bilinç akımı tekniğine başvurmuştur. "Acı" ve "yalnızlık", "kadın sorunları" temalarına ağırlık vermiştir. Romanlarında insan zihninin herhangi bir günde algıladığı şeyleri aktarmaya çalışır. Eserlerinin başlıcaları Jacob'ın Odası (1922), Perde Arkası (1941), Mrs. Dalloway, Orlando, Dalgalar, Yıllar'dır.