0% found this document useful (0 votes)
20 views730 pages

Lok Geeta Final

This is a dedication to the author's parents and family members. The author expresses gratitude towards his father who led an honest and service-oriented life and passed away in a state of complete devotion. He also remembers his mother who passed away when he was young but filled everyone around her with love and care. The loss of his mother has been one of the biggest sorrows of his life.

Uploaded by

Bikash Khanal
Copyright
© © All Rights Reserved
We take content rights seriously. If you suspect this is your content, claim it here.
Available Formats
Download as PDF, TXT or read online on Scribd
0% found this document useful (0 votes)
20 views730 pages

Lok Geeta Final

This is a dedication to the author's parents and family members. The author expresses gratitude towards his father who led an honest and service-oriented life and passed away in a state of complete devotion. He also remembers his mother who passed away when he was young but filled everyone around her with love and care. The loss of his mother has been one of the biggest sorrows of his life.

Uploaded by

Bikash Khanal
Copyright
© © All Rights Reserved
We take content rights seriously. If you suspect this is your content, claim it here.
Available Formats
Download as PDF, TXT or read online on Scribd
You are on page 1/ 730

nf]suLtf

-uLtfbz{gdf cfwfl/t_
k|sfzg ;+of]hs
e"kfndfgl;+x sfsL{ k|1fkl/ifb\
ç

nf]suLtf

nf]sdfgl;+x sfsL{
;Dkfbs
;'gLtf l;+x sfsL{

;f}hGo

8f=cfWof>L sfsL{ yklnof

cfs[lt sfsL{ yfkf

cEo'bodfgl;+x sfsL{
-e"kfndfgl;+x sfsL{ k|1fkl/ifb\af6
k|yd / låtLo -5fkf_ ;+:s/0f @)&* ;fndf k|sflzt_

k|sfzs
gO k|sfzg
kf]:6aS; M !!$$!, sf7df8fð -g]kfn_
6]lnkmf]g M $&&!$%%
Email : nai.com.np@gmail.com
website : nai.com.np
j]e ;+:s/0f M @)*! ;fn -;g\ @)@$_
© ;'/lIft, ;'gLtf l;+x sfsL{
k|sfzsLo

g]kfnL jfª\dosf] >Lj[l4sf nflu @)%@ ;fn df3 !% ut] gO k|sfzgsf] :yfkgf ePsf] xf] . o;
;+:yfn] @)%% ;fn j}zfv !& ut] ljlwjt\ ¿kdf ;/sf/L dfGotf kfPsf] lyof] . ;|i6fåo g/]G›/fh k|;fO{
/ OlGb/f k|;fO{sf] gfpFsf cufl8sf cIf/ hf]8]/ gO k|sfzggfds ;flxlTos, ;f+:s[lts / ;fdflhs
;+:yfsf] :yfkgf ul/Psf] xf] . of] ;+:yf g]kfnL jfª\dok|]dLx¿sf] ;f´f rf}tf/L xf] . of] ;+:yf …j;'w}j
s'6'Dasd\Úsf] cfbz{df cfa4 5 . o; ;+:yfn]] k/Dk/fut ;f+:s[lts d"No, dfGotf / wf/0ffnfO{ ;b}j
lz/f]k/ ub}{ cfPsf] 5 . b]zb]zfGt/sf k|ltefsf] ;Ddfg ug{' o; ;+:yfsf] csf]{ k|d'v p2]Zo /x]sf] 5 .
g]kfnL efiff;flxTo, snf, ;+:s[lt, ;dfh;]jf, 1fglj1fg, lrGtg, v]ns'bnufot cGo ljljw If]qsf
k|ltefsf] vf]hL / ltgLx¿sf] cr{gfdf gO k|sfzg cu|;/ 5 . o; ;+:yfaf6 lg/Gt/ k|fl1s dxŒjsf
ljleGg sfo{x¿sf cltl/St ljljw u|Gydfnfx¿sf] klg k|sfzg eO/x]sf] 5 .
gO k|sfzg g]kfnL d"No, dfGotf / ;+:s[ltnfO{ cª\uLsf/ ub}{ g]kfnL k|ltefsf l;h{gfTds
sf}znnfO{ ;'Gb/ Pj+ ;'?lrk"0f{ 9ª\un] k|:t't ug{;d]t cu|;/ x'Fb} cfPsf] 5 .
gO k|sfzgsf] of]ubfgnfO{ d"Nofª\sg u/]/ g]kfn ;/sf/ x'nfs ;]jf ljefun] gO k|sfzgsf]
nf]uf] cª\lst b; ?lkofFsf] b; nfvk|lt x'nfs l6s6 / g]kfn /fi6« a}ª\sn] b; xhf/k|lt l;Ssf
k|sfzgdf NofP/ xfd|f] ;du| sfo{sf] pRr sb/ ul/lbPsf]df xfdL yk k|f]T;flxt ePsf 5fð . g]kfn /fi6«
a}ª\saf6 g]kfnL ;flxlTos ;+:yfsf gfpFdf wft' -So'k|f]lgs]n_ sf] l;Ssf 6sd/L ePsf] of] g} klxnf]
cj;/ ePsfn] xfdLnfO{ c¿ uf}/j nfu]sf] 5 .
gO k|sfzg gfkmfljxLg u}//fhg}lts ;fdflhs ;+:yf xf] . o; ;+:yfsf] k|:tfjgfdf plNnlvt
p2]Zocg'¿k ljljw sfo{qmd / of]hgfd'tflas k|:t't s[lt k|sfzgdf cfPsf] xf] .
nf]sdfgl;+x sfsL{ g]kfn ;/sf/sf] ;lrj, d'Vo ;lrj / clVtof/ b'?kof]u cg';Gwfg
cfof]usf k|d'v cfo'St eP . pgL clVtof/ k|d'v ePsf a]nf e|i6frf/sf lj?4 Pp6f 7"n} hfu/0f
cfPsf] lyof] . g]kfnsf] /fhgLlt / k|zf;gsf] Oltxf;df To; k|sf/sf] sDkg To;cl3 slxn] klg
lyPg . pgLåf/f g} lnlvt …nf]suLtfÚ k7gLo / ;ªu|x0fLo clt pRr :t/Lo wfld{s u|Gy xf] .
nf]sdfgl;+x sfsL{nfO{ g]kfn /fi6«df h;/L Ps ;fx;L, lgeL{s / k'?iffyL{ k|zf;ssf ¿kdf
lrlgG5 To;/L g} g]kfnL ;dfhn] nf]sdfgl;+x sfsL{ eg]sf] k/f]ksf/L, wfld{s, ;+:sf/L / ;+:s[lt tyf
k/Dk/fsf cfbz{ kl/kfnssf ¿kdf lrGg] u5{ . …nf]suLtfÚ log} ljz]if0fnfO{ 7f]; ¿kdf k|dfl0ft ug]{
u|Gy ag]sf] 5 . cfh;Dd g]kfn /fi6«df …nf]suLtfÚh:tf] k'/ftg wd{;+:sf/sf] hudf :yflkt tyf
cfw'lgs ljrf/wf/fåf/f kl/eflift u|Gy s'g} klg pRr k|zf;såf/f lgdf{0f ul/Psf] s'/fsf] hfgsf/L
xfdLnfO{ 5}g . ef}lts ¿kn] zf/Ll/s cfsf/;Fu ;fb[Zo lj/f6\ u|Gysf lgdf{tf nf]sdfgl;+x sfsL{
g]kfnL ;flxTo, wd{, ;+:s[ltsf] Oltxf;df cIf'00f ¿kn] ufFl;Psf] JolStTj x''Fbf xfdLn] uf}/j u/]sf
5f}F . o:tf] uf}/jzfnL JolStåf/f n]lvPsf] …nf]suLtfÚh:tf] lj/f6\ / :t'To u|Gy k|sflzt ug{ kfpg'nfO{
gO k|sfzgn] clt uf}/jsf] cg'e"lt u/]sf] 5 .
…nf]suLtfÚ klxnf] / bf];|f] ;+:s/0f e"kfndfgl;+x sfsL{ k|1fkl/ifb\af6 k|sflzt ePsf] lyof] . j]e
;+:s/0f k|sfzg ug{ gO k|sfzgnfO{ df}sf h'/]sf] 5 .
…nf]suLtfÚsf] j]e ;+:s/0f k|sflzt ug{ kfpg' gO k|sfzgsf nflu Pp6f csf]{ ljz]if uf}/jsf]
cj;/ ePsf] 5 .
• gO k|sfzg
j+zLlje"lift s/fGgjgL/bfeft\
kLtfDa/fb?0f ljDakmnfw/f]i7ft\
k"0f]{Gb';'Gb/d'vfb/ljGbg]qft\
s[i0fft\k/+ lsdlk tŒjdx+ ghfg] ..
u'?a|{≈df u'?lj{i0f'M u'?b]{jf] dx]Zj/M .
u'?M ;fIfft\ k/+a|≈d t:d} >L u'/j] gdM .
;dk{0f

d]/f] lz/, cfsfz, dfu{bz{s, k|]/0ffsf] ;|f]t tyf d]/f] h}ljs / :y"n z/L/nfO{ ef}lts hut\df
cjtl/t ug]{ d]/f k"hgLo lktf /fh;ef :yfoL ;ldltsf ;efklt ;DdfggLo hg/n e"kfndfgl;+x
sfsL{, d]/L hGdbfqL dftf b'uf{b]jL sfsL{ / sd{bfqL dftf e"df sfsL{df d]/f] >4fk"0f{ xflb{s gdg
ck{0f ug{ rfxG5' . ;fy} d]/f] lkt[s'ntk{msf a8flhh'a'af a8fsKtfg x:tjL/l;+x sfsL{, lhh'a'af
sKtfg s]z/l;+x sfsL{ / lhh'd'jf eQms'df/L sfsL{ tyf dft[s'ntk{msf lhh'a'af nK6g z]/axfb'/
l;njfn / lhh'd'jf wd{s'df/L l;njfnnfO{ >4f;'dg ck{0f ug{ rfxG5' .
d]/f lktfsf] Odfgbf/, cg'zfl;t / ;]jfd'vL hLjgn] dnfO{ pxfFsf] cg'ofoL aGg ;b}j
k|f]T;flxt ul//xg] 5 . pxfFn] cfˆgf] hLjgsf] pQ/fw{sf] sl/a @) jif{ k"0f{ s[i0fdo eP/ JotLt
ug{'eof] . cTofjZos sd{ ubf{ klg df}lvs / zflAbs ¿kn] dfq s[i0fsf] gfd pRrf/0f ug]{ xf]Og,
pxfFsf] z/L/sf /f}F–/f}Fn] klg s[i0f g} af]NbYf] . clGtd ;dodf Ps dlxgf cr]tg l:yltdf hfg'cl3
;fd'Gg] /fv]sf] s[i0fsf] tl:a/sf] bz{g u/]/ pxfFn] g]q aGb ug{'ePsf] lyof] . cr]tg cj:yfdf klg Tof]
s[i0ftŒj pxfFsf] cGtZr]tgfaf6 Wjlgsf] ¿kdf Zjf;k|Zjf;dfkm{t u'lGh/x]sf] lyof] / pxfF k"0f{
s[i0fdo g} x'g'ePsf] lyof] . pxfFsf] oxL >Ls[i0fk|ltsf] elQm / k|]dsf] sf/0fn] g} of] nf]suLtf n]vfpg
pg} k/dfTdfn] dnfO{ xf};nf / cfzLjf{b k|bfg u/]sf] x'g'k5{ . t;y{ s[i0felQmdf 8'a]/ s[i0fd} nLg
x'g'ePsf d]/f lktfnfO{ d of] nf]suLtf ;dk{0f ug{ rfxG5' .
nf]suLtf–II
gf} dlxgf sf]vdf /fv]/ 7'nf] si6 ;xg u/L dnfO{ o; ;+;f/;Fu kl/lrt u/fpFb} wtL{df
cjt/0f u/fpg] d]/L hGdbfqL d cf7 jif{sf] x'Fbf of] wtL{af6 z/L/¿kL cfj/0f Tofu]/ slxNo} gkmls{g]
u/L labf x'g'eof] . cToGt} 5f]6f] hLjgsfndf klg ;a}nfO{ s?0ff / k|]d a;f{pFb} ;a}df ;defj /fVg]
ddtfdoL dftf d]/L hggLn] of] ef}lts rf]nf Tofu]/ Tof] cd[ttŒj k|fKt u/]sf] x'g'k5{, lsgeg]
kfl/jfl/s ;b:ox¿sf ;fy} pxfF;Fu Ps k6s dfq ;fIffTsf/ x'g]n] klg pxfFsf] b]jLt'No Jojxf/ tyf
u'0fsf] j0f{g / k|z+;f u/]/ yfSb}gg\ . o:tL s?0ffdoL dftfsf] :d[lt d]/f] dfg;k6ndf gx'g' / pxfFsf]
;]jf ug{af6 jl~rt x'g' d]/f] hLjgsf] ;a}eGbf 7'nf] b'ef{Uo ePsf] d}n] dx;'; u/]sf] 5' . of]
Unflgaf]wn] hLjge/ dnfO{ kL8fsf] cg'ej u/fO/x]sf] 5 . dnfO{ nfUb5, dnfO{ hGd lbg] k|of]hgn] g}
pxfFn] hGd lnPsf] x'g'k5{ . pxfFsf] ;flGgWo / Gofgf] sfvaf6 jl~rt d]/f] j]bgfo'Qm Åboaf6 of]
nf]suLtf pxfFnfO{ ;dlk{t ug{ rfxG5' .
d]/f] hLjgqmddf cfPsf cf/f]x tyf cj/f]xx¿df dnfO{ ;fy lbP/ dft[Tjn] cf]tk|f]t ug]{ d]/L
ddtfdoL sd{bfqL dftfnfO{ klg d of] nf]suLtf ;dlk{t ug{ rfxG5' .
xfdL rf/ 5f]/fx¿ eP klg hLjgsfnel/ / clGtd If0f;Dd klg d]/f lktf / sd{bfqL dftfsf]
Gofgf] ;flGgWodf pxfFx¿sf] cfzLjf{b¿kL ;fy kfPsf]df d cfkm"eGbf 7'nf] ;f}efUozfnL c¿ sf]xL x'g}
g;Sg] dfGb5' .

nf]suLtf–III
ç
d]/f] eGg'
;j{k|yd d >Ls[i0f eujfg\sf] kfjg r/0fdf af/Daf/ lz/
em'sfP/ elQm¿kL k'ik clk{t ub}{ cfˆgf] cxª\sf/¿kL sNdif lj;lh{t
ug{ rfxG5' . tTkZrft\ eujfg\ cf]zf]sf] jGbgf ub}{ ;dk{0f / s[t1tfsf]
g}j]B ck{0f ug{ rfxG5' .
xfdL ;a}leq eujfg\ 5 / xfdL eujfg\s} Ps ¿k xf}“ t/ xfdL
clwsf+z ;do lg›f / a]xf];Ld} x'G5f}“ . oxL d"R5f{ cj:yfd} xfdL vfg],
lxF8\g], af]Ng] h:tf s[Tox¿ ul//x]sf x'G5f}“ h;n] ubf{ cfˆgf] eujfg\ x'g]
;Defjgfsf] af]w xfdLdf x'Fb}g . xfdL eujfg\ g} xf}“ / xfd|f] hGd cfkm"leq
/x]sf] k/dfTdf–tŒj hfGgsf nflu ePsf] xf] eGg] ;Toaf6 xfdL cgle1
5f}“ . h'g lbg x/]s s[To xf];df / hfu/0fdf eP/ JolQmn] cfˆgf] cl:tTj a'‰b5, ToxL If0f p;nfO{
cfkm" eujfg\ ePsf] 1ft x'G5, cyf{t\ p;df g} eujfg\ k|s6 x'G5 . a'4, dxfjL/, lh;;, cf]zf] o:t}
hfu/0fdf /x]sf] tŒj1fgL ePsf] x'Fbf pxfFx¿ eujfg\ g} x'g'x'G5 .
of] nf]suLtf¿kL u|Gy, of] cd"No /Tg d}n] s;/L lnlka4 u/]/ k':tssf] ¿kdf k|sflzt ug]{
hdsf]{ u/]“, Tof] d oxfFx¿;fd' k|s6 ug{ rfxG5' . ;j{k|yd t d cfkm}F cfZro{rlst 5' lsgeg] d
h:tf] ;flxTosf] sv/f dfq hfGg] / Ps} 7fpFdf nfdf] cjlw a;]/ n]Vg] w}o{ gePsf] JolQmn] lbgsf]
sl/a !% 306f k|jrg >j0f ub}{ >j0fs} e/df gbf]xf]¥ofO{ sl/a b'O{ jif{ nufP/ Psfu|tfsf ;fy
s;/L oqf] cd"No lglw lnlka4 ug{ ;dy{ eP“, of] cfkm}Fdf /x:odo 5 . d}n] snd rnfP“ eGg' d]/f]
w[i6tf dfq xf] lsgeg] k/d k/dfTdf >Ls[i0f :jod\ d]/f] snddf a;]/ gn]vfPsf] eP nf]suLtfsf] t
s'/} gu¿“ b'O{ cIf/ n]Vg klg d ;dy{ x'g] lyOg“ . oqf] s[kf ug'{sf k5fl8 dfgjLo a'l4n] cuDo
pxfFs} OR5f lglxt x'g'k5{ . hLjgdf 3l6t x'g] c;n–v/fa ;a} 36gfx¿ k/ds} s?0ff / s[kfdf
lge{/ x'G5 .
ljut !% jif{b]lv d eujfg\ cf]zf]sf k|jrgx¿sf] lgoldt >f]tf x'F . t/ rf/ jif{cl3 ha d}n]
pxfFsf] uLtf bz{g ;'g]“, To;kl5 c¿ k|jrg 5f]8]/ s]jn uLtfbz{g dfq >j0f ul//x]sf] 5' .
uLtfbz{g ;'Gg'cl3 d}n] uLtfsf] s'g} cWoog u/]sf] lyOg“ . o;} qmddf af]lw;Œj :jfdL cfgGb
c?0f;Fu d]/f] e]6sf] ;+of]u h'¥of] / d}n] pxfFaf6 bLIff klg lnPF . t/ klg cfhsf lbg;Dd d cf]zf]sf]
s'g} ;+3;+:yfdf cfa4 5}g“ / pxfF;Fu ;DalGwt s'g} lzlj/ jf ultljlwdf klg d]/f] s'g} ;+nUgtf tyf
;xeflutf 5}g . t/ klg d cf]zf]d} 5' / d]/f] g;f–g;fdf pxfF g} x'g'x'G5 . of] rf/ jif{sf] cjlwdf
d}n] w]/} k6s uLtfbz{g >j0f u/]“ / x/]s k6s >j0f ubf{ klxnf] k6s >j0f u/] h:tf] cg'ej ug'{sf
;fy} o;df gofF cy{ kfPsf] 5' .
uLtfnfO{ k|f0fdf g} cfTd;ft\ ug{ d s]xL xb;Dd ;kmn ePsf] h:tf] nfU5 . uLtfnfO{ ;xL
cy{df a'em]/ cfTd;ft\ ug{ ;lsof] eg] hLjgsf] k/d nIo k|fKt ug{ cGo s'g} dfWodsf] cfjZostf
g} 5}g . >Ls[i0fn] lbg'ePsf] of] cd"No ;"qnfO{ hLjg¿kL ;To agfpg ;s] cGo s'g} u|Gy, dfu{ /
ljlw cjnDag ug{'kg]{ cfjZostf 5}g eGg] dx;'; u/]/ d o;}df 8'Ab} uP“ / hlt 8'a],“ plt
efjgfTds ¿kdf cf]zf]sf] uLtfbz{gdf hf]l8“b} uP““ . t/ k':tssf] ¿kdf nf]suLtfsf] hGd x'G5 eGg]
;f]r]sf] klg lyOg“ . hlt d uLtfbz{g;Fu hf]l8“b} uP“, plt ddf cfgGbsf] cg'e"lt x'g ;'? eof] . d]/f]
:j;f]rfOsf] b'v–ljiffb qmdzM cfgGbdf ¿kfGt/0f x'Fb} uof] / d o;}df /dfpg yfn]“ .

nf]suLtf–IV
x'g klg cf]zf]n] eujfg\ >Ls[i0fsf] d'vf/ljGbaf6 k|:km'l/t jf0fLsf] zAbzAbsf] JofVof dfq
xf]Og, o;sf] cfTdfnfO{ g} lgrf]/]/ k|:t't ug{'ePsf] 5 . To;f] t uLtfsf c;ª\Vo 6Lsf / JofVof
pknAw 5g\, t/ o;sf] cGo s'g};“u t'ngf g} 5}g . s;}n] s]jn ;+:s[tsf] g]kfnL ¿kfGt/0f dfq
u/]sf 5g\ eg] s;}n] wfld{s b[li6sf]0fn] dfq dfGotf / cGwljZjf;sf cfwf/df uLtfsf] JofVof u/]sf
5g\ . ;xL cy{df dfgl;s, tfls{s, bfz{lgs, j}1flgs, a'l4ut, wfld{s / cGttM cfWoflTdstfdf
k'¥ofpg ;Sg] / cfˆgf] :jefjnfO{ lrgfpg ;Sg] dfu{ d}n] s]jn of] cf]zf]sf] uLtfbz{gdf dfq kfPF .
To;kl5 d]/f nflu cGo s'/f gu0o x'g yfn] . d]/f] efj cfsng u/]/ x'g'k5{, d]/L cwf{ª\lugL ;'lgtf
sfsL{ / 5f]/L 8f= cfWof>Ln] h'g uLtfbz{g >j0f u/]/ d olt cfTdljef]/ ePsf] 5', To;af6 pgLx¿
/ pgLx¿h:tf c¿nfO{ klg ;'ud x'g] / a'‰g ;Sg] u/L ;/n efiffdf lnlka4 u/L ;a}nfO{ nfeflGjt
u/fpg u/]sf] cg'/f]w g} d]/f nflu of] n]vgsfo{sf] klxnf] sf/0f x'g k'Uof] .
cf]zf]n] uLtfbz{gdf sl/a b'O{ ;o aL; z[Înfsf] k|jrg lbg'ePsf] 5 / x/]s z[Înf 8]9 b]lv
b'O{ 306fsf] 5g\, h;nfO{ ;'Gg Go"gtd klg Ps jif{ nfUg ;S5 . Jo:t ef}lts hut\df ;a}nfO{ of]
;'Gg ;Dej gx'g klg ;S5 . Ps} k6sdf o:tf] dlxdfo'Qm k|jrg ;'g]/ a'‰g sl7g dfq xf]Og,
c;Dejk|foM g} x'G5 . o;nfO{ ;/nLs/0f u/]/ ;a}n] a'‰g] g]kfnL efiffdf ¿kfGt/0f u/L k|sflzt
u/]df ;a} ju{ nfeflGjt x'g ;Sg] b]v“,] h'g of] k':ts n]Vg] csf]{ sf/0f aGg k'Uof] . cfh kms]{/ x]bf{
lbgsf] !% 306f s]jn ;'g]sf] e/df b'O{ jif{ nufP/ h'g nf]suLtfsf] hGd eof], To;sf] ;f/f >]o d
eujfg\ cf]zf]nfO{ lbg rfxG5' . nf]suLtf s]jn pxfFs} uLtfbz{gdf cfwfl/t 5 . >j0fsf] klg 7'nf]
dlxdf /x]5, To;}n] uLtfdf klg >Ls[i0fn] ch{'gnfO{ h'g dg'ion] >4fo'Qm / bf]ifb[li6/lxt eP/
cxf]efjk"j{s ;Tosf] ceLK;fn] uLtfsf] >j0f dfq ug]{ 5, pm klg kfkaf6 d'Qm eP/ k'0o sd{ ug]{
JolQmx¿sf] >]i7 nf]snfO{ k|fKt ug]{ 5 eGg'ePsf] 5 . >j0f ubf{ klg >4fo'Qm / bf]ifb[li6/lxt x'g'
clgjfo{ l:ylt x'g\ .
dleq w]/} cl3b]lv g} hLjgsf af/]df hfGg] Pp6f pTs07f / lh1f;f lyof] . ;fob dleq /x]sf]
vf]hsf] ceLK;fn] d ;fw';Gtk|lt cfslif{t lyP“ . o;sf nflu d lgs} e6\lsP“ . d]/f] lh1f;fn] dnfO{
k/dx+; :jfdL of]ufgGbsf] lbzfdf cl3 a9fof] . To;af6 cfGtl/s zflGt t kfP“ t/ leqaf6 ;w}“ s]xL
ct[Kt g} dx;'; ul//x]“ . w]/} u'?sf] vf]hL ubf{ub}{ d Zofd r}tGo afafk|lt cfslif{t eP“ . pxfFsf] bz{g
ug{ d lbgx'F k'Uby]“ . Ps lbg klg s'g} sf/0fjz pxfFsf ;fd' pkl:yt x'g g;s] t'?Gt} pxfFn]
cfk"msxfF cWoog/t ljBfyL{nfO{ a'‰g k7fpg'x'GYof] . Psk6s d ;+f;fl/s b'vdf clNemPsf] lyPF /
pxfFsf] bz{g ug{ hfg ;lsgF . pxfFn] tLg lbg nufnu dnfO{ af]nfpg ljBfyL{ k7fpg'eof] . b'vdfly
xfaL x'g / ;a} kL8f lal;{gsf nflu d dlb/fsf] ;xf/f lnPsf] cj:yfdf lyPF . pxfFnfO{ dlb/f cflb
dfbs kbfy{;Fu 3[0ff lyof] / o;sf] ;]jg u/]sf] JolQmnfO{ leq k:g t s] aflx/} cfP klg ufnL u/]/
k7fpg'x'GYof] . To;}n] tLg lbg;Dd t d af]nfpFbf klg uOgF t/ rf}yf] lbg klg ljBfyL{ af]nfpg
cfPkl5 pxfFsf] bz{g ug{ uPF . pxfF l/;fpg'x'G5 eg]/ d leq kl;gF t/ pxfFn] dnfO{ leq sf]7fdf
af]nfP/ cfzLjf{b¿kL xft d]/f] lz/df /fVb} …xfyL rn] ahf/ s'Qf ef}+s] xhf/Ú eGg'eof] . Tof] pmhf{¿kL
cfzLjf{bn] dnfO{ cem alnof] eP/ cfˆgf] sd{ ug]{ k|]/0ff k|fKt eof] . s;}sf] 3/df klg ghfg]
pxfFh:tf] ;GGof;L klg xfd|f] 3/df cfP/ xfdLnfO{ s[tfy{ u/fpg'ePsf] lyof] . pxfF cfˆgf] OR5fg';f/
cfkm"n] tf]s]sf] ;dodf k|f0f TofUg ;Sg] a|Xd1fgL x'g'x'GYof] . pxfF clGtd ;dodf agf/;df sl/a b'O{
dlxgf a:g'ePsf] lyof] . d}n] klg s]xL ;do agf/;df pxfFsf] ;flGgWodf latfpg kfPsf] lyPF t/
clGtd cj:yfdf eg] bz{g ug]{ ;f}efUo kfOgF . Tof] ;dodf pxfFn] g} dnfO{ kz'kltdf l;4 r'gr'g 5
eGg'ePsf] lyof] . To;kl5 d}n] r'gr'g afafsf] ;flGgWodf klg s]xL ;do latfpg] ;f}efUo kfPF .
pxfFsf] jl/kl/ e':ofxf s's'/x¿ -h;nfO{ pxfF e}/j eg]/ ;Daf]wg ug{'x'GYof]_, ;fª\nf, d';f, sL/f, ;k{,
laR5L / km6\ofª\u|fx¿ 3'ld/xGy] . ;a}nfO{ pxfF s]xL g s]xL ef]hg /flvlbg'x'GYof] / tL ;a}df
k/dfTdfsf] ¿k b]Vg'x'GYof] . o:tf] ;j{q k/dfTdf b]Vg] k'?if :jod\ k/dfTdf g} x'G5 eg]/ >Ls[i0f
nf]suLtf–V
eGg'x'G5 . pxfF jf:tjdf k/dfTdf g} x'g'x'GYof] . pxfF kz'kIfLnfO{ dfq xf]Og, lbgx“' cfkm}Fn] /f]6L agfP/
dnfO{ klg k7fpg'x'GYof] . pxfFsf] dk|lt ljz]if cg'u|x lyof] .
Ps lbg d g]kfnaflx/ hfFb} 5' eg]/ pxfFnfO{ laGtL u/]“ . pxfFn] dnfO{ ghfg eGg'eof] . d}n]
hfg}kg]{ sf/0f atfPkl5 pxfFn] dnfO{ Pp6f ;fgf] l;Gsf lbP/ Tof] ;Xdfn]/ /fv kms]{kl5 dnfO{ lkmtf{
u/ eGg'eof] . af6fdf xfdL r9]sf] xjfO{hxfh lau|]/ xfdL uGtJo;Dd k'Ug ;s]gf}“ . hxfhn] cfsl:ds
cjt/0f ug'{k¥of] . kl5 yfxf eof] hxfhsf rf/j6} OlGhg lalu|Psf /x]5g\ / xfdL afnafn aRof}F .
To; a]nf d}n] aNn pxfFn] d]/f] ;'/Iffy{ Tof] l;Gsf lbg'ePsf] a'em“] . pxfF slxNo} s;}sf] 3/ hfg'x'GgYof]
t/ crDd pxfF xfdLsxfF w]/} k6s cfpg'eof] . clGtd k6s xfdLsxfF cfpFbf ltdLnfO{ s] rflxG5 dfu
eGg'eof] . d}n] s]xL eGg ;lsg“ . csf]{ k6s klg ;f]Wg'eof] t/ d]/f] d"v{tf d}n] o:tf] cd"No df}sf
u'dfP“ . pxfF clGtd ;dodf SofG;/ /f]uaf6 kLl8t x'g'x'GYof] / af]Ng ;Sg'x'GgYof] t/ n]v]/ I'm not
sick my body is sick eGg'x'GYof] . To:tf] If/–cIf/sf] k[ystf tŒj1fgLn] dfq hfGg ;S5 t/
;f+;fl/s / ef}lts pknlAwsf] cfsfª\Iffn] ubf{ To; ;do d}n] pxfFx¿h:tf] a|Xd1fgLnfO{ lrGg ;lsg“
. ;fob oxL ;f+;fl/s / ef}lts pknlAwsf] cfsfª\Iff g} d]/f] dfu{df afws ag]/ plePsf] lyof] .
cfh cfP/ dnfO{ nfUb5, d}n] pxfFx¿sf] oqf] ;flGgWonfO{ d'lQmsf] pknlAw agfpg ;lsgF t/
;fob pxfFx¿sf] ;flGgWo / cfzLjf{bsf] sf/0fn] g} dnfO{ h:tf];'s} kl/l:yltdf klg cl8u eO{ sd{
ug{ tyf uLtf n]Vg] k|]/0ff ldn]sf] x'gk5{ . >Ls[i0f eGg'x'G5 ha sf]xL /fd|f] sfdsf nflu plåUg x'G5,
ta jl/kl/ /fd|f cfTdfx¿n] To; sfo{df ;xof]u k'¥ofpF5g\ . o;/L g} vKt8 afaf;“u klg pxfFsf]
k|foM clGtd cj:yfeGbf cl3 b'O{k6s bz{g ug]{ ;f}efUo kfPF . pxfFn] d;“u æd t hfFb} 5' lg ÛÆ eGg]
jfSo clGtd jftf{df eGg'ePsf] lyof] . To;sf] s]xL lbgkl5 l/8Ldf pxfFn] dxfkl/lgjf{0f k|fKt
ug'{ePsf] s'/f Zofd r}tGo afafn] dnfO{ atfpg'eof] .
o;/L g} d kfOn6 afaf;“u klg hf]l8PF . pxfF klg cnf}lss ;Gt x'g'x'G5 . pxfFaf6 d}n] k'qjt\
dfof / ;xf/f kfP“ t/ klg leq cw'/f] g} dx;'; ul//x]“ . To:t} d :jfdL sdngogfrfo{;Fu klg
hf]l8PF . d :jfdL cfgGb c?0f;Fu klg cf]zf]sf] sf/0fn] g} hf]l8PF / pxfFsf] :g]x / cfzLjf{b k|fKt
ul/x]sf] 5' . t/ ha cf]zf]sf] dw'/ jf0fLdf uLtfbz{g, ci6fjqm dxfuLtf, wDdkb, lzj;"q,
dxfjL/jf0fL, slj/sf] cy{k"0f{ jrgx¿, gfgssf] Ps çsf/ ;tgfd, dL/fsf] elQmufyf, gf/bsf] elQm
;"q tyf pklgifb\nufotsf k|jrgx¿ ;'Gg yfn]“ clg d /f]lsP“ / nfUof] oxL d]/f] uGtJo xf] .
…nf]suLtfÚ uLtfbz{g >j0f u/]/ >j0fs} e/df lnlka4 u/L tof/ kfl/Psf] u|Gy xf] . d}n] cf]zf]sf
k|jrgx¿ >j0f ug]{afx]s pxfFsf] s'g} k':ts cWoog u/]sf] 5}g . uLtfbz{gsf ;q efu k':ts
lxGbLdf k|sflzt ePsf 5g\ eGg] s'/f :jfdL cfgGb c?0faf6 xfn} dfq yfxf kfPF cGoyf dnfO{
o;;DaGwL s'g} hfgsf/L lyPg .
;gftg lxGb" wdf{jnDaLn] uLtfnfO{ 9f]u]/ k"hf3/df /fVb5g\ . o;nfO{ ;+:sf/af6 clek|]l/t
eO{ 9f]Ug' / k"hf3/df /fVg'eGbf o;df >Ls[i0fn] lbg'ePsf] lbJo pkb]znfO{ cËLsf/ u/L o;nfO{
cjnDag / cfTd;ft\ ug{ ;s]df uLtfsf] pkof]lutf jf:tljs ¿kdf k|fKt ug{ ;s]sf] 7xg]{ 5 .
>Ls[i0fn] uLtfdf xfdLh:tf ;Dk"0f{ ch{'gx¿sf] p4f/sf nflu d'lQmsf ;a} dfu{x¿ k|z:t
ul/lbg'ePsf] 5 . uLtfleq k|j]z ug{ ;s] >Ls[i0f;Fu ;fIffTsf/ x'g] 5 eg] aflx/ /x] ch{'g;Fu dfq
ldng x'g] 5 . t;y{ d ;a}nfO{ o;sf] ;xL pkof]u ug{ ljgd| cg'/f]w ub{5' .
cfˆgf] @$–@% jif{sf] ;/sf/L ;]jfdf tg, dg / jrgn] b'vL, kLl8t, lgDg:t/ / pTkLl8t
ju{sf] lxtnfO{ Wofgdf /fv]/ b]zk|lt k"0f{ akmfbf/ / ;dlk{t eO{ /fi6« / hgtfnfO{ ;w}“ lz/df /fv]/
sd{ ug{] k|of; u/]F . k/dfTdfn] dnfO{ sd{ ug]{ h'g cj;/ k|bfg u/]sf] 5 of] p;n] ddfkm{t
bLgb'vLsf] enfO u/fpgsf nflu lbPsf] df}sf xf] eGg] dnfO{ nfUof] . cfˆgf sfd–st{Jox¿nfO{ d}n]
slxNo} Jofkf/Ls/0f / Joj;foLs/0f ug]{ k|of; ul/g“ . ;fob To;}n] d}n] u/]sf sltko sfo{x¿sf]
pknlAwsf] h; lng]x¿ klg w]/} eP . o;} l;nl;nfdf Pp6f 7'nf] ju{ ;b}j Ps} 7fpFdf cfa4 eP/
nf]suLtf–VI
dnfO{ abgfd ug{ / ljjfbdf tfGg ;lqmo eO/xØf] . t/ d}n] cfˆgf] sfdafx]s o;sf af/]df w]/}
lrGtf klg ul/gF .
clVtof/df ;a} /fhgLlts bnx¿sf] ;j{;Ddltn] lgo'lQm kfP klg lj/f]wLx¿sf] ;nanfx6df
sdL cfPg . dnfO{ clVtof/af6 alxu{dg u/fpgsf nflu /fhg}lts g]t[Tjsf s]xL pRrtd
JolQmTjx¿n] ;'lglZrt if8\oGqcGtu{t unt / em'6f] cleof]u nufO{ dWo/ftdf dxfcleof]u k|:tfj
btf{ u/] . pQm /fhg}lts JolQmx¿;Fu ;xsfo{ ub}{ tTsfn Gofo;]jfdf cf;Lg pRr JolQmTjåf/f d]/f]
km5Øf]{6 eO;s]sf] d'2fnfO{ k|rlnt sfg'g / glh/sf] ckJofVof ub}{ pN6fpg] sfo{ eof] . To:t} em'6f
/ cgu{n k|rf/ u/]/ d]/f lj?4df k':ts n]Vg;d]t if8\oGqsf/Lx¿n] 5f]8]gg\ . To;kl5 Gofo;]jfsf
cGo s]xL dxfg'efjx¿n] sfg'gljk/Lt clVtof/sf] k|d'v cfo'Qm x'g] of]Uotf gePsf] 7x¥ofpFb} dnfO{
alxu{dg u/fpg] /fhg}lts ;f]r / rfxgfnfO{ d"t{ ¿k lbP .
o;/L dnfO{ clVtof/af6 alxu{dg u/fpg e"ldsf v]Ng] Gofo;]jfdf kbf;Lg s]xL pRrtd
dxfg'efjx¿, cfˆgf] å}t rl/q n'sfpg dxfleof]u k|:tfj Nofpg] /fhgLlts g]t[Tj tyf ltgsf
cg'ofoLx¿, kqklqsf ;~rfng ug]{ pRr 3/fgfsf s]xL dxfg'efjx¿, :j3f]lift gful/s cleoGtfx¿,
Jofkf/ Joj;fonfO{ g}lts–cg}lts ¿kdf cfˆgf] vNtLdf /fVg] lghL If]qsf s]xL JolQmx¿,
sd{rf/LtGqsf s]xL k'hf{x¿ tyf o;df k|ToIf–ck|ToIf ¿kdf ;+nUg cGo s]xL dxfg'efjx¿nfO{ d
;fw'jfb JoQm gul//xg ;lQmg“ . c¿sf af/]df lrof]rrf{] ug{'eGbf cfˆgf] cGtof{qfdf k|j]z ug{'
>]o:s/ x'G5 eGg] ;'emfj d ;a}nfO{ lbg rfxG5' .
k/dfTdfn] slxNo} s;}sf] clxt ub}{g lsgeg] pm zfZjt, lgZkIf / ;jf{]Rr lgoGtf xf] . xfdL
h] /f]K5f}“, ToxL kfpF5f}F / of] Ps hGdsf] v]n klg xf]Og . /fd|f] cyjf g/fd|f] b'j} sd{ k/dfTdfs} xftdf
5 . /fd|f] x'Fbf cfˆgf] Ifdtf / of]Uotf clg g/fd|f] x'Fbf k/dfTdfnfO{ bf]ifL 7x¥ofpg] xfd|f] 5'› k|j[lQ
x'G5 t/ /fd|f] g/fd|f] b'j} pg} k/dfTdfsf] s[kf xf] . ;fob d clVtof/df k"/f cjlw a;]sf] eP ToxL
5'›tfleq} /d]/ a;]sf] x'g] lyP“ . cfh hfg cGhfgd} pxfFx¿n] ddfly 7'nf] s[kf ug{'ePsf] 5 lsgeg]
d}n] of] uLtf n]Vg] cj;/ pxfFx¿s} sf/0f k|fKt u/]sf] x'F . ch{'gsf] h:t} ljiffbsf] kl/l:yltaf6} d}n]
klg uLtfdf g} cfˆgf] ljiffbsf] sf/0f vf]Hg yfn]F . d}n] uLtfaf6 s] l;s]“ eg] åGånfO{ zL3|tfk"j{s xn
ug{ vf]Hg' kz'tflt/ nfUg' xf], åGå;“u n8\b} u'lh|g' d"9tf xf] / w}o{n] o;nfO{ em]Ng' tk:of xf] . åGådf
t6:y eP/ o;nfO{ lgolt dfg]/ af“r]df ;a} s'/f k/dfTdfaf6 ePsf] af]w eP/ >4fsf] hGd x'G5, h'g
cd[t kfpg] dfu{sf] Ps cfwf/ xf] .
of] n]vg sfo{df >4fo'Qm efjsf sndn] slxn] cfXnflbt Åbo t slxn] efjsf] eSsfgf]n]
cf]tk|f]t Åbo;lxt /ut¿kL d;Ln] o;nfO{ ;hfpg] k|of; u/]sf] 5' . of] d]/f] o:tf] lglw xf], h;nfO{
d}n] cfˆgf] ;lqmo hLjgsf sl/a tLg bzsdf u/]sf ;Dk"0f{ sfo{x¿;Fu t/fh'df /fVg] xf] eg] o;sf]
uxgtf / ;fy{stfsf] s'g} t'ngf g} x'g ;Qm}g .
uLtf ;f/f dg'iosf] lh1f;f, vf]h / pknlAwsf] ;f/ ;~ro xf] . >Ls[i0fsf] cfTdf ag]/ h;/L
cf]zf]n] uLtfbz{gdf o;sf] j0f{g ug{'ePsf] 5, Tof] >j0f ubf{ub}{ slxn]sfxL“ dnfO{ pxfF :jod\ >Ls[i0f
ag]/ d ch{'gnfO{ dfu{ bz{g ub}{ x'g'x'G5 h:tf] nfUb5 . ltAatdf Pp6f egfO 5, lzion] u'? vf]Hg
;Qm}g, u'?n] g} lzionfO{ vf]Hb5 lsgeg] d]3 ha hnn] el/G5, ta pm jlif{g vf]H5 . u'? hnn]
el/Psf] d]3 xf], h;n] pQKt Åbosf] vf]h u5{ . lzion] u'? vf]Hg} ;Qm}g . pm;“u u'? vf]Hg] of]Uotf
/ dfkb08 g} x'Fb}g . p;nfO{ of] c1ft dfu{sf] k|tLlt klg x'Fb}g . To;}n] u'?n] g} lzio vf]Hb5 . o;
cy{df oqf] uLtf 1fg¿kL u+uf k|jflxt ug{ r'lgg' d]/f] cxf]efUo xf] . oxL g} nf]suLtf o;/L lnlka4
x'g' / k|sfzgdf cfpg'sf] ;a}eGbf k|d'v / dxŒjk"0f{ sf/0f xf] .
d}n] eujfg\ cf]zf]nfO{ >j0f u/]kl5 d]/f] dg u'? / cleefjs kfPsf]df t[Kt ePsf] 5 . d]/f]
of] cg'e"lt ;'g]/ pxfFk|lt gsf/fTds efjgf /fVg]x¿sf] dgsf] efj cfFvfdf plqPsf] klg d}n] b]v]“ .
pxfFnfO{ leqL ¿kdf glrgL aflx/L ¿kdf pxfFsf] lj/f]w ug]{ w]/} JolQmx¿ 5g\ . cf]zf]sf] leqL
nf]suLtf–VII
a|XdtŒjsf] ;fgf] emns dfq kfpg ;s]df pgLx¿ cfˆgf] d"v{tfk|lt cfk}Fm k5'tfpg] 5g\ . h'g
prfOaf6 pxfFn] a|Xd, ;To / k/dfTdfsf af/]df atfpg'ePsf] 5 To;sf] Ps 3'8\sL /;f:jfbg ug{
;s] pxfFk|ltsf] gsf/fTds efj :jtM lt/f]lxt x'g] 5 eGg] dnfO{ nfUb5 . ha JolQm Tof] k/d
prfOdf k|fKt x'G5, ta z/L/sf] tndf x'g] ;Dk"0f{ s'/f ;fdfGo / uf}0f dfq x'g k'U5g\ .
>Ldb\ eujb\uLtf eujfg\sf] lbJo uLt xf], h;nfO{ ch{'gsf] axfgfdf >Ls[i0fn] :ju{af6
k[YjLdf ptfg{'ePsf] 5 / cf]zf]n] xfdLh:tf s]xL ghfGg] t/ hfGg] cfsfª\Iff ePsf Kof;LnfO{ lgd{n
agfP/ lknfpg] k|of; ug{'ePsf] 5 . s;/L lkpg] jf glkpg] of] xfd|f] kfqtfdf lge{/ u5{ . ;gftg
lxGb" wd{ / lxGb" u|Gysf] dxfgtfsf] avfgsf ;fy} ;6Ls ts{ lbP/ o;nfO{ hLjGt agfpg] k|of; cflb
z+s/frfo{kl5 s;}n] u/]sf] 5 eg] Tof] cf]zf]n] g} ug{'ePsf] 5 .
ch{'gn] c1fgdf vlr{Psf ljgd| k|Zgx¿ / >Ls[i0fn] ch{'gsf] cfGtl/s ¿kfGt/0f ug{ lbPsf]
lbJo pkb]z¿kL jrgn] g} uLtfsf] k|fb'ef{j ePsf] xf] . uLtf dgf]lj1fg / dg;\ zf:q xf], h;n]
cWofTdtkm{ O;f/f u/]sf] 5 . cWofTd xfd|f] :jefj / df}gtf xf] . cfˆgf] :jefjeGbf ljk/Lt hfg' xfd|f]
sd{ xf] . uLtfdf dgaf6 kf/ nufpg] ;fwg pknAw ePsf] x'Fbf of] k/d zf:q xf] . uLtf o:tf] u|Gy
xf] h;df 1fg, lj1fg, dg;\, bz{g, wd{ / cfWofTd nufot ;Dk"0f{ s'/f ;dflxt 5g\ .
uLtf df}gtfdf 36]sf] cGt/;+jfb xf] . uLtf Tof] ax'd"No /Tg xf] h;df >Ls[i0fn] Tof] cd[t
tŒj k|fKt ug]{ cg]s dfu{ b]vfpg'ePsf] 5, h'g cGo s'g} zf:qaf6 kfpg ;lsGg . uLtfdf >Ls[i0fn]
ch{'gs} w/ftnaf6 pQ/ lbg'ePsf] 5 . ch{'gsf Ps Ps sbd ha dfly p7\5g\ clg uLtf klg To;}
u/L dfly p7\5 . >Ls[i0fn] uLtfsf] ;'?jft dg;\af6 u/]/ cflv/L ;"qnfO{ ToxfF 5f]8\g'ePsf] 5,
hxfFaf6 dg;\ ;dfKt eP/ cWofTd ;'? x'G5 . uLtfdf ;+;f/df /x]sf b'O{ lgi7fx¿ ;fª\Volgi7f /
of]ulgi7fsf af/]df lj:t[t ¿kdf pNn]v ul/Psf] 5 . ;fª\Vosf] lgi7fdf s]xL ug{' h?/L x'Fb}g, o;df
hfGg' g} kof{Kt x'G5 . ;fª\Vosf] dfu{ k/d 1fgsf] dfu{ x'Fbf ch{'g tyf xfdLh:tfsf nflu a'‰g sl7g
x'G5 . t;y{ uLtfdf k|]d / elQmsf] dfu{, 1fgsf] dfu{ tyf sd{sf] dfu{sf] klg lj:t[t ¿kdf JofVof
ul/Psf] 5 . uLtfsf] s'g} cWofo csf]{ cWofo;Fu jf Ps lgi7f csf]{ lgi7f;Fu t'ngLo 5}g . JolQmsf]
:jefjcg'¿k h'g lgi7fn] lrQ ;Gt'i6 u5{, Tof] JolQmsf nflu ToxL dfu{ >]i7s/ x'G5 . cGtd'{vL
JolQmn] z"Godf clGtd ¿k k|fKt u5{ eg] alxd{'vL JolQmn] k"0f{tfdf clGtd ¿k k|fKt u5{ . cGttM
k"0f{ / z"Go b'j}n] Ps} cy{ /fVb5g\ . uLtf ;d:t dfu{x¿sf] ;|f]t xf] .
>Ls[i0fn] uLtfdf ;+;f/df ePsf ;Dk"0f{ lgi7fnfO{ :jLsf/ u/]/ ltgsf] j0f{g ug{'ePsf] 5≤
t;y{ uLtf ;j{:jLsfo{ efjsf] cb\e't u|Gy xf] . o;df pxfFn] k|To]s cWofodf Tof] cd[t tŒj hf]
chGdf, cljgfzL, ;gftg / zfZjt 5 To;nfO{ hfGg] / k|fKt ug]{ dfu{ atfpg'ePsf] 5 .
o'4e"lddf cfkmGtnfO{ b]v]/ ch{'gdf knfPsf] ddTj efjn] uLtfsf] klxnf] cWofosf] k|f/De
eof] . ddTj klg ;"Id cxª\sf/ g} xf] . k/dfTdf / xfd|f] ldngsf] lardf cxª\sf/ Ps dfq afwf xf] .
oxL ddTj¿kL cxª\sf/n] ch'{g ljiffbdf k|fKt eP . oxL ljiffbaf6 p7fP/ k/d k|e' s?0ffdoL
>Ls[i0f ch'{gleqsf] Tof] z'4 r}tGosf] bz{g u/fpg rfxg'x'G5, hf] ;a} s'/faf6 cfsfzh:tf] c:klz{t
5 . o; ljiffbaf6 p7\g >Ls[i0fn] bf];|f] cWofodf ;fª\Volgi7fsf] j0f{g ug{'ePsf] 5, hxfF ;To s]jn
cfTd1fgn] dfq hfGg ;lsG5 . o;sf nflu sd{ tyf k|of;sf] s'g} cfjZostf g} 5}g .
>Ls[i0f eGg'x'G5– cfTdf cJoQm, clrGTo, cljsf/L / ckl/jt{gLo 5 . hf] g t d5{ g dfg{
;lsG5 . o'4df hf] dfl/G5, Tof] t z/L/ dfq xf] . d[To'kl5 klg cfTdfsf] cl:tTj / cleJolQm b'j}
x'G5 . ch{'gn] ;fª\Vosf] lgi7f a'‰g g;Sbf dfq t];|f] cWofo atfpg'k/]sf] xf] cGoyf uLtf bf];|f ]
cWofod} ;dfKt x'g] lyof] .
hf] hfGg of]Uo 5, Tof] hflgPs} 5 / hLjg 1fgd} lge{/ 5 eg] dnfO{ of] eoÍ/ sd{df lsg
ws]Nb} x'g'x'G5 eGg] ch{'gsf] lh1f;faf6 t];|f] sd{of]usf] cWofosf] ;'?jft ePsf] xf] . k/d k|e'
>Ls[i0fn] o; cWofodf sd{of]uåf/f Tof] cd[t tŒj hfGg] dfu{ atfpg'ePsf] 5 . o;df Iflqosf nflu

nf]suLtf–VIII
wd{o'4eGbf >]o:s/ / sNof0fsf/L st{Jo c¿ gx'g] x'Fbf :jwd{sf af/]df atfpg'ePsf] 5 . hGd x'Fbf
;a} z"› eP/ hlGdG5g\ / pgLx¿n] cfˆgf] :jsd{ / :jwd{sf] r'gfj cfk}Fmn] ug'{k5{ . cfˆgf] j0f{df
/xL k|To]s j0f{sf JolQmn] Tof] ;To k|fKt ug{ ;S5g\ . To;}n] >Ls[i0f eGg'x'G5— k/wd{df afFRg'eGbf
:jwd{df dg{' pQd x'G5 . 1fg ha sd{ aG5 ta ;GGof; kmlnt x'G5 . oxL 1fg–sd{–;GGof; of]usf
af/]df atfpFb} rf}yf] cWofosf] ;'?jft ePsf] 5 . ;dTj a'l4sf ;fy ;a} sd{ k|e'df ;dk{0f ug'{ g}
sd{;GGof; xf] . sd{sf] kl/TofueGbf lgisfd sd{ >]i7 x'G5 . sd{k|ltsf] xf];k"0f{ hfu/0f g}
sd{;GGof; xf] . o;cl3 3/ TofUg], ;+;f/af6 ljd'v x'g], hLjgsf] lgif]w ug]{, sd{Tofu ug]{, lgliqmo /
knfog x'g] JolQm ;GGof;L xf] eGg] wf/0ff lyof] . t/ eujfg\ >Ls[i0fn] kmnsf] cfsfª\Iff Tofu]/ sd{
ug{' g} ;GGof; xf], knfog x'g h?/L 5}g egL ;GGof;sf] gofF wf/0ff lbg'eof] . gofF ;GGof;sf]
Joj:yfcg';f/ sd{ ubf{ub}{ sd{af6, ef]u ubf{ub}{ ef]Qmfaf6 d'Qm x'g ;lsG5 . ;+;f/ 5f]8]/ efUg]
ljsNknfO{ gsfb}{ ;+;f/df g} a;]/ ;+;f/nfO{ ef]u ub}{ /fhf hgsh:tf] ;+;f/df g} k/dfTdf vf]Hg
;lsG5 eGg] gf}nf] / cgf}7f] ;GGof;sf] Joj:yf >Ls[i0fn] uLtfdf lbg'ePsf] 5 . uLtf efUg]
JolQmx¿nfO{ hfu?s u/fpg] k|of; xf] .
rf}yf] 1fg–sd{–;GGof; of]u / kfFrf}“ sd{;GGof; of]udf ch{'gnfO{ sd{ ub}{ ;d:t sd{sf]
hfndf 8'a]/ klg d'Qm x'g] af6f] atfpg'ePsf] 5 . uLtfsf Ps Ps cWofo cfkm}Fdf k"0f{ 5g\ t/
ch{'gnfO{ kfFrf}“ cWofon] klg sfd ug{ ;s]g . To;}n] pgsf nflu uLtf rln g} /xG5 . 5}6f“} cWofo
cfTd;+od of]u xf] .
o; cWofodf >Ls[i0fn] ch{'gnfO{ ;d:t k|f0fLdf Ps -s[i0ftŒj_ / Psdf ;d:t k|f0fLsf]
cg'ej ug{ ;Sg] JolQm k/dfTdf g} x'G5 / k/dfTdf o:tf] JolQmdf :jtM k|s6 x'G5 eGg'ePsf] 5 .
;fy} pxf“n] sNof0fsf/L cyf{t\ z'esd{ ug]{ JolQm slxNo} b'u{ltdf gkg]{ / o:tf] JolQmsf] g t o;
nf]sdf g t k/nf]sdf g}+ gfz x'G5 eGg] u'Åo /xZo atfpg'ePsf] 5 . o;df zfb[iotfsf] klg cToGt}
ld7f] JofVof ul/Psf] 5 . o;df >Ls[i0fn] ch{'gnfO{ ef]uL / TofuL xf]Og, ;+sNk, jf;gf / sd{kmnsf]
Tofu ug]{ of]uL aGgsf nflu eGg'ePsf] 5, lsgeg] ef]uL / TofuLsf x/]s s'/f z/L/sf] tn\df
cxª\sf/;lxt x'G5 t/ of]uL ef]hg ubf{ klg ef]hgsf] xf]Og, /;sf] Tofu u5{ . To;}n] of]uLn] ;To
k|fKt ug{ ;S5 . of] 5}6f}+ cWofodf pxfFn] of]uLsf nflu cTofjZos ;"q cEof; / j}/fUosf af/]df
eGg'ePsf] 5 . ;fy} o;df xfdLh:tf] dg'iosf nflu cfˆgf] cGt:s/0fdf k|j]z ug{ s]xL ljlwx¿sf]
;ª\s]t klg ug{'ePsf] 5 .
;ftf}“ cWofo 1fg–lj1fg of]u xf] . uLtfdf 1fg dfq xf]Og, lj1fg klg hf]l8Psf] 5 . uLtf
Pp6f k':ts dfq geO{ cg]sf}“ 1fgx¿sf] ;ª\u|x xf] . o; cWofodf ci6fË k|s[lt z/L/, kbfy{, dg,
ljrf/ zlQm, a'l4 / clUgsf] ;"Idtd ¿k / cxª\sf/ :jlgld{t wf/0ff x'Fbf logLx¿ ck/f zlQm x'g\ /
k|f0fLx¿df hLj¿kn] /xg] r]tg zlQm k/f xf] eg]/ >Ls[i0fn] eGg'ePsf] 5 . xfdL k|f0fL cf7 ck/f -
h8_ tyf k/f -r]tg_ k|s[ltåf/f pTkGg ePsf xf}F / of] ;f/f hut\sf] pTklQ / k|nosf] sf/0f pxfF
k/dfTdf >Ls[i0f g} /x]sf] pNn]v ug{'ePsf] 5, hf] cfkm}Fdf cb\e't / cfZro{hgs 5 . h;n] cd[t /
laif b'a}nfO{ Psf;fy :jLsf/ u5{ p;nfO{ d[To' / ljgfzn] slxNo} b'Mv lbb}g lsgsL d g}+ ;h{s /
k|no x'“ eGg] cb\e"t ;Tosf] pb3f]if >Ls[i0fn] ug'{ePsf] 5 . cGTodf cg's"ndf xf];\ of k|lts"ndf
;j{q k/dfTdfnfO{ b]v]/ z/0fdf hfg ;Sg' g} xfd|f] k/LIff / r'gf}tL xf] .
ch{'gsf lj/fd/lxt k|Zgsf] z[Înfsf sf/0f uLtf cf7f}“ cWofodf k|j]z u/]sf] 5 . of] cIf/a|Xd
of]u xf] . o;df clwe"t, clwb}j / clwo1sf] j0f{g ul/Psf] 5 . w"jfF/lxt cv08 k"0f{ Hof]lt g}
clwo1, cIf/, k/dfTdf, ;To / cd[t ePsf] atfOPsf] 5 . o;sf ;fy} slxNo} ljgfz gx'g] cJoQm
;gftgsf] af/]df klg pNn]v ul/Psf] 5 . o;df a|Xd, cWofTd / sd{sf af/]df klg atfOPsf] 5 .
;fy} çsf/¿kL a|Xdsf] pRrf/0f ub}{ k/dfTdfsf] lrGtg u/]/ pQ/fo0fsf] dfu{af6 b]x TofUg] JolQm
k/dkbdf k|fKt x'G5 elgPsf] 5 . o;df pQ/fo0f tyf blIf0ffog dfu{sf] cToGt} j}1flgs /
oyfy{k/s JofVof ul/Psf] 5 .
nf]suLtf–IX
gLltx¿af6 kf/ x'g' k/d gLlt / ;d:t wd{af6 p7\g' k/d wd{ xf] . k/d cfwf/lt/ rNg' g}+
clt g}lts x'g' xf] . oL ;a}nfO{ pNnª\3g u/]/ hf] Tof] ;gftg kbdf pknAw x'G5, pm a|Xd h:tf]
x'G5 t/ of] a'‰g ch{'gnfO{ sl7g eO/x]sf] 5, o;df pgsf] dg g} afws ePsf] 5 . To;}n] uLtf ca
gjf}“ cWofo /fhljBf–/fhu'Xo of]udf k|j]z u/]sf] 5 . of] lj1fg;lxtsf] 1fg, ljBfx¿sf] /fhf, k/d
uf]kgLo clt kljq, k|ToIf kmnjfnf Pjd\ wd{o'Qm pQd 1fg xf] . o;df >Ls[i0fn] j]b, ç, lktfdx,
dGq, cfx'lt ;a} pxfF g} ePsf] atfpg'ePsf] 5 . o; hut\df ePsf ;a} Wjlg cfxt gfb x'g\ eg]
çsf/ dfq cl:tTjsf] Wjlg cyf{t\ cgfxt gfb xf] . ch{'gn] ce}m >Ls[i0fsf] egfO a'‰g g;Sbf uLtf
bzf}“ cWofodf k|j]z u/]sf] 5 . of] lje"ltof]u xf] . xh'/ :jod\nfO{ hfGg'x'G5 d xh'/nfO{ s;/L hfGg
;S5' eGg] ch{g'sf] lh1f;f zfGt kfg{ >Ls[i0fn] o;df >]i7td / P]Zjo{o'Qm x/]s s'/f hxfF cflehfTo
k|s6 x'G5 o:tf] P]Zjo{o'Qm x/]s s'/fdf cfkm" -k/dfTdf_ ePsf] oyfy{ ePsf] atfpg' ePsf] 5 / ;fy}
;a} k|f0fLx¿sf] ;gftg sf/0f klg cfkm" g}+ /x]sf] atfpg' ePsf] 5 t/ klg ch{'gsf] lh1f;f zfGt x'g
g;Sbf uLtf P3f/f}F cWofodf k|j]z u5{ .
>Ls[i0fsf] cg'u|xn] ch{'gsf] c1fg t gi6 ePsf] 5 t/ cfTd1fgsf] pbo ePsf] 5}g t;y{
pgL k/dfTdfsf] ljZj¿k x]g{ nfnflot eP/ >Ls[i0f;Fu ljZj¿ksf] bz{g lbg cg'go ub{5g\ . Tof]
lj/f6¿ksf] bz{gsf] ch{'gsf] cfsfª\IffnfO{ kl/k"lt{ ug{ / ch{'gsf] ;+zo d]6fpg >Ls[i0fn] d]/f]
;os8f}+ k|sf/sf ljleGg cfs[lt ePsf] cnf}lss ¿k x]/ eg]/ k/dfTdf >Ls[i0fn] 1fg, P]Zjo{, zlQm,
an, jLo{, t]h / eofgs d[To'sf] ¿k klg cfk"m g}+ ePsf] k|ToIf b]vfpg'eof] . ;gftg lxGb" wd{df dfq
k/dfTdfnfO{ O{Zj/ / bfgj b'j} ¿kdf :jLsf/ ul/Psf] 5 . To;}n] /fd / /fj0f b'j} ¿knfO{
k/dfTdfsf] g} ¿k dflgPsf] 5 . hGd–d[To' s;}sf] jzdf 5}g . d[To' s]jn z/L/sf] x'G5, cfTdf t
ch/–cd/ x'G5 . oxL ;To a'emfpg >Ls[i0fn] cfˆgf] pxL dgdf]xs d':sfg;lxt ch'{gnfO{ pgsf]
;dk{0fsf] sf/0fn] lj/f6\sf] bz{g ug{ ;Sg] cj:yf;Dd k'¥ofpg'ePsf] 5 . lqnf]sgfy >Ls[i0fn] Toqf]
lj/f6\ ¿ksf] bz{g u/fp“g' ePkl5 klg ch{'gsf k|Zg¿kL ;du| af0fx¿ k"0f{ ¿kdf 5'l6;s]sf 5}gg\ .
uLtfsf] afx|f}“ cWofo elQmof]u xf] . o;df >Ls[i0fn] k|]d / elQmåf/f Ps 5nfªdf Tof] ;Todf
pknAw x'g] dfu{ atfpg'ePsf] 5 . ;TonfO{ a'l4n] xf]Og, Åbon] kfpg' / >4fk"0f{ ;dk{0f ug'{ g} elQm
xf] . ha k|]defj ulx/f] eP/ Tof] k|]dsf] wf/f k/dfTdfsxfF k'U5 ta elQm kmlnt x'G5 .
t]x|f}“ cWofo If]q–If]q1–ljefu of]u xf] . Pp6f cfTdf cyf{t\ If]q1n] ;Dk"0f{ If]qnfO{ k|sfzjfg\
agfpg ;S5 . If]q–If]q1sf] cGt/ hfGg] JolQmn] hLjgsf] k/d ;"q cyf{t\ cd[t tŒjnfO{ hfGb5 .
o;df >Ls[i0fn] w[lt / j:t's]lGb|t r]tgf klg If]q xf] / z'4 r]tgf dfq If]q1 xf] eGg] a8f] cgf}7f]
;"q eGg'ePsf] 5 . uLtfsf] rf}wf}“ cWofo u'0fqo–ljefu of]u xf] . o;df k|s[ltsf tLg u'0f /h, td /
;Œjsf af/]df / oL tLg u'0faf6 klg kf/ eP/ u'0fftLt x'g ;lsG5 eGg] j0f{g ul/Psf] 5 . ;Dk"0f{
u'0f k|s[ltaf6 pTkGg eP klg k|s[lt lgikIf x'G5 / ;Dk"0f{ ef]u k'?ifn] ub{5 . ha k'?if k|s[ltsf
u'0faf6 c:klz{t /xG5 ta To:tf] z'4 k'?if u'0fftLt x'G5 elgPsf] 5 .
kGw|f}F cWofo k'?iff]Qd of]u xf] . JolQmsf] klxnf] kq kl/lwaf6 x6]kl5 lgikfktfsf] wf/f ;'?
x'G5 / t];|f] kq k'?iff]Qddf k'u]kl5 ;a} lgikfk x'G5 . k'?iff]Qd klg ToxL cd[t xf] . ;gftg
dfGotfdf d"n pb\udnfO{ >]i7 dflgG5, hf] cToGt} plrt s'/f xf] . o;} ;Gbe{df >Ls[i0fn] o;df
pN6f] j[Ifsf af/]df atfpg'ePsf] 5 . ;f]x|f}“ cWofo b]jf;'/;Dkb\–ljefu of]u xf] . o;df >Ls[i0fn]
cf;'/L ;Dkbf / b}jL ;Dkbfsf JolQmx¿df x'g] nIf0f / To;af6 s;/L kf/ eO{ Tof] cljgfzL tŒjnfO{
hfGg ;lsG5, To;af/] lj:t[t ¿kdf j0f{g ug'{ePsf] 5 .
o;kl5 uLtfn] ;qf}“ cWofodf k|j]z kfPsf] 5, hf] >4fqo–ljefu of]u xf] . cxª\sf/n] ul/g]
s[To cwd{ / c;t\ xf] . lg/xª\sf/ efjn] ul/g] ;a} s[To, hxfF k/dfTdf g} stf{ x'G5, Tof] ;t\
xf] . zf:qLo ;+:sf/af6 /lxt, s]jn :j–efjaf6 pTkGg ePsf] >4f /fh;L, tfd;L / ;flŒjsL tLg}
k|sf/sf] x'G5 . Wofg:y, ;dflw:y / a|Xdsf] bz{g eO;s]sf] ;b\u'?df >4fefj /fv]/ pxfFnfO{ gdg
nf]suLtf–X
ub}{ cfkm"leqsf] vf]h ;'? u/]df s'g} ;do cgfof; åf/ v'n]/ Tof] lbJo Hof]ltnfO{ hfGg ;Sg] 5f}“
cyf{t\ cfkm}“ s[i0f ePsf] hfGg] 5f}“ . o;df ç tt\ ;t\ / ;lRrbfgGb3g a|Xdsf] a8f] ld7f] JofVof
ul/Psf] 5 .
;q cWofo;Dd ch'{gsf] lh1f;f kl/k"lt{ x'g g;Sbf uLtf c7f/f}F cWofo df]If–;GGof; of]udf
k|j]z u/]sf] 5 . lxGb" ;+:s[lt cy{, sfd, wd{ / df]If rf/ k'?iffy{ :jLsfb{5 / wd{af6 klg kf/ x'g'nfO{
df]If dfGb5 . :jtGq / hfu|t\ r}tGo hxfF s0f klg z]if g/xL ;j{q k/dfTdf dfq x'G5, oxL df]Ifsf]
bzf xf] . df]If g} xfd|f] k/d nIo xf] / ;GGof; Tof] k/d nIo kfpg] dfu{ xf] . c7f/f}“ cWofo oxL
df]If–;GGof; of]u xf] .
uLtf cToGt} cnf}lss u|Gy 5, o;df ;t\sf] vf]h ug{'k5{ / ToxL ;t\ cGToxLg r}tGosf] gfd
>Ls[i0f xf] . uLtfsf x/]s cWofo cfkm}“df k"0f{ 5g\ . Ps cWofosf] cWoog u/]kl5 csf]{ cWofosf]
cfjZostf g} 5}g . t/ ch{'g hf] xfdL ;a}sf k|tLs x'g\, pgsf] ;+zou|:t lrQn] Tof] ;To a'‰g
g;Sbf xfdLn] uLtf h:tf] cgdf]n u|Gy k|fKt ug{ ;s]sf xf}F .
ch{'gsf] ljiffbaf6 cf/De ePsf] uLtf df]If–;GGof; of]udf uP/ cGTo ePsf] 5 . x/]ssf]
clGtd uGtJo df]If g} xf] . uLtfsf ;a} cWofosf] JofVof Tof] cfTdtŒj hfGgnfO{ xf] hf] chGdf,
cljgfzL, zfZjt / cgflb 5 . >Ls[i0fn] o;df ;sf/fTds tyf gsf/fTds b'j} kIfnfO{ cª\uLsf/
ug{'ePsf] 5 . b'O{ ljk/Ltx¿ /fd|f]–g/fd|f], ;kmntf–c;kmntf, b'v–;'v ;a} hf]8Ld} ;fy;fy} cfpF5g\ .
Pssf] dfq r'gfj ug{ vf]Hg' d"v{tf xf] . ha JolQm oL b'O{ ljk/Ltsf lardf /f]lsg ;S5, ta /fu–
lj/fu, ;kmntf–c;kmntf s;}n] klg p;nfO{ 5'g ;Qm}g / pm jLt/fuL x'G5 . ;Œju'0f /hf]u'0f /
tdf]u'0fsf] ;Gt'ng xf] t/ ha JolQm o; ;Œju'0faf6 klg dfly p7]/ kf/ x'G5, ta pm u'0fftLt x'G5,
ta p;n] Tof] k/d r}tGo cd[t tŒj k|fKt ug{ ;S5 . uLtfdf k'?ifsf af/]df klg elgPsf] 5 . k'/
cyf{t\ gu/sf] s]G›df a:g] g} k'?if xf] . h'g lbg gu/sf] ultljlw;“u k'?if tŒjnfO{ s'g} ;/f]sf/ x'Fb}g,
To;} ;do pm z'4 k'?if eP/ cd[t tŒj k|fKt ub{5 . ;t\–c;t\, JoQm–cJoQm, cfs[lt–cgfs[lt,
;fsf/–lg/fsf/sf af/]df klg uLtfdf lj:t[t ¿kdf pNn]v ul/Psf] 5 .
uLtfdf çsf/sf] j0f{g ul/Psf] 5 . ;+;f/sf ;a} Wjlg cfxt gfb x'g\ t/ çsf/ cgfxt gfb
xf] / of] xfd|f] :jefj xf] . o;sf] u'~hg cl:tTjsf] Wjlgsf] u'~hg xf] . aflx/sf] Wjlgdf xfdL
clNemPsf] x'Fbf of] :jtM:km"t{ ¿kdf u'lGh/x]sf] cl:tTjsf] Wjlg xfdL ;'Gg ;Qm}gf“} . h'g If0f xfdL of]
aflx/L Wjlgaf6 d'Qm x'G5f}“, To;} If0f Tof] çsf/sf] Wjlg ;'Gg ;Sg] 5f}“ .
uLtfdf w]/} k'g?lQm klg 5 . x/]s k6s gofF s'/f eGbf s]xL g s]xL k'/fgf] s'/f klg hf]l8G5 .
c¿ u|Gyn] Ps dfq dfu{ atfpF5g\ eg] uLtfn] ;Dk"0f{ dfu{ atfPsf] 5, rfx] Tof] a'4sf] z"Gotf /
lgjf{0fsf] vf]hsf] xf];\, rfx] dxfjL/sf] clx+;fsf] xf];\, rfx] Tof] lh;;sf] k]|dsf] xf];\, rfx] df]xDdbsf]
1fgsf] vf]h xf];\ . ;+;f/df x/]s JolQmn] vf]h]sf lgi7fx¿sf] ;DaGwdf >Ls[i0fn] klxn] g} uLtfdf
j0f{g ul/;Sg'ePsf] 5 . s'g} klg JolQmn] cfˆgf] ;Defjgfsf] vf]hL u/]/ To;cg'¿ksf] sfo{ u/]df pm
;To;Dd k'Ug] s'/fdf b'O{ dt x'g} ;Sb}g . uLtfsf] ;Gb]z klg oxL xf] .
d >Ls[i0fsf] kfjg r/0fdf cfˆgf] lz/ af/Daf/ g'xfpg rfxG5' . pxfF cj0f{gLo x'g'x'G5 .
pxfFsf] s'g} ;Ldf 5}g, pxfF c;Ld x'g'x'G5 . pxfF k"0f{ cjtf/ k'?if x'g'x'G5 . k/dfTdfsf] of]udfofsf]
zlQmn] ;+;f/af6 d'Qm x'g] ;Dk"0f{ dfu{ pkb]zsf] ¿kdf xfdL ;a}nfO{ atfpg s?0ffsf] sf/0fn] k"0f{
hfu/0fdf pxfFn] hGd lng'ePsf] xf] . pxfF sfnftLt eP/ klg If0fhLjL x'g'x'G5 . h'g If0f hxfF
x'g'x'G5, To;nfO{ k"0f{ ¿kn] lhpg'x'G5 . To;}n] hxfF afNofj:yf u'hfg{'eof], hxfF uf]lkgL /
uf]kfnx¿;“u ;do latfpg'eof], ozf]bf;“u afnqmL8f ug{'eof] / uf]lkgLx¿;Fu /f;nLnf /Rg'eof], ToxL
j[Gbfjg 5f]8]kl5 kmls{P/ klg cfpg'ePg . h;sf] /; leq}af6 x6]sf] 5, h;sf] /fu lgj[Q eO;s]sf]
5, o:tf] >Ls[i0fh:tf] k/d k'?ifnfO{ dfq o;f] ug{ ;Dej x'G5 .

nf]suLtf–XI
>Ls[i0f hxfF x'g'x'G5, ToxL If0f k"0f{ ¿kdf x'g'x'G5 . pxfF ;jf]{Rr ›i6f, 1ftf, k"0f{ k/LlIft
x'g'x'G5 . pxfFsf nflu ;a} ;To jt{dfg xf] . eujfg\df s'g} dof{bf x'Fb}g . dof{bf t dg'iodf dfq
x'G5 . t;y{ pxfF cdof{b cyf{t\ dof{bftLt x'g'x'G5 . >Ls[i0fsf] hLjg v]n / nLnfdo 5 . pxfF
›f}kbLnfO{ gUgtfaf6 arfpg klg 5f]8\g'x'Gg / uf]lkgLx¿;“u nLnf ub}{ pgLx¿sf] j:q n'sfpg klg
;Sg'x'G5 . ;fª\Vosf] s'/f ubf{ ;fª\Vok|lt g} lgi7fjfg\ / sd{ / elQmsf] s'/f ubf{ sd{of]uL / eQm g}
aGg ;Sg'x'G5 . pxfFsf] JolQmTj ax'cfoflds 5 . km/s–km/s JolQmn] km/s–km/s s[i0f b]Vb5g\ .
>Ls[i0fsf] ljifodf s'g} Ps wf/0ff agfpg} ;ls“b}g . pxfFsf] c;Ld lj/f6tfsf] sf/0f ;a} cfˆgf]
cg's"n s[i0fsf] 5gf]6 u/]/ >Ls[i0fnfO{ vl08t ub{5g\ t/ pxfF t cv08 / k"0f{ x'g'x'G5 .
af“;'/Lsf] Wjlgdfkm{t ;a}nfO{ dGqd'Uw kfg{ ;Sg] >Ls[i0f rqm lnP/ o'4 d}bfgdf b]lvg'x'G5 .
af“;'/L ks8\g] / uf]lkgLx¿sf] j:q x/0f ug]{ cf}“nfdf lx+;fsf] sf/s ;'bz{grqm x'g' ;fdfGo s'/f
xf]Og . pxfF t Tof] k/d cfgGb, cd[t, k/da|Xd, lgTo wd{ / ;a}sf] cf>o x'g'x'G5 . s[i0ftŒj xfdL
;a}leq 5 . ;a} r]tgfx¿df ulx/f] cfTdefj g} Tof] s[i0ftŒj, ;lRrbfgGb k/d a|Xd xf] . pxfF ;a}
u'0fx¿sf] kf/ u'0fftLt x'g'x'G5 . >Ls[i0feGbf cl3 / kl5sf] s'g} cjtf/ k"0f{ 5}g, >Ls[i0f dfq k"0f{
cjtf/ k'?if x'g'x'G5 .
ch{'g hf] xfdL ;a}sf k|tLs x'g\, pgL lh1f;' 5g\ / pgsf] lh1f;f c1fgdf klg ljgd| 5 .
>Ls[i0fn] cfˆgf] tnaf6 pgnfO{ d"v{, d"9 / ch{'gs} tnaf6 ef/t, ;vf lgikfk eGbf klg pgL s'g}
lj/f]w ub}{gg\ . pgsf] s[i0fk|ltsf] cf:yf, >4f / ;dk{0fdf s'g} sdL 5}g t;y{ k|ltsf/ klg ub}{gg\ .
s]jn pgsf] ;d:of o'4e"lddf cfkmGtnfO{ b]Vbf ddTjn] klqmPsf] dfq xf] . of] ;+;f/df ;Dk"0f{ s'/f
k/dfTdfaf6} k|fKt x'G5, s]jn cxª\sf/ dfq dg'io :jod\n] lgld{t u5{ . ddTj klg cxª\sf/s} Ps
¿k xf] . t;y{ >Ls[i0f ch{'gnfO{ cfGtl/s ¿kfGt/0f u/]/ ;To;Dd k'¥ofpg rfxg'x'G5 .
>Ls[i0fn] lbg'ePsf] uLtf1fgsf] ;f/ ;~ro Tof] zff:jt ;To;Dd k'Ug' xf] . ToxfF k'Ug] 1fg,
elQm / sd{sf dfu{ x'g\ . lg/fsf/, lgu{'0f / c¿k;Dd k'Ug] 1fgsf] dfu{ xf] . k|]d / >4fåf/f ;fsf/ /
;u'0f k|fKt ug]{ elQmsf] dfu{ xf] . lgisfd sd{ / kmnfsfª\Iff/lxt eO{ ;Dk"0f{ stf{kg k/dfTdfdf
5f]8\g' sd{sf] dfu{ xf] hf] xfdLh:tf clwsf+z dg'iox¿sf] dfu{ x'g ;S5 . of] 1fg, elQm / sd{sf]
dfu{df klg >4fk"0f{ ;dk{0f;lxt z/0ffult ePdf dfq Tof] s[i0f¿kL k'?iff]Qd tŒjnfO{ k|fKt ug{
;lsg] 5 . t;y{ >Ls[i0f eGg'x'G5–
;j{wdf{g\ kl/ToHo dfd]s+ z/0f+ j|h .
cx+ Tjf+ ;j{kfk]Eof] df]Ifloiofld df z'rM ..
ltdL ;Dk"0f{ wd{ cyf{t\ ;j{sd{sf] cf>onfO{ ddf Tofu u/L s]jn Ps d ;j{zlQmdfg\ jf;'b]j
k/dfTdfsf] cgGo z/0fdf cfpm . d ltdLnfO{ ;Dk"0f{ kfkx¿af6 d'Qm ul/lbg]5' . ltdL zf]s gu/ ..

nf]suLtf–XII
s[t1tf
;j{k|yd ;a} dfGohgx¿sf] k|]dk"0f{ cfzLjf{bsf nflu d s[t1tf 1fkg ug{ rfxG5' . d}n]
k|:t't uLtf n]vg sfo{ ubf{ d]/f] 5fofFh:tf] eP/ dnfO{ ;fy / k|]/0ff lbg] d]/L cwf{lËgL ;'lgtfl;+x
sfsL{nfO{ d k|]defj JoQm ug{ rfxG5' . pgsf] k|]dk"0f{ ;flGgWosf sf/0fn] dfq of] n]vg / ;Dkfbg
sfo{ ;kmn x'g ;s]sf] xf] . d]/f] hLjgsf cf/f]x–cj/f]xx¿df c6n eP/ ;fy lbg] d]/L cwf{lËgLnfO{
cfef/ k|s6 ug]{ d;Fu s'g} zAb 5}g . To;}n] d df}gtfdf pgnfO{ cfef/ JoQm ug{ rfxG5' . d]/f] x/]s
b'v–;'vdf d]/f] 5xf/L ag]/ Gofgf] dfofn] dnfO{ ;fy lbg] d]/L k|]/0ffsL ;|f]t 5f]/L 8f=cfWof>L sfsL{
yklnof tyf d]/L gfltgL ;jf{0fL>L yklnofk|lt d s[ts[To x'Fb} k|]d ;dk{0f ug{ rfxG5' . o:tf 5f]/L /
gfltgL kfpg' d]/f] k"j{hGdsf] tk:ofsf] kmn x'g'k5{ . To;/L g} dnfO{ k|]/0ff lbg] 5f]/L cfs[lt sfsL{
yfkf tyf 5f]/f cEo'bodfgl;+x sfsL{k|lt klg d cfef/ tyf k|]d k|s6 ug{ rfxG5' . ;fy} d]/f gfltx¿
clw/fh yfkf / ;fd|fHo yfkfk|lt klg d ;Åbo k|]d k|s6 ug{ rfxG5' . d]/f ;;'/f tyf ;f;"
/fd]Zj/axfb'/ l;+x / zzL l;+xn] pmhf{:j¿k lbPsf] k|]/0ffsf nflu pxfFx¿k|lt d s[t1tf JoQm ug{
rfxG5' . To;} u/L Hf'jfOFx¿ z'eflzif yklnof / k|an yfkfk|lt klg pxfFx¿n] dk|lt b]vfPsf]
;b\efjsf nflu cfef/ JoQm ug{ rfxG5' .
o; ;Gbe{df d d]/f lbjª\ut bfh'x¿ hut\aGw' sfsL{, nf]saGw' sfsL{ tyf legfh'x¿ of]u]Gb|
a:g]t, OGb|axfb'/ sfsL{, u0f]zaxfb'/ 9'ª\ufgf, dfdf b]j]Gb| l;njfnnfO{ :d/0f ug{ rfxG5' . d]/f rf/
lbbLx¿ /fh]Zj/L a:g]t, zs'Gtnf sfsL{, O{Zj/L 9'ª\ufgf / ddtf yfkf x''g'x'G5 . dnfO{ afNofj:yfdf
dft[jt\ :g]x / ;+/If0f ug]{ d]/f b'O{ lbbLx¿ zs'Gtnf sfsL{, O{Zj/L 9'ª\ufgf tyf d]/L h]7L efph" cGh'
sfsL{k|lt d ;b}j C0fL 5' . d]/f] ;'vdf ldq / b'vdf cleefjs d]/L lxt}ifL sfG5L lbbL ddtf yfkf,
sfG5f legfh' ljgf]b yfkfk|lt klg s[t1tf JoQm ug{ rfxG5' . To;}u/L dflxnL efph' nfh' sfsL{,
efO 8f=afndfgl;+x sfsL{ tyf a'xf/L ;lnGbf sfsL{af6 lg/Gt/ k|fKt ePsf] ;fy / ;xof]usf nflu
xflb{s cfef/ JoQm ug{ rfxG5' .
d}n] …nf]suLtfÚ n]Vg nfu]sf] b]v]/ o;nfO{ k':tssf ¿kdf k|sfzg ug{'k5{ eg]/ dnfO{ af/Daf/
k|f]T;fxg lbg] / ;xof]u ug]{ efO g/]G›/fh k|;fO{ / alxgL OlGb/f k|;fO{nfO{ klg d ljz]if wGojfb /
cfef/ JoQm ug{ rfxG5' . o; u|Gysf] efiff;Dkfbgdf s]zj ;'j]bLHo"af6 clj:d/0fLo ;xof]u k|fKt
ePsf] 5 . o;sf lglDt d pxfFnfO{ klg ;Åbo s[t1tf 1fkg ug{ rfxG5' . pxfFsf] ;xof]uaf6 o;
u|Gy Jofs/0fLo ¿kdf z'4 ePsf] ljZjf; lnPsf] 5' .
d}n] tof/ kf/]sf] o; u|Gysf]] bz cWofo;Dd klxnf] k6s sDKo'6/ 6fOk ug]{ d]/f lxt}ifL
7fs'/gfy s'OFs]nk|lt cfef/ JoQm ug{ rfxG5' . o;} u/L P3f/ cWofob]lv 6fOk ug]{ / x/]s k6s
ul/Psf sf65fF6nfO{ 6fOk tyf ;'wf/ u/]/ dnfO{ 7'nf] ;xof]u ug]{ ;+lhj -;Gh'_ rf}w/LnfO{ d ljz]if
wGojfb lbg rfxG5' . ;fy} o; u|Gysf] clGtd k|'km s/]S;g ug]{ t'n;L tfdfªnfO{ klg d xflb{s
wGojfb JoQm ug{ rfxG5' . o; k':tsnfO{ k|sfzg;Dd k'¥ofpg ljleGg k|sf/sf ;xof]u ug]{
bfgaxfb'/ yfkf, /fdz/0f /]UdL, emdsnfn sfsL{ / /fh]G› rf}w/LnfO{ klg d wGojfb JoQm ug{ rfxG5'
.
cGtdf d k'gM tŒj1fgL cf]zf]df cfˆgf] s[t1tf ck{0f ug{ rfxG5' lsgeg] d}n] lnlka4 u/]sf]
of] …nf]suLtfÚ ;+;f/s} ulx/f] Kofl;lkms dxf;fu/eGbf klg ulx/f] cf]zf]sf] uLtfbz{g >j0f ub}{ ToxL
>j0fs} e/df o;df plqP/ s]xL ax'd"No / cgdf]n df]tLx¿ ;ª\sng u/L ;a};dIf dfnf agfP/
k|:t't ug]{ k|of; u/]sf] 5' .
 n]vs
nf]suLtf–XIII
ljifo;"rL
 k"j{;Gbe{ M ===========================================================================================================!–@
klxnf] cWofo M ljiffbof]uM .................................................................................... #–@@
bf];|f] cWofo M ;fª\Voof]uM ................................................................................. @#–&^
t];|f] cWofo M sd{of]uM ...................................................................................&&–!@)
rf}yf] cWofo M 1fgsd{;GGof;of]uM.................................................................. !@!–!*)
kfFrf}F cWofo M sd{;GGof;of]uM ....................................................................... !*!–@!)
5}6f}F cWofo M cfTd;+odof]uM ........................................................................ @!!–@&*
;ftf}F cWofo M 1fglj1fgof]uM ....................................................................... @&(–#!^
cf7f}F cWofo M cIf/a|Xdof]uM ......................................................................... #!&–#%*
gjf}F cWofo M /fhljBf/fhu'Xoof]uM ............................................................... #%(–$!)
bzf}F cWofo M lje"ltof]uM............................................................................. $!!–$&$
P3f/f}F cWofo M ljZj¿kbz{gof]uM ................................................................... $&%–%!)
afx|f}F cWofo M elQmof]uM ............................................................................... %!!–%#$
t]x|f}F cWofo M If]q–If]q1ljefuof]uM ................................................................. %#%–%^^
rf}wf}F cWofo M u'0fqoljefuof]uM .................................................................... %^&–%()
kGw|f}F cWofo M k'?iff]Qdof]uM .......................................................................... %(!–^!@
;f]x|f}F cWofo M b}jf;'/;Dklåefuof]uM ............................................................... ^!#–^#*
;qf}F cWofo M >4fqoljefuof]uM .................................................................... ^#(–^^$
c7f/f}F cWofo M df]If;GGof;of]uM ..................................................................... ^^%–&)*
ç
>L k/dfTdg] gdM
s[i0fd\ jGb] hub\u'?d\ .

 k"j{;Gbe{
k"jL{o jfª\dosf] clåtLo u|Gy >Ldb\efujb\uLtf dfgj ;Eotf / dfgj Oltxf;s} ;jf]{Ts[i6
l;h{gf xf] . of] 1fg, elQm / sd{sf] lqj]0fL klg xf], h;df j]b pklgifb\nufot ;Dk"0f{ zf:qx¿
;dflxt 5g\ . eujfg\ >Ls[i0fn] sl/a kfFr xhf/ jif{cl3 dxfef/tsf] o'4e"lddf ch{'gnfO{
lbg'ePsf pkb]zx¿ o; u|Gydf ;ª\u|lxt 5g\ .
xl:tgfk'/ /fHosf Ho]i7 ;Gtlt w[t/fi6« cGwf ePsf]n] /fhf x'g of]Uo ePgg\ / kf08' /fhf
eP . w[t/fi6«sf b'of]{wg, b'Mzf;g, ljs0f{ cflb ;o efO 5f]/fx¿ hlGdP . kf08'sf o'lwli7/, eLd,
ch{'g, gs'n / ;xb]j u/L kfFr 5f]/fx¿ eP . ;fdfGotM kf08j / sf}/j b'j} s''?s'nsf eP klg
sf}/j eGgfn] b'of]{wg cflb w[t/fi6« k'qx¿ / kf08j eGgfn] kf08'k'q o'lwli7/ nufot kfFr efO
eGg] a'lemG5 .
kf08jx¿ afNofj:yfdf x'Fbf g} lktf kf08'sf] lgwg ePsfn] pgLx¿sf] /]vb]vsf] lhDd]jf/L
Ho]i7lktf w[t/fi6«sf sfFwdf cfof] . lktfdx eLidsf] ;+/If0f / :g]xdf kf08jx¿ x'ls{P .
afNosfnb]lv g} pgLx¿ Hofb} ljgozLn, lzi6, st{Jok/fo0f, ;TojfbL Pjd\ wfld{s :jefjsf lyP
eg] w[t/fi6«sf b'of]{wg nufot 5f]/fx¿ p208, O{iof{n', k|ltzf]wk"0f{ Pjd\ pRr dxŒjfsfª\Iffn] o'Qm
lyP . eLidlktfdxsf] Joj:yfkgdf ›f]0ffrfo{ / s[kfrfo{af6 sf}/j / kf08jx¿n] plrt /fhgLlts
1fg Pjd\ z:qf:q;DaGwL ljBf xfl;n u/] . o;} qmddf ch{'gn] ;j{>]i7 wg'wf{/Lsf] klxrfg agfP .
kf08jx¿n] lg/Gt/ ¿kdf Voflt cfh{g u/]sf] b'of]{wgnfO{ k6Ss} dg k/]sf] lyPg . w[t/fi6«
klg k'qdf]xdf km;]sf lyP . ;fdfGotM /fhfdf x'g'kg]{ u'0f ljBdfg ePsfn] o'lwli7/ :jtM
xl:tgfk'/ /fHosf pQ/flwsf/L lyP t/ b'of]{wg /fHosf] pQ/flwsf/L cfk"m g} ePsf] 7fGy] . o;y{
cfˆgf afa'sf] df}g ;Ddltdf b'of]{wgn] kf08jx¿nfO{ dfg]{ if8\oGqx¿ u/] t/ sfsf ljb'/ hf]
xl:tgfk'/ /fHosf dxfdGqL lyP, pgL / >Ls[i0fsf] ;r]tgf / :g]xsf sf/0f g} pgLx¿ afFRg ;kmn
eP . >Ls[i0f ;lRrbfgGb:j¿k k/a|Xd k/dfTdf x'g'x'G5 . ;Tosf] ;+/If0f / b'i6sf] ;+xf/sf nflu
pxfF cfˆgf] of]udfofsf] zlQmaf6 cjtl/t x'g'ePsf] xf] .
b'of]{wgn] o'lwli7/nfO{ h'jf v]Ng pS;fP / 5nsk6k"0f{ lg0ff{os v]ndf o'lwli7/n]
›f}kbL;lxt ;j{:j xf/] . sf}/j;efdf kf08jkTgL ›f}kbLsf] j:qx/0f ug]{ k|oTg eujfg\ >Ls[i0fsf]
b}jL x:tIf]ksf sf/0f ;kmn x'g ;s]g . h'jfsf] ;t{cg';f/ /fHo Tofu]/ kf08jx¿ t]x| jif{;Ddsf
nflu jgjf; uP .
k/flht kIfn] afx| jif{sf] jgjf; / Ps jif{sf] u'Ktjf;kl5 k'gM cfˆgf] /fHo k|fKt ug]{ ;t{
ePsfn] jgjf;kl5 cfˆgf] u'd]sf] /fHo kf08jx¿n] lkmtf{ dfu] t/ b'of]{wg kf08jx¿sf] /fHo
OG›k|:y lbg tof/ ePgg\ . cGtdf >Ls[i0fsf] zflGtk|:tfj cg';f/ kfFr efOsf nflu kfFrj6f ufpF
dfq dfUbf klg b'of]{wgn] l;of]sf] 6'Kkf] hlt hldg lbg klg c:jLsf/ u/]sf] x'gfn] g} kf08jx¿n]
o'4sf] ;xf/f lng afWo x'g'k/]sf] xf] .

nf]suLtf– 1
b'of]{wg / ch{'g b'j} >Ls[i0f;Fu o'4cl3 ;xof]u dfUg uP . b'of]{wgn] >Ls[i0f;Fu pxfFsf]
gf/fo0fL ;]gf dfu u/] eg] ch{'gn] :jod\ eujfg\ >Ls[i0fnfO{ k|fKt u/] . t;y{ >Ls[i0f o'4df
wg'wf{/L ch{'gsf ;f/yL aGg'eof] .
kf08jtkm{sf] ;}GoJo"x /rgf ug]{ sfd ›f]0ffrfo{ lzio ›'kbk'q w[i6B'Dgn] u/] eg]
sf}/jtkm{sf] ;}GoAo"x /rgf :jod\ u'? ›f]0ffrfo{n] u/] . o'4sf] tof/L k"/f ePkl5 s'?If]qdf
b'j}tkm{sf ;}GozlQm o'4sf nflu v8f eP . o;} ;dodf o'4e"lddf ;j{>]i7 wg'wf{/L ch{'gn] cfˆgf
;f/yL eujfg\ >Ls[i0fsf ;fy æcfkm"n] s; s;;Fu n8\g'kg]{ xf] Psk6s cjnf]sg ug{ rfxG5'Æ
egL /ynfO{ b'j} ;}GozlQmsf lardf n}hfg cfu|x u/] . o;kl5 g} eujfg\ >Ls[i0f / ch{'gsf
larsf] ;+jfbsf ¿kdf >Ldb\eujb\uLtfsf] cEo'bo ePsf] xf] .

nf]suLtf– 2
cWofo–!
ç >Lk/dfTdg] gdM
klxnf] cWofo
ljiffbof]uM

w[t/fi6« pjfr
wd{If]q] s'?If]q] ;dj]tf o'o'T;jM .
dfdsfM kf08jfZr}j lsds'j{t ;~ho ..!..
w[t/fi6«n] ;f]w]– x] ;~ho Û o'4 ug]{ OR5fn] s'?If]qsf] wfld{s :yndf Pslqt ePsf d]/f
tyf kf08'sf 5f]/fx¿n] s] ul//x]sf 5g\ <
uLtfsf] cb\e't bz{g Pp6f b[li6ljxLg JolQmsf] lh1f;faf6 k|f/De ePsf] 5 . cfFvf gx'Fbf
klg sfdgf dgaf6 x6\b}g a? emg\ k|uf9 x'G5 . b[li6ljxLg klg Tof] b]Vg rfxG5 h'g p;n] k|ToIf
b]Vg ;Sb}g . dg''iosf afXo OlG›on] sfd ug{ g;Sg] eP klg leqsf j[lQx¿ cem ;;Qm x'G5g\ .
w[t/fi6« b[li6ljxLg eP tfklg xhf/f}+ dfOn 6f9f eO/x]sf] o'4sf af/]df hfGg pgL cToGt pT;'s
5g\ . w[t/fi6« s'?If]qsf] o'4df cfˆgf / kf08jsf k'qx¿n] s] s] ub}{ 5g\ eg]/ ;~ho;Fu ;f]W5g\ .
w[t/fi6«sf dgdf ljho ;Tosf] kf] x'G5 ls eGg] eo 5 . g]qljxLg w[t/fi6«sf] lh1f;faf6 g} of]
o'4 x'g yfn]sf] 5 . j:t'tM cGwf / ljj]sxLg JolQm g} ;b}j o'4sf sf/s x'G5g\ . w[t/fi6«sf dgdf
dxfef/t o'4df cfˆgf k'qx¿sf] ljho x'G5 eGg] cw{ljZjf; klg b]lvG5 . sf}/jtkm{sf ci6
lr/~hLjLdWo]sf b'O{ lr/~hLjL u'? s[kfrfo{ / cZjTyfdf -›f]0fk'q_ Pjd\ sjr;lxt hGd]sf s0f{,
k/z'/fd lzio k|tfkL eLid, sf}/j–kf08jsf u'? ›f]0ffrfo{, :jod\ w[t/fi6«sf jL/ k'qx¿ /x]sfn]
o'4df cfˆgf k'qx¿sf] ljho x'g] ljZjf;sf sf/0f pgL Jof;;Fu k|ToIf o'4 x]g]{ rfxgf /fV5g\ .
tbg';f/ Jof;n] ;~honfO{ lbJob[li6 k|bfg u/]sfn] pgL s}of+}“ dfOn 6f9fsf b[Zox¿ klg x]g{ ;Sg]
ePsf 5g\ . To;}n] ;~ho o'4sf x/]s va/ w[t/fi6«nfO{ lbG5g\ .
of]udf kf/Ët JolQm ;do / If]qnfO{ gf3]/ 6f9f 6f9f b]Vg ;Sb5g\ . of]ul;4 k'?ifdf t];|f]
cfFvf -lbJob[li6_ x'G5 h;sf dfWodaf6 pgLx¿ 6f9fsf j:t' b]Vg / ;'Gg ;S5g\ . Jof;df ePsf]
o; k|sf/sf] zlQm pgn] w[t/fi6«sf] lh1f;f zfGt kfg{ ;~honfO{ k|bfg u/]sf lyP . cd]l/sfdf
Ps hgf 6]8 l;l/of] eGg] JolQmsf cfFvfdf o:t} ljlzi6 zlQm lyof] h;af6 pgL sf];f}+“ 6f9fsf
j:t' b]Vg / To;sf] lrq ;dfTg ;Sy] t/ pgL cfTd1fgL lyPgg\ . k/ x]g{ ;Sg] Ifdtfn]
cWofTd;Fu s'g} ;DaGw /fVb}g . ;~ho cfWoflTds JolQm xf]Ogg\ a? pgL ljz]if k|fljlws JolQm
x'g\ hf] 6f9f b]Vg, ;'Gg / 6f9fsf lrq ;dfTg ;S5g\ . of]uåf/f ljleGg zlQmx¿ k|fKt ug{ ;lsG5
t/ hf] zlQmsf] k|bz{g / rdTsf/df nfU5 Tof] JolQm ;To;Dd k'Ug g;s]/ e8\lsG5 . dg'iosf]
cgGt zlQmsf af/]df cfh lj1fgn] klg :jLsf/ ug{ yfn]sf] 5 . eljiodf ?; / cd]l/sf h:tf
zlQmzfnL d'n'sx¿;Fu ;~hosf] h:tf] zlQm x'g ;S5 cyf{t\ lj1fgsf] vf]h / cg';Gwfgsf sf/0f
;~ho h:tf] zlQm ePsf] JolQm ljsl;t x'g ;S5 . of] of]usf nflu ;fdfGo s'/f xf] t/ o;df
c8\lsg' cufl8sf] af6f] aGb x'g' xf] .

nf]suLtf– 3
cWofo–!
;~ho pjfr
b[i6\jf t' kf08jfgLs+ Jo"9+ b'of]{wg:tbf .
cfrfo{d'k;ËDo /fhf jrgda|jLt\ ..@..
;~hon] eg]– x] /fhg\ Û kf08jx¿sf] ;}GoJoj:yf jf ;}Go df]rf{ b]v]/ /fhf b'of]{wg cfˆgf
u'? ;]gfklt ›f]0ffrfo{sxfF uP / oL jrg eg]–
kZo}tf+ kf08'k'qf0ffdfrfo{ dxtL+ rd"d\ .
Jo"9f+ b|'kbk'q]0f tj lzio]0f wLdtf ..#..
x] cfrfo{ Û xh'/sf a'l4dfg\ lzio ›'kbk'q w[i6B'Dgåf/f /lrt kf08jx¿sf] ljzfn ;}Go
zlQmnfO{ gh/ ug{x' f];\ ..
cq z"/f dx]ijf;f eLdfh{'g;df o'lw .
o'o'wfgf] lj/f6Zr b|'kbZr dxf/yM ..$..
kf08j;]gfdf dx]ijf;f, lj/f6\ tyf ›'kb nufotsf eLd / ch{'gs} a/fa/L ;fdYo{ ePsf
dxf/yL Pjd\ wg'wf{/L jL/x¿ 5g\ ..
w[i6s]t'Zr]lstfgM sflz/fhZr jLo{jfg\ .
k'?lhTs'lGtef]hZr z}AoZr g/k'ËjM ..%..
dxfg\ zlQmzfnL jL/x¿ w[i6s]t', r]lstfg, sflz/fh, k'?lht\, s'lGtef]h / z}Joh:tf
dfgj;dfhsf zlQmzfnL of]4fx¿ klg ToxfF 5g\ ..
o'wfdGo'Zr ljj|mfGt pQdf}hfZr jLo{jfg\ .
;f}eb|f] b|f}kb]ofZr ;j{ Pj dxf/yfM ..^..
ToxfF cToGt k/fqmdL o'wfdGo', cToGt zlQmzfnL pQdf}hf, ;'e›f k'q cledGo' / ›f}kbL
k'qx¿ klg 5g\ hf] ;a} dxf/yLx¿ x'g\ ..
w[t/fi6« hGdn] dfq b[li6ljxLg xf]Ogg\, pgL cfWoflTds b[li6n] klg sdhf]/ lyP . pgL
cfˆgf efOsf 5f]/fx¿ kf08jx¿;Fu k'q b'of]{wgx¿n] o'4sf af/]df ;Demf}tf gu¿g\ eGg] ;f]Ry] .
cfˆgf k'qsf kIfdf zlQmzfnL of]4fx¿ /x]sfn] ljho cfˆg} 5f]/fx¿sf] x'g] / /fHo kf08jnfO{
lkmtf{ lbg gkg]{ ePsfn] klg pgL o'4 xf];\ eGg] rfxGy] . o'4e"ld wfld{s :yn ePsfn] To;sf]
k|efj cfˆgf k'qx¿df k/]/ o'4 /f]lsG5 ls eGg] pgdf cfzÍf klg lyof] . ;~ho w[t/fi6«nfO{
eG5Gf\– dxfg\ o'4sf] tof/Lsf ;do Jojl:yt Jo"xfsf/ ljzfn kf08j ;]gfnfO{ b]v]/ b'of]{wg cfkm"
/fhf eP klg kl/l:yltsf] cfsng u/]/ cfˆgf ;]gfklt cfrfo{ ›f]0fsf glhs k'u]/ eG5g\– x]
cfrfo{ Û xh'/sf tLI0f a'l4 ePsf lzio ›'kbk'q w[i6B'Dgåf/f tof/ kfl/Psf] kf08jx¿sf] ljzfn
Jo"xfsf/ ;}GozlQm x]g{'xf];\ . kf08j ;]gfdf eLd / ch{'gt'No of]4fx¿ ;fTosL, lj/f6\ tyf dxf/yL
›'kb, anjfg\ w[i6s]t', r]lstfg, sflz/fh, g/>]i7 k'?lht\, s'lGtef]h, z}Jo tyf cGo of]4fx¿ klg
5g\ . k/fqmdL o'wfdGo', pQdf}hf, ;'e›fk'q cledGo' Pjd\ ›f}kbLsf kfFr 5f]/fx¿ ;a} dxf/yL x'g\ .
bzf}+“ xhf/ ;}Go;Fu PSn} le8\g ;Sg] Nofst ePsf of]4fnfO{ dxf/yL elgG5 .
c:dfs+ t' ljlzi6f o] tflGgaf]w låhf]Qd .
gfosf dd ;}Go:o ;~1fy{+ tfGa|jLld t] ..&..

nf]suLtf– 4
cWofo–!
x] a|f≈d0f >]i7 Û xfd|f kIfdf klg hf] ljlzi6 5g\ ltgLx¿sf af/]df a'‰g'xf];\ . xh'/sf]
hfgsf/Lsf nflu xfd|f ljlzi6 ;}Go gfosx¿sf af/]df klg d eG5' ..
dg'iosf] dg ha xLgtfn] u|:t x'G5 ta klxn] cfˆgf] >]i7tfaf6 s'/f ;'? u5{ t/ xLgtf
gePsf] JolQmn] csf{sf] ;Ddfg Pjd\ >]i7tfaf6 s'/f ;'? u5{ . b'of]{wg kf08j ;]gfdf sf] sf]
dxf/yL 5g\, To; af/]df klxn] eG5g\ . eLd / ch{'gsf] an Pjd\ ;fdYo{sf af/]df pgL hfgsf/
5g\ . To;}n] t cGo dxf/yLx¿ klg eLd / ch{'gt'No k/fqmdL 5g\ eg]/ zq'sf] klg k|z+;f u5{g\ .
;fwf/0ftof h;df xLgtfaf]w x'G5 p;n] zq'sf] k|z+;faf6 o'4sf] aofg ub}{g, lgGbfaf6 ;'? u5{
t/ b'of]{wgdf slQ klg xLgtfaf]w lyPg / pgL cfˆgf] sbd / ljhok|lt cfZj:t lyP . To;}n] t
pgL zq'–;}Gosf] k|z+;faf6 s'/f ;'? u5{g\ .
ejfGeLidZr s0f{Zr s[kZr ;ldlt~hoM .
cZjTyfdf ljs0f{Zr ;f}dblQ:ty}j r ..*..
xfd|f ;}Gotkm{ ;b}j o'4df ljho k|fKt ug]{ xh'/ :jod\, eLid lktfdx, s0f{, ;+u|fd ljhoL
s[kfrfo{, cZjTyfdf, ljs0f{ / ;f]dbQsf k'q e"l/>jf cflb x'g'x'G5 ..
cGo] r axjM z"/f dby]{ ToQmhLljtfM .
gfgfz:qk|x/0ffM ;j]{ o'4ljzf/bfM ..(..
d]/f lglDt cfˆgf] k|f0f TofUg tdtof/ cGo w]/} z"/jL/x¿ klg 5g\ hf] cg]s k|sf/sf
xltof/åf/f ;';lHht 5g\ / o'4 ljBfdf s'zn klg 5g\ ..
ckof{Kt+ tb:dfs+ an+ eLidfle/lIftd\ .
kof{Kt+ lTjbd]t]iff+ an+ eLdfle/lIftd\ ..!)..
xfd|f] ;]gf o'4sf nflu ckof{Kt 5 oBlk eLidåf/f ;+/lIft 5 / kf08j ;]gf o'4sf nflu
kof{Kt 5 t/ eLd;]gåf/f ;+/lIft 5 ..
cog]if' r ;j]{if' oyfefudjl:ytfM .
eLidd]jfle/IfGt' ejGtM ;j{ Pj lx ..!!..
xh'/x¿ ;a} ;}GoJo"xdf hf] hf] hxfF hxfF df]rf{ jf :yfgdf /x] klg ;a}lt/af6 eLid
lktfdxnfO{ g} /Iff ug{'k5{ ..
cfˆgf] ;}Gotkm{sf af/]df b'of]{wg eG5g\– o'4df ;b}j ljho k|fKt ug]{ xh'/ :jod\ eLid
lktfdx, s0f{, cZjTyfdf, ljs0f{ -b'of]{wgsf efO_, ;f]dbQsf k'q e"l/>jf cflb z"/jL/ 5g\ hf]
cfˆgf] k|f0f Tofu]/ eP klg d]/f] hLtnfO{ ;'lglZrt u/fpg ;dlk{t 5g\ . oL ;a} efFtL efFtLsf
z:qf:qsf 1ftf / z:qk|xf/df s'zn 5g\ . oBlk xfd|f] ;]gf o'4sf nflu kof{Kt 5}g t/ eLidåf/f
;+/lIft 5 / To;}n] ljhosf nflu kof{Kt 5 . ;fd'Gg]df /x]sf] kf08j ;]gf o'4sf nflu kof{Kt eP
klg eLd;]gåf/f ;+/lIft /x]sfn] ckof{Kt 5 . b'of]{wg, eLidsf] jL/tfsf ;fd' eLd;]g sdhf]/
ePsfn] cfˆgf] ljho ;'lglZrt 7fGb5g\ . To;}n] pgL sf}/jsf] ljho eLiddf lge{/ 5 eGg] ;f]rn]
ljZj:t 5g\ . eLdh:tf] zlQmzfnL t/ sd a'l4sf] JolQm s]G›df /x] eg] dfq o'4 ;Dej x'G5 .
t;y{ b'of]{wg ;a} ldn]/ eLidlktfdxsf] /Iff ug{'kg]{ ;Nnfx lbG5g\ .
b'of]{wgsf] ljrf/df o'4sf] x/ ;Defjgf eLdaf6 g} ;'? x'G5 lsgeg] ch{'gh:tf c;n Pjd\
ljj]szLn JolQmdf b'of]{wg o'4sf] sf/0f b]Vb}gg\ . pgL eLdsf] sf/0fn] dfq o'4 x'g;S5 eGg]
;f]Rb5g\ . o'4 ljj]szLn / a'l4dfg\ dflg;sf sf/0fn] x'Fb}g eLdh:tf] a'l4sf] JolQmsf sf/0fn] x'g
;S5 . ch{'g a'l4dfg\ / ljj]szLn ePsfn] pgL ;+zo / cfzÍfn] o'Qm 5g\ . hxfF ;+zo x'G5 ToxfF
nf]suLtf– 5
cWofo–!
åGå cjZo x'G5 . eLd / b'of]{wg Ps} k|s[ltsf JolQm x'g\ . b'of]{wgn] eLdnfO{ k|lt:kwL{ b]Vg'
:jfefljs xf] . pgsf b[li6df ch{'g k|lt:kwL{ slxNo} klg lyPgg\ / pgn] c1ft s[i0fsf af/]df
;f]r]sf klg lyPgg\ . cb[Zo zlQm lardf plqP/ cfPkl5 g} ;f/f syf ablnof]Ù gx'g'kg]{ eof] /
x'g'kg]{ ePg . ch{'g tyfslyt g}lts JolQmx¿sf gh/df efUg] s'/f ul//x]sf lyP . l7s To;}a]nf
pgnfO{ >Ls[i0fn] efUgaf6 /f]Sg'eof] . c1ftsf] OR5f JolQmn] hfGg ;Sb}g t/ JolQmn] cfˆgf]
cxd\kgnfO{ Tofu]/ c1ftdf ;dlk{t eof] eg] dfq p;sf] OR5fnfO{ hfGg ;S5 . To; l:yltdf
JolQm ;fwg dfq eP/ a|Xdsf] OR5f g} p;sf] OR5f x'G5 .
t:o ;~hgoGxif{+ s'?j[4M lktfdxM .
l;+xgfb+ ljgBf]Rr}M zÎ+ bWdf} k|tfkjfg\ ..!@..
s'?j+zsf cToGt k|tfkL aof]j[4 eLid lktfdxn] b'of]{wgnfO{ cfglGbt t'Nofpg l;+x uh]{h:t}
u/L cToGt pRr :j/n] cfˆgf] zª\v ahfpg'eof] ..
ttM z◊fZr e]o{Zr k0fjfgsuf]d'vfM .
;x;}jfEoxGoGt ; zAb:t'd'nf]˜ejt\ ..!#..
To;kl5 zÎx¿, 7'nf 7'nf 9f]n, ;fgf 9f]ns, d[bË / gu/f, s/tfn -g/l;+x_ ;a} Ps;fy
ahfOP . lgZro g} Tof] cfjfh jf ;+o'Qm :j/ eoÍ/ eof] ..
k/fqmdzfnL s'?of]4f eLid lktfdxn] b'of]{wgnfO{ k|;Gg kfg{ l;+xgfb ub}{ cToGt pRr
:j/n] cfˆgf] zÎ ahfpg'eof] . sf}/j ;]gfklt eLidåf/f zÎgfb ul/;s]kl5 cGttM cGo
jL/x¿af6 klg zÎ, 9f]n, gu/f Pjd\ l;ª nufot efFtL efFtL jfB klg Ps;fy ahfOP h;sf
sf/0f eoÍ/ Wjlg ;'lgof] / cfˆg} kIfsf jL/x¿sf] Åbodf klg 8/ k}bf eof] .
ttM Zj]t}x{o}o{'Qm] dxlt :oGbg] l:ytf} .
dfwjM kf08jZr}j lbJof} zÎf} k|bWdt'M ..!$..
To;kl5 ;]tf 3f]8f gfl/Psf] ljzfn /ydf a;]sf >Ls[i0f dxf/fh / ch{'gn] klg cf–cfˆgf
lbJo zÎ km'Sg'eof] ..
kf~rhGo+ ÅifLs]zf] b]jbQ+ wg~hoM .
kf}08«+ bWdf} dxfzÎ+ eLdsdf{ j[sf]b/M ..!%..
eujfg\ >Ls[i0fn] cfˆgf] kf~rhGo zÎ km'Sg'eof] . ch{'gn] b]jbQ / pu|sd{ ug]{ eLd;]gn]
kf}08« gfdsf] zÎ ahfP ..
cgGtljho+ /fhf s'GtLk'qf] o'lwli7/M .
gs'nM ;xb]jZr ;'3f]ifdl0fk'iksf} ..!^..
s'GtLk'q /fhf o'lwli7/n] cgGtljho gfdsf] zÎ Pjd\ gs'n / ;xb]jn] qmdzM ;'3f]if /
dl0fk'iks gfdsf zÎ ahfP ..
tbgGt/ ;]tf 3f]8f hf]ltPsf] ljzfn /ydf a;]/ eujfg\ >Ls[i0f Pjd\ kf08'k'q ch{'gn] cf–
cfˆgf lbJo zÎ ahfpg'eof] . >Ls[i0fn] kf~rhGo / ch{'gn] b]jbQ gfds lbJo -cnf}lss_ zÎ
ahfpg'eof] . eLdn] kf}08« gfds eLif0f zÎ ahfP h;sf sf/0f ljkIfL jL/x¿df pQm Wjlgn] eo
k}bf uof]{ . s'GtLk'q o'lwli7/n] cgGt ljho gfds zÎ, gs'n Pjd\ ;xb]jn] qmdzM ;'3f]if /
dl0fk'iks gfdsf zÎ ahfP . >Ls[i0fn] ug{'ePsf] zÎgfb c¿ of]4fx¿n] ahfPsf] zª\VfWjlgsf]
k|ltlqmof xf]Og . of] ;j{:jLsfo{ efjsf ;fy k|To'Q/ / r'gf}tLsf] :jLs[lt xf] . eLdn] k|f/Dedf g}

nf]suLtf– 6
cWofo–!
ahfPsf] eP Tof] sf}/jx¿sf] k|ltlqmof x'GYof] . >Ls[i0f, ch{'g / eLdn] ahfPsf zÎn] cfˆgf
kIfsf jL/x¿ cfXnflbt x'g k'u] . ;j{q k|;Ggtf km}lnof] . of] k/dsf] OR5f / hLjgn] o'4df
nu]sf] :jLs[lt xf] . klxnf] zÎgfb sf}/jsf tkm{af6 eof] . To;}n] o'4sf] k|f/Desf] bfloTj klg
sf}/jsf] g} xf] . o'4sf] :jLs[lt / bfloTj sf}/jsf] ePsfn] klxnf] zÎgfb eLidaf6 ePsf] xf] .
>Ls[i0f o'4 ug{ cfpg' ePsf] xf]Og . pxfF ;f/yLsf] ¿kdf o'4df ;lDdlnt x'g' ePsf] xf] .
>Ls[i0fsf] pkl:yltdf kf08j of] o'4nfO{ k/dfTdfn] lbPsf] cfb]zo'Qm lhDd]jf/L 7fGb5g\ . pgLx¿
>Ls[i0fsf ;fwg / ;xof]uL eP/ n8\g tof/ ePsf 5g\ .
sfZoZr k/d]ijf;M lzv08L r dxf/yM .
w[i6B'Dgf] lj/f6Zr ;fTolsZrfk/flhtM ..!&..
dxfg\ wg'wf{/L sfzL g/]z, dxfg\ of]4f lzv08L, dxf/yL w[i6B'Dg, lj/f6\, ck/fh]o
;fTolsn] klg zª\v ahfP ..
b|'kbf] ›f}kb]ofZr ;j{zM k[lyjLkt] .
;f}e›Zr dxfafx'M zÎfGbWd'M k[ys\ k[ys\ ..!*..
/fhf ›'kb, nfdf nfdf xft ePsf ;'e›fk'q cledGo', ›f}kbLsfk'qx¿ -k|ltljGWo, ;'t;f]d,
>'tsdf{, ztfgLs />'t;]g_ ;a}n] a]Unf a]Un} zÎx¿ ahfP ..
; 3f]iff] wft{/fi6«f0ff+ Åboflg Jobf/ot\ .
geZr k[lyjL+ r}j t'd'nf] Jog'gfbog\ ..!(..
ljleGg zÎWjlgsf sf/0f cfsfz / wtL{ u'lGhof] / w[t/fi6«k'qx¿sf ;fy} pgsf kIfsf ;a}
;}GozlQmsf] Åbo l5ofl5of eof] ..
cy Jojl:ytfGb[i6\jf wft{/fi6«fg\ slkWjhM .
k|j[Q] z:q;Dkft] wg'?BDo kf08jM ..@)..
ÅifLs]z+ tbf jfSoldbdfx dxLkt] .
x] /fhg\ Û o;kl5 xg'dfg\sf] lrq clÍt /ydf r9L wg' p7fP/ xfGg tdtof/ ePsf ch{'gn]
Jojl:yt 9Ën] cfˆgf] ;}Go df]rf{df w[t/fi6«k'qx¿nfO{ plePsf] b]v]/ eujfg\ >Ls[i0fnfO{ oL s'/fx¿
eg] ..
ch{'g pjfr
;]gof]?eof]d{Wo] /y+ :yfko d]˜Ro't ..@!..
ofjb]tflGg/LIf]˜x+ of]b\w'sfdfgjl:ytfg\ .
s}d{of ;x of]4Jodl:dG/0f;d'Bd] ..@@..
ch{'gn] eg]– x] cRo't Û b'j} ;}Go df]rf{sf lardf nu]/ of] /y c8\ofpg'xf];\ . ToxfF d}n] s;–
s;;Fu o'4 ug{'k5{, ;‹if{ d}bfgdf e]nf ePsf o'4fsfª\IfL oL ljkIfL of]4fx¿nfO{ / ToxfF s;s;;Fu
o'4 ug{of]Uo 5 Tof] /fd|/L gx]/];Dd /ynfO{ /f]ls/fVg'xf];\ ..
x] /fhg\ Û xg'dfGf\sf] lrq clÍt emG8f ePsf] /ydf a;]/ o'4sf nflu ch{'gn] cfˆgf] af0f
p7fP/ 5f]8\g tof/ ePsf] cj:yfdf ;}lgs Jo"xsf ;fd'Gg] Pslqt ePsf w[t/fi6«k'q b'of]{wg kIfsf
;}lgsx¿nfO{ b]v]/ eujfg\ >Ls[i0f;Fu ch{'gn] laGtL u/]– x] cRo't Û d]/f] of] /y b'j} ;}GoJo"xsf
lardf nu]/ c8\ofpg'xf];\ . d of] dxfg\ o'4df sf}/j kIfsf s;;Fu n8\g'kg]{ xf] Tof] /fd|/L
cjnf]sg ug{ rfxG5' . ch{'g cfkm"n] s;;Fu o'4 ug{'kg]{ xf] Tof] x]g{ rfxG5g\ / /0fe"lddf cfkm"nfO{
v8f ul/lbg >Ls[i0f;Fu cfu|x u5{g\ . ch{'gsf nflu o'4 c1ftaf6 cfOk/]sf] bfloTj xf] .
nf]suLtf– 7
cWofo–!
ch{'gleqsf] k'sf/ eLd, b'of]{wgsf] h:tf] geP/ jf:tljs k'sf/ xf] . zflGtk"0f{ ;dembf/L gePkl5
/ >Ls[i0fsf] zflGt k|:tfjnfO{ b'of]{wgn] nTofPkl5 g} o'4sf] afWotf cfOk/]sf] xf] . ;fdfGotM o'4
cfsfª\IfLx¿ hf];'s} b'Zdg eP klg ljgf lxrlsrfx6 o'4df xf]ldg rfxG5g\ / zq'nfO{ ;dfKt kfg{
rfxG5g\ t/ ch{'g o'4fsfª\IfL xf]Ogg\ . To;}n] t pgL s;–s;;Fu n8\g' kg]{ xf], Tof] x]g{ rfxG5g\ .
h;;Fu n8\g'kg]{ xf] To;nfO{ lrGg' o'4sf] klxnf] lgod xf] . leq jf aflx/ h:tf];'s} o'4 jf
zq' eP klg To;sf] klxrfg ug{' klxnf] sbd xf] . o'4df zq'nfO{ /fd|/L lrGg ;Sg] JolQmn] g} o'4
lhTg ;S5 . h;n] zq'sf] klxrfg ug{ ;Sb}g To:tf o'4lkkf;'n] o'4 lhTg ;Sb}gg\ lsgeg] o'4
cft'/tfsf sf/0f p;n] zq'sf] klxrfg l7s;Fu u/]sf] x'Fb}g . To;}n] cGttM o'4df p;sf] xf/ x'G5 .
o'4sf] ;'?df zflGt / ;fIfLsf] efj rflxG5 . ch{'g ;fIfL x'g rfxG5g\ . o'4 lhTg lg/LIf0f klxnf]
cfjZos sbd / ;"q xf] . xfdLn] klg leqsf] sfd, qmf]w, nf]e, df]x, db, dfT;o{ cflb if8\zq';Fu
n8\g' 5 ;fy} aflx/ klg s;–s;;Fu n8\g'kg]{ xf] Tof] hfGg h?/L x'G5 .
uLtfsf] cEo'bosf nflu /Ëd~r tof/ x'Fb} 5 lsgeg] ch{'gn] lg/LIf0f ug{ nfUg'sf] cy{
n8fOFdf d'l:sn cfpg' xf] . lg/LIf0fsf] ;"q hfGg] JolQmn] dfq a'‰g ;S5 ls ch{'g ca cGof]ndf
5g\ . lg/LIf0f u/]kl5 o'4 slt a]sf/ / Joy{ 5 eGg] yfxf x'G5 . To;}n] leq klg lg/LIf0f ul/of]
eg] sfd, qmf]w, nf]e, df]x, db, dfT;o{ cflb 5 zq'x¿ g} a]sf/ nfU5g\ . cfˆgf] lrQnfO{ ch{'g
;kmf kfg{ vf]Hb} 5g\ . t;y{ ch{'gnfO{ o'4sf] cft'/tf 5}g . ch{'g ljrf/zLn JolQm x'g\ o'4fsfª\IfL
xf]Ogg\ . o'4 t b'of]{wg, eLd cflb h:tf ljrf/xLg JolQmn] jf >Ls[i0f h:tf cnf}lss ljrf/z"Go
k'?ifn] dfq ug{ ;S5g\ . ljrf/jfg\ / ;+zoL JolQmx¿n] o'4 ug{ ;Sb}gg\ .
ljrf/xLg lrQnfO{ o'4 :jfefljs x'G5 . ljrf/ hlxn] klg åGådo x'G5 . To;}n] ;+;f/df
ljrf/ u/]/ sf]xL o'4df plqFb}gg\ . ljrf/ g} ;a} s'/fsf] Joy{tf xf] eg]/ ;f]r]df cGttM ljrf/sf]
klg Joy{tf hflgG5 / JolQm ljrf/z"Go x'g ;S5 . ch{'g h'g ljrf/sf] cj:yfdf 5g\ ToxfFaf6
o'4df hfg ;Dej 5}g . ch{'gnfO{ o'4df plqgsf nflu ljrf/xLgtfsf] cj:yf hxfF b'of]{wg /
eLdx¿ 5g\ ToxfF k'Ug'k5{ clg o'4 ;Dej x'G5 of lglj{rf/sf] cj:yf hxfF >Ls[i0f x'g'x'G5 ToxfF
k'Ug'k5{ clg o'4 Pp6f v]n / k/dfTdfsf] OR5fg';f/ ug]{ dfWod dfq x'G5 .
of]T:odfgfgj]If]˜x+ o Pt]˜q ;dfutfM .
wft{/fi6«:o b'a{'4]o{'4] lk|olrsLif{jM ..@#..
ch{'gn] eg]– b'a{'l4n] el/Psf] b'of]{wgsf] sNof0fsf nflu eg]/ hf] hf] oxfF xfd|f lj?4 o'4
ug{ cfPsf 5g\ ltgLx¿nfO{ d x]g{ rfxG5' ..
;~ho pjfr
Pjd'Qmf] ÅifLs]zf] u'8fs]z]g ef/t .
;]gof]?eof]d{Wo] :yfkloTjf /yf]Qdd\ ..@$..
;~hon] dxf/fh w[t/fi6«;uF eg]– x] ef/t Û o;k|sf/ ch{'gsf] cfu|x cg';f/ eujfg\
>Ls[i0fn] b'j}y/L ;]gfsf lardf nu]/ Tof] ljlzi6 /y c8\ofpg'eof] ..
eLid›f]0fk|d'vtM ;j]{iff+ r dxLlIftfd\ .
pjfr kfy{ kZo}tfG;dj]tfGs'¿lglt ..@%..
eLid, ›f]0f nufot ;+;f/el/sf o'4sf nflu Pslqt sf}/j ;]gfsf ;fd' /y c8\ofP/
eujfg\n] eGg'eof]– x] ch{'g Û o'4sf lglDt Pslqt ;}GozlQmnfO{ x]/ ..

nf]suLtf– 8
cWofo–!
tqfkZolT:ytfg\ kfy{M lktgy lktfdxfg\ .
cfrfof{Gdft'nfGe|ftGk'qfGkf}qfG;vL+:tyf ..@^..
ch{'gn] To; o'4d}bfgdf cfˆgf afa'x¿ -afa' kg]{ of afa'sf ;dsfnLg e"l/>jf_, afh]x¿
-eLid lktfdx cflb_, u'?x¿ -›f]0ffrfo{, s[kfrfo{ cflb_, dfdfx¿ -zNo, zs'lg cflb_, efOx¿
-;Dk"0f{ w[t/fi6«k'q nufot_, 5f]/fx¿ -b'of]{wgk'q nId0f cflb_, gfltx¿, ldqx¿ -cZjTyfdf nufot_
nfO{ b]v] ..
Zjz'/fG;'ÅbZr}j ;]gof]?eof]/lk .
tfG;dLIo ; sf}Gt]oM ;jf{GaGw"gjl:ytfg\ ..@& ..
ch{'gn] ToxfF ;;'/fx¿, ;djo:s cfTdLo z'elrGtsx¿ ;d]t o'4sf lglDt b'j} ;}GoJo"xdf
v8f ePsf b]v] .
s[kof k/oflji6f] ljifLblGgbda|jLt\ .
tL ;f/f cfkmGtnfO{ b]Vbf bofn] cflje{"t eP/ lrGtf ub}{ ch{'gn] eg] ..
ch{'g pjfr
b[i6\j]d+ :jhg+ s[i0f o'o'T;'+ ;d'kl:ytd\ ..@*..
;LblGt dd ufqfl0f d'v+ r kl/z'iolt .
j]ky'Zr z/L/] d] /f]dxif{Zr hfot] ..@(..
o'4If]qdf oL ;Dk"0f{ cfkmGtx¿nfO{ b]Vbf d]/f] z/L/sf cËx¿ un]sf 5g\, d'v klg ;'s]sf] /
z/L/ sfld/x]sf] 5 . To;}u/L z/L/df /f]df~r eO/x]sf] 5 ..
o'4sf lglDt tTk/ ;Dk"0f{ aGw'afGwjnfO{ b]Vbf ch{'gsf dgdf tL cfkmGt hgk|lt bof
hfUof] . lvGg eP/ pgn] eujfg\ >Ls[i0f;Fu eg]– x] s[i0f Û o'4sf] tLj| OR5fn] clek|]l/t oL ;Dk"0f{
cfTdLo ;DaGwL hgx¿nfO{ b]v]/ d]/f] z/L/ lzlyn eO/x]sf] 5, z/L/sf cËx¿ sfld/x]sf 5g\ /
d'v ;'ls/x]sf] 5 . eo Pjd\ b'vsf sf/0f ljXjntf k}bf eO/x]sf] 5 . ch{'g o'4af6 kLl8t 5}gg\ /
o'4lj/f]wL klg xf]Ogg\ . hLjgdf pgn] k|fKt u/]sf z:qf:q;DaGwL lzIff lx+;f / o'4sf nflu x'g\
t/ lx+;|s JolQm ddTjn] el/Psf] x'G5 . clx+;|s lrQ ddTjeGbf aflx/ x'G5 . d]/f] efj g} lx+;f
xf] . d]/f] eGg]lalQs} ToxfF sf]xL csf]{ klg x'G5 . ldq eGg]lalQs} zq' klg pTkGg x'G5 . cfkmGtdf
k/fO{sf] ;Ldf klg lvFlrPsf] x'G5 . ;d:t lx+;f cfˆgf] / k/fO{sf] larsf] /]vfaf6 pTkGg x'G5 .
To;}n] ch{'gsf] ufy lzlyn eof] . pgL o;/L lzlyn x'g' cfkmGt;Fusf] o'4sf ;Defjgfsf sf/0fn]]
xf] . pgL clx+;|s eP/ jf pgdf s'g} j}rfl/s 1fg jf ¿kfGt/0f eP/ xf]Og . pgnfO{ lx+;fsf] g}
bf];|f] sf]0f ddTjn] kS|of] lsgeg] ddTj klg lx+;fsf] csf]{ ¿k xf] .
uLtf a'‰gsf nflu ddTjsf af/]df hfGg cToGt h?/L x'G5, cGoyf ;a}nfO{ ch{'g
clx+;flt/ nfUg vf]Hb} 5g\ t/ >Ls[i0f pgnfO{ lx+;fdf ptfg{ vf]Hb} x'g'x'G5 eGg] nfUg ;S5 .
clx+;|snfO{ lx+;|s agfpg s[i0f rfxg'x'Gg / Tof] ;Dej klg 5}g . ch{'g clx+;|s xf]Ogg\, s]jn
ddTjlt/ em's]sf dfq x'g\ . ch{'gsf] ddTj lx+;fsf] ulx/f] cfwf/ xf] . cfkmGt of ;DalGwt hg
o'4sf lglDt v8f gePsf eP ch{'g ltgLx¿ ;a}nfO{ e“]8fafv|f sf6]em}+“ sf6\g] lyP . pgsf] ufy
lzlyn x'gfsf] sf/0f cfkmGthg o'4sf lglDt v8f ePsfn] xf] . ch{'gsf] of] ;Í6u|:t cj:yf
pgdf clx+;fsf] efj ljsl;t eP/ xf]Og of] lx+;fsf] d"n cfwf/ ddTjdf k'u]/ g} ePsf] xf] .
cfkmGt;Fu o'4 n8\g'kg]{ ePsfn] pgL ;Í6u|:t ePsf x'g\ . cfTdLo ;DaGwL hg gePsf eP pgL
lx++;|s eP/ zq'nfO{ lu8\g lxrlsrfpFb}gy] . k/fO{sf ;fydf o'4 ug{'k/]sf] eP pgsf] ufy lzlyn
nf]suLtf– 9
cWofo–!
x'Fb}gYof] / pgL emg\ anzfnL / k|km'lNnt eP/ o'4 uy]{ t/ ;Í6sf If0fdf pgdf ddTj b]lvof] .
;fdfGo If0fdf xfd|f] Åbosf] cGt:tn b]lvFb}g t/ c;fwf/0f of ;Í6sf] If0fdf dfq of] lrQj[lQaf/]
yfxf x'G5 . ch{'gnfO{ d]/f] dfG5] eGg] ddTjn] ;tfof] . ch{'g ;+zoL ePsfn] b'lawfdf k/] / pgdf
cg]sf}+ k|Zg hlGdP . ch{'gn] o'4 / lx+;f Joy{ xf] eg]sf] eP uLtfh:tf] dxfg\ cfWoflTds bz{g
dfgj lxtsf nflu k|fKt x'g] lyPg . o'4df xf]ldPkl5 cfˆgf ;DaGwL hgx¿nfO{ klg sf6\g'kg]{
ljrf/n] g} pgsf] cË lzlyn ePsf] xf] . To;}n] xfdLn] uLtf h:tf] cnf}lss u|Gy kfpg ;s]sf
xf}+ .
cGo JolQmsf] d[To' ePdf zAbn] ;++j]bgf lbP k'U5 To;n] leq 5'Fb}g t/ 3/df s;}sf] d[To'
eof] eg] ÅbonfO{ 5'G5 / xfdL klg Ps lx:;f d5f}{+ . kTgLsf] d[To' ePdf kltsf] klg Ps lx:;f
d5{ cyf{t\ kTgL x'Fbf dfq kltsf] cl:tTj x'G5 . ;Gtfg hlGdFbf cfdf klg hlGdlG5g\ . To;}n] 5f]/f
jf 5f]/L dbf{ cfdfsf] Ps lx:;f db{5 . c¿nfO{ dfbf{ ch{'gnfO{ o:tf] cg'ej slxNo} ePg t/ ca
cfkmGthg dg]{ s'/fn] pgnfO{ cTofof] . ;a} cfˆgf d/] eg] cfkm" afFr]/ klg s] ug]{ eGg] efj
pgdf k|s6 eof] . d]/f], xfd|f] cfkmGtx¿sf] hf]8sf] gfd xf] . ch{'gdf of] cfˆgf] eGg] efj ljsl;t
ePsfn] pgnfO{ cfTd3ft u/] h:tf] nfUof] . cfkmGt ;a} d/]kl5 cfkm" x'g' of afFRg'sf] s'g} cy{
g/xg] dx;'; eof] . xfdL klg 3/ cfˆgf nflu sd / c¿sf nflu Hofbf agfpF5f“}+ . k|z+;f / O{iof{
ug]{ JolQmx¿ g} /x]gg\ eg] Tof] dxn h:tf] ejg klg em'k8Lh:t} x'G5 .
ch{'gnfO{ o'4sf If0fdf b'j}lt/ cfˆgf ;DaGwL hg dfq ePsf] cg'e"lt eof] . t;y{ lhtdf
pgnfO{ s'g} k|of]hg nfu]g / ;fd|fHo kfpg'sf] klg s]xL cy{ nfu]g . ch{'gsf] dg ddTjsf]
ljiffbn] 3]l/of] . of] ljiffb lx+;|s lrQsf] ePsfn] s[i0fn] ch{'gnfO{ 7'nf] wSsf lbg'k¥of] .
dxfjL/h:tf JolQm ePsf] eP s[i0fn] s]xL klg eGg' x'Gy]g . uLtf >Ls[i0fn] sd / ch{'gn] Hofbf
k|Zgf]Q/df ;do vlr{Psf] u|Gy xf] . uLtf k|fb'ef{j x'g'df s[i0fsf] dfq xf]Og ch{'gsf] klg plQs}
e"ldsf 5 . pgsf]] lx+;fu|:t lrQbzfsf sf/0f pgL o'4af6 efUg rfxG5g\ . ch{'gsf] dgdf pTkGg
b'lawf lx+;fu|:t dflg;sf] lx+;faf6 efUg] b'lawf xf] . ddTj ulx/f] lx+;f xf] . d]/f] eGg] lalQs}
cxd\kg of ddTj ;'? x'G5 . ha xfdL s'g} JolQmsf] dflns x'G5f“}+, ta To; JolQmsf] :jtGqtf
xgg u5f}{+ . xfdLn] To; JolQm;Fu j:t' h:t} Jojxf/ u5f{}+“ . o:tf] ;DaGwdf k|]d geO{ lx+;f / O{iof{
kmlnt x'G5 / of] g} d}qLsf] ljgfz x'g'sf ;fy} 3[0ff / lx+;fsf] efj xf] . ch{'gsf] clx+;fsf] s'/f
em'6f] xf] . pgdf pTkGg ePsf] efj clx+;|s eOlbPsf] eP >Ls[i0fn] tTsfn pgnfO{ cfzLjf{b
lbg'x'GYof] t/ >Ls[i0fn] ch{'g lx+;fu|:t eP/ ddTjsf] s'/f u/]sf] b]lv/xg'' ePsf] 5 .
ch{'gnfO{ dfq lsg ljiffb eof] c¿ klg lx+;f / ddTjn] el/Psf JolQmnfO{ lsg ljiffb
ePg . lx+;f / ddTjdf ;a} cGwf / ljrf/xLg x'G5g\ . ch{'g ljrf/zLn 5g\ To;}n] pgnfO{
ljrf/n] b'lawf lb“b} 5 t/ b'of]{wg ljrf/xLg / leqL ¿kdf cGwf klg 5g\ . pgL lx+;fu|:t ePsfn]
cfkm"åf/f dfl/g]x¿ b]lv/x]sf 5}gg\ t/ ch{'g ;+zoL ePsfn] pgL To; o'4df ljz]if 5g\ . hLjgsf]
tof/L t ch{'gsf] klg b'of]{wgsf] h:t} 5 t/ dgsf] tof/L eg] b'of]{wgsf] eGbf leGg 5 . ljrf/
;Gb]xsf sf/0f pgdf lh1f;f 5 . olb b'vb kl/l:yltdf JolQm si6af6 kf/ ePdf k/dfTdfdf k'Ug
;S5 / olb kf/ x'g g;s] p;sf] JolQmTj b'O{ lx:;fdf 6'6\5 . ch'{g l7s oxL cj:yfdf 5g\ .
b'of]{wgsf nflu o'4df /; 5 . ch{'g h''g l:yltdf 5g\ To; l:yltdf ls t pgL efUg] 5g\ of t
a]dgn] n8]/ xfg]{ 5g\ . ch{'g ls t ljrf/xLg eP/ b'of]{wgsf] w/ftndf k''u]/ dfg{df /; lnP/

nf]suLtf– 10
cWofo–!
o'4df xf]ldg] 5g\ of t lglj{rf/ eP/ >Ls[i0fsf] cj:yfdf k'uL ;a} v]n xf] eGg] ;f]r]/ kf/ x''g
;Sg] 5g\ .
o; o'4df o'lwli7/ h:tf] JolQmnfO{ klg ljiffb ePsf] 5}g . c;n dflg; gePsfn]
b'of]{wgnfO{ ljiffb gePsf] dfGg ;lsPnf t/ o'lwli7/ h:tf] wfld{s JolQmnfO{ klg ljiffb ePsf]
5}g . v/fa JolQm klg ?l9jfbL wfld{s JolQmeGbf c;n x'g ;S5g\ . v/fa JolQmnfO{ cfh geP
ef]ln cfkm" v/fa ePsf] dx;'; x'g ;S5 t/ o:tf] tyfslyt wfld{s JolQm hf] cfkm" wfld{s ePsf]
dfGotf af]s]/ lxF8\5 p;nfO{ ljiffb x'g ;Sb}g . o'lwli7/ cfkm" wfld{s ePsf]df cfZj:t 5g\ . pgL
¿9LjfbL cfl:ts x'g\ .
Ps k|sf/sf pbf/ wfld{s JolQm x'G5g\ h;sf] wd{ ctLtsf] pwf/f]af6 cfpF5 / csf{y/L
cfGtl/s qmflGtaf6 wfld{s x'G5g\ . ch{'g cfGtl/s qmflGtsf] 9f]sfdf plePsf wfld{s JolQm x'g\ .
o'lwli7/ ctLtaf6 wfld{s JolQm ePsf] x'Fbf gLltdf ug{ ldNg] s'/f pgnfO{ ;a} l7s nfU5 . To;}n]
o'4df klg pgnfO{ kL8f x'Fb}g . cfTdfg'e"lt ljgf lbglbg} dlGb/df hfg], kf7 ug]{ tyfslyt wfld{s
JolQm o'lwli7/ h:tf x'G5g\ . pgL ctLtaf6 k|fKt wd{sf w/f]x/ x'g\ . o:tf wfld{s JolQm wd{ /
cwd{sf lar tfnd]n vf]H5g\ . ?l9jfbL wfld{s JolQmeGbf gfl:ts JolQm a]; x'g ;S5 lsgeg]
gfl:ts JolQm cfl:tstfsf] vf]hdf t /xG5 . ch{'g Pp6f k|fdfl0fs JolQm x'g\ . pgsf] k|fdfl0fstf
pgLleqsf] lrGtf xf] . pgL h'g l:yltdf 5g\ To;;Fu pgL /fhL x'g ;s]sf 5}gg\≤ ToxL pgsf]
ljiffb xf] . ljiffbdf pknJw ePsf JolQm wGo 5g\ lsgeg] ljiffbdf ePsf JolQmn] dfu{ vf]Hg'k5{ .
ljiffb gx''g] JolQmx¿ cefuL x''g\ . ljiffb gePsf JolQmn] cfgGb k|fKt ug{ ;Sb}gg\ . To;}n] ljiffb
of]u cfgGb hlGdg] k|lqmof xf] .
hd{gsf k|l;4 ljrf/s k|m]l8«s lgT;] (Friedrich Nietzsche) eG5g\– dg'io b'O{ cnu cnu
cj:yfx¿nfO{ hf]8\g] ;]t' xf] . dg'io Pp6f la;f}gL xf] of t pm kz' x'g ;S5 of t k/dfTdf eP/
cfgGb k|fKt ug{ ;S5 . ha;Dd dg'io 5, ta;Dd ;''v / cfgGb k|fKt gu/L pm lardf dfq
x'G5 . ch{'g dg'iosf k|tLs ePsfn] pgL lardf 5g\ . kz' slxNo} ljlIfKt, kfun jf clg›fsf]
l;sf/ x'Fb}g . dflg; tn em/]/ kz'sf] ;'v k|fKt ug{ vf]H5 . To;}n] dlb/f sfdjf;gfdf Ifl0fs
;'v vf]H5 . b'of]{wg kz'sf k|tLs x'g\ eg] ch{'g dfgjsf / >Ls[i0f k/dfTdfsf k|tLs x'g'x'G5 .
o'4:yndf oL tLg k|tLsx¿ pknAw 5g\ . ch{'g b'of]{wg / s[i0fsf lardf cGof]nsf] cj:yfdf
5g\ . ch{'gsf] ;d:of pgL b'of]{wg x'g ;Sb}gg\ / s[i0f x'g] k|of; ul//x]sf 5}gg\ .
csa/n] kmQ]k'/df k'n agfpFbf ToxfF Pp6f jfSo n]v]sf 5g\– æ;]t' kf/ ug{sf nflu xf],
lgjf;sf nflu xf]Og .Æ dg'io Pp6f ;]t' xf] / p;;Fu kz' of k/dfTdf x''g] b'O{ ljsNkx¿ 5Gf\ .
dg''io ljgf p2]Zo k]08'nd h:t} oL b'O{ lardf xlNn/xG5 . qmf]wdf ToxL JolQm kz't'No / zflGtdf
k/dfTdfsf] glhs x'G5 . xfdL lbgel/ s}of“}k6s gs{ / :ju{sf] ofqf u5f}{+ . knkndf gs{df k'u]/
k5'tfpF5f}+“ / :ju{sf] r]i6f ;'? u5f}{+ . ha :ju{ k'U5f}F ta s]xL If0fdf g} :ju{ 5'6\g yfN5 clg k''gM
tgfj pTkGg x'G5 . tgfjn] ;bf ljk/Ltdf cfsif{0f k}bf u5{ . ch{'gsf] ;ª\3if{ klg kz' / k/dfTdf
lar /xg'df 5 . b'of]{wg lglZrGt 5g\ pgdf s'g} b'lawf 5}g . dg'io;Fu dfq k/dfTdf x'g]
;Defjgf 5 . ch{'g kz' x'g rfxFb}gg\ / k/dfTdf aGg] af6f] pgnfO{ yfxf 5}g t/ leq k/dfTdf x'g]
rfxgfn] ubf{ pgL k|Zgx¿ p7fO/x]sf 5g\ .
ch{'gdf af/Daf/ åGåsf] bzf cfpg'' dg'iosf nflu :jfefljs 36gf xf] . åGånfO{ zL3|tfn]
xn ug{ vf]Hg' kz'tflt/ nfUg' xf] . åGå;Fu n8\b} u'lh|g' d"9tf xf] Pjd\ w}o{n] åGånfO{ em]Ng' g}

nf]suLtf– 11
cWofo–!
tk:of xf] . åGånfO{ tk]/, ef]u]/ tyf lgolt dfg]/ afFr]df >4f cfpF5 . ch{'g klg oxL åGåsf]
cj:yfdf 5g\ . ch{'g åGåaf6 aRg] sf]l;; ul//x]sf 5g\ t/ s[i0f cfZj:t gu/L pgnfO{ t8\kfpFb}
x'g'x'G5 . To;}n] pgL af/Daf/ Pp6} k|Zg ;f]lw/x]sf 5g\ . ch{'gsf] åGådo dfgl;stfnfO{ s[i0f
ljZjf; lbnfpg rfxg'x'Gg lsgeg] åGå ;dfKt geO{sg ljZjf; lbnfpg klg ;lsGg . >Ls[i0f
ch''{gnfO{ åGåaf6 u'hf/]/ >4f hufpg vf]Hb} x'g'x'G5 . åGånfO{ lhTg ;s] t];|f] zlQm hlGdG5
lsgeg] åGånfO{ lhTg' g} dg'iosf] k/LIf0f xf] . s[i0f ch{'gnfO{ oxL t];|f] zlQmsf] vf]HfL ug]{ k|of;
u/fpFb} x'g'x'G5 lsgeg] ch{'gsf] c1fg ljgd| 5 . ch{'g ;Gb]xdf ePsf]]n] pgL >Ls[i0fnfO{ k|Zg
;f]Wg'sf ;fy} pko'Qm dfu{sf] vf]hL klg ul//x]sf 5g\ .
uf08Lj+ :q+;t] x:tfŒjSr}j kl/bXot] .
g r zSgf]Doj:yft'+ e|dtLj r d] dgM ..#)..
d]/f] xftaf6 uf08Lj v:b} 5, z/L/ etetL kf]ln/x]sf] 5≤ d]/f] dg e|ldt e}/x]sf] 5 / d
pleg klg ;dy{ 5}g“ ..
ch{'gsf] xftaf6 uf08Lj wg' v:5, pgsf] z/L/ etetL kf]ln/x]sf] 5 . dg e8\lsPsf] 5 /
dg pgsf] jzdf 5}g . o:tf] bLgxLg cj:yfdf k'u]sf ch{'g /ydf c8\g klg c;dy{ ePsf] s'/f
>Ls[i0fnfO{ JoQm ub{5g\ . ch{'gsf cË lzlyn eP/ pgsf] dgn] klg ;fy 5f]8]sf] 5 . pgL wg'if
5'6]/ olt sdhf]/ ePsf 5g\ ls cfkm" /ydf a:g klg ;lSbgF eGb5g\ . z/L/ s]jn xfd|f] lrQsf]
k|ltkmng xf] . leq dgdf h] kmlnt x'G5 Tof] z/L/sf] /f}+“ /f“}+df kmlnt x'G5 . ch{'g h:tf] anzfnL
JolQm crfgs anxLg eP/ /ydf klg a:g g;Sg] eP . pgsf] dg IfL0f / b'a{n eP/ v08–
v08df ljeflht eof] . dg ljeflht x'g] lalQs} z/L/ ?U0f x'G5 / dg ;+o'Qm x'g]lalQs} z/L/ klg
:j:y x'G5 . pgsf] wg'if 5'6\g', xftkfp sfFKg', /f}+“ /f“}+ v8f x'g' oL ;a} pgsf] z/L/df dgsf] 5fof
k/]sf] ;Í]t xf] .
ch{'gsf] dgdf cfPsf] kl/jt{g / cfGtl/s b'lawfsf sf/0f aflx/ klg pgdf kl/jt{g
b]lvPsf] 5 . o:t} ch{'gsf] z/L/df b]lvPsf] kl/jt{g klg pgsf] dgdf plAhPsf] b'lawfsf] k|efj g}
xf] . xfd|f] hLjgdf dgaf6 g} clwstd sDkg z/L/;Dd k'U5 . z/L/af6 t s]xL dfq dg;Dd k'U5
t/ xfdL dgsf] xf]Og z/L/sf] Hofbf lkmqmL u5f}{+ . >Ls[i0fn] ch{'gsf] z/L/sf] lrGtf gu/L ch{'gsf]
dgnfO{ abNg] k|of; ug{'x'G5 . hut\df ls t dg'iosf] z/L/nfO{ abNg] of r]tgfnfO{ abNg] b''O{
k|lqmofx¿ dfq 5g\ . lj1fgn] dg'iosf] z/L/nfO{ abNg] k|lqmofdf Wofg lbG5 eg] wd{n] dg'iosf]
r]tgfnfO{ abNg] k|lqmofdf Wofg lbG5 . wd{ / lj1fgdf oxL e]b x'G5 . wd{ lj1fgeGbf dxflj1fg
cem k/dlj1fg xf] lsgeg] wd{n] s]G›af6 ofqf ;'? u5{ . Pp6f j[Ifsf] kftdf ePsf] xflg jf bfu
h/f;Dd k'Ub}g t/ h/fdf ePsf] xflgn] kftnfO{ cjZo k|efljt kf5{ .
>Ls[i0fn] ch{'gsf] cj:yf b]v]/ pgsf] zf/Ll/s pkrf/ ug{ vf]Hg'ePsf] eP uLtf bz{g jf
ef}ltszf:q x'GYof] t/ pxfF ch{'gsf] ;d:of dgaf6 xn ug]{ k|of; ug{'x'G5 . To;}n] uLtf
dg;\zf:q aGof] . s[i0f o; cj:yfdf ch{'gsf] z/L/nfO{ Wofg} lbg'x'Gg . pxfF ch{'gsf] r]tgfdf
ePsf] cj:yfsf] dfq lrGtf ug{'x'G5 . cfhsf] cj:yf l7s ch{'gsf] cj:yf h:t} 5 . cfh xfdL
z/L/sf] pkrf/ ug{ vf]H5f}+“ t/ r]tgfdf Wofg lbFb}gf“}+ . To;}n] pko'Qm pkrf/ x'g} ;s]sf] 5}g .
ch{'g eG5g\– cfˆg} dgn] ;fy lbg 5f8]sfn] d lans'n lg/Lx ePsf] 5' . an b'O{ k|sf/sf] x'G5–
Pp6f z/L/sf] df+;k]zLdf x'g] an / csf]{ ;ª\sNk zlQmn] k|fKt x'g] an . ch{'gsf] df+;k]zLaf6
k|fKt an t o'4sf a]nf s'g} sfdsf] geP/ lga{n eof] . t;y{ ;ÍNkaf6 k|fKt x'g] an g} ;xL an

nf]suLtf– 12
cWofo–!
xf] . ch{'gsf] ;ÍNkaf6 k|fKt x'g] an k"/} ;dfKt ePsf] 5 . ;ª\sNk dgaf6 k|fKt x'G5 / dg
b'lawfdf x'Fbf ;ª\sNk vl08t x'G5 . dg Psfu| x'Fbf ;ª\sNk ;+o'Qm x'G5 / dg b'lawfdf eP
;ª\sNk IfL0f x'G5 . xfdLx¿sf] cj:yf klg ch{'gsf] h:t} 5 . xfd|f] ;ª\sNk vl08t 5 . To;}n] s]
u¿F, s] gu¿F eGg] b'lawfdf xfdL ;b}j x''G5f}+“ . ch{'gsf] cj:yf k|To]s dg'iosf] cj:yf xf] .
uLtf cb\e't / ljlzi6 u|Gy xf] lsgeg] uLtf wd{zf:qsf ;fy} dg;\zf:q klg xf] . o;df
bfz{lgs ts{ / O{Zj/;DaGwL egfO dfq geO{ oxfF dgsf] klg ljZn]if0f ul/Psf] 5 . uLtf dg'io
hfltsf] klxnf] dgf]lj1fg xf] To;}n] uLtf cd"No 5 . cf]zf]sf cg';f/ >Ls[i0f ;+;f/s} k|yd
dgf]j}1flgs tyf dgf]lj1fgsf lktf x'g'x'G5 . pxfFn] b'lawfu|:t lrQ, ;Gtfku|:t dg, v08–
v08df 6'6]sf] ;ÍNknfO{ cv08 jf PsLs[t ug]{ sfo{ ug{'ePsf] 5 . dgf]ljZn]if0fsf] pkof]u ug]{
pxfF g} k|yd k''?if x''g'x'G5 . >Ls[i0f k|mfo8 h:tf] dgf]ljZn]ifs dfq xf]Og pxfF t dgf];+Zn]ifs klg
x'g'x'G5 . pxfF dgsf slt v08 5g\ eGg] vf]h dfq gu/L dgnfO{ s;/L cv08 agfpg] eGg] ljlw
klg atfpg'x'G5 . ch{'gsf] dgsf] bzf k|To]s dg'iosf] dgsf] bzf xf] .
ch{'gnfO{ ;Í6sf] 38Ldf dg;Fu tfnd]n ug{ klg sl7g x'g] lalQs} pgn] cfˆgf] wg'ifaf0f
5f]l8lbP / anxLg eP . xfd|f] hLjgdf o;k|sf/sf] ;Í6sf] 36gf gcfPsfn] xfdL tfnd]n u/L
sfddf ;+nUg eO/xG5f}+ / d[To' slxn] cfpF5 yfxf klg kfpFb}gf}+ . t;y{ clGtd 38Ldf kZrfQfk
ug{'l;jfo xfdL c¿ s]xL hfGb}gf}+ . ch{'gsf] hLjgdf klg o:t} b''lawfsf] cj:yf ljBdfg 5 . pgL
o:tf] cj:yfdf 5g\ hxfF pgn] s]xL g s]xL ug}{kg]{ x'G5 . pgn] ls t o''4 ug''{kg]{ x''G5 of t efu]/
hfg'kg]{ x'G5 h:tf] ls clwst/ JolQmx¿ ;Í6sf] r'gf}tL :jLsf/ gu/L efU5g\ . oxfF >Ls[i0fn]
ch{'gnfO{ Tof] efUg] af6f] lbg'ePg lsgeg] euf}8fn] slxNo} k/dfTdf kfpg ;Sb}g . of] hLjgsf]
;To;Fu hf] efU5g\ pgLx¿ slxNo} k/dfTdf;dIf k'Ug ;Sb}gg\ . hLjgsf r'gf}tLx¿;Fu hf]
;fIffTsf/ ug{ ;Sb}gg\ pgLx¿ k/dfTdfsf] ;fIffTsf/ klg ug{ ;Sb}gg\ . hLjgsf r'gf}tL b]v]/
wg'ifjf0f 5f]8\g], lga{n x'g] Pjd\ ;Dk"0f{ ufy lzlyn x'g] JolQm k/dfTdf;dIf v8f x'g klg ;Sb}g .
hLjg Tof] lj/f6\ ;Tosf] ;fIffTsf/ ug]{ tof/L xf] . ch{'g t hLjgsf] Pp6f tYoaf6 g}
efUg vf]Hb} 5g\ . pgL;Fu /ydf r9\g] zlQm klg 5}g . pgL lgjLo{ ePsf 5g\≤ >Ls[i0fn] pgnfO{
hËnlt/ efu eGg'ePsf] eP pgL tTsfn bf}l8P/ efUg ;Sy] . hf] JolQm hLjg;Fu n8\g] zlQm
/fVb}g p;n] efUg] tof/L g} u5{ . ch{'gdf ;fdYo{sf] sdL klg b]lvFb}g, pgL hËn uP eg] klg
s]xL a]/df g} lg/fz x'G5g\ lsgeg] pgsf] :jefj efUg] vfnsf] 5}g . dg'io ;a}af6 efUg ;S5 t/
cfkm";Fu slxNo} efUg ;Sb}g . ch{'g t hËndf klg kz'kG5Lsf] lzsf/ ug{ yfN5g\ lsgeg] tL
kz'kG5L pgsf cfkmGt xf]Ogg\ . ltgLx¿ pgsf ;DaGwLhg gePsfn] ltgLx¿nfO{ dfg{ ch{'gnfO{
s'g} sl7gfO x'g] 5}g . hf] ;+;f/L x'g] lxDdt /fVb}g pm ;GGof;L x'g ;Sb}g . To;}n] ch'{gnfO{
;GGof;L x''g klg sl7g 5 . ;GGof; ;+;f/af6 efUg] geO{ ;+;f/af6 kf/ kfpg] snf xf] ;fy} of]
;+;f/sf] hngsf] cltqmd0f klg xf] . ;GGof; ;+;f/sf ;a} ;‹if{ / 1fg Pjd\ hfgsf/Lsf] kmn xf] .
;Dk"0f{ uLtf ch{'gsf] ufysf] lzlyntf x6fP/ pgnfO{ k'gM ;ÍNkjfg\ / ljlzi6 1fg;lxt b[9
cfTdljZjf;L agfpg] r]i6f xf] .
lgldQflg r kZofld ljk/Ltflg s]zj .
g r >]of]˜g'kZofld xTjf :jhgdfxj] ..#!..
x] s]zj Û d ljk/Lt nIf0fx¿ dfq b]lv/x]sf] 5' . d]/f cfkmGt hgx¿nfO{ o'4df df/]/ d
cfˆgf] sNof0f b]lVbg“ ..

nf]suLtf– 13
cWofo–!
g sfª\If] ljho+ s[i0f g r /fHo+ ;'vflg r .
ls+ gf] /fHo]g uf]ljGb ls+ ef]u}hL{ljt]g jf ..#@..
x] s[i0f Û ddf ljhosf] cfsfª\Iff 5}g g t ljhokZrft\ k|fKt x'g] /fHo / ;'vsf] g} nfn;f
5 . x] uf]ljGb Û cfkmGtnfO{ df/]/ k|fKt x'g] /fHo Pjd\ To;sf] ef]u / To;/L hLljt /xg'af6
xfdLnfO{ s] nfe x'G5 / Û
x] s]zj Û d t s]jn cdËn;"rs ljk/Lt b]lv/x]sf] 5' . o'4df ;DalGwt hgx¿nfO{ df/]/
s'g} sNof0f b]lVbgF . d ljho Pjd\ /fHo cyjf ljz]if ;'v rfxGgF . cfkmGt hgnfO{ df/]/ k|fKt x'g]
/fHo, /fHod"ns ef]u tyf hLjgsf] s'g} k|of]hg 5}g . ch{'g ;;t{ s'/f ub}{ 5g\ . pgL ;'vsf]
e|daf6 d'Qm ePsf 5}gg\ . To;}n] t pgL eGb} 5g\– cfkmGt hgnfO{ df/]/ hf] ;'v k|fKt x'G5 o:tf]
;'vsf] s'g} k|of]hg 5}g / d Tof] rfxGgF . t/ olb cfkmGthg afx]s cGo zq'x¿nfO{ ;dfKt kf/]/
k|fKt x'g] /fHo jf ;'v eg] pgL :jLsf/ ug{ tof/ 5g\ . s]jn cfˆgf dflg;nfO{ dfg{ dfq pgnfO{
cfklQ 5 . ch{'gsf] ;t{ k"/f eP pgL b'j} s'/fsf nflu tof/ 5g\ t/ ;;t{ ;'v slxNo} klg k|fKt
x'Fb}g lsgeg] ;'v t of] ;+;f/df ;Dej g} 5}g . ;;t{ ;'v vf]Hg'sf] cy{ gofF gofF b'v vf]Hg' xf] .
ch{'gn] ;+;f/df ;'v / sNof0f sxfF ;Dej 5 / /fHosf] s] k|of]hg 5 eg]sf eP pgsf]
k|Zg ljgf;t{sf] x'g] lyof] / >Ls[i0fsf] pQ/ leGGf} x'GYof] . ch{'g ;'v t rfxG5g\ t/ cfkmGtnfO{
gdf/Lsg ;'v rfxG5g\ . h;/L a'4, dxfjL/nfO{ ;'v Pjd\ /fHo Joy{ xf] eGg] ljrf/ cfPsf] lyof]
To;/L g} ch{'gnfO{ To:tf] ePsf] xf]Og . ch{'gnfO{ t s]jn cfkmGtnfO{ s;/L df¿F eGg] ljrf/
dfq cfPsf] xf] . ch{'gsf] egfO ljk/Lt dgf]bzfsf] kl/0ffd xf] . pgL h] s'/fnfO{ a]sf/ elg/x]sf
5g\ To; s'/fnfO{ a]sf/ hflg/x]sf 5}gg\ . pgL o'4sf] k|of]hg / kmfObf dfq vf]lh/x]sf 5g\, t/
e]§fPsf 5}gg\ . cfkmGtnfO{ gdf/]/ ;'v, /fHo k|fKt x'G5 eg] ch{'gnfO{ s'g} ;d:of 5}g . pgL
k"0f{tof pNemGfdf 5g\ . ch{'gsf] lrQbzf :jlj?4sf] km}nfj xf] .
ch{'gsf] ljiffb olb ljiffbdf g} cGt eof] eg] Tof] cwfld{s x'G5 / olb ljiffb cfgGbdf
kl/jt{g x'g ;Sof] eg] Tof] wfld{s x'G5 t/ pgsf] ljiffb wfld{s 5 . pgn] rfx]sf eP
>Ls[i0fh:tf cnf}lss k'?if;Fu ;xdlt hgfP/ n8\g ;Sy] t/ pgL To;f] ub}{gg\ / s[i0f;dIf
k|Zgsf] jiff{ u5{g\ . pgn] s[i0fsf s'/f dfg]sf eP To:tf] cfl:tstf pwf/f] x'GYof] t/ pgL
k|fdfl0fs cfl:tstfsf] vf]h ul//x]sf 5g\ . To;}n] t uLtf olt dxfg\ u|Gy eof] . >Ls[i0f klg
cb\e't x'g'x'G5 . pxfFn] cfˆgf] dlxdf of ul/df bzf{P/ tTsfn ch{'gnfO{ kl/jt{g u/fpg
;Sg'x'GYof] t/ k/dfTdf u'? ag]/ cfˆgf] s'/f yf]kg{ rfxg'x'Gg . >Ls[i0f lbJok'?if k/dfTdf ePsfn]
ch{'gsf] k/dfTdfk|ltsf] vf]h s'g} g s'g} ;dodf k"/f x'g] 5 eGg] cfzfn] k|To]s k|Zgsf] pQ/ lbFb}
hfg'x'G5 .
o]iffdy]{ sfª\lIft+ gf] /fHo+ ef]ufM ;'vflg r .
t Od]˜jl:ytf o'4] k|f0ff+:ToSTjf wgflg r ..##..
h;sf nflu xfdLnfO{ /fHo, ;'v / ef}lts ef]ux¿ rflxPsf] xf] ltgLx¿ g} cfˆgf] k|f0f / wg
Tofu]/ o'4sf lglDt oxfF plePsf 5g\ ..
h'g lktf–k'q cflbsf nflu xfdL /fHo, ef]u, ;'v rfxG5f“}+ ltgLx¿ g} ;Dk"0f{ wg, k|f0f
Tofu]/ o'4sf lglDt v8f ePsf 5g\ . ch{'gsf] e|flGt k|To]s kfOnfdf hf]l8Psf] 5 . ch{'g elg/x]sf
5g\– xfdL lktf, k'q cflbsf nflu /fHo, ef]u / ;'v rfxG5f}+ . t/ pgsf oL ;a} s'/f em'6f x'g\
lsgeg] s'g} klg dflg; csf{sf nflu xf]Og, cfˆg} nflu ;'v rfxG5g\ . olb lktf–dftf k'qsf

nf]suLtf– 14
cWofo–!
nflu ;''v rfxG5g\ eg] Tof] ddTjsf] sf/0fn] dfq xf] . s] s''/f ;To xf] eg] k'qljgf afa'cfdfsf]
;'v lg/; x'G5 . x/]s JolQmdf ;'v cfˆgf nflu eGbf klg c¿n] Tof] ;'v b]Vg ;s"g\ eGg] rfxgf
x'G5 . 7'nf /fHo kfpFbf klg Tolt ;'v kfOFb}g hlt ;'v cfkm"n] /fHo kfPsf] s'/f c¿x¿n] yfxf
kfPkl5 x'G5, . emg\ cfˆgf] dflg;leq t O{iof{, dxŒjfsfª\Iff / Sn]z klg x'G5 . cfˆgf dflg;nfO{
k|lti7f b]vfpg kfpFbf hlt ;'vb cg'e"lt x'G5 Tolt ckl/lrt;Fu x'Fb}g lsgeg] ckl/lrt;Fu
cxÍf/sf] t'li6 x'Fb}g . cfkmGtnfO{ cfˆgf wg–bf}nt of /fHo ;'v b]vfP/ ltdL x''g ;s]gf} t/ d
ePF eg]/ b]vfpg kfpFbf c+xª\sf/nfO{ t'li6 ldN5 .
h;/L kltn] cfˆgL kTgLnfO{ ;a} ltd|} nflu ul//x]sf] 5' eg]/ em'6 af]N5g\ To;/L g} ch{'g
klg em'6 af]ln/x]sf 5g\ . xfdL ;a} cxÍf/ s]lG›t eP/ afFR5f}+≤ s;}n] s;}nfO{ s]xL ub}{gg\ . d]/f]
efjsf nflu xfdL ;a} u5f}{+ . ch{'gnfO{ o'4 lht]/ h;nfO{ b]vfpg dHhf cfpFYof], ltgLx¿ g}
/x]gg\ eg] s'g} dHhf g} gx'g] eof] . To;}n] t pgL em'6f] af]ln/x]sf 5g\ . ch{'g c1fgsf sf/0f
;xL ;To s'/f eGb}gg\ . olb /fHo kfP/ c¿ cfkmGthgnfO{ b]vfpg kfOPg eg] s] ug{' eg]sf] eP
>Ls[i0f ;fob r'k nfUg''x'GYof] xf]nf Û ch{'g k"/f ;do bf]xf]/f] s'/f af]Nb} 5g\ . Pp6f s'/f rfxG5g\
t/ cs}{ s'/f af]Nb} 5g\ lsgeg] pgL b'lawf / pNemgdf 5g\ .
ch{'g hxfF 5g\ ToxfF ef}lts ;'vsf] dfq s'/f ul//x]5g\ . cfl:ts JolQmn] hlt ef}lts ;''v
vf]H5 p;n] plQs} ef}lts ;'v kfpg c;Dej ePsf] 7fGb5 . ef}lts ;'vsf] vf]h ;dfKt ePkl5
dfq cfWoflTds ;'vsf] vf]h ;'? x'G5 . ef}lts ;'vn] clgjfo{ ¿kdf ljrf/df n}hfG5 . ha;Dd
gs{sf] ofqf k"/f x'Fb}g ta;Dd :ju{sf] s'g} ofqf x'g ;Sb}g . ch{'g clxn] /fHo kfP/ s] x'G5 eGg]
ef}lts ;'vsf] g} s'/f ul//x]sf 5g\ t/ of] pgsf] cfWoflTds vf]htkm{sf] ofqfsf] k|f/De xf] .
To;}n] ch{'g wd{sf] /;f:jfbg ug{ cft'/ wfld{s JolQm x'g\ .
uLtf dgf]lj1fg / dg;\zf:q xf] h;n] cfWofTdlt/ O;f/f u/]sf] 5 . cfWofTdsf] s'g} zf:q
x'Fb}g lsgeg] cfWofTd xfd|f] :jefj xf] . dg;\zf:qn] cfWofTdsf] vf]h ;'? x'g] cj:yfdf k'¥ofpF5 .
;a} zf:qx¿ cWofTdlt/sf O;f/f x'g\ . cWofTd lglj{rf/sf] cg'ej xf] . cWofTdsf] cg''ej
clgj{rgLo, cj0f{gLo Pjd\ zJbsf] ctLt x'G5 . ;a} zf:qx¿n] dgaf6 xf]Og dgsf] kf/ ePdf
dfq ;To kfOG5 eG5g\ . To;}n] dgsf] kf/ k'¥ofpg] zf:q k/dzf:q xf] . uLtf k/dzf:q xf]
lsgeg] uLtfdf dgaf6 kf/ nufpg] ;fwg pknAw 5g\ . t;y{ uLtf dg''iosf nflu ax'd"No 5 .
pklgifb\ cfWoflTds jQmJosf] ;ª\u|x xf] h;df s'g} lj1fg 5}g . To;}n] pklgifb\x¿ dg'iosf nflu
w]/} pkof]uL x'g ;s]gg\ . pklgifb\x¿n] a|Xd 5 eG5g\ t/ xfdLnfO{ yfxf 5}g . To;}n] xfdL 5
xf]nf eG5f“} . hfGg] dflg; eG5g\ ha cWofTdsf] cg'ej x'G5, ta pklgifb\ pkof]uL dfq xf]Og
;fIfL klg x'G5 . Tof] a]nf cfˆgf] cg'ejnfO{ pklgifb\df k9]/ l7s xf] eGg ;lsG5 . pklgifb\
l;4nfO{ pkof]uL x'G5 t/ uLtf ;fwssf nflu pkof]uL x'G5 . ch{'g l;4 xf]Ogg\ ;fws x'g\ /
pgsf] lh1f;f cfWoflTds xf]Og dfgl;s xf] . ch{'gsf] ;d:of g} dfgl;s xf] . To;}n] uLtf clt
ljlzi6 5 lsgeg] uLtfdf dgaf6 kf/ x'g] ;dfwfg 5 / o;n] cWofTdtkm{ O;f/f u/]sf] 5 .
>Ls[i0fn] uLtfdf cfˆgf] w/ftnaf6 xf]Og ch{'gsf] w/ftnaf6 s'/f ug{'ePsf] 5 . s[i0fn]
cfˆgf] w/ftnaf6 ch{'gnfO{ pkb]z lbg'ePsf] eP uLtf cfWoflTds jrgx¿sf] ;ª\u|x x'GYof] . t/
uLtf dg;\sf] Pp6f ultdfg\ Joj:yf xf] . Ps Ps sbd ha ch{'g dfly p7\5g\ clg uLtf klg
To;}u/L dfly p7\5 . ch{'g tn embf{ uLtf klg tnaf6 g} ;'? x'G5 . uLtfdf k"/f ;do ch{'g
s]G›df 5g\ . >Ls[i0f a|Xd1fgLh:tf] eP/ af]n]sf eP ch{'g;Fu s'g} ;DaGw x'g] lyPg t/ ch{'g;Fu

nf]suLtf– 15
cWofo–!
;fy eP/ >Ls[i0f af]Ng'ePsf] 5 / uLtfsf] cflv/L ;"qnfO{ ToxfF 5f]8\g'ePsf] 5, hxfFaf6 dg;\
;dfKt eP/ cWofTd ;'? x'G5 . ca eljio ef}lts zf:qsf] geO{ dgf]lj1fgsf] 5 . cfhsf
dflg;x¿ cfˆgf] ;d:ofsf] xn rfxG5g\ . To;}n] ca xn ug]{ zf:qsf] dfq dfGotf x'G5 . >Ls[i0f
s'zn u'? ePsfn] pxfFn] ch{'gnfO{ tNnf] txaf6 pRrtd tx;Ddsf] nfdf] / ;"Id ofqf ;DkGg
ug]{ ;DaGwdf af]w u/fpFb} x'g'x'G5 .
cfrfof{M lkt/M k'qf:ty}j r lktfdxfM .
dft'nfM Zjz'/fM kf}qfM ZofnfM ;DalGwg:tyf ..#$..
o'4df ;+nUgx¿dWo] sf]xL u'?x¿, lktf Pjd\ lktfdx, 5f]/fx¿, xh'/a'afx¿, dfdfx¿,
;;'/fx¿, gfltx¿, ;fnf–h]7fgx¿, Pjd\ sf]xL ;DaGwL hgx¿ klg x'g'xG' 5 ..
PtfGg xGt'ldR5fld £gtf]˜lk dw';"bg .
clk q}nf]So/fHo:o x]tf]M ls+ g' dxLs[t] ..#%..
x] dw';"bg Û pxfFx¿n] dnfO{ g} lsg gdfg{'xf];\ t/ tLg} nf]ssf] /fHo ldN5 eg] klg d rflxF
pxfFx¿nfO{ dfg{ rfxGgF eg] e"/fHosf] t s] s'/f eof] / Û
lgxTo wft{/fi6«fGgM sf k|LltM :ofHhgfb{g .
kfkd]jf>o]b:dfGxTj}tfgfttflogM ..#^..
x] hgfb{g Û w[t/fi6«sf 5f]/fx¿ nufotsf aGw'afGwjx¿nfO{ df/]/ s] cfgGb xf]nf / Û a? oL
cfttfoLx¿nfO{ dfgf{n] cfkm"nfO{ kfk dfq nfUg] 5 ..
ch{'gn] cfˆgf :jhgx¿nfO{ df/]/ tLg} nf]ssf] /fHo kfOG5 eg] klg lng tof/ 5}gg\ eg]
of] k[YjLnf]ssf] t s] cy{ egL af/Daf/ bf]xf]¥ofpFb} 5g\ . ch{'gsf] s'/f o;f] x]bf{ t a8f] TofuL
h:tf] nfU5 t/ To:tf] xf]Og . ch{'g cfkm"nfO{ ;DemfO/x]sf 5g\ / pgsf] leqL rfxgf klg JoQm
ul//x]sf 5g\ . olb tLg} nf]ssf] /fHo kfOof] eg] klg cfkmGtx¿nfO{ dfg{' plrt 5}g . of] pgn]
cfˆgf] leqL rfxgfnfO{ ;fGTjgf lbO/x]sf 5g\ lsgeg] pgnfO{ s;}n] klg k[YjLnf]s / tLg}nf]s klg
lbg]jfnf 5}g . of] t l5d]sLsf] 7'nf] 3/ b]v]/ 7'nf] 3/sf] s] cy{ eg]h:t} s'/f xf] . ch{'g s]jn
cfˆgf] dgnfO{ ;fGTjgf lbO/x]sf 5g\ .
ch{'gsf lglDt cfˆgf :jhgx¿nfO{ dfg{' a8f] si6k|b 5 . of] o'4df Pp6} kl/jf/sf
;b:ox¿ ;+nUg 5g\ . oxfF u'? ›f]0f 5g\ h;n] ch{'gnfO{ clt dfof uy]{ h;n] ch{'g ch]o x'g\
eg]/ PsnJosf] cf}Fnf ;d]t sf6]/ NofOlbP . oxfF ljkIfdf lktfdx eLid 5g\ h;;Fu afNosfn
k|]ddf lat]sf] 5 . oxfF ;;'/f 5g\, efOx¿ ;FuL;DaGwL, ldq, cfkmGt g} cfkmGt 5g\ / k/fO{x¿ s'g}
5}gg\ . To;}n] o'4df x/xfntdf cfkmGt g} dg]{ 5g\ eGg] a'em]/ ch{'g cflQPsf x'g\ . To;f] t
lhGbuLnfO{ ulx/fOdf x]¥of] eg] k[YjLdf ePsf ;a} JolQm cfˆg} x'g\ . ;f/f k[YjL Pp6f 7'nf] kl/jf/
xf] / ;f/f o'4 kfl/jfl/s o'4 xf] . ch{'g;Fu b'O{ ljsNk 5g\ ls t o'4 ug]{ of t efUg] t/
>Ls[i0fsf] t];|f] pkfo dxŒjk"0f{ 5 .
ch{'gsf] ljrf/sf] dGygn] uLtf pknAw x'g ;Sof] . dxfef/tsf] o'4 eP/ klg ;lsPsf]
xhf/f“} jif{ lalt;s]sf] 5 . o; wtL{df tLg xhf/ jif{df rf}w xhf/ o'4 ePsf 5g\ . uLtfsf]
dxŒjsf sf/0f dxfef/t o'4sf] ;Demgf ;b}j tfhf /lx/xg] 5 . hut\df ljrf/, bz{g jf lrGtgsf]
d"No x'G5 t/ 36gfsf] s'g} d"No x'Fb}g .

nf]suLtf– 16
cWofo–!
t:dfGgfxf{ jo+ xGt'+ wft{/fi6«fG:jafGwjfg\ .
:jhg+ lx sy+ xTjf ;'lvgM :ofd dfwj ..#&..
t;y{ x] dfwj Û w[t/fi6«sf 5f]/fx¿ / aGw'afGwjx¿nfO{ dfg{' xfd|f nflu of]Uo 5}g lsgeg]
cfkmGt hgx¿nfO{ df/]/ xfdL s;/L ;'vL xf}“nf / Û
oBKo]t] g kZolGt nf]ef]kxtr]t;M .
s'nIfos[t+ bf]if+ ldq›f]x] r kftsd\ ..#*..
nf]esf sf/0f a'l4e|i6 ePsf s'?aGw'x¿ s'ngi6 u/]sf] bf]if Pjd\ ldqx¿;Fu emu8f ug]{
s'/fdf klg kfk b]Vg ;Sb}gg\ ..
sy+ g 1]od:dfleM kfkfb:dflGgjlt{t'd\ .
s'nIfos[t+ bf]if+ k|kZol∫h{gfb{g ..#(..
x] hgfb{g Û j+zgfz ubf{ nfUg] kfk jf bf]ifnfO{ l7s;Fu hfGg] xfdLx¿ o; k|sf/sf kfksd{af6
lsg kl5 gx6\g] <
s'nIfo] k|0fZolGt s'nwdf{M ;gftgfM .
wd]{ gi6] s'n+ s[T:gdwdf]{˜leejTo't ..$)..
s'nsf] gfz ePkl5 ;gftgb]lv rlncfPsf s'nwd{ klg gi6 x'G5g\ / wd{ klg gi6 x'G5 .
s'nwd{ gi6 ePkl5 ;Dk"0f{ s'ndf kfk km}lnP/ JofKt x'G5 ..
ch{'g eGb5g\– oL cfttfoLx¿nfO{ dfgf{n] klg kfksf] eflubf/ g} x'g'k5{ . o;y{ oL b'of]{wg
nufotsf ;DaGwL hgx¿nfO{ dfg{ rfxGgF . logLx¿nfO{ df/]/ ;'v kfOFb}g oBlk logLx¿sf] a'l4
nf]esf sf/0f e|i6 ePsf] 5 . logLx¿ kl/jf/nfO{ dfg]{ / cfTdLo hg;Fu emu8f ug]{ h:tf
ljZjf;3fthGo s'/fdf klg bf]if b]Vb}gg\ . t/ s'nsf] ljgfzdf ck/fw b]Vg] xfdLx¿h:tf JolQm
s;/L df/sf6sf] kIfdf nfUg' pko''Qm x''G5 < k/Gt' x] hgfb{g Û s'nsf] gfz x'g] o; dfu{af6 kl5
x6\g' g} pko'Qm x'G5 lsgeg] s'nsf] ljgfz ePdf ;gftg s'nwd{ g} gi6 x'G5 . s'nsf] wd{ gi6
ePdf ;Dk"0f{ s'nsf] k/Dk/f gi6 x'g'sf ;fy} cwd{n] jf; u5{ .
ch{'g cem} cfˆgf ts{x¿ clu ;f5{g–\ b'of]{wgx¿ t ljrf/xLg 5g\≤ xfdL klg ljrf/xLg
eof}+ eg] s;/L Tof] dfu{ ;xL x'G5 . pgLx¿ t unt af6fdf 5g\, xfdL klg unt af6fdf nfUg'
l7s xf]Og . unt sfo{sf] eT;{gf unt af6fdf nfu]/ x'g ;Sb}g . pgLx¿sf] a'l4 e|ldt / gi6
eof] eGb}df xfdL klg To:t} x'g' lsdfy{ /fd|f] xf]Og . ch{'g cfkm"nfO{ tof/ ug{sf nflu a'l4ut
sf/0fx¿ vf]Hb} 5g\ . pgL o'4df xf]ldg'sf sf/0f :ki6 kfg{ >Ls[i0f;Fu cg'/f]w ub{5g\ ;fy} pgL
o'4af6 efUg klg rfxG5g\ . pgL cfˆgf] dgaf6 o'4df plqg'sf :ki6 cfwf/ / ts{x¿ vf]H5g\ .
dg'io cfkm"nfO{ ljrf/zLn, a'l4dfg\ / cf}lrTok"0f{ 7fGb5 . c/:t'n] t dflg;nfO{ a'l4dfg\ k|f0fL g}
eg]sf 5g\ t/ dg'iosf] a'l4dfgL cfˆgf] c1fgLkgnfO{ a'l4dfg\ k|dfl0ft ug{ vf]Hg] dfq xf] .
ch{'g o'4af6 cdËn / csNof0f x'G5 Pjd\ of] o'4 l7s xf]Og eGg] s'/fsf] k'i6\ofOF vf]Hb}
5g\ . pgdf klg o'4sf] cfu|x 5, t/ eLd / b'of]{wgsf] h:tf] pgsf] k"/f tof/L 5}g . pgsf] dg
afFl8Psf] x'Fbf b'lawfn] u|:t 5 . ljrf/zLn JolQm k|foM bf]xf]/f] dgdf x'g' :jfefljs g} xf] . ch{'gsf
dgdf cg]sf“}+ sf/0fx¿ gflr/x]sf 5g\ . o'4sf] kl/0ffdsf af/]df sNkgf u/]/ pgL cflQPsf 5g\ .
To;}n] pgL b'lawfdf eP/ o'4sf] cf}lrTo vf]lh/x]sf 5g\ . pgsf] dg n8\g klg / efUg klg
rfxG5≤ To;}n] t >Ls[i0f;Fu k|Zg ub}{ 5g\ . pgsf] dg cGof]n / b'lawfdf ePsf]n] pgsf]

nf]suLtf– 17
cWofo–!
lg0f{ofTds Ifdtf sdhf]/ ePsf] 5 . cfkm}+“df k"0f{ ljZjf; gePsfn] pgL >Ls[i0f;Fu ;Nnfx
dflu/x]sf 5g\ .
cwdf{leejfTs[i0f k|b'iolGt s'nl:qoM .
:qLif' b'i6f;' jfi0f]{o hfot] j0f{;Í/M ..$!..
x] s[i0f Û s'ndf kfk JofKt ePkl5 s'nsf :qLx¿ klg b"lift x'G5g\ / x] jfi0f]{o Û s'nsf
gf/Lx¿ b"lift ePdf j0f{;Í/ -l7dfxf_ ;Gtfg hGdG5g\ ..
;Í/f] g/sfo}j s'n£gfgf+ s'n:o r .
ktlGt lkt/f] Xo]iff+ n'Ktlk08f]bslqmofM ..$@..
j+zk/Dk/f gfz x'gfn] j0f{;Í/ ;Gtfgx¿ s'ngfzs Pjd\ s'nnfO{ gs{tkm{ n}hfg pBt
x'G5g\ . oL s'n3ftLx¿sf lkt[x¿ klg tk{0f–lk08 ->f4_ cflb lqmofsf] nf]ksf sf/0f cwf]ult k|fKt
u5{g\ ..
bf]if}/]t}M s'n£gfgf+ j0f{;Í/sf/s}M .
pT;fBGt] hfltwdf{M s'nwdf{Zr zfZjtfM ..$#..

j0f{;Í/ ;Gtfgsf bf]ifx¿af6 ltgsf hftLo wd{ / ;gftgb]lv rlncfPsf s'nwd{ klg gfz
x'G5g\ ..
pT;Ggs'nwdf{0ff+ dg'iof0ff+ hgfb{g .
g/s]˜lgot+ jf;f] ejtLTog'z'>'d ..$$..
x] hgfb{g Û s'nwd{ gi6 ePsf dflg;x¿sf] lr/sfnko{Gt gs{df jf; x'G5 eGg] xfdLn]
klxNo}b]lv ;'Gb} cfO/x]sf 5f“}+ ..
cxf] at dxTkfk+ st{'+ Jojl;tf jod\ .
o›fHo;'vnf]e]g xGt'+ :jhgd'BtfM ..$%..
cxf] Û s:tf] v]bhgs s'/f Û xfdLx¿ a'l4dfg\ eP/ klg kfksd{ ug{ tof/ ePsf 5f}+ .
/fHo;'vsf nf]en] cfkmGt hgx¿nfO{ dfg{ klg pBt 5f}+“ ..
x] s[i0f Û cwd{sf] clej[l4 eof] eg] s'nfËgf b"lift x'G5g\ / pgLx¿ ;tLTjaf6 kltt x'Fbf
l7dfxf hflt j0f{zÍ/ hlGdG5g\ . cem eg"F s'nfËgf b"lift x'Fbf a|fXd0f cflb j0f{x¿df ;ÍL0f{tf
cfpF5 / j0f{ 5\of;ld; x'G5 . j0f{zÍ/ cjfl~5t ;Gtfg s'ngfzs x'G5g\ / s'n Pjd\ lkt[nfO{
gs{ k'¥ofpF5g\ . :ju{l:yt lkt[x¿ klg lk08–tk{0fsf] cefjdf gs{df lu5{g\ . j0f{zÍ/ s'nsf
;+xf/s ePsfn] ;gftg hflt Pjd\ s'nwd{ b'j} gi6 x'G5g\ . h;sf] s'nwd{ gi6 x'G5 To:tf k|f0fL
gs{df cgGt sfn;Dd /xg'k5{ .
j0ff{>d Joj:yfsf lgodx¿ ljz]if u/L ;dfhdf c;n ;Gtfg pTkGg ug]{ p2]Zon]
agfOPsf] xf] . ch{'g o'4af6 s] s] unt / v/fa x'G5 To;sf] vf]h ub}{ 5g\ . pgsf dgdf w]/}
g/fd|f s'/fx¿ ;NfanfO/x]sf 5g\ . clxn] dfq xf]Og eljiodf klg ;Gtlt s:tf x'G5g\ / s] v/faL
x'G5 Tof] pgL lrGtg ul//x]sf 5g\ . To;}n] pgL j0f{ s;/L ljs[t x'G5, s;/L j0f{zÍ/ pTkGg
x'G5 eGg] s'/f cgfjZos ¿kdf rrf{ ul//x]sf 5g\ . Tof] a]nf j0f{zÍ/nfO{ v/fa dflgGYof] . ch''{g
;gftg wd{ s;/L gi6 x'G5, oL ;a} vf]lh/x]sf 5g\ . ch{'gnfO{ g/fd|f s'/fx¿sf] ;DaGwdf ts{
h'6fpg PSsfl; o:tf] lrGtf eO/x]sf] 5 .

nf]suLtf– 18
cWofo–!
låtLo ljZjo'4df lx/f]l;dfsf] 36gfkl5 zflGtjfbL JolQmx¿nfO{ klg ch{'gnfO{ h:t}
;fdflhs Joj:yf, ;Eotf cflb gi6 x'G5 ls eGg] lrGtfn] ;tfPsf] lyof] . zflGtjfbLx¿ o'4af6
s] s] v/fa x'G5≤ To;sf] n]vfhf]vf xd];f u5{g\ . xfdL h] ug{ rfxG5f}+“, To;sf nflu ts{x¿ vf]H5f}F .
dflg;sf] lrQ h] rfxG5≤ To;sf] k'li6 x'g] cfwf/ vf]H5 . ch{'gnfO{ knfogn] ks8]sfn] cg]sf}+“
ts{x¿ vf]lh/x]sf 5g\ . pgL ddTjn] u|:t ePsfn] To;sf cfj/0fdf cg]sf}+“ ts{ / axfgfx¿
vf]lh/x]sf 5g\ . oL ;a} ts{x¿ s]jn rfnafhL dfq x'g\ . ch{'gn] c¿nfO{ dfbf{ slxNo} g;f]r]sf
pkfo / cfwf/x¿ crfgs cfh knfog x''gsf nflu >Ls[i0fnfO{ g} pkb]z lbPh:tf] ;DemfO/x]sf
5g\ . ch{'gsf] of] cfˆgf] b[li6sf]0f xf]Og . pgL of]4f x'g\ / dfg{' g} pgsf] ljBfnoLo lzIff xf] .
pgsf s'/f ;'g]/ >Ls[i0f d':s'/fO/xg' ePsf] 5 . ch{'gnfO{ o;eGbf klxn] wd{sf] slxn]
lrGtf lyPg . a|fXd0f lalu|G5g\, :qLx¿ kye|i6 x'G5g\ cflb sf/0f b]vfP/ ef]ln pgnfO{ csf/0f
efu]sf] xf]Og eGg] cfwf/ agfpg vf]Hb} 5g\ . pgsf] egfO l7s ePsf] eP >Ls[i0fn] of] ;a} 1fg
u/fpg' x'GgYof] . of] ch{'gsf] a'l4sf] rfnafhL xf] . ch{'g cfˆgf dflg;nfO{ dfg{ ljleGg sf/0f
b]vfP/ cfkm"nfO{ Goflos agfpg vf]Hb} 5g\ .
s'g} lkt[u0f lk08bfgdf cfwfl/t x'Fb}gg\ . lk08bfgn] lkt[x¿nfO{ d'Qm u/fpg' eGbf klg of]
dgf]j}1flgs sf/0fn] ul/G5 . lk08bfgaf6 :ju{ of cGtl/Ifsf] ofqfdf c;/ kg]{ xf] eg] t xfdLn]
tnaf6 pgLx¿nfO{ d[To'kl5 klg lgoGq0f ug{ ;S5f}+“ . of] k''/f]lxt / zf:qsf eobfos s'/f ;'g]/
ch''{g eujfg\sf ;fd' ltg} s'/f eGb} 5g\ . j0f{;Í/n] s''g} ljs[lt cfpFb}g . j0f{zÍ/ pTs[i6 j0f{ xf],
jg:klt / hgfj/df of] ;kmn kfOPsf] 5 dflg;df klg clt k|ltefzfnL / of]Uo JolQm
j0f{zÍ/af6 hlGdG5 . hLjgsf b'O{ wf/ ldn]/ pTs[i6 j0f{ hlGdG5g\ t/ ch{'g t s]jn ;'g]sf s'/f
eGgsf nflu elg/x]sf 5g\ .
gs{ / :ju{ ef}uf]lns :yfg xf]Ogg\, tL dfgl;s bzf x'g\ . dg'io lrqsf] cfwf/df ;f]Rb5 /
¿kfGt/0f u5{ . aRrfsf nflu lrqsf] efiff g} k|of]u ul/G5 . lrqdf :ju{nfO{ ;'vk"0f{ cj:yfdf
/x]sf] b]vfpg] / gs{nfO{ b'v Pjd\ hngn] el/Psf] b]vfpg] rng /x]sf] 5 . o;nfO{ g} tyfslyt
kl08tx¿n] ;f]xL lrqsf cfwf/df ;'v / b'v egL j0f{g u/]sf x'g\ . ;'vdf JolQm xNsf eP/
cfnf]sn] el/G5 / km"n lvn]sf] cg'e'lt x'G5 eg] b'vdf cGwsf/do k|tLt x'G5 . :ju{ / gs{ oxL+“
5g\≤ To;}n] xfdL rf}la; 306fdf sltk6s :ju{ / gs{df 3'ld/x]sf x'G5f}+“ . qmf]wdf gs{df x'G5f}+ /
zflGt / k|;Ggtfdf :ju{df x'G5f}+“ . olt w]/} pbfx/0f lbP/ ch{'g s[i0f;Fu o'4af6 efUg] cg'dlt
dflu/x]sf 5g\ . >Ls[i0fn] l7s eGg'eof] eg] ch{'gnfO{ ;dfhn] euf}8f eGg] 5}gg\ eg]/ pgL
pko'{Qm ljleGg ts{x¿ lbO/x]sf 5g\ .
o'4sf lar olt nfdf] c7f/ cWofo uLtf s;/L eGg ;Dej eof] eGg] lh1f;f klg sltko
JolQmx¿df x'g ;S5 . s]xL JolQmx¿ t uLtf dxfef/tdf kl5dfq k|If]k0f ul/of] eG5g\ .
sltkosf] egfOcg'';f/ o'4sfnsf] ;+lIfKt jftf{nfknfO{ kl5 la:tf/ ul/Psf] xf] eGg] 5 . t/ oL
;a} s]jn cg'dfg / ts{ dfq x'g\ . uLtf df}gtfdf 36]sf] cGt/;+jfb x'g'k5{ . df}g ;+jfbsf] ;do
dfkg cnu x'G5 . slxn]sfxLF xfdLnfO{ Wofgdf a:bf jf emKsL nfUbf Ps l5gdf k"0f{ hLjgsf
36gfx¿ lrlqt x'G5g\ . slxn]sfxLF cfˆg} ljjfx ePb]lv ;Gtfgsf] klg ljjfx ug{ nfu]sf ;a}
36gfx¿ ;dodfkgsf] lx;fan] Ps ldg]6 eGbf sd ;dodf lrlqt ePsf] ;DemFbf cfZro{ nfU5 .
Tolt w]/} 36gf Ps ldg]6df s;/L ;Dej x'G5g\ t/ ;kgf dfkgsf] ;do eg] cnu x'G5 . ;'vdf

nf]suLtf– 19
cWofo–!
;do 5f]6f] x'G5 t/ b'vdf ;do nfdf] x'G5 . cfgGbsf] cg'ej ePdf ;do g} x'Fb}g . a|Xdsf]
cg'ej t emg\ ;doftLt x'G5 .
gf/bsf] hLjgsf] Pp6f syf 5– Psk6s hut\ s;/L dfof xf] eg]/ gf/bn] lji0f'
eujfg\;Fu ;f]Wg'eof] . eujfg\n] cfkm"nfO{ Kof; nfu]sfn] kfgL dfUg'eof] . gf/b kfgL lng ufpFdf
k:g'eof] hxfF crfgs Pp6L ;'Gb/L b]vf kl/g\ . gf/bn] eujfg\nfO{ e'n]/ o'jtL;Fu ljjfxsf] k|:tfj
ug{'eof] . pgLx¿sf] ljjfx eof] / 5f]/f5f]/L klg eP . gf/b a'9f] eP . ufpFdf af9L cfof] / ufpF
8'Aof] . gf/b x8a9fpFb} kTgL / aRrf lnP/ gbL kf/ ug{ vf]lh/x]sf 5g\ t/ arfpg ;Sb}gg\ /
cGttM Ps lsgf/fdf a;]/ b'vL x'G5g\ . To;}a]nf PSsfl; gf/bsf] cfFvf v'N5 / eujfg\ lji0f'n]
kfgL v} eg]/ gf/bnfO{ eGg'x'G5 . olt nfdf] 36gf h;/L Ps If0fdf 36\of] To:t} >Ls[i0f /
ch{'gsf] ;+jfb klg ;doeGbf aflx/ 36]sf] 36gf x'g ;S5 .
olb dfdk|tLsf/dz:q+ z:qkf0foM .
wft{/fi6«f /0f] xGo':tGd] If]dt/+ ej]t\ ..$^..
ch{'g eG5g\– xftdf xltof/ lnPsf w[t/fi6«sf k'qx¿n] s'g} k|ltsf/ gug]{ xltof/ljxLg
dnfO{ df5{g\ eg] klg Tof] d]/f nflu >]o:s/ g} x'g] 5 ..
;~ho pjfr
Pjd'STjfh{'gM ;ª\Vo] /yf]k:y pkfljzt\ .
lj;[Ho ;z/+ rfk+ zf]s;+ljUgdfg;M ..$&..
;~hon] eg]– o;k|sf/ /0fe""lddf pkl:yt zf]s;GtKt ch{'g o:tf] eg]/ uf08Lj;lxtsf
z:qf:q Tofu]/ r'krfk /ysf k5fl8sf] efudf uP/ a;] ..
ç tT;lblt >Ld∫ujb\uLtf;"klgifT;' a|XdljBfof+ of]uzf:q]
>Ls[i0ffh{'g;+jfb]˜h{'gljiffbof]uf] gfd
k|ydf]˜WofoM ..!..

nf]suLtf– 20
cWofo–!

nf]suLtf– 21
cWofo–!

nf]suLtf– 22
cWofo–@
ç >Lk/dfTdg] gdM
bf];|f] cWofo
;fª\Voof]uM

;~ho pjfr
t+ tyf s[koflji6d>'k"0ff{s'n]If0fd\ .
ljifLbGtldb+ jfSod'jfr dw'';"bgM ..!..
;~hon] eg]– o;k|sf/ bof cflb u'0fn] o'Qm h;sf cfFvf cfF;'n] el/Psf 5g\ Pjd\
ljiffbo'Qm 5g\, tL zf]so'Qm ch{'gnfO{ b]v]/ eujfg\n] lgDg jrg af]Ng'eof] ..
>Leujfg'jfr
s't:Tjf sZdnldb+ ljifd] ;d'kl:ytd\ .
cgfo{h'i6d:jUo{dsLlt{s/dh{'g ..@..
x] ch{'g Û o; ljifd kl/l:yltdf ltdLdf o:tf] lvGgtf s;/L k}bf eof] < ltdLdf k}bf ePsf]
lrGtfn] o; nf]sdf ckoz / k/nf]sdf b'u{lt dfq x'G5 . To;}n] o:tf cgfo{ s'/f ug{' l7s xf]Og ..
Sn}Ao+ df :d udM kfy{ g}tŒjøo'kkBt] .
If'b|+ Åbobf}a{No+ ToSTjf]lQi7 k/Gtk ..#..
x] zq'gfzs ch{'g Û ltdLdf k}bf ePsf] gfdb{kgnfO{ Tofu≤ ltdLh:tf jL/nfO{ o:tf] ;'xfpFb}g .
x] k/Gtk Û Åbosf] t''R5 b'a{ntfnfO{ kl/Tofu u/]/ o'4sf lglDt p7 ..
ch{'g af/Daf/ o'4af6 aRg] k|of; ub}{ 5g\ / >Ls[i0faf6 To;sf] cf}lrTo k'li6 u/fpg klg
vf]Hb} 5g\ . cfkmGtx¿nfO{ dfg{'eGbf t w[t/fi6«sf k'qx¿n] cfkm"nfO{ df/]df clws lxts/ x'g] 5
eGb} ch{'g uf08Lj 5f]8]/ o'4d}bfgdf r'krfk v8f eP . ch{'g cfFvfel/ cfF;' kf/L bofn] el/P/
ljiffb ub}{ 5g\ . ;~hon] ch{'g s?0ffn] xf]Og bofn] el/Psf] eg]sf 5g\ . zAbsf]zdf bof /
s?0ffsf] Pp6} cy{ 5, t/ jf:tljs ¿kdf oL b'O{df leGgtf 5 .
bof kl/l:ylthGo x'G5 eg] s?0ff dgl:ylthGo x''G5 . h;sf Åbodf s?0ff 5 To;nfO{
aflx/sf] s'g} klg kl/l:yltn] km/s kfb}{g . s?0ffjfg\ JolQmaf6 x/avt s?0ff k|jflxt eO/xG5 .
h:tf] km"nsf] ;'uGwn] af6fdf lx“8\g] sf]xL 5 ls 5}g eg]/ ;f]Rb}g, ;'uGw xfjfdf ldl;P/ alu g}
/xG5 To:t} s?0ffjfg\ JolQmsf] s?0ff klg cxlg{z ¿kdf alu g} /xG5 . s?0ff JolQmsf]
cGtZr]tgfsf] ;|f]t xf] . To;}n] a'4 / dxfjL/h:tf JolQmx¿ bofjfg\ xf]Og s?0ffjfg\ x'g\ . bof
ToxfF hlGdG5, hxfF s?0ff x'Fb}g . ch{'gnfO{ ;~ho bofjfg\ eG5g\ . Pp6f ul/a JolQm jf
levf/LnfO{ b]v]/ pTkGg x'g] efj bof xf] . bofn] cxª\sf/nfO{ k'li6 u5{ / s?0ffn] cxª\sf/nfO{
;dfKt kf5{ . s;}nfO{ bfg lb“bf jf d2t ubf{ dgleq h'g d}n] u/]+ eGg]] cxª\sf/sf] efj k}bf x'G5
Tof] bof xf] . s?0ffjfg\ ;+;f/df sf]xL levf/L gxf]pmg\ eGg] rfxG5 eg] bofjfg\ levf/Lx¿ xf]pmg\
eGg] rfxG5 . bofjfg\ ltgnfO{ d2t u/]/ cfˆgf] cxª\sf/sf] k'li6 ug{ rfxG5 .
ch{'gsf dgdf s?0ffsf] efj cfPsf] eP pgL cs}{ w/ftndf k'Uy] t/ pgsf] Åbodf bof
dfq hfUof] hf] cxª\sf/n] o'St 5 . ch{'g bofefj /fv]/ w[t/fi6«sf k'qx¿nfO{ dfg''{eGbf pgLx¿n]

nf]suLtf– 23
cWofo–@
g} dnfO{ df/]df plrt x'G5 eg]/ cfˆgf] cxª\sf/sf] efj k|blz{t ub{5g\ . cxª\sf/sf sf/0f
;dofg';f/ dg'io ljk/Lt uP/ cfˆgf] anL r9fpg klg tof/ x'G5 . pgL o:tf] s's[To daf6
s;/L x'g ;S5 eg]/ bof JoQm ub}{ 5g\ . ch{'gsf] bofefjsf] nIf0f a'emL >Ls[i0f dgf]lrlsT;ssf]
¿kdf ltdL cfo{ xf} t;y{ o:tf] cgfo{ h:tf] s'/f gu/ eGg'x'G5 . cfo{ eg]sf] >]i7hg / cgfo{
eg]sf] c>]i7hg xf] . >Ls[i0f eGg''x'G5 ltdLnfO{ c>]i7, lgs[i6 / bLgxLg h:tf] s'/f ug{ ;'xfpFb}g .
bof klg cxª\sf/sf] e"if0f ePsf]n] ltdLnfO{ o; nf]sdf o:tf] bofefj jf cxª\sf/n] ckoz lbg]
5 / k/nf]sdf klg b'u{lt g} k|fKt x''g] 5 . cxª\sf/o'Qm bofefjn] JolQm b'h{g ePdf cToGt qm"/
agfpF5 eg] ;Hhg ePdf cfkm}FnfO{ si6 lbg] agfpF5 .
ch{'gsf] egfOdf cxª\sf/sf] tL/ otfptf dfq ePsf] 5 . d'Vo ljifo dfg]{ / dg]{ s'/fs}
bfo/fleq 5 . cxª\sf/sf] t'li6 c¿nfO{ b'v lbg'df eGbf cfkm"nfO{ b'v lbg'df a9L x'G5 . ch{'g
bofsf] ¿kdf cxª\sf/sf] tL/ cfkm"lt/ dfq kmsf{pg vf]Hb} 5g\ / cxª\sf/nfO{ an k'Ug] efiff
k|of]u ub}{5g\ . To;}n] >Ls[i0f eGg'x'G5– ltdL cfo{, ;';+:s[t, s'nLg eP/ klg sfFt/kg b]vfO/x]sf
5f} . ltdLh:tf axfb'/ JolQmn] o'4af6 efUg ;'xfpFb}g . >Ls[i0f ch{'gsf] dfgl;s cj:yfdfly
ljrf/ ub}{ pgsf] cxª\sf/dfly klxnf] k|xf/ ug{'x'G5 .
ch{'g pjfr
sy+ eLiddx+ ;ª\Vo] b|f]0f+ r dw';"bg .
Oif'leM k|ltof]T:ofld k"hfxf{jl/;"bg ..$..
ch{'g eG5g\– x] dw';"bg Û d}n] s;/L /0fe"lddf lktfdx eLid / u'? ›f]0ffrfo{nfO{ af0fn]
k|ltk|xf/ u¿“ lsgeg] x] cl/;""bg Û pxfFx¿ b'j} d]/f k"Ho x'g'x'G5 ..
>Ls[i0fsf] egfOsf] cfzonfO{ ch{'gn] a'‰g g;sL k'gM csf]{ kf6f]af6 ToxL s''/f
bf]xf]¥ofpF5g\ . pgL km]l/ klg ljgd|tfk"j{s dof{bfs} s'/f ub{5g\ t/ pgdf cem} cxª\sf/ ljBdfg
5 To;}n] d s;/L o'4 u¿F eGb5g\ . pgsf] d efjn] ¿k abn]/ ljgd|tfsf] ¿k lnPsf] 5 hf]
/IffTds cxd\kg xf] . cfqmfds cxª\sf/eGbf ljgd| cxª\sf/ /IffTds x'G5 . s'g} JolQm
ljgd|tfsf] cf8df ha s;}nfO{ d t s] x'F / xh'/sf] r/0fsf] w'nf] dfq x'F eG5 ta p;sf cfFvfsf]
efj x]g{nfos x'G5 . o:tf] cj:yfdf p;sf cfFvf / z/L/ leGg s'/f ul//x]sf x'G5g\ .
ch{'gsf] lg/Gt/ c;Ëltk"0f{ k|Zg / egfO ;'Gbf pgn] s[i0fsf s'/fsf] tfTko{ a'‰g} ;s]sf
5}gg\ eGg] :ki6 x''G5 . ctM af/Daf/ ljleGg ¿kdf pxL s'/f bf]xf]¥ofpF5g\ . ch{'g lktfdx eLid /
u'? ›f]0f h:tf k"Ho JolQmx¿nfO{ s;/L af0f xfGg' eGb5g\ / em§ x]bf{ t cfb/ k|s6 u/]h:tf]
u5{g\ t/ /fHo;'vsf] nf]edf k"hgLo JolQmx¿ / aGw'afGwjdfly cfqmd0f u/]/ ch{'gn] lx+;fsf]
af6f] /f]h] eGg]] nf]slgGbfaf6 aRg rfxG5g\ . pgL uDeL/ x'Fb} cfˆgf ;DaGwL hgx¿nfO{ cfqmd0f
ug{' eGbf t a? d dg{ tof/ 5' eGb5g\ . pgLleqsf] cxª\sf/ csf]{ r/dkgaf6 ljgd|tfk"j{s
Tofusf] efiffdf af]Nb} 5 . ch{'gsf] …dÚ pgsf] lgoGq0fdf 5}g, >Ls[i0fn] To;}nfO{ kqmg vf]Hg'ePsf]
lyof] t/ ch{'gn] To;nfO{ a'‰g / ;'Gg ;s]gg\ . ch{'gsf] pQ/ u]:6fN6 dgf]lj1fg h:t} 5 .
cfsfzdf nfu]sf] afbnsf ljleGg ¿knfO{ JolQmx¿n] leGgleGg ¿kdf b]Vg] k|lqmof g} u]:6fN6
dgf]lj1fg xf] . afbnsf] cfsf/nfO{ s;}n] eujfg\, s;}n] e"tk|]t jf s;}n] cfˆgf] cf:yf adf]lhd
b]Vb5 . o;} u/L ch{'gn] klg o'4nfO{{ cfˆg} lsl;dn] x]/]sf 5g\ . ch{'g s[i0fsf] egfOaf/] k6Ss}
dgg gu/L k'gM c;fGble{s s'/f elg/x]sf 5g\ M

nf]suLtf– 24
cWofo–@
u'¿gxTjf lx dxfg'efjfg\
>]of] ef]Q'+m e}IodkLx nf]s] .
xTjfy{sfdf+:t' u'¿lgx}j
e'~hLo ef]ufg\ ?lw/k|lbUwfg\ ..%..
u'?hgh:tf dxfg'efjx¿nfO{ dfg{'eGbf t nf]sdf leIff dfu]/ lhpg' pko'St x'G5 . ;f+;fl/s
nfesf] rfxgf /fVg] eP klg cflv/ pxfFx¿ d]/f jGbgLo u'?x¿ x'g'x'G5 . pxfFx¿nfO{ df/]/ k|fKt
j:t' pkef]u ug{' eg]sf] d]/f lglDt /ut d'l5Psf] j:t' pkef]u ug{';/x g} xf] ..
g r}tlåßM st/Ggf] u/Lof]–
oåf ho]d olb jf gf] ho]o'M .
ofg]j xTjf g lhhLljiffd–
:t]˜jl:ytfM k|d'v] wft{/fi6«fM ..^..
xfdL s] klg hfGb}gf}+“ eg] xfdLn] pgLx¿;Fu o'4 ug{' / gug{' oL b'O{df s'g >]i7 xf] < cyjf
xfdL pgLx¿nfO{ lhT5f}+“ jf pgLx¿ xfdLnfO{ lhT5g\ of] klg xfdL hfGb}gf“} . h;nfO{ df/]/ xfdL afFRg
rfxFb}gf}“ tL w[t/fi6«sf 5f]/fx¿ g} xfd|f cufl8 o'4e"lddf cjl:yt 5g\ ..
sfk{0obf]iff]kxt:jefjM
k[R5fld Tjf+ wd{;Dd"9r]tfM .
oR5|]o« M :oflGglZrt+ a|"lx tGd]
lzio:t]˜x+ zflw df+ Tjf+ k|kGgd\ ..&..
x] dw';"bg Û cljBf¿kL bf]if jf ljj]ssf] b'a{ntfsf sf/0f d kLl8t 5' / wd{sf af/]df d]/f]
Åbo df]xu|:t 5 . To;}n] s] ugf{n] xfd|f] sNof0f x'G5 Tof] lglZrt u/]/ dnfO{ eGg'xf];\ . d xh'/sf]
lzio, xh'/sf] z/0fdf cfPsf] 5' dnfO{ pkb]z lbg'xf];\ ..
ch{'g u'?x¿nfO{ df/]/ ckoz ef]Ub} nf]sdf Cl4 / l;l4sf] pkef]u ug{' /fd|f] xf]Og
eGb5g\ . leIff dfUg' / o'4 ug{' oL b'O{dWo] xfdL wd{k/fo0fx¿sf nflu s'grflxF /fd|f] xf], of] klg
xfdL hfGb}gf}“ . ch{'g cfˆgf u''?hgx¿nfO{ df/]/ k|fKt ePsf] j:t'' pkef]u ug''{ eg]sf] cfˆgf lgldQ
/ut d''l5Psf] j:t'' pkof]u ug'{;/x xf] eGb5g\ . ho / k/fhosf] ljifodf ;+zo 5f]8L :jwd{
;Dem]/ o'4 u/]df klg l7s x'Fb}g lsgeg] o'4df cfˆgf lk|ohgx¿nfO{ dfbf{ xfdL klg hLljt /xg
;Sb}gf}“ t/ v]bsf] s'/f Û w[t/fi6«sf k'qx¿ dg]{ lgZro u/]/ ;ª\u|fddf cufl8 v8f 5g\ . ch{'g
cfˆg} s'/f dfq ul//x]sf 5g\ . o;f] x]bf{ t pgL s[i0fnfO{ ;f]w]h:tf] u5{g\ t/ cfˆgf ;a} s'/f
atfpFb} 5g\ . ch{'g eG5g\– x] eujg\ Û cljBfn] d]/f] dg 5f]lkPsf] x'Fbf daf6 plrt–cg'lrtsf]
af]w g} x/fPsf] 5 . ch{'gsf cg]sf}+ wf/fk|jfx Pjd\ ts{ ljts{k"0f{ lh1f;fsf sf/0f g} dfgj;dfhn]
lbJok'?if >Ls[i0faf6 cnf}lss uLtf 1fg k|fKt ug{ ;kmn ePsf] 5 . ch{'gh:tf lzio / s[i0fh:tf
u'? ePdf dfgj;dfhdf cg]sf“}+ 1fgwf/f k|jflxt eO/xg] 5g\ .
ch{'g k'gM pkb]z lbP h:tf] ub}{ eG5g\– cfkmGtnfO{ df/]/ /Qmn] el/Psf] cGg vfg' klg
ljif vfP a/fa/ xf] . pgL To;/L ;d|f6\ x'g'eGbf t a? levf/L x'g' /fd|f] xf] eGb5g\ . ch{'g
Psflt/ lg0f{o g} ;'gfpFb} 5g\ / csf{lt/ k|Zg klg ;f]Wb} 5g\ . Psflt/ cljBfn] cfˆgf] dg
9flsPsfn] pkfo atfpg cg'/f]w u5{g\ clg csf{lt/ cfˆgf] 1fgsf] lg0f{o klg ;'gfpFb} 5g\ . ;fy}
dnfO{ dfu{bz{g ug{'xf];\ dw';"bg Û eGg klg 5f]8\b}gg\ . j:t'tM oL b'j} s'/f c;Ët 5g\ . cljBfn]

nf]suLtf– 25
cWofo–@
dg el/Psf] JolQm;Fu s;/L o:tf] ldYof1fg x''g ;S5 . ToxfF t s]xL klg gx'g'kg]{ xf] t/ ch{'g of]
l7s / of] a]l7s xf] eGg 5f]8\b}gg\ . ch{'gsf] bof¿kL cxª\sf/n] cfˆgf dfGohg / ;DaGwLx¿nfO{
df/]/ ;d|f6\ aGg'eGbf t levf/L x'g' /fd|f] 7fGb5 . cxª\sf/df JolQm dWodf g/x]/ b'O{ ljk/Lt
w|'jdf /xG5 . pgL larsf] s''/f gu/]/ ;d|f6\ of levf/L aGg] s'/f u5{g\ h;af6 pgsf] leqL
efjbzf k|s6 x'G5 .
ch{'g ;d|f6\ of levf/L b'O{ cltsf s'/f u5{g\ . o'4 u/]/ ljho k|fKt u/]df ;d|f6\ / knfog
ePdf levf/L x''g] 5g\ lsgeg] b'of]{wgn] l;of] hlQ hldg klg lbGgF eg]sfn] knfogaf6 k|fKt x'g]
cj:yf t levf/L cj:yf g} xf] . b'O{ cltx¿sf lardf c8\g ;Sg] JolQm g} cxª\sf/af6 d'Qm x'G5
eg]/ a'4 eGg'x'G5 . ch{'gn] b'O{ clt larsf s'/f u/]sf eP ;fob >Ls[i0fn] cs}{ 9Ën] pQ/
lbg'x'GYof] . ch{'gsf oL b'j} cltdf cxª\sf/ df}h'b 5 .
g lx k|kZofld ddfkg'Bfb\
oR5f]sd'R5f]if0fldlGb|of0ffd\ .
cjfKo e"dfj;kTgd[4+–
/fHo+ ;'/f0ffdlk rflwkTod\ ..*..
x] dw';"bg Û d]/f OlGb|ox¿nfO{ jz ug]{ of dgsf] zf]s x6fpg] s'g} pkfo d b]lVbgF . :ju{sf]
cflwkTo jf e"ldsf] lgis06s / wgwfGo ;DkGg /fHo kfP/ klg d cfkm"df lglxt zf]snfO{ x6fpg]
pkfo b]lVbg“ ..
;~ho pjfr
Pjd'STjf ÅifLs]z+ u'8fs]zM k/Gtk .
g of]T:o Olt uf]ljGbd'STjf t"i0fL+ ae"j x ..(..
;~hon] eg]– x] /fhg Û zq'db{g ch{'gn] pQm jrg >Ls[i0f dxf/fhnfO{ eGb} æx] uf]ljGb Û d
o'4 ulb{gÆF eg]/ r'k nfu] ..
td'jfr XifLs]zM k|x;lGgj ef/t .
;]gof]?eof]d{Wo] ljifLbGtldb+ jrM ..!)..
b'j} ;}GoJo"xsf lardf lrGtfu|:t eO{ plePsf ch{'gnfO{ OlG›ox¿sf :jfdL >Ls[i0fn] xfF:b}
cfˆgf jrgx¿dfkm{t lbzflgb]{z ug{ yfNg'eof] ..
ch{'g clgZrosf l:yltdf 5g\ . ;~ho eG5g\, d o'4 ulb{gF eGb} ch''{g /ydf a:5g\ .
o'4sf] clgZrosf] l:yltdf o:tf] lgZrok"0f{ efj pgdf k}bf x'g' ljrf/0fLo s'/f] xf] . o:tf]
clglZrt cj:yfdf klg ch{'g lglZrt eP/ cfˆgf] lg0ff{os egfO JoQm ub{5g\ . ch{'gsf] dg
cljBfn] el/Psf] 5 / pgL s[i0f;Fu ;xof]usf] ck]Iff klg ul//x]sf 5g\ . pgL cem} klg cfˆg}
lg0f{odf cl8u 5g\ . h'g JolQm hf]8 lbP/ d o:tf] jf p:tf] x'F egL jQmJo lbG5, oyfy{df pm
To;sf] l7s ljk/Lt x'G5 . cfkm" ;b}j ;To af]N5' eGg]] JolQm cGt:s/0fb]lv c;Tosf] kIfkf]if0f
u5{ cGoyf To;/L hf]8 lbP/ af]Ng} kb}{g . ch{'g Psflt/ cfk"mn] :ju{sf] cflwkTo jf e"ldsf]
lgis06s / wgwfGo ;DkGg /fHo kfP/ klg cfk"mdf lglxt zf]s x6fpg g;Sg] h:tf] lgisif{ ;lxt
o'4 gug]{ pb\3f]if u5{g\ eg] csf]{tk{m eujfg\ >Ls[i0f;Fu ;Nnfx klg dfUb5g\ . jf:tjdf o'4 gug]{
lgZroleq klg ch''{gsf] o'4 ug]{ dg;fo n''s]sf] 5 t/ ckozsf] ef/L s[i0fn] g} af]s"g\ eGg] pgsf]
rfxgf 5 . olb pgL ;fFlRrs} o'4 gug]{ kIfdf x'g\ eg] s[i0f;Fu s] ljifodf ;Nnfx dflu/x]sf 5g\
nf]suLtf– 26
cWofo–@
eGg] s'/f ljrf/0fLo 5 . ch{'gsf] dg b'lawfu|:t 5 / pgL bf]xf]/f] lrQdf 5g\ . ch{'gsf] cfGtl/s
¿kdf clglZrt t/ af≈o ¿kdf lgZrofTds lg0f{o ;'g]/ Pjd\ pgsf] dgf]lj1fg a'em]/ eujfg\
>Ls[i0f xfF:b} lglb{i6 jrg af]Ng'x'G5 .
>Leujfg'jfr
czf]RofgGjzf]r:Tj+ k|1fjfbf+Zr efif;] .
utf;"gutf;"+Zr gfg'zf]rlGt kl08tfM ..!!..
x] ch{'g Û h;sf nflu zf]s ug{' Joy{ 5, To;sf nflu ltdL zf]s ul//x]sf 5f} / ltdL
ljåfg\x¿sf h:tf zf:qdf k|ltkflbt s'/fx¿ klg ub}{ 5f} . o;/L k/:k/ lj/f]wL dfu{sf] cjnDag
ug{ rfxg] ltdL kl08t xf]Ogf}, d"v{ xf} . 1fgL h;n] cfTdf / z/L/ s] xf] eGg]] s'/f hfg]sf] x'G5
p;n] hLljt jf d[tsx¿sf af/]df slxNo} lrGtf ub}{g ..
>Ls[i0fn] xfF:b} ch{'gnfO{ eg]sf] s'/f emg\ s7f]/ 5 . pxfF ch{'gnfO{ ltdL zf:qsf] efiff
af]Nb} 5f} t/ ltdL kl08t xf]Ogf} d"v{ xf} eGg'x'G5 lsgeg] ch{'g zf:qsf] efiff af]Nbf klg cfˆg}
lg0f{o lnFb} 5g\ . pgL zf:qLo dof{bfcg';f/ of] /fd|f] of] g/fd|f] egL b'lawfo'St s'/f ub}{ 5g\ /
zf:qaf6 pgL s]jn ;fIfL vf]Hb} 5g\ . lg0f{o t ch{'gn] lnO;s]sf 5g\ . d"v{ klg zf:qs} efiff
af]Ng ;S5 / zf:qaf6 cfkm"n] vf]h]sf] lgisif{ lgsfN5 . pm zf:qnfO{ s]jn ;fIfLkgsf ¿kdf
k|of]u ug{ rfxG5 .
o;}u/L ch{'g kl08t h:t} efiff klg af]Nb} 5g\ t/ pgnfO{ k|1f jf 1fg;“u s'g} k|of]hg
5}g . pgL ;a} zf:qx¿nfO{ cfˆgf kIfdf v8f ug{ rfxG5g\ / cfkm"nfO{ a'emSs8 7fg]/ g} cfˆgf
ts{x¿ lg/Gt/ k|:t't ul//x]sf 5g\ . ch{'gsf cufl8 :jod\ zf:q1 eujfg\ >Ls[i0f cfkm“}+ pkl:yt
x'g'x'G5 tyflk pgL zf:q1 >Ls[i0fnfO{ g} zf:qsf af/]df atfpFb} 5g\ . cfˆg} cufl8 :jod\
k"0f{1fg v8f x'g'x'G5 t/ To;sf] klxrfg ug{ g;s]/ ch{'g 1fg l;sfpFb} 5g\ . >Ls[i0f l;wf /
:ki6 s'/f eGb} x'g'x'G5 t/ ch{'g eg] w]/} ;do;Dd cGwf] / alx/f] h:tf] Jojxf/ ul//x]sf 5g\ .
pgL Psflt/ s[i0fnfO{ eujfg\ egL ;Daf]wg ub{5g\ csf{lt/ s[i0fnfO{ /fd|/L x]bf{ klg x]b}{gg\ .
ch{'gn] Psk6s s[i0fsf cfFvfdf /fd|/L x]/]sf eP ;To t plxNo} k|s6 eO;SYof] . eujfg\
>Ls[i0fn] :jod\ ch{'gsf ;f/yL eP/ /ysf] nufd lng'ePsf] 5 . pxfFnfO{ g} ;j{:j ;dk{0f ubf{
ch{'g ;d:ofljxLg x'g] lyP . pgL s[i0fnfO{ eujfg\ t eG5g\ t/ b'lawfu|:t dgsf sf/0f eujfGf\sf]
zlQmnfO{ klxrfg ug{ c;dy{ b]lvG5g\ .
lh;;sf] ef}lts z/L/nfO{ gi6 ug]{ qmddf clGtd ;dodf ha pgsf xftdf lsnf 7f]lsof],
ta pgsf d'vaf6 Ps jfSo lgl:sof] æx] eujg\ Û of] s] b]vfO/x]sf 5f},Æ o;sf] cy{ lh;;
eujfg\sf] lg0f{osf] k|lts""n c¿ g} s'/f x]g{ rfxGYf] t/ tTsfn pgsf] d'vaf6 bf];|f] jfSo klg
lgl:sof] æx] b]j Û dnfO{ Ifdf u/, h:tf] ltd|f] dhL{ .Æ klxnf] jrg af]Nbf pgL dl/odsf 5f]/f
lh;; lyP / csf]{ jrgdf qmflGt 3l6t eP/ pgL qmfO:6 eP . ch{'gnfO{ s[i0fk|lt ljZjf; ePsf]
eP ;Daf]wgdf dfq xf]Og Jojxf/df g} eujfGf\sf ¿kdf lnGy] / cfb]z kfng klg uy]{ . pgnfO{
eujfGf\sf] cem} cg'e"lt ePsf] 5}g To;}n] pgL d o'4 ulb{gF elg/x]sf 5g\ .
g Tj]jfx+ hft' gf;+ g Tj+ g]d] hgflwkfM .
g r}j g eljiofdM ;j]{ jodtM k/d\ ..!@..

nf]suLtf– 27
cWofo–@
eujfg\ eGg'x'G5– d, ltdL / oL /fhfx¿ lxhf] gePsf xf]Ogf}+ / eljiodf klg xfdL g/xg]
xf]Ogf}+ . cyf{t\ lxhf] klg d, ltdL / oL /fhfx¿sf] :jtGq cl:tTj lyof] / ef]ln klg xfdL ;a}sf]
:jtGq cl:tTj /xg] 5 ..
ch{'g o'4df ;+nUg JolQmx¿ clxn] dfq 5g\ / d[To'kl5 :jtM ltgLx¿ ;dfKt x'G5g\ eGg]]
;f]Rb5g\ t/ >Ls[i0f eGg'x'G5– clxn] hf] JolQmx¿ 5g\, tL lxhf] klg lyP / ef]ln klg /xg] 5g\
ltgLx¿sf] ef}lts z/L/ dfq gi6 x'g] xf] . lj1fgn]] klg j:t'nfO{ gi6 ug{ ;lsGg / To;nfO{
l;h{gf klg ug{ ;lsFb}g eg]/ k''li6 u/]sf] 5 . c0f't'No j:t'nfO{ klg gi6 ug{ ;lsFb}g s]jn
j:t'nfO{ ¿kfGtl/t u/]/ gofF ¿k dfq lbg ;lsG5 . h;nfO{ ;[hg elgG5 Tof] klg …gofF ¿kÚ sf]
;[hgf dfq xf] gofF cl:tTj xf]Og / h;nfO{ ljgfz elgG5+ Tof] klg cl:tTjsf] ljgfz xf]Og s]jn
¿ksf] dfq ljgfz xf] .
cfs[ltx¿ kl/jlt{t x'G5g\ t/ h] cfs[ltleq n's]sf] 5 To;nfO{ abNg ;lsFb}g . of] t
uf8Lsf] lsnf / kfª\u|f h:tf] 5 . lsnf s]G›df 5, hf] 3'Db}g, To;df c8\ofPsf] rSsf jf kfª\u|f
dfq 3'Db5 . olb rSsfnfO{ lsnfaf6 cnu u¥of}+ eg] rSsf 3'Dg ;Sb}g . rSsfsf] k|s[lt 3'Dg] eP
klg lsnfdf ghf]8\bf;Dd Tof] 3'Db}g . cfˆgf cufl8 plePsf ;a} hgf o'4df dfl/g] 5g\ eGg]]
;f]rn] ch{'g lrlGtt 5g\ t/ >Ls[i0f eGg'x'G5– h;nfO{ ltdL cfh b]lv/x]sf 5f} pgLx¿ klxn] klg
lyP, cfh klg 5g\ / ef]ln klg cl:tTjdf /xg] 5g\ . d, ltdL / oxfF ePsf ;a} cgflbb]lv cgGt
sfn;Dd cl:tTjjfg\ 5f}+ . oxfF ch{'g / >Ls[i0f b'O{ cnu s'/f ub}{ x'g'x'G5– ch{'g ¿ksf], ef}lts
hut\sf] s'/f ub{5g\ eg] >Ls[i0f c¿ksf], cef}lts cyf{t\ cb[Zo hut\sf] s'/f ub}{ x'g'x'G5 .
j:t'sf] cfsf/ jf :j¿k kl/jt{gzLn 5 . clxn] h'g ¿kdf j:t' b]lvG5g\ Tof] If0fe/
klxn] lyPg . Psl5g cl3sf] cfsf/ jf :j¿k Psl5gkl5 :jtM ablnG5≤ pxL ¿kdf x'Fb}g t/
c¿k slxn] abln“b}g . a'4 cfkm"nfO{ e]6\g cfpg]nfO{ eGg'x'GYof]– Psl5g cl3 ltdL e]6\g cfpFbf h]
lyof}, Psl5gkl5 ltdL ToxL ¿kdf x'Fb}gf} . x/]s ;ft jif{df dflg;sf] z/L/sf ;a} c0f'x¿
kl/jlt{t x'G5g\ . gofF c0f' hlGdG5g\ / d[t c0f' z/L/af6 aflx/ lgl:sG5g\ . ef]hgaf6 xfdL gofF
j:t' leq k7fpF5f}+ / ljsf/ ljljw åf/af6 aflx/ lgl:sG5 . Pp6f JolQmsf] hLjgsf] lqmofnfO{ x]g]{
xf] eg] p;df cg]sfF} kl/jt{g eO{ g} /x]sf x'G5g\ . cl:tTj g} kl/jt{glzn 5 . oxfF ;"o{, rG›,
tf/fx¿ ;a} x/kn kl/jt{g eO/x]sf 5g\ .
xfdL;Fu lgs6d tf/fsf] k|sfz wtL{;Dd cfOk'Ug rf/ jif{ nfU5 . k|sfzsf] ls/0f Ps
;]s]G8df !,*^,))) dfOnsf] /ˆtf/df rN5 . cem k/sf tf/fx¿ klg 5g\ h;nfO{ k|sfz k'¥ofpg
;of}+ jif{ klg nfUg ;S5 . o:tf klg tf/f 5g\ hf] rf/ ca{ jif{cl3 ag]sf] k[YjLdf cem;Dd k|sfz
k'¥ofpg ;s]sf 5}gg\ . h] xfdL clxn] b]lv/x]sf 5f}+ Tof]] ToxL cfs[ltdf x'Fb}g≤ knkn kl/jt{g
eO/x]sf] x'G5 . cfs[ltsf af/]df ;w“}+sf] t s'/f gu/f}F If0fe/df klg j:t' ToxL ¿kdf /xFb}g . u|Ls
bz{gzf:qL x]/flSn6; (Heraclitus) n] eg]sf 5g\– ltdL Pp6} gbL kf/ ubf{ pxL :yfgdf b'O{ k6s
kfOnf /fVg ;Sb}gf} . b'O{k6s xf]Og Ps kn klg ToxL gbLdf kfOnf /fVg ;lsGg . kfOnf
/fVbf/fVb} gbLsf] Tof] ¿k kl/jt{g eO;s]sf] x'G5 lsgeg] gbL bf}l8/x]sf] 5 . cfs[lt gbL h:t}
alu/x]sf] 5 / k|ltkn kl/jt{g eO/x]sf] 5 . ch{'g of] ¿ksf] hut\k|lt lrlGtt eP/ k|ltIf0f
dl//x]sf JolQmx¿ d/] eg] s] x''G5 eg]/ ;f]Wb5g\ . pgL c;Dejsf nflu lrlGtt 5g\ . cfs[ltnfO{
If0fe/ t arfpg ;lsGg eg] ;b}j arfpg] t k|Zg g} cfpFb}g .

nf]suLtf– 28
cWofo–@
cfs[lt, ¿k, t/Ë, Wjlgsf] hut\ k"/f ;do slDkt 5 . xfdL ;a} slDkt Pjd\ t/lËt 5f}+ .
x/If0f abln/xg] hut\ of j:t'nfO{ abNg] k|of; g} ljlIfKttf xf] . >Ls[i0f ch{'gnfO{ eGg'x'G5–
ltdL oL ;a} hgf d5{g\ eGg] 7fGb5f} t/ logLx¿ klxn] klg lyP / kl5 klg x'g] 5g\ . t;y{ ltdL
logLx¿sf] dg]{ lrGtf gu/ . g logLx¿ d5{g\ g t ltdLn] dfg{ g} ;S5f} . hf] dg]{jfnf 5 p;nfO{
rfx]/ klg arfpg ;lsGg / hf] gdg]{ jfnf 5 p;nfO{ rfx]/ klg dfg{ ;lsGg≤ t;y{ lrGtf ug{'
Joy{ 5 . lu|s bfz{lgs ;'s/ft (Socrates) cfkm"nfO{ kmfF;L lbg nfu]sf a]nfdf klg k|;Gg lyP .
o:tf] b[Zo b]v]/ pgsf lzio Kn]6f] (Plato) n] tkfO{+ lrlGtt b]lvg'x'Gg, tkfO{+nfO{ d[To'sf] eo 5}g
eg]/ ;f]w] . ;'s/ftn] eGg'eof]– d o;sf/0f lrlGtt 5}g ls olb dg]{] g} xf] eg] lsg lrGtf ug''{,
olb d afFRb} afFlRbgF eg] lrGtf s;n] ug]{ / sf] b''MvL x''G5 . ;fy} d d/]+ eg]/ hfGg] klg sf]xL x'Fb}g .
olb d/]/ klg d[To' x'Fb}g eg] lrGtf ug{'sf] s'g} cf}lrTo 5}g .
o; hut\df ¿ksf af/]df lrGtf lng' a]sf/ 5 lsgeg] Tof] gflzg] xf] / Tof] cjZo}
gflzG5 . To;}u/L c¿ksf ;DaGwdf klg lrGtf ug{' Joy{ 5 lsgeg] Tof] slxNo} gfz x'Fb}g /
To;nfO{ s;}n] klg gfz ug{ ;Sb}g . ch{'gnfO{ c¿ksf af/]df s'g} hfgsf/L g} 5}g . >Ls[i0fnfO{
ch''{gleqsf] tŒj slxn] klg db}{g eg]/ /fd|f];Fu yfxf 5, t/ ch''{gnfO{ o; s'/fsf] s''g} 1fg 5}g .
To;}n] cfTd1fg dfq 1fg xf] / afFsL ;a} 1fg c1fg dfq x'g\ . ch{'gsf] 1fg klg c1fgdf
cfwfl/t 5 . ch{'g a8f] wd{sf] s'/f u5{g\ t/ pgnfO{ ¿keGbf lEfGg c¿k tŒj klg x'G5 eGg]]
1fg g} 5}g . o;/L cd[tsf] hfgsf/L gePsf] JolQm c1fgdf x'G5 . t/Ë ;fu/df pn{G5 t/ ;fu/
:jod\ t/Ë xf]Og . ;fu/ t/Ëljgf klg x'g ;S5 . t/ËnfO{ PsIf0f dfq x]g{ ;lsG5 lsgeg] Tof]
tTsfn kl/jt{g eOxfN5 . t/Ësf] tfTko{ h;df x''g' / gx''g' Ps;fy eO/xG5 . hf] ;fu/nfO{
hfGb5 pm z/L/sf] hGd / d[To'sf af/]df lrlGtt x'Fb}g . eujfg\ >Ls[i0f ;fu/sf] s'/f ub}{ x'g'x'G5
eg] ch{'g t/Ësf] s'/f ub}{ 5g\ . uLtfdf nfdf] ;+jfb x'gfsf] sf/0f klg k"j{ / klZrdh:tf]
ljk/Lttf eP/ xf] . ch{'g af/Daf/ t/Ësf] s'/f u5{g\ / >Ls[i0f ;fu/sf] s''/f ug{'x'G5 . To;}n]
ldng ljGb' klxNofpg >Ls[i0fn] lgs} s;/t ug''{ k/]sf] xf] . ch{'gsf] ;f/f kL8fsf] d"n sf/0f g}
cfTd–c1fg xf] .
>Ls[i0f ;jf]{Rr ›i6f, 1ftf / k"0f{ k/LlIft x'g'x'G5 . To;}n] t pxfF e"t, eljio / jt{dfgsf
›i6f cyf{t\ lqsfnbzL{ x'g'x'G5 t/ ch{'g jt{dfg dfq b]V5g\ . pgL e"t / eljiosf af/]df cgle1
5g\ . >Ls[i0fsf] r]tgfsf] tx ;bfjxf/ jf zfZjt 5 / pxfFsf nflu ;a} zfZjt jt{dfg xf] .
ch{'g gfdsf] JolQm lxhf] klg lyof] eGg]] e"n ch{'gnfO{ x'g ;S5 . ch{'g gfdsf] JolQm t s]jn
Ps j:q xf], hf] d[To'kl5 k]ml/P/ ToxL j:q /x“b}g t/ h'g s'/fdf Tof] j:q 6fFluG5 Tof] v'§L lxhf]
klg lyof], cfh klg 5 / ef]ln klg /xg] 5 . cfs[lt k|s6 cleJolQm xf] eg] cgfs[lt cl:tTj xf] .
cl:tTj Tolt g} k|s6 x'G5 hlt xfdL;Fu OlG›o 5 . ljleGg t/Ëx¿ k|;fl/t eO/x]sf x'G5g\ t/
/]l8of]df xfdLn] ;'Gg rfx]sf] t/Ë dfq ;''Gg ;S5f}F . j}1flgsx¿n] krf; xhf/ u|xdf hLjg 5
eGg]] ;Defjgf bzf{Psf 5g\, h'g xfdL hfGb}gf“}+ / Tof] xfd|f] IfdtfeGbf aflx/sf] s'/f xf] . cl:tTj
leqL 36gf xf] hf] k|s6 ePdf cleJoQm hut\ / hLjg x''G5 eg] ck|s6 ePdf cJoQm cl:tTj
x''G5 . >Ls[i0f ch{'gnfO{ ;DemfpFb} eGg'x'G5, h] k|s6 eof] Tof] dfq ltdL xf]Ogf}, h] k|s6 ePsf] 5}g
Tof] klg ltdL xf} . Tof] ck|s6 cgflb x''gfn] ;f/f cleJolQmkl5 klg Tof] z]if /xG5 .

nf]suLtf– 29
cWofo–@
b]lxgf]˜l:dGoyf b]x] sf}df/+ of}jg+ h/f .
tyf b]xfGt/k|flKtwL{/:tq g d'Xolt ..!#..
h;/L of] z/L/:y cfTdf afNofj:yfaf6 of}jgfj:yfdf / of}jgfj:yfaf6 j[4fj:yflt/
lg/Gt/ kl/jt{g eO/xG5, To;/L g} of] cfTdfn] lgZro g} Pp6f z/L/af6 lg:s]/ csf]{ ef}lts of
cfWoflTds z/L/ k|fKt ug]{ ePsfn] wL/ k''?if of] kl/jt{gnfO{ b]v]/ z/L/sf] cj;fgdf df]lxt
x'bF }gg\ ..
z/L/df afns, o'jf / j[4fj:yf nufotsf kl/jt{gx¿ b]lvG5g\ t/ To;leq /x]sf] cfTdf
kl/jt{g geP/ Pp6} x'G5 . To;}u/L z/L/sf] d[To''kl5 cfTdfn] gofF z/L/ k|fKt u5{ t/ cfTdf
slxNo} klg db}{g . eujfg\ >Ls[i0f eGg'x'G5– oxfF sf]xL klg l:y/ 5}g . ltdL h'g cfs[ltnfO{
lgofln/x]5f}, Tof] cfs[lt klg qmdzM afns, o'jf x'Fb} a'9f] eO/x]sf] 5 . cfdfsf] sf]vdf ePsf]
lk08 dfgjfs[ltsf] ¿kdf ablnP/ clxn]sf] cfs[ltdf k|fKt x'G5 / nuftf/ km]/abn eO/xG5 . h'g
cfs[ltnfO{ b]v]/ ltdL of] d]l6G5 egL lrGtf u5f}{ Tof] cfs[lt t k|ltIf0f x/fO{ g} /x]sf] 5 .
dg'iosf] ;f/f hLjg d[To'lt/ g} al9/x]sf] 5 . hGdb]lv clGtd ofqf;Dd xfdL k|ltIf0f kl/jlt{t
eO/x]sf 5f}+ tyflk xfdLnfO{ cfk""m pxL g} 5f}+ h:tf] nfU5 . xfdLleq /x]sf] Tof] gablng] tŒjsf]
cg'ej ePdf dfq æd t pxL x'FÆ eGg ;S5f}F . xfdL afns, o'jf / a'9f] eP klg leqsf] cfTdtŒj
slxNo} kl/jt{g x'Fb}g . hGd–d[To'' l:ylt dfq xf] h'g cfpF5, 36\5 / hfG5 t/ leqsf] cd[t tŒj
;w“}+ l:y/, ckl/jt{gzLn / zfZjt /xG5 / wL/ k'?if of] kl/jt{gnfO{ b]v]/ z/L/sf] cj;fgdf
df]lxt x'Fb}gg\ . eujfg\ >Ls[i0f To;}sf] s'/f ub}{ x'g'x'G5 .
d[To'kl5 klg cfTdfsf] cl:tTj / cleJolQm b''j} x''G5 . csf]{ z/L/ wf/0f ug]{ l;nl;nfdf
;"Id z/L/sf] cleJolQmsf] dfWod dfq ablnG5 . ;fwf/0f ef}lts z/L/ hn]/ gi6 eP klg
xfdLleq ;"Id z/L/ klg x'G5 . ;fwf/0f d[To'df xfd|f] :y"n z/L/ hn]/ gi6 x'G5 / cfTdf ;Dk"0f{
:d[ltsf ;fy ;"Id z/L/ lnP/ ofqf u5{ . ToxL ;"Id z/L/df xfd|f ;f/f :d[lt, jf;gf, sfdgf,
cg'ej / ;f/f sd{x¿ ;ª\u|lxt x'G5g\ / ;Fu} ofqf u5{g\ . ;"Id z/L/ gofF z/L/sf] cfwf/ xf] .
xfdLn] u/]sf sd{ Pjd\ kfk, k'0o, ljrf/, 1fg, cxª\sf/ cflb ;f/f s'/fn] ;"Id z/L/ o''Qm x''G5
Pjd\ oL ;a} ;ª\u|lxt s''/fx¿sf ;fy ;""Id z/L/n] gofF z/L/ u|x0f u5{ . ;"Id z/L/ geO{ gofF
z/L/ u|x0f x'g ;Sb}g .
hLjgel/sf xfd|f sfdgf, OR5f, rfxgfx¿ ;"Id z/L/df n's]/ k|tLIff u5{g\ / gofF z/L/
u|x0f ubf{ k'gM tL ;a} ;Fu;Fu} lnP/ ofqf k|f/De x'G5 . JolQm ha jf;gfz"Go x'G5 ta ;"Id z/L/
6'6]/ ;dfKt x'G5 / hGd–d[To'sf] ofqf ;dfKt eP/ s]jn cl:tTj dfq afFsL /xG5 . ;+;f/df
cfpg] hfg] k|lqmofaf6 d'Qm x'g' cleJolQmaf6 d'Qm x'g' xf] . Tof] z'4 cl:tTjsf] vf]h xf] hxfF x'g'
(Just being) dfq /xG5 . h'g ;dodf xfdL jf;gf, rfxgf 5f]8]/ d5f}{+ ta ;"Id z/L/ ToxLF ;dfKt
x'G5 .
dfqf:kzf{:t' sf}Gt]o zLtf]i0f;'vb'MvbfM .
cfudfkflogf]˜lgTof:tf+l:tltIf:j ef/t ..!$..
x] ch{'g Û b'v / ;'v t hf8f] / udL{ h:t} ;doqmddf cfpg] hfg] c:yfoL jf clgTo ljifo
x'g\ h'g OlG›o / ljifosf ;DaGwaf6 pTkGg x'G5g\ . t;y{ o:tf clgTo s'/fnfO{ ljrlnt geO{sg
;xg u/ ..

nf]suLtf– 30
cWofo–@
hf] hGdG5, pm db{5 . hf] pTkGg x'G5, pm gi6 x'G5 . h] l;h{gf x'G5 Tof] cjZo ljgfz
x'G5 . o; k|sf/sf] hfu/0f cfof] eg] s;}sf] hGd o+f d[To'df b'vsf] cg'e"lt x'Fb}g . ;fy} hf] ;dfKt
x'Fbf b'v x'Fb}g, pm x'Fbf klg ;'vL x'g] s'g} sf/0f g} xF'b}g . xfd|f] ;'v–b'vsf] sf/0f xfd|f] e|flGt xf] /
xfdLnfO{ h] 5 Tof] ;bfsf nflu /xG5 eGg] nfU5 . h;n] hGdFb} d[To' b]Vg ;S5, p;nfO{ hGdFbf
s'g} v';Lsf] cg'e"lt x'Fb}g / d[To'df b'v klg x'Fb}g . ha ;'v / b'v x6\5, ta cfgGb dfq /xG5 .
;'v / b'v Pp6} l;Ssfsf b'O{ kf6f x'g\ . h;n] ldngdf lj/x b]Vb}g, To;n] ldngsf] Ifl0fs ;'v
dfq kfpF5 . ldng / la5f]8 Ps} k|lqmofsf b'O{ lx:;f x'g\ . To;}n] hf] ;'vL 5, Tof] b'vtkm{ cu|;/
eO/x]sf] 5 . hf] aG5 Tof] ljgfz x'G5 . To;}n] >Ls[i0f eGg'x'G5– cfˆgf] st{Jo lgjf{x ug]{ qmddf
cfpg] hfg] ;'vb'v t hf8f]–udL{h:t} c:yfoL ¿kdf cfpg] ljifo x'gfn] o:tf clgTo s'/fnfO{
ljrlnt geO{ ;xg u/ . t/ xfdL cfwf ;To dfq b]V5f}F / b'vL x'G5f}F . h'g JolQmn] k"0f{ ;To b]Vg
;S5 To;nfO{ cfgGb k|fKt x'G5 . c;To klg ;Tosf] cfwf/df dfq x'G5 cGoyf c;To x'Fb} x'Fb}g .
>Ls[i0f eGg'x'G5– x] kfy{, ltdL cfwf ;TonfO{ b]v]/ ljrlnt eO/x]sf 5f} To;}n] ltdL k"/f ;TonfO{
x]/ . hLjg Ps 5]paf6 csf]{ 5]p;Ddsf] ofqf xf] . ;'vaf6 b'v / b'vaf6 ;'v;Ddsf] ofqf xf] .
To;}n] x] ef/t Û k"/f ;TonfO{ x]/ / o:ff] u¥of} eg] ltdL plåUg x'g] 5}gf} .
o+ lx g JoyoGTo]t] k'?if+ k'?ifif{e .
;db'Mv;'v+ wL/+ ;f]˜d[tTjfo sNkt] ..!%..
x] k'?if>]i7 Û ;'v / b'vaf6 ljrlnt gx'g] / hf8f] tyf udL{df ;dfg cj:yfdf /xg] wL/
k'?ifx¿ g} d'lQm k|fKt ug{ ;Ifd x'G5g\ ..
>Ls[i0f eGg'x'G5– hf] JolQm ;'v / b'v b'j}nfO{ ;dfg 7fG5 Tof] g} 1fgL xf] . h;n] hGdsf]
;dodf g} d[To' b]V5, ;'vdf klg b'vsf] 5fof b]V5, ldngdf lj/xnfO{ b]V5 / hf] ljk/Lt
k|ltkmnnfO{ b]Vg ;S5 Tof] g} 1fgL xf] . xfd|f] cg''ejdf o:tf] s''g} ;kmntf 5}g hf] c;kmntf
gePsf] xf];\ . nfpT;'' -LaoTzu_ eG5g\, dnfO{ s;}n] x/fpg ;Sb}g lsgeg] d}n] slxNo} lhTg]
k|of; g} ul/gF . hf] ;'v rfxG5, ToxL b'vdf kl/0ft x'G5 . 1fgL JolQmdf ;'v / b'vsf] rog
x'Fb}g . To;}n] >Ls[i0f eGg'x'G5– ltdL k"/f x]/, 1fgL ag, x/]s ljk/Lttfdf ;d ag / a|Xdefj
k|fKt u/ lsgeg] o:tf] ;d cj:yfdf /xg ;Sg] wL/ k'¿ifx¿ g}+ d'lQm k|fKt ug{ ;Ifd x'G5g\ .
gf;tf] ljBt] efjf] gfefjf] ljBt] ;tM .
peof]/lk b[i6f]˜Gt:Tjgof]:tŒjblz{leM ..!^..
c;t\ j:t' cyf{t\ ef}lts hut\ / z/L/sf] cl:tTj x'bF }g jf Tof] lr/:yfoL x'bF }g eg] ;t\ j:t'
cfTdfsf] kl/jt{g jf gfz x'bF }g . tŒjbzL{x¿n] oL b'j}sf] /x:o a'em]sf / cg'ej u/]sf 5g\ ..
;t\ / c;t\sf] e]bnfO{ lrGg' g} 1fg / k|1f xf] . ;kgf / oyfy{sf] cGt/nfO{ hfGg' g}
d'lQmsf] dfu{ xf] . >Ls[i0f eGg'x'G5– hf] 5, ;bf 5 / ;bf x''G5 Tof] ;t\ xf] / hf] slxNo} lyPg /
eljiodf klg x'g] 5}g Tof] c;t\ xf] . ;fwf/0ftof xfdL æ5}gÆ eGg] lqmofkbsf] k|of]u u5f}{+ / o:tf]
kbsf] k|of]u ug{' klg cfjZos 5}g lsgeg] h] 5}g, Tof] 5}g . To;}n] c;t\sf] cy{ 5}g eGg] dfq
xf]Og . c;t\sf] cy{ hf] 5}g t/ klg 5 h:tf] e|d lbg] dfq x'G5 .
c;t\ ;To h:tf] nfU5 t/ of] ;kgf dfq xf] . ;kgf b]v'Gh]n Tof] ;To h:tf] nfU5 t/
lapFlemg] lalQs} ;a} ;kgf c;To ;flat x'G5 . of] ;To k|tLt x'g] kl/jlt{t hut\ jf:tjdf c;t\
xf] . ;+;f/nfO{ c;t\ eGg'sf] cy{ hf] hfu[t\ eP/ b]V5 To;nfO{ ;+;f/ klg ;kgf h:t} nfUg] 5 .

nf]suLtf– 31
cWofo–@
>Ls[i0f eGGf'x'G5– hf] lxhf] lyPg / ef]ln klg x'Fb}g, s]jn cfh dfq 5 Tof] c;t\ xf] . c;t\ e"t /
eljiodf x'Fb}g s]jn jt{dfg cyf{t\ larsf] cjlwdf dfq x'G5 . t/ hf] lxhf] klg lyof], cfh 5 /
ef]ln klg x'g] 5 cyf{t\ e"t, eljio / jt{dfgdf ;b}j /xg] zfZjt j:t' g} ;t\ xf] . hf] ;kgf /
hfu/0f b'j} cj:yfdf 5 Tof] ;t\ xf] . ;t\ r]tgfsf] x/ cj:yfdf x'g] x'Fbf of] ;bf, cgflb, ;gftg
/ cgGt 5 . ;t\sf] af]w ePkl5 s'g} JolQm b'vL / ljrlnt x'Fb}g lsgeg] p;nfO{ h'g z/L/ Ps
If0fcl3 lyPg, clxn] 5 / Ps If0fkl5 x'g] 5}g eGg] yfxf x'G5 . b'j} lsgf/ cyf{t\ e"t / eljiodf
klg x''g] cgGt lj:tf/ hf] lardf klg 5 Tof] ;t\ xf] eg] b'j} lsgf/df gx'g] lardf dfq x'g] c;t\
xf] . ;'v hf] If0fe/ klxn] lyPg, clxn] If0fe/sf nflu 5 / If0fe/kl5 x'Fb}g Tof] c;t\ xf] . b'v
:yfoL 5}g s]jn Ifl0fs ;dosf nflu dfq 5 . z/L/ hf] clxn] 5, If0fe/ klxn] lyPg /
If0fe/kl5 km]l/ x'Fb}g Tof] c;t\ / Ifl0fs xf] . cl3kl5 gx'g] / lardf dfq x'g] t wf]sf / e|d dfq
xf] .
To;}n] >Ls[i0f eGGf'x'G5– hf] ctLtdf lyPgg\ / eljiodf klg x'g] 5}gg\, s]jn lardf b]vf
k/]sf JolQm jf ;DaGwL hgx¿sf nflu b'vL x'g' / df]xdf kg{' plrt xf]Og lsgeg] pgLx¿ j:t'tM
clxn] klg 5}gg\ s]jn ePsf] h:tf] b]lvg] ;kgf / e|d dfq x'g\ . h;sf] cGTosf] cfzª\sfn]
eoeLt eP/ lrGtf ub}{ 5f} pgLx¿ s]xL If0fkl5 x'Fb}gg\ . ;kgfaf6 lapFemF bf ;kgf c;To k|tLt
eP h:t} 1fg k|fKt ePkl5 aflx/L cfFvfn] b]v]sf ;a} ef}lts j:t' jf z/L/ c;t\ x'g\ eGg]] af]w
x'G5 . To;}n] >Ls[i0f eGGf'x'G5– x] ch{'g Û c;t\df xf]Og, ;t\df Wofg b]pm / ;t\ ltdLnfO{ cfef;
ePsf] 5}g eg] klg To;nfO{ vf]h . hLjgdf ;t\sf] vf]h c;t\af6 ;'? x'G5 . c;t\nfO{ c;t\ eg]/
lrGg ;t\sf] w/ftndf pleP/ vf]Hg'k5{ . ha;Dd ;t\nfO{ lrGg ;lsGg, ta;Dd c;t\ eg]/ yfxf
kfpg ;lsGg .
xfdL h;nfO{ c;t\ eG5f}+ To;sf] cfwf/ klg ;t\ g} xf]≤ of] cFWof/f]df Pp6f 8f]/L b]Vbf
To;nfO{ ;k{ egL 7fGg'h:t} xf] . To:t} ;t\sf cfwf/df c;t\nfO{ lrGg ;lsG5 . kbfy{sf] k5fl8
klg k/dfTdf 5 . t/Ë jf 5fnsf k5fl8 ;fu/ 5 . xfdL ePsf] sf/0fn] gbLdf xfd|f] k|ltljDa
b]lvG5 / xfdL gePdf k|ltljDa b]lvFb}g . Tof] k|ltljDa ;t\ xf]Og s]jn cfs[lt dfq xf] t/ Tof]
k|ltljDa hxfFaf6 pTkGg x'G5 Tof] ;t\ xf] . c;t\ ;t\sf] If0fe/sf] emns dfq xf] / ToxL
emnsaf6 Tof] lg/fsf/nfO{ lrGg ;Sg' g} ;t\nfO{ lrGg' xf] . of] ;+;f/ k|ltljDa Pjd\ cfs[ltx¿sf]
hut\ xf] . To;}n] c;t\af6 ;'? u/]/ ;t\nfO{ vf]Hg'k5{ . ;kgfnfO{ ;kgfsf] ¿kdf a'‰g ;lsof] eg]
c;t\ x/fpg] 5 . c;t\nfO{ ;kgfsf] ¿kdf x]g]{ k|of; u/]df lg/Gt/sf] cEof;af6 ;t\df k'Ug
;lsG5 . >Ls[i0f eGg'x'G5– h;n] ;t\ / c;t\sf] e]bnfO{ hfGb5 To;n] 1fg k|fKt ub{5 . h'g s'/f
xfdL k|of; u/]/ klg x6fpg ;Sb}gf}+“, hf] ;bf /lx/xG5 Tof] ;t\, zfZjt / cgGt xf] . c;t\ ;w}+
;doleq x'G5 . c;t\df ;dosf] lqsflns ljefhg lxhf], cfh / ef]ln x'G5 t/ ;t\df ;do
ljeflht x'Fb}g . c;t\ Ifl0fs x'G5 / ;t\ ;b}j If0fsf] kf/ x'G5 . >Ls'i0f eGg'x'G5– o;sf] e]bnfO{
hfGg] JolQm g} 1fgL xf] .
cljgflz t' tlål4 o]g ;j{ldb+ ttd\ .
ljgfzdJoo:of:o g slZrTst{'dx{lt ..!&..
hf] of] ljZj a|Xdf08df JofKt 5, cyf{t\ ;Dk"0f{ z/L/x¿df JofKt 5, Tof] ;"Id j:t'
cljgfzL 5 . Tof] O{Zj/Lo c+z cfTdf cljgfzL ePsfn] s;}n] o;sf] ljgfz ug{ ;Sb}g . h;df of]
;f/f a|Xdf08 JofKt 5 Tof] :y"n j:t' jf a|Xdf08 eg] gfzjfg\ 5 ..

nf]suLtf– 32
cWofo–@
Pp6f sf]7fdf ePsf] vfnLkgn] sf]7fnfO{ k"0f{ ¿kn] JofKt u/]sf] 5 . of] vfnLkg sf]7f aGg'
cl3 klg lyof], ef]ln sf]7f gePdf klg /xG5 / cfh sf]7f x'Fbf klg df}h'b 5 . vfnLkg ;bf /xG5 .
?v, dflg; cflb 5g\ eGg ldN5 t/ vfnLkg jf k/dfTdf 5 eGg' k'g?lQm xf] . To;}n] a'4n]
slxNo} k/dfTdf 5 eGg' ePg t/ ga'‰g] dflg;x¿nfO{ a'4 gfl:ts x'g'x'G5 eGg] nfUof] . 5 t
To;}nfO{ elgG5, hf] gx'g klg ;S5 . k/dfTdf zfZjt, cgflb / ;gftg 5≤ To;}n] p;nfO{ 5
elg/xg' cfjZos 5}g . To:t} vfnLkg klg ;bfb]lv 5 t;y{ vfnLkg 5 elg/xg cfjZos 5}g .
uf/f] nufP/ agfOPsf] sf]7f klg vfnLkg xf]Og .
of] lj/f6\ ljZj a|xdf08 cgGt;Dd km}lnPsf] 5 h;sf] cflb / cGTo 5}g . a|xdf08sf] cy{
g} c;Lldt x''g' xf] . of] cgGt vfnLkg g} ;t\ xf] / of] cgGt vfnLkgdf w]/} s'/f aG5g\ / gi6
x'G5g\ lsgeg] tL ;a} c;t\ x'g\ . Pp6f j[If vfnLkgdf kfn'jf xfN5, km"n km'N5, kmn nfU5, kfS5
/ gi6 x'G5 . Tof] vfnLkg ?v pld|g' cl3, ?v aGg] k|lqmofdf, ?v ag]kl5 klg / gi6 x'Fbf klg
/xg] 5 . vfnLkgdf lrh aG5 / gi6 x'G5 . Tof] af≈o b[li6n] uf]r/ x'g] s'/f :y"n xf] t/ Tof]
vfnLkg hf] uf]r/ 5}g Tof] slxNo} klg aGb}g / gi6 klg x'Fb}g . Tof] ;"Id / cb[io 5 . :y"nsf]
;fgf] eGbf ;fgf] lx:;f klg ;"Id xf]Og . s'g} klg pks/0faf6 b]lvg] lrh ;fgf] eGbf ;fgf]
ljB'Tf\sf] s0fnfO{ klg ;"Id elgFb}g . ;"Id t slxNo} b]lvFb}g / b]Vg klg ;lsFb}g . >Ls[i0f ToxL
;"Idsf] s'/f ub}{ x'g'x'G5 hf] cljgfzL 5 h;sf nflu zAb 5}g / Tof] OZj/Lo c+z cfTdf cljgfzL
ePsf]n] s;}n] o;sf] ljgfz ug{ ;Sb}g t/ h;df of] ;f/f a|Xdf08 JofKt 5 Tof] :y"n j:t' jf
a|Xdf08 eg] gfzjfg\ 5 . olb c;Lldt eGg' k/] klg ;Ldfaf6 g} eGg'k5{ . dg'iosf cleJolQmsf
zAbx¿ ;a} hf]8Ldf (Pairs) 5g\ . OlG›osf] lgoGq0fdf cfpg] s'/f :y"n ePsf]n] k/df0f' klg :y"n
xf] . ;"Id s'/f dg'iosf OlG›ox¿sf] ;Ldfdf cfpFb}g . ljrf/n] h;nfO{ ;dfTg ;lsFb}g, Tof] ;"Id
xf] . t;y{ c1fg ;"Id xf]Og, c1]o ;"Id xf] . k/dfTdf hf] ;"Id x'G5, Tof] s;}sf] lgoGq0fdf cfpg}
;Sb}g . To:t} vfnLkg klg ;"Id Pjd\ ;To xf] .
Ps hgf tfcf] (Tao) u'?n] cfˆgf lziox¿nfO{ ufO{ / 3fF;sf] lrq agfP/ Nofpg eg] .
;a}n] lrq agfP/ NofP . Pshgfn] vfnL sfuh dfq a'emfP . Tof] b]v]/ u'?n] ;f]w]– æs] ltdLn]
lrq agfpg ;s]gf} <Æ lzion] hjfkm lbP– æagfPsf] 5', x]g{'xf];\ g ÛÆ u'?n] km]l/ ;f]w]– æ3fF; vf]O{
tÆ lziosf] hjfkm lyof], 3fF; t ufO{n] vfO;Sof] Û clg æufO{ vf]O{ tÆ u'?n] k|Zg u/] . lziosf]
hjfkm lyof], æufO{ t 3fF; r/]/ uO;Sof] .Æ cGTodf u'?n] ;f]w]– æs] aRof] t ca <Æ lzion] eg]–
æhf] ufO{ / 3fF;eGbf klxn] klg lyof] / ufO{ / 3fF;kl5 klg h;sf] cl:tTj /xG5, ToxL vfnLkg
agfP/ NofPsf] 5' u'?b]j ÛÆ oxL vfnLkgnfO{ g} eujfg\ >Ls[i0f ;"Id eGg'x'G5 cyf{t\ hf] ;bf
/xG5 Tof] g} ;t\ xf] . z"Go / k"0f{ Pp6} j:t'sf b'O{ 5]p x'g\ . z"Go gsf/fTds b[li6 xf] eg] k"0f{
;sf/fTds b[li6 xf] . s]jn z"Go dfq k"0f{ x'G5 / k"0f{ ck"0f{ x'g} ;Sb}g . hf]8 36fpn] z"GonfO{
km/s kfb}{g . k"0f{df s]xL hf]8\g / lgsfNg ;lsGg . oL b'j}df h] hf]8] klg / hlt g} 36fP klg
plQ g} z"Go / plt g} k"0f{ /xG5 . a'4 / zÍ/frfo{nfO{ x]bf{ logdf lj/f]w b]lvP klg jf:tjdf
lj/f]w 5}g s]jn z"Go / k"0f{sf] cleJolQm dfq leGg 5 . pxfFx¿sf] egfO cnu eP klg s'/f Pp6}
xf] . Pp6fsf] cg'ej ePdf b'j}sf] 1fg x'G5 .
efUg'sf] cy{ ;dli6sf] OR5fdf cfˆgf] cfklQ xf] . xfdL hxfF 5f}+ ToxfF s]jn hfUg' k"0f{tf xf] .
cfwf Åboaf6 afFRg] JolQm TofUg] / efUg] s'/f u5{g\ . t/ k"0f{tfsf ;fy afFRg] JolQm s]jn hfUg]
dfq s''/f u5{g\ . hfu[t eP/ x]/] dfq hfGg ;lsG5 efUg] s''g} cfjZostf x''Fb}g . kbfy{af6 efUof]

nf]suLtf– 33
cWofo–@
eg] s]xL kfOGg, hxfF uP klg ToxL kbfy{ dfq kfOG5 t/ hfu]df kbfy{df k/dfTdf kfpg
;lsG5 . Pp6f cfs[ltaf6 efu]/ JolQm csf]{ cfs[ltdf, Ps :yfgaf6 efu]/ csf]{ :yfg, Ps
dflg;af6 efu]/ csf]{ dflg;df k'U5 . hxfF;Dd / htf efu] klg ;+;f/df g} k'luG5 . hfu]/ dfq
k/dfTdfdf k''Ug ;lsG5 . c1fgL slxn] wg, :qL / sfdjf;gflt/ efU5 eg] slxn] kbfy{x¿af6
efU5 . s]xL kfpg g;lsg] / 5f]8\g g;lsg] ;+;f/ xf] . c;t\ klg ToxL xf], g kfpg ;lsG5 g
5f]8\g ;lsG5 s]jn c;t\k|lt hfUg dfq ;lsG5 . >Ls[i0f ch{'gnfO{ efUgaf6 arfpg vf]Hb}
x'g'x'G5 . of] ;Dk"0f{ uLtf efUg] JolQmx¿nfO{ hfu[t u/fpgsf nflu xf] . >Ls[i0f eGg'x'G5– ;+;f/L /
;GGof;L cnu xf]Ogg\ . ;+;f/af6 efu]/ sf]xL ;GGof;L x'Fb}gg\ . ;+;f/af6 hfUg ;Sof] eg] dfq
;GGof;L x'g ;lsG5 . ;kgfnfO{ ;kgf dfGg' g} ;kgfaf6 hfUg' xf] . To;}n] x] ch{'g Û hfu Û ltdL
hfu]/ ;t\ / c;t\ s] xf] x]/, olb ltdL hfUof} eg] Tof] hfu/0fdf ltdL O{Zj/ aGg ;Sg] 5f} .
cGtjGt Od] b]xf lgTo:of]QmfM z/Ll/0fM .
cgflzgf]˜k|d]o:o t:dfB'Wo:j ef/t ..!*..
>Ls[i0f eGg'x'G5– x] ef/t Û cljgfzL, ckl/d]o -dfkg ug{ g;lsg]_, Pjd\ zfZjt
hLjfTdfsf] z/L/nfO{ gfzjfg\ elgPsf] 5≤ To;}n] x] e/tj+zL o'4 u/ ..
ch''{g klg xfdL h:t} z/L/ / o''4nfO{ ;t\ 7fGb5g\ ;fy} pgL d[To''nfO{ klg ;To 7flg/x]sf
5g\ . t;y{ ch{'gNffO{ ;DemfpFb} >Ls[i0f eGg'x'G5– of] z/L/ / b]lvg] ;a} dflg;x¿ :jKg h:t}
x'g\ . ltdLn] df/]/ dg{] of slxNo} gdg{] klg xf]Ogg\ . of] cljgfzL, ckl/d]o Pjd\ zfZjt
hLjfTdfsf] z/L/ gfzjfg\ 5≤ To;}n] lrGtf glnO{ o'4 u/ . >Ls[i0fsf] æo'4 u/Æ eGg]] jrg cfl:ts
JolQmx¿nfO{ crDd / si6k"0f{ nfUg ;S5≤ t/ pgLx¿ s[i0fnfO{ a'‰g ;Sb}gg\ . Psflt/ kfgL
5fg]/ vfpm, clg csf{lt/ lx+;f x'G5 egL v'§f e'OFdf /fVbf ljrf/ u/]/ /fv eGg]] JolQm klg 5g\ .
To;}n] of] c1fg¿kL ;kgf hf] c;t\ xf], To;nfO{ jf:tf / lkmqmL gu/L ltdL o'4 u/ eGg]
>Ls[i0fsf] jrg pgLx¿nfO{ a''‰g ufx|f] ePsf] 5 . clx+;fjfbLx¿ ch{'gsf] egfOdf ;xdt x'g
;S5g\ t/ >Ls[i0f eGg'x'G5– hf] ;kgf cyf{t\ c;t\ xf] h'g If0fe/sf nflu b]lvG5, To;sf nflu
ltdL lrlGtt x'g' Joy{ 5 . >Ls[i0fsf] of] egfO ;fwf/0f gLlteGbf w]/} dflysf] s''/f xf] .
eujb\uLtf klxnf] k6s cg''jfb eP/ kfZRffTo ;+;f/df k''Uf]kl5 z/L/ c;t\ xf]≤ To;}n] ltdL
o''4 u/ eGg] jrg k9\bf ToxfFsf gLlt1x¿nfO{ of] ljrf/ cg}lts nfUof] . ;fdflhs Joj:yfnfO{
rnfpg / To;nfO{ dof{lbt agfpgsf nflu gLlt agfOG5 t/ gLlt wd{ xf]Og . gLlt ;dofg's"n
kl/jt{gzLn x'G5 . gLlt–s'gLlt b'j} c;t\sf lx:;f x'g\ / ;t\n] oL ;a}nfO{ kf/ u5{ . wd{ t gLlt
eGbf w]/} dfly 5 . >Ls[i0fsf ljrf/df lx+;f–clx+;f / z''e–cz''e klg Pp6} s''/fsf lx:;fx¿ x'g\ .
lx+;f–clx+;f b'j} ;kgf x'g\ / k"/f ;kgfnfO{ hf] ;kgfsf] ¿kdf hfGb5 ,To;n] g} ;t\nfO{ k|fKt u5{ .
o:tf] s'/fn] gLltdfly cltqmd0f u5{ . pxfFsf] egfO cg';f/ /fd|f–g/fd|f s'/f b'j} :jKg / c;t\ x'g\ .
>Ls[i0f g lx+;|s g clx+;|s x'g'x'G5 lsgeg] lx+;|s d c¿nfO{ dfb{5' eGg] ;f]R5 eg] clx+;|s d
c¿nfO{ arfpF5' eGg] ;f]Rb5 .
>Ls[i0f eGg'x'G5– hf] dfl/“b}g, To;nfO{ arfpg klg ;lsFb}g . s;}nfO{ s;}n] g t dfg{
;S5 g t arfpg g} ;S5 . oL b'j} Ps–csf{sf ljk/Lt ;kgf x'g\ . hf] ;t\ xf] Tof] ;b}j 5≤ Tof]
gi6 x'g} ;Sb}g . hf] c;t\ 5 To;nfO{ gi6 ug}{ kb}{g lsgeg] Tof] Ifl0fs 5 . To;}n] oL b'j} ;kgf
x'g\ . olb ;kgfnfO{ ;kgf, c;t\ of e|d xf] egL hfGof] eg] JolQm hfu[t x'G5 . of] hfu/0fsf]
k|lqmofaf/] gLltjfbLx¿ / ch{'gnfO{{ a'‰g sl7g eO/x]sf] 5 .

nf]suLtf– 34
cWofo–@
o Pg+ j]lQ xGtf/+ oZr}g+ dGot] xtd\ .
pef} tf} g ljhfgLtf] gfo+ xlGt g xGot] ..!(..
>Ls[i0f eGg'x'G5– h;n] of] hLjfTdf dfl/G5 eGg] 7fGb5 of h;n] o;nfO{ d/]sf] dfGb5, tL
b'j} hLjfTdfsf af/]df hfGb}gg\ lsgeg] cfTdf g slxNo} d5{, g t dfl/G5 g} ..
h'g ;t\ xfdL leq 5 Tof] cfTdf xf]≤ h''g ;t\ ;j{q 5 Tof] cl:tTj k/dfTdf xf] . hf]
gfzjfg\ 5 Tof] z/L/ xf] To:t} aflx/sf] gfzjfg\ b[Zo ef}lts j:t' hut\ xf] . r]tgf cd[t xf] /
gfzjfg\ j:t' h8 xf] . gbLsf] 5fn h:tf] t/Ë h'g gfzjfg\ 5 Tof] c;t\ xf] eg] ;fu/ hf]
cd[tt'No 5 Tof] ;t\ xf] .
ch{'g b'lawfu|:t / lrlGtt x'Fb} eG5g\– d s;/L df¿F o;eGbf t a? d cfkm}F d/] a];
x'G5 . ch{'g d[To'nfO{ dfq ;To 7fG5g\, t/ >Ls[i0f eGg'x'G5– z/L/ db}{df cfTdf db}{g . To;}n]
d[To' c;Dej x'G5 . h;n] o;nfO{ d/]sf] dfGb5g\ pgLx¿ hLjfTdfsf af/]df hfGb}gg\ . z/L/
gfzjfg\ j:t' ePsf]n] gi6 x'g}k5{ t/ cfTdf cd[t ePsf]n] o;sf] slxn] d[To' g} x'Fb}g . t/ xfdL
d[To'nfO{ lglZrt 7fG5f}+ . ;d|f6\ xf];\ of ;fdfGo dflg;, ul/a–wgL, b'vL–;'vL, ;kmn–c;kmn
;a}n] dg{' g} k5{ eGg]] ;To xfdL hfGb5f}+“ t/ >Ls[i0f o;sf] l7s pN6f] s'/f ug{'x'G5 . g sf]xL
d¥of], g sf]xL d5{ lsgeg] d[To' t x'Fb} x'Fb}g, d[To' t s]jn e|d dfq xf] . d[To'nfO{ ;To 7fGg]x¿
z/L/eGbf c¿ s]xL hfGb}gg\ . To;}n] d[To' t c¿nfO{ b]v]/ ul/g] cg'dfg dfq xf] . z/L/af6 cfTdf
x6\g' d[To' xf] . lbof]sf] ls/0f cfkm}Fdf k'gM lkmtf{ eP h:t} hLjgsf] ofqf klg o;/L g} lkmtf{ eP/
gofF ofqf ;'? x'G5 . z/L/af6 cfTdf lkmtf{ x'g'nfO{ xfdL d[To' 7fG5f}+ . lah'nLsf] l:jr aGb ubf{
aNasf] k|sfz dfq lkmtf{ x'G5 t/ aNaleqsf] k|sfz x/fPsf] xF'b}g, s]jn cleJolQm dfq aGb
ePsf] x'G5 . l:jr vf]n]df k|sfz k'gM cleJoQm x'G5 lsgeg] k|sfz t k"/f ;do ToxL df}h'b
/xG5 . To;}n] l:jr vf]Nbf / aGb ubf{ k|sfz hLljt of d[t x''Fb}g, To:t} d[To' klg k|s6sf] k'gM
ck|s6Ls/0f xf] eg] hGd ck|s6sf] k'gM k|s6Ls/0f xf] .
>Ls[i0f eGg'x'G5– z/L/ d/]df jf /x]df b''j} cj:yfdf cfTdf db}{g . hf] hLjg / d[To'eGbf
dfly 5, ToxL cfTdf / cl:tTj xf] . cfTdf g db{5 g dfl/G5 . o;sf] ljgfzsf] s'g} ;Defjgf
5}g . lx+;f t x'Fb}g t/ lx+;f ug]{ cfsfª\Iff eg] x'g ;S5 h'g cToGt v/fa xf] . JolQmnfO{ d dfg{
;S5' eGg]] efjgf x'g' unt xf] / kfk klg ToxL efjgfsf] x''G5 . lx+;fsf] clek|fo x''G5 t/ lx+;f eg]
x''g ;Sb}g . To;}n] lx+;f t c;Dej 5, t/ lx+;fsf] dgf]efjgf eg] ;Dej 5 . dxfjL/ cfkm" lxF8\bf
Pp6f sldnf klg gd/f];\ eGg]] clx+;fsf] dgf]efj /fVg''x'G5 t/ pxfFsf] k|of;n] dfq s]xL x''Fb}g .
Tof] sldnf aRg' 5 eg] aR5 / dg{' 5 eg] d5{ t/ pxfFsf] lx+;f gxf];\ eGg]] efjgf eg] dxŒjk"0f{
5 . ulxl/P/ ljrf/ ubf{ lx+;f efjsf] dfq x'G5 .
cl:tTjsf] hut\df ;a} s'/f k/dfTdfsf] OR5fn] x'g] x'Fbf ToxfF rf]/L / lx+;f x'g ;Sb}g . t/
dgf]efjsf] hut\df d / csf]{sf] lardf lje]b x'G5 . To;}n] ToxfF rf]/L / lx+;f b'j} kfk x'G5
lsgeg] efjaf6 rf]/L / lx+;f b'j} x'g ;S5 . >Ls[i0f eGg''x'G5 sf]xL db}{gg\ / s;}nfO{ dfg{ klg
;lsFb}g . ltdLnfO{ g} s;}n] df/] eg] klg ltdL db}{gf} . >Ls[i0fn] ch{'gnfO{ logLx¿ sf]xL dg]{jfnf
5}gg\ ltdL df/ t/ cfkm"nfO{ arfpm eGg'ePsf] eP Tof] egfO a]OdfgLk"0f{ x'GYof] . t/ >Ls[i0f
eGg'x'G5– sf]xL db}{gg\, sf]xL dfl/“+b}gg\ . ha;Dd sf]xL cfkm"nfO{ arfpg / c¿nfO{ dfg{ vf]H5 eg]
Tof] efj ck/fw / kfk xf] . olb of] s'/f a'‰of} eg] o'4sf l:yltdf h] x'G5 Tof] x'g b]pm . of] bf]xf]/f]
af0f k|xf/sf] cj:yfdf s;}n] df/]/ sf]xL db}{g / s;}nfO{ arfpg vf]Hbf klg sf]xL aRb}g .

nf]suLtf– 35
cWofo–@
>Ls[i0fsf] egfOdf r]tgfsf] Pp6f o:tf] nx/ 5 hxfF k|sfz g} k|sfz 5, ToxfF cGwsf/ x'g}
;Sb}g . Tof] lzv/;Dd k'Ug ;s] ToxfF cfTdf e]l6G5, hxfF lx+;f / clx+;f x'Fb} x'Fb}g .
g hfot] ld|ot] jf sbflr–
Ggfo+ e"Tjf eljtf jf g e"oM .
chf] lgToM zfZjtf]˜o+ k'/f0ff]–
g xGot] xGodfg] z/L/] ..@)..
of] cfTdf g slxNo} pTklQ g slxNo} ljgfz x''G5 . cyf{t\ of] cfTdf slxNo} hlGdPg, hlGdFb}g
/ hlGdg]jfnf klg 5}g . of] t chGdf, lgTo, zfZjt / ;gftg 5 . z/L/nfO{ 6'qmf 6'qmf kfbf{ klg
of] cfTdf slxNo} db}{g ..
xfdL hxfF 5f}+“ ToxfF ;a} hlGdG5f}+“ / chGdf sf]xL klg 5}gf}+ t/ hGdsf nflu chGdf s'g}
lrh rflxG5 h;sf] hudf hGd x'G5 . h:tf] km"nsf y'Fufx¿nfO{ Pslqt kf/L dfnfsf] :j¿k lbg
wfuf] rflxG5, t/ km"nn] 9flsFbf wfuf] b]lvFb}g . To:t} hGd / d/0f¿kL nfdf] >[[Înfsf nflu klg
To:tf] cb[Zo wfuf] rflxG5 cGoyf wfuf]ljgf km"nsf] y'Fuf dfqn] dfnfsf] :j¿k u|x0f ug{ ;Sb}g .
hGd–d[To' nufotsf kl/jt{gsf lglDt slxNo} ghlGdg], gdg]{, lgTo, zfZjt / ;gftg¿kL c1ft
;"q rflxG5 . ToxL ;"Id cfTd¿kL ;"qn] of] ;a}nfO{ hf]8]/ /fVb5 . oxL chft tŒjsf] gfd cfTdf
/ k/dfTdf xf] . ;f/f ¿kx¿sf k5fl8 c¿k klg rflxG5 . c¿k geP ¿k l6Sg ;Sb}g . of]
¿kfs[ltsf] kl/jt{g k5fl8 Pp6f l:y/ c¿k rflxG5 . ¿k cfpF5 / hfG5 t/ c¿k¿kL tŒj
l:y/ /xG5 . hGd–d[To', ;kmntf–c;kmntf, ;'v–b'v, hjfgL–a'9];sfn nufotsf kl/jt{gx¿
ToxL chft / chGdf tŒjdf x'G5g\ hf] ;b}j cl:tTj ¿k eP/ l6ls/xG5 . hf] hlGdG5, Tof] d5{
To;}n] hf] db}{g To;nfO{ vf]Hg'k5{ clg dfq Tof] chGdf tŒjnfO{ hfGg ;lsG5 . Tof] chGdfnfO{
z:qn] sf6\g ;lsFb}g t/ e|dsf sf/0f xfdL t z:qn] sf6\5 eGg]] ;f]R5f}+ . h;nfO{ sf6\g jf dfg{
c;Dej 5 Tof] cfTdf chGdf xf] . ToxL cfTd¿kL tŒj hf] gi6 x'Fb}g / chGdf, lgTo, zfZjt /
;gftg 5 >Ls[i0f To;s} s'/f ub}{ x'g'x'G5 .
l;sGb/n] ef/taf6 Pp6f ;GGof;LnfO{ o'gfg hfgsf nflu cfb]z lbP, t/ ;GGof;Ln] 7f8}
c:jLsf/ u/] . Tof] b]v]/ l;sGb/n] ;GGof;LnfO{ guPdf t/jf/n] sfl6lbg] r]tfjgL lbP .
;GGof;Ln] eg]– ltdL dnfO{ dfg{ ;S5f}, t/ ltdL h;nfO{ dfg]{ 5f} Tof] d xf]Og≤ d]/f] z/L/ jf
6fpsf] dfq xf] . d}n] t w]/} klxn] g} z/L/ / d cnu ePsf] cg'ej ul/;s]sf] 5' . ltdL dnfO{
df/, d klg z/L/af6 cnu ePsf] s'/f x]g{ rfxG5' . oL ;GGof;Ln] l;sGb/;Fu ToxL elg/x]sf 5g\
hf] >Ls[i0fn] ch{'gnfO{ elg/xg'ePsf] 5 . z:qn] sf6\bf z/L/ t sfl6G5, t/ leq s]xL csf6\o
cl:tTj /xG5 . la/fdL x'Fbf z/L/ la/fdL eP klg leq sf]xL :j:y /xG5 . b'v cfOkbf{ z/L/n] t
b'v kfpF5, t/ leq b'vnfO{ 6f9f a;L lgofNg] tŒj klg 5 . oxL tŒj chGdf / csf6\o 5 . ch{'g
l;sGb/sf em}+ s'/f ub}{ 5g\ . s]jn af≈o b[Zo z/L/sf] s'/f ch{'g eGb} 5g\ . z/L/sf txdf
k|ltIf0f b'v–;'v h:tf 36gf 3l6/xG5g\ t/ leq sf]xL 5, hf] ;'v–b'v jf h'g;'s} 36gfdf klg
lgZrn /xG5 . >Ls[i0f ToxL lgZrnsf] s'/f eGb} x'g'x'G5 .
j]bfljgflzg+ lgTo+ o PgdhdJood\ .
sy+ ; k'?ifM kfy{ s+ 3ftolt xlGt sd\ ..@!..
>Ls[i0f eGGf'x'G5– x] kfy{ Û h'g k'?if of] cfTdfnfO{ chGdf, cJoo -ljs[t gx'g]_, lgTo,
cljgfzL 5 eGg]] hfGb5 To;n] s;/L s;}nfO{ dfg{ nufpg ;Snf jf dfg{ ;Snf <
nf]suLtf– 36
cWofo–@
cfTdf hlGdFb}g o;n] ef}lts z/L/ u|x0f dfq ub{5 . z/L/ hlGdG5 / db{5 t/ cfTdf
chGdf 5 . t;y{ >Ls[i0f eGg'x'G5– x] ch'{g Û h'g k'?if of] cfTdfnfO{ chGdf, cljgfzL, cJoo /
lgTo 5 eGg] hfGb5 p;n] s;}nfO{ dfg{ nufpg of dfg{ ;Sb}g . x] kfy{ Û dfGg'eGbf hfGg' sl7g
x'G5 t/ cl:tTjdf /x]sf wd{ k|foM hfGg–a'‰geGbf dfGgdf hf]8 lbG5g\ . zf:q k9]/ / cg'ejaf6
klg hfGg ;lsG5 . zf:q k9]/ hfGg' eg]sf] Ps k|sf/sf] hfgsf/L k|fKt ug{' dfq xf] . of] t lstfa
k9]/ kf}8L v]Ng hfGg' h:t} xf] . aflx/af6 h;/L ;TonfO{ hfGg ;lsGg To;/L g} zf:q k9\b}df
cfTdtŒj a'‰g ;lsGg . hfg]/ h] pknAw x'G5, Tof] >4f xf] . wd{ of zf:q dfg]/ hf] hfGb5 Tof]
ljZjf; dfq xf] . wd{ dfGg] ljZjf;L ;a} wfld{s x'Fb}gg\ . zf:qaf6 hfgsf/L k|fKt x'G5 t/ 1fg
k|fKt x'Fb}g . 1fg t hLjgsf] cg'ejaf6 dfq k|fKt x'G5 .
jf;f+l; hL0ff{lg oyf ljxfo
gjflg u[X0fflt g/f]˜k/fl0f .
tyf z/L/fl0f ljxfo hL0ff{–
GoGoflg ;+oflt gjflg b]xL ..@@..
>Ls[i0f eGGf'x'G5– k'?ifn] h;/L k'/fgf / kmf6]sf j:q Tofu]/ gjLg j:q u|x0f u5{ of
klxl/G5, To;} u/L z/L/wf/L cfTdfn] klg a'9f] / sfd gnfUg] z/L/nfO{ Tofu]/ csf]{ gofF ef}lts
z/L/ :jLsf/ ub{5 ..
xfdLn] t z/L/nfO{ g} cfkm" 7fg]sf 5f}+“ . ef]s nfUbf xfdL z/L/nfO{ xf]Og cfk""mnfO{ ef]s
nfu]sf] 7fG5f}+“ . 6fpsf] b'Vbf 6fpsf] b'v]sf] dnfO{ yfxf eof] eGb}gf}+, d]/f] 6fpsf] b'v]sf] 5 eG5f}+ .
xfd|f] z/L/;Fu tfbfTDo ulx/f] 5 . d / z/L/ cnu 5f}+ eGg]] xf]Og ls z/L/ g} d x'F h:tf] nfU5 .
6fpsf] b'Vbf xfdLn] slxn] s] of] b'vfO dnfO{ eO/x]sf] 5 ls deGbf k/ sxL+“ eO/x]sf] 5 eg]/
vf]hlag klg u/]sf 5}gf}+“ lsgeg] xfd|f] z/L/;Fu ulx/f] tfbfTDo 5 .
ha;Dd z/L/ / …dÚ larsf] km/s cg'ej x'Fb}g, ta;Dd of] hL0f{ j:qsf] efFtL cfTdfn]
k'/fgf] z/L/ 5f]8]/ gofF z/L/ u|x0f u5{ eGg]] s'/f a'‰g ufx|f] x'G5 . xfd|f] dfGotf lgs} ulx/f] 5,
To;}n] of] :d[lt klg ;3g ePsf] 5 . xfdL cfkm"nfO{ g} z/L/ dflg/x]sf 5f}+ t/ cfFvf lrDn]/ leq
x]l//xg] xf] eg] xfdL z/L/eGbf slt cnu 5f}+ eGg]] yfxf x'g ;S5 . z/L/ leqaf6 hfu]df o;nfO{
b]Vg / cg'ej ug{ klg ;lsG5 . xfdL z/L/nfO{ aflx/af6 dfq hfGg] u5f}{+ . leqaf6 x]g{ hfg]df
leq g} Hof]lt 5, z/L/ t aflx/ 5 eGg] yfxf x'G5 clg dfq hL0f{ j:qsf] s'/f a'‰g ;lsG5 .
To;kl5 aNn cfTdf / z/L/ cnu cnu ePsf] yfxf x''G5 . To:t} cfTdfn] cgGt ofqf ug{ ;S5 /
z/L/ hL0f{ j:q h:t} ablnP/ gofF j:q wf/0f ul//xG5 eGg] hfGg ;lsG5 . >Ls[i0f eGg'x'G5–
h;/L k'?ifn] k'/fgf] j:q Tofu]/ gofF j:q u|x0f u5{ To;/L g} z/L/wf/L cfTdfn] a'9f] z/L/nfO{
Tofu]/ gofF ef}lts z/L/ :jLsf/ ub{5 .
hGd / d[To' t s]jn j:qsf] kl/jt{g xf]≤ o:tf] hfg]df ;'v / b'v g} x''Fb}g . wd{sf nflu
k|To]s JolQm cfkm}F k|of]uzfnf aGg'k5{ . xfdL lxF8\bf lxF8\b} klg olb ulxl/P/ x]¥of}+ eg] xfdLleqsf]
Tof] Hof]ltsf] klg bz{g x'g ;S5 . of] Zjf; hf] rln/x]sf] 5, s] d ToxL x'F jf dleq hf] Zjf;
rn]sf] x]l//x]sf] 5, Tof] d x'F eGg] vf]h]df oL b'j} cnu x'g\ eGg] hfGg ;lsG5 . ha ljrf/
dl:tisdf rN5 ta Tof] ljrf/ ug]{ s] d x'F eg]/ ulx/f] vf]h ul/of] eg] h;nfO{ ljrf/ rn]sf]
yfxf x'G5, Tof] s;/L ljrf/ x'g ;S5 eg]/ hflgg] 5 . ;fIfL cnu ePsfn] ha ;fIfLnfO{ hflgG5,

nf]suLtf– 37
cWofo–@
clg jNn s[i0fsf] egfO a'lemG5 . of] yfxf kfPkl5 b'v–;'v, hGd–d[To' t s]jn z/L/sf] j:q
kl/jt{g h:tf] dfq xf] eGg] a''lemG5 .
cfTdf g cfpF5, g hfG5 . cfpg] hfg] t s]jn z/L/ xf] . xfd|f] z/L/ klg b'O{+j6f 5g\–
Pp6f :y"n z/L/ hf] dftf–lktfaf6 hlGdg] qmddf k|fKt x'G5 . :y"n z/L/ oGq h:t} s]xL
;do;Dd rN5 clg gi6 x'G5 . of] aflx/L z/L/ cfpF5–hfG5 . Pp6f csf]{ leqL z/L/ 5, hf]
cl3Nnf] hGdb]lv xfdL;Fu cfpF5, Tof] ;"Id z/L/ xf] . ;"Id z/L/ ljB't\s0faf6 lgld{t z/L/ xf] .
d[To'kl5 of] ;"Id z/L/ csf]{ gofF :y"n z/L/df k|j]z u5{ . ;"Id z/L/ k|fs[lts ¿kdf :jtM csf]{
cfkm" cg's"n :y"n z/L/df k|j]z u5{ . To;}n] ;fwf/0f JolQm d[To'kl5 tTsfn hGd lnG5 lsgeg]
k[YjLdf w]/} ue{ pknAw 5g\ t/ c;fwf/0f JolQm d/]kl5 p;n] csf]{ z/L/ kfpg xfd|f] ;dofg';f/
;os8f}F jif{ klg nfUg ;S5 . k[YjLgf/fo0f zfx, dx]G›jL/ljqmd zfx, e"kfndfgl;+x sfsL{,
nIdLk|;fb b]jsf]6f, ljZj]Zj/k|;fb sf]O/fnf h:tf JolQmnfO{ csf]{ hGd lng lgs} k|tLIff ug{'k5{ .
;f/f ofqf of] z/L/sf] ofqf xf], cfTdf t ofqf g} ub}{g . xfd|f] ;"Id z/L/ cg'¿k xfdL
k/dfTdfaf6 zlQm / hLjg lnO/x]sf x'G5f}+“ . cfTdf crn eP/ /xG5 / ;"Id z/L/n] dfq ofqf
u5{ . cfTdf¿kL ljB't\af6 ;"Id z/L/n] r]tgf k|fKt u5{ . ha ;"Id z/L/ 6'6\5, ta ;"Id z/L/sf]
ofqf ;dfKt eO{ cfjthfjtsf] k|lqmof aGb x''G5 . ;"Id z/L/ h;n] xfdLnfO{ z/L/ / k/dfTdfsf
lar ;]t' eP/ hf]l8/x]sf] lyof], Tof] 6'6]kl5 xfd|f] :y"n z/L/ / ;"Id z/L/sf] ofqf ;dfKt x'G5 .
cfjthfjt ;lsG5 / k/dfTdf;Fusf] kvf{n hf] xfd|f] Ifdtf cg';f/ lgld{t lyof], Tof] cg'kft
;dfKt eP/ xfdL k/dfTdfdf Ps x'G5f“}+– yf]kf ;fu/df ldl;O{ Ps eP/ lanLg eP h:t} xfdL klg
k/dfTdfdf lanLg x'G5f}“ .
cfTdfn] ofqf ub}{g t/ :y"n z/L/ / ;"Id z/L/sf] cfjt–hfjtsf] k|lqmof k/dfTdfdf
gldn'Gh]n rln/xG5 . ;"Id z/L/nfO{ ;dfKt kfg{' g} ;fwgf xf] . ;"Id z/L/ xfd|f OR5f, sfdgf–
jf;gf, cfsfª\Iff–ck]Iff cg';f/ xfd|f] ljrf/n] rfx]sf] sd{n] lgdf{0f x'G5 . xfdLn] ;f]r]sf / rfx]sf
cg''¿k g} tL ;a}sf] hf]8n] ;"Id z/L/sf] lgdf{0f x'G5 . ;"Id z/L/sf] lj;h{g g} k/dfTdf;Fusf]
k'gld{ng xf] . a'4nfO{ d[To'kl5 tkfO{+ sxfF x'g'x'G5 eg]/ s;}n] ;f]w] . a'4n] eGg'eof]– ca d
;a}lt/ x'g] 5' . a'4nfO{ ;fu/df ldl;Pkl5 JolQmx¿ ;f]W5g\, ltdL sxfF x'G5f} ;fu/ eO;s]kl5 a''4
;a}lt/ df}h'b x''g'x'G5 . dftf lktfaf6 yf]kfsf] cfsf/df :y"n z/L/ kfOG5 / cfˆgf] rfxgf Pj+
cl3Nnf] sd{af6 ;"Id z/L/ kfOG5 . k/dfTdfaf6 eg] hLjgpmhf{¿kL cfTdf kfOG5 .
g}g+ l5GblGt z:qfl0f g}g+ bxlt kfjsM .
g r}g+ Sn]boGTofkf] g zf]ifolt df¿tM ..@#..
>Ls[i0f eGg'x'G5– of] cfTdfnfO{ g z:qf:qn] sf6\g ;S5, g t clUgn] g} hnfpg ;S5 .
o;nfO{ g kfgLn] unfpg ;S5, g t xfjfn] g} ;'sfpg ;S5 ..
cR5]Bf]˜odbfXof]˜odSn]Bf]˜zf]io Pj r .
lgToM ;j{utM :yf0f'/rnf]˜o+ ;gftgM ..@$..
of] cfTdf lgZro g} sf6\g g;lsg], 89fpg g;lsg], gleHg] jf gklUng] / g;'Sg] lsl;dsf]
5 . of] t lgTo, ;j{JofkL, ckl/jt{gzLn, crn, l:y/ Pjd\ ;b}j Ps}gf;sf] 5 ..

nf]suLtf– 38
cWofo–@
cJoQmf]˜odlrGTof]˜odljsfof]{˜od'Rot] .
t:dfb]j+ ljlbTj}g+ gfg'zf]lrt'dx{l; ..@%..
of] cfTdf cJoQm, clrGTo, cljsf/L Pjd\ ckl/jt{gLo 5 . To;}n] x] ch{'g Û of] s'/f a'em]/
ltdLn] zf]s ug{' of]Uo x'bF }g ..
cfTdfsf] g k|f/De 5, g cGTo g} 5 cyf{t\ h;sf] hGd x'Fb}g, To;sf] d[To' klg x'Fb}g .
h;sf] s'g} k|f/De Pjd\ cGt 5}g, oxL cljgfzL tŒj g} cfTdf xf] . cfTdfsf] cy{ d xf]Og“, …dÚ
h;df hGdG5 / cGt x'G5 ToxL cl:tTj cfTdf xf] .
>Ls[i0f eGg'x'G5– cfTdfnfO{ cfuf]n] hnfpg ;Sb}g, kfgLn] unfpg jf 8'afpg ;Sb}g / of]
gi6 klg x'g ;Sb}g lsgeg] cfTdf s'g} j:t' xf]Og, of] t s]jn cl:tTj xf] . j:t'x¿df cl:tTj
x'G5, t/ cfTdf :jod\ cl:tTj xf] . To;}n] t cfTdfnfO{ cfuf]n] hnfpg ;Sb}g lsgeg] cfuf] klg
cl:tTj xf] . o;nfO{ kfgLn] unfpg ;Sb}g lsgeg] kfgL klg cl:tTj xf] . cfuf], kfgL / jfo'
klg cfTdfsf Ps Ps c+z x'g\ . cfTdf cl:tTj;Fu cleGg 5 . To;}n] cl:tTjn] cl:tTjnfO{ gi6
ug{ ;Sb}g . cfTdf cl:tTj xf] / Tof] cl:tTjdf p7]sf] Ps nx/ …dÚ xf] . z/L/¿kL …dÚ nfO{ 5f]8]/
xfdLleq h] afFsL /xG5 Tof] cfTdf xf] . Tof] z/L/¿kL …dÚ gfzjfg\ 5, h;nfO{ hnfpg / 8'afpg
;lsG5 t/ cl:tTjnfO{ gi6 ug{ ;lsGg . xfdL tyfslyt cfl:ts ePsfn] tŒjnfO{ ga'em]/ wf/0ff
dfq /fVg' unt x'G5 . d[To' x'g] a]nfdf >Ls[i0fsf jrg ;'g]/ cfTdf cd/ 5 egL lglZrGt x'g
vf]Hg'' cfTdfnfO{ hfg]/ geO{ dfg]/ cfZj:t x'g vf]h]sf] xf] . Tof] gi6 gx'g] cd[t tŒjnfO{ hf]
hfGb5, Tof] JolQm d'Qm x'G5 . Tof] cd[t tŒjnfO{ cfuf], kfgL, xfjf jf s'g} z:qn] klg gi6 ug{
;Sb}g . >Ls[i0f eGg'x'G5– cfTdf lgTo, ;j{JofkL, ckl/jt{gzLn, crn, l:y/ Pjd\ ;b}j Psgf;sf]
5, To;}n] x] ch'{g Û of] a'e]m/ zf]s ug'{ plrt 5}g .
z/L/df k|j]z ug{ cfTdfsf] ;xeflutf Go""g ;"Idstf{ (CateleticAgent) sf] ¿kdf dfq
x'G5 . h:t} ;""o{sf] ls/0f km"n km'nfpg eg]/ pbfPsf] xf]Og t/ km"n km'Ng–km'nfpgsf nflu ;"o{sf]
pkl:ylt g} kof{Kt x'G5 . ;"o{sf ls/0fn] km"nsf slnx¿nfO{ vf]Nb5g\ . x'g t ;"o{sf] ls/0fsf]
tf}n Ps ju{ldndf sl/j Ps 56fs dfq x'G5 tyflk ;"o{sf] ;"Id ls/0fsf] rf]6 km"ndf k5{ . o;
k|lqmofdf ;"o{sf] ls/0fsf] ;xeflutf ;"Idstf{sf] ¿kdf dfq x'G5 . To:t} cfTdf lgliqmo 5 . hL0f{
j:qsf] Tofu cflb k|lqmofdf cfTdfn] ;lqmo tŒjsf] ¿kdf xf]Og, lgliqmo tŒjsf] ¿kdf sfd
ub{5 . sIffdf lzIfs cfpgf;fy ljBfyL{sf] xf]xNnf /f]lsP/ jftfj/0f zflGtdf kl/0ft x'G5 . oBlk
lzIfsn] o;sf nflu cfjZos sbd p7fPsf] klg x'Fb}g t/ lzIfs cfpgf;fy jftfj/0f zfGt
x'G5 / ;a} r'k nfU5g\ . lzIfssf] pkl:yltn] g} ;"Idstf{sf] sfd u5{ . To;/L g} cfTdfsf]
ljBdfgtf g} sfkmL x'G5 / p;n] s'g} klg s'/fdf ;lqmo ;xefuL x'g' cfjZos x'Fb}g t/ cfTdf
;xof]uL geP klg p;sf] sfdgf eg] x'g ;S5 . cfTdfsf] txdf sfdgf ug{' g} lgliqmo sfo{ xf] .
lgliqmo s[Tosf] sfdgf ;ª\sNkaf6 k""/f x''G5 . To;}n] t O{Zj/n] ;ª\sNk ug]{ lalQs} hut\ l;lh{G5 .
cfTdfn] hLjgsf] k|f/Desf nflu lg0f{o lnPsf] x''gfn] hLjgsf] k|f/De x'g ;s]sf] xf] /
hLjgdf pkl:ylt x''g] lg0f{o klg cfTdfs} xf] . cfTdfsf] cl:tTj :jtGq 5, p;nfO{ s;}n] k/fwLg
ug{ ;Sb}g . cfTdf klg :jlg0f{oaf6 cg'ejsf nflu sfdgf u/]/ ofqfdf lgl:sG5 . cfTdf d'lQmsf]
cg'ejsf nflu ;++;f/sf] ofqfdf lgl:sG5 . x'g t cfTdf ;+;f/sf] ofqfdf lgl:sg'cl3 klg d'Qm 5,
t/ Tof] d'lQmsf] p;nfO{ s'g} k|tLlt 5}g . ;+;f/sf] cg''ejljgf d'lQmsf] af]w x'g ;Sb}g . of]
;+;f/sf] cg'ej ug{sf nflu ul/g] ofqf cfTdfsf] cfˆg} r'gfj xf] . k/dfTdf klg t of] ;+;f/df

nf]suLtf– 39
cWofo–@
nLnf ub}{ 5 . ;+;f/df cfkm"nfO{ n'sfP/ vf]Hg nufpFb} 5 . To:t} cfTdf klg lgliqmo eP/ ;xefuL
dfq x'G5 / p;n] s]xL ug{'kb}{g, s]jn p;sf] sfdgf g} kof{Kt x'G5 .
d[To'kZrft\ z/L/sf] k|tLIffdf /x]sf] ;"Id z/L/n] hLljt JolQmsf] z/L/df k|j]z ug{ ;S5 .
c;n / v/fa ldl>t u'0fo'Qm ;fwf/0f JolQmx¿ d[To'kl5 tTsfn ue{ kfpF5g\ lsgeg] k[YjLdf
s/f]8f}“ ue{x¿ pknAw 5g\ . logLx¿sf] dfu ;fwf/0f ePsf]n] o:tf JolQm csf]{ hGdsf] ofqfdf
tTsfn lgl:sG5g\ . t/ w]/} c;n / w]/} v/fa c;fwf/0f JolQmsf nflu tTsfn ue{ pknAw x'Fb}g /
z/L/ k|fKt ug{ w]/} ;do k|tLIff ug{'k5{ . v/fa cfTdf e"tk|]t x'G5g\ eg] c;n cfTdf b]jtf
x'G5g\ . JolQm olb ;ª\sNkjfg\ 5 eg] p;leq l/Qm :yfg x'Fb}g . t;y{ ToxfF s'g} k|]tfTdf k|j]z ug{
kfpFb}g . xLgefjgf, eo, ckljqtf, cfTdUnflg / lg/fzfsf cj:yfdf ;"Id z/L/ l;s'l8G5 / leq
vfnL 7fpF x'G5, hxfF k|]tfTdfx¿ k|j]z ug{ ;S5g\ . oyfy{tM c;n cfTdfx¿ csf{sf] z/L/df k|j]z
ub}{gg\ lsgeg] pgLx¿ OlG›o ;'v / z/L/sf] ;'vaf6 d'Qm x'g rfxG5g\ t/ v/fa cfTdfsf nflu
hLjgsf ;a} ;'v z/L/df ;Lldt x'G5g\ . To;}n] pgLx¿nfO{ csf]{ z/L/ tTsfn pknAw gx'g] x'Fbf
csf{sf] z/L/df k|j]z u/]/ OlG›ox¿sf] ;'v ef]Ug] nfn;f x'G5 . sdhf]/ ;ª\sNk ePsf] JolQm
ljz]if u/]/ :qLx¿df o:tf] v/fa cfTdf tTsfn k|j]z u5{ / cfˆgf] OlG›o ;'vnfO{ csf]{ z/L/af6
ef]Ub5 lsgeg] o:tf k|]tfTdfx¿sf] z/L/ x'Fb}g . z'e cfTdfx¿ cfdGq0f u/]sf] cj:yfdf dfq k|j]z
ub{5g\ t/ cfh ;ª\sNksf] zlQm IfL0f ePsf] 5 / cfdGq0fsf] ljlw k|foM nf]k ePsf] 5 . j}lbs
jfª\dodf b]jtfx¿nfO{ cfdGq0f ug]{ ljlw / ;DaGw :yfkgf ug]{ k|lqmof pknAw 5 . j]bdf
b]jtfx¿nfO{ cfdGq0f ug]{ ljlwåf/f pgLx¿nfO{ af]nfOGYof] . ;a} xjg / o1 lgdGq0ffsf] ljlw xf] .
;"Id z/L/ g} csf]{ z/L/ u|x0f ug{'cl3 b]jtf of k|]tsf ¿kdf x'G5g\ .
cy r}g+ lgTohft+ lgTo+ jf dGo;] d[td\ .
tyflk Tj+ dxfafxf] g}j+ zf]lrt'dx{l; ..@^..
eujfg\ >Ls[i0f eGg'x'G5– x] dxfafx' Û olb ltdLn] cfTdfnfO{ lgTo hlGdg] / dg]{ 7fG5f} eg]
klg ltdL o;k|sf/ zf]s ug{ of]Uo 5}gf}+“ ..
>Ls[i0f eGg'x'G5– olb cfTdf cd/ 5}g / d/0fwdf{ g} xf] eGg]] ltdLnfO{ nfU5 eg] klg gfz
x'g] s'/fsf nflu zf]s ug{' plrt x'Fb}g . hf] gi6 g} x'G5 To;df ltdL lrlGtt x''g' Joy{ 5 sf/0f
hf] gi6 x'G5 ToxfF lx+;f x'g ;Sb}g . h'g j:t'df ch/–cd/ s'g} tŒj g} 5}g eg] To:tf] j:t'nfO{
gi6 ug{ lrGtf gu/ ef]ln c¿h:t} ltdL klg gi6 x'G5f}≤ To;}n] ltdLnfO{ To;df kfk nfUg] 5}g .
df6f]df df6f] ldl;P/ ;a} gi6 x'G5 eg] kfk / k'0osf] lx;falstfa s;n] / sxfF ug{ ;S5 .
s[i0fn] cfTdf cd/ ePsf] s'/f ;DemfpFbf klg ch{'gsf] dl:tisdf s'g} km/s gk/]kl5 of] s'/f
ljjztfjz ch{'gsf] txdf cfP/ >Ls[i0f af]Nb} x'g'x'G5 . olb cfTdf d5{ eGg]] ltdLnfO{ nfU5 eg]
k~rtŒj -kfgL, cfsfz, jfo', clUg / k[YjL_ n] ag]sf] z/L/ k~rtŒjdf ljnLg eP/ ;dfKt x'G5 .
of] ;dfKt x'g] s'/fsf] nflu ltdL lrlGtt x''g Joy{ 5 . eujfg\ >Ls[i0fnfO{ s:tf] ljjztfdf
o;k|sf/sf] jQmJo lbg'k¥of] xf]nf Û lh;; eGg''x'G5 ltdL;Fu sfg 5 t/ ltdL sxfF ;'G5f} /
ltdL;Fu cfFvf 5 t/ ltdL sxfF x]5f}{ . s[i0fnfO{ klg ch{'gsf] cj:yf o:t} nfu]sf] x'g'k5{ .
hft:o lx w|'jf] d[To'w|{'j+ hGd d[t:o r .
t:dfbkl/xfo]{˜y]{ g Tj+ zf]lrt'dx{l; ..@&..
>Ls[i0f eGg'x'G5– o; dfGotfg'';f/ hf] hlGdPsf] 5 To;sf] cjZo d[To' x'G5 / hf] d/]sf] 5
p;sf] cjZo hGd x'G5 . ctM o; k|sf/sf] 6f/]/ 6fg{ g;lsg] pkfoljgfsf] ljifodf ltdLn] zf]s
ug{' of]Uo 5}g ..

nf]suLtf– 40
cWofo–@
cJoQmfbLlg e"tflg JoQmdWoflg ef/t .
cJoQmlgwgfGo]j tq sf kl/b]jgf ..@*..
x] ef/t Û ;a} k|f0fLx¿ k|f/Dedf cJoQm lyP, lardf JoQm 5g\ / d[To'kZrft\ ck|s6 g}
x'G5g\ . ctM o:tf] s'/fdf s]sf] zf]s ug{' ..
dfofaf6 g} z/L/sf] pTklQ x'G5, lardf :j¿k k|tLt x'G5 / cGTodf dfofdf g} o;
z/L/sf] no x'G5 . ctM wL/ dflg;n] zf]s ug{' g} cfjZos 5}g . >Ls[i0f eGg'x'G5– of] cJoQm
cfZro{hgs 5 . k|f/Dedf ck|s6 / cb[Zo 5, dWodf k|s6 / b[Zo 5 Pjd\ cGTodf ck|s6 /
cb[Zo 5≤ oxL oyfy{ xf] . ctM x] ch'{g Û o:tf] s'/fdf zf]s ug'{ Joy{ 5 .
cJoQm k|f/De / cGtdf x'G5 / JoQm dWodf b[Zo x''G5 . cJoQmnfO{ hfGgsf nflu
JoQmleq k|j]z ug''{k5{ . JoQmsf] ;Ldf x'G5, cJoQmsf] s'g} ;Ldf x'Fb}g . cJoQm cgGt / ;fu/
h:t} x'G5 . xfdL :jod\leq plqof}+“ eg] dfq To;nfO{ hfGg ;S5f}+“ . xfd|f] Zjf; / /utnfO{ x/kn
rnfpg], vfPsf] vfgf krfpg] / 7f]; vfgf t/ndf kl/0ft ug]{ sfo{ s'g} cJoQm zlQmåf/f
;~rflnt eO/x]sf] 5 . xfdLnfO{ lg›f klg cJoQmaf6 g} cfpF5 . z/L/df rf]6 nfUbf leqaf6
tTsfn 3fp lgsf] kfg{ Zj]t /QmtŒj (WBC) rf]6 nfu]sf] :yfgdf cfOk'U5 . la/fdL x'Fbf ;xL
pkrf/ zlQm (Healing Force) leqaf6 cfpF5 . ;a} JoQm 36gfsf k5fl8 cJoQm df}h'b x'G5 .
k|To]s ¿kleq c¿k df}h'b x'G5 . ;fIfL eP/ leq x]b}{ hfFbf la:tf/} dgleqsf ljrf/x¿ labf
x'G5g\ / Tof] c¿k b]lvg yfN5 . ha leqsf] le8 aflxl/G5, ta :joDf\sf] af]w ;'? x'G5 clg
cfˆgf] kl/ro k|fKt eP/ cJoQmsf] ofqf ;'? x'G5 . h'g lbg cfkm"leqsf] cJoQmnfO{ b]lvG5, To;}
If0fb]lv ;a}lt/ ToxL cJoQm b]lvG5 . c¿k|ltsf] ljrf/nfO{ ;fIfL efjn] s]xL gu/L x]l//x]df ToxfF
c¿k|ltsf] ljrf/ lt/f]lxt eP/ cfkm"leqsf] Tof] c¿k / cJoQmsf] ;fIffTsf/ x'G5 . >Ls[i0f ToxL
cJoQm s'/f ug{'x'G5, hf] klxn] klg lyof], clxn] 5 / ;bf /xG5 . clxn] JoQmaf6 5f]lkPsf] x'gfn]
xfdL To;nfO{ b]Vg ;Sb}gf“}+ . hLjgsf] OR5f g/fv]kl5 cJoQm v''lDrg yfN5 / rfxgf Pjd\ OR5f
;dfKt x'G5 .
cJoQm v'lDrg' / hLjgsf] OR5f 5'6\g' o''uky 36gf xf] . cJoQmaf6 xfdL cnu 5}gf}+“ / x''g}
;Sb}gf“} . cl:tTjdf b'j} Ps x''G5, s]jn o;nfO{ hfGg] JolQm dfq o;af6 cnu x'g ;S5 .
cxª\sf/ / lg/xÍf/ efjdf xfdLnfO{ k|tLlt cnu x'g ;S5 t/ xfdL cJoQmsf g} lx:;f xf}+ . xfdL
h] ul//x]sf 5f}+“, hf] ;f]lr/x]sf 5f“}+ Tof] cJoQmn] ul//x]sf] 5 eGg]] h'g lbg nfU5, To;} lbg Tof]
k/dsf] cg'ej x'G5 . >Ls[i0f ch{'gsf] w/ftnaf6 af]Nbf pgnfO{ k|lti7f lbFb} æx] dxfafx', x] ef/tÆ
eGg'x'G5 . t/ pxfFn] cfˆgf] txaf6 af]Nbf ch{'gnfO{ d"v{, gk'+;s, sf“t/ cflb klg eGg'eof] .
lzv/af6 u/]sf] s'/f ch{'gn] a''¤bf klg a'em]gg\ eGg] s[i0fnfO{ nfu]sf] x'g'k5{ . To;}n] pxfF ca
ch{'gsf] txdf cf]ln{P/ af]Nb} x''g'x'G5 .
df]xDdbn] æd o:tf] Ogf/ x'F, olb ltdL dsxfF kfgL lkpg cfPgf} eg] klg d ltdLsxfF g}
cfpg] 5'Æ eg]h:t} s[i0f s?0ffk"j{s ch{'g;dIf cfpg'eof] . ca s[i0f ch{'gn] a'‰g g;Sg] s'/f
ug{'x'Gg, ca pxfF ts{–ljts{sf ;fy cfˆgf s'/f eGg'x'G5 . >Ls[i0f eGg'x'G5– x] ch{'g Û ltd|f] s'/f
g} l7s xf] eg] klg of] z/L/ h''g ef}lts kbfy{ Pjd\ dfofn] ag]sf] 5, Tof] o;}df x/fpF5 / of] aGg]
/ ld6\g] z/L/sf nflu ljåfg\ k'?ifn] lrGtf ub}{gg\ . To;}n] ltdL klg x] ch'[{g Û zf]s gu/ . s[i0f
klxn] o:tf] hfGg] JolQm 1fgsf nflu pknAw x'G5 eGg'x'GYof], ca ljåfg\ k'?if lrGtf ub}{gg\
eGg'x'G5 . ljåfg\ ts{sf w/ftndf afFR5 / 1fgL cg'e"ltsf] tndf afFR5 . 1fgL hfGb5 / ljåfg\

nf]suLtf– 41
cWofo–@
;f]Rb5 . >Ls[i0f eGg'x'G5– olb ltdL 1fgL x'g ;Sb}gf} eg] ljåfg\ t xf]pm . x] ch{'g Û olb ;a} s'/f
ljgfz x'G5 eg] ltdL s;/L To;nfO{ arfpFg ;S5f} . h'g s'/f lglZrt ¿kdf gi6 x'G5 eg] ltdL
;f]r]/ ljåfg\ k'?ifh:tf] xf]pm . >Ls[i0f ch'{gnfO{ Tof] cd[tTjsf] :d/0f u/fpg r]tgfsf ljleGg
;f]kfgaf6 s'/f ug{'x'G5 . ch{'gn] ts{af6 xf]Og cg'ejaf6 Tof] cd[t tŒj;Fu ;fIffTsf/ ug{ ;s"g\
eGg] >Ls[i0fsf] r]i6f /x]sf] 5 .
cfZro{jTkZolt slZrb]g–
dfZro{jåblt ty}j rfGoM .
cfZro{jRr}gdGoM >[0ff]lt
>'TjfKo]g+ j]b g r}j slZrt\ ..@(..
of] cfTdfnfO{ s;}n] cfZro{ dfg]/ x]5{, s;}n] cfZro{sf ;fy JofVof ub{5, s;}n] cfZro{
dfg]/ o;sf af/]df ;'Gb5 t/ sf]xL eg] cfTdfsf af/]df ;'g]/ klg hfGb}g ..
cfTdfsf] lbzfdf s'g} klg dfu{af6 ofqf ug{' cfZro{ / rdTsf/ xf] . s/f]8f“}+df s'g} Psn]
To; prfOlt/ cfFvf p7fpF5 cGoyf xfd|f] cfFvfn] t hldg g} lgofln/x]sf] x'G5 . o; ;+;f/df
la/n} JolQm cfkm"nfO{ hfGg pT;'s x'G5 . æd sf] x'FÆ eGg]] k|d'v lh1f;f s;}n] /fVb}g . cfh
cfkm"nfO{ ghfGg] JolQmx¿ g} aflx/L vf]hdf lgl:s/x]sf 5g\ . slxn] s/f]8f}Fdf Ps hgf JolQm
cfTdfsf] vf]h ug{ lgl:sG5 t/ Tof] cfTdfsf] vf]hsf] ljrf/ lrGtg–>j0f–dgg u/]/ dfq klg
pknAw x'g ;Sb}g . cfTdfnfO{ ToxL JolQmn] lrGb5 h;n] ljrf/nfO{ klg cltqmd0f u5{ . Ps t
s/f]8f}+“df Psn] cfTdfsf af/]df s'g} ljrf/ u5{ / To;df klg cToGt cNkJolQmn] ca ljrf/af6
of] kfpg ;lsFb}g eg]/ ljrf/nfO{ cltqmd0f u/L cl3 a9\5 . ljrf/sf] ;LdfeGbf cl3 dfq To;sf]
cg'ej x'g ;S5 lsgeg] cfTdf ljrf/eGbf cufl8 5 . ljrf/ cfTdfdf p7]sf] nx/ of t/Ë dfq
xf] .
ulx/f] lg›fdf x'Fbf ljrf/ t x'Fb}g t/ xfdL x'G5f“}+ . laxfg p7]/ /fd|f] lg›f nfUof] eG5f}+,
lsgeg] xfdL ljrf/ xf]Ogf}+“ . cfTdfsf] af/]df xfdL ljrf/ g} ub}{gf} s]jn j:t'x¿sf] dfq ljrf/
u5f“}{+ . j:t'x¿kl5 ljrf/sf] huTf\df x'G5f}+“ / ToxfFaf6 klg cfTdfnfO{ hfGg ;Dej 5}g . ljrf/sf]
huTf\af6 :joDf\sf] huTf\df k|j]z u/]df dfq To;nfO{ hfGg ;lsG5 . lrGtg, dgg / :j–
cWoogaf6 To;nfO{ hfGg ;lsGg . s;}n] cfTdfsf ;DaGwdf s]xL atfpg vf]h]df cfZro{
dfGg''k5{ sf/0f cfTdfsf ;DaGwdf ;'Gg] lh1f;f / OR5f s;}nfO{ klg 5}g . To;}n] >Ls[i0f
eGg'x'G5– s;}n] cfTdfnfO{ cfZro{ dfg]/ x]b{5, s;}n] cfZro{sf ;fy JofVof ub{5 / s;}n]
cfZro{ dfg]/ o;sf af/]df ;'Gb5 t/ sf]xL cfTdfsf af/]df ;'g]/ klg hfGb}g . To;}n] cfTdfsf
;DaGwdf k|jrg lbg vf]Hg' cfZro{ xf] lsgeg] To;nfO{ hfGg sf]xL pT;'s g} 5}gg\ . s[i0f :jod\
klg ch{'gsf] dfu gePsf] s'/f ;DemfO/xg'ePsf] 5 . ch{'g t knfog x'g vf]lh/x]sf 5g\ /
;fGTjgf dfu]/ efUg rfxG5g\ . cfTdfsf af/]df pkb]z lbg vf]Hg' ck|f;lËs s'/f xf] . o;sf af/]df
;Demfpg, a'emfpg klg sl7g 5 lsgeg] hfGg] pT;'stf gx''Gh]n;Dd ;DemfP/ klg s''g} cy{
x''Fb}g .
b]xL lgTodjWof]˜o+ b]x] ;j{:o ef/t .
t:dfT;jf{l0f e"tflg g Tj+ zf]lrt'dx{l; ..#)..
x] ef/t Û b]xsf] gfz eP klg b]xsf] :jfdL cfTdf zfZjt 5, cyf{t\ cfTdfnfO{ slxNo} dfg{
;lsGg . ctM oL ;Dk"0f{ z/L/wf/Lx¿sf lglDt ltdL zf]s ug{ of]Uo 5}gf} ..
nf]suLtf– 42
cWofo–@
:jwd{dlk rfj]Io g ljslDkt'dx{l; .
wDof{l4 o'4fR5«]of]˜GoTIflqo:o g ljBt] ..#!..
x] ch{'g Û cfˆgf] k/Dk/fut Iflqo wd{nfO{ ljrf/ u/]/ ;Íf]r gdfgL o'4sf lglDt tof/ xf]pm
lsgeg] Iflqosf nflu wd{o'Qm o''4eGbf >]o:s/ / sNof0fsf/L st{Jo c¿ s'g} x'g] 5}g ..
>Ls[i0f eGg'x'G5– x] kfy{ c¿ s'/f 5f]8 Û ltdL t Iflqo xf} . To;}n] o'4 5f]8]/ hfg' sbflk
>]o:s/ x'Fb}g . pxfF eGg'x'G5– z/L/ gfz eP klg cfTdf gfz x'Fb}g lsgeg] cfTdf ch/, cd/ 5 .
of] gfz x'Fb}g / o;nfO{ gi6 ug{ klg ;lsFb}g . t/ z/L/ t gfzjfg\ 5 / of] gfz x'g] j:t'sf nflu
zf]s ug{' lg/y{s 5 . o; ;TonfO{ a'em]/ ltdL lrGtf gu/ . Iflqo wd{ eg]sf] o'4df lk7 kmsf{pg]
wd{ xf]Og, o'4sf] ;fdgf ug{] xf] . To;}n] ltdL cfˆgf] wd{ cg's"n cfr/0f u/ . olb ltdLn] Iflqo
wd{cg';f/ o'4 u/]gf} eg] Tof] sNof0fsf/s x'Fb}g .
ljut xhf/f}F jif{b]lv j0f{ljefhgk|lt ;dfh / dflg;x¿sf lj/f]wfef;k"0f{ ts{x¿ cfO/x]sf
5g\ . ;a} JolQmx¿ ;dfg x'G5g\ eGg] ;DaGwdf k|fo ;a} dflg;sf] ;xdlt 5 . JolQmsf] :j¿k jf
k|sf/df km/s ePsf] s'/fnfO{ klg :jLsf/ ug{ 5f]l8Psf] 5 . ;gftg j0f{Joj:yfg';f/ dflg;nfO{
rf/ efudf ljefhg ul/Psf] lyof] t/ To;nfO{ gdfg]/ dflg; ;a} ;dfg x'g\ eGg]] wf/0ffn]
;dfhdf cGof]n k}bf ePsf] 5 lsgeg] k|To]s JolQm Ps} k|sf/sf x'g} ;Sb}gg\ . j0f{Joj:yfsf]
wf/0ffnfO{ s'l07t ug{' cToGt ck|fs[lts / ca'emkg xf] .
l:j; dgf]lrlsT;s sfn{ u':tfkm h'Ë (Carl Gustav Jung) n] klg dflg;nfO{ rf/ efudf
ljefhg u/]sf 5g\ . pgsf] vf]h Pjd\ cg';Gwfgsf] kl/0ffd cg';f/ dflg; ;a} Ps} k|sf/sf x'g}
;Sb}gg\ . klZrdsf k|Voft dgf]j}1flgs k|mfo8 (Sigmund Freud) n] klg dflg; ;a} ;dfg x'g
;Sb}gg\ eGb} ;dfhjfbnfO{ g} r'gf}tL lbPsf 5g\ . pgsf cg';f/ dflg; ;a} ;dfg x'g\ eGg' e'm6
xf] . ;gftg lxGb" wd{n] oxL c;dfgtfnfO{ Wofgdf /fvL k|frLg ;dob]lv dflg;nfO{ a|fXd0f, IfqL,
j}Zo / z"› rf/ j0f{df ljefhg u/]sf] lyof] . h;sf] k|f0fsf] ;Dk"0f{ ;dk{0f af}l4s eP/ pmhf{
a'l4df ¿kfGtl/t x'G5≤ Tof] a|fXd0f xf] . cNa6{ cfOG:6fOg (Albert Einstein) h:tf JolQm
a|fXd0fsf] sf]6Ldf k5{g\ .
1fgeGbf cfsfª\IffnfO{ ;j{:j 7fGg] JolQm Iflqo xf] . p;sf] cfsfª\Iffsf] ;|f]t g} zlQm xf] .
hf] JolQm zlQmsf] pkf;s eP/ ;Dk"0f{ pmhf{ zlQmsf nflu vr{G5 / zlQmsf nflu h] klg ug{
tTk/ x'G5≤ tL Iflqo x'g\ . ch{'gsf] JolQmTj of]4fsf] 5≤ To;}n] pgL Iflqo x'g\ . ch{'g ;xL ¿kdf
Iflqo x'g\ t/ o'4d}bfgdf pgL a|fXd0fsf] h:tf] s'/f ub}{ 5g\ . ch{'gsf] dgsf] 9fFrf, zf/Ll/s
agfj6, k|lzIf0f ;a} Iflqosf] xf] . z:qf:q g} pgsf] cfTdf xf] . pgL t/jf/sf] wf/df k/dfTdfsf]
emns b]V5g\ . To;}n] t >Ls[i0f eGg'x'G5– x] ch{'g Û ltdL o'4afx]s ;a} s'/f 5f]8 Û Iflqo wd{
lgjf{xsf nflu g} ltdL cfPsf xf} . olb Iflqoaf6 cGo a|fXd0f, j}Zo of z"› x'g rfXof} eg] ltdL
bLg–xLg x'g] 5f} . ltdLn] Iflqoafx]s cGo aGg] k|oTg u¥of} eg] Tof] cfkm"dflysf] 7'nf] ck/fw x'g]
5 ;fy} ltdL cfˆgf] p2]Zoaf6 Ro't x'g] 5f} . ctM IflqoeGbf leGg x'g] ck/fw gu/ .Æ
j0f{sf] Joj:yf t'ngfTds xf]Og, of] ;dtnLo (Horizental) Joj:yf xf] . k|To]s j0f{ cfkm“}+df
;j{>]i7 5g\, ltgsf] Ps csf{;Fu t'ngf ug{ ldNb}g . cfˆgf] :jwd{ / k];fcg'¿k ltgLx¿ cf–
cfˆgf j0f{df >]i7 x'G5g\ . h'g lbg j0f{sf] Joj:yfnfO{ Ps csf{;Fu t'ngf ug{ yflnof], ToxL
lbgb]lv j0f{sf] j}1flgstf, df}lnstf / dd{ Ro't x'Fb} hfg yfNof] / j0f{ Pp6f s[lqd cgfrf/ aGg
k'Uof] . oL rf/ j0f{df g s'g} ;fgf g t sf]xL 7'nf 5g\ s[i0fsf cg';f/ k|To]s JolQm cf–cfˆgf]

nf]suLtf– 43
cWofo–@
j0f{af6 k/dfTdfnfO{ k|fKt ug{ ;S5g\ . cfˆgf] :jwd{ / :jsd{ cg';f/ ltgLx¿ cf–cfˆgf j0f{df
>]i7 x'G5g\ . k|To]s JolQm cfˆg} j0f{af6 ;To;Dd k'Ug ;S5 t/ j0f{sf] hGd;+“u s'g} ;DaGw 5}g .
>Ls[i0f ch{'gnfO{ dgf]j}1flgs ¿kdf ltdL Iflqoafx]s c¿ sf]xL x'g ;Sb}gf} eGg'x'G5 .
dgf]j}1flgsx¿ eG5g\ k|To]s dflg;sf] cfwf a'l4 tLg jif{leq g} lgdf{0f x'G5, clg afFsL cfwf a'l4
hLjgel/ lgdf{0f x'G5 . ;fy} tLg jif{leq lgdf{0f ePsf] a'l4 ckl/jt{gzLn x'G5 . dxfjL/ / a'4
Iflqo s'ndf hlGdP/ z'4 a|fXd0f eP t/ ch{'g pxfFx¿ h:tf] a|fXd0f x'g ;Sb}gg\ lsgeg] pgsf]
k|lzIf0f of]4fsf] ¿kdf ePsf] 5 . a'4nfO{ ;fgf] pd]/df xl/0f / r/fr'?ËLdfly lgzfgf nufpg /
xTof ug{ l;sfpg vf]Hbf pgn] To;nfO{ c:jLsf/ u/]sfn] To;sf] ;§f k'tnfx¿ :yflkt u/L
cEof; / k|lzIf0f lbOof] t/ ch{'gsf] lzIff g} z:qf:q ljBf ePsf]n] lx+;fk|]l/t lzIff lnP/ pgL
of]4f ag]sf x'g\ . afNofj:yfdf lgld{t a'l4 Pjd\ Iflqo j0f{ cg's"nsf] zlQmk|ltsf] pgsf] cfsfª\Iff
ca kl/jt{g x'g} ;Sb}g . To;}n] ch{'gsf] :jefjsf af/]df hfgsf/ >Ls[i0f eGg'x'G5– ltd|f] :jefj
ljk/Ltsf] sfo{ ltdLaf6 x'g} ;Sb}g ctM o'4af6 gefu . olb ltdL o'4af6 efUof} eg] ckoz dfq
kfpg] 5f} .
ob[R5of rf]kkGg+ :ju{åf/dkfj[td\ .
;'lvgM IflqofM kfy{ neGt] o'4dLb[zd\ ..#@..
x] kfy{ Û cfkm}+ k|fKt ePsf], :ju{sf] v'n]sf] 9f]sf h:tf] o; k|sf/sf] o'4sf] cj;/ efUojfg\
Iflqox¿n] dfq kfpF5g\ ..
>Ls[i0f k'gM Iflqo hfltsf] dxfgtf / k|lti7faf/] atfpFb} eGg'x'G5– Iflqosf] k|lti7f /
cj;/ b'j} o'4 xf] . o'4 g} k|lti7f k|fKt x'g] dfWod / clUgk/LIff xf] . o'4sf] r'gf}tL :jLsfg{ ;Sg]
JolQmn] dfq :ju{sf] oz / sLlt{ k|fKt u5{ / o'4af6 efUg]n] gs{ / ckoz dfq k|fKt u5{ .
>Ls[i0fn] :ju{ / gs{sf] ef}uf]lns cj:yfsf af/]df eGg'ePsf] xf]Og, o'4sf] s;f}6L g} Iflqox¿sf]
:ju{ ePsf] s'/f dfq eGg vf]Hg'ePsf] xf] .
csa/n] cfˆgf] cfTdsyfdf n]v]sf 5Gf\– b'O{ hgf Iflqo o'jfx¿ cfˆgf] k'?iffy{ k|bz{g
ug{sf nflu Ps lbg sfd vf]Hb} csa/sxfF cfP . pgn] tL o'jsx¿;Fu æltdLx¿;Fu axfb'/Lsf] s]
k|df0f 5Æ eGb} hjfkm dfu] . olQs}df tL o'jsx¿n] em6k6 cf–cfˆgf t/jf/ lgsfn]/ Ps csf{sf]
5ftLdf /f]k] . Tof] b]v]/ csa/ cflQP / pgn] xQkQ ;]gfklt dfgl;+xnfO{ af]nfP/ k'?ifTjsf]
k|df0f dfUbf lsg o;k|sf/sf] 36gf 36]sf] xf] eGg] sf/0f hfGg rfx] . dfgl;+xn] Iflqox¿nfO{
pgLx¿sf] jL/tfsf af/]df s'g} k|Zg ug{'x'Fb}g lsgeg] pgLx¿ cfˆgf] k|f0f ;b}j xTs]nfdf /fv]/
lxF8\5g\ eGg] hjfkm lbP . oxL g} Iflqo hfltsf] kl/ro xf] . k/:k/df le8]/ dg{ nfUbf klg
pgLx¿ k|;Gg b]lvGy] .
ch{'gsf nflu :ju{sf] åf/ pgn] o'4df ug]{ Jojxf/df lge{/ x'G5 . o'4 pgsf nflu k/LIff /
r'gf}tL b'j} xf] . afNofj:yfb]lv g} pgsf] Wofg z:qljBfdf g} s]lGb|t lyof] . :ju{sf /fhf OG›af6
lbJof:q, eujfg\ lzjaf6 kfz'ktf:q nufotsf lbJof:q k|fKt u/]/ pgn] z:qljBfdf >]i7tf
xfl;n u/]sf lyP . >Ls[i0f eGg'x'G5– o'4sf nflu g} ltdLn] Tolt 7'nf] pknlAw xfl;n u/]sf 5f} .
h'g s'/fsf] nflu ltdL k|tLIff/t lyof}, To;sf] ;fdgf gu/L knfoglt/ pGd'v x'g' lsdfy{ plrt
x'Fb}g . ltd|f lglDt knfog x'g' eg]sf] gs{sf] s'/f xf] . Iflqosf nflu o'4 cj;/ / r'gf}tL b'j} xf] .
hLjg bfpdf nufP/ eP klg o'4 u/ . x] ch{'g Û cGoyf ltdL kZrfQfksf] e'd/Ldf kg]{ 5f} . :ju{
/ gs{ ltd|} cufl8 5g\ . wd{o'4 n8\of} eg] :ju{ / o'4af6 efUof} eg] gs{ k'Ug] 5f} .

nf]suLtf– 44
cWofo–@
cy r]Œjldd+ wDo{+ ;ª\u|fd+ g sl/iol; .
ttM :jwd{+ sLlt{+ r lxTjf kfkdjfK:ol; ..##..
x] ch{'g Û olb ltdLn] of] wd{o'4 u/]gf} eg] jf ltdLaf6 Iflqo st{Jo kfngf ePg eg] lgZro
g} ltdLn] :jwd{ / sLlt{ u'dfpg] 5f} / ltdL kfksf eflubf/ aGg] 5f} ..
csLlt{+ rflk e"tflg
syloiolGt t]˜Joofd\ .
;Defljt:o rfsLlt{–
d{/0ffbltl/Rot] ..#$..
olb o'4af6 efUof} eg] x] ch{'g Û ;f/f dflg;x¿n] w]/} sfn;Dd ltd|f] ckoz ufpg] 5g\ .
Pp6f ;Ddflgt JolQmsf nflu ckoz d[To'eGbf klg a9\tf si6s/ x'g] 5 ..
eofb|0ffb'k/t+ d+:oGt] Tjf+ dxf/yfM .
o]iff+ r Tj+ ax'dtf] e"Tjf of:ol; nf3jd\ ..#%..
o; o'4df h'g–h'g dxf/yLx¿n] ltdLnfO{ cToGt ;Ddfg u/]sf 5g\ ltgLx¿n] g} ltdLnfO{
o'4af6 8/fP/ ljd'v x'g vf]h]sf] cyf{t\ efu]sf] eg]/ t'R5 7fGg] 5g\ ..
cjfRojfbf+Zr ax"GjlbiolGt tjflxtfM .
lgGbGt:tj ;fdYo{+ ttf] b'Mvt/+ g' lsd\ ..#^..
x] ch{'g Û o'4af6 efUof} eg] ltd|f zq'x¿n] ltd|f] ;fdYo{sf] pkxf; ub}{ cg]sf}+ g/fd|f jrgx¿
k|of]u ub}{ ltd|f] lgGbf ug]{ 5g\ . To;eGbf b'vbfoL s'/f ltd|f nflu c¿ s] xf]nf <
ceo jf lg8/tf Iflqosf] cfTdf xf] . h'g;'s} cj:yfdf klg rfx] Tof] d[To'j/0fs} cj:yf
eP klg pm xnrn x'Fb}g . wd{zf:qfg';f/ klg o'4af6 efu]df ch{'gn] cksLlt{ / kfksf] eflubf/
aGg'kg]{ s'/fk|lt >Ls[i0f ;r]t u/fpg'x'G5 . hxfF eo x'G5, ToxfF Iflqo x'Fb}g . dgdf 8/ k}bf x'Fbf
leq Åbodf sDkg x'G5 . ch{'gn] o'4k"j{ ;j{>]i7 wg'wf{/Lsf] kl/ro agfPsf 5g\ . olb o'4af6
efu] eg] pgLk|lt c¿n] u/]sf] e/f];f / cfb/ rsgfr'/ x'g] 5 . pgnfO{ Oltxf;df sfo/ JolQm
eg]/ lrq0f ul/g] 5 . Iflqo dg{ ;S5 t/ knfog eP/ afFRg ;Sb}g . t;y{ cfˆgf] :jefjsf]
ljk/Lt uP/ ch'{gn] kZrfQfk dfq ug]{ 5g\ . >Ls[i0f ch'{gnfO{ oxL s'/f ;DemfpFb} eGg'x'G5– x]
ch'{g Û ltdL]n] of] wd{o'4 u/]gf} / o'4af6 efUof} eg] ltdLn] :jwd{ / sLlt{ u'dfP/ kfksf] eflubf/
aGg] 5f} / ;f/f dg'ion] ltd|f] ckoz ufpg] 5g\, h'g d[To'eGbf si6s/ x'g]5 .
>Ls[i0f o'4k|]dL xf]Og, pxfF dg;\zf:qL ePsf]n] ch{'gsf] dgsf af/]df hfGg'x'G5 . ch{'g
s;/L uf}/jaf]w ug{ ;S5g\ of s] ubf{ pgdf xLgtfaf]w x'g ;S5 eGg] s'/f >Ls[i0f /fd|f];Fu
hfGg'x'G5 . cfh klg k|To]s JolQmn] cfkm"df cGtlg{lxt k|ltef cg';f/ k9fOsf] ljifo 5gf]6 ug]{ jf
cfˆgf] OR5fcg'¿ksf] If]qdf hfg] lg0f{o ug{ kfpFb}gg\ . afa'–cfdfsf] rfxgfcg';f/sf] ljifo 5gf]6
u/L pgLx¿sf] OR5fadf]lhdsf] If]qdf hfg'kg]{ afWotf x'g ;S5 . k|Voft ef/tLo slj d}lynLz/0f
u'Kt Ps lbg slj ;""o{sfGt lqkf7L …lg/fnfÚ sxfF ef]hgsf nflu hfg'ePsf] lyof] . pxfFn] lg/fnfsf]
efG;]sf] xfnva/ ;f]Wg'eof] . lg/fnfsf efG;]n] eg]– c¿ ;a} t /fd|} 5 t/ 5f]/f] gfnfos eof] .
s:tf] gfnfos egL k|Zg ubf{ pgn] 5f]/f] slj ePsf] hjfkm lbP . lg/fnfsf] cj:yf s:tf] eof]
xf]nf ;f]Rg ;lsG5 . of] afa'sf] OR5fljk/Lt eof] eGg]] cfzo lyof] .

nf]suLtf– 45
cWofo–@
/jLG›gfy 6}uf]/sf] kl/jf/sf clwsf+z ;b:ox¿ lrlsT;s jf OlGhlgo/ ePsfn] 6}uf]/sf
a'af pgnfO{ slj xf]Og, To:t} lrlsT;s jf OlGhlgo/ g} agfpg rfxg'x'GYof] . pgsf] kl/jf/ 7'nf]
lyof] . k|To]s kl/jf/sf] hGdlbgdf s]xL l6Kk0fL n]Vg] k|rng lyof] . cfˆgf] rfxgfcg';f/sf] If]qdf
gnfu]/ ;flxlTos If]qdf nfu]sfn] /jLG›gfynfO{ pgsL cfdfn] of] 5f]/faf6 cfkm"nfO{ s'g} cfzf
gePsf] l6Kk0fL n]Vg'ePsf] lyof] . cfh /jLGb|gfysf kl/jf/sf] Oltxf;df s;}sf] pNn]v kfOFb}g t/
pgL ljZj ;flxTodf ch/–cd/ 5g\ .
cfh ;+;f/df ePsf c:tJo:ttf / c;Gt'li6nfO{ b]v]/ dgf]j}1flgsx¿ To;sf] k|d'v sf/0f
:yfgRo'lt (Displacement) jf :yfgfGt/0fnfO{ dfGb5g\ . k|To]s JolQmdf lglxt k|ltef k|bLKt aGg
kfPsf] 5}g, a? cf]Onfpg yfn]sf] 5 . JolQm h] x'g nfos 5, Tof] x'g ;s]sf] 5}g lsgeg] p;nfO{
cfˆgf] Ifdtfg';f/ xf]Og ls ank"j{s cGoq sxL“ nufOPsf] x'G5 h;n] ubf{ ;a} c:tJo:t 5 .
;a}nfO{ wSsf lbP/ cfˆgf] :jefj ljk/Ltsf] sd{df nufOPsf] 5 . To;}n] t cfh k|To]s JolQmdf
cGtlg{lxt k|ltefnfO{ Vofn u/]/ Ifdtf / k|ltef Pjd\ afnaflnsfsf rfxgf cg';f/sf /f]hfOsf
If]qdf g} nufpg dgf]j}1flgsx¿ ;'emfj lbG5g\ . ch{'gdf lglxt k|ltefsf] klxrfg u/]/ o'4df
cl3 a9\g >Ls[i0f ;'emfpFb} eGg'x'G5– o'4df h'g h'g dxf/yLx¿n] ltdLnfO{ cToGt} ;Ddfg u/]sf
5g\ pgLx¿n] o'4af6 ljd'v x'g vf]h]sf]df t'R5 7fg]/ ltd|f] ;fdYo{sf] pkxf; ub}{ lgGbf ug]{ 5g\ .
o;eGbf b'vbfoL s'/f c¿ s]xL x'g ;Sb}g . o'4df cl3 a9\g] pTk|]/0ff ;a}sf nflu elgPsf] xf]Og .
>Ls[i0fsf] o; egfOnfO{ ;a}sf nflu ;fdfGoLs/0f ug{ ;lsGg .
ch'{g Pp6f ;DefJo Iflqo x'g\, hf] cfˆgf] :jefj Pjd\ k|ltefljk/Lt efUg rfxG5g\ .
To;}n] >Ls[i0f pgnfO{ :jwd{ cg's"nsf] sd{ ug{ k|]/0ff lbg'x'G5 . x/]s JolQmsf] :jwd{ p;sf] ;To
k|fKt ug]{ dfu{sf] sf];]9'Ëf x'g ;S5≤ ToxL g} p;sf] ;To klg xf] eg]/ >Ls[i0f eGg'x'G5 . To;}n]
>Ls[i0f ch{'gsf] :jsd{cg';f/ o'4af6 gefUg / o'4 ug{ k|]l/t ub}{ x'g'x'G5 . uLtfdf dxfjL/ of a'4
ePsf] eP klg pxfFx¿n] cfˆgf] ;Defjgf cg'¿k g} cfr/0f ug{'x'GYof] . uLtfsf] ;Gb]z k|To]s
JolQmn] cfˆgf] ;Defjgfsf] vf]hL u/L To; cg'¿ksf] sfo{ ug{'k5{ eGg] xf] . h;af6 JolQmnfO{
;To;Dd k'Ug / ;TonfO{ k|fKt ug{ ;xh x'G5 .
xtf] jf k|fK:ol; :ju{+ lhTjf jf ef]Io;] dxLd\ .
t:dfb'lQi7 sf}Gt]o o'4fo s[tlgZroM ..#&..
x] s'GtLk'q Û olb ltdL o'4df dfl/of} eg] :ju{nf]s kfpg] 5f} / o'4df ljho xfl;n u¥of} eg]
ltdLn] k[YjLsf] /fHo ef]Ug] 5f} . ctM b[9 lgZrosf ;fy p7 / o'4 u/ ..
o'gfgL ljåfg\ Kn]6f]nfO{ Psk6s s;}n] :ju{ Pjd\ ;'v s] xf] eg]/ ;f]w] pgn] k|To'Q/ lbFb}
eg]– JolQmsf] cGt:s/0fsf] efj;Fu ha aflx/sf] cfr/0fsf] ;ËLtk"0f{ tfnd]n x'G5 of JolQmleq
n's]sf] efj ha ;fsf/ x'G5, ta dflg;n] ;'vsf] cg'e"lt u5{ . JolQmsf] Åbodf n's]sf] aLh ha
k|s6 x'G5 jf cfˆgf] sfdgf k"/f ePsf] l:ylt x'G5, To;nfO{ g} :ju{ elgG5 . >Ls[i0f eGg'x'G5–
k|To]s dflg;sf] u'0fwd{ / cGt:s/0fdf l:yt aLh ;fsf/ ePdf jf cfsfª\Iff k"/f ePdf ToxL g}
;'v / :ju{ xf] . h'g :jefj, u'0fwd{ jf ;Defjgf af]s]/ JolQm hGd]sf] x'G5 Tof] :jefj, cfsfª\Iff
k"/f x'g ;s]g eg] b'v k|fKt x'G5 cyf{t\ h] x'gsf nflu hGd]sf] xf] Tof] k"/f x'g g;Sg' g} b'v xf] .
:jwd{af6 el8\sg' jf Ro't x'g' g} 7'nf] gs{ xf] / :jwd{ k|fKt ug{' g} dxfg\ :ju{ xf] . ch{'g o:t}
lar efudf plePsf 5g\ . pgLleq h'g u'0fwd{ 5 Tof] pgL x'g rfxFb}gg\ / h] 5}g Tof] x'g
rfxG5g\ . pgL c;Dej tgfjdf plePsf 5g\ .

nf]suLtf– 46
cWofo–@
:jwd{sf ljk/Lt hfg' cwf]ultlt/ pGd'v x'g' xf] eg] :jwd{nfO{ cfTd;\ft\ ug{' k|ultsf]
l;F9L r9\g' xf] . klZrdsf ljrf/s Oa|fx\d d];nf]sf cg';f/ JolQmn] ha leqL ;Defjgfsf]
prfOnfO{ 5'G5, ta pm ;dflwsf] cj:yfdf k'U5 . ch{'g o'4sf] cj:yfdf cfˆgf] lg0f{osf]
;'lglZrttfsf] pRrtd l:yltdf ha k'Ug] 5g\ ta pgsf ;fd' ljho of d[To'sf] l:ylt cfpg] 5 .
To;}n] t >Ls[i0f eGg'x'G5– x] ch{'g Û ltdLnfO{ Pp6f prfO 5'g] ;jf]{Rr cj;/ k|fKt ePsf] 5,
h'g af/Daf/ k|fKt x'Fb}g . o:tf] cj;/sf nflu dflg;n] cg]s hGdx¿sf] k|tLIff ug{'k5{ .
ch{'g¿kL km"n kmqmg] / km'Ng] dxfef/t¿kL o'4df dfq xf], cGoyf km'Ng ;Sb}g . h'g o'4 cfkm“}+df
r'gf}tLsf] kxf8 xf], hxfF ch{'gsf] lht jf xf/ lglZrt 5}g, o:tf] cj:yfdf dfq pgsf] Ifdtfsf]
km"n kmqmg ;S5 / lzv/ r'Dg ;S5 . To;}n] t >Ls[i0f ch{'gnfO{ o'4sf lglDt olt w}/} hf]8
ul//xg'ePsf] 5 .
>Ls[i0f eGg'x'G5– x] ch{'g Û ltdL cfˆgf] ;Defjgf cg'¿k olb o'4af6 ljd'v eof} eg]
ltd|f] ;fdYo{sf] lgGbf jf cfnf]rgf ub}{ ltd|f zq'x¿n] gfgf k|sf/sf 5'› jrg af]Ng] 5g\ . olb
o'4df n8\of} eg] cfˆgf] cGt:s/0fsf] prfOdf k'u]/ d[To' ef]Ug'k/] klg ltdLn] :ju{sf] prfO kfpg]
5f}, h;sf nflu hLjge/ k|tLIff/t lyof} . olb ljhoL eof} eg] t ltdLn] ;fd|fHo r'Dg] 5f} h;sf
nflu Iflqosf] 7'nf] cfsfª\Iff /x]sf] x'G5 . olb xf¥of} eg] klg Iflqo wd{ lgjf{x ub}{ jL/ult k|fKt
ug]{ 5f} / :ju{sf] af; x'g] 5 . ctM b[9 lgZrosf ;fy p7 / o'¢ u/ .
;'vb'Mv] ;d] s[Tjf nfefnfef} hofhof} .
ttf] o'4fo o'Ho:j g}j+ kfkdjfK:ol; ..#*..
x] ch{'g Û ;'v–b'v, nfe–xflg, ho–k/fho cflbnfO{ ;dfg 7fg]/ o'4sf nflu o'4 u/ . o:tf]
k|sf/n] o'4 u¥of} eg] ltdLnfO{ s'g} kfk nfUg] 5}g ..
;fwf/0ftof xfdL kfk / k'0o / /fd|f] of g/fd|f] sfdnfO{ klg s[To 7fG5f}“ t/ kfk–k'0o s[To
geP/ stf{efj xf] . dg'ion] ug]{ ;f/f s[To gLltdf cfwfl/t x'G5 / gLltdf ;dfh cfa4 x'G5 .
gLltn] ug{ x'g] / ug{ gx'g] sfdsf ;DaGwdf :ki6 lgb]{zg lbPsf] x'G5 . s[To cgGt;Dd rln/xg]
k|lqmof xf] hf] JolQm ;dfKt ePkl5 klg ;dfKt x'Fb}g . of] 7'nf] >[ª\vnfsf] Pp6f s8L xf] / of]
>[ª\vnf cGtxLg x'G5 . Pp6f ;fgf] s[Toaf6 klg To;sf] t/Ë /lx/xG5, h:tf] ls Pp6f 9'ª\uf
kf]v/Ldf ˆofFSbf Tof] kfgLdf 8'a] klg kfgLdf cfPsf] t/Ë rln/xG5 . To;}n] s'g s[To l7s xf] /
s''g a]l7s xf] eGg ufx|f] 5 . s'g} klg s[Tosf] kl/0ffd s] x'G5 eGg] s'/f cg]sf}+ ;Defjgfx¿n]
lgwf{/0f u5{g\ . låtLo ljZjo'4 cufl8 lx6n/nfO{ s;}n] uf]nL xfg]/ dfl/lbPsf] eP of] s[To z'e
of cz'e s] x'GYof] ljrf/0fLo 5 . ;a} gLltjfbLx¿ s[Toaf6 g} ;f]Rb5g\ .
>Ls[i0f eGg'x'G5– x] ch{'g Û ltdL h] u5f}{ Tof] l7s xf] of a]l7s eGg]] s'/f dxŒjk"0f{ xf]Og,
dxŒjk"0f{ s'/f t ltdL s] xf} / ltd|f] dgf]bzf s:tf] 5, To;df lge{/ x'G5 . JolQmsf] efjbzf
dxŒjk"0f{ x'G5 . olb JolQmn] ;'v–b'v, nfe–xflg / ho–k/fhonfO{ ;dfg 7fG5 eg] To:tf]
cj:yfdf p;n] u/]sf sfo{df kfk nfUb}g . c¿nfO{ rf]6 k'¥ofpg] s[To ta x'G5 ha Tof] s[Toaf6
cfkm"nfO{ nfe jf xflg x'G5 . h;df ;'v–b'v, nfe–xflg / ho–k/fhosf] efj x'Fb}g p;n] csf{nfO{
rf]6 k'¥ofpg] uNtL g} ub}{g . s[i0fsf] hf]8 s[Todf xf]Og JolQmdf 5 / JolQmn] h'g ;t{x¿sf]
cwLgdf /xL s[To ug{'k5{ Tof] dxŒjk"0f{ x'G5 . >Ls[i0f ch'{gnfO{ ;dflwsf] h:tf] ;defjsf]
l:yltdf k'¥ofpg rfxg'x'G5 . ;fdfGo ¿kdf x]bf{ s[i0fn] ch{'gnfO{ :jR5Gb x'g k|]l/t u/]sf] h:tf]
b]lvP klg vf;df pxfF ch{'gnfO{ ulx/f] ¿kfGt/0fdf n}hfg] k|of; ub}{ x'g'x'G5 . ;defjdf /xg]
nf]suLtf– 47
cWofo–@
JolQm :jR5Gb x'g} ;Sb}g . dg'io nfe k|fKt ug{sf nflu / xflgaf6 aRgsf nflu g} kfksd{df
nfUb5 . k|To]s s[To rf]/L, Jolerf/, a]OdfgL cflb nfe, ;'v / ljhosf nflu g} ul/G5 . o;/L g}
k'0o klg xflg, b'v, k/fho, c;kmntf cflbaf6 aRgsf nflu g} ul/G5 .
o; huTf\df g}lts / cg}lts JolQmx¿ nfe / xflgsf] cfwf/df ag]sf 5g\ . >Ls[i0f
gLltnfO{ gofF prfOdf n}hfg rfxg'x'G5 . ha;Dd ltdL nfe / xflgdf e]b b]V5f} ta;Dd ltdLn]
h] u/] klg Tof] kfk x'G5 / h'g lbg of] e]b d]l6G5 ta ltdLn] h] u/] klg ltdL kfkaf6 d'Qm
x'G5f} . s] ug]{ of s] gug]{ eGg]] ljifo k|d'v xf]Og, cfˆgf] lrQdf s'g} k|efj k5{ ls kb}{g Tof] d'Vo
s'/f xf] . olb nfe / xflgsf] k|efj k5{ eg] hlt;'s} 7'nf] k'0o u/] klg Tof] kfk x'G5 lsgeg] ;a}
k'0o kfksf cfwf/df lgdf{0f x'G5g\ . dlGb/, wd{zfnf h] agfP klg nfesf cfwf/df u/]sf] sfo{
kfk g} 7xl/G5 . ;a} k'0o kfks} w/ftndf plePsf] x'g ;S5g\ . k'0o ug]{ wg klg rf]/L /
kfkaf6 g} hDdf ePsf] x'g ;S5 . To;}n] >Ls[i0f eGg'x'G5– kfk / k'0o s[Toaf6 xf]Og JolQmsf]
cGt:s/0faf6 p7\g] dgf]efj;Fu ;DalGwt x'G5g\ . t;y{ x] ch'{g Û ;'v–b'v, nfe–xflg, ho–k/fho
cflbnfO{ ;dfg 7fg]/ o'4 u/ . o;f] u¥of} eg] ltdLnfO{ s'g} kfk nfUg] 5}g .
Piff t]˜lelxtf ;fª\Vo]
a'l4of]{u] lTjdf+ >[0f' .
a'4Øf o'Qmf] oof kfy{
sd{aGw+ k|xf:ol; ..#(..
x] kfy{ Û oxfF;Dd ;fª\Voof]usf] j0f{g ul/of] . ca d lgisfd sd{of]usf] JofVof u5{'≤ Tof]
ltdL ;'g . o;kl5 ;da'l4n] o'Qm ePsf ltdL sd{sf] aGwgaf6 d'Qm x'g] 5f} ..
;To k|fKt ug]{ af6fx¿ cgGt 5g\ . O{Zj/sf] dlGb/sf 9f]sf cgGt 5g\ lsgeg] cgGtnfO{
k|fKt ug]{ 9f]sf cgGt g} x'g'k5{ . >Ls[i0f ch{'gnfO{ eGg'x'G5– d}n] ltdLnfO{ k|f/Dedf ;fª\Vosf
af/]df atfPF . ;fª\Vo cToGt uxg 1fgb[li6 xf] . ;fª\Vob[li6sf af/]df a'‰g ;lsof] eg] c¿
dfu{x¿sf] cfjZostf g} kb}{g . ;fª\Vob[li6 a'‰g g;Sbf dfq c¿ b[li6sf] cfjZostf kb{5 .
hfkfgsf] a'4wd{sf] Ps zfvf h}g (Jainism) hf] klZrddf cTolws k|Voft 5, Tof] bz{g klg
;fª\Voaf6 g} cfPsf] xf] .
;fª\Vosf b[li6df hfGg' g} kof{Kt 5, s]xL ug{' cfjZos 5}g . ghfGg'sf sf/0fn] g} kL8f
l;lh{G5 / c1fg g} jf:tljs aGwg xf] . s[i0fd"lt{sf] ;f/f ljrf/ ;fª\Vo;Fu ;DalGwt 5 . bfz{lgs
;'s/ftn] 1fgnfO{ g} ;Œju'0f dfg]sf 5g\ . JolQmn] sfd, qmf]w, nf]e, df]x, jf;gf, rfxgf cflb
v/fa x'g\ eGg ;S5 . olb v/fa x'g\ eGg]] hfg]sf] eP pm To;af6 cnu x'g ;Sg'kg]{ xf] . oL v/fa
x'g\ eGg]] ;'g]sf] e/df ltgaf6 cnu x'g ;lsGg . hfGg' c¿af6 pwf/f] x'Fb}g, of] t :jod\af6
cg'e"t ul/Psf] x'g'k5{ . pbfx/0fsf nflu olb s'g} JolQmn] cfuf]df xft xfNbf kf]N5 eGg]] ;'g]sf] 5
/ csf]{ JolQmn] cfuf]df xft xfNbf kf]N5 eGg]] hfg]sf] 5 eg] oL b'j} l:yltdf 7'nf] e]b x'G5 . ;'g]sf]
JolQmn] cfuf]df xft xfNg ;S5 t/ kf]N5 eGg]] hfg]sf] JolQmn] slxNo} cfuf]df xft xfNb}g .
csf{af6 ;'g]sf] e/df hfGg' hfGg' x'g ;Sb}g . hfGg' t :jod\nfO{ cg'e"t x'g' xf] .
låtLo ljZjo'4df Ps l;kfxLn] cfˆgf] gfd, 7]ufgf, gDa/ cflbsf] :d[lt u'dfP . clg
pgnfO{ OËNofG8sf ufpFdf 3'dfP/ pgsf] :d[lt kmsf{pg] r]i6f ul/of] . /]nsf] ofqfsf qmddf
pgnfO{ ljleGg :6];gdf 3'dfOof] t/ Ps :6];gdf pgL cfkm} cf]ln{P / pgsf] :d[lt kmls{of] .
To;kl5 pgL cfˆgf] 3/df uP/ cfˆgf] ufpF, 3/, cfdf eGb} bf}l8P . ;fª\Vosf cg';f/ cfTd1fg

nf]suLtf– 48
cWofo–@
s]jn :d/0f x'g' xf] . s]jn :d[lt x/fPsf]df :d[lt lkmtf{ x'g' ;fª\Vo 1fg xf] . xfdLn] hfGg] s'/f
gofF xf]Og, of] t s]jn hfg]sf] s'/f lal;{Psf]df :d/0f lkmtf{ x'g' dfq xf] . lj:d[lt k'gM :d/0f x'g]
lalQs} s]xL ul//xg'kb}{g, hfGg] s'/f tTsfn hflgG5 .
eujfg\ >Ls[i0fn] k|f/Dedf ;fª\Voof]usf] rrf{ u/]/ ch'{gsf] :d/0f lkmtf{ Nofpg] k|of;
ug{'eof] . pxfFn] ch{'gnfO{ cfTdf ch/, cd/ ePsf]n] o;sf] hGd / d[To' slxNo} gx'g] cljgfzL
tŒj ePsf] hfgsf/L u/fpg'eof] . cfTdfsf] hGd / d[To' x'Fb}g, of] t cJoQm x'G5 / cJoQmnfO{
lardf JoQm dfq ePsf] xf] . ch{'g aGw'afGwj dfl/g] 8/n] eoeLt b]lvG5g\ t/ >Ls[i0f eGg'x'G5,
pgLx¿nfO{ dfg{ ;Dej g} 5}g lsgeg] d[To' t s]jn z/L/sf] x'G5, cfTdf slxNo} db}{g .
cfˆgf] :d[lt x/fPsf] l;kfxLnfO{ OËNofG8df ufpF–ufpFdf 3'dfP h:t} eujfg\ >Ls[i0f
ch{'gsf] :d/0f lkmtf{ u/fpg k|of;/t /xg'eof] . :d[lt lkmtf{ eP/ c1fgaf6 d'Qm ePsf] hfgsf/L
ch{'gaf6 cfpg] >Ls[i0fsf] cfzf ;kmn ePg . o;sf ljk/Lt ch{'g lzlyn eP/ uf08Lj /fVb}
xtfz dgl:yltsf ;fy anxLg eP/ /ydf r'krfk a;] . >Ls[i0fn] ch{'gnfO{ ;fª\Vosf] dfu{af6
a'emfpg g;s]kl5 of]usf af/]df atfpg nfUg'eof] . ;fª\Voof]u >]i7 dfu{ xf] . ;fª\Voof]usf] s'/f
pgn] ga'em]kl5 s[i0f h:tf u'? x'gfn] cfˆgf lzionfO{ 1fgo'Qm u/fpg sd{of]usf af/]df atfpg
nfUg'ePsf] xf]] . t;y{ >Ls[i0f eGg'x'G5– æx] kfy{ ltd|f nflu ca d lgisfd sd{of]usf] JofVof u5'{
Tof] ltdL ;'g, h'g ;Da'l4n] o'Qm ePdf ltdL sd{sf aGwgaf6 d'Qm x'g] 5f} .Æ
hfkfgL h}g ljrf/ klg ;fª\Vo h:t} 5, To;df klg s]xL ug{' cfjZos 5}g . h;n] s]xL
u5{ Tof] el6\sG5≤ To;}n] pgLx¿ gvf]h, a? hfg eGb5g\ . hf] kfpg' 5 Tof] k|of;n] kfpg
;lsGg, a? k|of; gu/]df kfOG5 . ;fª\Vo sd{nfO{ Joy{ dfGb5 . cfTdf leq 5 To;nfO{ aflx/
vf]h]/ kfOGg . To;nfO{ csd{df plqP/ dfq kfpg ;lsG5 . ;f/f sd{x¿ h;af6 x'G5g\ t/ klg
pm ;a} sd{af6 aflx/ 5, To;nfO{ hfGg' g} 1fg xf] eg]/ ;fª\Vo eGb5 . 1fgsf ;Gbe{df h}g /
;fª\Vodf ;fdLKo 5 . h}g bz{gn] O{Zj/sf] s'/f ub}{g . p;n] eG5– ha;Dd Wofg 1fg x'Fb}g
ta;Dd a|Xdsf] s'/f ug{' Joy{ 5 / ha Wofg 1fg x'G5 ta t a|Xdsf] s'/f ug'{ emg} Joy{ x'G5 .
;Dk"0f{ hfGg] JolQmx¿df ;fª\Vosf] 1fg x'G5 . a'4sf] lrGtg z'4 ;fª\Vo xf]≤ To;}n] t
af}4wd{ ef/tv08af6 lj;lh{t eof] . af}4bz{gdf klg s]jn hfGg' dfq sfkmL 5, ug{' s]xL kb}{g .
huTf\df s]xL JolQmx¿ s]xL gul//xg ;Sb}gg\≤ pgLx¿sf nflu af}4wd{ ;fy{s x'g ;s]g . g s]xL
ug{' g s]xL kfpg' s]jn hfGg' g} af}4 bz{g xf] / hfkfgL h}g af}4wd{sf] Ps zfvf xf] .
ef/tv08eGbf aflx/ rLg, adf{, yfONofG8, hfkfg, sf]l/of / ltAatdf af}4wd{ :yflkt x'g;Sof] .
h'g cz'l4 ug{ oxfF af}4wd{ /fhL ePg, ltg} s'/fx¿df ToxfF pgLx¿n] ;Demf}tf ug{'k¥of] . To;}n]
of] wd{ cGoq sd{sf08 aGof] . ha;Dd ;fª\Vo dfq lyof] ta;Dd of] k|Voft x'g ;s]g lsgeg]
z'4 ;fª\Vo w]/} sd JolQmx¿n] dfq a'‰b5g\ . ha o; wd{df ;Demf}tf eof] ta of] wd{ ToxfF
:yflkt x'g;Sof] . ;fª\Vosf] z'4 ljrf/wf/fnfO{ cg';/0f ug]{x¿ cNk;ª\Vofdf dfq /x]sf] x'gfn]
pgLx¿ k|foM nf]k g} eP .
a|XdjfbLx¿ O{Zj/jfbL gx'g klg ;S5g\ . pgLx¿ cJoQm g} kof{Kt ePsf] 7fGb5g\ .
O{Zj/sf] cy{ ;[li6stf{ / a|Xdsf] cy{ z'4 hLjgsf] pmhf{ xf] . O{Zj/ xfd|f] wf/0ffsf ;fy} a|XdnfO{
k/af6 b]lvg] b[li6sf]0f klg xf] . lg/fsf/nfO{ xfdL ;f]Rg ;Sb}gf}+“ t/ cfsf/ lbP/ ;u'0fnfO{ xfdL
;f]Rg ;S5f}+“ . a|Xd ha dg'iosf] dgaf6 x]l/G5 ta O{Zj/ aGb5 . of] O{Zj/ dg'iosf] lgdf{0f xf] .
JolQm hlt ljrf/nfO{ 5f8]/ lglj{rf/df hfG5 Tolt g} O{Zj/ klg x/fpF5 clg lg/fsf/ / lgu{'0f

nf]suLtf– 49
cWofo–@
dfq z]if /xG5, ToxL a|Xd xf] . s[i0fn] klxn] z'4 ;fª\Vosf] s'/f ug{'eof] t/ ch{'gnfO{ To;sf] s'g}
k|efj gk/]kl5 sd{of]usf af/]df atfpg tTk/ x'g'eof] . ;fª\Vo dg'iosf] pRrtd a'l4af6 rN5
t/ of]u ;fdfGo a'l4af6 klg rNg ;S5 . ;fª\Vo z'4 1fg xf] / of]u z'4 lqmof xf] . ;f/f ;+;f/sf]
lrGtgnfO{ oL b'O{ lx:;fdf afF8\g ;lsG5 . sd{k|lt cf:yfjfGf\x¿nfO{ of]u / s]xL gug]{ 1fgk|lt
cf:yfjfGf\x¿nfO{ ;fª\Vosf] sf]l6df /fVg ;lsG5 .
g]xfleqmdgfzf]˜l:t k|Tojfof] g ljBt] .
:jNkdKo:o wd{:o qfot] dxtf] eoft\ ..$)..
lgisfd sd{of]udf ;da'l4¿k wd{sf] cf/De / aLhsf] gfz x'bF }g, o;df pN6f] -kfk_ kmn klg
x'bF }g . o; dfu{df ul/Psf] wd{sf] ;fgf] k|of; -cg'i7fg_ n] klg eofgs 8/af6 p4f/ u5{ jf d'Qm
u/fOlbG5 ..
lgisfd sd{sf] s'g} klg sbd Joy{ x'Fb}g cyf{t\ ;fgf] k|of; klg v]/ hfFb}g / ;sfd sd{sf]
7'nf]eGbf 7'nf] sbd klg Joy{ g} hfG5 . ;sfd a'l4 ;bf c;kmn x'G5 . hlt kmn cfP klg ;sfd
sd{df JolQm ;Gt'i6 x'Fb}g a? emg\ a9L ck]Iff ub{5 . ck]Iffsf] s'g} ;Ldf jf cGt gePsfn] x/]s
;kmntfnfO{ klg p;n] c;kmntf 7fGb5 lsgeg] ToxfF ck]Iff hlt eP klg gk'Ug] x'G5 . h];'s}
kfP klg dg t[Kt x'Fb}g, ;Gtf]ifsf] cg'e"lt x'Fb}g . To;}n] ;sfd sd{ c;kmn x'g afWo 5 t/
lgisfd sd{sf] ;fgf]eGbf ;fgf] c+z klg lgikmn geP/ ;kmn g} x'G5 . lgisfd ePkl5 ck]Iff/lxt
x'g] ePsfn] h] kfP klg 7'nf] g} x'G5 / ;Gtf]if k|fKt x'G5 . ck]Iff cGtxLg / cgGt 5 . >Ls[i0f
cem hf]8 lb“b} eGg'x'G5– lgisfd sd{of]udf ;da'l4¿k wd{sf] cf/De / aLhsf] gfz x'Fb}g / pN6f]
kmn klg x'Fb}g . o; dfu{df ul/Psf] wd{sf] ;fgf] k|of;n] klg eofgs 8/af6 p4f/ jf d'Qm ub{5 .
x] ch'{g Û ck]Iff¿kL c;Dej k"lt{ x'g] ljifonfO{ x6fO{, rfxgf Pjd\ jf;gf/lxt x'g ;s] ;fgf]
sd{n] klg t[lKt lbG5 . lgisfdsdL{nfO{ slxNo} klg ljiffb k|fKt x'Fb}g . wgL JolQmsf ck]Iff w]/}
x'gfn] pm ljiffbnfO{ k|fKt x'G5 / ul/asf ck]Iff ;fgf jf yf]/} x'g] x'Fbf pm ljiffbdf sd k|fKt x'G5 .
ul/a cgGt ck]Iff ub}{g t/ wgLnfO{ hlt eP klg k'Ub}g .
cd]l/sg n]vs kfjn u'8d}g (Pawl Goodman) n] cd]l/sfsf ;DaGwdf n]v]sf 5g\–
dg'io hfltn] h] h] ck]Iff u/]sf lyP TfL ;a} cd]l/sfdf k"/f eO;s] t/ klg cd]l/sfdf hlt b'v,
tgfj of qf; 5 Tolt b'v, tgfj / qf; ljsf;z"Go cflbjf;Lx¿df klg 5}g . cfh klZrddf
;f/f ;kgf k"/f eP klg ck]Iff cgGt ePsfn] tgfj 36\g]eGbf cem a9]sf] a9\o} 5 . b''lgofFdf
lzlIft ju{sf JolQmx¿ ul/a Pjd\ clzlIft ju{eGbf Hofbf ck]Iff /fVb5g\ . pgLx¿nfO{ zflGt
Pjd\ ;Gtf]ifsf] cg'e"lt x'g ufx|f] 5 . wgL–ul/a, lzlIft–clzlIft eGbf klg ck]Iffsf sf/0f
dfgjn] ;Gtf]ifsf] cg'e"lt ug{ ;s]sf] 5}g .
>Ls[i0f slxNo} klg c;kmntf gNofpg] lgisfd sd{df hf]8 lbg'x'G5 . ck]Iff gePkl5 afwf
cfpg] k|Zg g} x'Fb}g . uËf ;d'›lt/ k|jflxt x'g] qmddf gS;f sf]/]/ aUg vf]h] cg]sf}+ afwf–
c8\rgx¿ t]l;{G5g\ t/ lgisfd efjn] aUbf ;d'›;Dd lgaf{w 9Ën] k'lU5g\ . uËfsf nflu h'g dfu{
cfkm}+ aG5 Tof] g} pgsf] af6f] xf] . dg'ion] sd{ ubf{ tTsfn kmnsf] cfzf g/fvL cl3 a9\of] eg]
p;sf] hLjgdf afwf cfpFb}g . h] k|fKt x'G5 To;df ;Gtf]if dfg]/ k/dfTdfnfO{ wGojfb lbG5 .
lgisfdsdL{x¿ ck]Iff/lxt x'g] ePsfn] pgLx¿nfO{ ;b}j kl/l:ylt cg's"n g} x'G5, ljljw qf;,
ljiffb, c;kmntf Pjd\ tgfjsf] 8/ x'Fb}g . lgisfdsdL{nfO{ kxf8h:tf] ljzfn eon] klg 5'b}g .
;fgf] sfdgfn] klg kxf8 hqf] eo / ljiffb Nofpg] x'Fbf hLjg c:tJo:t agfOlbG5 . ;fdfGo

nf]suLtf– 50
cWofo–@
rfxgfn] klg b'v lgDTofpF5 . af6fdf lxF8\bf kl/lrtx¿n] gd:sf/ gubf{ klg xfdL b'vL x'G5f}+ .
;sfd sd{df ;fgf] ck]Iffn] klg 7'nf] b'v k|fKt x'G5 .
Joj;foflTdsf a'l4/]s]x s'?gGbg .
ax'zfvf XogGtfZr a'4of]˜Joj;flogfd\ ..$!..
x] s'?gGbg Û ;da'l4k|flKtsf ljifodf b[9 lgZro, b[9 k|lt1f ePsfsf] a'l4 Pp6} x'G5 / b[9
lgZro gePsf dg'iox¿sf] a'l4 cg]s zfvfx¿df ljeflht x'G5 ..
dg'iosf] dg jf lrQ cv08 jf v08–v08 x'g ;S5 . To:t} p;sf] a'l4 klg v08–v08df
ljeflht, :jlj/f]wL jf cljeflht klg x'g ;S5 . ;fwf/0ftof ljifon] el/Psf] dgsf] cj:yf ax'
lrQjfg\ x'G5 . ax'lrQ dfq xf]Og, Ps lrQsf ljk/Lt csf]{ lrQ klg x'g ;S5 . xfd|f] lrQ cfˆgf
nflu Pp6f / csf{sf nflu cs}{ x'G5 . clwsf+z ;do xfdL b'O{ dgsf x'G5f}+“ . aflx/L b'lgofFnfO{
b]vfpg OdfGfbf/L k|bz{g u5f“}{+ t/ leq xfdL a]Odfg x'G5f}+ . lrQ xfd|f] cg]sf}“ v08df ljeflht
x'gfn] ljk/Lt cfsfª\Iffn] xfd|f] dgnfO{ ;dfT5 . dg'ionfO{ zflGtsf ;fy} wg / k|lti7f klg
rflxG5 .
>Ls[i0f eGg'x'G5– ljifodf cf;Qm lrQ Ps}k6s w]/} ljifox¿sf] ck]Iff u5{ / v08–v08df
6'6\5 t/ sNof0fdfu{df b[9 lgZro / b[9 k|lt1f ePsf lgisfdsdL{sf] a'l4 Pp6} x'G5 . hf] JolQm
ck]Iff/lxt eP/ lgisfd sd{ ub{5 p;sf] lrQ ljeflht x'Fb}g . hxfF dg vl08t x'Fb}g ToxfF ;'v,
zflGt, cfgGb, ;ËLt, ;f}Gbo{ / zlQm klg k|fKt x'G5 . dg vl08t ePdf zflGtsf] cg'e"lt ug{
;lsGg . dgn] zflGtsf] cg'e"lt ug{ ;s]df ;a} s'/f kfpg ;lsG5 . ljifosf] bf}8n] czflGt /
gbf}l8g] cvl08t dgn] zflGt NofpF5 . lgisfd sd{sf] efjbzfn] Ps dg cyf{t\ cvl08t dgsf]
ljsf; ub{5 / hxfF dg Ps x'G5 ToxfF lgZrofTds a'l4 x'G5 . clgZrosf nflu sd;]sd b'O{ dg
rflxG5 . ;sfd sd{n] cfˆg} dgsf lj?4 lgZro u5{ . To;}n] >Ls[i0f eGg'x'G5– hf] lgisfd
sd{sf] ofqfdf lgl:sG5 p;sf] a'l4 lgZrofTds x'G5 lsgeg] p;sf] dg ljifox¿df nfUb}g .
p;n] sfdgfsf] Joy{tfnfO{ a'‰b5 . o;/L sd{kmnsf] cfzf gug]{ JolQm If0fhLjL eP/ sd{ u5{ /
pm :jtM Ps dgsf] x'G5 .
oflddf+ k'liktf+ jfr+ k|jbGToljklZrtM .
j]bjfb/tfM kfy{ gfGob:tLlt jflbgM ..$@..
x] kfy{ Û j]bdf pNn]v cfnÍfl/s jrgx¿k|lt cf;Qm ePsf cNk1fgL dflg;x¿ ef]u jf
sd{sf08afx]s c¿ s]xL 5}g egL b]vfj6L jrg dfq eGb5g\ ..
sfdfTdfgM :ju{k/f hGdsd{kmnk|bfd\ .
lqmofljz]ifax'nf+ ef]u}Zjo{ult+ k|lt ..$#..
cJoj;foL dflg;x¿ hf] OlG›ot[lKt jf :ju{k|flKtsf lglDt OR5's 5g\ ltgLx¿ hGd, d[To'
Pjd\ ef]u, P]Zjo{ k|flKt u/fpg] w]/} ;sfd sd{x¿sf] j0f{g / To:t} sd{ ug]{ ub{5g\ ..
ef]u}Zjo{k|;Qmfgf+ tofkÅtr]t;fd\ .
Joj;foflTdsf a'l4M ;dfwf} g ljwLot] ..$$..
sd{sf08sf k'likt jrgsf sf/0fn] ef]u / P]Zjo{df cf;Qm ePsf dg'iox¿ h;sf]
cGt:s/0f ef]utkm{ lvlrPsf] 5, To:tf dg'iox¿sf] cGt:s/0fdf l:y/ a'l4 /xg ;Sb}g ..

nf]suLtf– 51
cWofo–@
>Ls[i0f eGg'x'G5– x] kfy{ Û j]bdf plNnlvt cfnÍfl/s jrgx¿k|lt cf;Qm ePsf cNk1fgL
sd{sf08afx]s c¿ s]xL 5}g egL b]vfj6L jrg dfq eGb5g\ . hf] dg'io ;'v, sfdgf, ljifo–
jf;gfaf6 pTk|]l/t eP/ huTf\df ;a} s'/f :ju{ dfq b]V5g\, / o; ;+;f/df dfq xf]Og k/nf]sdf
klg ;'vsf] g} dfu ub{5g\, To:tf JolQm lgisfdsdL{ x'g ;Sb}gg\ . hf] JolQm s]xL kfpg] cfsfª\Iff
/fv]/ sd{ ub{5, p;n] sd{of]unfO{ k|fKt ug{ ;Sb}g . sd{of]usf] df}lns cfwf/ kmnsf] cfzf/lxt
sfdgf xf] . >Ls[i0f sd{ jf;gf/lxt Pjd\ sfdgf/lxt x'g'k5{ eGg'x'G5 . o;/L jf;gf /
sfdgf/lxt sd{ ubf{ sd{sf] pTk|]/0ff s;/L k|fKt x'G5 eGg] ;f]r x'g ;S5 . To;}n] klZrdsf
dgf]j}1flgs ljgf sfdgfsf] sd{ x'g ;Sb}g eG5g\ .
>Ls[i0f l7s ljk/Lt s'/f ug{'x'G5 . pxfF eGg'x'G5– OlG›o t[lKtsf OR5's hGd–d[To' Pjd\
ef]u–P]Zjo{ k|fKt u/fpg] ;sfd sd{x¿ ub{5g\ . pxfFsf] egfO cg';f/ sd{ ha;Dd ;sfd x''G5
ta;Dd To:tf] sd{n] b'v / ljiffb dfq lbG5 . :ju{, ;'v cflbsf] rfxgf gi6 ePkl5 dfq sd{ z'4
x'G5 . z'4sd{nfO{ g} lgisfd sd{ of sd{of]u elgG5 . lgisfd sd{ of sd{of]u :jod\sf] d'lQm xf] .
lgisfd sd{of]uLnfO{ cGo s'g} df]Ifsf] h?/t kb}{g . s'g} klg b[Zo jf cb[Zo sd{ hxfF k|]/0ff,
rfxgf n's]sf] x'G5 Tof] lgisfd sd{ x'g ;Sb}g . To;}n] >Ls[i0f eGg'x'G5– x] ch{'g Û sd{sf08sf
k'likt jrgsf sf/0fn] ef]u / P]Zjo{df cf;Qm ePsf tyf cGt:s/0f ef]utkm{ lvlrPsf
dg'iox¿sf] cGt:s/0fdf l:y/ a'l4 /xg ;Sb}g . t;y{ pgLx¿ ;sfd sd{ ub{5g\ .
csa/n] Ps lbg tfg;]gnfO{ pgsf] ;ËLt–snfsf] k|z+;f ubf{ tfg;]gn] cfˆgf u'?sf]
t'ngfdf cfkm" ;fdfGo /x]sf] atfP . csa/n] tfg;]gsf] u'¿;“u e]6\g vf]Hbf tfg;]gn] u'?nfO{
e]6\g u'¿ sxfF g} hfg'kg]{ atfPkl5 b'j}hgf od'gfsf] lsgf/df k'u] . u'? xl/bf;sf] ;ËLtn]
csa/nfO{ dGqd'Uw agfof] / cfgGbn] ljef]/ eP/ To; ;ª\uLtsf] wf/df klUnP/ aUg yfn] .
o;cl3 pgn] o:tf] ;ËLt slxNo} ;'g]sf lyPgg\ . u'?sf] h:tf] snf tfg;]gdf lsg gePsf] egL
pgnfO{ ;f]Wbf pgn] cfkm" s]xL kfpg] clenfiffn] ahfpg] / u'?n] k"0f{ lgisfd eP/ ahfpg] x'Fbf
cfˆgf] snf ;fwg dfq ePsf] / ;fWo gePsf] hjfkm lbP . tfg;]gn] u'?n] lgisfd efjn] ahfpg]
x'Fbf / k/dfTdf pxfFsf] k|f0fdf el/Psfn] ToxL snf u'?af6 wf/f k|jfx ¿kdf k|jflxt ePsf]
atfP . of] cl:tTjdf ;a} sfo{ lg:jfy{ efjn] eO/x]sf] 5 . h:tf] gbL lg:jfy{ efjn] clj/n
alu/x]sf] 5, km"n ;dodf km'ln/x]sf] 5, xfjf lg/Gt/ k|jflxt eO/x]sf] 5 / ;"o{n] lg/Gt/ k|sfz
Pjd\ tfk lbO/x]sf] 5 . dg'ionfO{ 5f]8]/ ;f/f huTf\sf] pmhf{ csf/0f cfgGbn] el/P/ lgisfd
k|jflxt eO/x]sf] 5 .
h'g lbg cfsfª\Iff / rfxgf/lxt x'Fb} s[To el/P/ aUg yfN5, To;} lbg lgisfd sd{ kmlnt
x'G5 . cfsfª\Iffo'Qm sfd ;sfd x'G5 / ha :jtM:km"t{ ¿kdf el/Psf] pmhf{ aUg yfN5 ta Tof]
s[To lgisfd x'G5 . ;sfd sd{ sd{of]u x'Fb}g, lgisfd sd{ dfq sd{of]u x'G5 . O{Zj/ kfpg]
clenfiffn] ehg ul/of] eg] Tof] s[To ;sfd x'G5 . sfdgfn] O{Zj/ k|fKt ug{ ;lsGg . s'g} klg
k|fy{gf jf ehg :jtM:km"t{ ¿kdf ufOof] eg] Tof] lgisfd xf] . s]xL kfpg] OR5fn] ul/Psf] s[To
kfkk"0f{ x'G5 . sfdgf/lxt z''4 s[To dfq lgisfd x'G5 . hd{g ljrf/s OdfGo'n sfG6 (Immanual
Kant) sf cg';f/ cfsfª\Iff/lxt st{Jo z'4 Pjd\ lgisfd xf] eg] cfsfª\Iffo'Qm st{Jo ;sfd Pjd\
kfk xf] . af6fdf lxF8\bf s'g} a6'jfsf] 5ftf v:bf p7fP/ lbPkl5 wGojfb cfcf];\ eGg]] rfxgf
/flvof] eg] Tof] ;sfd sd{ x'G5 / ck]Iff /flvPg eg] lgisfd sd{ x'G5 . k|]/0ff/lxt s[Toaf6
lgisfd sd{ kmlnt x'G5 . lgisfd sd{df rfxgf/lxt eP/ sd{ ug{' g} kof{Kt x'G5 . sd{af6

nf]suLtf– 52
cWofo–@
sfdgf x6\g' sd{of]u xf] . o:tf] sd{ ;fwf/0f sd{ g/x]/ of]u aG5 . sd{ ha of]u aG5 ta kfk–
k'0o / aGwg–d'lQmaf6 JolQm kf/ x'G5 .
q}u'0oljifof j]bf lg:q}u'0of] ejfh{'g .
lgå{Gåf] lgTo;Œj:yf] lgof]{uIf]d cfTdjfg\ ..$%..
x] ch{'g Û j}lbs ;flxTodf ef}lts k|s[ltsf tLg u'0fsf ;DaGwdf j0f{g ul/Psf] 5 . o;y{
ltdL oL lqu'0faf6 /lxt, of]uIf]d–nfe / ;'/Iffsf lrGtfaf6 d'Qm / lgTo ;Œjdf /x]/ cfTdfdf
l:yt xf]pm ..
>Ls[i0f eGg'x'G5– x] ch'{g /fu / å]if, nfe–xfgL, of]uIf]d–;'/Iffaf6 d'Qm eO{ z"Go ag /
cfTdfdf l:yt xf]pm . /fu / å]ifdWo] Psdf x'g ;lhnf] 5 . wg;ª\u|x ug{' /fu / TofUg' lj/fu xf] .
oL b'O{df r'gfj ug{ ;lhnf] x'G5 t/ o;af6 d'Qm x'g ufx|f] 5 . dgnfO{ /fu–lj/fu / nfe–xfgLsf]
r'gfj ug{ ;lhnf] 5 . /fu geP lj/fu / lj/fu geP /fu r'Gg ;lsG5 . ha dgn] s'g} r'gfj
ub}{g ta dg ;dfKt x'G5 . r'gfj ug'{ g} dgsf] cfwf/ xf] / r'gfj gug'{ g} dg ljgfsf] cj:yf
xf] . 5gf]6 g} åGå xf]≤ To;}n] >Ls[i0f eGg'x'G5– r'gfj ubf{ 5gf]6 gul/Psf] j:t' blaP/ leq a:5 /
Ps ;dodf el/P/ lj:kmf]6 x'G5 To;}n] r'gfjaf6 åGå l;lh{G5 . r]tg / cr]tg larsf] åGådf
klg l7s o:t} x'G5 . qmf]w gug]{ k|lt1f r]tg dgn] u5{ / qmf]w cr]tg dgdf hDdf eP/ ba]/
a:5 . leq n8fOF x'Fbf cr]tg dgn] / aflx/ åGå x'Fbf r]tg dgn] lhT5 . dgf]j}1flgsx¿sf
cg';f/ olb dgnfO{ bz lx:;fdf afF8\of}F eg] gf} lx:;f cr]tg dg / Ps lx:;f r]tg dg x'G5 .
r]tgsf] eGbf gf} u'0ff a9L tfut cr]tg;Fu x'G5 . To;}n] JolQmn] grfxFbf grfxFb} /f]Sg g;s]/
qmf]w u5{ . xfd|f] cr]tg dgsf] lx:;f r]tg dgeGbf alnof] x'G5 . To;}n] xfdLn] rfx]sf] eGbf
grfx]sf] sfd dgn] u/fpF5 . oxL åGå dg'iosf] gs{ xf] .
>Ls[i0f eGg'x'G5– x] ch{'g Û k|s[ltsf tLg u'0faf6 /lxt ;fy} /fu–å]if, of]uIf]d nfe /
;'/Iffsf lrGtfaf6 d'Qm / lgTo ;Œjdf /x]/ cfTdfdf l:yt xf]pm . s[i0fsf ljrf/df /fu / å]if
larsf] åGåaf6 hf] d'Qm x'G5, p;}n] hLjgsf] k/d ;TonfO{ hfGb5 . hf] åGåsf] 3]/fdf /lx/xG5, pm
hLjgsf] gs{df afFRb5 . o:tf] åGå/lxt lgå{Gåtfdf lgisfd sd{ kmlnt x'G5 . /fu–å]if ePsf]
cj:yfdf r]tgf z'4 xF'b}g t/ r]tgf ha z"Go x'G5 ta dfq z'4 x'G5 . r]tgf bk{0f ePsfn] /fu /
lj/fusf] lrQ o;df kmlnt eO/xG5 . r]tgf z'4 ePkl5 dfq bk{0f z'4 x'G5 . r]tgf z"Go x'Fbf
r}tGo dfq afFsL /xG5 h'g a|Xd / d'lQmsf] cg'ej xf] . z'4 / a|Xd Pp6} cg'ejsf b'O{ lsgf/f
x'g\ . a|Xdsf] P]gfdf /x]sf tl:a/x¿sf] ;ª\u|x g} ;+;f/ xf] . xfd|f] lrQdf cgGt tl:a/x¿ 5g\ .
t;y{ >Ls[i0f eGg''x'G5– r'gfj gu/L lgGå{Gå lrQ eO{, z"Go ag / Tof] If0fdf h] hflgG5 ToxL
hLjgsf] k/d ;To Pjd\ k/d 1fg xf] .
of]uIf]d cfTdjfg\ JolQm;Fu hf]l8Psf] x'G5 . xfdL slxNo} k|sfz b]Vb}gf}+ dfq k|sflzt j:t'
b]V5f}+ . k|sfz t xfd|f] cg'dfg dfq xf] . ha s'g} JolQm z"Go cj:yfdf k'U5, ta of]uIf]d k|s6
x'G5 . z"Go cj:yfdf k'u]sf] JolQmsf] cfTdl:ylt c¿n] b]Vb}gg\ . ha s'g} JolQm cfglGbt x'G5,
ta c¿n] p;leqsf] cfgGb b]Vb}gg\, cfgGbn] el/k"0f{ cj:yf dfq b]lvG5 . 1fgLhgsf] leqsf]
1fgsf] cj:yf b]lvFb}g t/ 1fgsf k|s6 ¿k eg] b]lvG5g\ . leq t cfTdfsf] z'4 cj:yf g} /xG5 /
of]uIf]d z'4tfsf] ¿kdf k|s6 x'G5 . sf]xL cfTdjfg\ x'g' leqL 36gf xf] eg] of]uIf]d aflx/L 36gf
xf]≤ To;}n] of] s'g} g s'g} ¿kdf k|s6 x'G5 .

nf]suLtf– 53
cWofo–@
ljgf r'gfj åGåaf6 d''Qm ePdf JolQm zlQm;DkGg x'G5 . cxª\sf/n] zlQm;DkGg x'g' eg]sf]
bLgxLg x'g' xf] . h'g lbg JolQm cfˆgf] ;a} cxª\sf/ 5f]8]/ k/dfTdfdf ;dlk{t x'G5, ta
k/dfTdfsf] ;Dk"0f{ zlQmaf6 pm kl/k"0f{ eP/ zlQm;DkGg x'G5 . cxª\sf/af6 d'Qm JolQmsf] zlQm
k/dfTdfsf] zlQmdf ;dflxt x'G5 Pjd\ p;sf ;a} sd{ k/dfTdfsf sd{ aG5g\ . kb–k|lti7fsf]
zlQm s';L{df a;'Gh]n;Dd x'G5 . s';L{af6 x6\g] lalQs} zlQm cGt x'G5 . >Ls[i0fn] eGg'ePsf] zlQm
o:tf] pmhf{ xf] hf] kb;Fu geO{ k/dfTdfsf] zlQm;Fu hf]l8g';Fu ;DalGwt 5 . ha JolQm z"Go x'G5,
ta pm ;j{sf] pmhf{sf nflu 7fpF vfnL u5{ / ToxfF ;j{sf] zlQm k|j]z x'G5, clg pm ;jf]{Rr
zlQmzfnL aG5 . o:tf] zlQmaf6 lkmtf{ x'g'kb}{g, of] lr/:yfoL x'G5 . o:tf] zlQmzfnL JolQm
k/dfTdfsf] zlQm;Fu hf]l8+“bf ToxfF of]uIf]d kmlnt x'G5 .
ofjfgy{ pbkfg] ;j{tM ;DKn'tf]bs] .
tfjfG;j]{if' j]b]if' a|fXd0f:o ljhfgtM ..$^..
h;/L ;j{q 7'nf] hnfzo e]l6Pkl5 dg''ionfO{ ;–;fgf s'jfsf] hlt k|of]hg /xG5 Tolt g}
a|XdnfO{ tŒjn] a'‰g] a|Xd1fgLnfO{ j]bsf] k|of]hg /xG5 ..
;–;fgf gbL, kf]v/L, em/gf, Ogf/ cflbdf g'xfpFbf h'g cfgGb jf kljqtf k|fKt x'G5 Tof]
eGbf cg]sf}+ u'0ff a9L kljqtf, k'0o jf cfgGb ;fu/df 8'a'NsL dfbf{ k|fKt x'G5 . To:t} zAbx¿
klg zf:q jf jfª\dodf hlt kfOG5g\ To;eGbf cg]sf}+ u'0ff a9L 1fgsf] ;fu/df kfOG5g\ . j]b
nufot zf:qdf hlt zAb jf 1fg e]l6G5 To;eGbf cgGt u'0ff a9L 1fg a|Xd1fgLdf e]l6G5 .
To;}n] c;Lldttfdf k'u]kl5 ;Ldfdf cfl>t x'g' cfjZos 5}g . To:t} k/a|XdnfO{ hfg]kl5 j]bnfO{
5f]8\g'k/] klg lrGtf lng'kb}{g≤ lglZrGt eP/ 5f8\bf x'G5 lsgeg] j]bsf] p2]Zo g} 1fg k|fKt ug{' xf]
jf k/a|XdnfO{ hfGg' xf] . To;}n] >Ls[i0f eGg'x'G5– x] ch{'g Û h;/L ;j{q 7'nf] hnfzo e]l6Pkl5
dg'ionfO{ ;–;fgf s'jfFsf] hlt k|of]hg /xG5 Tolt g} a|XdnfO{ tŒjn] a'‰g] a|Xd1fgLnfO{ j]bsf]
/xG5 . ;Tosf nflu zAb 5f]8\g' cg'lrt xf]Og . cg'ejsf nflu zf:q 5f]8\g' ;j{yf plrt x'G5 .
h] oxfF kfOG5 To;eGbf cgGt u'0ff a9L 1fg / cg'ej a|Xd1fgLdf kfOG5 .
csf]{ s'/f– 1fgdf, ;fu/df / c;Lddf kfOg] lrh ;Lldtsf nflu 5f]8\g' pko'Qm x'Fb}g .
3/sf] wf/fdf ;fu/nfO{ s}b ug{' d"v{tf xf] . ;fu/nfO{ Ogf/df / 1fgnfO{ zf:qdf s}b ug{'x'Fb}g, of]
eofjx x'G5 . zf:q1fg ;Ldfdf afFlwPsf] x'G5 . zf:q c¿sf] 1fg xf] t/ :j–cflh{t 1fg jf
cg'e"lt eg] cfˆg} 1fg xf] . xfdL;Fu cf–cfˆgf wd{, ;Dk|bfo cg';f/sf zf:qx¿ 5g\ / ltgnfO{
cjnDag ub}{ Tof] c;Ld Pjd\ cyfx 1fg ;fu/nfO{ TofUbf eg] 7'nf] e"n x'G5 . To;}n] cf–cfˆgf
wd{, zf:q, cf:yfsf nflu 1fg 5f]8\g' eg]sf] e"n xf] / o:tf] JolQm cefuL xf] . h'g lrh zf:q,
wd{, ;Dk|bfo jf cf:yfdf kfOG5 To;eGbf cg]sf}+ u'0ff cfTd1fgdf kfOG5 . xfdL b'O{ zf:q jf b'O{
hfGg] JolQmx¿sf lardf t'ngf u5f}{+ . xfdL 1fg / zf:qsf lardf t'ngf ub}{gf}“ a? zf:qzf:q
lar t'ngf u5f}{+ . cg'ejljgf 1fg x'Fb}g, cg'ej t ;b}j :jod\sf] lghL x'G5 . c¿af6 ;'g]/ a'‰g'
zf:q 1fg xf] t/ cfˆg} :j–cflh{t cg'ej 1fg xf] .
zf:qsf] k'/ftg gfd >'lt -;'g]sf]_, :d[lt -:d/0f u/]sf]_ xf], cfkm}“n] hfg]sf] xf]Og . ;a}
zf:q >'lt–:d[lt x'g\, bz{g xf]Ogg\ t/ …;ToÚ bz{g xf] . zf:q pkof]uL x'g;S5 t/ To;df cGw
>4f ug{' /fd|f] xf]Og . zf:qaf6 c¿n] hfg]sf] s'/f d klg hfGg ;S5' eGg]] k|]/0ff k|fKt x'G5 t/
hfGg' t cfkm}“n] k5{ . 3/sf] wf/f jf Ogf/ cfkm}“n] agfPsf] x'G5 t/ ;fu/ :jlgld{t xf] / ;fu/;Dd

nf]suLtf– 54
cWofo–@
cfkm}“ k'Ug'k5{ . zf:q Ogf/ jf wf/f xf] h;df ;fu/sf] emns dfq x'G5 t/ …1fgÚ d'Qm ;Ldf/lxt
;fu/ xf] .
sd{0o]jflwsf/:t] df kmn]if' sbfrg .
df sd{kmnx]t'e{"df{ t] ;Ëf]˜:Tjsd{l0f ..$&..
x] ch{'g Û ltdLnfO{ st{Jo sd{ ug]{ dfq clwsf/ 5 . sd{sf] kmn kfpg], gkfpg] s'/f ltd|f]
cwLgdf 5}g . ltdL cfkm"nfO{ sd{sf] kmnsf] sf/0f klg gdfg / slxNo} st{Joaf6 ljd'v klg gag ..
sd{of]usf] cfwf/ eg]sf] g} sd{kmndf geO{ sd{df dfq xfd|f] clwsf/ 5 eGg] xf] . xfdLnfO{
sd{ ug]{ :jtGqtf 5, t/ sd{kmndf xfd|f] :jtGqtf 5}g lsgeg] sd{ JolQmaf6 x'G5 / kmn
;dli6af6 dfq k|fKt x'G5 . xfdLnfO{ sd{ ug]{ clwsf/ 5 lsgeg] Tof] xfd|f] xftdf ePsfn] ;DkGg
ug{ ;S5f}“ . kmnsf] clwsf/ ;dli6sf] xftdf 5, xfdL;Fu 5}g t/ xfdL kmnsf] cfzf /fv]/ dfq
sd{ u5f}{+ . t;y{ >Ls[i0f eGg'x'G5– x] ch{'g ltdLnfO{ st{Jo sd{ ug]{ dfq clwsf/ 5 . sd{sf] kmn
ltd|f] cwLgdf 5}g . ltdL cfk"mnfO{ sd{sf] kmnsf] sf/0f gdfg / st{Josd{af6 ljd'v klg gag .
xfdL sd{ cfh u5f}{+ t/ ef]ln xfdL oxLF /xg] 5f}“ eGg]] s'g} lglZrttf 5}g . xfdL PsIf0f klg oxLF
x'G5f}+ eGg]] kSsf 5}g . kmn tTsfn k|fKt x'Fb}g / kmnsf nflu eljiodf k|tLIff ug{'k5{ . xfdLnfO{
ef]ln laxfg ;"o{ pbfpF5 g} eGg] klg kSsf 5}g . Ps lbg t xfdLn] ;"of{:tnfO{ clGtd dfGg'kg]{
lbg klg cfpg ;S5 . j}1flgsx¿n] klg of] ;"o{ ca rf/ xhf/ jif{df c:t x'G5 eGg]] eljiojf0fL
u/]sf 5g\ . To;}n] xfd|f] hLjgsf] s'g} e/f];f 5}g h'g s'g} klg If0f c:t x'g ;S5 .
sd{ ;b}j clxn] / oxfF jt{dfgdf 5 t/ kmn ;bf ef]ln of eljiodf 5 . eljiosf nflu
cfzf /fVg' eg]sf] lg/fzf dfq kfpg' xf] . To;}n] h'g xfd|f] jzdf 5, xfdL ToxL u/f}+“ . sd{kmn
k|e'sf] xftdf 5f]l8lbg' g} a'l4dfgL x'G5 . kmnsf] cfsfª\Iffdf xfd|f] dg olt ;+nUg x'G5 ls xfd|f]
;Dk"0f{ r]tgf / pmhf{ kmnsf] k|flKtdf g} hfG5, h;sf sf/0f xfdL sd{ klg /fd|/L ug{ ;Sb}gf“}+ .
h;n] hlt kmnsf] cfsfª\Iff /fVof], Tolt g} kmn k|fKt x'Fb}g . hlt kmnsf] cfsfª\Iff g/fvL sd{
u¥of] Tolt g} kmn k|fKt x'G5 . lh;; eGg'x'G5– h;n] hf]ufpF5 To;;“+u vf]l;g] 5 / h;n] afF8\5,
To;nfO{ g} ;a} s'/f lbOg] 5 . h;n] cfkm"nfO{ k/dfTdfdf ;dlk{t u5{ To;n] g} ;a} s'/f kfpF5 /
h;n] cfkm"df g} kfpg] OR5f /fV5 To;n] s]xL klg kfpFb}g . To;}n] lgisfd sd{åf/f g} kmn
kfOG5 . kmnft'/ x'g' eg]sf] kmn k|fKt gx'g] ;Defjgf xf] . kmnsf] cf;lQm 5f]8\g] JolQmsf af/]df
k/dfTdfn] lrGtf u5{ . olb >4fo'Qm lrQn] kmn kfpFb}g eg] k/dfTdf g} 5}g eg]/ dfg] x'G5 .
kmnsf] cfzf /fVg' eg]sf] czl'4 / gfl:tstf xf] . kmnft'/ lrQ cz'l4n] el/Psf] x'G5 . >4fo'Qm
JolQmsf] sd{ k"0f{ x'G5 . ha sd{ k"0f{ x'G5, ta kmn kfpg] s'/fdf lglZrttf x'G5 .
b'of]{wgn] ›f}kbLnfO{ gª\Uofpg x/;Dej k|of; u/] klg ›f}kbL gUg eOgg\ lsgeg] s'g} klg
:qL :jod\n] grfx];Dd gUg x'g] ;Defjgf x'Fb}g . b'of]{wgn] ›f}kbLnfO{ gUg agfpg vf]h], Tof] pgsf]
P]lR5s sd{ lyof] / pgnfO{ gUg agfpg vf]Hg] OR5fsf] kmn eg] b'of]{wgsf] xftdf geP/
k/dfTdfsf] xftdf lyof] . To;}n] b'of]{wgn] b|f}kbLnfO{ gUg agfpg ;s]gg\ . sd{ b'of]{wgsf] xftdf
eP klg kmn O{Zj/sf] xftdf lyof] . dg'io t kmnsf] clt–cfzfn] sd{ u5{ t/ of] cfzfn] lg/fzf
dfq hGdfpF5 . sd{ xfd|f] xftdf ePsfn] sd{ u/]/ kmnsf] cfzf TofUg'k5{ . kmnsf] cfzf 5f]8\g]
JolQmsf] cfzf k"/f ug{ huTf\sf] ;f/f pmhf{ Ps x'G5 . dfu ug{' huTf\sf] pmhf{ ljk/Lt x'g' xf] .
To;}n] sd{ ug{' sd{of]uLsf] clwsf/ xf], kmn kfpg' k/dfTdfsf] k|;fb xf] .

nf]suLtf– 55
cWofo–@
of]u:yM s'? sdf{l0f ;Ë+ ToSTjf wg~ho .
l;4Øl;4Øf]M ;df] e"Tjf ;dTj+ of]u pRot] ..$*..
x] wg~ho Û ltdL cf;lQmnfO{ Tofu]/ / l;l4 / cl;l4df ;dfg a'l4jfnf eP/ of]udf l:yt
ePsf] st{Jo sd{ u/, ;dTjnfO{ g} of]u elgG5 ..
;dtf g} of]u xf] / ;Gt'ng b'O{ larsf] ;defj xf] . >Ls[i0f ch'{gnfO{ eGg'x'G5– x]
wg~ho Û cf;lQmnfO{ Tofu]/ l;l4 / cl;l4df 5gf]6 gu/L ;dfg j'l4jfnf eP/ of]udf l:yt
ePsf] st{Jo sd{ u/, ;dTjnfO{ g} of]u elgG5 . dgn] ;b}j /fd|f] / c;n 5gf]6 u5{ h'g dg
kb}{g To;nfO{ Tofu u5{ . t/ >Ls[i0f 5gf]6 g} gu/ eGg'x'G5 . b'j} j:t'sf ljz]iftf ;dfg 5g\
eg]/ hfg]kl5 r'gfj g} x'g ;Sb}g . ;dtf p;nfO{ k|fKt x'G5 hf] lardf /xG5 . xf];df r'gfj
gu/L ;defjdf pknAw x'g' g} of]u / Wofg xf] . >Ls[i0f h'g ;dtfsf] s'/f ub}{ x'g'x'G5 Tof]
;r]tgf ;dtfsf] xf] . xf];k"0f{ cj:yfdf ;d x'g' eg]sf] g} ;dtf xf] . b'O{ åGåaf6 lgå{Gå x'g] r'gfj
klg ;dtf xf]Og . of] klg r'gfj xf] / o; l:yltdf k'gM åGå x'G5 . lgå{Gåtf r'gfj/lxt ;dodf
dfq 3l6t x'G5 . åGåk|lt hfUg' g} ;dtfdf k'Ug] cj:yf xf] . ;kmntf–ljkmntf 36\5g\ / x/fpF5g\
t/ oL b'j} d xf]Og eg]/ hfGg'k5{ . To:t} lbg–/ft cfpF5 / hfG5 t/ d oL b'j}eGbf k[ys\ 5' eGg]]
af]wn] åGåsf] cj:yfaf6 lgå{Gådf k'¥ofpF5 / o; cj:yfdf ;dtf pknAw x'G5 . To;}n] >Ls[i0f
eGg'x'G5– ltdL l;l4–cl;l4x¿nfO{ 5f]8 / ;dtfdf pknAw xf]pm . ltdL wd{–cwd{, ;kmntf–
c;kmntf, /fd|f]–g/fd|f]sf] 5gf]6 gu/ . s] x'G5 s] x'Gg, tL ;a} 5f]8 . ltdL cfkm"df l:yt xf]pm,
hfu / ;dtfdf k|j]z u/ lsgeg] ;dtf g} of]u xf] .
b"/]0f Xoj/+ sd{ a'l4of]uf4g~ho .
a'4f} z/0fdlGjR5 s[k0ffM kmnx]tjM ..$(..
x] wg~ho Û ;dtf¿k a'l4of]ueGbf ;sfd sd{ lgs[i6 x'G5 . ctM ltdL ;da'l4df g} /Iffsf]
pkfo vf]h cyf{t\ ;defjdf /x]/ a'l4of]usf] z/0fdf hfpm lsgeg] sd{kmnsf] OR5f jf sfdgf /fVg]
JolQm s[k0f / bLg x'g\ ..
>Ls[i0f eGg'x'G5– x] wg~ho Û ;dtf¿k a'l4of]ueGbf ;sfd sd{ lgs[i6 x'G5 . ctM åGå
5f]8]/ :jod\ / a'l4of]unfO{ vf]h . JolQmsf] klxnf] kl/ro g} a'l4 xf] . :joDf\sf] åf/ a'l4 xf] / o;
åf/df k|j]z gu/Lsg sf]xL klg cfTdjfg\ / 1fgjfg\ x'g ;Sb}g . xfdL a'l4n] sd{sf] r'gfj u5{
egL 7fG5f“}+ . a'l4sf] åf/ xfdL aflx/ hfg dfq pkof]u u5f“}{ leq hfg pkof]u ub}{gf}+“ . ch{'g klg
a'l4sf] pkof]u aflx/sf nflu ub}{ 5g\ / s] u/]df l7s / s] u/]df a]l7s x'G5 eg]/ ;f]Wb} 5g\ .
t;y{ >Ls[i0f eGg'x'G5– ltdL a'l4of]usf] z/0fdf hfpm lsgeg] sd{kmnsf] OR5f jf sfdgf /fVg]
JolQm s[k0f / bLgxLg x'g\ . t'R5 a'l4 ePsf s[k0f JolQmx¿ cfˆgf] sd{sf] kmn ef]Ug rfxG5g\ /
o; aGwgdf cem a9L km:b5g\ . t/ ch{'g alxh{ut\ / kmnsf nflu a'l4sf] pkof]u ub}{5g\ t/
pgL leq k|j]z ug{ eg] a'l4sf] k|of]u ul//x]sf 5}gg\ .
>Ls[i0f eGg'x'G5– sd{sf] ;DaGwdf dfq a'l4sf] pkof]u ug{' lgs[i6tf xf], Jojxf/sf nflu
dfq a'l4sf] pkof]u ug{' a'l4sf] Go"gtd pkof]u xf] . dgf]j}1flgsx¿ eG5g\– >]i7 dg'iox¿ klg
cfˆgf] a'l4sf] kGw| k|ltzt eGbf a9L pkof]u ub}{gg\ . ;fwf/0fhg b'O{ k|ltzt hlt dfq a''l4sf]
pkof]u u5{g\ . dg'iosf] c7f/ jif{kl5 a'l4sf] ljsf; xF'b}g≤ To;kl5 hLjg rnfpg] cg'ej dfq
/xG5 . låtLo ljZjo'4df cd]l/sfn] ;}lgsx¿sf] a'l4 k/LIf0f u¥of] . cf};t a'l4 t]x| jif{eGbf a9L
s;}sf] klg kfOPg . To;}n] sd{sf nflu a'l4sf] pkof]u lgs[i6td pkof]u xf] . s[i0fsf] a'l4of]usf]
nf]suLtf– 56
cWofo–@
tfTko{ h'g lbg xfdL xfd|f] a'l4sf] k|of]u cfkm"nfO{ hfGgsf nflu / :jod\sf] kl/rosf nflu u5f}{+
Tof] a'l4sf] clwstd pkof]u xf] / of] a'l4of]u xf] . a'l4sf] k|of]u leq ug{' ;xL cy{df o;sf]
pkof]u ug{' xf] . To;}n] t pxfF eGg'x'G5– x] ch{'g Û ltdL a'l4of]usf nflu pknAw xf]pm, :jod\
hfGgsf nflu a'l4 pkof]u u/ / To;nfO{ hfg hf] ;a} hfGg]jfnfnfO{ klg hfGb5 . ;a} b]Vg]jfnf
›i6fnfO{ hfg, ;a} 3l6t 36gfx¿nfO{ r'gfj gu/L ;fIfLnfO{ hfg ta ltdL ;dtfdf pknAw
ePkl5 lglZrGt x'g]5f} .
a'l4o'Qmf] hxftLx pe] ;'s[tb'is[t] .
t:dfBf]ufo o'Ho:j of]uM sd{;' sf}znd\ ..%)..
;fª\Voa'l4o'Qm JolQmn] g} kfk–k'0o, /fd|f–g/fd|f b'j} kmnnfO{ hLljt cj:yfdf g} TofUb5
cyf{t\ To;af6 d'Qm x'G5 . t;y{ sd{aGwgaf6 5'6\g ;da'l4sf nflu tNnLg xf]pm . of] a'l4¿k of]u g}
sd{sf] s'zntf xf] ..
;fª\Voof]u a'em]sf] JolQm kfk–k'0oaf6 d'Qm x'G5 / sd{sf] s'zntf k|fKt u5{ h;nfO{ of]u
elgG5 . h'g lbg JolQm cfˆgf] a'l4sf] pkof]u cGt/ofqfsf nflu u5{, ToxL ;do pm ;fª\VonfO{
k|fKt u5{ . :jod\df l:yt x'g] a'l4nfO{ >Ls[i0f ;fª\Voa'l4 eGg'x'G5 . pxfF eGg'x'G5– ;fª\Vo
a'l4o'Qm JolQmn] g} kfk–k'0o, /fd|f–g/fd|f b'a} kmnnfO{ TofUg ;S5 . t;y{ sd{ aGwgaf6 5'6\g
;da'l4df tNnLg xf]pm . 1fgdf ;fª\Vo ;jf]{Ts[i6 lgi7f xf] . Pp6f 1fg h;af6 xfdL 1]o -j:t'_
nfO{ hfGb5f“}+ / csf]{ 1fg h;af6 xfdL 1ftfnfO{ hfGb5f}+“ . Pp6f 1fgaf6 xfdL j:t'sf af/]df
hfGb5f}F / csf]{ 1fgaf6 xfdL lgoGqs jf stf{ -hfGg]jfnf_ nfO{ hfGb5f}“+ . Pp6f 1fg lj1fg ag]/
j:t'sf af/]df hfGb5 / csf]{ 1fg ;fª\Vo dxflj1fg jf k/d r}tGo zlQmsf af/]df hfGb5 . a6f]{g
/;]n (Bertrand Russel) n] klg 1fgnfO{ b'O{ efudf afF8]sf 5Gf\– Pp6f Knowledge / csf]{
Acquaintance . oLdWo] Pp6f kl/ro / csf]{ 1fg xf] . aflx/af6 hfGg'' kl/ro xf], 1fg xf]Og .
>Ls[i0f eGg'x'G5– c¿nfO{ xf]Og, :jod\nfO{ hfGg] 1fg ;fª\Vo1fg xf] . ;fª\Vo 1fgn]
leqaf6 xfdL h] 5f} / xfd|f] :jefj h:tf] 5 To;nfO{ hfGg ;S5f“} . To;}n] 1fgsf] cy{ cfTd1fg
xf] . lj1fg 1fg xf]Og of] t j:t'sf] hfgsf/L dfq xf] . lj1fg ljlzi6 1fg xf] eg] cfTd1fg dfq
s]jn 1fg xf] . ;fª\Vosf] cy{ Tof] 1fg xf] h;n] ;a} hfGg]nfO{ klg hfGb5 . cfTd1fg geP;Dd
To;nfO{ hfGg ;lsGg . >Ls[i0f eGg'x'G5– cfTdfnfO{ hfGg]lalQs} ;a} hfGb5f}+ . ha cfkm"nfO{
hfGb5f}+“, ta of]usd{sf] s'zntf aG5 / ;a} aGwgaf6 5'6\sf/f kfOG5 . a'l4¿k of]u g} sd{sf]
s'zntf xf] lsgeg] JolQmn] ;fª\Vo hfg]kl5 leq zfGt x'G5, p;leq s'g} c;Gt'ng / d[To';d]t
g/x]/ pm ;dtfdf pknAw x'G5 . To:tf] JolQmsf] sfo{df s'zntf :jtM x'G5 . leq olb ;fª\Voa'l4
5 eg] h] u/] klg /fd|f] / ;kmn eP/ cd[t al;{G5 . leqsf] zflGt g} aflx/sf] s'zntf xf] .
sd{h+ a'l4o'Qmf lx kmn+ ToSTjf dgLlif0fM .
hGdaGwljlgd{'QmfM kb+ uR5GTogfdod\ ..%!..
a'l4of]uo'Qm 1fgLhg hf] ;f+;fl/s sd{sf k|ltkmnaf6 d'Qm x'G5g\ / o;/L ltgLx¿ hGd–
d[To'sf] aGwgaf6 d'Qm eP/ cd[tdo k/d kb k|fKt u5{g\ ..
1fgof]u lgi7fdf k|fKt x'g] JolQm åGå/lxt x'G5 . dfg–ckdfg, ho–k/fho, ;'v–b'v h:tf
åGådf ge'nL ;dTj efjdf /Xof] eg] hGd / d[To'af6 d'Qm eP/ k/dkbdf k'luG5 . cfTdfsf] hGd–
d[To' x'Fb}g, t/ klg c1fgtfsf sf/0fn] JolQm s] ;f]R5 eg] hGd / d[To'sf] rqmaf6 kf/ x'g' 5 .

nf]suLtf– 57
cWofo–@
hGd–d[To'df gafFlwPsf] eP klg c1fgtfsf sf/0f pm cfkm"nfO{ afFlwPsf] 7fG5 . t/ ;fª\Von]
eG5– cl:tTjdf sxLF klg q'l6 5}g, q'l6 t s]jn xfd|f] a'l4df 5 . xfdLnfO{ hGd–d[To' x'G5 eGg]]
nfU5 t/ of] c;To xf] . xfdLn] hfGg] ;Gbe{df ljljw e'n ug{ ;S5f“}+, a'emfOdf sdhf]/L x'g;S5
t/ cl:tTjut e'n ePsf] eP hfg]/ a'em]/ x6fpg ;lsFb}g . hGd / d[To' cfTdfsf] x'Fb}g, s]jn
xfdL e|djz o;nfO{ ;To 7flg/x]5f“}+ . xfdL s;}n] klg cfkm" d/]sf] cg'ej u/]sf 5}gf“}+, s]jn c¿
d/]sf] b]v]/ cg'dfg dfq ul//x]sf 5f“}+ . xfdLnfO{ cfˆgf] hGdsf af/]df klg yfxf 5}g . xfdLnfO{
hLjgsf s'g} klg 36gfsf] hfgsf/L 5}g, s]jn csf{n] l;sfPsf] jf zf:q 3f]s]sf] cfwf/df dfq
a'em]sf 5f}+, cg'ej u/]/ hfg]sf 5}gf}+“ .
hGdaf6 u'lh|P/ ha xfdL o;sf af/]df yfxf kfpg ;Sb}gf“} eg] d[To'sf af/]df yfxf kfpg
;Sg] t cj:yf g} x'Fb}g . klxnf] 36gf c¿ s;}n] atfPsf] cfwf/df hfg]sf 5f“}+ eg] kl5Nnf] 36gf
cyf{t\ d[To'sf] klg cg'dfg dfq ug{ ;S5f}+“ . ;fª\Von] eG5, Psk6s hGdsf af/]df /fd|/L 1fg
xfl;n u¥of“}+ jf hGd–d[To' af/]sf] oyfy{ 1fg yfxf kfof}+ eg] xfdLleq df}nfPsf] åGå of hGd–
d[To'sf] e|d tTsfn x6\5 . o; k|sf/sf] e|flGt a'l4of]uaf6 dfq x6\g ;S5 . To;}n] >Ls[i0f
eGg'x'G5– h;n] ;fª\Voof]u a'‰b5 To;n] hGd–d[To'¿kL rqm jf e|flGtaf6 5'6\sf/f kfpF5 /
k/dkbdf k'Ub5 . Tof] k/dkb aflx/ xf]Og leq 5 . of] cfGtl/stfsf] cGTo / r]tgfsf] clGtd
;To xf] .
obf t] df]xslnn+ a'l4Jo{lttl/iolt .
tbf uGtfl; lgj]{b+ >f]tJo:o >'t:o r ..%@..
x] ch{'g Û ha ltdL df]x¿kL 3gf hËnnfO{ kf/ u5f}{, ta klxNo} ;'lg;lsPsf / ;'Gg'kg]{ of]
nf]s / k/nf]s cyf{t\ ;Dk"0f{ ;f+;fl/s ef]uaf6 j}/fUodf k|fKt x'g]5f} ..
df]x¿kL hËnaf6 ha a'l4 hfUb5, ta j}/fUo k|fKt x'G5 . dflg;leq /x]sf] cGwsf/ k|sfz
kfPkl5 x6\5 t/ Tof] cFWof/f];Fu wd{sf] s'g} ;DaGw x'Fb}g . wd{sf dfWodaf6 cGwsf/ x6fpg' t
dg'iosf] r]tgfdf 5fPsf] jf 9flsPsf] cGwsf/¿kL c1fg x6fpg' elgPsf] xf] . Pp6f csf]{
cGwsf/ 5 h;n] cfTdfnfO{ rf/}lt/af6 3]/]sf] 5 / of] 3]/fO jf kbf{nfO{ g} >Ls[i0f df]x¿kL
sflndf -3gf hËn_ eGg'x'G5 . cGwsf/sf] nIf0f hxfF s]xL klg b]lvFb}g / gb]lvPsf] x'Fbf dfu{ klg
yfxf x'Fb}g . ha cGwsf/df s]xL klg b]lvFb}g, ta cGo j:t';Fu xfdL 7f]lsg k'U5f}+“ . cGwsf/ eg]sf]
xfd|f] b[li6 jf r]tgf x/fpg' xf] . df]xdf klg o:t} x'G5, o:tf] df]xnfO{ cGwsf/ elgG5 . df]xdf klg
cGwsf/df af6f] of uGtJo yfxf gkfP em}+ x'G5 . df]xsf] cGwf]kg cfWoflTds cGwf]kg of c1fgtf
xf] .
s'g} Ps JolQmsf] 3/df cfuf] nfUbf pm cfˆgf] ;f/f ;DklQ hNg nfUof] eg]/ 5ftL lk6]/
b'vL x'Fb} lrRofpF5 . cfuf] blGs/x]sf] 5 / lgefpg ;ls/x]sf] 5}g . To;} If0fdf s'g} JolQm cfP/
ltd|f] 5f]/fn] of] 3/ a]lr;s]sf] 5 eg]/ va/ ug]{lalQs} 3/ hln/x] klg pm lrRofpg / lrGtf ug{
5f8\5 t/ 3/ eg] clxn] klg hln g} /x]sf] 5 . ca dgsf] cj:yf km]l/P/ cfF;' aUg 5f]8\5 . cfF;'
d]/f] eGg]] efjsf sf/0f au]sf] lyof] hNg'sf] sf/0fn] xf]Og . s]xL If0fkl5 p;sf] 5f]/f] cfP/ 3/
a]Rg] s'/f eP klg k]:sL glnPsfn] ca laqmL x'g] s'/} cfpFb}g eg]kl5 pm k'gM ?g s/fpg yfN5 .
df]x cyf{t\ d]/f] 3/ eGg]] efj k'gM hfU5 . o; huTf\df df]xn] g} ;Gtfk lbP/ e8\sfpF5, lu/fpF5 /
;'vL jf b'vL agfpF5 . hLjgsf] b'v g} df]x xf] . a'4n] o;nfO{ t[i0ff eGg'ePsf] 5 .

nf]suLtf– 58
cWofo–@
df]xdf ;a} s'/f ljk/Lt x'g yfN5 . d]/L kTgL, d]/f klt, xfd|f 5f]/f5f]/L, afa'cfdf, wd{,
u|Gy, dlGb/, dl:hb, rr{ oL ;a} d]/f]sf] hfnf] rf/}lt/ km}lnG5 . of] hf] d]/f]sf] lj:tf/ xf], ToxL
df]xsf] hfnf] jf cGwsf/ xf] . df]xdf afFRg] JolQm cGwsf/df afFR5 . To;}n] >Ls[i0f eGg'x'G5– hf]
df]xsf] gzfaf6 d'Qm x'G5 Tof] j}/fUodf k|fKt x'G5 cyf{t\ cf;lQm/lxt x'G5 .
xfd|f] j}/fUosf] dfGotf /fusf] ljk/Lt xf] t/ >Ls[i0f o;nfO{ j}/fUo dfGg'x'Gg . xfd|f] a'l4df
d]/f] 3/ eGg]] efj /fu xf] / d]/f] 3/ xf]Og egL hfGg' j}/fUo xf] t/ d]/f] xf] jf xf]Og eGg]] s'/f t
Pp6} s'/fsf b'O{ lsgf/f dfq x'g\ . j}/fUosf] cy{ g /fu g t lj/fu g} xf] . /fu tyf lj/fu cyjf
d]/f] xf] jf xf]Og eGg]] b'j} efj gePsf] cj:yf j}/fUo xf] . df]xsf] cGwsf/ gePsf] cj:yf j}/fUo
xf] . o;df cfsif{0f / ljsif{0f b'j} xF'b}g ;fy} kIf / ljkIf klg x''Fb}g s]jn ;defj /xG5 . o:tf]
cj:yfdf l:y/ x'g ;s] j}/fUo k|fKt x'G5 . xfd|f] dg g} åGå xf] . xfdLn] agfPsf] efiff åGåfTds 5
/ ljk/Ltsf cfwf/df zAb aG5 / To;sf] kl/efiff x'G5 . pbfx/0fsf nflu s;}n] cFWof/f] s] xf]
eg]/ ;f]Wof] eg] k|sfzsf] cefj eGg]] hjfkm cfpF5 . l7s pN6f] k|sfzsf] kl/efiff cFWof/f]sf] cefj
xf] . xfdLnfO{ k|sfz / cGwsf/sf af/]df yfxf 5}g, To;}n] JolQmsf] kl/efiff e|dfTTds / ck"0f{ 5 .
/fusf] pN6f] lj/fu xf] t/ t];|f] cj:yf /fu–lj/fuaf6 kf/ x'g' jLt/fu xf] . xfdLn] agfPsf]
zAb s]jn pN6f] dfq aG5 . t];|f] cj:yf ;To xf] hf] zAbdf JoQm ug{ ;lsGg . To:t} j}/fUosf]
cy{ /fu / lj/fusf] åGåaf6 kf/ ePsf] cj:yf xf] . hxfF g s'g} cfsif{0f x'G5 g ljsif{0f g} x'G5 .
>Ls[i0f eGg'x'G5– df]xsf] lgzf 5'6]kl5 dfq j}/fUo kmlnt x'G5 . cdf]x df]xsf] lgzfaf6 5'6\g'
xf]Og . df]x dgdf 5, cdf]x hufP/ jf efu]/ hfg' df]xsf] lgzf 5'6\g' xf]Og . cdf]x t df]xsf]
cGwsf/ leqaf6 x6\g' xf] . d]/f] eGg]] efj g} df]xsf] lgzf xf] . h'g;'s} s'/f klg d]/f] eGg]] lalQs}
xfdL df]xdf g} x'G5f“}+ . d]/f] wd{, d]/f eujfg\ klg df]x g} xf] . eujfg\ d]/f]kg 5f]8]/ kfOG5 t/ xfdL
eujfGf\nfO{ klg d]/f] cGwsf/df /fV5f}+ . of] df]xaf6 efUg] xf]Og, hfUg' k5{ . ;GGof;L Tof] xf]Og hf]
3/ 5f8]/ efU5, ;GGof;L t Tof] xf] h;sf] cGt:s/0fdf 3/ agfpg] tŒj ;dfKt x'G5 . >Ls[i0f
eGg'x'G5– df]xsf] lgzf ;dfKt eP/ h;sf] a'l4n] j}/fUo k|fKt u5{ To;}n] g} df]If k|fKt u5{ .
>'ltljk|ltkGgf t] obf :yf:olt lgZrnf .
;dfwfjrnf a'l4:tbf of]udjfK:ol; ..%#..
ch{'gnfO{ ;DemfpFb} >Ls[i0f eGg'x'G5– ha ltd|f] dg j]bsf cfnÍfl/s zAbaf6 ljrlnt geO{
cfTd–;fIffTsf/df Psfu| eP/ crn / l:y/ /xg] 5, ta ltdLn] lbJo r]tgf cyf{t\ of]unfO{ k|fKt
ug]{ 5f} / k/dfTdf;Fu lgTo ;+of]u x'g] 5 ..
>Ls[i0f ch'{gnfO{ ;Demfpb} eGg'x'G5– ha ltd|f] dg j]bsf cfnÍfl/s zAbaf6 ljrlnt geO{
cfTd–;fIffTsf/df Psfu| eP/ crn / b[9 /xg] 5, ta ltdL lbJo r]tgf cyf{t\ of]unfO{ k|fKt ug]{
5f}F . >Ls[i0fn] eGg' ePsf] b[9tf leqsf] lrQnfO{ bafP/ xf]Og, leqsf] sDkg jf eonfO{ x6fP/
k|fKt x'g] b[9tf xf] . s[i0fn] eg]sf] b[9tf /f]unfO{ bafP/ cfpg] h:tf] b[9tf xf]Og, a? /f]usf]
cefjdf cfpg] b[9tf xf] . hxfF xLgtfnfO{ x6fP/ jf bafP/ >]i7tf k|blz{t x'G5, ToxfF leq ;bf
sDkg /xG5 / ;b}j cfkm"nfO{ l;4 ug]{ k|of; x'G5 . o:tf dflg; ;Gb]xn] el/Psf x'G5g\ . hf]
c;lGbUw 5g\ pgLx¿ cfkm"nfO{ k|dfl0ft ug]{ k|of;df x'Fb}gg\ . pgLx¿sf] b[9tf :jtM k|dfl0ft
x'G5 . b]vfpg} kb}{g . To;}n] pklgifb\df elgPsf] 5– hf] cfkm"nfO{ 1fgL 7fG5g\ jf:tjdf
ltgLx¿nfO{ 1fgsf] s'g} hfgsf/L g} 5}g . c1fgL huTf\df el8\sG5 t/ 1fgL eg] dxfcGwsf/df
el8\sG5 . s[i0fsf] b[9tf ljk/Ltdf plePsf] b[9tf xf]Og sDkg/lxt, l:y/ lrQn] o'Qm b[9tf xf] .

nf]suLtf– 59
cWofo–@
ha lrQ /fu / lj/fu;Fu, a'l4 r'gfj;Fu / dg ljifox¿ lar sDkg x'g 5f]8]/ csDk x'G5 ta
b[9tf pknAw x'G5 . ha dg OR5fnfO{ 5f]8]/ OR5fsf] cefjdf k|fKt x'G5, ta b[9tf pknAw x'G5 .
o:tf] l:yltdf hLjgdf pknlAw k|fKt x'G5 / lrQ b[9 x'G5 .
a'l4 lgZrn / w}o{jfg\ x'Fb}g, 5fn xlNnPsf] h:tf] sDkgo'Qm x'G5 . lbof]sf] aQL xfjfn]
xlNnPsf] h:tf] a'l4 cl:y/ x'G5 . cfkm"nfO{ axfb'/ ;Demg] JolQm klg cl:y/ a'l4n] ubf{ eoeLt
x'G5g\ .
cl:6«ofsf dgf]lrlsT;s cnk|m]8 P8n/ (Alfred Adler) n] dflg;sf] dgsf] vf]h lgs}
u/]sf 5g\ . JolQm hf] aflx/ h:tf] b]lvG5 jf b]vfpF5, cGto{df pm l7s ljk/Lt :jefjsf] x'G5 .
k|foM ;a} /fhgLlt1x¿ cGto{df xLgtfsf] efjaf6 u|:t x'G5g\ t/ klg zlQmsf] cf8df d s]xL xF'
eg]/ l;4 ug{ vf]H5g\ . P8n/n] g} eg]sf 5g\– dxfg\ ;ËLtsf/x¿ sfg sd ;'G5g\ / /fd|f
lrqsf/x¿sf] cfFvf sdhf]/ x'G5 . s';L{df a:bf n]lggsf] v'§fn] e'OF 5'Fb}gYf] lsgeg] pgsf v'§f
z/L/sf t'ngfdf 5f]6f lyP . ToxL xLgtfsf sf/0f pgL ;+;f/s} ;aeGbf 7'nf] / eJo s';L{df a:g
;kmn eP . P8n/ eG5g\– n]lggsf] v'§f ;fgf] ePsf] xLgtfefjsf sf/0f pgL dxŒjfsfª\IfL ag]sf
x'g\ . Ifltk"lt{:j¿k s]xL ag]/ b]vfpgsf nflu cfkm"leq sdhf]/ ePsfn] g} pgn] aflx/af6 b[9tf
b]vfPsf x'g\ .
v':r]e (N. Khrushchev) n] cfˆgf] ;+:d/0fdf n]v]sf 5g\– :6flng (Joseph Stalin)
h;nfO{ kmnfdn] ag]sf] eg]/ pkdf lbOPsf] 5, pgL klg 8/kf]s JolQm lyP . pgL vfgf vfg klg
c¿n] rfv]/ lbPkl5 dfq vfGy] . lx6n/ / :6flng b'j}n] cfˆgf] cg'xf/;Fu ldNg] csf]{ JolQm
k|lt¿k (Duplicate) /fv]sf lyP . ltg} k|lt?k aflx/L ;ef ;df/f]xdf efu lnGy] / ;Ddfg u|x0f
uy]{ . o; wtL{df :6flng / lx6n/;Fu h:tf] zlQmzfnL ;'/Iff Joj:yf s;};Fu klg lyPg xf]nf t/
klg pgLx¿ ;b}j eoeLt /xGy] .
ch{'g pjfr
l:ytk|1:o sf efiff ;dflw:y:o s]zj .
l:ytwLM ls+ k|efif]t lsdf;Lt j|h]t lsd\ ..%$..
ch{'gn] ;f]w]– x] s]zj Û ;dflwdf l:yt k/dfTdfnfO{ k|fKt u/]sf] l:y/ a'l4sf] k'?ifsf] nIf0f
s] xf] < tL l:ytk|1 k'?if s;/L / s] af]N5g\ < s;/L a:b5g\ / sxfF hfG5g\ of s;/L lxF8\5g\ <
ch{'g s[i0fsf] lgs6df /x]/ klxnf]k6s cfˆgf] k'/fgf] ¿ksf] k|ZgeGbf leGg k|Zg ;f]Wb} 5g\ .
ch{'gsf] k|Zgn] pgL >Ls[i0fdf klxnf]k6s k|lji6 ePh:tf] nfU5 . pgL ;f]Wb5g\– l:ytk|1 s;nfO{
elgG5, Tof] sf] xf] h;sf] 1fgHof]lt / k|1f l:y/ ePsf] 5 . Tof] sf] xf] h;sf] r]tgfsf] lbof]
sDkg/lxt ePsf] 5, p;sf] efiff s:tf] x'G5, pm s;/L af]N5, sxfF hfG5 / s;/L a:5, p;sf]
Jojxf/ s:tf] x'G5 / r]tgf l:y/ x'g' eg]sf] s] xf] eGg] pgsf] k|Zg 5 . of] t cfGtl/s Pjd\ lghL
cg'ej xf] h'g cfkm}+dfly 3l6t ePkl5 dfq yfxf x'G5 . o; cl3;Dd ch{'gsf k|Zgx¿ /f]uu|:t
lrQsf k|Zg lyP . klxnf]k6s pgn] u'Xo k|Zg ;f]lw/x]sf 5g\ . To;}n] t >Ls[i0f ch'{gsf] k|Zg
;'g]/ k'nlst x'g'eof] . o; cl3sf k|Zgx¿sf dfWodaf6 ch{'g s[i0fsf] df]x / ;fGTjgf rfxGy] t/
ca eg] ch{'gsf] jf:tljs lh1f;f k|f/De ePsf] 5 . ;a} wd{, gLlt, ug{of]Uo sd{ / ug{ cof]Uo
sd{ ;a} pgnfO{ yfxf 5 eGg] e|d lyof] . pgL s]jn s[i0fnfO{ ;fIfL /fVg dfq rfxGy] . pgsf]
lrQdf sDkg lyof] t/ cxª\sf/n] ubf{ cfkm" hflGbgF klg eGg ;ls/x]sf lyPgg\ .

nf]suLtf– 60
cWofo–@
klxnf]k6s ch{'g ljgLt ePsf 5g\ . hxfF ljgd|tf x'G5 ToxfF lh1f;f / 1fgsf] åf/ v'Ng]
;Defjgf klg x'G5 . c/aLdf Pp6f egfO 5– k/dfTdfn] dflg; hGd lng' l7s cl3 JolQmnfO{
wSsf lb+b} eG5g\– ltdLeGbf /fd|f] JolQm clxn];Dd d}n] l;h]{sf] 5}g . of] egfO k/dfTdfn] ue{df
cfpg] hlt ;a}sf sfgdf eG5g\ . ch{'gnfO{ klg d 1fgL Pjd\ hfGg] 5' eGg]] e|d lyof] . To;}n] t
o;cl3sf pgsf k|Zgx¿ ;txL vfnsf lyP . t/ ca pgL ljgd|tfk"j{s pRr k|Zg ;f]Wb} 5g\ .
k|1f l:y/ ePsf] JolQm s:tf] x'G5 eGg] pgsf] lh1f;f ljgd|tfn] el/Psf] 5 .
l:ytk|1sf] hLjg ;xh Pjd\ :jtM:km"t{ x'G5 / hLjgdf st} s'g} wf/0ff afFlwPsf] x'Fb}g .
p;sf] hLjg uËfh:tf] bf}l8Psf] :jtGq x'G5 . p;sf] aflx/L 9fFrf :jtGq eP klg leq ulx/f]
cg'zf;g / hLjGt wf/f x'G5 . b'O{ l:ytk|1sf] aflx/L 9fFrf cnu eP klg leqsf] wf/f Pp6},
;xh, :jtM:km"t{ / hLjGt x'G5 . Psk6s dxfjL/ / a'4 b'O{ l:ytk|1 Pp6} wd{zfnfdf a:g'eof] .
oBlk pxfFx¿n] Ps csf{nfO{ e]6\g'ePg lsgeg] pxfFx¿leq s;n] s;nfO{ e]6\g] eGg] s'g} cxª\sf/
g} z]if lyPg / s'g} bfaL klg lyPg . e]6\gnfO{ klg cxª\sf/ rflxG5 t/ hxfF cxª\sf/ / rfxgf g}
z]if x'Fb}g, ToxfF e]6\g'sf] s'g} k|of]hg klg x'Fb}g .
>Ls[i0fsf] 9fFrf hLjGt 5 / of] k|ltkn abln/x]sf] 5 . pxfF Ps} s'/fdf /f]lsg'x'Gg /
k|ltkn hLjGt x'g'x'G5 . To;}n] pxfF knkn s}of}+“ cnu–cnu e"ldsf lgjf{x ug{ ;Sg'x'G5 .
l:ytk|1sf] hLjg ;+j]bgzLntfn] afXo ¿kdf k|ltkn kl/jt{g eO/x] klg leq eg] Pp6f uxg
cg'zf;g x'G5 .
>Leujfg'jfr
k|hxflt obf sfdfG;jf{Gkfy{ dgf]utfg\ .
cfTdGo]jfTdgf t'i6M l:ytk|1:tbf]Rot] ..%%..
eujfg\ eGg'x'G5– x] ch{'g Û ha dflg;n] dfgl;s lrGtgaf6 OlG›ot'li6sf nflu p7\g] ;a}
lsl;dsf cfsfª\IffnfO{ k"0f{ ¿kdf TofUb5, ta p;sf] dgn] cfˆg} cfTdfdf k/d ;Gt'li6 e]6\g
yfNb5 clg dfq To:tf] JolQmnfO{ kfjg tyf lbJo r]tgfdf cjl:yt -l:ytk|1_ elgG5 ..
x/]s :j¿kaf6 ;Gt'i6 x'g' l:ytk|1sf] klxnf] kl/ro xf] . xfdL k|foM hLjg;“+u leqL of
aflx/L ¿kn] c;Gt'i6 /xG5f}F / PSnf]kgn] xfdLnfO{ lk/f]ln/xG5 . t;y{ xfdL s]xL g s]xL pks/0f
-lstfa, 6]lnlehg, kmf]g_ sf] ;fy rfxG5fF} . xfdL c;Gt'i6 x'G5fF} t/ ;Gt'li6sf] e|ddf /xG5f}F .
xfdL ;Gt'i6 /xg ljifoj:t' kl/jt{g ul//xG5f}F t/ klg ;Gt'i6 x'g ;Sb}gf}F .
>Ls[i0f eGg'x'G5– x] ef/t Û ha JolQmn] OlG›ot'li6sf nflu pTkGg x'g] ;a}
cfsfª\Iffx¿nfO{ k"0f{ ¿kdf TofUb5 ta p;sf] dgn] cfˆgf] cfTdfdf k/d ;Gt'li6 kfpg yfNb5,
o:tf] JolQmnfO{ kfjg tyf lbJo r]tgfdf cjl:yt cyf{t\ l:ytk|1 elgG5 . csf{df ;'v vf]Hg' g}
k|1fsf] cl:y/tf xf] . :jod\df ;'v vf]Hg' jf ;Gtf]if x'g' k|1fsf] l:y/tf xf] . :jod\df ;Gt'li6
To;n] kfpF5, h;nfO{ c¿af6 jf c¿df ;Gtf]if kfOFb}g eGg]] yfxf 5 . ha;Dd o;af6 ;'v
kfOPg, csf]{af6 kfOG5 ls eGg]] e|d x'G5, ta;Dd k|1f cl:y/ of eoeLt x'G5 . t/ JolQm
cfkm"nfO{ wf]sf lbg l;kfn' ePsfn] hlt wf]sf kfP klg pm gofF s'/fsf] vf]hLdf nflu/xG5 .
ha;Dd lrQn] cGoq ;'v kfOG5 eGg]] ;f]R5, ta;Dd pm cfkm";Fu c;Gt'i6 /xG5 / p;sf] lrQ
klg l:y/ x'Fb}g . ha dgn] ;'v cGoq kfOFb}g eg]/ hfGb5 / cfZj:t x'G5, ta r]tgf klg l:y/
x'G5 . To;}n] >Ls[i0f eGg'x'G5– ha cfkm"leq g} ;'v 5 eg]/ hfGb5f}, ta k|1fsf] l:y/tf k|fKt
x'G5 .

nf]suLtf– 61
cWofo–@
b'Mv]ijg'låUgdgfM ;'v]if' ljut:k[xM .
jLt/fueoqmf]wM l:ytwLd{'lg?Rot] ..%^..
tLg k|sf/sf b'vx¿–cfWoflTds, cflwef}lts / cflwb}ljs tfkx¿n] ;tfpFbf klg h;sf] dg
ljrlnt x'bF }g, ef}lts ;'vdf x'bF f h;sf] dg k'nlst x'bF }g / hf] eo–qmf]w / cf;lQmaf6 d'Qm 5
To;}nfO{ l:ytk|1 ;Gt elgG5 ..
r~rn dgaf6 kf/ eO{ k|1f l:y/ ePsf] JolQmsf] nIf0f s:tf] x'G5 eg]/ ch{'g hfGg
rfxG5g\ . pgsf] lh1f;fnfO{ ;Daf]wg ub}{ >Ls[i0f eGg'x'G5– b'vdf hf] JolQm ljrlnt x'Fb}g /
;'vdf cf;Qm x'Fb}g Pjd\ ;'vsf] cfsfª\Iff /fVb}g To:tf] dflg;sf] a'l4 l:yt ePsf] dflgG5 . ;'v
/ b'v t Ps l;Ssfsf b'O{ kf6fh:t} x'g\ . b'vsf] rfxgf s;}df xF'b}g, ;a} ;'vsf] sNkgfdf /dfpg
rfxG5g\ . b'v;'vsf] cf8df cfpF5 . b'v ;'vsf] g} 5fof xf] / cem ulxl/P/ x]g]{ xf] eg] h;n] ;'vL
ePsf] b]vfpF5 pm leq eg] b'vL g} x'G5 . ;'v b]vfj6L xf] eg] b'v jf:tljs xf] . of] df5f
dfg{sf nflu p;nfO{ nf]Eofpg aN5Ldf df;' /fv] h:t} xf] . ha df5f df;'sf] uGwdf nf]leP/
aN5L glhs cfpF5, ta pm aN5Ldf k/]/ dfl/G5 . To:t} aflx/af6 ;'v b]lvP klg jf:tjdf b'v g}
cfOnfU5 .
jf:tjdf ;'v dfUg' klg plåUg aGg' xf] . ;'v klg k|Llts/ pQ]hgf xf] . ;'vdf klg dg
l:y/ /xFb}g . cgfof; 7'nf] ;'v k|fKt eof] eg] dflg; Tof] ;'v ;xg ug{ ;Sb}g . b'v ;xg ug{
;xh 5 t/ cltzo ;'v ;xg ug{ clt sl7g x'G5 . b'v ;xg ubf{ ;'vsf] cfzf x'G5 t/ ;'vdf
To:tf] s'g} cfzf x'Fb}g . ;'vsf] cf3ft ulx/f] / tLj| eof] eg] ;xg ug{ sl7g x'G5 . oL b'j} Ps
csf{df ablng ;S5g\ . To;}n] t ulx/f] u/L ljrf/ ubf{ ;'v–b'v b'j} Ps} x'g\ . >Ls[i0f eGg'x'G5–
tLg k|sf/sf b'Mvx¿– cfWoflTds, cflwef}lts / cflwb}ljs tfkn] ;tfp“bf / b'Mvdf klg h;sf]
dg ljrlnt x'Fb}g / ;'vsf] rfxgf /fVb}g, h;df qmf]w / eo x'Fb}g Tof] JolQm l:ytk|1 xf] . qmf]w /
eonfO{ bafPsf] JolQm xf]Og a? qmf]w / eo gePsf] JolQm ;dflw:y xf] . o;nfO{ bafpg] k|of;
ul/of] eg] emg\ Tof] JolQm qmf]wL / eou|:t x'G5 .
Ps hgf qmf]wL JolQm ;fw' eP/ qmf]w Pjd\ eodfly ljho k|fKt u/]sf] eGg]] 7'nf] rrf{
rNof] . pgsf ldqn] ;fw'sf] k/LIf0f ug{ rfx] . Ps lbg laxfg} pgL ;fw'sf] 3/df e]6\g uP . ;fw'
cfuf] tflk/x]sf lyP . ToxfF Hjfnf geP/ v/fgL dfq afFsL eP h:tf] b]lvGYof] . pgn] ;fw'nfO{
;f]Wf]– æafafhL Û cfuf] afFsL 5 ls v/fgL dfq .Æ ;fw'n] l/;fP/ æcfuf] b]Vb}gf} eg]/ hjfkm lbP .Æ
ldqn] k'gM oxfF t s]jn v/fgL dfq kf] b]lvG5 eGg]] lalQs} ;fw' c;fWo} l/;fP/ cfuf] b]Vb}gf} egL
lrD6fn] lxsf{pg vf]Hf] . ;fw'sf] qmf]lwt cj:yf b]v]/ ldqn] cfufsf] t d':nf] kf] /x]5 eg] . cfuf]sf]
cy{ qmf]w xf] / v/fgL dflyaf6 ul/Psf] bdg xf] . qmf]wnfO{ bafP/ bAb}g a? ;fw'sf] qmf]w h:tf]
;"Id tnaf6 d':nf] eP/ lg:sG5 . qmf]w;Fu n8\g] JolQm qmf]wnfO{ leq bafpg ;S5, eo;Fu n8\g]
JolQm lge{o x'g ;S5 t/ ceo x'g ;Sb}g . ceosf] cy{ eosf] cefj xf] .
leqL k|lt:kwf{sf] nIf0f qmf]w / eo xf] . qmf]w / eon] JolQm leq :j:y 5}g eGg]] yfxf
kfOG5 . qmf]w gx'Fbf leqsf] lrQ :j:y x'G5 . To;}n] qmf]w / eo;Fu n8\g] xf]Og, lognfO{
›i6fefjn] x]/]/ lrQnfO{ qmf]w / eoaf6 d'Qm agfpg'kg]{ x'G5 . bafpFbf leqsf] nIf0f yfxf x'Fbg}
a? gofF åf/ vf]Hb} cem zlQmzfnL eP/ lg:sG5 . o;nfO{ bafP/ ;dflw:y x'g ;lsGg . qmf]wnfO{
hfg]/ o;af6 d'Qm x'g'k5{ . To;}n] t >Ls[i0f eGg'x'G5– plåUg geO{ ;'vsf] k|lt:kwf{af6 6f9f /x]/
cfsfª\Iff/lxt x'Fb} qmf]wnfO{ zfGt u/]/ eoaf6 gsfFKg] JolQm g} ;dflw:y x'G5 . k|1f l:y/ ePsf]

nf]suLtf– 62
cWofo–@
JolQmnfO{ klg si6sf] hfgsf/L x'G5 . si6 tYo xf] / b'v cg'dfg xf] . l:ytk|1nfO{ c¿sf] eGbf
hfgsf/L a9L g} x'G5 lsgeg] p;sf] ;+j]bgf emg\ z'4 x'G5 . o:tf dflg; k"/f ;do cEo:t
x'G5g\ . To;}n] t si6 eof] eg] c¿nfO{ eGbf a9L x'G5 . t/ v'§fdf jf z/L/sf] s'g} efudf ePsf]
si6 dnfO{ ePsf] xf]Og, z/L/nfO{ ePsf] xf] eGg]] efj p;df x'G5 . si6df d ;+nUg ePkl5
b'vsf] cg'ej x'G5 .
oM ;j{qfgle:g]x:tQTk|fKo z'efz'ed\ .
gflegGblt g å]li6 t:o k|1f k|ltli7tf ..%&..
o; ef}lts hut\df h;n] z'e of cz'e s'/f k|fKt ubf{ To;sf] k|z+;f of 3[0ff ub}{g To:tf]
JolQmnfO{ g} k"0f{ 1fgdf cjl:yt dflgG5 / o:tf] r]tgfn] dflg;nfO{ lbJotfsf] l:yltdf k'¥ofpF5 ..
obf ;+x/t] rfo+ s"df]{˜ËfgLj ;j{zM .
OlGb|of0fLlGb|ofy]{Eo:t:o k|1f k|ltli7tf ..%*..
h;/L s5'jfn] cfˆgf cËx¿nfO{ v'DRofP/ cfkm“}+leq ;d]6\5 To;/L g} h;n] cfˆgf
OlG›ox¿nfO{ /fu, å]if, jf;gf cflb ltgsf ljifox¿af6 lvFRb5, ToxL JolQm g} k"0f{ r]tgfdf crn
dflgG5 ..
>Ls[i0f eGg'x'G5– cg's"ntf–k|lts"ntf, /fu–b]if, xif{–ljiffb, ;kmntf–c;kmntfdf h;n]
lje]b ub}{g / Ps;dfg /xG5 To:tf] JolQmsf] k|1f l:yt x'G5 o:tf] r]tgfn] dflg;nfO{ lbJotfsf]
l:yltdf k'¥ofpF5 . s5'jfn] h;/L cfˆgf] cËnfO{ ;dodf ;d]6\g ;S5 jf hfGb5 To;/L g} 1fgL
k'?ifx¿ cfˆgf] OlG›onfO{ ;d]6\g hfGb5g\ . Pp6f afXo OlG›o hf] z/L/df ;Lldt 5, csf]{ leqL
OlGb|o hf] OlGb|os} cfTdf xf] . cfFvfn] s'g} lrh b]Vb5 eg] afXo ¿kdf dfq b]Vb5 . cfFvfleqsf]
OlG›osf] jf;gf¿k hf] leq x'G5, p;sf] /; OR5fsf] kl/0ffd:j¿k cfFvfn] afXo j:t'nfO{ b]Vb5 .
aflx/ /; lng] jf;gfo'Qm OlG›oeGbf leqsf] OlG›osf] k|f0f g} jf:tjdf OlG›o xf] . OlG›onfO{
cfkm}+“df ;dflxt ug{' jf ;d]6\g'sf] cy{ cfFvf, xft, uf]8f, hgg]lG›o cflbdf Iflt k'¥ofpg' eGg]]
xf]Og . clwsf+z ;fw'x¿n] o; ;"qsf] unt JofVof u/]/ cfFvf kmf]8\g], xft, uf]8f sf6\g] h:tf sfd
u/] . dWoo'uLg o'/f]kdf t sltkon] hgg]lG›o g} sf6] . :qLx¿sf] :tg ;d]t sf6]/ OlG›onfO{
jzdf Nofpg] b'ik|of; u/] t/ OlG›o lgolGqt ePg . ha;Dd leqL /; afFsL /xG5, ta;Dd afXo
pks/0fnfO{ rf]6 k'¥ofpFb}df s]xL x'Fb}g . hgg]lG›o¿kL pks/0f sf6\bf jf cfFvf kmf]8\b}df jf;gf
hfFb}g, s]jn OlG›osf] cleJolQmsf] dfWod dfq sfl6G5, jf;gf t emg\ tLj| x'G5 .
>Ls[i0f eGg'x'G5– h;/L s5'jfn] cfˆgf cËx¿nfO{ v'DRofP/ cfk}Fmleq ;d]6\b5 To;/L g}
l:ytk|1 JolQmn] jf;gf¿kL hf] leqL OlG›osf] /; 5 To;nfO{ ;d]6\b5 . leqsf] /; g} g/x]kl5
afXo OlG›o pks/0f cyf{t\ lgjf{;gfo'Qm Jojxf/sf nflu dfq /xG5g\ . To;a]nf cfFvfn] h] cufl8
cfpF5 To;nfO{ x]5{ dfq cfkm"n] s]xL x]g]{ OR5f ub}{g . OlG›o Jojxf/sf] dfWod dfq x'G5 .
cfFvf¿kL jf;gfn] el/Psf] cj:yfdf dfOt uPsL cfˆgL kTgLnfO{ e]6\g t'n;Lbf; ;;'/fnL
hfg'eof] . /ftL hfg] qmddf af6fdf gbL tg{ vf]Hbf aUb} cfPsf] nf;nfO{ sf7sf] d'9f] 7fgL To;}df
r9]/ tg{'eof] . kTgLsf] sf]7fdf r9\g] qmddf kTgLn] cfˆgf] dg;fonfO{ a'em]/ 8f]/L v;fn]sL xf]lng\
eGg]] ;f]r]/ em'lG8/x]sf] ;k{nfO{ ;dft]/ kTgLsf] sf]7fdf k|j]z ug{'eof] . of] cj:yf cfFvf jf;gfn]
u|:t ePsf] cj:yf xf] hxfF cfFvfn] b]Vg] sfdeGbf leqsf] jf;gfnfO{ k"/f ug{ ;xof]u dfq u5{ .
jf;gfu|:t cfFvf cGwf] x'G5, h] x]g{ rfxG5 ToxL dfq b]V5 .

nf]suLtf– 63
cWofo–@
l:ytk|1n] ljifox¿df jf;gfnfO{ cf/f]lkt ub}{g s]jn /;ljxLg cfFvfn] x]g]{ sfd dfq
ub{5 . s[i0fsf] egfO cg';f/ of] cGt;\ OlG›onfO{ ;d]6\g' xf] . afXo OlG›onfO{ t dflg;n] ;d]6\g'
g} kb}{g, Tof] t k/dfTdfsf] j/bfg xf] . leqL OlG›o ;d]l6Pkl5 afXo t :jtM lgolGqt x'G5 .
h;/L s5'jfn] afXo OlG›o cfkm"df g} ;dflxt u5{ jf ;d]6\5, To;}u/L dflg;n] leqL OlG›onfO{
;d]6\g] s'/f >Ls[i0fn] ug{'ePsf] xf] . /ftL cfFvf aGb eP klg ;kgf b]lvG5 . cfFvf kmf]8] klg
leqsf] /; slxNo} klg d]l6Fb}g . xfd|f] leqL OlG›osf sf/0f afXo OlG›o klg k|efljt x'G5 .
sfdjf;gfsf] ;kgf b]Vg]lalQs} hgg]lG›o k|efljt x'G5 .
a'4 Ps lbg k|jrg lb+b} x'g'x'GYof] . cgfof; Ps hgfnfO{ x]b}{ pxfFn] ltdLn] v'§f lsg
xNnfPsf] egL ;f]Wg'eof] . p;sf] v'§f xlNng crfgs aGb eof] / p;n] cfkm"nfO{ s'g} yfxf
gePsf] hjfkm kmsf{of] t/ a'4n] eGg'eof]– ltdLnfO{ yfxf x'g] lalQs} of] xlNng aGb x'G5 . To;}n]
xf];k"0f{ ag . leqL OlG›osf] cGt/sDkg af]w x'g] lalQs} zfGt x'G5 . leq sfdjf;gf hfu]/ Tof]
sfds]G›df uP/ k|efljt x''Fbf s]jn To;nfO{ af]wk"j{s x]l//Xof] eg] Tof] lt/f]lxt jf zfGt x'G5,
s]xL ug}{ kb}{g . To:t} qmf]w ;'? x''Fbf klg afXo OlG›odf k'Ug] a]nfdf To;nfO{ x]/L dfq /Xof] s]xL
u/]g eg] Tof] cfkm}+ ;d]l6G5 . leqsf OlG›ox¿ olt ;ªs'rgzLn / ;+j]bgzLn 5g\ ls
ltgLx¿k|lt af]wk"j{s xf];\ /fVg] lalQs} TfL v'lDrg / lgolGqt x'g yfN5g\ . o:tf] l:yltnfO{
;dflw:y cj:yf elgG5 .
ljifof ljlgjt{Gt] lg/fxf/:o b]lxgM .
/;jh{+ /;f]˜Ko:o k/+ b[i6\jf lgjt{t] ..%(..
b]xwf/L hLjx¿ OlG›oef]uaf6 d'Qm eP klg pgLx¿df ljifok|ltsf] jf;gf eg] /lx/xG5, t/
To;eGbf pTs[i6 /; rfVg kfP eg] pgLx¿sf] ljifoef]uk|ltsf] cle?lr :jtM ;dfKt x'G5 / pgLx¿
lbJo r]tgfdf l:y/ /xG5g\ ..
b]xfledfgL tk:jL / b]xfledfgL ef]uL b'j}sf] s]G› z/L/ g} xf] . logLx¿ b'j} z/L/af6 ;'v
k|fKt ug{ ;lsG5 eGg]] 7fGb5g\ . ef]uL z/L/af6 ljifox¿;Fu k'Ug] k|of; ub{5 eg] TofuL z/L/af6
ljifox¿;Fu 5'6\g] k|of; ub{5 . oL b'j}sf] cfwf/ z/L/ g} xf] . b]xfledfgL ef]uL ha :ju{sf]
ef]uaf6 klg c3fpF5 ta z/L/nfO{ ;tfP/ Tofu u5{ cyf{t\ pm z/L/¿kL OlG›ox¿nfO{ dfb{5 .
o:tf] JolQmn] ljifox¿nfO{ 5f]8\g ;S5 t/ /;af6 d'Qm x'Fb}g . cfFvf kmf]8\bf b]lvg] ljifo t
;lsG5 t/ /; ;lsFb}g . /; / ljifosf larsf] k'n OlG›o xf] . To;}n] t >Ls[i0f eGg'x'G5–
b]xfledfgL TofuLsf] ljifo t 5'6\5 t/ /; ;lsFb}g . To;eGbf pTs[i6 /; rfVg kfP ljifoef]u
k|ltsf] cle?lr :jtM ;dfKt eP/ pgLx¿ lbJo r]tgfdf l:y/ x'G5g\ . jf:tljs ¿kdf /; g}
dxŒjk"0f{ xf] . 7'nf] 3/sf] cy{eGbf 7'nf] 3/ agfpg] leqL rfxgfsf] cy{ x'G5 . To;}n] >Ls[i0f
dgf]j}1flgs ¿kdf b]xfledfgL tk:jL s]jn ljifoaf6 dfq lgj[Q x'G5≤ pm /;–/fuaf6 lgj[Q x'Fb}g,
o:tf] JolQmsf] r]i6fdf sdL x'Fb}g s]jn lbzfdf dfq uNtL x'G5 eGg'x'G5 . ;f/f ljifo aflx/af6
5'6\5 t/ ;f/f /; leq afFsL /xG5 . o;af6 t ljlIfKttf dfq k|fKt x'G5 . ;dflw:y JolQmsf] eg]
ljifo xf]Og /; g} 5'6\5 . /;n] ljifo lgdf{0f ug]{ x'Fbf h'g lbg /; 5'6\5, ljifo s]jn j:t' dfq
/xG5 . ;dflw:y JolQm /;nfO{ g} 5f]8\b5 / To;nfO{ 5f]8\bf ljifosf] Tofu :jtM x'G5 .
>Ls[i0fn] g[To ubf{, afF;'/L ahfpFbf jf uf]lkgLx¿;Fu g[To ubf{ JolQmx¿nfO{ pxfF klg xfdL
h:t} xf] ls eGg]] nfUg ;S5 . t/ h;sf] /; leqaf6 g} x6]sf] 5, h;df /fu klg lgj[Q eO;s]sf]
5 p;nfO{ g s]xL TofUg' 5, g kqmg' 5, g ljifox¿af6 lgj[Q x'g' g} 5 . s[i0f h;n] j[Gbfjgdf

nf]suLtf– 64
cWofo–@
afNofj:yf u'hfg{'eof], hxfF Uff]kfn / uf]lkgLx¿;Fu ;do latfpg'eof], nLnf ug{'eof], Tof]
j[GbfjgnfO{ 5f]8]kl5 ToxfF kms]{/ klg cfpg'ePg . jf;gfu|:t lrQ ePsf] eP 5f]8\g ;Dej x'g]
lyPg . /;leq gePsf] s[i0f h:tf] JolQmnfO{ dfq of] nLnf ug{ ;Dej 5 . s[i0f l7s pN6f]
x'g'x'G5, hf] 6f9f 5 To;nfO{ xf]Og / hf] glhs 5 To;nfO{ ofb ug{'x'G5 . pxfF hxfF x'g'x'G5 k"0f{
¿kn] x'g'x'G5 . pxfF /;/fu d'Qm x'g'x'G5 . o; tYonfO{ ga'‰bf s[i0fsf af/]df cg]sg c8\snafhL
/ e|dx¿ ePsf 5g\ . >Ls[i0fdf /fud'Qm r]tgf k"0f{ ¿kdf kmlnt 5 .
ottf] Xolk sf}Gt]o k'?if:o ljklZrtM .
OlGb|ofl0f k|dfyLlg x/lGt k|;e+ dgM ..^)..
>Ls[i0f eGg'x'G5– x] sf}Gt]o Û cf;lQmsf] gfz gePsf] x'gfn] OlG›onfO{ lgoGq0f ug{
k|oTgzLn ljj]sL k'?ifx¿sf] dgnfO{ klg pQ]lht OlG›ox¿n] ank"j{s x/0f ul/lbG5g\ ..
tflg ;jf{l0f ;+oDo o'Qm cf;Lt dTk/M .
jz] lx o:o]lGb|ofl0f t:o k|1f k|ltli7tf ..^!..
To;}n] ;fwsn] tL ;a} OlG›ox¿nfO{ jzdf /fvL ;dflxt lrQj[lQsf ;fy d]/f] k/fo0f eP/
Wofgdf a:g'k5{ lsgeg] h'g k'?ifsf] OlG›o jzdf x'G5 p;}sf] a'l4 l:y/ x'G5 ..
>Ls[i0f eGg'x'G5– OlG›ox¿n] dg'ionfO{ ljifox¿lt/ lvR5g\ / ;fwsnfO{ klg tn
emfl/lbG5g\ . OlG›ox¿ :jtGq / zlQmzfnL 5}gg\ t/ klg dflg;x¿nfO{ tn emfg{ ;S5g\ . oL
OlG›ox¿ oflGqs k|lqmofsf ¿kdf sfd ub{5g\ . xfdLn] hGd]b]lv OlG›ox¿;Fu agfPsf] tfbfTDosf
sf/0f xfdL ablnFbf klg OlG›o cgle1 g} /xg] x''Fbf k'/fg} afgLcg'¿k rln g} /xG5g\ . OlG›o oGq
xf] t/ xfdL cfkm" g} xf“} eGg]] 7fG5f}+“ . r'/f]6sf] nt nfu]sf] JolQmn] r'/f]6 glkpg] k|lt1f u5{ t/
OlG›ox¿nfO{ p;sf] k|lt1fsf] s'g} hfgsf/L xF'b}g . To;}n] OlG›o / k"/f z/L/n] k|To]s cfwf
306fdf r'/f]6 dfU5, nfdf] ;do;Ddsf] afgL cr]tg dgdf k'uL e08f/0f ePsf] x'G5 . r'/f]6
lkpFlbgF eGg]] k|lt1f r]tg dgn] lnP klg cr]tg dgn] k'/fgf] afgLnfO{ 5f]8\g] :jLs[lt lb“b}g . dg
l:y/ gx'gfn] r]tg / cr]tg dgsf] lardf 8f]ln/xG5 . ;ª\sNkjfg\ x''g vf]H5 t/ k'/fgf] nt
5'6fpg s'g} ;xof]u ub}{g . o;} lar xftn] :jtM a§faf6 r'/f]6 lgsfln;S5 / cf]7df /fv]/ ;nfO{
sf]b}{ d'vn] r'/f]6 tfGg yfN5 .
of] OlG›on] geO{ JolQmn] g} OlG›ox¿nfO{ lbPsf] an, cEof;, ;+:sf/ Pjd\ afgL / ;t{
(Conditioning) x¿n] p;nfO{ lu/fpF5g\ . dg'iosf] OlG›o p;sf] ;+:sf/ xf] / lg0f{o ubf{ xfdLn]
OlG›osf] annfO{ ljrf/ g} ub}{gf}+“ / k/fhosf] ;fdgf u5f}{+ lsgeg] ;+:sf/n] xfdLnfO{ ljjz u/fpF5 .
OlG›onfO{ h'g ;+:sf/ jf cfbt xfdLn] lbPsf 5f“}+, To;nfO{ c;+:sf/ ug{'k5{ / c;+:sfl/t OlG›o
dfq ;xof]uL x'G5 . 1fgL k'?if x:tIf]k gu/L :jefj / k'/fgf s'/fx¿nfO{ ;fIfLefjdf x]l//xG5 .
a'4nfO{ Ps JolQmn] ufnL u¥of], t/ pxfF s]xL gaf]nL r'krfk lxFl8/xg'eof] . pxfFnfO{ lsg s]xL
gaf]nL lxF8\g'x'G5 egL ;f]Wbf pxfFn] s'g} hGddf cfkm"n] u/]sf] ufnLsf] pQ/ clxn] p;n] lbPsf]n]
lx;fa a/fa/ eof] eg]/ hjfkm lbg'eof] . csf/0f s'g} 36gf g36\g] x'gfn] 1fgL k'?if OlG›osf] of]
xdnfnfO{ ctLtsf] xdnf 7fg]/ zfGt efjn] em]N5g\ / k/dfTdfdf cfˆgf] af]em 5f]8\b5 . OlG›o;Fu
PSn} n8\g'eGbf k/dfTdfdf cfˆgf] afgL lj;h{g u/]/ 1fgL k'?if p;}sf] ;xfotf vf]Hb5 . v/fa
ntnfO{ 5'6fpg cfˆgf] PSnf] k|of;af6 s]xL x'g ;Sb}g, k/dfTdf ltdL ;XDffn egL k|fy{gf ubf{
p;sf] pmhf{ olt ljzfn x'G5 ls xhf/f}+“ hGdsf] afgL, ;+:sf/ / cxª\sf/ klg ;dfKt x'G5 .

nf]suLtf– 65
cWofo–@
>Ls[i0f eGg'x'G5– ;+odsf] Tof] ofqfdf lg:s]sf] JolQmn] ;Dk"0f{ s'/f ;dk{0f u/]/ k|e'dfly g}
5f]l8lbG5 . o:tf] c;xfo cj:yfdf k/dfTdf p;sf] ;xf/f aG5 . cxª\sf/LnfO{ OlG›on] tn emf5{
t/ ljgd| / k/dfTdfdf ;dlk{t JolQmnfO{ OlGb|on] lu/fpg ;Sb}g . o:tf] ;+odL JolQm /;,
OlG›osf] bafa, ctLtsf] ;+:sf/sf] k|efj, afgLx¿ / oflGqstfaf6 ;d]t d'Qm x'G5 / l:ytk|1 x'g]
cj:yfnfO{ k|fKt u5{ .
Wofotf] ljifofGk'+;M ;Ë:t]if"khfot] .
;ËfT;~hfot] sfdM sfdfTqmf]wf]˜lehfot] ..^@..
OlG›osf ljifox¿sf] lrGtg ubf{ub}{ To;k|lt cf;lQm a9\5, Tof] cf;lQmaf6 sfd pTkGg x'G5
/ sfdaf6 qmf]w pTkGg x'G5 ..
qmf]wf∫jlt ;Ddf]xM ;Ddf]xfT:d[ltlje|dM .
:d[lte|+zfb\ a'l4gfzf] a'l4gfzfTk|0fZolt ..^#..
qmf]waf6 k"0f{ df]x pTkGg x'G5, k"0f{ df]xaf6 :d/0f zlQm e|ldt x'G5, :d/0f zlQm e|ldt
ePkl5 a'l4sf] gfz / a'l4e|i6 ePkl5 cwMktg x'G5 ..
dg'iosf] dg pWj{udg Pjd\ cwf]udglt/ klg hfg ;S5 . >Ls[i0f dg''iosf] dgsf] s;/L
cwf]udg x''G5 / s;/L pm Ps–Ps sbd rfn]/ ktglt/ hfG5 eGg] lj1fgsf af/]df atfp“b}
x'g'x'G5 . xfd|f] k|f/De ;"Id x'G5 / cGTo :y"n x'G5 . dgdf p7]sf nx/x¿n] xfd|f] k"/f JolQmTjnfO{
k|efljt ub{5 Pjd\ o;nfO{ hfGg] JolQm dfq o;af6 kf/ x''g ;S5 .
>Ls[i0f eGg'x'G5– ljifosf] lrGtgaf6 To;k|lt cf;lQm a9\5, of] cf;lQmaf6 sfd pTkGg
x'G5 / sfdaf6 qmf]w pTkGg x'G5 ta dgn] ktgtk{msf] ofqf ;'? u5{ . jf;gfsf] ljrf/, ef]usf]
sfdgf dgsf] klxnf] nx/ xf] . sfdsf] ljrf/af6 :qL;Fusf] ef]usf] sfdgf pTkGg x'G5 . Pp6L
;'Gb/LnfO{ k'?ifn] x]¥of] eg] dfq klg p;leq rfxgf jf jf;gfsf] ;[hgf x'G5 . x]g]{ lalQs} p;nfO{
kfpg] rfxgf klg p7\5, x]g{df s]jn afXo OlG›ox¿n] dfq efu lnG5g\ t/ olb rfxgf eof] eg]
dgsf] rqm ;'? x'G5 . dgn] ;'Gb/ 5 eg]/ dfq eGof] eg] klg leqaf6 rfxgf ;'? x'G5 . j:t'
cfkm}+“df ;'Gb/ of lj¿k x''Fb}g, ;'Gb/ eGg]] lalQs} JolQmsf] r'gfj / JofVof ;'? x''G5 / pm ;'Gb/tfdf
;lDdlnt x''G5 .
s'g} Ps k"l0f{dfsf] /flqdf a'4 j[Ifsf] tn al;/xg'ePsf] lyof] . ufpFsf s]xL o'jsx¿n]
Pp6L j]ZofnfO{ NofP/ p;nfO{ gUg agfP . o'jsx¿sf] gzfsf] a]xf];Lsf] cj:yfdf tL o'jtL
eflug\ . o'jtLnfO{ vf]Hb} ha tL o'jsx¿ a'4 ;dLk cfP/ tkfO{+n] Pp6L gUg :qL otfaf6 uPsL
b]Vg'eof] eg]/ ;f]w] ta a'4n] hjfkm lbg'eof]– sf]xL oxfFaf6 kSs} uPsf] 5 t/ Tof] :qL jf k'?if
eGg ;lSbgF lsgeg] d]/f] 5gf]6 ca z]if 5}g .
ha dgn] ljifodf cfˆgf] ofqf ;'? u5{, ta ;"Id ¿kdf ;'Gb/–lj¿k eg]/ r'gfj u5{ .
To; cj:yfdf s]jn lapsf] ¿kdf rfxgfn] leq cfˆgf] :yfg agfpF5 . oxL aLh a9]/ jf;gfsf]
k|uf9 ¿k lnof] eg] jf;gfaf6 5'6\g ufx|f] x'G5 . of] aLh¿kL jf;gf h8 eO{ km}lnP/ o;n] cr]tg
dgdf klg hu xfNb5, ToxL“+af6 tYodf k|j]z ug]{ ofqf ;'? x'G5 . a'4n] o'jsnfO{ eGg'eof]– :qL
jf k'?if s] lyof] yfxf ePg lsgeg] d]/f] r'gfj / JofVof ug]{ leqsf] tŒj g} ;dfKt eO;Sof] .
JofVof ubf{ cfˆgftkm{af6 s]xL hf]8\g hxfF ;'? x'G5, ToxLFaf6 lrGtgsf] ;'?jft x'G5 . olb :qL
;'Gb/L l5g\ eg] leqaf6 rfxgf k|f/De x'G5 / rfxgf knfpg] lalQs} ef]usf] cfsfª\Iff ToxL

nf]suLtf– 66
cWofo–@
rfxgfaf6 g} ;'? x'G5 . huTf\df tYo 5, ToxfF sNkgf / JofVof 5}g . sNkgf / JofVof dg'ion]
agfpF5g\ . rfxgfaf6 ef]usf] sfdgf pTkGg x'G5 clg jf;gf lrGtg aG5 / JolQm To;df cf;Qm
x'G5 . Tof] cf;lQmaf6 sfd hlGdG5, sfdaf6 qmf]wsf] pTklQ x'G5 . hf] sfdL x'Fb}g Tof] qmf]wL klg
x'Fb}g . qmf]w sfds} Ps r/0f xf] . sfddf afwf k'Uof] eg] qmf]w pTkGg x'G5 .
>Ls[i0fn] l:ytk|1nfO{ qmf]w x'Fb}g eGg'ePsf] 5 lsgeg] l:ytk|1 lgisfd sd{ ub{5≤ To;}n]
pm sfdL x'Fb}g . sfd;+“u qmf]w :jtM 5fofh:t} eP/ leq cfpF5 . lrQdf qmf]w 5 eg] leq vf]Hbf
sfd klg 5 eGg] yfxf x'G5 . aflwt sfd g} qmf]w xf] . of] ljzfn hut\sf c/af“}+ JolQmx¿sf]
sfdgf Pscsf{;Fu h'‰b5 . d h] rfxG5', ;ft ca{ dflg;x¿ klg ToxL rfxG5g\ / km]l/ cb[Zo
k/dfTdf, hLjhGt', b]jL–b]jtfx¿, j[Ifx¿ tyf cfsfz Pjd\ cgGtdf cg]sf}+ lrhx¿sf rfxgf
h'w]sf x''G5g\ . cgGt rfxgfx¿n] Ps–csf{nfO{ sfl6/x]sf 5g\ . o:tf] Jojxf/n] cGttM qmf]w pTkGg
u5{ . pmhf{ zlQmsf] alxu{dgsf nflu sfdsf] åf/df cj/f]w k}bf x'Fbf plåUg x'g' qmf]w xf] . Tof]
pmhf{n] sfdsf] dfu{ gkfpFbf ljlIfKt eP/ qmf]w pTkGg x'G5 . ha qmf]w a9\5 ta To;/L g} df]x
klg a9\5 . xfdLn] rfx]sf] s'/f kfpg ;s]gf}+“ eg] To;k|lt xfd|f] df]x cem k|uf9 x'G5 . h] k|fKt x'G5
To;k|lt df]x x'Fb}g / h] kfOFb}g To;k|lt df]x x'G5 . qmf]wn] df]xnfO{ hGdfpF5 .
O/fgL zf;s gflb/ ;fx (Nadar Shah) Pp6L :qL k|lt nf]n'k lyP t/ TfL :qL gflb/ ;fxsf
Ps ;]js;Fu k|]d uly{g\ . of] s'/f yfxf kfPkl5 gflb/ ;fx b'j} hgfnfO{ gofF k|sf/sf] ;hfo lbg
rfxGy] h;sf nflu pgn] cfˆgf dGqLx¿;Fu ;''emfj dfu] . Ps hgf cg'ejL dGqLn] b'j}nfO{ gUg
agfO{ Ps–csf{;Fu hf]8]/ hGhL/n] afFlwlbP . b'j} k|]dLx¿ o;/L !% lbg;Dd afFlwPs} cj:yfdf
/x] . z/L/af6 lg:s]sf] dnd"q Pjd\ b'u{Gwn] 56k6fx6 k}bf eof] . tL sl/a sl/a kfun h:t}
eP . h]nd'Qm ePkl5 Ps–csf{;Fu slxNo} ;DaGw gufF:g] k|lt1f u/L pgLx¿ efu] . pgLx¿df
df]x g} k}bf x'g ;s]g . df]x h] kfOFb}g To;df hlGdG5, hf] ;lhn};Fu kfOG5 To;df df]x x'Fb}g .
>Ls[i0f eGg'x'G5– qmf]waf6 df]x k}bf x'G5 lsgeg] h] gkfOg] x'G5 To;nfO{ emg\ kfpg] cfsfª\Iff
tLj| x'G5 / kfpg] kfunkg hfU5 . gkfpg] ePkl5 dg cem kfpgsf nflu ljlIfKt x'G5 / olb
kfOxfNof] eg] df]x gi6 x'G5 . gkfpFbf dfq df]x k}bf x'G5 .
klxn] ;+o'Qm kl/jf/df :qL;Fusf] cfsif{0f ulx/f] lyof] / df]x hLjge/ rNbYof] lsgeg]
>LdtL;Fu e]6 x'g klg ufx|f] lyof] . kTgL 3'D6Ldf x'lGyg\ / ;+o'Qm kl/jf/sf sf/0f pgLx¿sf]
d'l:snn] dfq e]6 x'GYof] . la:tf/} :qLx¿ 3'D6Laf6 aflx/ cfP, pgLx¿sf nflu :jtGqtf k|fKt
ePsf] /fd|f] eof] t/ :qLk|ltsf] df]x IfL0f x'Fb} uof] . :qLx¿ cfh cgfsif{s ePsf 5g\ . o'/f]k,
cd]l/sflt/ :qL k|foM gUg xF'bf pgLx¿ cgfsif{s ePsf x'g\ . To;}n] t k'?if klg jf:tf ub}{gg\ t/
k''?ifx¿ a'sf{df 5f]lkPsf :qLx¿ e]l6P eg] pT;'stfk"j{s x]5{g\ . 3'D6Ln] 9flsg'df afwf 5, hxfF
afwf x'G5 ToxfF df]x x'G5 . :qL–k'?ifsf] ;DaGw sfd–jf;gfsf] eGbf ;fdflhs, ;f+:s[lts dxŒjn]
el/k"0f{ x'G5 . cfhsf :qL / k'?ifsf] ;DaGw cfsif{s agfpg gUgtfaf6 z/L/ 9fSg] j:qdf :qLx¿
cfpg}kg]{ x'G5 . >Ls[i0f eGg'x'G5– qmf]wn] df]x k}bf u5{ lsgeg] hxfF afwf 5 ToxfF cfsif{0f pTkGg
x'G5 / hxfF afwf x'Fb}g ToxfF cgfsif{0f k}bf x'G5 . of] t clxn]sf dgf]j}1flgsx¿sf] egfOsf] l7s
ljk/Lt 5 . klxn] :qL–k'?ifsf] Ps–csf{k|lt cfsif{0f olt w]/} lyof] ls ;ft hGd;Dd klg pxL
klt–kTgLsf] sfdgf ul/GYof] . ;DaGwljR5]b t c;Dej g} lyof] lsgeg] ToxfF afwf klg w]/} x'GYof] .
sfddf afwf ePdf qmf]w k}bf x'G5 / qmf]w a9]df df]x k}bf x'G5 . >Ls[i0f eGg'x'G5– hxfF
df]x k}bf x'G5, ToxfF :d[lt e|i6 x'G5 . :d[lt sfd / qmf]wn] e|i6 x'Fb}g lsgeg] qmf]w t afwf x6\of]

nf]suLtf– 67
cWofo–@
eg] x/fpF5 . df]x t qmf]weGbf klg ;an x'G5 . qmf]wn] kfun u/fpF5 eg] df]xn] t cGwf] u/fpF5 .
df]x kfpg] s'/fsf k5fl8 kfun eP/ bf}l8G5 . ha df]xn] cGwf] agfpF5, ta :d[lt gi6 x'G5 . df]x
lrQsf] Tof] cj:yf xf] hxfFaf6 Tof] kfgL ttfpFbf afkm ag] h:t} aGg yfN5 . qmf]wsf] tx;Dd kfgL
tftf] ePh:tf] x'G5, h;nfO{ lr;f] klg agfpg ;lsG5 t/ df]xdf ePkl5 kfgL afkm eP/ p8\g
yfN5 / dgsf] gofF cj:yf k|f/De x'G5 . qmf]waf6 lkmtf{ x'g ;lsG5 t/ df]xaf6 lkmtf{ x'g
;lsGg . To;}n] >Ls[i0f eGg'x'G5– df]xn] :d[lte|i6 x'G5 lsgeg] lrQ afkm eO;s]kl5 lkmtf{ x'g
ufx|f] x'G5 .
xfd|f] dgdf df]xsf] h] sfd xf], Tof] :d[ltsf] l7s ljk/Lt sfd x'G5 . :d[lt tYout x'G5 .
:d[ltsf] cy{ h] hfGof] To;nfO{ ;Demgfdf /fVg' xf] . :d[ltdf xfd|f] s]xL hf]8 x'Fb}g t/ df]xn] tYodf
xf]Og h] rfxG5 Tof] klg yk]/ of]hgf u5{ . df]x :jKglgdf{tf xf] . To;}n] df]x ePsf]nfO{ tYoeGbf
sNkgfsf] ;+;f/df t}l/g cfgGb cfpF5 / pm :jfefljs lg›fdf lxF8] h:tf] x'G5 . k|]d ToxfF x'G5,
hxfF df]x x'Fb}g lsgeg] df]xn] dfu u5{ / k|]dn] lbG5 . k|]d ToxL lrQdf pknAw x'G5 hxfF s'g}
sfdgf Pjd\ jf;gf x'Fb}g . k|]dn] :d[ltnfO{ k'i6 u5{, eg] df]xn] :d[ltnfO{ e|i6 u5{ . df]xn]
:d[ltnfO{ gi6 u5{ lsgeg] :d[lt ca tYonfO{ ToxL ¿kdf k|:t't ug{ ;Sb}g . df]xn] tYodf w]/}
sfNklgs s'/fnfO{ k|If]k0f u5{ . wgsf ;DaGwdf wglkkf;'n] h] b]V5 Tof] wgdf x'Fb}g, Tof] t df]xn]
yk kl/of]hgf agfPsf] dfq xf] . ;fy} df]xn] cfˆgf] tl/sfn] wgsf af/]df yk wf/0ffx¿ k|If]k0f
u/]sf] x'G5 . wgnfO{ df]x ePsf JolQmn] To;df cfTdf g} ePsf] h:tf] u/]/ ;dfT5g\ . p;n]
wgeGbf ;j{>]i7 / lk|o j:t' g} b]Vb}g .
Ps hgf wgf9\osf ufpFdf clgsfn k¥of] / ufpFn]x¿ p;;Fu ;xof]usf] ¿kdf wg dfUg
uP . wg lbFbf t cfˆgf] k|f0f g} g/xg] x'Fbf wgf9on] wg gdfUg cfu|x u¥of] . s]xL ;dokl5 p;sL
kTgL la/fdL kl/g\ . p;n] kTgLsf] cf}ifwf]krf/df s'g} vr{ u/]g lsgeg] kTgL t csf]{ kfpg
;lsG5 t/ wg s;/L kfOG5 eGg] ;f]Rof] . pkrf/ gu/]sfn] kTgLsf] d[To' eof] . s]xL ;dokl5 pm
cfkm}+ klg la/fdL eof], ufpFn]x¿n] p;nfO{ cfˆgf] pkrf/ ug{ cfu|x u/] t/ p;n] wg vr{ u/]/
afFRg'eGbf t dg{' g} a]; eGof] . d[To' ;lGgs6 cfPkl5 p;n] cfˆgf ;a} d"Nojfg\ ;DklQ ;'g,
rfFbL, xL/f, df]tL cflb Pp6f af]/fdf /fvL gbLdf uof] / ;a}eGbf sd d"Nodf tfl/lbg] dfemLsf]
vf]hL ug{ yfNof] . df]ndf]nfO ug]{ qmddf Ps l;Ssfdf gbL tfl/lbg Ps dfemL tof/ eP . gbLsf]
lardf k'u]kl5 p;n] dfemLnfO{ dg{ nfu]sf] dflg;sf] clGtd OR5f k"/f ul/lbg cfu|x u¥of] . olb
dfemLn] Ps l;Ssf klg glnO{sg gbL tfl/lbPdf cfkm"n] cf/fd;Fu k|f0f TofUg] atfof] . ul/a
dfemLn] p;sf] clGtd OR5f k"/f ul/lbof] .
df]xu|:t JolQmsf] cj:yf l7s o:t} x'G5 . p;sf] ;xh ljj]s x/fP/ pm ljlIfKt x'G5 .
dflg; wg, kb, jf;gfsf] df]xdf olt ljlIfKt x'G5 ls p;sf] ljj]s g} ;dfKt x'G5 . >Ls[i0f
eGg'x'G5– hxfF :d[lt gi6 x'G5 ToxfF a'l4 klg gi6 x'G5 . :d[lt a'l4sf] s]jn ;ª\u|xfno xf] . a'l4n]
hfg]sf s'/fx¿ :d[ltdf hDdf x'G5g\ . :d[ltsf] cy{ ctLt xf] / klxn] ctLt¿kL :d[lt gi6 x'G5
clg eljio klg gi6 x'G5 . a'l4sf] cy{ Intelligence xf] Intellect xf]Og . efiffsf]zdf b'j}sf] cy{
Pp6} 5 . jf:tljs alg;s]sf] a'l4 Intellect xf] eg] galg;s]sf] z''4 a'l4 Intelligence xf] .
a'l4dfgL t :d[lt;Fu} ljs[t eO;S5 . hflg;lsPsf] s'/f a'l4 xf] hf] :d[lt;Fu g} ljs[t eO;s]sf]
x'G5 t/ h] hfGg] zlQm 5 Tof] a'l4 (Intelligence) xf] . :d[lt ljs[t ePkl5 cJoQmdf /x]sf] a'l4
klg e|i6 x'g yfN5 / leq n's]sf] k|1f klg 8fdf8f]n x'g yfN5 . of] clGtd ktg xf] . a'l4 h;df

nf]suLtf– 68
cWofo–@
cgGt ;Defjgfdf n's]sf] 5 Tof] klg gfz ePkl5 ;a} s'/f ;dfKt x'G5 clg JolQm k"0f{ ¿kdf
cfkm"nfO{ ;dfKt kfg]{ u/L bLgtfdf k'u]/ bl/›tf k|fKt ub{5 .
/fuå]ifljo'Q}m:t' ljifoflglGb|o}Zr/g\ .
cfTdjZo}lj{w]ofTdf k|;fbdlwuR5lt ..^$..
/fu / å]ifaf6 d'Qm ePsf] / cfˆgf OlG›ox¿nfO{ ljifox¿af6 lgoGq0f ug{ ;Sg] Ifdtf
ePsf] cGt:s/0f OlG›oåf/f ljifodf ljr/0f ub}{ cGt:s/0fsf] k|;Ggtf k|fKt u5{ ..
;fwf/0ftof xfdL ;f]Rb5f“}+, lrQdf ljIf]k / ljXjntf gePkl5 cGt:s/0f z'4 x'G5 t/
>Ls[i0f eGg'x'G5– cGt:s/0f z'4 ePdf lrQsf] ;a} ljIf]k ;dfKt x'G5 . hf] JolQm czfGt 5,
To;n] zflGt k|fKt ug]{ k|of; u/]df czflGt emg\ a9]/ hfG5 . zfGt x'g g;s]sf] l:yltn] kL8f
lbG5 . o; ;Gbe{df ;fª\Von] cGt:s/0f ;b}j z'4 x'G5, To;nfO{ z'4 ug}{kb}{g eg]sf] 5 . h;nfO{
cGt:s/0fsf af/]df yfxf 5}g To;n] dfq cGt:s/0f z'4 ug]{ k|oTg u5{ . hf] z'4 g} 5 To;nfO{
yk z'4 ug{ ;lsGg . cGt:s/0fnfO{ z'4 gdfGg] JolQm h;n] o;nfO{ hfg]s} 5}g p;sf] z'4 ug]{
k|of; c;kmn dfq x'G5 . cGt:s/0fnfO{ z'4 ug]{ k|of; cFWof/f] sf]7fdf t/jf/ lnP/ cGwsf/nfO{
sf6]/ x6fpg vf]Hg' h:t} xf] . h;n] z'4 ug{'kg]{ xf] ToxL g} cz'4 5 eg] z'l4 x'g ;Sb}g .
cGt:s/0f ;b}j z'4 x'G5, oxL ;To xf] . cGt:s/0fsf] cy{ cGtZr]tg xf]Og . uLtfsf af/]df
l6Kk0fL ug]{x¿n] / zAbsf]zdf ;d]t cGt:s/0fsf] cy{ cGtZr]tg (Conscience) u/]sf 5g\ hf]
e|flGt xf] .
rf]/L ug{ vf]Hbf leqaf6 rf]/L ug{' unt Pjd\ kfk xf] eGg]] efj cfof] eg] of] cGt:s/0fsf]
cfjfh xf]Og, of] t ;dfhn] agfPsf] wf/0ff dfq xf] . olb rf]/x¿sf] ;dfh ePdf leq dgaf6
rf]/L g/fd|f] xf] eGg]] efj cfpFb}g . ef/tdf hf6x¿sf] ;dfhdf ha;Dd o'jfn] b'O{ rf/j6f rf]/L
ub}{g, ta;Dd pm ljjfxsf nflu of]Uo g} x'Fb}g . cGt:s/0f t pgLx¿;Fu klg x'G5, t/ ToxfF
;dfhn] rf]/L unt xf] eGg]] wf/0ff /fv]]sf] xF'b}g . To;}n] pgLx¿nfO{ rf]/L unt xf] eGg]] nfUb}g .
pgLx¿nfO{ rf]/L untsfo{ jf v/fa xf] eGg]] wf/0ff s]6fs]6L a]nfb]lv g} xfNg] k|of; gul/Psf
sf/0f pgLx¿sf nflu rf]/L, 8s}tL, unt sfo{ xf]Ogg\ . lxGb"n] cfˆg} sfsfsL 5f]/L;Fu j}jflxs
;DaGw sfod /fVg ldNb}g t/ d';ndfgn] sfsf–dfdfsf 5f]/f5f]/L;Fu ljjfx u5{g\ . of]
cGt:s/0fsf] e]b geO{ ;fdflhs dfGotf / /Lltl:yltsf] e]b dfq xf] . ;dfhn] Pp6f dfGotf
agfPsf] 5 / ;f]xL cg';f/ leq klg To:t} dfGotfsf] Pp6f cbfnt h:t} Joj:yfkg 5 . of]
cGtZr]tg xf] . cGt:s/0fsf] cy{ cGt/td pks/0f cyf{t\ leqsf] ofqfdf hfg ;lsg] clGtd
cj:yf g} cGt:s/0f xf] t/ of] cfTdf xf]Og . cGt:s/0f cfTdfsf] lgs6td pks/0f xf] h;sf
dfWodn] xfdL aflx/ hf]l8G5f}+ . o;sf] P]gfdf cfTdf k|ltkmlnt x'G5 . cGt:s/0fkl5 leq cfTdf /
k/dfTdf dfq afFsL /xG5 . cfTdfsf] olt lgs6td /x]sf] s'/f cz'4 x'g} ;Sb}g . cGtZr]tgf
;fdflhs Joj:yf xf], of] cGt:s/0f xf]Og . wd{, ;+:s[lt / ;dfh leGg leGg x'g ;S5g\ t/
cGt:s/0f Pp6} x'G5 . of] aflx/L huTf\;Fu leq hf]8\g] dfWod xf] . To;}n] xfdL h;nfO{ cGt:s/0f
dflg/x]sf 5f}+“ Tof] cGtZr]tgf xf] .
cfTdf z/L/df k'Ubf k'Ub} cz'4 x'g ;S5 lsgeg] z/L/ cfTdfaf6 lgs} k/ 5 . cfTdfaf6
cGt:s/0f ;a}eGbf lgs6 5 hf] cz'4 x'g} ;Sb}g, ctM of] z'4 5 . z/L/sf lgs6 OlG›ox¿ 5g\ .
To;kl5 qmdzM cGt;\ OlG›o, :d[lt, k|of]lut a'l4, ck|of]lut a'l4, cGt:s/0f, cfTdf clg k/dfTdf
x'G5 . o;/L xfdLn] a'‰of}+“ eg] klg ;fª\Vodf elgP h:t} cGt:s/0f z'4 5 eGg]] a'‰g ;lsG5 .

nf]suLtf– 69
cWofo–@
;fª\Von] eG5– b[Zo / ›i6f b'O{ lrh x'g\ . h] b]lvG5 Tof] xfdLeGbf leGg xf] lsgeg] xfdL x]g{]jfnf
b|i6f xf}+“ . h;/L Pp6f JolQmn] au}Frf gb]lvFbf klg xfjfsf] em8\sfdf ;'uGwsf] cg'ej u5{ / ha
pm au“}+rf glhs k'U5 ta xl/ofnL, km"n, ;'uGwsf ;fy} cGTodf zflGtsf] cg'ej u5{ . o:t}
k|sf/n] leqsf] cGt/ofqf u/]df cGt:s/0fsf] klg cg'ej ug{ ;lsG5 .
xfdLleqsf] ofqf ubf{ cGt;\ OlG›o clg ljrf/x¿sf] hfnf], k|of]lut a'l4, ck|of]lut a'l4sf]
k|sfz cflbnfO{ qmdzM x]bf{ x]bf{ of] t b[Zo xf] / h'g s'/f d b]lv/x]sf] 5' Tof] d s;/L x'g ;S5'
eg]/ 5f]8\b} ofqf ul//Xof}+ eg] k|sflzt lrhsf] lgs6tfdf Pp6f cnf}lss z'l4 cfTdfsf] l7s
lgs6 cGt:s/0fnfO{ cg'ej ug{ ;lsG5 . To;nfO{ klg z'4td dfq dfg]/ 5f]8]df k|sfz¿kL
cfTdfsf] bz{g kfOG5, hf] ›i6f xf] . of] cfTdfsf] bz{gdf cgGt k|sfz dfq z]if /xG5 . o;/L
cGt:s/0fsf] cg'ejsf nflu cGt/ofqf u/]df cGt:s/0f z'4 /x]sf] cg'e"lt ug{ ;lsG5 . xfdLnfO{
aflx/ z/L/¿kL kmf]x/sf] dfq hfgsf/L x''Fbf z'l4nfO{ a'‰g ;s]sf 5}gf“}+ . To;}n] ;fª\Vo eG5–
leqsf] ofqf u/]kl5 cGt:s/0f z'4 5 eGg] yfxf x'G5 .
>Ls[i0f eGg'x'G5– ha cGt:s/0fsf] z'l4nfO{ hflgG5, To;} ;do lrQsf ;Dk"0f{ ljIf]k
tTsfn ;dfKt x'G5g\ . Pp6f JolQmn] ulx/f] vf8naf6 cfsfzlt/ x]/]df cfsfzsf afbn /
cGwsf/nfO{ dfq b]V5, cfsfz b]Vg ;Sb}g t/ Pp6f kxf8sf] 6'Kkfdf /x]sf] JolQmn] cfsfz x]bf{
afbn tn /x]sf] / cfsfz :jR5 /x]sf] b]Vb5 . xjfO{ hxfhaf6 ofqf ubf{ afbn, s'lx/f], x':;' tn
/ xfdL dfly x'G5f}+ . dgsf ljIf]k, ljsf/x¿ ToxL afbnsf] cfj/0f jf s'lx/f] jf x':;' h:t} x'g\ . oL
afbnx¿n] xfd|f] lrQdf ljIf]k k}bf u5{g\ lsgeg] xfdL tn vf8ndf afFlr/x]sf 5f}+ . >Ls[i0f
cGt:s/0fsf] vf]hdf lxF8\g eGg'x'G5 hxfF lrQ afbneGbf dfly x'G5 / cGt:s/0f z'4 ePsf] x'gfn]
;a} s'/fx¿ :jR5 / ljsf//lxt x'G5 . cGt:s/0f;Dd k'Ug] JolQmn] lzv/sf] ofqf ub{5 hxfF
;"o{af6 k|;fl/t k|sfz;Fu ;fIffTsf/ ug{ ;S5 . of] s]jn ofqf xf] / z'l4 k|fKt ug{' kmn xf] .
k|;fb] ;j{b'Mvfgf+ xflg/:of]khfot] .
k|;Ggr]t;f] Xofz' a'l4M ko{jlti7t] ..^%..
O{Zj/sf] s[kf k|fKt u/L To;}df ;Gt'i6 /xg] / cGt:s/0f k|;Gg ePsf JolQmsf ;a} k|sf/sf
b'v–si6 gfz x'G5g\ / To:tf k|;Gg lrQ ePsf JolQmsf] a'l4 zL3| l:y/ x'G5 ..
gfl:t a'l4/o'Qm:o g rfo'Qm:o efjgf .
g rfefjotM zflGt/zfGt:o s'tM ;'vd\ ..^^..
O{Zj/df Psfu|tf gePsf cyf{t\ OlGb|o / dgnfO{ lhTg g;s]sf JolQmx¿sf] a'l4 g lbJo / g
lgZrofTds x'g ;S5 g t dg g} l:y/ x'G5 . o:tf] co''Qm dg''iosf] cGt:s/0fdf efjgf g} x''bF }g .
o:tf] efjgf gePsf / cl:y/ dg ePsf JolQmx¿n] zflGt k|fKt ub}{gg\ / zflGtljgf ;'v c;Dej
5 ..
O{Zj/sf] s[kf k|fKt u/L To;}df ;Gt'i6 /xg] JolQmsf nflu ;+;f/sf ;a} k|sf/sf b'v–si6
gfz x'G5g\ . o; k|sf/sf] t[Kt r]tgfdf /xg] JolQmsf] a'l4 zL3| l:y/ x'G5 . hf] JolQm s[i0f
efjgfdf /x]/ eujfg\;Fu hf]l8Psf] x'Fb}g / h;sf] O{Zj/df Psfu|tf x'Fb}g Tof] JolQmsf] g a'l4 g}
lbJo x'g ;S5 g dg g} l:y/ x'g ;S5 . cl:y/ dg ePsf JolQmn] zflGt k|fKt ug{ ;Dej 5}g /
zflGtljgf ;'v c;Dej 5 . t;y{ >Ls[i0f eGg'x'G5– o'Qm k'?ifnfO{ zflGt k|fKt x'G5 / co'Qm
k'?ifnfO{ zflGt k|fKt x'Fb}g . co'Qm k'?ifsf] cGt:s/0fdf efjgf / zflGt x'Fb}g . zflGtljgf ;'v

nf]suLtf– 70
cWofo–@
k|fKt x'g ;Qm}g . co'Qm eGgfn] cfkm"af6 cnu, cfˆgf] x'gaf6 6f9f Pjd\ hf] cfkm}+“;Fu 6'6]sf] 5
eGg] a'lemG5 . cfkm";Fu JolQm 6'6\g ;Sb}g lsgeg] cfkm";Fu 6'6]/ JolQm b'O{df afFl8G5 / cfkm";Fu
hf]l8g klg ;lsGg lsgeg] cfkm";Fu s;/L hf]l8g] hf] 6'6]s} 5}g . d cfkm}+“af6 6'6]+,“ cnu ePF eGg'
s]jn Pp6f e|dk"0f{ ljrf/ dfq xf] . JolQmn] s]jn o:tf] ;f]Rg dfq ;S5 / JolQm o'Qm / co'Qm
x'g} ;Sb}g, s]jn of] Pp6f ljrf/ dfq xf] . of] t s]jn ;kgfdf Pp6} JolQm b'O{ 7fpFdf k'u] h:tf]
xf] hf] p7]kl5 s]jn e|flGt dfq nfU5 . of] o'Qm / co'Qm ;kgfsf] efj dfq xf] . o'Qm k'?if Tof] xf]
hf] e|flGt / ;kgfdf geO{ hflu;s]sf] cj:yfdf cyf{t\ hfu/0fdf x''G5 ;fy} p;nfO{ cfkm"af6
slxNo} cnu gePsf] af]w klg x''G5 . co'Qm k'?ifdf efjgf x'Fb}g≤ To;}n] xfdLdf ePsf] efjgf s[i0f
efjgf xf]Og . klt–kTgL, 5f]/f–5f]/L jf afa'–cfdf dbf{ x'g] lrRofx6 jf ?jfO efjgf xf]Og Tof] t
;+j]bgf dfq xf] . oL ;a} cfˆgf xf]Ogg\ / k/fO{sf 5f]/f5f]/L x'g\ eGg]] yfxf x'g] lalQs} ?jfO aGb
x'G5 lsgeg] of] Joy{ efjgf xf] .
lnof] 6fN:6fon] (Leo-Tolstoy) Pp6f syf n]v]sf 5g\– Pshgf hldgbf/sf 5f]/f / afa'sf
larsf] ;DaGw lalu|Pkl5 5f]/fn] 3/ 5f]8\of] . afa' j[4 x'Fb} uPsfn] 5f]/fnfO{ kmls{P/ cfpg eGof] .
5f]/fn] cd's ldltdf /]naf6 3/ cfpg] ;Gb]z k7fof] . k7fPsf] ;doeGbf b'O{ 306f cl3 g} 5f]/f
cfO;s]sf] lyof] . ToxfF a:gsf nflu Pp6f dfq wd{zfnf lyof] / wd{zfnfdf s'g} sf]7f vfnL
lyPg . wd{zfnfsf Joj:yfksn] Ps hgf ul/a s]6f] s]xL If0f cl3 cfP/ sf]7fleq a;]sf] a]xf]/f
hldgbf/nfO{ atfP . hldgbf/n] p;nfO{ sf]7faf6 lgsfNg / cfkm"nfO{ ToxfF a:g] Joj:yf ldnfOlbg
cfb]z lbP . Joj:yfksn] cfb]z lz/f]k/ u/] . /ftel/ lxpF k¥of] / sk8fsf] cefjdf n'un'u sfDb}
s]6fn] leq clnslt 5]pdf a:g lbg ofrgf u¥of] . t/ hldgbf/n] cfˆgf] lg›f eË ul/lbg]
s]6fnfO{ ;8sdf ˆofFSg nufP . s7\ofª\lu|P/ s]6fsf] d[To' eof] . p;sf] vNtLaf6 sfuh lgsfn]/
x]bf{ Tof] o'js c¿ sf]xL geP/ hldgbf/s} 5f]/f] ePsf] k|dfl0ft eof] . To;kl5 hldgbf/n] ?Fb}
5f]/fsf] nf;nfO{ n'uf km]/fP/ sf]7fdf NofP . hLljt JolQmsf] ofrgfnfO{ nTofpFb} ;8sdf ˆofFSg
nufpg] / cfˆgf] 5f]/f eGg]] lalQs} sf]7fdf Nofpg] sfd eof] . xfd|f] efjgf klg l7s o:t} x'G5 .
lnof] 6fN:6fon] of] syf d]/f] cfTdsyf klg xf] eg]sf 5g\ . pgn] cfˆgL cfdfnfO{ lgs}
efjgfzLn dlxnf 7fGby] lsgeg] pgL /Ëd~rdf gf6s x]bf{ /f]P/ rf/ kfFrj6f ?dfn lehfpFlyg\ .
pgL /fhkl/jf/sL ;b:o ePsfn] pgnfO{ 5j6f 3f]8fsf] aUuL /Ëd~rsf cufl8 tof/L cj:yfdf
pleg'kYof]{ . ToxfF c;fWo lxpF kg]{ x'gfn] Ps b''O{ hgf ;jf/L rnfpg] JolQmsf] aflx/ lxpFdf
s'bf{s'b{} d[To' x'GYof] / pgLx¿nfO{ ˆofFs]/ csf]{ rfnssf] tof/L u/L aUuL rnfOGYof] . pgL
/Ëd~rdf cfpg] kfqx¿sf] clego ;Dem]/ /f]O/xlGyg\ . of] efjgf geO{ efjgfsf] wf]sf xf] .
efjgf t leqsf] ;xh efj xf] . Pp6f ul/anfO{ sf]7faf6 lgisfzg u/L ;8sdf ˆofNg' / ;jf/L
rfnsnfO{ d[t ;DemL ˆofFs]/ /Ëd~rsf] :d/0fdf ?g' efjgf geO{ å}t rl/q xf] .
>Ls[i0fsf] egfOdf efjgf Tof] JolQmdf p7\5 hf] cfkm";Fu ;+o'Qm x'G5 . co'Qmx¿ c¿;Fu
hf]l8G5g\ / o'Qm ;a} cfkm";Fu hf]l8Psf] x'G5 . ljo'Qm s;}sf klt–kTgL, 5f]/f5f]/L, ldq cflb x'G5g\
t/ p;nfO{ cfkm" sf] xf] yfxf x'Fb}g . c¿sf] ;DaGwdf pm hf]l8Psf] x'G5 t/ cfkm"nfO{ p;n]
lrGb}g . efjgfsf] :km'/0f t cfkm";Fu hf]l8Pdf dfq x'G5 . c¿;Fu hf]l8Psf] JolQm ;bf czfGt
x'G5 / cfkm";Fu hf]l8Psf] JolQm dfq zfGt x'G5 . zflGt eg]sf] leqsf] ;+o'Qmtf Pjd\ cfkm";Fu
;Gt'i6 x'g' xf] . To;}n] >Ls[i0f eGg'x'G5– 1fgL o'Qm eP/ zflGt k|fKt ub{5 .

nf]suLtf– 71
cWofo–@
OlGb|of0ff+ lx r/tf+ oGdgf]˜g'ljwLot] .
tb:o x/lt k|1f+ jfo'gf{jldjfDel; ..^&..
h;/L kfgLdf lxF8\g] 8'FufnfO{ jfo'n] x'TofOlbG5, To;/L g} ljifox¿df bf}l8g] OlG›ox¿dWo] dg
h''g OlG›o;+“u} /xG5, Tof] Ps OlG›on] of] co'Qm k'?ifsf] a'l4x/0f ul/lbG5 ..
t:dfB:o dxfafxf] lgu[xLtflg ;j{zM .
OlGb|of0fLlGb|ofy]{Eo:t:o k|1f k|ltli7tf ..^*..
x] dxfafx' Û h;sf OlG›ox¿ cfˆgf ljifo–jf;gfaf6 k"0f{tM lgolGqt 5g\ To:tfsf] a'l4nfO{
l:y/ a'l4 dfGg'kb{5 ..
h;/L xfjfsf] em8\sfn] 8F'ufnfO{ 8fdf8f]n agfOlbG5 / cfFwL–a]x/Lsf] ¿k lnPdf 8F'uf 8'Ag
klg ;S5, o;}u/L h;sf] lrQsf] zlQm ljifox¿lt/ ljlIfKt eP/ bf}l8G5, p;sf] dg cfFwL t'kmfg
aG5 / o:tf] cfFwLsf sf/0f :jod\sf] 8'Fuf 8'Ab5 . x] ch{'g Û h;/L kfgLdf lxF8\g] 8'FufnfO{ jfo'n]
x'TofOlbG5, To;/L g} ljifox¿df bf}l8g] dg¿k OlG›on] Tof] co'Qm k'?ifsf] a'l4x/0f ul/lbG5 .
cfFwL t'kmfg cfPg eg] 8'Fuf cf/fd;Fu gxNnLsg t}l/G5 . o:t} dg'iosf] dg jf;gfsf] t'kmfgdf
hlt bf}l8G5, Tolt g} p;sf] ljgfz x'g] / 8'Fuf 8'Ag] ;Defjgf x'G5 . of] ;TonfO{ hfg]/ h;n]
ljifox¿tkm{ lrQ bf}8fpFb}g, pm jf;gf/lxt eP/ :jod\df k|ltli7t x'G5 . o:tfsf] a'l4nfO{
l:y/a'l4 dfGg'k5{ eg]/ >Ls[i0f eGg'x'G5 . 1fgL k'?ifdf jf;gfsf] cfFwL g} p7\b}g≤ To;}n] p;n]
jf;gfnfO{ /f]Sg' g} kb}{g lsgeg] jf;gfsf] cfFwL xfd|f] ;xof]uaf6 dfq pTkGg x'G5 . >Ls[i0f
eGg'x'G5– hf] of] jf;gf¿kL cfFwLnfO{ rnfpFb}g Tof] JolQm jf;gf/lxt x'G5 / of] cfFwLnfO{ ;fdgf
g} gu/L :jod\df k|ltli7t x'G5 . o;/L hf] :jod\df k|ltli7t x'G5 p;n] ;a} s'/f k|fKt ub{5 .
of lgzf ;j{e"tfgf+ t:of+ hfult{ ;+odL .
o:of+ hfu|lt e"tflg ;f lgzf kZotf] d'g]M ..^(..
h'g ;do ;Dk"0f{ k|f0fLx¿sf nflu /flq;dfg x'G5 To:tf] ;dodf l:yltk|1 cyf{t\ cfTd;\+odL
k'?if hfu[t x'G5g\ / ;a} hLjx¿ hfUg] ;do lqsfnbzL{ cyf{t\ k/dfTdfsf] tŒjnfO{ hfGg] d'lgsf]
nflu /flq x'G5 ..
hf] ;a}sf nflu cGwsf/¿kL /flq xf] Tof] klg 1fgL ;+odLsf nflu hfu/0f xf] . lg›f
;fwf/0f JolQmsf nflu dfq xf], 1fgLsf nflu t lg›f hfu/0f xf] . o; dxfjfSosf] ax'cfoflds
cy{ 5 . o;sf] zflAbs cy{ ha xfdL /ftdf ;'T5f}+“, ta klg 1fgL ;'Tb}gg\, 1fgL t xfdLn] lj>fd
u/] h:t} /ftdf ;'t]/ klg lg›fsf] jzdf x'Fb}gg\ . 1fgLleqsf] r]tgf slxn] ;'t]sf] x'Fb}g eGg] xf] .
a'4;Fu} ;'Tbf s}of}+“ lbg pxfF xnrn gu/Lsg ;'t]sf] b]Vbf cfZro{ nfu]/ cfgGbn] a'4;Fu
;f]w]–xh'/ /ftdf klg ;'Tg'x'Gg . a'4n] hjfkm lbg'eof]– ha d}n] 1fg k|fKt u/]“ / d]/f] c1fg x6\of,]
tab]lv d]/f] z/L/ dfq ;'T5 t/ d ;'lTbgF . >Ls[i0f eGg'x'G5– hf] ;a}sf nflu cFWof/f] lg›f xf] Tof]
klg 1fgLsf nflu hfu/0f xf] . xfdL klg ;'Tbf k"/f ;'Tb}gf“}+ 1fgsf] Pp6f efu t g;'tLsg
hfu/0fdf a;]sf] x'G5 . /ftL bz–la; hgf ;'lt/x]sf] a]nfdf s;}n] /fd eg]/ af]nfof] eg] ;a}n]
;'g] klg /fd eGg]] JolQm dfq af]N5 / af]nfpg'sf] sf/0f ;f]W5 lsgeg] p;sf] r]tgfsf] Ps efu
pm ;'Tbf klg hflu/x]sf] x'G5 . To;}n] p;n] /fd eGg]] gfdnfO{ lrGb5 . cfdf aRrf;Fu ;'lt/x]sL
x'lG5g\ . cfFwLa]x]/L / lah'nL rDs] klg cfdf pl7\bgg\ t/ aRrf clnslt xnrn u¥of] eg] pgL
tTsfn p7\l5g\ . cfdfsf] r]tgfsf] Ps lx:;f pl7/x]sf] / aRrfsf] ljifodf Wofg s]lG›t ul//x]sf]

nf]suLtf– 72
cWofo–@
x'G5 . of] r]tgfsf] Ps lx:;f hfu/0f x'g] xfd|f] cfsl:ds 36gfsf nflu xf] / ;fwf/0ftof xfd|f]
;f/f r]tgf cGwsf/k"0f{ lg›fdf 8'la/x]sf] x'G5 . >Ls[i0fsf] klxnf] cfofdsf] cy{ 1fgL jf:tljs
lg›fdf klg hfu/0fdf x'G5 eGg]] xf] .
xfdL vfFbf, a:bf, lxF8\bf, af]Nbf xf];df xf]Og a]xf];Ld} x'G5f}+ . xfdL Pp6f sfd ubf{ xhf/f“}+
ljrf/x¿;Fu} lnP/ afFR5f}“ . dxfjL/n] cfˆgf lziox¿nfO{ eGg'ePsf] 5 lxF88'n ubf{, p7\bf, a:bf,
;'Tbf ;Fw}+ hfu]/ g} ug{" . hf] JolQm hfu]/ ;'Tg ;S5, To:tf] JolQmn] cfˆgf] d[To'nfO{ klg hfu]/ b]Vg
;S5 . hxfF sfdL JolQm sfdjf;gfdf, df]xsf] lg›fdf, ljifox¿sf] lg›fdf / cGwsf/df 8'la/x]sf]
x'G5 ToxfF 1fgL k'?if hflu/x]sf] x'G5 . of] s[i0fn] klxn] klg rrf{ ul/;s]sf] ljifo xf] . hfu[t
JolQmsf] lz/ k5fl8 k|sfzsf] 3]/f (Aura) ;w“}+ x'G5 . To:t} eujfg\ / l;4 JolQmsf] t:jL/df
lz/sf] k5fl8 Pp6f k|sfzsf] 3]/f (Aura) ;w}+ b]lvG5 . hf] 1fgL cfˆgf] k|sfzsf af/]df hfGb5g\,
pgLx¿ k|sfzsf] cj:yf klg hfGg ;S5g\ . To:t} xfdL h:tf lg›fdf /xg] JolQm;Fu klg Pp6f
cGwsf/sf] 3]/f ;wF} ;“+u} rN5 . xfd|f] k|To]s s[To lg›fdf g} x'G5 . >Ls[i0fsf] egfOsf] bf];|f] cy{–
lg›fdf ePsf] JolQm h:t} pxL s'/fsf] k'g/fj[lQ hfu[t k'?ifn] ub}{g eGg] xf] .
t];|f] cfofd lg›fdf xfdL h] u5f}{+ / h] x'G5f“},+ To;sf af/]df xfdL cgle1 x'G5f“} . sfd ubf{
o;sf] ljrf/ x'Fb}g≤ sfd ePkl5 dfq of] s;/L daf6 eof] eg]/ kZrfQfk u5f}{+ . Pp6L :qL
a]xf];Ld} l;+uf/k6f/ u/]/ a]9Ësf] sk8f, cgfjZos cfj/0fdf ;lhP/ ;8sdf lgl:slG5g\ . pgnfO{
o;sf] kl/0ffd s] x'G5 eGg] yfxf g} x'Fb}g . ;8sdf pgnfO{ wSsf nfUg ;S5, dflg;x¿n] 3'/]/ x]g{
;S5g\ eGg] pgnfO{ yfxf x'Fb}g lsgeg] pgL lg›fdf tof/ ePsL lyOg\, cGoyf pgnfO{ wSsf
nfu]df Tof] d]/f] sf/0fn] xf] eGg]] cg'ej x'g ;SYof] t/ lg›fsf] sf/0f pgnfO{ yfxf g} x'Fb}g . ;+odL
1fgL k'?if ;bf hfu[t x'G5 . hfu[t cj:yfdf /xg] ePsfn] pm lg›fdf /x]sf] JolQmsf] h:tf]
cfr/0f ub}{g . p;df cxª\sf/ klg xF'b}g . lg/xª\sf/ JolQm ;b}j hfu/0fdf x'G5 .
cfk"o{df0fdrnk|lti7+–
;d'b|dfkM k|ljzlGt oåt\ .
tåTsfdf o+ k|ljzlGt ;j]{
; zflGtdfKgf]lt g sfdsfdL ..&)..
lgTo kl/k"0f{ / crn /x]sf] ;d'›df p;nfO{ ljrlnt gu/L h;/L gbLx¿ k|j]z u5{g\ /
ljno x'G5g\, To;}u/L b[9 lrQ ePsf JolQmsf Åbodf klg OR5fx¿ lgTo pAhG5g\ / lanfpF5g\ .
l:y/ lrQ ePsf JolQmn] zflGt kfpF5g\ t/ ljifodf lnKt dflg;n] zflGt kfpFb}gg\ ..
ljxfo sfdfGoM ;jf{Gk'df+Zr/lt lgM:k[xM .
lgd{df] lg/xÍf/M ; zflGtdlwuR5lt ..&!..
h;n] ef}lts sfdgfx¿nfO{ ToflulbG5, hf] OR5fx¿af6 d'Qm 5, h;n] ddtfnfO{ Tofu]sf] 5,
hf] cxª\sf/z"Go 5 / hf] :k[xf/lxt eP/ lxF8\5 To;n] dfq jf:tljs zflGt k|fKt ug{;S5 ..
Piff a|fXdL l:yltM kfy{ g}gf+ k|fKo ljd'Xolt .
l:yTjf:ofdGtsfn]˜lk a|Xdlgjf{0fd[R5lt ..&@..
ef}lts rfxgfaf6 d'Qm hLjg g} cfWoflTds tyf O{Zj/Lo hLjgsf] dfu{ xf] h;nfO{ k|fKt
u/]kl5 dflg; df]lxt x'bF }gg\ ..

nf]suLtf– 73
cWofo–@
>Ls[i0f eGg'x'G5— x] ch{'g Û h;/L dxf;fu/ cgGt gbLx¿nfO{ cfkm"df ;dflxt u/L
clnslt klg dof{bf lal;{+b}g, kl/jlt{t x'Fb}g, klxn] h:tf] lyof] p:t} /xG5 To;}u/L a|F≈dL l:yltdf
ePsf] JolQm hLjgsf] ;Dk"0f{ ef]u ckl/jlt{t ¿kn] ef]Ug'cl3 h:tf] lyof] ef]ukl5 klg p:t} x'G5 .
hf] ef]u]/ klg ef]Stf x'Fb}g o:tf] JolQm d'lQm cyf{t\ a|fXdL cj:yfdf k|fKt x'G5 . o:tf dflg;
hLjgsf] cGTodf klg a|F≈dL l:yltdf l:yt eP/ a|XdfgGbnfO{ k|fKt u5{g\ .
ch{'gsf] lh1f;f d'lQmsf] geP/ s]jn o'4af6 aRg] dfq lyof] . ch{'gn] g;f]w] klg >Ls[i0f
ch{'gsf] lh1f;fnfO{ d'lQm cyf{t\ df]Ifsf] lh1f;fdf ¿kfGtl/t ul/lbg'x'G5 . ;fwf/0ftof dg'io
df]Ifsf] xf]Og ;+zosf] g} lh1f;f k|s6 u5{ t/ p;sf] ;+zosf] lh1f;fleq df]Ifsf] lh1f;f klg
n's]sf] x'G5, hf] JolQmnfO{ yfxf g} x'Fb}g . s'g} JolQmn] wg vf]Hbf klg ulx/fOdf cfGtl/s
bl/›tf;d]t x6fpg vf]h]sf] x'G5 . r]i6f p;sf] bl/› g/x"F eGg]] x'G5 . kbnf]n'k klg leq
cfTdxLgtf gxf];\ eg]/ kb vf]lh/x]sf] x'G5 . vf]Hg rflxF unt 7fpFdf vf]lh/x]sf] x'G5 t/
cfTdxLgtfaf6 d'lQm g} vf]lh/x]sf] x'G5 . ch{'gh:tf] JolQm o'4af6 efUg rfxG5g\ hf] ulx/fOdf
lrGtf, kL8faf6 efUg vf]lh/x]sf 5g\ .
>Ls[i0fn] ltd|f] d'lQmsf] lh1f;f eg]/ ch{'gnfO{ unt lbzfdf xf]Og, ;xL lbzfdf d'lQmsf]
vf]h ug{ ;'emfj lbg'x'G5 . pxfF eGg'x'G5– dxf;fu/ hxfF cgGt gbLx¿ cfpF5g\ / hfG5g\ t/
To;n] dxf;fu/nfO{ s'g} :kz{ ub}{g, To:t} eof} eg] ltdL a|fXdL l:yltdf k|fKt x'g] 5f} . >Ls[i0f
ch{'gnfO{ eGg'x'G5– ltdL dxf;fu/ h:t} ag hxfF hlt gbLsf hn ylkFbf / gylkFbf klg ;d'›sf]
hn jf ulx/fOdf s'g} km/s kb}{g . pm lgZrn ¿kdf cfˆgf] l:yltdf /xG5 . ltdL klg ltd|f] h'g
vf]h Pjd\ Wo]o 5, To;nfO{ ;xL lbzfdf vf]h . o;f] ubf{ ltd|f] cj:yf a|fXdL jf a|Xd h:t}x'g]
5 . hxfF …dÚ ;dfKt eP/ a|Xd dfq /xG5 ToxfF s'g} lrGtf / kL8f /xFb}g lsgeg] ;Dk"0f{ lrGtf,
kL8f …dÚ ;Fu dfq x'G5 . ;f/f b'v …dÚ sf] ;[hgf xf] . cxª\sf/sf] lj;{hg ePdf ToxfF b'v klg
/xFb}g ;fy} ToxfF d[To' klg x'Gg lsgeg] d[To' t s]jn …d]/f]Ú dfq x'G5 . …dÚ dfq hGdG5, a|Xdsf]
hGd / d[To' x'Fb}g s]jn a|Xd dfq x'G5 .
>Ls[i0f eGg'x'G5– h;n] ef}lts sfdgfx¿ ToflulbG5, hf] OR5fx¿af6 d'Qm 5, ddtfnfO{
Tofu]sf] 5, hf] cxª\sf/ z'Go / :k[xf/lxt eP/ lxF8\5 To;n] jf:tljs zflGt k|fKt x'G5 / pm
df]lxt x'Fb}g . ch{'gsf] ljiffbn] el/Psf] lrQaf6 ;'? ePsf] uLtfsf] bf];|f] cWofodf eujfg\
>Ls[i0fn] ;fª\Voof]usf] rrf{sf ;fy} a|fXdL l:ylt hxfF cfgGb dfq 5, To;sf] rrf{ ug{'ePsf] 5 .
ch{'g h:tf] JolQm ljiffbdf pknAw x'g' ;+;f/sf nflu cxf]efUo xf] lsgeg] o:tf] ;Tkfqdf ePsf]
ljiffbsf] cj:yfaf6 g} 1fg l;s]/ x/]s dflg; lzv/df k'Ug ;S5 . ch{'g cfkm"df pTkGg ljiffbsf]
cf}iflw vf]Hg olb dgf]j}1flgssxfF k'u]sf eP pgnfO{ dgf]j}1flgsn] ;dfof]hg u/fpFy] / eGy]–
o'4df ;fdfGotM x/]snfO{ o:t} ljiffbsf] cg'e"lt x'G5 t/ >Ls[i0f hf] dxfg\ dgf]lrlsT;s x'g'x'G5,
pxfFn] ch{'gnfO{ ;dfof]hg xf]Og, pgsf] ljiffbnfO{ l;h{gfTds pkof]u ug{'eof] / pgnfO{ dfly
lzv/df n}hfg] k|of; ug{'eof] . 1fgn] ;b}j clezfknfO{ j/bfg t'NofpF5 . ch{'gleq ljsl;t hf]
clezfk lyof] >Ls[i0fn] To;nfO{ j/bfg agfpg] r]i6f ug{'eof] . pgsf] b'vsf] klg l;h{gfTds
pkof]u ug{'eof] . To;}n] >Ls[i0fsf] dgf]lj1fg l;h{gfTds dgf]lj1fg xf] .

nf]suLtf– 74
cWofo–@
ç tT;lblt >Ld∫ujb\uLtf;"klgifT;' a|XdljBfof+ of]uzf:q]
>Ls[i0ffh{'g;+jfb] ;fª\Voof]uf] gfd
låtLof]›WofoM ..@..

nf]suLtf– 75
cWofo–@

nf]suLtf– 76
cWofo–#
ç >Lk/dfTdg] gdM
t];|f] cWofo
sd{of]uM

ch{'g pjfr
Hofo;L r]Tsd{0f:t] dtf a'l4h{gfb{g .
tlTs+ sd{l0f 3f]/] df+ lgof]hol; s]zj ..!..
ch{'gn] eg]– x] hgfb{g Û xh'/sf ljrf/df olb ;sfd sd{eGbf a'l4of]u g} pQd xf] eg] dnfO{
of] 3f]/ cGwsf/ -o'4_ df cy{fTf\ ;sfd sd{lt/ nufpg lsg rfxg'x'G5 <
>Ls[i0fn] ch{'gnfO{ o;eGbf klxn] ;fª\Voof]usf af/]df atfpg'ePsf] lyof] . ;fª\Vosf
cg';f/ h] kfpg'kg]{ 5 Tof] kfOPs} 5, h] hfGg'kg]{ 5 Tof] klg hflgPs} 5 / r}tGonfO{ xfdLn]
slxNo} x/fPsf 5}gf}+“ lsgeg] ToxL g} xfd|f] :j¿k xf] . hLjgsf] ;To sd{n] kfOG5 eg] Tof] xfdLnfO{
cfh k|fKt x'Fb}g, sd{ u/]kl5 dfq k|fKt x'G5 . sd{n] ;To k|fKt x'g] xf] eg] Tof] xfd|f] :jefj x'Fb}g .
;To sd{ u/]/ k|fKt x'g] j:t' xf]Og . hLjgsf] ;To ;b}j pknAw 5 / xfdLn] rfx]/ klg To;nfO{
x6fpg ;Sb}gf}“+ lsgeg] Tof] xfd|f] k|f0f xf] . xfdLnfO{ ;Tosf] lj:d[lt dfq ePsf] 5 . Tof] xfdL;Fu
;bf ljBdfg eP klg To;nfO{ cg'ej ug{ ;ls/x]sf 5}gf“}+ . xfdLn] 9f]sf aGb u/]sf sf/0f ;"o{sf]
k|sfzleq l5g{ g;s]sf] xf] . Tof] k|sfz kfpg xfdLn] s]jn 9f]sf vf]n] dfq k'U5 . ch{'g ;f]Wb}
5Gf\– olb h] hfGgof]Uo 5, Tof] hflgPs} 5 / hLjgsf] d'lQm olb 1fgdf g} lge{/ 5 eg] xh'/ dnfO{
lsg eoÍ/ sd{df ws]Nb} x'g'x'G5 .
>Ls[i0fn] ch{'gnfO{ ;fª\Vosf] b[li6 ;DemfpFbf klg ch{'gn] To;nfO{ a''‰g g;s]/ gofF
k|Zgx¿ ;f]Wb} 5Gf\ . ;+;f/df dg'io hfltn] hfg]sf lgi7fx¿nfO{ ;fª\Vo / of]u b'O{ efudf ljeQm ug{
;lsG5 . ;fª\Vosf] lgi7fdf ;To s]jn 1fgn] dfq hfGg ;lsG5 . To;sf nflu s'g} s[To, sd{ tyf
k|of; jf ;fwgfsf] cfjZostf 5}g . xfdLn] s]xL x/fPsf 5}gf“}+, s]jn :d[lt dfq u'dfPsf 5f}+“≤
To;}n] k'gM ;Demg' g} kof{Kt x'G5 . of]usf] dfGotfdf s]xL s[To jf ;fwgf gu/L ;To k|fKt xF'b}g
To;}n] s'g} g s'g} sd{sf] cfjZostf x'G5 . t;y{ c1fgtf x6fpg klg s'g} sd{ ug{' g} k5{ .
of]usf cg';f/ xfdL cGwsf/df x'g'sf] ;fy} l;qmLn] klg afFlwPsf 5f}+“ / Tof] l;qmL gsf6];Dd
:jtGqtf k|fKt x'g ;Sb}g . ;fª\Von] c1fg cFWof/f] h:tf] 5 hf] aQL afn]kl5 tTsfn k|sfzdo x'G5
eGb5 t/ of]un] c1fgsf] klg cl:tTj 5 h;nfO{ sf6\g'k5{, lbof] afn]/ dfq x6fpg ;lsGg
eGb5 . >Ls[i0fn] ch{'gnfO{ bf];|f] cWofodf ;fª\Volgi7fsf af/]df atfpFb} 1fg g} kof{Kt 5 Pjd\
1fg k/d / clGtd ;To xf] eGg'ePsf] 5 . ;f]qm]l6hn] klg 1fg g} rl/q xf], hfGg' g} kof{Kt x'G5,
s]xL ul//xg' cfjZos 5}g / hfg]kl5 xfdL d'Qm x'G5f}+ eg]sf 5g\ . untnfO{ unt hfGg]lalQs}
Tof] tTsfn ;dfKt x'G5 . 1fg cfkm"df k"0f{ 5 / s'g} sd{sf] cfjZostf 5}g eGg] ;fª\Vosf] wf/0ff
/x]sf] 5 .
ch{'g ;f]lw/x]sf 5g\– x] eujg\ Û olb 1fg kof{Kt 5 jf hfGg' g} kof{Kt 5 eg] dnfO{ of]
eoª\s/ sd{df lsg plqg afWo kfb{} x'g'x'G5 . ch{'gn] ;fª\Vosf k|:yfkgfx¿nfO{ a'em]/ 1fgsf]
kof{Kttfsf af/]df eg]sf xf]OgGf\ a? pgL o'4af6 efUg rfxG5Gf\ . To;}n] pgn] >Ls[i0fsf] egfOsf
cf8df efUg] ts{ kfPsf 5Gf\ . xfdLx¿ cfkm"n] ug]{ k|To]s sfddf To;sf] cfwf/ k|dfl0ft u/]/
nf]suLtf– 77
cWofo–#
ts{af6 k'li6 ug{ vf]H5f+}“ . ch{'gnfO{ 1fgsf ;DaGwdf s'g} cfsif{0f ePsf] 5}g . pgL t s]jn
o'4af6 eoeLt eP/ To;af6 efUg] af6f] vf]Hb} 5Gf\ t/ 8/sf sf/0f efUg vf]h]sf] s'/f dfGg tof/
5}gGf\ . t;y{ To;dfly ts{ ug{ vf]Hb} 5g\ . 1fgk|flKtsf nflu ch{'gn] of] eg]sf eP >Ls[i0f
tTsfn pgL;Fu ;xdt x'g'x'GYof] t/ >Ls[i0fn] a'‰g'ePsf] 5– ch{'gsf] hf]8 1fg kfpgdf xf]Og,
o'4af6 efUgdf 5 . ch{'gsf] egfOn] xfdLx¿ ;a}sf] k|ltlglwTj u/]sf] 5 lsgeg] xfdLx¿ ;a}
cfˆgf] egfOnfO{ s'g} g s'g} ts{n] k'li6 ug{ vf]H5f“}+ .
k|mfo8n] o; ;DaGwdf cfˆgf] vf]hdf eg]sf 5g\– dg'iodf OR5f klxn] clg ts{ ;b}j kl5
cyf{t\ jf;gf klxn] / bz{g kl5 cfpF5 . To;}n] t dflg; h] ug{ rfxG5 To;sf nflu ts{sf]
vf]hL u5{ . p;nfO{ zf]if0f, rf]/L, xTof, Jolerf/ h] ug{'k/] klg To;sf nflu ts{sf] cfwf/ vf]H5 .
To;}n] k|mfo8sf ljrf/df dflg; tfls{s / a'l4dfGf\ 5}g s]jn a'l4hLjL h:tf] dfq b]lvG5 .
;fª\Vosf] b[li6 ch{'gnfO{ l7s nfu]sf] eP 1fg g} kof{Kt 5 eg]/ pgL k|Zg g;f]wL >Ls[i0fnfO{
jGbgf u/]/ o'4 TofUb} ;Tosf] vf]hdf lg:sGy] . pgn] a'em]/ of] eg]sf eP >Ls[i0fn] pgnfO{
/f]Sg'x'g] lyPg t/ ch{'gnfO{ ;fª\Vosf] 1fg g} kof{Kt xf] eGg] ;"q knfogsf nflu dfWod ag]sf]
5 . oyfy{df pgnfO{ 1fg;Fu s]xL lng' lbg' 5}g . ;fª\Vosf] lgi7f k/d lgi7f xf] lsgeg] olb 1fg
k|fKt eof] eg] hLjgdf c¿ s]xL ug{ afFsL /xFb}g .
ch{'gnfO{ olb 1fg k|fKt ePsf] eP ca o'4 eoª\s/ emGem6 gnfu]/ v]nh:t} nfUg] lyof] .
o'4 ug{' k/dfTdfn] pgnfO{ lbPsf] lhDd]jf/Lk"0f{ lgolt x'g] lyof] . ch{'gnfO{ 1fg ePsf] eP pgn]
u/]sf sd{ nLnf x'g] lyP / pgL Pp6f cleg]tf dfq x'g] lyP . t/ pgnfO{ 1fg ePsf] 5}g . To;}n]
>Ls[i0fn] 1fgf]kb]znfO{ cem} lg/Gt/tf lbg'kg{] ePsf] 5 . ch{'g ;Tkfq eOlbPsf eP >Ls[i0fsf]
1fgf]kb]z uLtfsf] bf];|f] cWofodf g} ;dfKt x'GYof] t/ ch{'gsf] kfqtf l;4 ePg . ca >Ls[i0fn]
>]i7eGbf tn cf]ln{P/ pkb]z ug{'kg{] x'G5 lsgeg] ch{'g hxfF lyP, k'gM ToxL lkmtf{ eP . 1fgdf
s'g} k|Zg g} p7\b}g lsgeg] 1fg k|Zg/lxt df}g tyf z"Go x'G5 . ;fª\Von] sd{ :jKgeGbf a9\tf
xf]Og eGb5 t/ To;n] ch{'gdf :d[lt k}bf ug{ ;s]g . t;y{ pgL ce}m k|Zg ul//x]sf 5g\ . o;
hut\df JolQm Psy/L ;fª\Vodf / csf]{y/L lgisfd sd{of]udf lgi7f/t 5g\ / b'j} lgi7fdf /x]sf
JolQmx¿ cf–cfˆgf dfu{af6 d'Qm x'g ;S5g\ . sfn{ u':tfkm h'ª\un] klg dflg;nfO{ cGtd{'vL /
alxd{'vL u/L b'O{ ju{df ljeflht u/]sf 5g\ . cGtd{'vL JolQmsf nflu ;fª\Vo pko'Qm x'G5 eg]
alxd{'vL JolQmsf nflu lgisfd sd{of]u pko'Qm x'G5 . of] dg''iosf b'O{ ju{sf] cfd e]b xf] t/ s'g}
klg JolQm k"0f{ cGtd{'vL jf k"0f{ alxd{'vL x'g ;Sb}gGf\ .
ch{'g alxd{'vL JolQm x'Gf\ . To;}n] pgnfO{ ;fª\Vosf] lgi7fn] k|efljt t'Nofpg ;s]g . pgL
ljz'4 Iflqo x'g\ t/ k|Zg a|fXd0fsf] h:tf] ub{} 5g\ . o'4sf] d}bfgdf klg u'?s'ndf h:t} k|Zg ;f]Wb}
5g\ . To;}n] >Ls[i0fn] a8f] cGtb{[li6sf s'/f ch{'gnfO{ eGg'eof]– olb ltdLnfO{ ;fFRr} g} a|fXd0fsf]
h:tf] 1fg k}bf eO;s]sf] eP ;fª\Vosf] b[li6 ltd|f nflu kof{Kt x'g] lyof] o;}n] o:tf] knfog x'g
rfxg] b[li6sf]0f ltdLnfO{ ;'xfpFb}g . ;fª\Vosf] wf/0ff ch'{gn] ga''em]sf sf/0fn] bf];|f] cWofodf
>Ls[i0fn] eg]sf s'/f ;a} Joy{ eP . ch'{gnfO{ a'emfpg ;lsPnf eg]/ >Ls[i0f ca Ps–Ps l;F9L
tn cf]ln{P/ s'/f ug'{x'G5 . o; clusf ;fª\Vosf s'/f ch{'gsf nflu Joy{ eP . uLtf Pp6f cb\e't
u|Gy xf] hf] c¿ u|GyeGbf leGg / ljlzi6 5 lsgeg] uLtfdf >Ls[i0fn] dg'io hfltnfO{ d'lQm k|fKt
ug{ ;Sg] ;Dk"0f{ dfu{x¿sf] lgb]{z ug{'ePsf] 5 . >Ls[i0fn] k|To]s dfu{nfO{ k"0f{tfdf cfTd;\ft\ u/]/

nf]suLtf– 78
cWofo–#
To;nfO{ ;du|tfdf atfpg'ePsf] 5 . ch{'gnfO{ dfWod agfP/ >Ls[i0fn] k|To]s dg'iosf lglDt
d'lQmsf] åf/ vf]lnlbg'ePsf] 5 .
uLtfnfO{ ljleGg JolQmx¿n] cf–cfˆgf 9Ëaf6 lrq0f ug{] k|oTg u/]sf 5g\ / cfˆgf] dfu{
>]i7 xf] egL :yflkt klg u/]sf 5g\ . elQmdfu{sf JolQmn] k"/f uLtfnfO{ elQmn] el/lbPsf 5g\ .
ljz]if u/L /fdfg'h, jNne, lgDafs{ cflbsf uLtfsf efio / 6Lsfx¿df elQmsf] k|wfGftf pNn]v
ul/Psf] 5 . ptf cflbzÍ/frfo{h:tf 1fgLx¿n] 1fg lgsfn]/ k"/f uLtfdf 1fgsf] k|wfgtfsf] rrf{
u/]sf 5g\ . To:t} nf]sdfGo ltnsh:tf sd{jfbLx¿n] sd{nfO{ lgsfn]/ k"/f uLtfnfO{ sd{do
agfpg] k|of; u/]sf 5g\ . t/ s;}n] klg uLtf ;d:t dfu{x¿sf] ;|f]t xf] eGg] s'/f a''‰g ;s]sf
5}gg\ . >Ls[i0f h'g dfu{sf] j0f{g ug{'x'G5 ToxL dfu{ k/d xf] eGg'x'G5 . ;fª\Vo ch{'gsf lglDt Joy{
l;4 eof] . pxfF ca csf]{ dfu{sf] s'/f ug{'x'G5 / k'gM To; dfu{nfO{ k/d pTs[i6 eGg'x'G5 . >Ls[i0f
s;}sf nflu of] l7s s;}sf nflu csf]{ l7s eGg'x'Gg lsgeg] ch{'g k"/f clgZrosf] dfgl;stfdf
5g\ . pgnfO{ b'j} l7s elgof] eg] pgsf] clglZrttf emGf\ k|uf9 x'g] 5 . To;}n] k|To]s lgi7f k"0f{
¿kdf ch{'gsf] a'l4df plqg ;sf]:f\ eg]/ >Ls[i0fn] ljleGg dfu{x¿sf af/]df lgZrok"j{s
eGg'ePsf] xf] .
;To;Dd k'Ug ;Sg] ;a} dfu{x¿sf af/]df >Ls[i0fn] ch{'gnfO{ atfpg'ePsf] 5 . pxfF
eGg'x'G5– h'g JolQmnfO{ h] l7s xf] Tof] To; JolQmsf nflu k/d ¿kdf l7s xf], afFsL p;sf nflu
unt xf] . of] s'g} dfu{sf] csf]{ dfu{;Fu t'ngf xf]Og . h'g dfu{ h;nfO{ pko'Qm x'G5 p;sf nflu
ToxL dfu{ >]i7 x'G5 . cfˆgf] :jefj cg';f/sf] dfu{ g} pko'Qm x'G5 . uLtf eujfg\sf] jrg
uLtuf]ljGb o;sf/0f x'g;Sof] ls k|ltkn >Ls[i0fn] h] eGg'eof] To;;Fu >Ls[i0f k"0f{ ¿kn] PsfTd
x'g'eof] . ;fª\Vosf] s'/f ubf{ pxfF ;fª\Vok|lt g} lgi7fjfg\ x'g'eof] . ca sd{sf] s'/f ubf{ pxfF
sd{of]uL x'g'x'g] 5, elQmsf] s'/fdf pxfF dxfGf\ eQm x'g'x'Gf] 5 . uLtfsf] s'g} klg cWofo csf]{
cWofo;Fu / s'g} klg lgi7f csf]{ lgi7f;Fu t'ngLo xf]Og . of] t JolQmsf k|sf/ jf :jefj
adf]lhd h'g lgi7fn] lrQ ;Gt'i6 u/fpF5 Tof] JolQmsf nflu ToxL dfu{ >]i7s/ x'G5 . cGtd{'vL
JolQmn] z"Godf clGtd ¿k k|fKt ub{5 eg] alxd{'vL JolQmn] k"0f{tfdf clGtd ¿k k|fKt ub{5 .
cGttM z"Go / k'0o b'j} Ps} cy{ /fV5g\ .
Jofld>]0f]j jfSo]g a'l4+ df]xo;Lj d] .
tb]s+ jb lglZrTo o]g >]of]˜xdfKg'ofd\ ..@..
æo'4 u/ . sd{ ug{df dfq ltd|f] clwsf/ 5 ;sfd sd{eGbf a'l4of]u >]i7 5Æ eGg] h:tf
xh'/sf cg]sf}+“ cy{ nfUg] jfSo jf b'lawfo'Qm egfOn] d]/f] a'l4 cndlnof]≤ cem egF" d e|ddf k/]“ .
o;y{ h'g s'/fn] d]/f] jf:tljs sNof0f x'G5 ToxL s'/f lgZro u/]/ dnfO{ eGg'xf];\ ..
ch{'g Pp6f sNof0fsf/L dfu{ lglZrt u/]/ dnfO{ atfpg'xf]:f\ tfls ;a} aGwgaf6 d'Qm x'g
;s""F egL >Ls[i0f;Fu cg'/f]w ub}{ 5g\ . s[i0fn] k"0f{ lgZrosf ;fy ;fª\Volgi7fsf af/]df atfpg'
eP klg ch{'gsf] clgZro d]l6g ;s]g . ch{'gsf] JolQmTj;Fu ;fª\Vosf] tfnd]n x'g ;s]g . leq
aGwgdf /x]sf] jf ljrlnt lrQn] lgZroeGbf klg clgZrosf] vf]hL u5{ . ha;Dd lrQ l:y/
x'Fb}g ta;Dd lgZro k|fKt x'g ;Sb}g . s[i0fsf] lglZrt jrgdf klg ch{'g cem lglZrt dfu{
vf]Hb} 5g\ . lrQ lglZrt x'g ;Sb}g eGg] s'/fsf] efg pgnfO{ x'g ;s]sf] 5}g . lrQ jf l;4fGt
xf]Og r]tgf lglZrt x'G5 eGg] s'/f pgn] a'em]sf 5}gg\ . ch{'g xfdL ;a}sf] dgsf k|tLs x'g\ .
clglZrt dgaf6 lgZro kfpg} ;lsFb}g . s[i0fh:tf lglZrt ljrf/ k|s6 ug]{ JolQm ch{'gn] kfpg

nf]suLtf– 79
cWofo–#
;Sb}gg\ . t/ klg pgL o'4 u/ sd{ ug{df dfq ltd|f] clwsf/ 5 ;sfd sd{eGbf a'l4of]u >]i7 5
eGg] h:tf cg]sf}F cy{ nfUg] b'lawfo'Qm egfOn] d]/f] a'l4 cndlnof] . t;y{ d]/f] sNof0fsf nflu
s'g dfu{ >]i7 5, lgZrok"j{s atfpg'xf];\ egL ;f]Wb5g\ . ch{'gn] xfdL ;a}nfO{ s[kf u/]sf 5g\
lsgeg] pgn] xfd|f k|Zgx¿ p7fPsf 5g\ / s[i0fn] tL k|ZgnfO{ ;Daf]wg ub}{ hfg'ePsf] 5 . ljleGg
:jwd{df lgi7fjfg\ JolQmx¿sf] sNof0fsf nflu klg >Ls[i0fsf jrgx¿ ;fy{s x'g] 5g\ .
>Ls[i0fnfO{ s;}n] Åbob]lv g} k'sf/]df pxfF ;a}sf] p4f/sf nflu s[kfk"j{s jrg k|bfg ug{' x'g] 5 .
>Leujfg'jfr
nf]s]˜l:dlGåljwf lgi7f k'/f k|f]Qmf dofg3 .
1fgof]u]g ;fª\Vofgf+ sd{of]u]g of]lugfd\ ..#..
eujfg\n] eGg'eof] x] lgikfk Û o; nf]sdf b'O{ k|sf/sf] lgi7f d}n] klxn] eg]sf] 5' . tLdWo]
;fª\Vo of]uLx¿sf] lgi7fn] 1fgof]u / sd{of]uLx¿sf] lgi7fn] sd{of]u x'G5 ..
>Ls[i0f ch{'gnfO{ lgikfk egL ;Daf]wg ug{'x'G5 . of] dgf]j}1flgs ;Daf]wg xf] .
dgf]lj1fgsf cg';f/ lrQdf hlt kfk, ck/fw, xLgtf x'G5 Tolt g} clg0f{o k}bf x'G5 . kfkLsf]
lrQ clg0f{on] el/Psf] x'G5 . s[i0f ch{'gnfO{ cfZj:t t'Nofpg rfxg'x'G5 . To;}n] lgikfk egL
;Daf]wg ug{'x'G5 . dg'ionfO{ kfkn] sd ;tfpF5, a? d}n] kfk u/]+ eGg] efjn] a9L ;tfpF5 . t;y{
>Ls[i0f eGg''x'G5– x] lgikfk ch'{g Û o; nf]sdf b'O{ k|sf/sf lgi7fx¿ x'G5g\ . ;fª\Vo of]uLx¿sf]
lgi7fn] 1fgof]u / sd{of]uLx¿sf] lgi7fn] sd{of]u x'G5 .
lh;; eGg'x'G5– h;n] cfˆgf] kfk :jLsf/ u5{ Tof] JolQm kfkaf6 d'Qm x'G5 . xfdL kfk
n'sfpg rfxG5f}+“ t/ h;n] k|s6 u¥of] Tof] kfk d'Qm x'G5 . pxfFn] kfknfO{ :jLsf/ ug]{ lalQs}
kfkaf6 d'Qm x'g] dgf]j}1flgs k|lqmof lbg'eof] . kfk JoQm ubf{ d'Qm eOG5 eGg] ljZjf; JolQmdf
hufpg ;lsof] eg] eljiodf kfk ug]{ ;Defjgf IfL0f x'G5 . olb rf]/nfO{ klg rf/}lt/af6 jf:tjdf
ltdL rf]/ xf]Ogf} eGg] efjgf k|bfg ug{ ;lsof] eg] p;sf] rf]/ x'g] ;Defjgf x6\5 . xfdL lxGb"x¿
uËfdf g'xfPkl5 ;a} kfkaf6 d'Qm xf]OG5 eGg] ljZjf; u5f}{+ . uËfsf] kfgLn] kfk kvflng] xf]Og
a? o;df Pp6f dgf]j}1flgs ;To 5 . s'g} dflg;n] kfk kvfNg uËfdf >4fk"j{s :gfg u¥of] eg]
p;nfO{ k'gM kfk ug{ ufx|f] x'G5 . uËfn] t s]xL ug]{ xf]Og, t/ lgi7fk"j{s lgikfk x'G5' eg]/ g''xfPdf
p;sf] dgl:ylt kl/jt{g x'g ;S5 . lgikfk x'g] efjn] lglZrttfdf k'¥ofpF5 . >Ls[i0fh:tf]
JolQmaf6 ha lgikfk eg]/ ch{'gnfO{ ;Daf]wg ul/of], Toltv]/ ;fob ch{'gnfO{ uËfdf :gfg u/]sf]
cg'e"lt eof] xf]nf . s[i0fh:tf] JolQmn] zAbdf xf]Og, k"0f{tfdf ;Daf]wg ug{'x'G5 . of] ;'g]/ ch{'g
lglZrGt ePsf] x'g'k5{ . s[i0f km]l/ ch{'gnfO{ klxn] em}+ ;fª\Voof]u -1fgof]u_ / lgisfd sd{of]u b'O{
k|sf/sf lgi7f ePsf] atfpg'x'G5 .
g sd{0ffdgf/DefGg}isDo{+ k'?iff]˜Zg't] .
g r ;GGo;gfb]j l;l4+ ;dlwuR5lt ..$..
dflg;n] lglb{i6 sd{ ;Dkfbg gugf{n] g sd{kmnaf6 d'lQm kfpF5, g t sd{ / ;GGof;
Tofuåf/f k"0f{ l;l4 k|fKt ug{ ;S5 ..
sd{ gugf{n] dflg; lgisfd sd{of]uL x'g ;Sb}g Pjd\ sd{nfO{ Tofu ugf{n] eujt\
;fIffTsf/ klg x'g ;Sb}g . >Ls[i0f a8f] cb\e't s''/f eGg'x'G5– sd{nfO{ 5f8]/ efUgfn] sf]xL
lgisd{tfdf pknAw x'g ;Sb}g lsgeg] lgisfd sd{of]u eg]sf] sd{sf] cefj xf]Og . dg'ion]
lglb{i6 sd{ ;Dkfbg gugf{n] g sd{ kmnaf6 d'lQm kfpF5, g t sd{ ;Gof; Tofuåf/f k"0f{ l;l4

nf]suLtf– 80
cWofo–#
k|fKt ug{ ;S5 . xfd|f ;GGof;Lx¿ hf] 3/ 5f]8]/ jf sd{ gu/L a:g] k|j[lQsf 5g\ ltgLx¿nfO{ o;
jrgaf6 7'nf] cf3ft k'Ug ;S5 . sd{nfO{ 5f]8]/ efUgfn] lgisfd sd{ kmlnt x'g ;Sb}g . sd{
gug{'nfO{ g} xfdL lgisd{ eG5f“}+ cyf{t\ xfdLn] lgliqmotfnfO{ lgisd{ dflg/x]sf 5f}+“ . olb lgliqmotf
g} lgisfd sd{ xf] eg] Hofb} cN5L klg lgisfd sd{of]udf pknAw x'g ;Sy] . d'bf{x¿ klg lgisfd
sd{df pknAw x'Gy] / 9'Ëfx¿ t emg\ k/dfTdfsf] ;fIffTsf/df g} x'Gy] xf]nf .
stf{/lxt sd{ lgisfd sd{ xf] . sd{ h;leq ug]{jfnf ljBdfg 5}g, Tof] sd{ lgisfd sd{
xf] . lgisfd sd{ sd{sf] cefj xf]Og, stf{kgsf] cefj xf] . >Ls[i0f eGg'x'G5– x] ch{'g Û olb
ltdLn] stf{sf] efj sd{af6 5f]8\5f} eg] ltd|f s'g} klg sd{ sd{ /xFb}gg\ . olb ltdL æd stf{ x'FÆ
eg]/ dfG5f} / o'4af6 efu]/ uof} eg] klg ltd|f] sd{ lgisfd sd{ x'Fb}g . To;}n] stf{kg ljBdfg 5
eg] efUg', TofUg' b'j} sd{ x'g\ . stf{kg 5}g eg] h'g;'s} sd{ klg lgisfd sd{ aG5g\ . stf{kg
g/xg] lalQs} stf{ k/dfTdf x'G5 . stf{tŒj gx'g] lalQs} sd{ t x'G5 t/ kmnfsfª\Iffsf] ljlIfKttf
x'Fb}g / ;kmntf– c;kmntfsf] lrGtf klg /xFb}g . o:tf] sd{ km"nh:tf] cfgGbbfoL eP/ lgef{/
x'G5 . >Ls[i0f ch{'gnfO{ eGg'x'G5– ltdL sd{ 5f]8]/ efUg vf]lh/x]sf 5f}, olb efu]/ uof} eg] klg
ltdLnfO{ lgisfd sd{ kmlnt x'g ;Sb}g . lglb{i6 sd{nfO{ Tofu]/ jf ;+;f/nfO{ Tofu]/ k/dfTdfsf]
;fIffTsf/ x'G5 eGg] ;f]r unt xf] . d}n] of] Tofu]+ eGg'sf] cy{ o;df d]/f] clwsf/ lyof] eGg] xf] .
olt 5'› s'/fsf] Tofuaf6 k/dfTdf ;fIffTsf/ ug{ vf]Hg' d"v{tf xf] . >Ls[i0f eGg'x'G5– sd{ jf
;+;f/sf] Tofun] k/dfTdf k|fKt x'Fb}g a? k/dfTdfsf] ;fIffTsf/ eof] eg] Tofu kmlnt x'G5 .
lj/f6\nfO{ hfg]kl5 5'› s;n] ;dfTg vf]H5 / Û >Ls[i0f lgZrofTds ¿kdf eGg'x'G5– sd{af6 efUg
jf 5'6\g ;lsFb}g lsgeg] ;GGof;Ln] klg t sd{ ug}{k5{, 3/ 5f]8]/ cf>d agfpg} k5{ . sd{af6
efUg lglZrt ¿kdf ;Dej 5}g / c;Dej rfxgfn] kfv08L dfq agfpF5 .
t;y{ >Ls[i0f eGg'x'G5– sd{ hf/L /fv / stf{kg 5f]8 . ltdL h;nfO{ d df5{' eg]/
7flg/x]sf 5f}, ltgLx¿ t klxn] g} dfl/O;s]sf 5g\ . ltdL h;nfO{ æd df5{' jf dflb{gFÆ eG5f}
pgLx¿ ;a} ltdLn] gdf/] klg cjZo dg]{ 5g\ . To;}n] ltdL d dfg]{jfnf jf ug]{jfnf x'F eGg] ;f]r
5f]8 . ch{'gleq d dfg]{jfnf x'F eGg] ;f]r 5 . d ;xefuL eOgF eg] o'4 /f]lsG5 eGg] ch{'gsf] ;f]r
5 t/ Tof] ;To xf]Og lsgeg] o'4 cgGt sf/0fdf lge{/ x'G5 . efUg vf]Hg' ch{'gsf] d"v{tf xf] .
ltd|f sf/0fn] of] ;a} eO/x]sf] 5 eGg] ;f]r Tofu lsgeg] hut\df ToxL x'G5 h] ;dli6n] rfxG5 .
of] ;a} lj/f6\sf] OR5fn] dfq x'G5 . ltdL t s]jn dfWod jf lgldQ dfq xf} . xfdL cgGtsf]
ljzfn wf/fdf s]jn ;fgf] t[0f xf}+ . ltdL stf{ xf]Ogf+}≤ of] hfg]/ sd{ u/ . k/dfTdfdf ;dlk{t eP/
sd{ u¥of} eg] ltdLnfO{ kfkn] 5'g] 5}g, ltdL cstf{ x'g] 5f} / ltdLdf s'g} k|sf/sf] af]em x'g] 5}g .
cfWoflTds cy{df stf{sf] ljrf/ Ps dfq kfk xf] lsgeg] stf{ Pp6f dfq 5, Tof] k/dfTdf xf] .
sd{n] lrGtf NofpFb}g, stf{kgn] dfq lrGtf NofpF5 . ch{'g cfkm"nfO{ lg0ff{os dfGb} 5g\ t/
lg0ff{os t ;dli6 dfq x'G5 . k/dfTdfnfO{ Tofuaf6 xf]Og ;dk{0faf6 dfq kfpg ;lsG5 .
g lx slZrTIf0fdlk hft' lti7Tosd{s[t\ .
sfo{t] XojzM sd{ ;j{M k|s[lth}u{'0f}M ..%..
s'g} klg dflg; s'g} klg sfndf Ps If0f klg s'g} g s'g} sd{ gul//xg ;Sb}g lsgeg] ;f/f
dg''io ;d'bfo k|s[ltsf cj:yfaf6 pTkGg u'0fx¿sf] cwLgdf /xL p;n] ljjz eP/ sd{ ug}{ kb{5 ..
hLjg sd{ xf] / d[To' sd{sf] cefj xf] . hGd sd{sf] k|f/De xf] / d[To' sd{sf] cGTo xf] .
hLjg / sd{ kof{ojfrL x'g\ / hLjge/ sd{af6 aRg] s'g} pkfo 5}g . afFRgsf nflu ul/g] k|To]s

nf]suLtf– 81
cWofo–#
lqmof sd{ xf] . Zjf;k|Zjf; lng', p7\g', a:g' ;a} lqmof x'g\ . 3/af6 efu]/ hfFb}df s'g} JolQm
sd{af6 knfog x'g ;Sb}g . u[x:yx¿ Ps k|sf/sf sd{ u5{g\, eg] ;GGof;Lx¿ csf]{ k|sf/sf] sd{
u5{g\ . sd{ 5f]8\g] k|of; ug{' kfv08 xf] . To;y{ >Ls[i0f eGg'x'G5– s'g} klg dg'io PsIf0f klg s'g}
g s'g} sd{ gul//xg ;Q}mg, p;n] k|s[ltsf cj:yfaf6 pTkGg u'0fx¿sf] cwLgdf /xL sd{
ug{}k5{ .
uLtf s07:y ug]{ JolQmx¿n] klg o;sf] u"9 /x:o jf efj /fd|/L ga'em]sf] x'g;S5g\ .
jf:tjdf sd{ 5f]8\g ;lsFb}g tyflk ;GGof;Lx¿ sd{ 5f]8\g] k|of; ub{5g\ h;af6 pgLx¿df
kfv08tf / lgliqmotf b]lvG5 . sd{ 5f]8]/ efUg] JolQmx¿sf] sd{sf] pmhf{ cGoq hfg yfN5 .
To;}n] sd{nfO{ 5f]8\g] / efUg] k|of; gu/L stf{kgnfO{ 5f]8\g] sfo{ ug{'k5{ . xfdL …dÚ sf sf/0f
cfkm"nfO{ stf{ ePsf] ;lDemG5f}+ . ch{'gdf /x]sf] …dÚ efjsf sf/0f pgL kLl8t ePsf x'g\ . pgL
o'4df lx+;f x'G5, nfvf}+ of]4fx¿n] k|f0f u'dfpF5g\ eg]/ b'vL jf kLl8t ePsf xf]Ogg\ . a? pgL t
d]/f lk|ohg o'4df b'j}tkm{ n8\g cft'/ 5g\ / cfkmGt jf ldqx¿nfO{ d s;/L df¿F eGg] lrGtfn]
u|:t ePsf x'g\ . c¿sf] d[To'n] kL8f x'Fb}g, …d]/fÚ sf] d[To'df kL8f x'g] xf] lsgeg] …d]/fÚ sf] d[To'df
JolQmsf] …d]/f]Ú sf] Ps efu klg d5{ . hlt …d]/f]Ú sf] lj:tf/ x'G5, Tolt g} …dÚ efj ;3g x'G5 .
olb …dÚ efj ;dfKt eof] eg] …d]/f]Ú efj klg ;dfKt x'G5 . ch{'gsf] kL8f …dÚ / …d]/fÚ x'g\ . pgL
eG5g\– d]/f cfkmGt, ldq, gft]bf/x¿sf] d[To' eof] eg] d}n] /fHo j}ej k|fKt u/]/ klg s] ug''{ Û
pklgifb\n] eG5– sf]xL klg s;}sf nflu b'vL x'Fb}gg\, ;a} cfˆgf nflu g} b'vL ePsf x'g\ .
h'g h'g JolQmx¿af6 …dÚ nfO{ ;xf/f k|fKt x'G5 TfL TfL JolQm cfkmGt nfU5 . hf] d]/f] …dÚ nfO{
cf>o lbG5g\ ltgLx¿ ldq / hf] To;nfO{ vl08t ug{ vf]H5g\ ltgLx¿ zq' h:tf nfUb5g\ . To;}n]
h;sf] d ;dfKt x'G5, To;sf zq' / ldq b'j} ;dfKt x'G5g\ . >Ls[i0f eGg'x'G5– sd{af6 pGd'Qm
x'g ;Dej 5}g, To;}n] sd{af6 gefu . stf{sf] efj ;dfKt x'g] lalQs} sd{ k/dfTdfsf]
OR5fcg';f/ rN5 . JolQmsf] s'g} bfloTj g/x]kl5 pm lglj{sf/ eP/ lgef{/ x'G5 . k/dfTdfdf
stf{kg ck{0f u¥of] eg] /fd|f]–g/fd|f] b'j}sf] bfloTj k/dfTdfsf] g} x'G5 . k/dfTdfdf st{[Tj 5f]8\g]
lalQs} ;a} cxÍf/ klg 5'6\5 / g/fd|f] k|j[lQ klg x6\5 . stf{kg /x];Dd s;}n] k'0o ug{ ;Sb}g .
stf{kg 5'6\g] lalQs} kfk klg x'g ;Sb}g . >Ls[i0f eGg'x'G5– gLltaf6 dfq g;f]r . gLlt t
cxÍf/af6 g} ;~rfng x'G5 . ltdL t lgldQ dfq xf} To;}n] ;a} dnfO{ 5f]8 . olb ltdLn] stf{kg
k/dfTdfdf ck{0f u¥of} eg] ltd|f ;f/f of]hgf, sfdgf, jf;gf, eljio klg 5'6\5g\ / cfkm" klg
/xFb}gf} . :jod\nfO{ k/dfTdfdf 5f]8\g] lalQs} s]xL ug{ afFsL /xFb}g . >Ls[i0fsf] ;Gb]z g}lts geP/
wfld{s xf] . g}lts ;Gb]z t sfdrnfp dfq x'G5 . wd{sf] ;Gb]z hLjgsf] d"n qmflGt k|fKt ug{;Sg]
;Gb]z xf] . :jod\nfO{ k/dfTdfdf 5f]8\g] lalQs} /fd|f] / g/fd|f] b'j} efj 5'6\5 / k/dfTdf dfq z]if
/xG5 .
sd]{lGb|ofl0f ;+oDo o cf:t] dg;f :d/g\ .
OlGb|ofyf{lGjd"9fTdf ldYofrf/M ; pRot] ..^..
hf] d"9 a'l4 dg'io ;d:t sd]{lG›ox¿nfO{ x7k"j{s cwLgdf /fv]/ dgn] OlG›osf ljifox¿sf]
:d/0f ul//xG5 eg] To:tf d"v{nfO{ ldYofrf/L of bDeL elgG5 ..
>Ls[i0f eGg'x'G5– hf] d"9 JolQm OlG›onfO{ x7k"j{s /f]s]/ dgdf sfdsf] lrGtg rnfO/xG5,
Tof] bDe, cxª\sf/ / kfv08df /x]/ kltt x'G5 . OlG›o bdg ug]{ JolQm d"9 xf] . k|mfo8n] of]
jrg ;'g]sf eP pgsf] wd{k|ltsf] cgf:yf jf ljt[i0ff x/fP/ hfGYof] xf]nf Û pgLeGbf kfFr xhf/

nf]suLtf– 82
cWofo–#
jif{ cl3 >Ls[i0fn] OlG›onfO{ bdg ug]{ JolQm kfv08L xf] eGg'ePsf] lyof] . k|mfo8n] O;fO{
bdgjfbL ;Gtx¿sf jrg dfq k9\g kfP . o:tf s7f]/ wfld{s lrGtsx¿sf cfwf/df k|mfo8n]
wd{sf lj?4df cfˆgf] wf/0ff agfP/ wd{nfO{ dflg;sf] ktgsf] sf/0f dfg] . olb k|mfo8n] >Ls[i0fsf]
jrg ;'Gg kfPsf eP pgsf] wd{k|ltsf] wf/0ff / sfdjf;gfk|ltsf] vf]hdf qmflGtsf/L kl/jt{g
cfpFYof] xf]nf Û
>Ls[i0f eGg'x'G5– OlG›osf] bdgn] dg bAb}g, a? emg\ k|an x'G5 . OlG›ox¿sf] t s'g} xf];
g} x'“b}g jf:tljs s'/f t leq n's]sf] dgsf] xf] . dgsf] dfucg';f/ OlG›ox¿ kl5kl5 nfU5g\ .
dgn] h] eGb5, OlG›o ToxL u5{g\ . dgn] ;f}Gbo{ x]/ eGof] eg] cfFvfn] ToxL x]5{ . cfFvfsf] t
cfˆgf] s'g} OR5f x'Fb}g, oBlk OlG›onfO{ xfdL bf]if lbG5f}+ . h;n] OlG›onfO{ bafpF5, To;n] dgleq
cfkm"n] rfx]sf] s'/f ljlIfKt eP/ ug{ yfN5 . lbge/ h'g s'/f /f]lsG5, /ftL To;}nfO{ dgn] s}of}+
u'0ff clws ¿kdf ;kgf b]Vg yfN5 . dg]{a]nf;Dd dgn] tfgfafgf a'Gg 5f]8\b}g . >Ls[i0f eGg'x'G5–
OlG›o bdg u/]/ dgsf] bdg ug{ ;lsFb}g . OlG›onfO{ h] sfo{ ug{af6 /f]lsG5, ToxL s[To p;n]
lbge/ ul//xG5 .
dgnfO{ ¿kfGt/0f gu/L hf] JolQm OlG›onfO{ dfq bdg u5{ Tof] bDeL x'G5 . aflx/ d}n]
OlG›o /f]s]+, d t tkdf pknAw ePF eGg] b]vfpF5 t/ leq eg] ljk/Lt rfn rN5 . tyfslyt
;fw'df l7s ljk/Lt cj:yf aflx/ x7k"j{s OlG›osf] bdg / leq Jolerf/sf] k/fsfi7f kfOG5 . of]
d"9tf xf], lsgeg] hf] leq rN5 Tof] d"Nojfg\ xf], aflx/sf] s'g} dxŒj 5}g . b]vfj6Lkg;Fu wd{sf]
s'g} ;DaGw x'Fb}g . cfWofTdsf] ;DaGw t x'g';Fu x'G5 . aflx/ ef]hg vfP klg s]xL km/s kb}{g a?
leqaf6 pkjf;L x'g'k5{ . lhGbuL aflx/af6 abNg ;lsGg, leqaf6 abNg'k5{ . z/L/nfO{ hlt si6
lbP/ df/] klg Tof] jf;gf jf sfdgf k'gM ;"Id z/L/af6 cgGt;Dd csf]{ z/L/sf dfWodaf6 rln
g} /xG5 . To;}n] >Ls[i0f OlG›o / z/L/nfO{ bdg ug]{ JolQm kfv08L xf] eGg'x'G5 . o:tf JolQm
bDeL x'g\ . c1fgeGbf klg kfv08 lgDg:t/sf] xf] . o:tf JolQm ldYof cfr/0fdf lub{5g\ . ldYofsf]
cy{ c;To t/ ;To h:tf] nfUg' xf] . of] ldYofledfgL JolQm c1fgLeGbf tNnf] cj:yfdf x'G5 .
c1fgLn] t cfkm"nfO{ abNg ;S5 t/ ldYofrf/Ln] Tof] klg ug{ ;Sb}g . o:tf JolQm c:tJo:t eP/
cfkm"leq b'O{ lx:;fdf ljeQm x'G5g\≤ dgf]lj1fgsf efiffdf oL ax'lrQjfg\ (Schizophrenic)
dflgG5g\ . logLx¿ b'O{ lx:;fdf hLjg afFRb5g\ . v08–v08 :jlj/f]wdf afFRg' /f]uL eP/ afFRg' xf] .
sd{ / lqmof ulx/fOdf Pp6} xf] t/ aflx/af6 x]bf{ cnu h:tf] nfUb5 . JolQm ;'t]/ lgbfP
klg Zjf; rln g} /xG5 . /ut agfpg] sfd hf/L /xG5 . xfdLn] vfPsf s'/fnfO{ t/n agfpg],
krfpg] / aflx/ lgsfNg] sfd eO{ g} /xG5 . x8\8Lx¿ lgld{t eO{ g} /xG5g\ . gofF sf]ifsf] lgdf{0f /
d[t sf]ifnfO{ aflx/ lgsfNg] sfo{ eO{ g} /xG5 . /ftL JolQm ;'t] klg lqmof hf/L g} /xG5 . o;f] x]bf{
lqmofnfO{ sd{ s;/L eGg] h:tf] nfU5 lsgeg] ToxfF cxÍf/ ;+nUg x'Fb}g . h'g lqmofdf cxÍf/
;+nUg x'G5 To;nfO{ sd{ elgG5 / h'g lqmofdf cxÍf/ ;+o'Qm x'Fb}g To;nfO{ lqmof elgG5 .
ulx/fOdf k|To]s lqmof lqmof dfq xf]Og sd{ g} xf] . xfd|f] lhhLljiffsf sf/0fn] k|To]s lqmof sd{ g}
x'G5 . xfd|f] ulx/f]eGbf ulx/f] a]xf];L / lg›fdf klg lhhLljiff pkl:yt x'G5 / o;}sf sf/0f ;a}
lqmofx¿ ;~rflnt x'G5g\ . lhhLljiff ;dfKt ePdf lqmofx¿ tTsfn aGb x'G5g\ . ulx/fOdf xfd|f ]
cr]tgn] lqmofx¿nfO{ rnfO/x]sf] x'G5 t/ cr]tgdf cxÍf/ ;+nUg gx'Fbf of] sd{ geP/ lqmof
ePsf] xf] . To;}n] lqmof / sd{df leGgtf af≈o dfq xf] oyfy{df lqmof / sd{ Ps} x'g\ .

nf]suLtf– 83
cWofo–#
sf]dfdf /x]sf l;ls:t la/fdLx¿df klg cr]tgdf lhhLljiffn] k|f0f rnfO/x]sf] x'G5 .
lhhLljiff k/dfTdfaf6 k|fKt / ;~rfng x'G5 . Zjf; lng] lqmofnfO{ xfd|f] lhDdfdf 5f]8]sf] eP
xfdL lbgdf s}of}+k6s d[To'j/0f ul/;s]sf x'GYof}+ . To;}n] hLjgsf ;Fj]bgzLn lx:;fx¿ k/dfTdfn]
cfkm}+;Fu /fv]sf 5g\ . lhhLljiff xfd|f] cr]tg dgdf /xG5 / xfd|f] cr]tg dg Psflt/ xfdL;Fu /
csf{lt/ k/dfTdf;Fu hf]l8Psf] x'G5 . k/dfTdf ;|i6f xf] To;}n] xfd|f] hLjgsf] k|To]s If0f pg}af6
;~rflnt 5 . xfdL;Fu} pm k|ltkn 5 . xfd|f] hLjgsf] k|To]s k|lqmof p;s} k|lqmof xf] . >Ls[i0f
eGg'x'G5– x] ch{'g Û ltdL ul//x]sf 5f} eGg] e|dnfO{ 5f]8 lsgeg] sd{ t x'Fb} u5{ / lqmof rln g}
/xG5 . ltdL cfkm" ul//x]sf] 5' eGg] e|daf6 d'Qm xf]pm . To;kl5 ltdLnfO{ k|To]s lqmof / sd{df
k/dfTdf l:yt ePsf] cfef; x'g] 5 . k|To]s JolQmsf /f}+ /f}+df pxL k/dfTdf l:yt 5 . dg'iosf]
cxÍf/sf] e|d x6\g] lalQs} p;nfO{ cfkm" / cfˆgf] cl:tTj x'Fb} gePsf] / h] 5 pxL ePsf] :ki6
x'G5 .
ol:TjlGb|ofl0f dg;f lgoDof/et]˜h{'g .
sd]{lGb|o}M sd{of]ud;QmM ; ljlziot] ..&..
h;n] dgåf/f sd]{lG›ox¿nfO{ lgoGq0fdf /fvL cf;lQm/lxt eP/ ;d:t OlGb|oaf6
sd{of]usf] cfr/0f ug{ yfN5 Tof] JolQm clt ljlzi6 dflgG5 ..
dg'iosf] dgdf jf;gf / sfdgf 5pGh]n To;n] b'v dfq lbG5 . sfdgf / jf;gfn] ljiffb
dfq k|bfg u5{ . sfdgfaf6 ;'v k|fKt xf]nf h:tf] nfU5, t/ b'v g} k|fKt x'G5, zflGt k|fKt xf]nf
h:tf] nfU5 t/ ;bf czflGt g} k|fKt x'G5 . sfdgf dg'iosf] b'v xf] / t[i0ff kL8f xf] . jf;gfaf6
d'Qm geO{sg cfgGb k|fKt x'Fb}g . >Ls[i0f OlG›onfO{ bdg ug]{ JolQm d"9 xf] eGg'x'G5 . pxfFsf]
egfO cg';f/ Tof] JolQm >]i7 xf] hf] OlG›onfO{ bafpg] xf]Og a? jf;gfsf] d"n ;|f]t dgnfO{ g}
¿kfGt/0f u5{ . >]i7 k'?if OlG›ox¿;Fu n8\b}g lsgeg] OlG›ox¿;Fu n8fOF u/]/ lhTg ;lsGg . pm
t dgnfO{ g} ¿kfGt/0f u/]/ OlG›onfO{ jzdf /fVb5 .
;fwf/0ftM xfdL OlG›ox¿sf bf; ePh:tf] nfU5 . jf;gfx¿ lrQdf p7] klg ha;Dd
OlG›ox¿df xfaL x'Fb}g ta;Dd xfdLnfO{ jf;gfsf af/]df hfgsf/L g} x'Fb}g . To;}n] xfdLnfO{
OlG›ox¿ g} jf;gfsf sf/0f h:tf] nfU5 . jf;gfsf] ;"Idtd ¿k ctLlG›o xf] hf] xfdLn] b]Vb}gf}+ .
ha;Dd jf;gf OlG›ox¿df ult lnP/ cfsf/ aGb}g, ta;Dd xfdLnfO{ yfxf g} x'Fb}g . To;}n] qmf]w
ul/;s]kl5 dfq xfdLnfO{ yfxf x'G5 . sfdjf;gf klg xfdLdfly cflji6 eO;s]kl5 dfq yfxf x'G5
/ yfxf kfO;s]kl5 To;nfO{ ;Rofpg c;Dej x'G5 . jf;gfdf g} r'n{'Dd 8'Ag' jf;gfsf] bf; aGg'
xf] / o:tfnfO{ >Ls[i0f lgs[i6 JolQm eGg'x'G5 .
ef}ltsjfbLx¿n] ;'?b]lv g} eGb} cfPsf 5g\– z/L/eGbf 7'nf] hLjgdf s]xL 5}g / z/L/sf]
dfusf] k"lt{ ug{' xfd|f] uGtJo xf] . oL s'/fnfO{ :jLsf/ ug]{ JolQm cfˆgf] cfTdfnfO{ g} lal;{G5 .
cfTdfsf] hGd g} :jod\ x'g'df x'G5 . cfTdfsf] hGd g} jf;gf 5fof ag]kl5 dfq x'G5 . >Ls[i0f
eGg'x'G5– >]i7 dg'io cfˆgf] dgnfO{ g} jzdf u5{ . OlG›onfO{ bdg ubf{ JolQm ljlIfKt x'G5 .
dg'iosf] jf;gf ;ª\sNk gx'Gh]n /lx/xG5 . ;ª\sNksf] cy{ OlG›osf] bdg xf]Og :joDf\sf] x'g]
cg'ej xf] . z/L/n] ef]s nfUof] eg]/ dfu ubf{ :joDf\n] ;ª\sNkåf/f d ef]hg ug{ tof/ 5}g eg]sf]
v08df z/L/n] ef]hgsf] dfu tTsfn 5f]8\b5 . ;ª\sNknaf6 z/L/sf] dfunfO{ aGb u/fpg ;lsG5 .
pkjf; dg'iosf] ;ª\sNknfO{ hufpg] Pp6f k|of; xf] . z/L/nfO{ cfkm"eGbf cnu klg s'g} zlQm 5
eGg] yfxf x'g] lalQs} Pp6f gofF pmhf{ pTkGg x'G5 / z/L/n] cfˆgf] dfu 5f]8\b5 .

nf]suLtf– 84
cWofo–#
>Ls[i0f eGg'x'G5– Tof] JolQm >]i7 xf] h;n] OlG›onfO{ jzdf u5{, z/L/nfO{ cfb]z lbg ;S5
/ hf] z/L/sf] bf; xf]Og dflns aGb5 . cfTdfg'ej ;ª\sNkaf6 k|f/De x'G5 / dg'iosf] >]i7tf
;ª\sNksf] dfWod;Fu} gofF ofqfsf] yfngLaf6 :yflkt x'G5 . klxnf] r/0fdf dgnfO{ jzdf /fVg'k5{,
bf];|f] r/0fdf ;ª\sNk lgdf{0f ug{'k5{ / t];|f] r/0fdf ;ª\sNknfO{ klg k|e'df ;dk{0f ug{'k5{ .
xfdL;Fu dgsf gfddf jf;gfx¿sf] ;ª\u|x 5 . ;+o'Qm ;ª\sNk 5 eg] dgnfO{ ;dlk{t ug{ ;lsG5 .
cfTdf t ;ª\sNksf] åf/af6 k|j]z u/]kl5 dfq kfpg ;lsG5 . To;}n] wd{sf] klxnf] r/0f ;ª\sNk
lgld{t ug{' / bf];|f] r/0f lgld{t ;ª\sNknfO{ ;dlk{t ug{' xf] . klxnf] r/0f cfTdjfg\ aGg' / bf];|f]
r/0f cfTdfnfO{ km"n r9fPem“}+ k/dfTdfsf] r/0fdf r9fpg' xf] . cfTdfnfO{ kfpg jf;gfeGbf dfly
p7\g'k5{ / k/dfTdfnfO{ kfpg cfTdfeGbf klg dfly p7\g'k5{ . t;y{ >Ls[i0f ch{'gnfO{ eGg'x'G5–
klxn] ltdL >]i7 ag, ;ª\sNk u/]/ cfTdjfg\ ag / ;ª\sNkaf6 cfTdjfg\ ag]kl5 ;dk{0f u/ .
sdhf]/ JolQmn] ;dk{0f ug{ ;Sb}g lsgeg] afXo ¿kdf lz/nfO{ r/0fdf /fVg' ;fdfGo s'/f xf], Tof]
;dk{0f xf]Og . cfkm"nfO{ k"0f{ ¿kdf ;dfKt u/L k/dfTdfdf r9fpg' g} ;dk{0f xf] .
lgot+ s'? sd{ Tj+ sd{ Hofof] Xosd{0fM .
z/L/ofqflk r t] g k|l;4Ø]bsd{0fM ..*..
ltdL lgwf{l/t zf:qljlxt st{Jo sd{ u/ . sd{ gug{'eGbf sd{ ug{' Hofb} >]i7 5, sd{ ug{
5fl8of] eg] z/L/sf] kfng kf]if0f ug{ of z/L/ ;~rfng ug{ ;ls“b}g ..
>Ls[i0f eGg'x'G5– sd{ gug{'eGbf sd{ ug{' >]i7 xf] . sd{ t ug}{k5{ / hf] ug{' g} k5{ eg]
To;nfO{ xf];k"j{s ug{' >]i7 xf] . sd{nfO{ hfg]/ ug{' plrt xf] . To;}n] h] ug{} k5{ To;nfO{ kl/k"0f{
¿k hfg]/ :jwd{cg'¿k ug{'k5{ . t;y{ >Ls[i0f eGg'x'G5— ltdL zf:q;Ddt :jwd{¿kL sd{ u/ .
zf:qsf] cy{ lstfa xf]Og≤ o;sf] cy{ cfh;Dd h'g h'g JolQmx¿n] :j–cg''ejaf6 hfg] To;af6
k|fKt ;Ddt ljrf/ zf:q xf] . dg'iosf] r]tgfsf] nfdf] ofqf 5 . xfdL o; hLjgdf &), *) of ()
jif{sf nflu cfpF5f}+ / labf x'G5f}+ . JolQm cfpF5 / hfG5 t/ dg'iotf lg/Gt/ rln/xG5 . dg'iosf]
cg'ej s/f]8f}+ jif{sf] 5 / To;sf] ;f/ klg 5 . >Ls[i0f eGg'x'G5– cgflbaf6 hfGg] JolQmx¿n] h'g
s'/f eg]sf 5g\ ;f] ;Ddt :jwd{cg';f/ sd{ ug{' plrt x'G5 .
;gftg wdf{jnDaLx¿n] k|frLg ;dob]lv g} rf/ j0f{sf] j}1flgs Joj:yf u/]/ rf/ hftnfO{
tn dfly (Vertical) geO{ ;dtnLo (Horizental) ¿kdf ljefhg u/]sf lyP . hGdb]lv rf/
j0f{df ljefhg ubf{ s'g} prgLr gu/L s]jn u'0fcg';f/ dfq ljefhg ul/Psf] lyof] . sfnfGt/df
j0f{sf] Joj:yfnfO{ s]xL JolQmsf :jfy{sf sf/0f e2f agfOof] . a|fXd0fnfO{ >]i7 clg z"›nfO{
;aeGbf tNnf] hft elgof] . u'0fcg';f/sf] j0f{Joj:yfnfO{ s[lqd clg lg/y{s agfOof] . ch{'gsf]
:jwd{ Iflqo wd{ xf] . >Ls[i0f pgnfO{ eGg'x'G5– h] ltd|f] :jwd{ 5, h'g j0f{df ltd|f] hGd eof],
h'g wd{adf]lhd ltd|f] k|lzIf0f eof], ;f]xL j0f{sf] cfr/0fdf /xL sd{ ug{' >]o:s/ x'G5 . JolQm
hlGFdbf cgGt ;Defjgf lnP/ hGd]sf] x'G5, t/ kl5 Pp6f lglZrt uGtJo /f]h]/ cl3 a9\g'k5{ .
cgGt af6fx¿ /f]h]/ lxF8\g ;Dej x'Fb}g . cfh lj1fgn] klg ToxL s'/f eG5– aRrf cgGt
;Defjgfo'Qm u'0fx¿;lxt hlGdG5, t/ p;n] hLjgdf Pp6f u'0fsf] of ljlzi6 If]qsf] klxrfg u/]/
cl3 a9\g'k5{ .
cfhsf] lj1fgsf] ljz]if1tf h:t} k|frLg ;dodf j0f{sf] Joj:yf lgdf{0f ul/Psf] lyof] . s'g}
JolQm Iflqo x'g rfxG5 eg] p;nfO{ s]6fs]6Lb]lv g} ;f]xL cg'¿k k|lzlIft u/fpg] Joj:yf
agfOPsf] lyof] . ckjfbdf afx]s JolQmx¿ cfˆgf] j0f{cg';f/sf] ofqf ub{y] . >Ls[i0f eGg'x'G5– x]

nf]suLtf– 85
cWofo–#
ch{'g Û ltd|f] cgGt hGdsf] ofqfaf6 klg ltdL Iflqo xf} . To;}n] cfh ltdL cfˆgf] wd{af6 efUg
vf]Hof} eg] Tof] ltd|f] c;kmntf aGg] 5 / ltd|f] hLjg ljiffbk"0f{ x'g] 5 . To;}n] ch{'g ltdL
zf:q;Ddt :jwd{ cg';f/sf] sfo{ u/, ToxL g} >]o:s/ 5 . s]xL gug{'eGbf s]xL ug{' g} >]o:s/ 5
lsgeg] sd{af6 sf]xL klg aRg ;Sb}g .
o1fyf{Tsd{0ff]˜Goq nf]sf]˜o+ sd{aGwgM .
tby{+ sd{ sf}Gt]o d'Qm;ËM ;dfr/ ..(..
aGwgsf] eoaf6 sd{sf] Tofu ug{' of]Uo 5}g lsgeg] o1sf lglDt ug]{ sd{sf cltl/Qm c¿
sd{df nfu]sf] of] dg''io ;d''bfo sd{n] afFlwG5 . To;}n] x] ch{'g Û cf;lQm/lxt eP/ Tof] o1sf
lgldQ elnefFtL st{Jo u/ ..
>Ls[i0f cb\e't jrg eGg'x'G5– sd{sf] aGwgaf6 aRgsf lgldQ hf] JolQm sd{af6 efU5
p;n] pN6f] kl/0ffd k|fKt u5{ . sd{sf] aGwgaf6 efUg' eg]sf] :jo+sf] :jtGqtf geO{ k/tGqtf
xf] . efu]/ hxfF uP klg sd{af6 aRg ;lsFb}g≤ sd{ t ug{' g} k5{ . To;}n] x] ch'{g Û cf;lQm/lxt
eP/ Tof] o1sf nflu st{Jo sd{ u/ . xfdLn] k/dfTdfsf nflu o1¿kL sd{ ug{'k5{ . k/dfTdfn]
hLjg lbg'ePsf] 5≤ To;}n] sd{ klg k/dfTdfsf nflu g} ug{'k5{ . oxL o1¿kL sd{n] slxNo}
aGwgdf kfb}{g . Pp6f u[x:yL JolQmnfO{ 3/n] dnfO{ afFlw/x]sf] 5 eGg] nfU5 . 3/n] t slxNo} klg
aGwgdf kfb}{g lsgeg] 3/ h8 ePsfn] To;n] afFWg ;Sb}g . jf:tjdf 3/nfO{ cfˆgf] of d]/f] 3/
;lDemPsf] x'gfn] 3/n] afFW5 . …d]/f]Ú g} aGwg xf] / JolQm 3/ 5f]8]/ uP klg …d]/f]Ú t p;};Fu /xG5,
ta …d]/f]Ú cf>dn] afFW5 . kTgLnfO{ 5f]8]/ efUg] JolQmsf] sfdjf;gf kTgLnfO{ 5f]8\bf sbflrt\
;dfKt x'g ;Sb}g . Tof] sfdjf;gf hxfF uP klg p;;Fu g} /xG5 .
efUg] JolQmn] h;n] p;nfO{ afFWb5 egL 7fGb5 To;n] p;nfO{ afFWg] xf]Og eGg] ;To
lal;{G5 . hf] eflu/x]sf] 5 afFWg]jfnf pxL xf] . To;}n] >Ls[i0f eGg'x'G5– efUg' Joy{ xf] . o; k[YjLdf
efUg] JolQmsf lj?4df >Ls[i0fn] eGbf 7'nf] pkb]z s;}n] klg lbPsf 5}gg\ . sd{df s'g} aGwg
5}g . sd{ d]/f] xf] eGg'' g} aGwg xf] . To;}n] h;n] sd{ k/dfTdfsf] eg]/ hfGb5 ToxL o1¿kL sd{
x'G5 / JolQm aGwg d'Qm x'G5 lsgeg] Tof] O{Zj/sf] sd{ x'G5 . O{Zj/sf] gfddf ug]{ sd{ g} o1 xf] .
hxfF JolQm stf{ geO{ lgldQ dfq x'G5 ToxfF stf{ k/dfTdf x'G5 eGg] sd{sf] gofF cjwf/0ff
>Ls[i0fn] lbg'ePsf] 5 . >Ls[i0f ch{'gnfO{ eGg'x'G5– ltdL sd{af6 gefu / sd{nfO{ o1 agfpm
cyf{t\ cfkm"nfO{ k/dfTdfdf ;dlk{t ul/b]pm .
u'?gfgssf] hLjgdf Pp6f 36gf 36\of], h;af6 pxfF 1fgL ;Gt aGg'eof] . gfgs
;}lgsx¿nfO{ /f;g ljt/0f ug]{ ;fgf] hflu/df x'g'x'GYof] hxfF pxfFn] ;}lgsx¿nfO{ /f;g gfk]/
lbg'x'GYof] . Pslbg gfgsn] ;f}efUojz uGtL la;{g'eof] . t]x|sf] uGtLdf pxfF /f]lsg'eof] . pxfFn]
;a} …t]/fÚ cyf{t\ ;a} ltd|f] eg]kl5 km]l/ rf}w pxfFsf] d'vaf6 lgl:sPg . gfgssf] gf]s/L ;lsof] t/
pxfFnfO{ k/d gf]s/L k|fKt eof] . gfgs eGg'x'GYof]– ha of] ;a} ltd|f] xf] eGg] :d/0f eof] To;kl5
t s'g} s'/fx¿ klg …ltd|f]Ú -t]/f_ afx]s s]xL nfu]g . >Ls[i0f ch{'gnfO{ oxL eGg'x'G5– h'g lbg of]
sfo{ …d]/f]Ú xf]Og …ltd|f]Ú eGg] efjgf hfu[t x'G5 To;kl5 t aGwg g} x'Fb}g . d / …d]/f]Ú eGg' jf
To;df cf;Qm /xg' g} aGwg xf] . ha hfu/0f x'G5, ta ;a} sd{ o1¿kL sd{ x'G5 . j:t'tM
o1¿kL sd{ g} d'lQm xf] .

nf]suLtf– 86
cWofo–#
;xo1fM k|hfM ;[i6\jf k'/f]jfr k|hfkltM .
cg]g k|;ljioWjd]if jf]˜l:Tji6sfdw's\ ..!)..
k|hfklt a|XdfhLn] ;[li6sf] k|f/Dedf o1sf ;fy} dflg;x¿sf] ;[li6 ug{'eof] / eGg'eof]–
o1x¿af6 ltdLx¿nfO{ a'l4 k|fKt xf]cf];\ / o1n] ltdLx¿nfO{ OlR5t ef]u k|bfg u/f];\ ..
;[li6sf] k|f/Dedf ;|i6fn] klg ;[li6¿kL sd{ ug{'eof] . xfdL k/dfTdfnfO{ ;|i6f eGb5f}+ .
;|i6fn] klg …dÚ efjaf6 l;h{gf u/]df Tof] sd{ o1¿kL x'Fb}g . t/ k/dfTdf ;h{s xf] / k/dfTdfsf]
;[hg …dÚ /lxt z"Go efjn] ul/g] s[To xf] . k/dfTdfdf …dÚ efj g} x'Fb}g lsgeg] p;df …ltdLÚ eGg]
efj x'Fb}g . …dÚ efj x'gsf nflu …ltdLÚ klg x'g'k¥of] cGoyf …dÚ x'g ;Sb}g . k/dfTdfsf] ;[hgfdf
jf;gf, sfdgf / kmnsf] s'g} cfzf / efj x'Fb}g . of] ;f/f ;[li6 k/dfTdfsf] :jefj xf] . k/dfTdf
;|i6f dfq xf]Og lsgeg] olb k/dfTdf ;|i6f dfq xf] eg] ;|i6f / ;[li6 cnu x'G5 . k/dfTdf t
;[hgfsf] k|lqmof xf] . To;}n] k/dfTdfnfO{ ;|i6f geg]/ ;[hgfTds (Creativity) eGg' pko'Qm x'G5 .
;[li6sf nflu s'g} k|yd / clGtd lbg x'Fb}g . hut\sf] ;|i6fn] k|yd lbg ha hut\nfO{ ult
lbG5g\ Tof] o1 xf] / h'g lbg hf] s;}n] ToxL o1¿kL sd{ u5{ pm klg ;|i6fsf] cË aG5 . dL/fnfO{
s;}n] æltdL gfr]sL xf} <Æ eg]/ ;f]Wof] eg] pgL hjfkmdf p;}n] grfpF5 / pxL gfR5 elG5g\ .
s;}n] sla/nfO{ ltdL sk8f s;sf nflu a'G5f} eg]/ ;f]Wof] eg] pgL eG5g\– æpxL a'G5 / p;}sf
nflu a'G5 .Æ sla/ sk8f agfP/ a]Rg hfFbf u|fxsnfO{ eGg'x'GYof] æ/fd Û ltd|f nflu p;n] of]
s:tf] /fd|f] a'g]sf] 5 .Æ sla/sxfF xhf/f}F eQm cfpg yfn] / sla/nfO{ tkfO{+ ca lsg sk8f
a'Gg'x'G5 eg]/ s''g} eQmn] ;f]Wbf slj/n] eGg''x'GYof]– k/dfTdfnfO{ cem hut\ / hLjgnfO{ a'Gg]
h?/t 5 eg] d lsg sk8f ga'g"F . d}n] pgs} xftdf cfkm"nfO{ 5f]l8lbPsf] 5' . d]/f] cf}Fnfdf pg}
cfP/ sk8f a'G5g\ . To;}n] d sk8f a''g"F of aGb u¿F Tof] k/dfTdfsf] rfxgfdf lge{/ x'G5, ca
pgsf] dhL{cg'';f/ dfq x''G5 . sla/n] u/]sf] sd{ g} o1¿kL sd{ xf] .
k/dfTdf of] ljzfn ;[hgnfO{ km}nfP/ klg o1¿kL sd{ dfq ul//x]sf] 5 / d'Qm 5 . ;[li6
t b]lvG5 t/ ;|i6f b]lvFb}g . jf:tjdf h;sf] …dÚ g} 5}g Tof] sd{ o1¿kL x'G5 . sd{ b[Zo / stf{
cb[Zo 5 . To;}n] >Ls[i0f eGg'x'G5– ltdL o:tf] sd{df h'6 hxfF sd{ xf];\ t/ stf{ laNfs'n
g/xf];\ . p;sf] cg'kl:ylt of cb[Zokg g} p;sf] cl:tTj xf] . slxn]sfxLF p;sf] 5fof b]lvG5
lsgeg] of] ;f/f hut\ p;sf] 5fofFn] dfq rN5 . >Ls[i0f ch{'gnfO{ oxL eGg'x'G5– ltdL 5fofh:tf]
ag]/ sd{ u/ / gefu lsgeg] efUbf klg ltd|f] cxÍf/ ltdL;Fu} hfG5 . h;/L k/dfTdf o1¿kL
sd{df ;+nUg 5g\ To;/L g} ltdL klg To:t} o1¿kL sd{ u/ . To;f] u/]df ltdL k/dfTdfsf] Ps
lx:;f x'g] 5f} .
b]jfGefjotfg]g t] b]jf efjoGt' jM .
k/:k/+ efjoGtM >]oM k/djfK:oy ..!!..
cfˆgf] o1 tyf st{Jo sd{åf/f b]jtfx¿nfO{ k|;Gg kf/, clg v';L ePsf b]jtfx¿n]
ltdLx¿nfO{ klg ;Gt'i6 /fVg] 5g\ . o;/L dflg; / b]jtfx¿sf] kf/:kl/s lg:jfy{ ;DaGwaf6 Ps
csf{nfO{ k|;Gg ub}{ k/d sNof0f k|fKt x''g] 5 ..
o1¿kL sfo{ ub}{ ltdL b]jtfx¿sf] ;xof]uL aGg ;Sof} eg] tL b]jtfx¿ klg ltd|f ;xof]uL
aGg ;S5g\ . o;k|sf/ ltdL st{Jok|lt pQ/bfoL x'g ;S5f} . o; hut\df ;fwf/0f hgnfO{
d[To'kZrft\ tTsfn ue{ pknAw x'G5 t/ c;fwf/0f JolQmx¿n] hGdsf nflu nfdf] k|tLIff ug{'k5{ .
w]/} kfkL hLjfTdfsf nflu tTsfn ue{ pknAw gx'g] ePsfn] k|tLIff ug{'k5{ . To:t} >]i7

nf]suLtf– 87
cWofo–#
cfTdfx¿n] klg gofF hGdsf nflu nfdf] k|tLIff ug{'kb{5 . o:tf] >]i7 z'4 cfTdfsf] gfd …b]jtfÚ xf]
/ kfkL cfTdfx¿sf] gfd …k|]tfTdfÚ xf] . kfkL cfTdf h;n] cg]sf}+“ s's[To u/]sf] 5, p;sf nflu sf]xL
cfdfafa' ue{ lbg tof/ x'Fb}gg\ / nfdf] ;do pgLx¿n] klg k|tLIff ug{'k5{ . >]i7 cfTdfnfO{ klg
cfkm" cg's"n ue{ vf]Hg / kfpg lgs} sl7g x'G5 lsgeg] To:tf] cfTdfnfO{ ue{df wf/0f ug{ of]Uo
/ kljq sf]v rflxG5 .
o:tf c;fwf/0f cfTdfx¿ ue{ k|fKt gx'Gh]n;Dd r'k nfu]/ a:b}gg\ . k|foM v/fa, kfkL
cfTdfx¿ s]xL g s]xL ug{ rfxG5g\ . k|]tfTdfx¿ gaf]nfO{sg klg c¿nfO{ b'v lbg / cfˆgf] OlG›o
;'v kfpg c¿df k|j]z ug{ ;S5g\ t/ z'4, >]i7 cfTdfx¿ gaf]nfO{sg xQkQ cfpFb}gg\ . s;}n]
s]xL g/fd|f] sfd ubf{ tL k|]tfTdfx¿af6 ;xof]u k|fKt x'G5 / tL g/fd|f] sfd ug]{ ;fwg aG5g\ .
pbfx/0fsf nflu qmf]wsf] cj:yfdf olt zlQm a9\5 ls JolQm cfkm}+ rlst k5{ . of] ToxL kfkL
cfTdfsf] ;xof]u eP/ g} o:tf] ePsf] xf] . o;sf l7s ljk/Lt >Ls[i0f eGg'x'G5– ch{'g Û olb ltdL
s'g} z'esfo{df stf{efjnfO{ 5f]8]/ o1¿kL sfo{ ug{ tTk/ x'G5f} eg] tTsfn ltdLnfO{ cg]s
b]jtfx¿sf] ;xf/f k|fKt x'g] 5 / o;/L dg'io / b]jtfsf] kf/:kl/s lg:jfy{ ;DaGwaf6 Pscsf{nfO{
k|;Gg ub}{ k/d sNof0f k|fKt x'g] 5 . JolQmn] s'g} klg c;n sfo{ ubf{ pm PSn} x'Fb}g, To; a]nfdf
klg cg]sf}F >]i7 / z'4 cfTdf hf] c;n sfo{ ug{ cft'/ x'G5g\, ltgLx¿ ;+nUg eP/ k"/f ;xof]u
ub{5g\ / cgGt dfu{af6 z'e ;xof]ux¿ pknAw x'g yfN5g\ .
o; hut\df c;n / v/fa JolQm PSnf x'Fb}gg\ . s]jn ;fwf/0f JolQm dfq PSnf x'G5g\ .
a'4 / dxfjL/ h:tf JolQm ha k[YjLdf x'G5g\ ta rf/}lt/af6 c;n cfTdfx¿ Pslqt eP/ ;xof]u
ug{ cft'/ x'G5g\ . >Ls[i0f ch{'gnfO{ eGg'x'G5– olb k/dfTdfsf] sfo{df ;+nUg eof} eg] ltdLnfO{
b]jtfx¿sf] ;fy / ;xof]u /xg] 5 . o;f] u/]df ltdL dfq cfˆgf] st{Jo lgjf{x ug{ ;kmn x'Fb}gf},
cg]s b]jtfx¿ klg hf] c;n s[To ug{ rfxG5g\ pgLx¿ klg cfˆgf] st{Jo lgjf{x ug{ ;kmn x'g]
5g\ .
Oi6fGef]uflGx jf] b]jf bf:oGt] o1efljtfM .
t}b{Qfgk|bfo}Eof] of] e'ª\Qm] :t]g Pj ;M ..!@..
dfgjn] u/]sf o1 jf sd{åf/f ;Gt'i6 ePsf b]jtfx¿n] dfgjsf ;Dk"0f{ OlR5t ef]u jf
cfjZostfx¿ k"lt{ ul/lbG5g\ . o;/L k|fKt ePsf ef]u jf j:t'x¿ h;af6 cfkm"nfO{ k|fKt ePsf x'g\
ToxL O{Zj/nfO{ ;dk{0f gu/L h;n] pkef]u u5{ jf vfG5 Tof] rf]/ xf] ..
o1lzi6flzgM ;Gtf] d'RoGt] ;j{lslNaif}M .
e'~ht] t] Tj3+ kfkf o] krGTofTdsf/0fft\ ..!#..
o1 jf sd{ u/]/ afFsL /x]sf] cGgsf] pkef]un] >]i7 k'?if ;a} k|sf/sf kfkx¿af6 d'Qm x'G5g\
/ h'g kfkLx¿ cfˆgf] z/L/sf] kf]if0fsf nflu cGg ksfpF5g\ ltgLx¿ kfk dfq ef]U5g\ ..
o1¿kL sfo{af6 lbJozlQmx¿ k|;Gg eP/ gdfu] klg ;a} s'/fx¿ lbG5g\ . hLjgsf
/x:ok"0f{ lg0f{ox¿ s] 5g\ eg] h] dfluG5 Tof] kfOFb}g / h] dfluFb}g ToxL dfq kfOG5 . h;sf
k5fl8 s]xL kfpg] bf}8 /xFb}g ToxL JolQmnfO{ ;a} s'/f k|fKt x'G5 . o; lgodnfO{ ga'em]sf] x'gfn]
hLjgdf e|d / b'vx¿ 5g\ . lbJo zlQmx¿af6 dfu]/ slxNo} klg s]xL k|fKt x'Fb}g a? pgLx¿nfO{
gdfuLsg Åbosf] åf/ vf]Ng'k5{ . Åbosf] åf/ v'Nnf x'g] lalQs} pgLx¿n] gdfuLsg g} kof{Kt
lbG5g\ . lh;;sf] Pp6f jrg 5– k|e'sf] /fHonfO{ klxn] vf]h, afFsL ;a} To;} k|fKt x'g] 5 (Seek
first the kingdom of God and all else will be added on to you) .

nf]suLtf– 88
cWofo–#
>Ls[i0fsf] lbJozlQm / lh;;sf] k|e'sf] /fHosf] efj Pp6} xf] . xfdLn] s]xL dfUbf, OR5f ubf{
jf sfdgf /fVg]lalQs} xfd|f] Åbo v'lDrG5 / r]tgfsf] åf/ tTsfn aGb x'G5 . ha xfdL s]xL lbG5f}+,
ta xfd|f] dg v'N5 . k/dfTdf Pj+ lbJo zlQmx¿;Fu klg dfUg] lalQs} xfd|f] Åbosf] åf/ aGb x'G5
/ s]xL kfpg ;lsFb}g . o; Znf]ssf] cy{ h;n] afF8\5 To;n] emg\ a9L kfpF5 / hf] hDdf dfq u5{,
Tof] levf/L h:t} dfq x'G5 eGg] xf] . o:tf] hDdf ug]{ JolQmn] wgsf] pkof]u ub}{g / c¿nfO{
pkof]u ug{ klg lbFb}g s]jn hDdf dfq u5{ . xfdL klg clwsf+z levf/L g} 5f}+“ . eoeLt JolQm
k/dfTdf;Fu hf]l8g klg ;Sb}g, k/dfTdf;Fu t lge{o JolQmn] dfq ;DaGw /fVg ;S5 . xfdL
slxNo} klg ;xL s'/f dfu ub}{gf}+ lsgeg] xfdLnfO{ ;xLsf af/]df s]xL yfxf 5}g / xfdL To;}n] ;bf
unt g} dfUb5f}F . ;xL JolQmn] dfUg' g} kb}{g, p;nfO{ hLjgdf ;a} ;Dkbf cfk}m al;{g yfN5 .
unt JolQmn] ;bf unt g} dfU5, hf] k|fKt klg x'Fb}g .
>Ls[i0f eGg'x'G5– hf] JolQm cfˆgf] hLjg o1¿kL sfo{df nufP/ afFRb5, p;n] gdfuLsg
g} lbJozlQmx¿n] ;a} s'/f lbG5g\ . xfd|f] dfusf sf/0f lbJozlQmx¿;Fu ;DaGw :yflkt x'g ;Sb}g
lsgeg] h'g k|fy{gf dfu;Fu hf]l8Psf] x'G5, Tof] k|fy{gf g} x'Fb}g . dfu/lxt k|fy{gf h;df wGojfb jf
cfkm"nfO{ h] k|fKt ePsf] 5 To;sf nflu s[t1tf 1fkg dfq ePdf Tof] jf:tjdf k|fy{gf x'G5 .
o:tf] k|fy{gf ug]{ JolQm;Fu lbJozlQmx¿ ljgf sf/0f k|;Gg x'G5g\ / grfx]sf s'/fx¿ k|bfg u5{g\ .
o1¿kL sfo{ eGg'sf] cy{ xfdLnfO{ k/dfTdfn] h] lbg'ePsf] 5 To;sf] k/d :jLsf/sf] efj xf] /
To;sf nflu k"0f{ :jLsf/;lxt s[t1tf ck{0f ug{' xf] . o:tf] JolQmn] cfˆgf nflu s]xL dfUg} kb}{g .
>Ls[i0f eGg'x'G5– o;/L o1¿kL sd{åf/f k|fKt ePsf s'/fx¿nfO{ cfˆgf nflu dfq pkof]u
gu/L c¿sf nflu klg afF8 . hLjgsf] Ps csf]{ /x:o klg 5– xfdL hLjgdf hlt afF8\5f“}+, Tolt g}
kfpF5f}+ . cfgGbnfO{ hlt afF8\g ;Sof] Tolt g} cfgGb k|fKt x'G5 / hlt gafF8Lsg /fVof] Tolt g}
;8]/ hfG5 . hlt afF8\of] Tolt g} cfgGbsf] lj:tf/ x'Fb} hfG5 . JolQm hlt b'vL x'G5, Tolt g}
v'lDrP/ PSn} x'G5 . cfgGb hlt c¿;Fu afFl8G5 plt g} km}lnG5 . a'4, dxfjL/n] b'vL x''Fbf hËn
of kxf8df PsfGtdf ;do latfpg'eof] . cfglGbt x'g'x'Fbf Tof] cfgGbsf] cg'ej ;a};Fu afF8\gsf
nflu PsfGtjf;af6 kmls{g'eof] . To;}n] >Ls[i0f eGg'x'G5– o1¿kL sfo{af6 ha lbJo zlQmx¿n]
gdfuLsg lbg yfN5g\ h;sf] k|flKtsf af/]df s;}n] sNkgf;d]t u/]sf] x'Fb}g, Tof] k|fKt ePkl5 slQ
klg sGh';L gu/L PSn} pkef]u gu/]/ To;nfO{ oyfzSo ljt/0f u/ lsgeg] ltdLn] hlt afF8\g] 5f}
Tof] Tolt g} a9\g] 5 . sf]7fdf :jR5 xfjf l5/f];\ eGgsf nflu b'O{j6f ‰ofn vf]n] h:t} hlt kfof]
Tolt g} afF8\of] eg] lg/Gt/ xfjf h:t} lbJozlQmx¿ cfO{ g} /xG5g\ . cfgGb klg xfjf h:t} xf],
hlt cfof] Tolt g} ‰ofn vf]n]/ aUg lbof] eg] lg/Gt/ kfO{ g} /lxG5 .
xfdL ;a} s]jn lng rfxG5f}+“ lbg hfGb}gf“}+ . hf] s]jn kfpg dfq rfxG5 lbg jf afF8\g
hfGb}g To:tfnfO{ >Ls[i0f rf]/ eGg'x'G5 . k/dfTdf Pj+ huTf\af6 hLjgdf h] hlt k|fKt eO/x]sf] 5
To;nfO{ cfˆgf nflu dfq h;n] k|of]u u5{ jf hDdf u5{ To:tf] JolQm rf]/ x'G5 . o:tf
JolQmx¿nfO{ Kn]6f] (Plato), PGhN; (Friedrich Engles), k|fpwf]F (P.J. Proudhon) / dfS;{ (Karl
Marx) x¿n] ga''e]m/ w]/}kl5 dfq rf]/ x'g\ eg] t/ >Ls[i0fn] t w]/} klxn] g} eGg'eof]– o:tf] JolQm
hf] hDdf dfq ub{5 / afF8\g hfGb}g, Tof] JolQm rf]/ xf] . Kn]6f], PGhN;, k|fpwf]F, dfS;{ / >Ls[i0fsf]
egfOdf 7'nf] leGgtf 5 . pgLx¿n] o:tf JolQm hf] k'FhLklt x'g≤\ cs't ;DklQ eP/ klg afF8\b}gg\
ltgLx¿;Fu vf];]/ lng'k5{ eG5g\ . >Ls[i0fsf] egfOdf o:tf JolQm hf] ;ª\u|x dfq u5{g\ logLx¿
cfˆg} b':dg x'g\ lsgeg] logLx¿n] gafF8]/ hDdf ugf{n] cem lbJo zlQmaf6 k|fKt ug]{ cgGt u'0ff

nf]suLtf– 89
cWofo–#
kmnx¿sf] åf/ cfkm“} ;bfsf nflu aGb ub{5g\ . To;}n] JolQmn] hlt afF8\5, Tolt g} cem a9L k|fKt
ub{5 . To:tf] JolQm hf] hDdf dfq u/]/ afF8\b}g Tof] cfTd3ftL x'G5 . h'g a]nf JolQm lg/Gt/ aUg]
gbL aGg ;S5, To;a]nf p;sf] hLjgdf cfgGbsf] lgTo lg/Gt/ jiff{ x'g yfN5 . gbLsf] kfgLsf]
Pp6f j[Q 5, kfgL hxfFaf6 cfpF5 ToxLF lkmtf{ x'G5 . gbL ;fu/df ldNgnfO{ bf}l8/x]sL l5g\,
;fu/df ldl;lG5g\ clg ;"o{sf ls/0fdf r9\l5g\ / afbndf p8\l5g\ clg lxdfnodf al;{lG5g\ .
To;kl5 km]l/ gbLdf cfpFl5g\ clg km]l/ ToxL ofqf rqmfsf/ ¿kdf rln/xG5 . hLjgsf ;a} ult
rqmfsf/ x'G5g\ . To:t} cfgGbsf] ult klg rqmfsf/ ¿kdf k/dfTdfaf6 cfP/ k/dfTdfdf g}
hfG5 . JolQmdf cfpg] lalQs} jl/kl/ k/dfTdfsf] ¿kdf ;a}nfO{ afF8\g' g} k/dfTdfdf k'Ug' xf] .
h:fn] gbLsf] k|jfxdf gauL lardf cj/f]w v8f ug{ vf]H5 To:tf] JolQm rf]/ x'G5 .
o1af6 ar]sf] j:t' jf lrhnfO{ u|x0f ug{'sf] cy{ xf] h;n] ;a}nfO{ afF8]/ dfq ar]sf] u|x0f
u5{ Tof] >]i7 k'?if xf] . hf] klxn] cfkm" vfG5 / aFr]sf] dfq afF8\5 Tof] lgs[i6 k'?if xf] . o;sf]
;xL JofVof df]xDdbn] ug{'ePsf] 5 . pxfFn] vfgfsf] ;'uGw hxfF;Dd k'U5, ToxfF;Dd vfgfsf]
lgdGq0ff x'G5 / ltgLx¿nfO{ v'jfP/ ar]sf] dfq vfg'k5{ eGg'ePsf] 5 . To;}n] hLjgdf k|fKt x'g]
1fg, wg, cGg, zlQm cflbnfO{ klxn] afF8]/ z]if ePkl5 dfq cfkm"n] pkof]u ug{'k5{ . afF8]/ vfg'df
h] cfgGb 5, Tof] s'g} cGo s'/fdf 5}g . >Ls[i0f eGg'x'G5– hf] afF8]/ afFsL /x]sf] dfq u|x0f u5{ Tof]
JolQm;Fu hLjgdf kof{Kt z]if /xG5 / o:tf] JolQm >]i7 x'G5 . b'vnfO{ afF8\g klg ;lsFb}g lsgeg]
sf]xL klg b'v lng g} rfxFb}g t/ cfgGb hf] klg u|x0f ug{ tof/ x'G5 . xfdL afF8\g g;Sg] s'/f
afF8\g rfxG5f“}+ / afF8\g'kg]{ s'/f hDdf ug{ rfxG5f}+“ . Pshgf sljn] n]v]sf 5Gf\– ha ltdL xfF:5f},
ta l;Ëf] wtL{ ltdL;Fu xfF:5 . ha ltdL ?G5f} ta ltdL PSn} x'G5f} (When you will laugh the
whole world will laugh with you and When you will weep you will weep alone) .
cGgf∫jlGt e"tflg kh{GofbGg;DejM .
o1f∫jlt kh{Gof] o1M sd{;d'∫jM ..!$..
cGgsf] k'li6 jf /;af6 lg;[t /h / jLo{sf] ;lDd>0faf6 k|f0fLsf] pTklQ x'G5 . cGgsf]
pTklQ j[li6af6 x'G5, j[li6 o1af6 pTkGg x'G5 / o1sf] pTklQ lgwf{l/t sd{af6 x'G5 ..
k"jL{o b[li6df ;b}j k|s[lt / dg'iolar d}qL ;DaGw /x]sf] 5 / klZrddf h:tf] zq'tf efj
5}g . To;}n] xfdLn] k|s[ltnfO{ cfdf eg]/ ;Daf]wg u¥of}+“ / ToxL ¿kdf cfTd;\ft\ u¥of“}+ . k[YjLnfO{
dftf / cfsfznfO{ lktfsf] ¿kdf xfdLn] cfb/ u¥of“}+ . of] ;du| hut\k|ltsf] b[li6sf]0f xf] . t;y{
xfdL ;f/f hut\nfO{ Ps} kl/jf/ dfGb5f“}+ / k|s[ltnfO{ cfdf eGb5f}+“ . xfdLn] klZrdfsf] h:tf]
k|s[ltnfO{ lhTg] s'/f slxNo} ;f]r]gf“}+ lsgeg] cfdfnfO{ s;n] / s;/L lhTg ;S5 / Û klZrddf
dg'io / k|s[ltsf lar zq'tfsf] b[li6 ePsfn] k|s[ltnfO{ lhTg] xf]8 5 t/ k"j{df k|s[ltnfO{ x/fpg]
/ o;dfly ljho k|fKt ug]{ s'/f ;f]Rg klg ;lsFb}g .
>Ls[i0f eGg'x'G5– cGgaf6 k|f0fL aGb5g\ lsgeg] cGg klg kbfy{ xf]Og a|Xd xf] . cGg klg
hLjGt x'gfn] cGgaf6 dg'iosf] lgdf{0f x'G5 . cGg jiff{af6 aG5, jiff{ gePdf cGg lgld{t x'Fb}g .
oL egfOaf6 >Ls[i0f hLjg / k|s[ltnfO{ hf]l8/xg'ePsf] 5 . of] s;/L ;+o'Qm 5 eGg] :ki6 kfb}{
>Ls[i0f eGg'x'G5– jiff{ o1af6 cfpF5 . t/ k|Zg ubf{ jiff{ afbnaf6, afbn ;d'›af6 / ;d'›
gbLaf6 aG5 eGg] pQ/ ;fwf/0ftof hf] s;}n] klg lbg ;S5 . >Ls[i0f dg'io tyf jiff{, afbn,
;d'› / gbLsf lardf ePsf] cGt/ª\u ;DaGw hf]8\g rfxg'x'G5 . olb jiff{ o1af6 cfpF5 eg] jiff{
/ dg'iosf lardf klg ulx/f] ;DaGw /x]sf] a'‰g ;lsG5 lsgeg] jiff{ xfd|f] hLjgsf] cl:tTj

nf]suLtf– 90
cWofo–#
/fVgsf nflu cfpF5 . >Ls[i0f eGg'x'G5– o1dfkm{t xfd|f] k|fy{gf ;'g]/ To;nfO{ k"/f ug{sf nflu jiff{
x'G5 .
dg'io / k|s[ltsf lar cGof]Gofl>t ;DaGw / ;+jfb 5 . ToxL ;+jfb Pj+ o1¿kL sd{sf]
kmn:j¿k cGg pTkfbgsf] nIok"lt{ ug{ / dg'iosf] rfxgf k"/f ug{ j[li6 x'G5 . >Ls[i0f dg'io /
hLjg, k|s[lt Pj+ huTf\;Fu cleGg cGt/;DaGw / ;+jfb /x]sf] s'/f atfpg'x'G5 . k|s[lt / dg'io–
hLjglar c6'6 ;DaGw 5 . klZrddf of] ;b\efj sfod x'g g;s]sfn] clxn] k|s[lt c:tJo:t
ag]sf] 5 / s'g} k|sf/sf] ;b\efj sfod x'g ;s]sf] 5}g . clxn] jNn kl/l:ylt lj1fg (Ecology)
sf] cjwf/0ff ljsf; ePsf] 5 . Psk6s ltAatdf dn]l/of /f]usf] dR5/nfO{ gfz ug{ cf}ifwL
(DDT) 5l/of] . ToxfFsf nfdfx¿n] dR5/ / xfdL t ;lbof}+b]lv ;Fu;Fu} / Pscsf{;Fu kl/lrt Pj+
;DalGwt 5f}+“ eg] . pgLx¿n] o;nfO{ kfp8/ 5/]/ sxLF s]xL c;/ kg]{ kf] xf] ls eGg] cfzÍf JoQm
u/] t/ cf}ifwL 5l/of] / dR5/ ;vfk eP . dR5/sf ;fy} To;sf] c;/n] la/fnfx¿ d/] /
d';fx¿sf] laulauL eof] . h;sf] c;/ / k|sf]kaf6 ufpFe/L Kn]u km}lnof] . Kn]un] ;f/f ufpFx¿ g}
tx;gx; kf¥of] . clg nfdfx¿n] gofF cf}ifwLsf] k|of]u ug{ glbP/ k'/fg} Joj:yf cg';f/ c¿
ufpFx¿af6 la/fnfx¿ NofP/ 5f]8] kl5 la/fnfn] d";f dfg{ yfn] / dR5/ km]l/ lkmtf{ eP clg
k"j{Joj:yf cg'¿k g} /f]ux¿ dfly lgoGq0f ul/of] .
kl/l:ylt lj1fg (Ecology) sf] cy{ hLjg Ps kl/jf/ xf] eGg] xf] . To;df ;a} s'/f ;+o'Qm
kl/jf/df h:t} x'G5 . k|To]s lrh jf j:t' h:t} Pp6f ;fgf] 9''ª\uf klg kl/jf/sf] lx:;f xf] . ?v
sf6]sf] kl/0ffd cfh xfdL ef]lu/x]sf 5f}+ h;sf sf/0f afbn / jiff{ geP/ yk kL8f a9]sf] 5 .
?vx¿ afbnnfO{ lgdGq0ff ub{y] t/ ca ?v gePsf] x'Fbf afbnnfO{ s;}n] lgdGq0ff ub}{gg\ .
k[YjLsf] b'O{;o dfOndf hxfF xfjf ;dfKt x'G5, ToxfF /x]sf] Pp6f 7'nf] kqLo efu hf] cg]sf}+
UofF;x¿af6 lgld{t ePsf] 5 To;n] k[YjLnfO{ kvf{n em}+“ 3]/]sf] 5 . ToxL kqLo efu jf kvf{nsf
sf/0f ;"o{sf] lxts/ ls/0f dfq k[YjLdf cfpg ;S5, hf] k[YjLnfO{ lxts/ x'Fb}g Tof] kvf{neGbf
aflx/ /xG5 / k[YjLdf cfpg kfpFb}g . cfh hlt cGtl/If ofgx¿ cGtl/Iftkm{ k7fOPsf] 5 ltgn]
Tof] kqsf] kvf{nnfO{ tf]8]/ ‰ofnx¿ lgdf{0f u/]sf 5g\ . ca ltg} ‰ofnaf6 ;"o{sf xflgsf/s
ls/0f klg k[YjLdf cfpg yfn]sf 5g\ hf] hLjgsf nflu cToGt vt/gfs 5g\ . >Ls[i0f ljZj
a|Xdf08sf af/] eGg'x'G5– hLjg Pp6f ;+o'Qm 36gf xf] . hxfF cfsfzsf] afbn klg xfd|f] hLjg;Fu
hf]l8Psf] x'G5 . ;"o{ Pjd\ rG›df klg xfdL;Fu ;+o'Qm ¿kdf hf]l8Psf 5g\ . ;"o{ xfdLaf6 !)
s/f]8 dfOn k/ 5 / ;"o{ lr;f] x'g] lalQs} xfdL klg ;a} ;dfKt x'G5f}+“ .
>Ls[i0fsf] cGgaf6 dg'io aG5 eGg] s'/fdf kbfy{ / r]tgfdf s'g} leGgtf 5}g / kbfy{af6
g} cfTdf aG5 eGg] xf] lsgeg] kbfy{ kbfy{ xf]Og, Tof] klg u'Kt ¿kdf /x]sf] r]tg cfTdf g} xf] .
To;}n] cGgaf6 /ut / x•Lx¿sf] lgdf{0f x'G5 clg r]tgf, xf]; / a''l4 aG5 h;af6 of] ;a} aG5
Tof] dxfhLjg cGTodf n's]sf] x'G5 . cGg jiff{af6 cfpF5 / jiff{ o1af6 cfpF5 . o1af6 eGgfn]
ha dg'io /fd|f] sfd ub{5 / dg'io ha k/dfTdfdf ;dlk{t eP/ afFRb5 ta k/dfTdf klg
dg'iosf] lkmqmL ub{5 . ;a}lt/af6 ;f/f k|s[ltn] lrGtf ub{5 . afbnn] jiff{ u/fpF5 / j[Ifx¿
kmnaf6 el/G5g\, cGg lgld{t x'G5, gbLx¿ aUb5g\, ;"o{ rlDsG5 / hLjgdf Pp6f pT;fx, v';L /
;'uGw kfOG5 . ha JolQm cxª\sf/n] el/G5 ta d}n] ;a} u/]F eGb} d efj /fVb5 ta hLjg
;a}lt/af6 ljs[t x'g yfN5 .

nf]suLtf– 91
cWofo–#
o1sf] cy{ k/dfTdfdf ;dk{0f xf] . k/dfTdfn] hLjgnfO{ o:tf] ;b\efj k|bfg u5{g\ ls ;f/f
k|s[lt cfkm"nfO{ rf/}lt/af6 n'6fpg tof/ x'lG5g\ . >Ls[i0fn] o1af6 jiff{ x'G5 eGg'ePsf] 5,
To;sf] cy{ xf] ha JolQmx¿ k[YjLdf lg/xª\sf/L eP/ afFRb5g\ ta hut\df ;Dk"0f{ s'/fx¿ ;+o'Qm
eP/ pgLx¿nfO{ ;xof]u ug{ ;b}j tof/ x'G5g\ . afbnn] klg jiff{ u5{g\, af]6 la?jfx¿ klg cGg
jf kmnn] el/G5g\ / cGg klg k|f0fnfO{ lnP/ cfpF5 . cfhsf] cj:yfsf] lhDd]jf/ xfdL :jod\ 5f}+“ .
dg'ioaf6 lxhf] h'g t/ª\u lgl:sGYof] Tof] lgl:sg aGb ePsf] 5 . cfh xfdL gbL, afbn;Fu ;+o'Qm
x'g lal;{;s]sf 5f}+“ . klxn] xfd|f] ;f+:s[lts k/Dk/f cg';f/ xfdL gbL, cfsfzsf] afbn nufot
k|s[ltsf ljljw ¿knfO{ gd:sf/ u/]/ ;sf/fTds efj JoQm ub{Yof}+, hf] cfh ;dfKt g} ePsf] 5 .
o;sf] kl/0ffd xfd|f] ;fd' 5n{Ë 5 . >Ls[i0f eGg'x'G5– hxfF dg'io / k|s[lt cleGg ldqsf] ¿kdf
;+o'Qm x'G5g\ / Psfsf/ eP/ afFRb5g\ ToxfF xfd|f] ;Dk"0f{ hLjg o1do x'G5 . o; hut\df ;Dk"0f{
s'/f ;+o'Qm 5 cyf{t\ cnu 5}g . k/eGbf k/sf] tf/f klg xfdL;Fu hf]l8Psf] 5 . xfd|f] zAbsf]
Wjlgaf6 cgGt b"/Lsf] cfsfzsf s'/fx¿ klg k|ltWjlgt x'G5g\ / xfd|f] Åbo / pgLx¿sf] Åbo
emª\s[t x'G5 . hLjg Pp6f ;+o'Qm Joj:yf cyf{t\ kl/l:ylt lj1fg xf] .
sd{ a|Xdf]∫j+ ljl4 a|XdfIf/;d'4jd\ .
t:dfT;j{ut+ a|Xd lgTo+ o1] k|ltli7td\ ..!%..
sd{ ;d'bfonfO{ ltdL j]baf6 pTkGg / j]bnfO{ cljgfzL k/dfTdfaf6 pTkGg ePsf] hfg .
o;af6 ;j{JofkL k/d cIf/ k/dfTdf ;w}+ o1df k|ltli7t 5 eGg] l;4 x''G5 ..
>Ls[i0f ch{'gnfO{ eGg'x'G5– sd{ ;d'bfonfO{ ltdL j]baf6 pTkGg ePsf] / j]bnfO{ cljgfzL
k/dfTdfaf6 pTkGg ePsf] eg]/ hfg . j]b zAbsf] cy{ 1fg xf] hf] s]jn ;+lxtfdf dfq lge{/ 5}g .
1fg ultzLn x'G5, cj?4 x'Fb}g . 1fg s/f]8f}+ ;+lxtfx¿df pNn]v u/]/ klg k"/f x'g ;Sb}g lsgeg]
1fg cgGt 5 . xfd|f] sd{ b'O{ k|sf/af6 pTkGg x'G5 . Pp6f sd{ c1fgaf6 pTkGg x'G5 hf] xfdL
;b}j u5f}{+, hxfF stf{ / cxª\sf/ pkl:yt x'G5 . h'g s'/f k/dfTdfn] u5{g\ eGg] efj pTkGg x'G5,
Tof] 1fgaf6 pTkGg sd{ xf] hxfF cxª\sf/ x'Fb}g . cxª\sf/ / c1fg ;+o'Qm 36gf xf] eg] 1fg /
lg/xª\sf/ klg ;+o'Qm 36gf xf] .
>Ls[i0f eGg'x'G5– o1¿kL sd{ 1fgaf6 pTkGg sd{ xf] hf] k/dfTdfaf6 pTkGg ePsf] 5 .
xfdL j]b k/dfTdfn] /r]sf] xf] jf k/dfTdfsf] d'vsf] jf0fL xf] eG5f}+“ . of] k|tLsfTds syg xf] .
r]tgf ha lg/xª\sf/ x'G5, ta k/dfTdf ToxfF plqP/ cfkm}F k|j]z u5{ . oyfy{df ToxL lg/xª\sf/L
z'4 r]tgfn] j]b n]v]sf] xf] / o;nfO{ k/dfTdfn] n]v]sf] eGg' Ps k|sf/n] l7s} klg xf] lsgeg] ToxfF
JolQm cfkm" geO{ k/dfTdf g} eO;s]sf] x'G5 . pgLx¿n] ToxL n]v] hf] k/dfTdfn] pgLx¿leq /x]/
n]vfP . To;}n] of] n]Vg] JolQmx¿n] xfdL t s]jn dfWod xf}F jf:tjdf n]Vg t k/dfTdfn] g}
nufPsf] xf] eg]sf 5g\ . ha s'g} JolQmdf 1fg k|fKt x'G5, Tof] k/dfTdfaf6 dfq k|fKt x'G5 . 1fg
k/dfTdfsf] :jefj xf], hf] k|sfz h:tf] 5 . h'g sd{af6 b'v, aGwg, ;Gtfk–kL8f k|fKt x'G5 Tof]
c1fgaf6 pTkGg ePsf] sd{ xf] . h'g sd{af6 aGwg k}bf x'Fb}g, cfgGb Pjd\ lglZrGttf / d'lQm
kmlnt x'G5 Tof] 1fgaf6 k|fKt sd{ xf] eGg] hfGg'k5{ . cxª\sf/sf] cg'kl:ylt ePdf k/dfTdfsf]
pkl:ylt aG5 . To;y{ >Ls[i0f eGg'x'G5– ;j{JofkL k/d cIf/ k/dfTdf ;w}+ o1df k|lti7t 5 .
xfdLdf stf{efjsf] cledfg x6]df k/dfTdf tTsfn xfdLdf k|j]z ug{'x'g] 5 .
Psk6s 6f]lsof] ljZjljBfnosf bz{gzf:qsf k|fWofks h}g kmls/ afs]O;Fu e]6\g uP .
;To hflg;s]sf JolQmaf6 oyfy{ kQf nufpg pgL 7'nf] si6;fy psfnf] r9]/ k'u]sf] x'Fbf ylst

nf]suLtf– 92
cWofo–#
lyP . pgn] afs]OnfO{ e]6\gf;fy ;To s] xf], k/dfTdf s] xf] / wd{ s] xf], eGfL k|Zg u/] . afs]On]
Psl5g la>fd ug{ cfu|x ub}{ eg] d lrof lnP/ cfpF5' x'g ;S5 lrof lkpFbf lkpFb} tkfO{+n] cfˆgf]
k|Zgsf] pQ/ kfpg'x'g] 5 . k|fWofksn] pgnfO{ kfun ;lDemP . lrof / k|Zglar s'g} tfnd]n s;/L
x'g ;S5 eGg] pgnfO{ nfUof] . lrof lkpg'afx]s ljsNk klg lyPg . afs]On] lrof skdf vGofpg
yfn] . sk el/P/ kf]lvg yfn]kl5 klg pgL /f]lsPgg\ . Tof] b[Zo b]v]/ k|fWofksn] lrof kf]lvg
yfn]sf] tkfO{+n] b]Vg'ePg eg]/ afs]OnfO{ eg] . afs]On] tkfO+{ ;To, wd{ / k/dfTdfnfO{ hfGg cfpg'
ePsf] 5≤ t/ s] tkfO{+leq of] hfGgsf nflu clnslt klg 7fpF afFsL 5 eg]/ ;f]w] . of] ;'gL
k|fWofks x8a8fpFb} lrof klg glkP/ kmls{g nfu] . pgn] kmls{+bf afs]OnfO{ leq 7fpF vfnL agfP/
k'gM cfp5' eg] . ta afs]On] xfF:b} k|fWofksnfO{ hjfkm lbP– tkfO{n] leq 7fpF vfnL u/]kl5 oxfF
cfpg' g} kb}{g, k/dfTdf cfkm}+ tkfO{leq k|j]z ug]{ 5g\ . hxfF lg/xª\sfl/tf 36\5 ToxfF leq
vfnLkg x'G5 / k/dfTdf ToxfF :jod\ k|j]z ub{5g\ . o1¿kL sd{n] 1fgk"0f{ / d'lQmbfoL x'G5 .
Pj+ k|jlt{t+ rqm+ gfg'jt{otLx oM .
c3fo'l/lGb|of/fdf] df]3+ kfy{ ; hLjlt ..!^..
x] kfy{ Û h'g k''?ifn] nf]sdf j]bx¿åf/f :yflkt of] ;[li6rqmnfO{ u|x0f ub}{g jf lgb]{lzt sd{
ub}{g To:tf] OlG›ohGo ljifodf cf;Qm k'?if kfkk"0f{ hLjglt/ nfuL Joy{df g} afFRb5 ..
o:TjfTd/lt/]j :ofbfTdt[KtZr dfgjM .
cfTdGo]j r ;Gt'i6:t:o sfo{+ g ljBt] ..!&..
hf] cfkm“}+df cfglGbt 5, hf] :jo+ k|sflzt jf cfTd;\fIffTsf/af6 k"0f{ 5 / hf] leqL Åbob]lv
g} cfkm}+df k"0f{ ;Gt'i6 5 eg] To:tf] JolQmsf nflu s''g} st{Josd{ afFsL /xGg ..
g}j t:o s[t]gfyf]{ gfs[t]g]x sZrg .
g rf:o ;j{e"t]if' slZrby{Jokf>oM ..!*..
Tof] l;4 dxfk'?ifnfO{ o; ljZjdf g s'g} lgwf{l/t st{Jo ug{'kg]{ afWotf x'G5, g sd{ ug]{ s'g}
k|of]hg x'G5, g t st{Jo ;DkGg gug{'sf k5fl8 s'g} sf/0f g} x'G5 . ;Dk"0f{ k|f0fLx¿df pgLx¿sf]
lsl~rt\dfq klg :jfy{sf] ;DaGw x'bF }g, a? logLx¿ nf]ssNof0fbfoL sd{df nfU5g\ ..
dflysf Znf]sdf >Ls[i0fn] ;[li6sf] qmdcg';f/ hLjg s;/L lgjf{x ug]{ ;DaGwdf atfpg'
ePsf] 5 . pxfFsf cg';f/ hLjg;[li6sf] qmdcg';f/ / ;[li6sf] qmdsf] k|lts"n klg afFRg ;lsG5 .
dg'iox¿ klg hLjgsf] wf/f;Fu aUg] jf hLjgsf] qmddf ;+3if{ u/]/ afFRg] x''G5g\ . hf] JolQm
;[li6sf] qmdcg';f/ hLjgsf] wf/fdf aUb5g\ ltgLx¿ k/dfTdfnfO{ :jLsf/ u/]/ wfld{stfk"j{s
hLjglgjf{x ub{5g\ . of] wfld{s JolQmx¿sf] nIf0f xf] . k/dfTdfnfO{ gdfGg] JolQmx¿ ljk/Lt
wf/fdf aUb5g\ / hLjgnfO{ kfkk"0f{ agfP/ Joy{ g} afFRb5g\ . t;y{ >Ls[i0f eGg'x'G5 x] kfy{ Û h'g
dg'ionf]sdf j]bx¿åf/f :yflkt of] ;[li6rqmnfO{ u|x0f ub}{g jf lglb{i6 sd{ ub}{g o:tf] dg'io
kfkk"0f{ hLjgdf nfu]/ Joy{ afFRb5 eg] hf] cfk}Fmdf cfglGbt, :jk|sflzt / k"0f{ ;Gt'i6 5 o:tf]
JolQmsf nflu s'g} st{Jo z]if /xFb}g . of] ;f/f hut\;Fu xfdL ;+o'Qm 5f}+“ / of] ;f/f hut\ xfdLaf6
leGg 5}g lsgeg] xfdL o;}df hlGdG5f}+“ / o;}df nLg x'G5f“}+ . To;}n] hf] JolQm hLjgsf] wf/f;Fu
n8\g vf]H5, Tof] ?U0f / ljlIfKt x'G5 . hLjgsf] qmddf aUg] JolQm dfq kl/k"0f{ / :j:y x'G5 . of]
hLjgsf] wf/fadf]lhd sd{ ug{ ;gftg wd{n] hLjgsf] kl/rfngsf] ;"q atfPsf] lyof] . k|ydtM
j0f{sf] cf–cfˆgf] :jwd{cg';f/sf] sd{ ug]{ Joj:yf ;gftg wd{n] lgdf{0f u/]sf] lyof] . bf];|f] ;[li6sf]
qmdcg';f/sf JolQmx¿n] pQm ;do;Dd hfg]sf] Joj:yfcg';f/ zf:q;Ddt sd{ ug]{ Joj:yf

nf]suLtf– 93
cWofo–#
lgdf{0f u/]sf lyP . >Ls[i0f kbfy{ / r]tgfnfO{ v08df afF8\g] jf ljeflht ug]{ xf]Og, cv08 agfP/
afFRg] Joj:yfsf af/]df atfpg'x'G5 .
klxn] zf:qn] hLjgnfO{ rf/ lx:;fdf ljeflht ub}{ JolQmx¿nfO{ klg rf/ j0f{df ljeflht
u/]sf] lyof] . of] hLjgsf] wf/f;Fu ;DalGwt lyof] . klxnf] lx:;f hf] klRr; jif{;Ddsf] lyof],
h;nfO{ a|Xdrof{>d elgof] . bf];|f] krf; jif{;Ddsf] cjlwnfO{ u[x:yf>d, t];|f] krxQ/ jif{;Ddsf]
cjlwnfO{ jfgk|:yf>d / rf}yf] ;o jif{;Ddsf] sfnnfO{ ;+Gof;f>d elgof] . klxnf] klRr; jif{
hLjgsf] k|eftsfn xf] hxfF hLjgsf] pmhf{ ljsl;t x'\G5 . z/L/ ;;Qm x'G5, OlG›ox¿ anzfnL
x'G5g\ . a'l4 t]h:jL x'G5 / of] hLjgsf] pHofnf] k|f/De x'g] a]nf xf] . of] k|eftsf] a]nfnfO{
a|Xdrof{>d elgG5 . a|Xdrof{>d ;+odsf] ;do xf] . h;;Fu zlQm ;~ro x'G5 p;}n] dfq ef]u
ug{ ;S5 / c;Qm JolQmn] hLjgsf] ef]uaf6 jl~rt x'g'k5{ . To;}n] klxnf] r/0f hLjgsf] tof/Lsf]
a]nf xf] . hf] JolQm k"0f{ ¿kdf ef]Ug ;S5 ToxL JolQmn] k"0f{ Tofu klg ug{ ;S5 . h;nfO{ hfGg
;lsG5 To;}af6 d'Qm klg x'g ;lsG5, oxL hLjgsf] clgjfo{ lgod xf] . klxnf] r/0fsf]
a|Xdro{kl5 bf];|f] klRr; jif{ cyf{t\ krf; jif{sf] cjlw;Dd sfdjf;gfsf] ef]udf ptfg]{ a]nf xf] .
dflg; u[x:yf>dsf a]nf sfdjf;gfsf] ulx/f] cg'ejaf6 u'lh|G5g\ . sfdjf;gfsf] ulx/f]
cg'ejaf6 g} JolQm To;af6 aflx/ lgl:sg ;S5 . h;n] o;nfO{ ulx/f] ¿kdf ef]u ug{ ;s]sf] 5}g
Tof] JolQm o;af6 lgl:sg klg ;Sb}g . cfh a'9f] JolQm klg sfdjf;gfsf] ulx/f] ef]u k"0f{ zlQmn]
gu/]sf sf/0f o;af6 lgl:sg / d'Qm x'g ;s]sf] 5}g . bf];|f] r/0fdf JolQmx¿sf] zlQmIfo ug]{ /
OlG›osf] ;'vnfO{ ef]Ug] ;do xf] / o; r/0fdf klg hLjgsf] qmdcg';f/ rNg'kb{5 .
of] bf];|f] r/0fdf zlQm;DkGg JolQm dfq sfdjf;gfaf6 d'Qm x'g ;S5g\ t/ sdhf]/ JolQm
;b}j o;df u|:t eP/ /xG5 . To;}n] ljutdf hlt zlQm;DkGg o'u lyof], Tof] sfdjf;gfaf6 d'Qm
lyof] . sfdjf;gfaf6 ?U0f ePsf] o'u sdhf]/ o''u xf] . sdhf]/ JolQm jf;gfdf hfg klg ;Sb}g,
s]jn jf;gfsf] lrGtg dfq u5{ . o:tf] JolQmsf] dl:tis sfd s]G›af6 x6]/ ultdfg\ x'G5 . To;}n]
klxnf] klRr; jif{ zlQm;~rosf] ¿kdf Joj:yf ul/Psf] xf] . hlt zlQm;~ro eof], JolQm Tolt g}
OlG›ox¿sf] cg'ejdf ulx/f] hfg ;SYof] . JolQm hlt ulx/f] ¿kdf OlG›ox¿sf] ;'vdf hfG5 Tolt
g} OlG›ox¿af6 d'Qm klg x'g ;S5 . OlG›ox¿sf] cg'ejaf6 u'lh|P/ JolQmn] s] hfGg ;S5 eg]
OlG›ox¿af6 kfpgof]Uo s]xL klg 5}g . t/ OlG›oaf6 d'Qm x'gsf nflu OlG›ox¿sf] cg'ej ;'g]/
xf]Og cg'ej u/]/ dfq ;Dej x'G5 . hLjgsf] klxnf] qmd zlQm;~ro xf] / klxnf] r/0fsf] a|Xdro{
cf>ddf hLjgsf] dgf]j}1flgs If0f klg hf]l8Psf] x'G5 . Tof] If0f s7f]/ >dsf] r/0f xf] . h'g
JolQmsf] afNofj:yf hlt >dk"0f{ x'G5, p;sf] kl5Nnf] hLjg Tolt g} ;'vk"0f{ x'G5 . afNofj:yfdf
;'vk"0f{ hLjg lhpg] JolQmsf] cufl8sf] hLjg Tolt g} ljiffbdo / b'vk"0f{ x'G5 . ;'v ;bf
;fk]Iftfdf x'G5 . klxnf] r/0fsf] cf>d >d / ;fwgfsf] lyof] . To;}n] ;f] cjlwsf] hLjgdf
?vf;'Svf /f]6L cflb kl/>dsf] h] sdfO kfOG5, Tof] ;'vk"0f{ x'GYof] . cfh l7s pN6f] Joj:yf ug{
vf]lhPsf] 5 To;}n] To;sf] b'ikl/0ffd eljiodf ef]Ug'kg]{ x'G5 .
klxnf] clws >dzlQm ePsf] a|Xdrof{>dsf] >dk"0f{ hLjg kl5 uP/ sd >dk"0f{ x'G5, hf]
hLjgsf] ;xL qmddf lyof] lsgeg] clws >dzlQm ePsf] cj:yfdf g} clws >d ug{' pko'Qm
x'G5 . cfh aRrf sd >d u5{g\ / a'9f JolQmx¿ clws >d u5{g\ . To;}sf] kl/0ffd cfh zlQm
ePsf JolQmx¿ pk›jL ePsf 5g\ . cfhsf a|Xdro{df /xg] cj:yfsf o'jfx¿ zlQmsf] ;xL
pkof]u ug{ gkfP/ ljZjljBfnodf tf]8kmf]8, cfuhgL nufotsf sfd ug{ plåUg ePsf 5g\ .

nf]suLtf– 94
cWofo–#
a]sfd ePsf sf/0f logLx¿sf] zlQm unt lbzfdf k|jflxt ePsf] 5 . lxhf] o:t} zlQm ePsf
JolQmx¿ u'?s'ndf bfp/f sf6\y], hxfF pgsf] zlQm pkof]u x'GYof] / u'?s'ndf a|Xdro{sf] cj:yfdf
Ifdtfsf] ljsf;df pgLx¿ ;+nUg x'Gy] . oyfy{df pgLx¿sf] ;dodf lj>fd lyPg . klxnf] r/0fdf
k"0f{ >dsf] Joj:yf lyof] / clGtd r/0fdf k"0f{ lj>fdsf] Joj:yf lyof] . lardf b'O{ l;F9Lx¿ lyP .
klxnf] r/0fdf JolQmsf] ljsf; k"/f x'GYof] . pQm cjlwdf JolQmdf cGtlg{lxt ;Defjgfx¿nfO{
;~ro ug]{ Joj:yf ul/Psf] lyof], hxfF s'g} lj>fdsf] If0f x'Fb}gYof] . oxL s7f]/ Pjd\ cys >dsf
sf/0f cfˆgf] zlQmnfO{ cfˆgf] ;Defjgfsf] dfu{df n}hfg] Joj:yf lyof] . hLjgofqfdf cufl8 h]
h:tf pknlAw k|fKt x'Gy] lTfgn] pgLx¿nfO{ ;Gtf]if lbGYf] . lxhf] ;Gtf]ifsf] Joj:yf hLjgsf]
qmd;Fu hf]l8Psf] lyof], hf] cfh c:tJo:t ePsf] 5 . To;}n] t cfh ;Gtf]if s'g} klg s'/faf6
k|fKt x'Fb}g .
of] a|Xdro{sf] cj:yfdf csf]{ klg Joj:yf hLjgsf] lx:;fsf] ¿kdf lyof] . hLjg ;fDojfbL
lyof] . ;dfgtf / ;fd"lxstf (Commune) sf] Joj:yf lyof] . /fhf, wgL, ul/a ;a}nfO{ Ps}
lsl;dsf] Joj:yf lyof] . /fhfsf] 5f]/fn] klg hËnaf6 bfp/f sf6]/ Nofpg'kYof{], u'?sf] ;]jf ug{'
kYof]{ / ;dfgtfdf cfwfl/t hLjgJoj:yf latfpg''kb{Yof] . Tof] ;dfgtfsf] cjlw ePsfn] ;dfhdf
c;dfgtfsf afah'b JolQmsf Åbodf s'g} c;dfgtf lyPg . of] ;dfhsf] k|fylds cfwf/lznf
:yfkgf ug]{ sfn lyof] .
bf];|f] cf>d u[x:yf>d lyof] . klRr; jif{sf] a|Xdro{sf] lzIffkl5 ca p;nfO{ bf];|f ]
r/0fdf j}jflxs hLjgsf] yfngL;Fu} OlG›o ;'vdf k|j]z ug]{ df}sf k|fKt x'GYof] . p;nfO{ a|Xdro{sf]
p2]Zo / dd{af/] klxnf] r/0fdf l;sfOPsf sf/0f JolQmn] ca a|Xdro{ / u[x:yL hLjgnfO{ t'ngf
ug{ ;SYof] . casf] jf;gfsf] ef]uaf6 p;n] klxnf] r/0fsf] a|Xdro{nfO{ t'ngf ug{ ;SYof] / ha
a|Xdro{nfO{ jf;gf;Fu t'ngf g} ug{ g;lsg] kfpFYof], ta jf;gf p;sf nflu s]jn st{Jo dfq
/xg hfGYof] . p;sf] dgf]efj o; cfzfn] ls d s;/L a|Xdro{nfO{ pknAw x'g ;s""“ eg]/ csf]{
r/0fsf nflu k|tLIff ul//xGYof] . a|Xdro{ / jf;gfsf] t'ngf ug{ uf¥xf] x'G5 . of] t To; JolQmn]
dfq hfGb5, hf] JolQm a|Xdro{af6 u'lh|;s]sf] x'G5 cGoyf xfdLx¿n] t'ngf ubf{ t Ps :qL jf
k'?ifaf6 ;'v gkfP csf]{af6 kfpg ;lsG5 ls eg]/ dfq t'ngf ub{5f}+ . xfdL JolQm abn]/ ;'v
vf]H5f“}+ t/ cj:yf abn]/ ;'v vf]Hb}gf“}+ lsgeg] xfdLnfO{ cGo cj:yfsf] s'g} hfgsf/L g} 5}g .
To;}n] jf;gfsf] hut\df k|j]z ug{'cl3 a|Xdro{sf] cj:yfaf6 u'lh|g' clgjfo{ x'G5 cGoyf jf;gfn]
xfdLnfO{ d[To'j/0f gu?Gh]n;Dd klg 5f]8\b}g .
a|Xdro{ cj:yf eGbf To;kl5sf] u[x:yf>dsf] cj:yf cToGt lg/; x'G5 / t'ngfof]Uo g}
x''Fb}g . bf];|f] r/0fsf] cj:yfdf olb t'ngfTds cWoog ul/P jf;gf s]jn st{Josd{ dfq x''G5 .
To;}n] hf] JolQm ;Gtfgk|flKtsf nflu sfdjf;gfdf plqG5 Tof] JolQm a|Xdrf/L h:t}
x'G5 . krf; jif{sf] pd]/df p;sf ;Gtfgx¿ cf>daf6 kmls{g] ;do x'G5 . Tof] pd]/ p;sf]
;Def]usf] pd]/ geO{ ca sfdjf;gfaf6 d'Qm x'g] cj:yf xf] . h'g lbg 5f]/f ljjflxt x'G5, ToxL
lbg afa'–cfdf ca hËn hfg] ;do cfof] eGg] k|:6 x'G5 . p;sf] u[x:yf>dsf cg'ejx¿
;Gtfgn] klg hfGg h?/L x'G5 . To;}n] olb pm hª\un uof] eg] p;sf] cg''ejaf6 p;sf
;Gtfgx¿ ljd''v x'g] 5g\ . 3/ Pjd\ cGo cg'ejx¿ k|fKt ug{ hf] ;Gtfgx¿ jl~rt 5g\,
pgLx¿nfO{ tL s'/f x:tfGt/0f gu/L pm hËn hfg' pko'Qm x'Fb}g . To;}n] pm jfgk|:yL eP/ Tof]
cg'ej cfˆgf ;GtfgnfO{ l;sfpF5 . p;sf gfltx¿ u'?s'naf6 pm krxQ/ jif{ x''Fbf 3/ cfpg] /

nf]suLtf– 95
cWofo–#
u[x:yf>ddf k|j]z ug]{ ;do x'G5 / p;sf 5f]/f cfˆgf 5f]/fnfO{ cfˆgf] cg'ej l;sfpg ;Sg]
cj:yfdf x'G5g\ . To;}n] krxQ/ jif{df JolQm ;a};Fu labfaf/L eP/ hËn k|:yfg ug]{ cToGt
j}1flgs Joj:yf hLjgsf] qmddf lyof] .
ca ;+;f/nfO{ x]g]{ s'/faf6 lgl:sP/ cfˆgf] hLjgnfO{ wGo agfpg] ;do Tof] JolQmnfO{
k|fKt x'G5 . To;}n] casf] klRr:f jif{sf] hLjg k|e':d/0fsf] hLjg x'g] 5 / o;/L hª\undf uPsf]
/ k|e':d/0f / lrGtgdf nfu]sf] JolQmn] g} klxnf] r/0fsf JolQmx¿nfO{ u'?sf] sd{ u/]/ lzIff k|bfg
ug]{ Joj:yf lyof] . h'g ;dfhdf a'9f / cg'ejL JolQm u'? x'Fb}gg\ Tof] ;dfhdf ;xL cy{df u'? g}
x'Fb}gg\ / o:tf] jf;gfz"Go JolQm g} k"hgLo u'? x'g ;S5 . To;}n] o:tf] lgjf{;gfo'Qm j[4 u'?nfO{ u'?
jf eujfg\ elgPsf] xf] . cfhsf u'?;Fu s]jn ;"rgf 5, t/ hLjgsf] d"No / uxg 1fg eg] 5}g .
o:tf] hLjgsf] qmlds Joj:yfcg';f/ zf:q;Ddt rf}yf] cf>d ;+Gof;f>d xf] . >Ls[i0f ch'{gnfO{
eGg'x'G5– hf] o;k|sf/sf] zf:q;Ddt cf>d Joj:yfdf k|j]z u5{, p;n] cg's"n hLjg afFRb5 .
p;nfO{ OlG›osf] ;'v t k|fKt x'G5 g}, cGttM cfTdfsf] cfgGb klg pknAw x'G5 . hLjgsf] qmddf
cGttM o:tf] cj:yfdf k'U5, hxfF ug{' / gug{'df s'g} e]b /xFb}g .
ch{'gnfO{ >Ls[i0f o; hLjg–qmdsf af/]df atfpg'x'G5– clxn] ltdL Tof] cj:yf / l:yltdf
5}gf} hxfFaf6 ltdL ;GGof;df hfg ;S5f} . ltdL hLjgsf] qmdcg';f/ ;GGof;L eP/ d'Qm x'g]
l:yltdf k'u]sf 5}gf} . clxn] ltdLn] 5gf]6 u¥of} eg] Tof] ltd|f] unt 5gf]6 x'g ;S5 . t/ hLjgdf
Pp6f o:tf] If0f cfpF5 hxfF cfˆgf] 5gf]6ljgf g} JolQm ug{' / gug{' a/fa/sf] l:yltdf k'u]/ p;df
;GGof; kmlnt x'G5 . >Ls[i0fn] ch{'gnfO{ k|ydtM hf]8 lb“+b} pgsf] :jwd{ Iflqo wd{ xf] eg]/
atfpg'eof], hf] ;gftg ¿kdf vf]lhPsf] j}1flgs j0f{Joj:yfsf] hfgsf/L lyof] . j0ff{>d dg'io
hfltsf nflu ul/Psf] dxfg\ Joj:yf lyof] . ToxL zf:q;Ddt Joj:yf adf]lhd ltdL sd{ u/ .
ltdLn] zf:qx¿n] atfPcg';f/ cfr/0f u¥of} eg] Pslbg lglZrt ¿kdf ToxfF k'Ug] 5f}, hxfF ltdL
clxn] k'Ug vf]lh/x]sf 5f} cyf{t\ ;GGof;L x'g] 5f} / ltdL d'Qm klg x'g] 5f} . ltdL To;nfO{
:jefjtM cfpg b]pm cfˆgftkm{af6 cgfjZos efubf}8 gu/ . hLjgsf] 5fn;Fu n8\of}+“ eg] xfdL
plNemG5f}F . To;}n] >Ls[i0f eGg'x'G5– hLjgsf] qmddf ;[li6sf] h] qmd 5 To;};Fu xtf/ gu/]/ w}o{
/fv]/ au . o;/L au]/ hf] cfk}Fmdf cfglGbt / ;Gt'i6 x'G5 To:tf] JolQmsf nflu s'g} st{Jo afFsL
x'Fb}g, g sd{ ug]{ s'g} k|of]hg x'G5, g t st{Josd{ ;DkGg gug'{sf k5fl8 s'g} sf/0f x'G5 .
p;nfO{ t s'g} c¿ hLjfTdfdfly lge{/ /xg] cfjZostf klg /xFb}g a? p cfkm}F nf]ssNof0fsf/L
sd{df nfUb5 . hLjgsf ;a} sd{ ubf{ub}{ klg stf{efj x6\g]lalQs}, ;'v–b'v, xf/–lht a/fa/ x'g]
cj:yf cfkm}+ cfpF5 .
t:dfb;QmM ;tt+ sfo{+ sd{ ;dfr/ .
c;Qmf] Xofr/Gsd{ k/dfKgf]lt k"?ifM ..!(..
t;y{ OlG›ohGo ef]uk|lt cf;lQm g/fvL lg/Gt/ cf;lQm/lxt eP/ sd{ u/ . cf;lQm/lxt
sd{åf/f dflg;n] k/dk'?ifnfO{ k|fKt ub{5 ..
sd{0f}j lx ;+l;l4dfl:ytf hgsfboM .
nf]s;ª\u|xd]jflk ;DkZoGst{'dx{l; ..@)..
lgisfd sd{åf/f g} hgs cflb /fhfx¿ klg cf;lQm/lxt sd{åf/f k/dl;l4df k|fKt eP .
To;}n] nf]s;ª\u|xnfO{ x]/]/ lzIff lbg] p2]Zon] klg ltdL lgisfd sd{ ug{ of]Uo 5f} ..

nf]suLtf– 96
cWofo–#
>Ls[i0f eGg'x'G5– ltdL o;k|sf/ efUg gvf]h / efUg] s'/f klg g;f]r lsgeg] efUg' ;Dej
g} 5}g . h] ;Dej 5, ltdL ToxL u/ . x] ch{'g Û ltdL cgf;Qm sd{sf lglDt pknAw xf]pm .
cgf;Qm x'g' cf;Qm / lj/Qm x'g' xf]Og . xfdL s'g} lrhk|lt ls t cfslif{t of t ljslif{t x'G5f}+“ .
s'g} ;'Gb/ j:t' b]Vbf To;nfO{ kfpg] clenfiffsf sf/0f dgdf cf;lQm a9\5 / olb j:t' ;'Gb/
geP dgdf lj/lQm 5fpF5 . of] xfd|f] b'O{ k|sf/sf] cg'ej xf] . cgf;lQm cf;lQm / lj/lQmsf]
dWoljGb' xf], hxfF g cfsif{0fn], g ljsif{0fn] g} sfd ub{5 . hxfF s'g} klg lrhk|lt b[li6sf]0f g}
/xFb}g, xfdL s]jn ;fIfL dfq x'G5f“} . cf;lQm / lj/lQm Pp6} l;Ssfsf b'O{ kf6f x'g\ . xfdL h'g
s'/fdf cfslif{t x'G5f}+ ToxL s'/fdf ef]ln ljslif{t klg x'g ;S5f}+ . Pp6fk|ltsf] cf;lQm k"/f x'g]
lalQs} To;k|lt cfsif{0f ;dfKt eP/ csf]{ gofFk|ltsf] cf;lQm ;'? x'G5 .
cgf;Qmsf] cy{ xfdLnfO{ s'g} klg lrhn] g cfslif{t ub{5, g t ljslif{t g} ub{5, s]jn
;fIfL dfq aGb5 eGg] xf] . a'4n] cgf;lQmnfO{ cf;lQm / lj/lQm b'j}lt/af6 pk]Iff eGg'ePsf] 5 .
dxfjL/n] o;nfO{ jLt/fu eGg'ePsf] 5 . hxfF /fu / lj/fu b'j} xF'b}g Tof] g} jLt/fu xf] . cf;Qm /
lj/Qm b'j} sd{ u5{g\ / b'j}sf] sd{ ug]{ 9Ëdfq ljk/Lt x'G5 t/ logLx¿sf] lrQdf s'g} km/s x'Fb}g
/ u'0f wd{df klg s'g} kl/jt{g x'Fb}g . cgf;Qm JolQm ;fIfL Pjd\ k|ltlqmofljxLg cj:yfdf x'G5 .
cgf;Qm JolQm h] 5 ToxL x''G5 To;df p;sf tkm{af6 s'g} ;+nUgtf jf k|ltlqmof x'Fb}g . cgf;Qm
k'?if k/dfTdfn] hLjgdf h] h:tf] NofpF5g\ To;nfO{ ;fIfL efjn] s]jn r'gfj/lxt eP/ x]b{5 .
>Ls[i0fn] hgssf] pbfx/0f lbFb} eGg'x'G5– x] ch{'g Û ltdL t j}/fUosf] s'/f ug]{ hgs h:tf] 1fgL
klg 5}gf} . hgsh:tf 1fgLn] klg 5f]8]/ efu]gg\ . pgn] k/dfTdfnfO{ wGojfb k|bfg u/]/ cgf;Qm
eO{ r'krfk :jLsf/ efjn] hLjgofkg u/] .
hxfF xfdL b'O{ zlQm b]V5f“}+, ToxfF t];|f] zlQm klg x'G5 . b'O{ t xfdLn] ;bf b]V5f}+ t/ t];|f]
zlQm ;fdfGotM b]lvGg . cf;Qm / lj/Qm b'j}nfO{ b]Vg ;lsG5 . cgf;Qmn] hf] cfslif{t jf ljslif{t
eO/x]sf] 5 To;nfO{ klg / hf] b'j} b]lv/x]sf] 5 To;nfO{ klg b]Vb5 . >Ls[i0f ch{'gnfO{ eGg'x'G5–
ltdL o;}df k|ltli7t xf]pm . o;}df k|ltli7t x'g' ltd|f] nflu dËn Pjd\ lxtsf/L x'G5 . o;df
nf]sdËn klg 5 . cf;Qm / lj/Qm b'j} cfgGbdf hfg ;Sb}gg\, lsgeg] hf] :jod\ cfgGbdf 5}gg\
pgLx¿n] c¿nfO{ klg cfgGb k|bfg ug{ ;Sg] k|Zg g} p7\b}g . logLx¿ cf;lQm / lj/lQmsf
sf/0fn] ubf{ tgfjn] el/Psf x'G5g\ . Pp6f kf]v/Ldf 9'Ëf ˆofFSbf Tof] kfgL leq 8''A5 t/ To;sf]
t/Ë eg] k/;Dd kfgLdf km}nG5 . xfdL tgfjdf x'Fbf klg xfd|f] t/Ë o;} k|sf/n] s}og\
JolQmx¿nfO{ :kz{ u/]/ s}og\ JolQmx¿sf] hLjgdf cdËn k}bf u5{ .
s]jn cgf;Qm JolQmsf] lrQdf b'v, lrGtf, tgfj / kL8fsf ljs[t t/Ëx¿ k}bf x'Fb}gg\ .
logLx¿af6 p7\g] ;a} k|sf/sf t/ª\u dª\unsf/L x'G5g\ . To;}n] cgf;Qm JolQmsf] sd{nf]s dª\un
cyf{t\ sNof0fsf/L x'G5 . xfdL rf}la;} 306f xfdLn] ef]u]sf 36gfx¿ ljs]lG›t u5f}{+≤ k|To]s JolQm
x/kn kf]v/Ldf kTy/ ˆofFs]h:t} t/Ë p7fO/xG5 / To;nfO{ ˆofFls/xG5 . xfdLx¿n] p7fPsf] t/Ë
xfdLeGbf cgGt k/ /x]sf tf/fx¿;Dd klg k'Ub5 . j}1flgsx¿ eG5g\ %) xhf/ u|xx¿df hLjg
5 / pgLx¿n] rf/ ca{ tf/fx¿sf af/]df kQf nufPsf 5g\ . k|To]s JolQmaf6 p7]sf] t/Ë JolQm
;dfKt eP klg a|Xdf08df cgGt ¿kdf rln g} /xG5 . >Ls[i0f eGg'x'G5– cgf;Qm JolQmleq h'g
u'0f ljsl;t x'G5, To;af6 cGhfgdf p;af6 p7]sf] t/Ën] dg'iox¿sf] nf]ssNof0f ub{5 . To;}n]
x] ch{'g Û ltdL nf]sdª\unsf nflu klg cgf;Qm xf]pm . cfˆgf nflu t of] cfgGbbfoL 5Fb} 5,
c¿sf nflu klg cfgGbbfoL x'G5 .

nf]suLtf– 97
cWofo–#
hgs cflb dxfg\ k'?ifx¿n] ;a} hfg]/ klg hLjgaf6 efUg] s'g} r]i6f u/]gg\ . ltdL klg
gefu . efu]/ slxn] klg sf]xL sxL+ st} k'Ug ;Sb}g . efUgfn] slxn] klg sf]xL ¿kfGtl/t klg
x'Fb}g . hfGg] JolQmx¿ efUb}gg\ s]jn ¿kfGtl/t x'G5g\ . lj/lQm cf;lQmaf6 efUg' xf] / hf] JolQm
cf;lQmdf afFRb5 p;sf] dgdf ;bf lj/lQmsf] efj cfO{ g} /xG5 lsgeg] hLjg w|'jLo (Polar) 5 .
oxfF k|To]s lrhsf] bf];|f] „'j 5 . lah'nLsf] Negative-Positive Pole h:t} cFWof/f]–pHofnf], hGd–
d[To', ;'v–b'v HfLjgsf b'O{ „'j 5g\ . hf] JolQm cf;lQmdf afFRb5 p;nfO{ ;os8f}+ k6s lj/lQmsf]
efj cfO/xG5 . slxn]sfxLF s'g} If0fdf ;a} a]sf/ 5≤ t;y{ oL ;a}nfO{ 5f]l8lbG5' h:tf] nfU5 t/
s]xL If0fdf Tof] efj ;dfKt eP/ k'gM ;a} ;fy{s nfUg yfN5 . cgf;Qm JolQmsf] hLjgdf dfq
o:tf] efj pTkGg x'Fb}g . pm l:y/ x'G5 lsgeg] p;df lj/lQm / cf;lQm b''j} x''Fb}g Pjd\ p;df s'g}
ljk/Lttf g} x''Fb}g . To;}n] cgf;Qm JolQm b]jTjdf cyf{t\ a|Xddf k|j]z u5{ . cgf;Qm efj sd{df
;fIfL aGg' xf] .
oBbfr/lt >]i7:tQb]j]t/f] hgM .
; oTk|df0f+ s'?t] nf]s:tbg'jt{t] ..@!..
>]i7 k'?ifx¿n] h:tf] h:tf] Jofjxfl/s cfr/0f ub{5g\ cGo ;fdfGo dflg;x¿n] To;sf]
cg';/0f ub{5g\ . dxfk'?ifx¿n] pbfx/0fLo sfo{ u/]/ h:tf] cfbz{ :yflkt ub{5g\, cGon] To;sf]
cg';/0f ub{5g\ ..
dg'iosf] lrQsf] Pp6f nIf0f gSsn ug{' xf] . (( k|ltzt JolQmx¿ k|fdfl0fs jf
cflwsfl/s x'Fb}gg\ . pgLx¿ s]jn gSsn dfq u5{g\ . ;fgf] afnsn] ;a} s'/fx¿ gSsn u/]/
l;s]h:t} clws JolQmx¿ afNofj:yfb]lv g} gSsn ug{ yfN5g\ . pgLx¿ pd]/ eP/ klg gSsn
u/]/ g} afFRb5g\ . >Ls[i0f ch{'gnfO{ eGb} x'g'x'G5– ltdL TfL k'?ifx¿dWo] >]i7 5f}, h;df cg]sf}+
JolQmx¿ ltdLnfO{ x]/]/ hLjg afFRg rfxG5g\ . ltdLn] h] ug]{ 5f}, pgLx¿ klg ToxL ug]{ 5g\ / olb
ltdL hLjgaf6 efUof} eg] pgLx¿ klg ltdL h:t} efUg] 5g\ . a'4n] ha ;GGof; lng'eof], ta
xhf/f“}+ JolQmx¿ klg ;GGof;L ag] . a'¢sf] ;GGof; t k|fdfl0fs lyof] t/ pxfFsf] gSsn ug]{
JolQmx¿ a'4sf] x}l;otsf lyPgg\ . dxfjL/sf nflu ;GGof; lgolt lyof], t/ pxfFsf
cg'ofoLx¿sf] Tof] x}l;ot lyPg .
>Ls[i0f eGg'x'G5– tL xhf/f“}+ JolQmx¿ ltdLnfO{ x]/]/ afFRb5g\ . x] ch{'g Û ltdL o; ;dodf
nfvf}F JolQmx¿sf cfbz{ k'?if xf} . ltdLnfO{ k5\ofpg] JolQmx¿ cTolws 5g\≤ To;}n] olb ltdL
hLjgaf6 efUof} eg] tL nfvf}+ JolQmx¿ klg ltdLnfO{ k5\ofpFb} efUg] 5g\ . ltdL lj/Qm eP/
knfog eof} eg] pgLx¿ klg knfog x'g] 5g\ . To;}n] ltdL cgf;Qm xf]pm tfls ltd|f
cg'ofoLx¿sf Åbodf klg km"n km'Ng ;sf];\ . ltdLnfO{ x]/]/ sltko JolQmx¿n] cfˆgf] uGtJo
agfpF5g\ . ltdL cgf;Qm eof} eg] pgLx¿sf] hLjg klg dª\undo x'g] 5 .
g d] kfyf{l:t st{Jo+ lqif' nf]s]if' ls~rg .
gfgjfKtdjfKtJo+ jt{ Pj r sd{l0f ..@@..
x] ch{'g Û d]/f nflu tLg} nf]sdf ug}{kg]{ s'g} st{Jo 5}g . d]/f nflu g s'g} k|fKt ug{ of]Uo
j:t' 5g\, g t OR5f u/]/ gkfOPsf s'/fx¿ 5g\ t/ klg d lg/Gt/ sd{df g} nflu/xG5' ..
olb Xox+ g jt]{o+ hft' sd{0otlGb|tM .
dd jTdf{g'jt{Gt] dg'iofM kfy{ ;j{zM ..@#..

nf]suLtf– 98
cWofo–#
x] kfy{ Û olb d}n] lgwf{l/t sd{ ;fjwfgLk"j{s ;DkGg ul/gF eg] 7'nf] xflg x''g] 5 lsgeg]
;Dk"0f{ dflg;x¿ d]/f] dfu{sf] cg';/0f ub{5g\ ..
pT;Lb]o'l/d] nf]sf g s'of{+ sd{ r]bxd\ .
;Í/:o r stf{ :ofd'kxGoflddfM k|hfM ..@$..
olb d}n] lgwf{l/t cfˆgf st{Josd{ ul/gF eg] ;f/f dflg;x¿ gi6e|i6 x'g] 5g\ . o; l:yltdf
d cjfl~5t ;Gtfg -j0f{zª\s/_ sf] ;|i6f aGg] 5' clg oL ;a} k|f0fLsf] ljgfzsf] sf/0f aGg] 5' ..
>Ls[i0f oxfF k/dfTdfsf] ¿kdf oL s'/f eGb} x'g'x'G5– dnfO{ ca s]xL klg kfpg' 5}g
lsgeg] d}n] ;a} kfO;s]sf] 5' / ca s'g} klg sd{ d]/f nflu afFsL 5}g lsgeg] d}n] ;a} sd{
ul/;s]sf] 5' / hf] kfpg' lyof] Tof] kfO;s]sf] 5' / h] ug{' lyof] Tof] klg ul/;s]sf] 5' . To;}n] ca
d]/f nflu s'g} st{Jo sd{ af“sL 5}g . k/dfTdfn] dfq o:tf] eGg ;S5g\ . /fd o;/L ;fx;k"j{s
eGg'x'Gg, To;}n] lxGb'x¿n] /fdnfO{ k"0f{ cjtf/ dfg]sf 5}gg\ . >Ls[i0f h:tf] lg/xª\sf/LnfO{ dfq
oqf] ;fx; pknAw 5 . >Ls[i0f eGg'x'G5– dnfO{ sd{ ug'{ s'g} cfjZostf 5}g tyflk …dÚ sd{
ul//x]sf] 5' . d ;a} sd{ 5f]8\g klg ;S5' t/ d}n] o;f] u/]+ eg] nfvf}+ JolQmx¿ h;nfO{ cem w]/}
kfpg afFsL 5 pgLx¿ klg sd{ ug{ 5f]l8lbG5g\ . k/dfTdfsf] ;fIffTsf/ ug{ gkfPsf JolQmx¿n]
ug{'kg]{ w]/} s'/fx¿ afFsL 5g\ lsgeg] pgLx¿n] s'g} d"Nojfg\ j:t' kfPs} 5}gg\ . To;}n] >Ls[i0f
h:tf] k"0f{ JolQmn] sd{ ug{ 5f]8\g] xf] eg] xfdL h:tf] JolQm g 3/sf] g 3f6sf] x'G5f}+“ . xfdLn]
kfpgof]Uo kfPsf 5}gf}+ / hfGg of]Uo klg hfg]sf 5}gf}+“ . ToxL hfGg / kfpgof]Uo 5, hf] kfPkl5 jf
hfg]kl5 s]xL kfpg / hfGg z]if /xFb}g . >Ls[i0f eGg'x'G5– g d]/f] s'g} eljio 5 g t cfsfª\Iff g}
5 tyflk d sd{ ub}{ 5' . JolQmx¿ hf] csf/0f /f]lsPsf 5g\ ltgLx¿nfO{ s]xL kfpg] / hfGg]
lbzfdf cufl8 a9fpg >Ls[i0f h:tf] JolQmn] s?0ffk"j{s rNg'kl//x]sf] 5 .
>Ls[i0f ch{'gnfO{ eGg'x'G5– olb ltdL /f]lsof} eg] ltd|f nflu klg lxts/ x'g] 5}g lsgeg]
ltdLn] klg Tof] Hof]ltwf{d k|fKt u/]sf 5}gf} . To;}n] ltdLn] clxn] >d / ;fwgf ug{'kg]{ 5 . olb
/f]lsof} eg] ltdLnfO{ cfˆgf] cfb{z dfg]/ lxF8\g] nfvf“}+ JolQmx¿ klg /f]lsG5g\, hf] pgLx¿sf nflu
klg vt/gfs x'G5 . s[i0fsf] ;f/f ;lqmotf / s?0ff Hof]ltwf{d k'Ug afFsL JolQmx¿k|lt xf] . pxfFsf]
of] k|of; xfdL ;a}df ult cfcf];\ eGg] p2]Zon] xf] . >Ls[i0f k"0ff{jtf/ x'g'x'G5 . cjtf/ k'?if xfdL
Tof] JolQmnfO{ eG5f}+ h;nfO{ kfpg' s]xL klg 5}g, tyflk kfpg] JolQmx¿sf] lardf pkl:yt 5 .
cjtf/ xfdL To; JolQmnfO{ eG5f}+ h;nfO{ hfGg' s]xL z]if 5}g, tyflk hfGg] JolQmx¿sf]
kf7zfnfdf ;Fu} /xG5 . cjtf/ xfdL lhGbuLsf] 3gfkgdf plePsf] Tof] JolQmnfO{ eG5f}+, h;nfO{
ca lng' s]xL klg 5}g . cjtf/sf] cy{ Tof] JolQm h;n] k|fKt ug]{ s]xL s'/f z]if 5}g t/ klg
af6fdf k|tLIff/t 5 eGg] xf] .
a'4sf] hLjgsf af/]df Pp6f egfO 5≤ a'4sf] dxfkl/lgjf{0f ePkl5 pxfF df]Ifsf] åf/df
pleg' ePsf] 5 / åf/kfnn] pxfFnfO{ efjk"j{s :jfut u/]/ leq k|j]z ug{ laGtL u5{ . t/ a'4 leq
k|j]z ug{'x'Gg . åf/kfn ;ljgo cg'/f]w ub}{ eG5– nfdf] ;dob]lv xfdL xh'/sf] k|tLIffdf 5f}+ .
rfln; jif{ cl3 g} a'4sf] df]Ifsf] ofqf ;dfKt eO;s]sf] lyof] / h] kfpg'kg]{ xf] Tof] pxfFn]
kfO;Sg'ePsf] lyof] . df]Ifsf] åf/ rfln; jif{b]lv g} a'4sf nflu v'Nnf lyof] t/ clxn] klg k|j]z
gu/L pxfF åf/df pleg' ePsf] 5 . pxfF eGg'x'G5– ha;Dd Ps hgf JolQm dfq klg d]/f kl5 x'g]
5g\, ltgn] df]If k|fKt gu/Lsg d leq k|j]z ulb{gF / d clGtd JolQm x'g rfxG5' . leIf' dxfkfq

nf]suLtf– 99
cWofo–#
eGg'x'G5– a'4 clxn] klg df]Ifsf] åf/df pleP/ k|tLIff ul//xg'ePsf] 5 . o; syfsf] clek|fo
ulx/f] / ;To 5 .
>Ls[i0f ch{'gnfO{ ;DemfpFb} eGg'x'G5– cfˆgf nflu dfq sd{ ug{' kof{Kt x'Fb}g / oyfy{df
sd{ t ;'? g} ta x'G5, ha of] csf{sf nflu x'G5 . cfˆgf nflu afFRg] JolQm af]emk"j{s afFR5 . ha
JolQm c¿sf nflu klg afFRb5, ta p;df k|e'sf] k|;fbsf] jiff{ x'g yfN5 . hLjgdf c¿sf nflu
afFRbf cfgGb k|fKt x'G5 . cfdf ha ;Gtfgsf nflu afFRbl5g\ ta pgL cfgGbn] el/lG5g\ .
If0fe/sf nflu klg c¿sf nflu afFRbf hLjg cfgGbn] el/G5 . h;n] ;a} kfO;Sof] pm c¿sf
nflu g} afFRb5 lsgeg] cfˆgf nflu afFRg] t s'g} sf/0f g} z]if /xFb}g . To;}n] >Ls[i0f ch{'gnfO{
eGg'x'G5– ltdL cfˆgf nflu ljrf/ u/ lsgeg] ltd|f] ofqf afFsL 5 / hf] ltdLnfO{ k5\ofO/x]sf 5g\
pgLx¿sf] af/]df ljrf/ u/ lsgeg] pgLx¿sf] t nfdf] ofqf g} afFsL 5 . >Ls[i0f k'gM eGg'x'G5–
d}n] klg lglb{i6 sd{ ul/gF eg] dg'iox¿ gi6 e|i6 x'g] 5g\ . o; :yltdf d cjfl~5t ;Gtfgsf]
;|i6f aGg] 5' / ;a} k|f0fLsf] ljgfzsf] sf/0f aGg] 5' .
;QmfM sd{0oljåf+;f] oyf s'j{lGt ef/t .
s'of{lååf+:tyf;QmlZrsLif{'nf]{s;ª\u|xd\ ..@%..
x] ef/t Û sd{sf] kmndf cf;Qm ePsf c1fgL hgx¿ h;/L sd{ ub{5g\, To;/L g} cgf;Qm
/x]/ ljåfg\hgn] nf]s;ª\u|x ug{] p2]Zon] sd{ ug{'k5{ ..
sd{df cf;Qm, c1fgL hgn] cf;lQmsf sf/0f sd{ ub{5g\ . pgLx¿nfO{ wg, kb, k|lti7fsf]
cf;lQmn] g} sd{ u/fpF5 t/ cgf;Qm JolQmsf] s'g} o:tf] pTk|]/0ff (Motivation) x'Fb}g . To;}n]
p;sf] sd{ cf;Qm JolQm h:tf] x'Fb}g . >Ls[i0f eGg'x'G5– sd{df cf;Qm JolQm h;/L sd{ ub{5g\
To;/L g} cgf;Qm JolQm klg cf;lQm/lxt eP/ sd{ u?g\ . To;f] ugf{n] sd{ Pp6f clego dfq
x'G5 . Pp6f cleg]tf Pj+ cleg]qLn] h;/L cfˆgf] gf6ssf] kf7 k"0f{tof g} u5{g\, To:t} cgf;Qm
JolQmn] klg sd{ ug{'k5{ t/ of] clego dfq xf] eg]/ hfGg'k5{ / o;f] ugf{n] p;sf] k"0f{tfn]
ul/Psf] clego cf;lQm/lxt x'G5 . >Ls[i0fnfO{ xfdL nLnfwf/L eG5f}+“ . pgsf] ;Dk"0f{ hLjg
nLnfx¿n] el/Psf] 5 . pgnfO{ xfdL k"0f{ cjtf/ dfGb5f}+ t/ /fdsf] hLjgnfO{ xfdL nLnfdo
dfGb}gf}+ . /fdsf] lhGbuLdf v]n x'Fb}g, ToxfF ufDeLo{ Pj+ st{Jon] el/Psf] hLjg 5 . t/ >Ls[i0fsf]
hLjg Pp6f v]ndo 5 tyflk pxfF k"0f{tfn] ;a} s'/f ul//xg'ePsf] 5 . pxfFsf] leq kljqtfn]
el/Psf] PsfGtkg 5 . To;}n] /fdsf] hLjg rl/qdo ePsf] 5 / >Ls[i0fsf] hLjgdf nLnf dfq
5 . rl/qdf hLjg ;+o'Qm / nLnfdf hLjg ljo'Qm x'G5 . s[Todf >Ls[i0f sd{eGbf aflx/ x'g'x'G5 .
>Ls[i0fsf nflu ;Dk"0f{ k[YjL g} gf6ssf] d~rl;jfo s]xL klg xf]Og .
>Ls[i0f ch{'gnfO{ eGg'x'G5– ltdL sd{ t c1fgLx¿n] cf;lQmk"j{s u/]h:t} u/ t/ jf:tjdf
ltdL cgf;Qm xf]pm, cyf{t\ clego u/ . ltdL o'4 ul//x]sf 5f} eGg] g;f]r . ltdL clego
ul//x]sf 5f} eGg] ;f]r . /Ëd~rdf ltdL o'4df ljleGg JolQmnfO{ df5{' eg]/ g;f]r, of] clegodf
ul/g] xTof dfq xf] eGg] ;f]r . c1fgLhg hf] cfkm"nfO{ stf{ 7fG5g\ pgLx¿ cf;lQmdo sd{ u5{g\ .
ltdLn] sd{ c1fgL h:t} u/] klg x'G5 t/ stf{kg dfq Tofu . ltdL aflx/af6 xf]Og, leq}af6 of]
efj hufpm .Æ s[i0fsf] ;f/f hf]8 leqsf] efjnfO{ ¿kfGt/0f ug{' eGg] xf] . leqaf6 stf{kg ablng]
lalQs} JolQm cleg]tf dfq /xG5 . sd{ cf;Qm JolQm h:tf] t/ lrQ cgf;Qm JolQm h:tf] u/ .
o;n] ltd|f] / nf]ssf] klg sNof0f x'G5 . cgf;Qm JolQmsf] hLjg / sd{ s'g} ;t{df afFlwFb}g . Tof]
lg;t{ x'G5 / p;sf nflu ;f/f hut\ g} nLnf x'G5 ;fy} Tof] nf]ssNof0fsf nflu klg x'G5 . ch{'g

nf]suLtf– 100
cWofo–#
t clxn] cf;Qm g} 5g\, cgf;Qm eO;s]sf 5}gg\ . To;}n] ch{'gnfO{ Wofgdf /fv]/ >Ls[i0fn] c¿sf]
lxtsf nflu ltdL cgf;Qm eP/ sd{ u/ eGg'ePsf] xf] . Iflqosf] dgdf nf]sdËnsf] efjgf x'G5 .
g a'l4e]b+ hgo]b1fgf+ sd{;lËgfd\ .
hf]ifo]T;j{sdf{l0f ljåfGo'QmM ;dfr/g\ ..@^..
1fgL k'?ifn] ;sfd sd{df cf;Qm ePsf c1fgLx¿sf] a'l4nfO{ e|ldt jf ljrlnt gu/fcf];\≤
k/dfTdf:j¿k 1fgL k'?ifn] zf:qljlxt sd{df cf;lQm /fVg] dg'iox¿nfO{ lglb{i6 ;a} sd{ /fd|/L ug{
/ pgLx¿nfO{ klg cfˆg} af6f]df lxF8\g k|]l/t u/f];\ ..
of] dxŒjk"0f{ ;"qdf >Ls[i0f eGg'x'G5– 1fgL hgx¿n] c1fgL hgx¿nfO{ sd{k|lt c>4f
pTkGg u/fpg' x'Fb}g . c1fgLx¿sf] hLjgdf s'g} pTkft jf e|d gxf];\ eg]/ 1fgLx¿n] ljrf/
ug{'k5{ . 1fgLx¿sf] hLjg cToGt sf]dn Pj+ gfh's x'G5 . 1fgLsf] cj:yf kfunvfgfdf /x]sf] Tof]
JolQm h:t} x'G5, hf] kfun 5}g t/ kfunx¿sf lar /xg'k/]sf] 5 . 1fgLn] olb cfˆgf] cfr/0f
cfkm"n] hfg]sf] 1fgsf] cfwf/df u¥of] eg] Tof] s}og\ c1fgLx¿nfO{ e8\sfpg] sf/0f aGg ;S5 .
1fgLn] cfˆgf] :t/af6 hfg]sf] s'/f c1fgLnfO{ eGof] eg] c1fgLsf nflu Tof] vt/gfs ;flat x'g
;S5 . >Ls[i0f ;TonfO{ p¢fl6t ubf{ ;To ;f]em} eGg'x'Gg, xfd|f] cj:yf / :t/nfO{ klg ljrf/ u/]/
dfq eGg'x'G5 .
To;}n] >Ls[i0f eGg'x'G5– cgf;Qm JolQmn] c1fgLnfO{ Wofgdf /fv]/ sd{ ug{'k5{ . p;sf]
sd{nfO{ g} ga'‰g] JolQmn] p;nfO{ cg';/0f ubf{ xflg dfq k|fKt u5{ . ltdL o'4af6 efUof} eg]
ltdLnfO{ cg';/0f ug]{ JolQmn] klg ltdL h:t} ug]{ 5g\ . c1fgL JolQmn] x/]s sd{df ;Tosf]
b'?kof]u / c;Tosf] pkof]u u5{ . 1fgLn] o;sf/0f 5f]8\5 ls p;sf nflu ca kqmg' / gkqmg'
a/fa/ eO;s]sf] x'G5 . kfs]sf] kmn j[Ifaf6 em/]h:t} p;af6 sd{ :jtM 5'6\5 t/ sfFrf] kmnn] klg
kfs]sf] kmnsf] cg';/0f ub}{ emg{ vf]Hof] eg] Tof] kmn a]sf/ x'G5 . To;}n] kx]+lnPsf] kQf j[Ifaf6
em¥of] eg] Tof] s'lxFb}g t/ sfFrf] kft em¥of] eg] Tof] ;8\5 . c1fgL JolQmsf] cj:yf sfFrf] sf7nfO{
hnfpFbfsf] l:yltsf] x'G5, w'Fjf dfq a9L lgl:sG5 . hf] JolQm hLjgaf6 hfg]/ 5'6\5 Tof] JolQm
;'s]sf] bfp/f h:tf] x'G5 / OGwg aG5 t/ hf] JolQm ghfg]/ 5'6\g vf]H5, Tof] sfFrf] bfp/f h:tf]
x'G5 . 1fgLsf] hLjg t/jf/sf] wf/df lxF8]h:tf] x'G5 . p;n] cfˆgf] 1fgsf] klg Vofn /fVg'k5{ /
rf/}lt/ ePsf c1fgLx¿sf] klg Vofn /fVg'k5{ . p;n] o:tf] sd{ ug{'k5{ hxfF p;sf s[Ton] s'g}
c1fgLsf] >4fnfO{ rf]6 gk'¥ofcf];\ / hLjgnfO{ clezfk gagfcf];\ . >Ls[i0f eGg'x'G5– ltdL o;/L
a; ls ltd|f sf/0f s'g} c1fgL hgsf] >4fnfO{ cf3ft gk'uf];\ / o:tf] k|of; u/ ls ltd|f]
cgf;lQmsf] ;'efifn] pgLx¿sf] hLjg klg ;'eflift x'g ;sf];\ . pgLx¿ klg hLjgdf /xFbf /xFb}
cgf;Qm x'g ;s"g\ . o:ff] u¥of} eg] z'edª\un x'g] 5, cGoyf cdª\un dfq k|fKt x'g] 5 .
k|s[t]M lqmodf0fflg u'0f}M sdf{l0f ;j{zM .
cxÍf/ljd"9fTdf stf{xldlt dGot] ..@&..
cxª\sf/n] df]lxt ePsf] hLjfTdfn] k|s[ltsf u'0fx¿af6 ePsf jf ul/Psf ;Dk"0f{ sd{df klg
d g} …stf{ x'FÚ eGg] 7fGb5 ..
;d:t sd{ k|s[ltaf6 pTkGg ePsf] u'0fsf cfwf/df x'G5, t/ cxª\sf/n] jf c1fgn]
el/Psf] k'?if …d stf{ x'FÚ eg]/ dfGb5 . ;Dk"0f{ sd{ k|s[ltaf6 ul/Psf] x'G5 t/ h;nfO{ d ub{5'
eGg] nfUb5 Tof] p;sf] e|d dfq xf] Tof] sd{ klg k|s[ltaf6 g} ul/Psf] x'G5 . xfdLnfO{ s'g} cg'xf/
k|Llts/ nfU5 eg] Tof] nfUg'df xfd|f] 5gf]6 x'G5 t/ Tof] cg'xf/ /fd|f] nfUg'df of] d]/f] cfFvf /

nf]suLtf– 101
cWofo–#
k|s[ltsf] cfFvfdf tfnd]n eP/ /fd|f] nfu]sf] xf], s'g} ef]hg ld7f] nfUg'df k|s[ltsf] /; / ef]hgsf]
/;df tfnd]n x'gfn] :jflbi6 nfu]sf] xf] / To;df d sxfF 5' eg]/ hfGg'k5{ . olb xfdLn] sd{ /
cxª\sf/df ulDe/ ¿kdf 8'a]/ x]¥of}+ eg] cxª\sf/ Pp6f e|flGt dfq xf] . jf:tjdf ;a} s'/f hLjgn]
ul//x]sf] 5 . h] xfdLnfO{ ;'vb nfU5 Tof] klg k|s[ltsf] Pp6f u'0fwd{ xf] / b'v nfUg' klg To:t}
xf] . ;'v / b'v Pp6f tfnd]n xf] t/ d ;'vL of b'vL x'G5' eg]/ ;f]Rg' Pp6f e|flGt dfq xf] . hGd–
d[To', hjfgL–a''9\of}nL Pjd\ xf/–lht klg dleqsf] k|s[lt / aflx/sf] k|s[lt larsf] ;DaGw xf] .
>Ls[i0f eGg'x'G5– 1fgL k'?if d stf{ x'F eGg] c1fg, cxª\sf/ / e|ddf kb}{g . p;n] of] ;a}
k|s[ltn] ul//x]sf] 5 eGg] hfGb5 . of] ;a} k|s[ltn] ul//x]sf] 5 eGg] hfGgf;fy ;a} ;'v–b'v ;dfKt
x'G5g\ . of] ;a} k|s[ltsf] u'0fwd{sf] lj:tf/ xf] / xfdL o;df p7]sf] Ps nx/ jf c+z dfq xf}+ eGg]
p;nfO{ yfxf x'G5 . of] a'‰g] lalQs} hLjgdf cf;lQm–lj/lQm ;dfKt x'G5 / dg'ionfO{ 1fg k|fKt
x'G5 . >Ls[i0f ch{'gnfO{ eGg'x'G5– ltdL cfkm" nl8/x]sf] 5' eGg] g;f]r . of] t k|s[lt nl8/x]sf] 5 .
sf}/jx¿sf] cfˆgf] k|s[lt / u'0fwd{ 5 eg] kf08jx¿sf] cfˆgf] k|s[lt / u'0fwd{ 5 . oL b'j}sf lar
tfnd]n 5}g, To;}n] ;ª\3if{ eO/x]sf] 5 . >Ls[i0fsf] lx;fan] t of] wd{ / cwd{sf] n8fOF xf] /
k|s[ltsf b'O{ cnu wf/x¿ larsf] ;ª\3if{ xf] . o;df ch{'gsf] s'g} klg e"ldsf 5}g, s]jn e|flGt
dfq 5 . ch{'g d lhT5', d xf5{', d df5{' eGg] e|ddf 5g\ . of] ;a} t ;d'›sf] nx/df b]lvg] lkFmh
h:tf] dfq xf] . lkFmhnfO{ nfUg ;S5 d t nx/ / ;d'›dfly 5' t/ ;d'›sf] nx/sf] ;ª\3if{af6
pTkGg ePsf] lkFmh csf]{ nx/af6 x6]/ hfG5 . ch{'g / b'of]{wg b'j} ToxL lkFmhh:t} nx/ x'g\ . ;a}
s'/f k|s[ltn] lgwf{/0f ul5{g\ . ha s'g} JolQm cxª\sf/af6 d'Qm x'G5, ta p;sf lglDt ;'v–b'vsf]
s'g} cy{ klg z]if /xFb}g .
1fgL sd{ u/]/ klg stf{ aGb}g . 1fgL aflx/af6 x]bf{ ;a} s'/f u/] h:tf] x'G5 t/ leqaf6
z"Go x'G5 . 1fgLdf k|s[ltsf] u'0fwd{ aflx/ dfq x'G5 leq t klxnf] hGddf h:tf] lyof] To:t}
/xG5 . hjfg a'9f] x'G5, t/ leq pm ToxL /xG5 . 1fgL leq c:klz{t /xG5 t/ xfdL cxª\sf/sf]
sf/0fn] :klz{t x'G5f}+ . >Ls[i0f olt dfq eGg'x'G5– 1fgL sd{ u/]/ klg stf{ aGb}g / hf] stf{
aGb}g, p;n] hLjgsf] k/d ;TonfO{ hfGb5 .
tŒjljQ' dxfafxf] u'0fsd{ljefuof]M .
u'0ff u'0f]if' jt{Gt Olt dTjf g ;Hht] ..@*..
x] dxfafx' Û u'0f ljefu / sd{ ljefunfO{ hfGg]jfnf 1fgof]uLx¿n] ;Dk"0f{ u'0f u'0fdf g}
lqmofzLn 5g\ eGGf] ;DemG5g\ / pgLx¿df cf;lQm x'bF }g ..
hLjgnfO{ b'O{ k|sf/n] x]g{ ;lsG5 . Pp6f b[li6sf]0f hLjgnfO{ d s]Gb| x'F eg]/ dfGg' / bf];|f]
;f/f hLjg kl/lw xf] eg]/ 7fGg' xf] . klxnf] b[li6sf]0f cfkm"nfO{ hLjg¿kL 3'Dg] rqmsf] s]G› dfGg'
xf] h'g c1fg¿kL dgf]bzf xf] . c1fgL cfkm"nfO{ s]G› dfg]/ ;a} s'/f cfkm"af6 g} ePsf] 7fGb5 . g
pm k|s[ltsf] u'0fsf af/]df / g k/dfTdfsf] ;du|tfsf af/]df s]xL hfGb5 . pm s]jn cfkm"nfO{ stf{
dfq 7fGb5 . t;y{ >Ls[i0f eGg'x'G5– x] dxfafx' Û u'0f ljefu / sd{ ljefunfO{ hfGg]jfnf 1fgof]uL
;Dk"0f{ u'0f u'0fdf g} lqmofzLn 5g\ eGg] ;Dem]/ pgLx¿df cf;lQm x'Fb}g . cfheGbf #)) jif{
cl3sf] ;do;Dd dflg;x¿ k[YjL g} s]G› xf] / ;f/f ;"o{, rG›df nufotsf u|x k[YjLnfO{ kl/qmdf
u5{g\ egL ;f]Rby] . kf]NofG8sf lgsf]n; sf]klg{s; (Nicolaus Copernicus) n] k[YjLn] g} ;"o{sf]
kl/qmdf u5{, ;"o{n] k[YjLsf] xf]Og eGg] /x:o klxnf] k6s p4fl6t u/] . of] hfgsf/Ln] dg'iosf]

nf]suLtf– 102
cWofo–#
cxª\sf/df rf]6 k'Uof] . c1fgLn] hut\sf] s]G› cfkm"nfO{ 7fGb5 / p;n] ;f/f hut\ p;}sf] kl/lwdf
3'Db5 eGg] ;f]Rb5 .
s]G› hxfF eP klg cfk""m kl/lwdf x'g kfpg' klg k/dfTdfsf] s[kfn] ;Dej ePsf] xf] eGg]
1fgL 7fGb5 . 1fgL eGb5– s]G› d xf]Og, s]G› t s]jn k/dfTdf dfq x'g'x'G5 . d t kl/lwdf
p7]sf] Pp6f nx/ dfq x'F . ha s;}n] p7fpF5, ta p7\5' / ha s;}n] lu/fpF5 ta lu5'{ . ha
s;}n] u/fpF5 jf /f]S5 ta 1fgL To;} cg';f/ g} u5{ . xfdLnfO{ hGd / d[To'sf] klg 1fg 5}g .
xfdLnfO{ Zjf; lsg leq hfG5, Tof] klg yfxf 5}g . jf:tjdf xfdL hut\df lsg 5f}+ eGg] klg yfxf
5}g . To;}n] 1fgL eG5– of] t lj/f6\sf] sd{ xf] / cfkm" To;sf] nx/sf] Pp6f 5]peGbf a9L xf]Og .
sd{ k/dfTdfsf] xf] / xf/–lht, ;'v–b'v cflb h] klg kmlnt x'G5g\ oL ;a} k|s[ltsf u'0f–bf]ifsf
kl/0ffd x'g\ . o:tf] hfGg] JolQmsf] hLjgdf cgf;lQm pTkGg x'G5 / p;n] hLjgdf 36\g] ;Dk"0f{
36gfx¿ qmf]w, 3[0ff, k|]d cflb k|s[ltsf] u'0fbf]ifaf6 pTkGg x'G5g\ eg]/ hfGb5 .
a'4sf] d[To' x'g] lbg pxfFnfO{ Pp6f cToGt ul/a JolQmn] ef]hgsf nflu af]nfP . pgn]
sf7df pld|Psf] hª\unL Rofpsf] t/sf/L / eft a'4nfO{ kl:sP . Tof] Rofp ljiffn' lyof] / a'4n]
vfg]lalQs} yfxf kfpg'eof] t/ tL ul/a JolQm a8f] k|]dn] a'4nfO{ kª\vf xlDs/x]sf lyP . a'4sf]
z/L/df ljif km}lnP/ pxfFnfO{ a]xf]; agfof] . Tof] ul/a JolQmn] Tof] Rofp laiffn' ePsf] yfxf
kfPkl5 a'4nfO{ xft hf]8]/ tkfO{+n] lsg o:tf] ljiffn' Rofp vfg'ePsf] egL ;f]w] . k|To'Q/df a'4n]
eGg'eof] d}n] Tof] Rofpsf] ljiffn'kg hfg]+, z/L/df ljif km}ln/x]sf] klg b]v]+,“ ;fy} d]/f] d[To'nfO{ klg
;lGgs6 cfO/x]sf] b]v]+ t/ d}n] ltd|f] cfFvfdf Tof] kljq >4f / cfgGbkg klg b]v+]“ . ltd|f] v';L /
cfgGb hf] d}n] b]v]F To;sf cufl8 lglZrt ¿kdf cfpg] d[To'sf nflu afws aGg d}n] pko'Qm
7flggF . ljif / z/L/n] cfˆgf] u'0fwd{ adf]lhd sfd u/] klg To;n] dnfO{ dfg{ ;Sb}g lsgeg] d t
s]jn x]g]{jfnf ;fIfL dfq x'F .
>Ls[i0f eGg'x'G5– hf] JolQm cfˆgf] u'0fwd{ / k|s[ltsf] u'0fwd{sf] af/]df hfGb5 p;nfO{
b'vn] b'vL agfpFb}g ;'vn] ;'vL klg agfpFb}g . o:tf] JolQmsf nflu ;kmntf–c;kmntf, oz–
ckoz a/fa/ x'G5g\ . hLjg / d[To'df klg o:tf] JolQmnfO{ leGgtfsf] cg'e"lt x'Fb}g . o:tf]
lrQbzfdf g} k/dfTdfsf] cjt/0f x'G5 / JolQm d'Qm x'G5, cyf{t\ cgf;Qm x'G5 . To;}n] >Ls[i0f
ch{'gnfO{ eGg'x'G5– ltdL gefu . k/dfTdfnfO{ e/f];f u/ / h] eO/x]sf] 5 Tof] x'g b]pm . ltdL
lardf cfpg gvf]h / eO/x]sf] 36gfnfO{ cgf;Qm eP/ x]/ . olb ltdL cgf;Qm x'g ;Sof} eg]
o'4 klg zflGt x'g] 5 / olb ltdL cgf;Qm x'g ;s]gf} eg] zflGt klg o'4 x'g]5 .
k|s[t]u{'0f;Dd"9fM ;HhGt] u'0fsd{;' .
tfgs[T:gljbf] dGbfGs[T:gljGg ljrfno]t\ ..@(..
k|s[ltsf u'0fx¿af6 df]lxt ePsf k'?ifx¿ ef}lts lqmofsnfkdf jf b]x / OlG›on] ug]{ sd{df
g} cf;Qm x'G5g\ . tL cNk1fgL cfTd\;fIffTsf/sf] s'/f ga'‰g] c1fgLnfO{ k""0f{tof hfGg] 1fgL
k'?ifx¿n] ljrlnt gu/fpmg\ ..
o;sf] cy{ ef}ltstfdf /d]sfx¿nfO{ cfWoflTdstfdf nfu]sf JolQmn] pQ]lht jf lbUe|ldt
t'Nofpg'x'Gg . >Ls[i0f pko{'Qm Znf]sdf eGg'x'G5– k|s[ltsf] u'0faf6 df]lxt ePsf k'?if ;Ddf]lxt
x'G5g\ . h:f/L l;+xsf cufl8 s'g} l;sf/ pkl:yt eof] eg] Tof] efUg ;Sb}g, ;Ddf]lxt x'G5 .
cfsfzdf pl8/x]sf] kIfL clhË/sf] d'vdf cfkm}“ lvlrP/ cfpF5 . h;/L kf;f]df k/]sf] kz' aGwgdf
a:g afWo x'G5, To;/L g} k|To]s dg'io k|s[ltsf] u'0fcg';f/ df]lxt eP/ sd{ ug{ afWo x'G5 . :qL

nf]suLtf– 103
cWofo–#
/ k'?if Pscsf{nfO{ ;'Gb/ nfUg' klg k|s[ltsf] df]x xf] / of] xfd|f] cr]tgdf hGd]b]lv knfPsf]
jf;gfsf] lap xf] . aRrfsf] ;a}eGbf klxnf] kl/ro cfdfsf] :tg;Fu x'G5 . k|s[ltsf] u'0fdf df]lxt
x'g' ;a}eGbf 7'nf] b'vsf] sf/0f xf] . dg'io j:t'x¿sf] cfsif{0fk|lt ljlIfKt x'G5 . k|s[ltsf] u'0fnfO{
ga'‰gfn] / k|s[lt;Fu ;Ddf]xg x'gfn] dg'io c1fg, df]x, cf;lQm / b'v cflbdf kb{5 . hut\ o:t}
JolQmx¿n] el/Psf] 5 . dg'io j:t'x¿;Fu klg df]lxt eP/ afFRb5g\ . lrQsf] l:yltaf6 hf] hfUb}g
p;n] slxNo} klg wd{sf] ;TonfO{ hfGg ;Sb}g / k|s[ltsf] u'0fdf dfq e8\ls/xG5 .
o'4e"lddf ch'{gsf] ;'ema'em x/fof] / uf08Lj xftaf6 em¥of] lsgeg] pgdf oL d]/f lk|ohg,
cfkmGt eGg] ;f]r cfof] . of] klg kfunkg / ;Ddf]xg xf] . ch{'g h:tf axfb'/ JolQm o'4sf]
d}bfgdf zlQmxLg eP . afNofj:yfaf6 g} h;nfO{ cfˆgf 7fg], cfh pgLx¿;Fu} o'4 ug{'kg]{ cj:yf
cfPsf] sf/0fn] pgsf] ufy lzlyn eP/ zlQmxLg ePsf] xf] . ch{'gnfO{ cfkmGtsf lj?4 xft
p7fpg] lxDdt h'6fpg ufx|f] ePsf] 5 . ch{'g ¿kfGtl/t eP/ clx+;|s klg ePsf 5}gg\ . olb
o'4df oL cfkmGtx¿ gePsf eP logLx¿nfO{ pgL ;d"n gi6 ug{ ;Sy] . k|s[ltsf u'0fx¿df
dg'iox¿ df]lxt eP/ afFRb5g\ / ToxL df]xn] pgLx¿nfO{ cGwsf/df ws]ln/xG5 . 1fgL k'?ifx¿
of] ;Ddf]xgaf6 d'Qm x'G5g\ . 1fgL k'?ifsf] cy{ ;Ddf]xgd'Qm JolQm xf] . ;Ddf]lxt JolQm ;kgf,
cfsfª\Iff of rfxgfsf] ;+;f/df e6\lsG5 eg] 1fgL k'?if ;Ddf]xgaf6 d'Qm x'G5g\ .
>Ls[i0f ch{'gnfO{ eGg'x'G5– o'4df ePsf nfvf“}+ JolQmx¿ s;}nfO{ klg o'4 Joy{ 5 eGg]
hfgsf/L 5}g . To;}n] olb ltdL oxfFaf6 efUof} eg] 8/kf]ssf] ¿kdf bl/g] 5f} . ltdLnfO{ o'4 Joy{
5 eGg] nfu]df klg o'4 /f]lsFb}g . h'g wd{ / ;Tosf nflu ltdL nl8/x]sf lyof}, To;sf] k/fho
eg] cjZo x'g ;S5 . of] rf/}lt/ ePsf nfvf}+ JolQmx¿ o'4;Fu ;Ddf]lxt eP/ o'4 ug{ tTk/ 5g\
/ logLx¿nfO{ s]xL klg yfxf 5}g . oL k|s[ltaf6 ;Ddf]lxt c1fgLx¿sf lar ltdL o:tf] Jojxf/
gu/ h;af6 logLx¿sf] hLjg c:tJo:t agf];\ . ltdL PSn} efu]/ klg o'4nfO{ /f]Sg ;Sb}gf} . olb
ltdLnfO{ xf]; cfPsf] 5 eg] ltdL olt dfq hfg ls lhGbuLdf ;'v–b'v, lht–xf/ ;a} ;dfg 5g\ /
TfL k/dfTdfsf] xftdf 5g\ . k/dfTdf dfq stf{ xf] ltdL stf{ xf]Ogf} . To;}n] ltdL ljgf stf{ eP/
o'4df pq .
dlo ;jf{l0f sdf{l0f ;GGo:ofWofTdr]t;f .
lg/fzLlg{d{df] e"Tjf o'Wo:j ljutHj/M ..#)..
cfTd1fgn] o'Qm ePsf] r]tgfn] ;Dk"0f{ st{Jo sd{ d s[i0fdf ck{0f u/]/ cfzf/lxt,
ddtf/lxt / d]/f] eGg] efjgf/lxt Pjd\ ;Dk"0f{ ;Gtfk/lxt eP/ o'4 u/ ..
>Ls[i0f eGg'x'G5– ltdL cfzf / ddtf/lxt eP/ ;Gtfk gu/L ddf ;dk{0f u/]/ sd{ u/ .
>Ls[i0fn] oxfF æddf ;dk{0f u/Æ eGg'sf] cy{ ;dli6df ;dk{0f u/ eGg'ePsf] xf] . >Ls[i0f h:tf]
cxª\sf/z"Go JolQm g} k/dfTdf xf] . To;}n] >Ls[i0f ha ;a} …dÚ s[i0fdf ;dk{0f u/ eGg'x'G5, ta
sd{sf] kmn, kl/0ffd ;a} ;dlk{t u/]/ ltdL o'4df pq eGg''ePsf] xf] . ;dk{0f h:tf] sl7g s'/f c¿
s]xL klg x'Fb}g . To;}n] >Ls[i0f eGg'x'G5– Hj/u|:t lrQn] ;dk{0f ug{ ;Sb}g≤ t;y{ Hj/ljxLg /
;Gtfk/lxt eP/ ltdL ;dlk{t xf]pm . hLjgdf Hj/, pTkft ePg eg] dfq ;dk{0f x'g ;S5 .
Hj/u|:t lrQ cxª\sf/sf] ef]hg xf] / hlt hLjgdf qmf]w, nf]e / sfd x'G5 Tolt g} JolQmdf
cxª\sf/ x'G5 / cxª\sf/n] ;dk{0f ug{ lbFb}g . xfdLn] u/]sf] ;dk{0f ;dk{0f g} xf]Og, lsgeg] ToxfF
ug]{jfnf pkl:yt x'G5 / ToxL ug]{jfnf g} ;dk{0fsf nflu afwf xf] . ha;Dd …dÚ efj 5, ta;Dd

nf]suLtf– 104
cWofo–#
;dk{0f x'g ;Sb}g / ha …dÚ efj /xFb}g, ta dfq ;dk{0f x'G5 . Hj/x¿sf] hf]8 g} cxª\sf/
ePsfn] o;sf] lj;h{g geO{sg cxª\sf/ ;dfKt x'Fb}g .
cfgGb gbLdf pRr axfjsf] af9L cfPh:tf] cj:yf xf] . s'g} ?vdf cfjZostfeGbf a9L
zlQm geO{ km"n km'Ng ;Sb}g . ha ToxfF pRr axfj x'G5 clg km"n km'N5 . s'g} r/fn] ta;Dd s'g}
uLt ufpFb}g, ha;Dd p;df cfjZostfeGbf a9L zlQm x'Fb}g / zlQm pRrt/ ePsf l:yltdf kIfL
uLt ufpg yfN5, do"/ gfRg yfNb5 . of] ;a} cfgGb k|fKt u/L cfgGb alu/x]sf] cj:yf xf] . of]
;a} cj:yf xfdL Hj/u|:t ePsfn] yfxf g} kfpFb}gf}+ . of] ;a} cj:yfdf xfd|f] clws zlQm Joo x'G5
h;n] ubf{ cfgGb k|fKt ug{sf nflu xfdLdf zlQm z]if /xFb}g . To;}n] xfd|f] hLjg pbf;Lg ePsf]
5 . xfd|f] afNofj:yfb]lv a'9];sfn;Dd cgfjZos xNnf dfq 5 / cGTodf pknlAw z"Go x'G5 .
o;sf] d"n sf/0f xfd|f] hLjgpmhf{ Hj/af6 alu/x]sf] 5 . To;}n] hLjgsf] ;ª\uLt / km"n km'Ngsf
nflu pmhf{ k|fKt g} x'Fb}g / pgLx¿ o;af6 jl~rt g} /xG5g\ . >Ls[i0f eGg'x'G5– x] ch{'g Û
;Gtfk/lxt eP/ ltdL ddf ;dlk{t xf]pm . ;dlk{t s]jn zlQmzfnL JolQm dfq x'g ;S5, sdhf]/
JolQm ;dlk{t x'g ;Sb}g .
cl:6«ofsf dgf]lrlsT;s cnk|m]8 P8n/ (Alfred Adler) n] o; ztfAbLdf a8f] dxTjk"0f{
dgf]j}1flgs zf]w u/]sf 5g\ / To;sf] lgisif{ s] /x]sf] 5 eg] JolQm hlt xLgtfdf x'G5, Tolt g}
cxª\sf/L x'G5 lsgeg] zlQmzfnL JolQmn] cxª\sf/ ug{' cfjZos x'Fb}g . ;"o{n] pbfpg s'g} va/
ug{'kb}{g . km"n kmqmG5, kIfL uLt ufpF5, ;fu/df nx/ rN5, xfjf jxG5, ToxfF s'g} cxª\sf/ x'Fb}g .
xfd|f] cxª\sf/n] xfdLleqsf] sdhf]/LnfO{ n'sfpF5 . wg, kb / k|lti7faf6 cxª\sf/ hgfpg vf]H5 .
xfdL cfkm" s]xL x'Fbfsf] t s'/f 5f]8f}+ s]xL gx'Fbf klg cfkm" s]xL xf}+ eGg] ldYof cxª\sf/ k|bz{g ug{
vf]H5fF} . dxfjL/ gfËf] lxF8\bf / a'4 leIffsf] kfq lnP/ lxF8\bf klg pxfFx¿sf af/]df s]xL atfpg
cfjZos kb{}g, :jtM pxfFx¿sf] cl:tTjsf] af]w x'G5 .
>Ls[i0f ch{'gnfO{ eGg'x'G5– ltdL cfzf/lxt ddtf/lxt / d]/f] eGg] efj/lxt eP/ k"0f{
¿kdf …dÚ df ;dlk{t xf]pm / ltd|f cfsfª\Iff, ddtf, cfzf / ck]Iffx¿ ;a} dnfO{ 5f]8 . c¿sf]
ef/ lngnfO{ JolQm k"0f{tof ;Ifd x'g'k5{ . /f]u lngsf nflu /f]ud'Qm / s'g} klg k|sf/sf] ;xf/f
cfjZos gePsf] x'g'k5{ . ;a} dnfO{ 5f]8 eg]/ t k/dfTdf >Ls[i0fn] dfq eGg ;Sg'x'G5 .
ch{'gleqsf ;Dk"0f{ /f]usf] pQ/ uLtf xf] . cg]s dfu{af6 ch{'gn] ToxL /f]usf] s'/f ;f]w] klg pgL
pQ/ jf dfu{ vf]lh/x]sf 5}gg\ cGoyf o;eGbf pko'Qm dfu{ s] x'g ;S5 . hxfF >Ls[i0f o'4sf]
lht–xf/ / kl/0ffd cflb ;a} ddf 5f]8 d x]g]{ 5', ltdL s]jn stf{efj dfq 5f]8]/ o'4df pq
eGg'x'G5 t/ ch{'g 5f8\g] lxDdt h'6fpg ;ls/x]sf 5}gg\ .
>Ls[i0f eGg'x'G5– ltdL ;f/f cfsfª\Iff / ddtf dnfO{ 5f]l8b]pm . d ltd|f] af]em lng tof/
5' . d ;a} ug]{ 5', ltdL s]jn axfgf dfq ag . ch{'g s]jn cfˆgf JolQmx¿;Fu n8\g grfx]/
efUgsf nflu ;a} ts{ h'6fpg vf]H5g\ . ch{'gdf …dÚ / …d]/f]Ú eGg] efj x6]sf] 5}g . …t]/f]Ú jf …k/fO{Ú
;Fu ePsf] eP pgnfO{ n8\g s'g} ;d:of x'g] lyPg . wd{sf] egfO xfdL dfWod eP/ k/dfTdfnfO{
ug{ lbcf}+“ / cfk""m stf{ geP/ k/dfTdfsf] oGq dfq agf}+ eGg] xf] . sla/n] eGg'ePsf] 5– uLt t
k/dfTdfsf] xf] d]/f] xf]Og≤ d t s]jn afF;'/L cyf{t\ afF;sf] …kf}+u|LÚ dfq x'F≤ oxL g} hfGg] JolQmsf]
nIf0f xf] . uLtf k9\g] eQmnfO{ uLtfsf] jrg eujfg\sf] jf0fL g} nfU5 . t/ sltko ljrf/sx¿nfO{
>Ls[i0f Psflt/ ch{'gnfO{ cxª\sf/ 5f]8 eGg'x'G5, csf{lt/ …dÚ df ;dk{0f u/ eGg'x'G5 eGg] nfUg
;S5 . s[i0fsf] olt ;/ntfo'Qm egfOdf cxª\sf/ x'g} ;Sb}g . cxÍf/n] olt ;xh / l;wf eGb}g /

nf]suLtf– 105
cWofo–#
of] ;bf 5nsk6df afFRb5 . cxª\sf/ rft'o{af6 cfˆgf] t[lKt vf]H5 . cxª\sf/n] h] JoQm ug{
vf]H5, Tof] csf{af6 JoQm u/fpg rfxG5 .
>Ls[i0f cb\e't lg/xÍf/L JolQm x'g'x'G5, pxfF ;/n efjn] eGg'x'G5– ;a} dnfO{ 5f]8≤ o;df
s'g} cxª\sf/sf] efj 5}g . To;}n] s''g} sf/0f g} glbO{ …dÚ dfly ;a} 5f]8 eGg''x'G5 . of] l;wfkg g}
pxfFsf] lg/xª\sf/ ePsf] nIf0f xf] . ha >Ls[i0fn] ch{'gnfO{ eGg'eof]– ;a dnfO{ 5f]8, ddf ;dk{0f
u/, To; a]nf >Ls[i0fsf cfFvf, xft, d'xf/ / ;f/f z/L/af6 >Ls[i0fsf] pkl:yltsf] ;'uGwn]
ch{'gnfO{ rf/}lt/af6 3]/]sf] x'g'k5{ . s[i0fsf] pkl:ylt, pxfFsf] k|sfz, k|]d / cfgGbn] ch{'gnfO{
;a}lt/ e/]sf] x'g'k5{ cGoyf ch{'gn] klg s] ;f]Ry] eg] tkfO{+ d]/f ldq, ;f/yL eP/ dnfO{ ;dlk{t
x'g eGg'x'G5 . t/ s[i0fsf] dxfg\ pkl:ylt / pkb]zn] ch{'gnfO{ Tof] ;f]Rg] cj;/ g} lbPg . To;
;dodf s[i0fsf] cfefn] ;a} 3]l/Psf] x'Fbf ToxfF s'g} cxª\sf/sf] /]vf klg lyPg . s[i0f ch{'gnfO{ of]
pkb]z lbFbf Pp6f åf/ aGg'ePsf] 5 . Toltv]/ ch{'gnfO{ lgZro g} s] nfUof] xf]nf eg] of] eGg]jfnf
c¿ sf]xL geP/ :jod\ k/dfTdf x'g'x'G5 .
o] d] dtldb+ lgTodg'lti7lGt dfgjfM .
>4fjGtf]˜g;"oGtf] d'RoGt] t]˜lk sd{leM ..#!..
h'g s'g} dg'io bf]ifb[li6n] /lxt clg >4fn] o'Qm eP/ d]/f oL pkb]zx¿ lgTo st{Jo sd{sf
¿kdf kfngf ub}{ O{iof{/lxt eP/ >4fk"j{s cg';/0f ub{5g\ tL ;a} dflg; ;sfd sd{sf aGwgaf6
;d]t d'Qm x'G5g\ ..
o] Tj]tbEo;"oGtf] gfg'lti7lGt d] dtd\ .
;j{1fgljd"9f+:tflGjl4 gi6fgr]t;M ..#@..
h''g dg''io dnfO{ bf]iff/f]k0f ub}{ d]/f] dt jf pkb]znfO{ O{iof{jz pk]Iff ub{5g\ / kfngf ub}{gg\
tL d""v{x¿, tL ljk/Lt a'l4 ePsf cljj]sLx¿nfO{ ltdL gi6 ePsf] hfg . oyfy{df ltgLx¿sf] ktg
lglZrt 5 ..
;b[z+ r]i6t] :j:ofM k|s[t]1f{gjfglk .
k|s[lt+ oflGt e"tflg lgu|xM ls+ sl/iolt ..##..
;Dk"0f{ k|f0fLx¿ k|s[ltsf u'0f of cf–cfˆgf :jefj cg';f/ sd{ u5{g\ . :jod\ 1fgLhgx¿
klg cfˆg} k|s[ltcg';f/ g} sd{ ub{5g\ . cfˆgf lgwf{l/t st{JonfO{ s;}n] klg kl/Tofu ug{'x'bF }g .
o;df s;}sf] x7n] s]xL ug{ ;Sb}g ..
>Ls[i0f eGg'x'G5– h] d}n] eg]sf] 5', To;nfO{ >4fk"j{s Åbon] cª\uLsf/ u/]/ hf] afFRb5 /
sd{ ub{5, pm ;Dk"0f{ sd{ Pj+ sd{aGwgaf6 d'Qm x'G5 . s}og\ JolQmn] >4fsf] cy{ ljZjf; xf] eGg]
7fg]sf 5g\ t/ Tof] unt xf] . >4fsf] cy{ ;To / ljZjf; oL b'j} xf]Ogg\ . ljZjf; ug]{ JolQmsf]
leq cljZjf; ;bf pkl:yt /xG5 . cljZjf;L lrQnfO{ ljZjf;sf] h?/t kb{5 . leq cljZjf;sf]
;Gb]x 5 eg] To;nfO{ bafpg ljZjf; rflxG5 . leq cljZjf;z"Go ePsf] cj:yfdf dfq >4f
kmlnt x'G5 . >4fsf] cy{ cljZjf; gi6 x'g' xf] cyf{t\ >4f cljZjf;sf] cefj xf] . Pshgf JolQm
cfTdf cd/ 5 eGb5, t/ dg{ 8/fpF5 eg] To;sf k5fl8 cljZjf; /x]sf] x'G5 . jf:tjdf leq dg]{
8/ ePsfn] aflx/ dgnfO{ xfdL cfTdf cd/ 5 eg]/ ;DemfpF5f“} . xfd|f] ;a} ljZjf; o:t} k|sf/sf]
5 . >4fsf] cy{ To:tf] Åbo hxfF lj/f]wdf s'g} :j/ z]if 5}g / h;sf ljk/Lt sf]xL 5}g . >4fsf]
cy{ Åbosf] ;du|tf xf] . cljZjf;L t a? s'g} a]nf >4fdf k'Ug ;S5, ljZjf;L slxNo} klg >4fdf

nf]suLtf– 106
cWofo–#
k'Ug ;Sb}g . ljZjf; ;bf c¿af6 kfOG5 / >4f :joDf\af6 cfpF5 . >4f hlxn] klg hLjGt x'G5 /
ljZjf;sf] ;bf d[To' x'G5 .
ljZjf;L / cljZjf;L b'j} ts{af6 afFRb5g\ . cfl:tssf] ts{ O{Zj/ 5 eGg] x'G5 /
gfl:tssf] ts{ O{Zj/ 5}g eGg] x'\G5, t/ b'j}sf] e/f];f ts{df x'G5 . j:t'tM >4fdf ts{ x'Fb}g
lsgeg] ts{sf] klg ;Ldf 5 / hLjg ts{sf] ;LdfeGbf w]/} cufl8 pkl:yt 5 . hLjg ts{/lxt
x'G5 / k|]d clg k|fy{gf klg ts{/lxt x'G5 . hLjgsf] ulx/f] /x:o hlxn] klg ctSo{ g} x'G5 . hLjg
hlxn] klg ts{eGbf aflx/ ePsf] cg'ej s;}df eof] eg] >4ftkm{ sbd a9\b5 . hLjgdf hlt hfg]
klg cGtdf s]xL c1fgtf z]if /xG5 . h] xfdL hfGb5f}+ Tof] cToGt 5'› x'G5 / hf] z]if x'G5 Tof]
ljzfn / /x:ok"0f{ x'G5 .
!* cf}F ztfAbLsf j}1flgsdf b'lgofFdf ;a} s'/f hfGg ;lsG5 eGg] ;f]r lyof] . !)) jif{
cl3 klg j}1flgsnfO{ yfxf kfpg g;lsg] s'/f s]xL 5}g eGg] e|d lyof] t/ cfh j}1flgsx¿
eG5g\– xfdLn] h] hfg]sf 5f}+ Tof] t s]xL klg xf]Og . hlt xfdLn] hfGg] sf]l;; u¥of}+“, To;af6
xhf/f}+ u'0ff /x:odo / hfGGf g;lsg] lrh k|s6 ePsfn] ca j}1flgsx¿ xfdL ;a} hfGg] 5f}+“ egL
lxDdtk"j{s eGg ;Sb}gg\ . lj1fgn] ljut ;o jif{df xf/ vfg'k/]sf] 5 . bfz{lgsx¿ klg xhf/f}+
jif{b]lvsf] k|of;af6 sf]xL t 5 hf] ljrf/eGbf aflx/ /xG5 eGg yfn]sf 5g\ . h;nfO{ hLjg Ps
/x:on] el/Psf] cg'ej x'G5, ToxfF >4f k|s6 x'G5 . /x:o >4fsf] åf/ xf] eg] ts{, k|df0f, ul0ft
ljZjf;sf åf/ x'g\ . ha JolQmnfO{ xfdL t s]xL klg hfGb}gf}+“ eGg] nfU5, ta dfq >4f hlGdG5 .
>Ls[i0f eGg'x'G5– hf] >4fk"j{s hLjgsf tYo, /x:onfO{ cª\uLsf/ ub{5, p;df s'g} ;Gb]x /xFb}g .
/x:osf] e"lddf >4fsf] lap cª\s'l/t x'G5 / >4fjfg\ JolQmn] k/dfTdfåf/f elgPsf] dfu{nfO{
canDjg u¥of] eg] pm sd{aGwgaf6 d'Qm x'G5 / hf] dg'io O{iof{jz d]/f] pkb]zsf] pk]Iff ub{5g\
tL ljk/Lt a'l4 dg'ionfO{ ltdL gi6 ePsf] hfg . oyfy{df ltgLx¿sf] ktg lglZrt 5 .
/x:o ;du| x'G5 eg] ljZjf; v08–v08df ljeflht x'G5 . /x:osf] cg'ej ePdf k"/f
cg'ej x'g ;S5 . ;fgf aRrfx¿ hLjgsf k|To]s /x:odf cfglGbt x'g] ePsfn] pgLx¿nfO{
k/dfTdfsf] c+z elgPsf] xf] . k'tnL pl8/x]sf] 5 eg] afns cfglGbt x'G5g\ . pgLx¿ c;Ld
cfgGbdf pl8/x]sf] cg'ej u5{g\ . kTy/sf 6'qmfx¿ xL/f, hjfx/ft ePsf] cfgGb k|fKt u5{g\ . gbL
alu/x]sf] 5, ToxfF pgLx¿ s'a]/sf] vhfgfaf6 /Tgx¿ alu/x]sf] dx;'; u5{g\ . hLjg hf] Pp6f
/x:o xf]≤ To;df aRrfx¿ Ps Ps c+zaf6 cfgGb k|fKt ub}{ rlst x'G5g\ . lh;;nfO{ s;}n]
;f]Wof], ltd|f k|e'sf] /fHo s;n] k|fKt ug{ ;S5 < ta pxfFn] eGg'eof]– hf] k'gM aRrf h:tf] x'g
;S5, To;n] g} k|e'sf] /fHo k|fKt ug{ ;S5 . afnaflnsfx¿ >4fn' x'G5g\ . aRrf ha afa'sf] xft
;dft]/ lxF8\5g\, To; a]nf pgLx¿nfO{ cfˆgf afa'k|lt 7'nf] e/f];f x'G5 . cfdfsf] sfvdf ;'Tbf
pgLx¿n] cfkm"x¿ ;+;f/sf ;f/f b'vaf6 d'Qm ePsf] wf/0ff /fV5g\, e/f];fdf lglZrGttf x'G5 .
cfdfsf] sfv / afa'sf] xft aRrfsf] lglZrGttfdf eujfg\ h:t} x'G5 . >Ls[i0f eGg'x'G5– hf] o:t}
>4fk"j{s d]/f] egfO dfg]/ rNb5 pm ;a} sd{af6 d'Qm x'g] 5 . >Ls[i0fn] d]/f] syg eGg' g}F
k/dfTdfsf] syg xf] . lh;;n] klg eGg'ePsf] 5– d dfu{ x'F, d ;To x'F (I am the way, I am the
truth) o;sf] cy{ klg oxL xf] .Æ
>Ls[i0f ch{'gnfO{ ;dlk{t x''gsf nflu ;DemfpFb} x'g'x'G5– ha JolQmn] cfkm"nfO{ 5f]8]/
k/dfTdf k|fKt ub{5 ta pm k|s[ltsf] u'0fdf k|j]z eP/ sfd ub{5 . 1fgL klg To:t} u/L sd{
ub{5 . c1fgL / 1fgL b'j} d[To'nfO{ k|fKt u5{g≤\ of] z/L/sf] u'0fwd{ xf] . hGd / d[To' hLjgsf b'O6f

nf]suLtf– 107
cWofo–#
lsgf/f x'g\ . c1fgL x7k"j{s k|s[ltsf] u'0f;Fu n8]/ xfb{5 t/ klg nl8/xG5 . 1fgL of] k|s[ltsf]
u'0fwd{ xf] eGg] hfg]/ ;fIfL efjn] afFRb5 . c1fgL gdg]{ k|of; ub{5 / 1fgL d[To' :jfefljs xf]
eGg] hfg]/ d[To'nfO{ cflnª\ug u5{ . To;}n] c1fgL dg]{ kL8f ef]U5 t/ 1fgL s'g} kL8f geO{ db{5 .
k|s[ltsf] u'0fbf]if 1fgL tyf c1fgL b'j}sf] hLjgdf ;dfg ¿kdf 36\b5 . c1fgLnfO{ nfUb5 d
hjfg x'F t/ 1fgLn] hfGb5 of] ofqfsf] Pp6f lj>fd dfq xf] . c1fgL hjfgL 5'6]kl5 b'vL x'G5 t/
1fgLsf nflu of] k|s[ltsf] :jfefljs 36gf h:t} cg'e"lt x'G5 . c1fgL cjZoDefjL 36\g] 36gfsf
nflu klg n8]/ lrlGtt x'G5 / 1fgL To;nfO{ ;xh :jLsf/ ub{5 . k|s[ltsf] u'0f b'j}df Ps} k|sf/n]
sfd ub{5 . To;}n] >Ls[i0f ch{'gnfO{ x7 ug{' Joy{ 5 egL ;Demfpg'x'G5 .
ch{'g cfˆgf] :jefjsf ljk/Lt cfkmGtnfO{ gdfg]{ x7 ub}{ 5g\ . >Ls[i0f eGg'x'G5– h;nfO{
dg{' 5, Tof] lglZrt dg]{ 5 . ltdL Joy{df x7L eP/ lsg d dflb{gF eG5f} . hf] d5{ Tof] s;}n]
/f]s]/ afFRb}g / s;}n] rfx]/ klg db}{g . ltdL Joy{df x7 gu/ . ltdL s]jn Pp6f kfq dfq ag /
hf] k/dfTdfn] ug{ rfxG5, To;nfO{ x'g b]pm . k|s[ltn] h] ub}{ 5 To;nfO{ klg x'g b]pm, ltdL
lardf gcfpm . 1fgL / c1fgLsf lar ;dfg 36gfdf klg b[li6 leGg x'G5 . /f]u nfUbf c1fgL
5ftL lk6]/ ?G5 t/ 1fgLn] o;nfO{ z/L/sf] u'0fwd{ :jLsf/ u/]/ afFRb5 . x7Lkg Pp6f ;d:of xf]
hf] cGttM ;Gtfkdf ablnG5 . >Ls[i0f eGg'x'G5– of] x7Lkgdf s'g} ;f/ 5}g . x] ch{'g Û h] x'G5
Tof] eP/} 5f]8\5 eGg] s'/f hfg . lh;;nfO{ h'g /ft kqmfp ul/“+b} lyof] Tof] a]nf s;}n] pxfFnfO{
tkfO{+ kqmfp kb}{ x'g'x'G5, tkfO{“ oxfFaf6 efUg'xf];\ eg] . lh;;n] eGg'eof]– h] x'g]jfnf 5, Tof]
eO{sg 5f]8\5 . pxfF gefuL ToxL Gatesman sf] au}+rfdf a:g'eof] . of] 1fgLsf] nIf0f xf] .
;f]qm]l6hnfO{ cbfntn] ljif lbg pbL{ hf/L ub}{ eGof]– ltdL Py]G; 5f]8]/ hfpm, ltdLnfO{
;hfo x'Fb}g / dfkmL kfpg] 5f} . olb Py]G;df /x]/ ;To af]Ng 5f]8\of} eg] klg ltdLnfO{ d'Qm
ul/lbg] 5f}+ . ;f]qm]l6hn] eg]– ;To af]Ng'kg]{ 5 eg] af]lnG5 / ;To gaf]Ng'kg]{ 5 eg] af]lnFb}g t/
o;a]nf d s]xL eGg ;lSbgF . d ef]lnsf nflu s;/L clxn] eGg ;S5' lsgeg] ef]ln t x'G5 ls
x'Fb}g dnfO{ yfxf 5}g . ef]ln h] x'G5 To;sf af/]df d s;/L cfh eGg ;S5'' . pxfFsf ldqx¿n]
h]nsf JolQmx¿nfO{ 3'; v'jfP/ tkfO{+nfO{ lgsfn]/ n}hfFG5f} eg] t/ ;f]qm]l6hn] eg]– d]/f] d[To'
ef]ln x'G5 eg] ltdL dnfO{ d[To'af6 s;/L lgsfNg ;S5f}, To;}n] ltdLx¿ x7 gu/ . d[To' cfpg] 5
eg] efu]/ sf]xL sxLF hfg ;Sb}g . of] u}/ x7wd{sf] Jojxf/ g} 1fgsf] Jojxf/ xf] .
OlGb|o:o]lGb|o:ofy]{ /fuå]iff} Jojl:ytf} .
tof]g{ jzdfuR5]Qf} Xo:o kl/klGygf} ..#$..
OlG›o / OlG›osf ljifoef]udf /fu / å]if l:yt 5g\ . oL /fu / å]ifnfO{ Jojl:yt u/fpg]
s]xL zf:qLo lgodx¿ 5g\ . oL /fu / å]ifsf jzdf dflg; x''g'x'bF }g lsgeg] oL b''j} cfTd\;fIffTsf/sf
dfu{df cj/f]ws x'G5g\ cyf{t\ oL sNof0fsf] dfu{sf dxfg\ zq' x'g\ ..
hLjgsf] ;f/f cg'ej åGåsf] cg'ej xf] / o;sf] ;f/f la:tf/ g} åGå / å}tsf] la:tf/ xf] .
oxfF x/]s s'/fsf] ljk/Lt 5 lsgeg] ;f/f hut\sf] cl:tTj w|'jLo 5 . hLjgsf] ;f/f ejg pN6f]
OF§fdf l6s]sf] 5 . oxfF ;'v–b'v, /fu–j}/fu / k|]d–3[0ffsf] klg pN6f] OF§f 5 . hut\df k|]dsf] OF§faf6
dfq ejg lgdf{0f x'g ;Sb}g, oxfF 3[0ffsf] OF§f klg Tolt g} h?/L x'G5 . oxfF ldq–zq' klg Tolt g}
h?/L x'G5 . oxfF k|To]s pN6f] s'/f h?/L 5 lsgeg] k|To]s pN6f]sf] cfwf/df hLjg plePsf] x'G5 .
;f/f hut\ ljk/Lt cyf{t\ å}tdf lge{/ 5 . >Ls[i0f ch{'gnfO{ ;DemfpFb} eGg'x'G5– OlG›osf ;a}
cg'ej b'lawfu|:t 5g\ . o;sf] ljifoef]udf /fu / å]if l:yt 5g\ . o;nfO{ Jojl:yt u/fpg] s]xL

nf]suLtf– 108
cWofo–#
zf:qLo lgodx¿ 5g\ . oxfF ;'v cfpg] lalQs} b'v klg åf/df cfpF5 . b'v cfpFbf ;'v klg
k|tLIff/t /xG5 . h;/L kxf8sf] k5fl8 ;dtn x'G5, To:t} k|To]s s'/fsf k5fl8 ljk/Lt x'G5 .
j[Ifsf h/f hldgd'lg x'G5g\ / h/f tn uP eg] dfq j[If dfly clUnG5 .
dgf]j}1flgsx¿ eG5g\– 3[0ff ug{ g;Sg] JolQmn] k|]d ug{ ;Sb}g t/ tyfslyt wfld{s
JolQmx¿ k|]d u/, 3[0ff gu/, ;a}nfO{ ldq dfg, zq' gdfg egL ;DemfpF5g\ . zq' gagfpg] JolQmn]
ldq klg agfpg ;Sb}g . of] hLjgsf] s7f]/ ;To xf] . qmf]w ug{ g;Sg] JolQmn] Ifdf ug{ klg
;Sb}g . hLjg ljk/Lttfdf lge{/ x'G5 . 1fgLn] b'j}nfO{ :jLsf/ u5{ eg] c1fgL Pp6fnfO{ dfq
arfpg vf]H5 . >Ls[i0f ch{'gnfO{ ltdL hGd–d[To', ;'v–b'v, ;kmntf–c;kmntf b'j}nfO{ Ps;fy
:jLsf/ u/ eGg'x'G5 . OlG›ox¿n] /fd|f]–g/fd|f], k|Llts/–ck|Llts/ Pjd\ ;'v–b'v hGdfpF5g\ . 1fgL
b'j} åGåaf6 aflx/ eP/ ;fIfL x'G5 . 1fgLsf nflu ;'v–b'v b'j} p:t} x'G5g\ lsgeg] p;nfO{ oL b'j}
hLjgdf cfpg] / hfg] 5g\ eGg] yfxf x'G5 . To;}n] p;n] Pp6fnfO{ 5f]8\g] / csf]{nfO{ arfpg]
uNtL ub}{g . c1fgLn] oxL tYonfO{ ghfGgfn] a]r}g x'G5 . 1fgLnfO{ klg ;'v–b'v t cfpF5 t/ pm
;'vL of b'vL x'Fb}g . 1fgL d of] ;a}eGbf cnu 5' eg]/ hfGb5 . ddf ;'v–b'v cfof] t/ dnfO{ b'v
jf ;'v ePsf] 5}g, lsgeg] d b'j}eGbf cnu / x]g]{jfnf ;fIfL x'F eg]/ hfGb5 . ;fu/df nx/x¿
p7\5g\ t/ ;fu/ nx/ x'Fb}g . To:t} JolQmsf] hLjgdf klg 36gfx¿ 36\5g\ t/ JolQm Tof] 36gf
x'Fb}g . 1fgL hLjgdf cfpg] 36gfx¿;Fu tfbfTDo :yflkt ub}{g lsgeg] pm cfkm"nfO{ ;fIfL ePsf]
hfGb5 . o:tf] cgf;Qm JolQm /fu–å]ifsf] jzdf x'Fb}g / ;f/f aGwgaf6 d'Qm x'G5 .
>]ofG:jwdf]{ lju'0fM k/wdf{T:jg'li7tft\ .
:jwd]{ lgwg+ >]oM k/wdf]{ eofjxM ..#%..
/fd|f] tl/sfn] cfr/0f u/L NofOPsf] c¿sf nflu tf]lsPsf] k/wd{ eGbf u'0f/lxt eP klg
cfˆgf nflu lgwf{l/t :jwd{ jf sd{>]i7 x'G5 . k/wd{df nfUg'eGbf cfˆg} wd{df /x]/ dg{' a?
sNof0fsf/L x'G5 lsgeg] k/wd{n] 8/ jf qf; lbG5 ..
k|To]s JolQmsf] cfˆgf] lghTj x'G5, hf] p;sf] cfTdf xf] / ToxL lghTjdf afFRg' cfgGb xf] .
Tof] lghTjaf6 el6\sg' b'v xf] . >Ls[i0f eGg'x'G5– :jwd{df dg{' / e'nr'sn] el8\sg' klg >]o:s/
x'G5 . To:t} k/wd{df ;kmn x'g'eGbf :jwd{df c;kmn x'g' >]o:s/ x'G5 . k|To]s JolQmsf] cfˆgf]
:jwd{ x'G5 . afa' of u'?sf] wd{ klg :jwd{ xf]Og . wd{sf] cy{ :jefj xf] . k|To]s JolQmsf] cfˆgf]
cGt:y k|s[lt cljsl;t Pjd\ uf]Ko cj:yfdf /xG5 / ha;Dd lap k"0f{ ¿kdf km'6\b}g, ta;Dd
JolQm a]r}g x'G5 . h;/L km"n km'n]kl5 lapn] cfgGbsf] cg'ej u5{ To:t} :joDf\sf] lghTj :jwd{df
x'g' Tof] km"n kmqm]h:t} cj:yf xf] . k/dfTdfsf] r/0fdf :joDf\sf] lghTjsf] km"n dfq r9fpg
;lsG5 . o;afx]s xfdL;Fu k/dfTdfdf r9fpg nfos c¿ s]xL klg 5}g . ha;Dd xfdLleqsf]
km"n kmqmFb}g, ta;Dd xfdL ;Gtfk, b'v, a]r}gL Pjd\ tgfjdf afFRb5f}+ . To;}n] hf] JolQm k/wd{nfO{
cª\uLsf/ ug{ vf]H5, Tof] JolQm cfˆgf] :jefjeGbf leGg k|s[ltsf] sfo{ ug]{ b'ik|of; u/]/ c;Dej
b'v–si6df dfq kb{5 . u'nfkmsf] km"n sdnsf] km"n x'g vf]h]h:t} a]r}gL / ljkmntf k/wd{nfO{
k5\ofpg vf]Hg] JolQmdf x'G5, To;}n] pm c;kmntfdf kb{5 .
>Ls[i0f ch{'gnfO{ eGg'x'G5– :jwd{df h] ltd|f] :jefj xf] To;sf] vf]hL u/ . clg ToxL
:jwd{ adf]lhd x'g k|oTg/t xf]pm, ta dfq ltdL ;Gt[lKtsf] ;fu/df k'Ug ;Sg] 5f}+ . ha;Dd
:jwd{¿kL km"n k"0f{¿kdf kmqmFb}g, ta;Dd xfdL k/wd{ cª\uLsf/ u5f}{+, lsgeg] :jwd{af/] xfdLnfO{
yfxf klg x'Fb}g . k/wd{sf] k|nf]eg rf/}lt/ ePsf sf/0fn] klg xfdLnfO{ :jwd{sf af/]df yfxf x'Fb}g .

nf]suLtf– 109
cWofo–#
a'4, dxfjL/sf] glhsaf6 xfdL u'lh|of}F eg] xfdL klg ToxL x'g rfxG5f}+ . qmfO:6nfO{ b]Vof}+ eg] d
s;/L qmfO:6 x'g ;S5' eGg] k|nf]eg k}bf x'G5 . >Ls[i0fnfO{ b]Vof}+ eg] t xfd|f] k|f0f g} gfRg yfN5
/ s;/L s[i0f ag"F eGg] nfUg yfN5 . xfdLnfO{ t d sf] x'g ;S5' eGg] :jod\sf af/]df s'g}
hfgsf/L 5}g t/ cf;kf;df pbLodfg JolQmTjx¿ b]Vbf dgdf e6\sfp x'G5 . o; k[YjLdf Ps
s[i0fsf] l;jfo csf]{ s[i0f x'g} ;Sb}g . nfvf}+“ JolQmx¿n] a'4, qmfO:6 x'g] sf]l;; u/] t/ sf]xL klg
a'4, qmfO:6 x'g ;s]gg\ . k/dfTdfdf ;[hgfsf] zlQm c;Ld ePsfn] oxfF s'g} k'g?lQm x'Fb}g .
k/dfTdf;Fu c;ª\Vo ;[hgzlQm ePsf] x'gfn] pxfF Ps k6s agfPsf] s'/f bf];|f] k6s agfpg'x'Gg .
t/ xfd|f] dg c¿h:t} aGg rfxG5 . k/wd{n] nf]e b]vfpF5 / csf{sf] wd{ hlxn] klg /fd|f] h:tf]
nfU5 . :jwd{sf af/]df s'g} klg hfgsf/L g} x'Fb}g lsgeg] Tof] eljiodf x'G5 .
>Ls[i0f eGg'x'G5– k/wd{ hlt;'s} aflx/af6 /fd|f] jf cfsif{s b]lvP klg Tof] cËLsf/ ug{'
x'Fb}g . :jwd{ hlt;'s} ;fdfGo eP klg k/wd{eGbf w]/} /fd|f] x'G5 . oyfy{df k/wd{ eofjx x'G5 .
c¿h:tf] x'g vf]Hg' unt xf], t/ xfdL t c¿nfO{ cfbz{ dfg]/ pgLh:t} aGg vf]H5f}+ . k/wd{ t
d[To'eGbf klg eofjx / vt/gfs 5 . o;n] t cfˆgf] df}lnstf g} ;dfKt kf5{ . csf]{ JolQmsf]
gSsn u/]/ p:t} x'g rfx]df klg aflx/L cfj/0f dfq ablng ;S5 t/ leqsf] cfTdf t cfˆgf]
df}lns / k[ys\ g} /xG5 . To;}n] k/wd{df hfg vf]Hg' cfTdbfx u/]h:t} x'G5 . csf{sf] wd{;Fu
;fjwfg eP/ cfˆgf] wd{sf] dfu{df rNg'k5{ . :jwd{sf] ofqf ;a}eGbf 7'nf] b':;fx; xf] lsgeg] of]
ofqf klxnf] k6s :jod\n] ug{'k5{ t/ k/wd{sf] ofqf c¿x¿n] ul/;s]sf] x'gfn] Tof] cfsif{s /
;'/lIft h:tf] nfU5 . cfˆgf] vf]hdf el6\sg', lug{' clg p7\g' klg plrt x'G5 t/ c¿sf] wd{df
hlt;'s} cfsif{0f b]lvP klg To;sf] cg'';/0f ug{' unt x'G5 . k/wd{n] :jod\nfO{ uGtJo;Dd klg
k'¥ofpFb}g . >Ls[i0f eGg'x'G5– :jwd{df JolQm el6\sg ;S5 t/ k/wd{df t pm uGtJodf k'Ug}
;Sb}g . x/]s JolQm cfˆgf] df}lns :jefj lnP/ cfPsf] x'G5, h;sf] cfˆg} :j/ Pjd\ afFRg] 9ª\u
x'G5 . >Ls[i0f ch{'gnfO{ hf]8 lbFb} eGg'x'G5– ltdL /fd|f];Fu :jwd{nfO{ hfg . ch{'gn] cfFvf lrlDnP/
lrGtg u/] eg]] :jwd{sf af/]df hfGg ;Sg] 5g\ .
hut\df b'O{ 9'ª\uf t Ps} cfsf/ / Ps} lsl;dsf x'Fb}gg\ eg] b'O{ JolQm Ps h:tf] x'g ;Sg]
k|Zg g} p7\b}g . ltdL cfkm"nfO{ s] x'g ;S5f} eg]/ vf]h / ltdL s] x'g rflx/x]sf 5f} eg]/ klg
ljrf/ u/ . gbLx¿ s}og\ 5g\, em/gfx¿ y'k|} 5g\ t/ ;d'› Pp6} x'G5 . To:t} km"nx¿ cg]sf}+ x'G5g\
t/ ;'uGw Pp6} x'G5 . To;}n] :jwd{¿kL :jsd{ cnu–cnu x'G5 t/ wd{ Pp6} x'G5 . xfdL ;a}sf]
af6f] cnu cnu 5 t/ wfd of dlGb/ Pp6} 5 . Pp6f slj cfˆgf] uLt ufP/ Tolt g} cfglGbt
x'G5, hlt Pp6f ul0ft1 cfˆgf] k|Zg xn ug{ ;Ifd ePsf] cj:yfdf x'G5 . lrqsf/, gt{sL, ufos,
slj, ul0ft1 ;a}sf] af6f] cnu 5, t/ k|fKt x'g] cfgGb Pp6} x'G5 . :jwd{ cnu cnu x'G5g\ t/
dxfwd{ Pp6} x'G5 . >Ls[i0f dxfwd{sf] s'/f cGtdf ug{'x'G5 . clxn] t :jwd{sf af/]df g} ch{'gnfO{
eGb} x'g'x'G5 . ha;Dd k/dfTdf¿kL dxfwd{ k|fKt x'Fb}g ta;Dd :jwd{¿kL cfTdfsf] g} vf]h ug{'k5{ .
ha k/dfTdf k|fKt x'G5 ta dxf;fu/df nLg x'g'kb{5 .
k/wd{, :jwd{ / wd{ oL wd{sf tLg k|sf/ x''g\ . xfdL k/wd{df afFRb5f}+, ch{'g k/wd{sf nflu
nfnflot x'Fb} 5g\ . pgsf] :jwd{ Iflqo xf] t/ pgL a|fXd0f x'g vf]Hb} 5g\ . >Ls[i0f eGg'x'G5–
k/wd{sf] dfu{af6 ltdL slxNo} klg cfˆgf] lbJoHof]lt jf wfd kfpg ;Sb}gf}+ . To;}n] :jwd{nfO{
hfg . klxn] k/nfO{ 5f]8, clg ;do cfPkl5 :jnfO{ 5f]8\g" / To;f] u¥of} eg] ltdLnfO{ wd{ k|fKt
x'g]5 . :jwd{ k/wd{sf] ljk/Lt x'G5 / wd{ cwd{sf] ljk/Lt x'G5 . k/wd{af6 ofqf :jwd{;Dd /

nf]suLtf– 110
cWofo–#
cwd{af6 ofqf wd{;Dd ug{'k5{ . hf] JolQm k/wd{sf] dfu{af6 lx+“8\5, Tof] cwd{df k'U5 / hf]
:jwd{sf] af6f]df rN5 Tof] wd{df k'Ug] 5 .
ch{'g pjfr
cy s]g k|o'Qmf]˜o+ kfk+ r/lt k"?ifM .
clgR5Gglk jfi0f]{o anflbj lgof]lhtM ..#^..
ch{'gn] eg]– x] >Ls[i0f Û dflg;n] grfxFbf grfxFb} klg ank"j{s s;af6 lgof]lht eP/ lsg
kfk sd{ u5{ <
>Leujfg'jfr
sfd Pif qmf]w Pif /hf]u'0f;d'∫jM .
dxfzgf] dxfkfKdf lj4Ø]gldx j}l/0fd\ ..#&..
eujfg\n] eGg'eof]– /hf]u'0faf6 pTkGg x'g] sfd g}+ qmf]w xf] . of] ljifo jf;gf jf sfd, qmf]w
slxNo} gc3fpg] 7'nf] kfkL ePsfn] o;nfO{ k/d zq' hfg ..
ch{'gn] Pp6f ulx/f] k|Zg eujfGf\;Fu ;f]w]– olb ;a} s'/f k/dfTdfn] ul//x]sf 5g\, ;a} s'/f
k|s[ltsf] u'0fwd{n] g} eO/x]sf] 5 / JolQm lhDd]jf/ 5}g eg] dg'ion] grfx]/ klg kfksd{ anft\
s;/L ub{5 / s;n] u/fpF5 . olb k/dfTdfn] g} ;a} s'/f rnfO/x]sf] 5 eg] dnfO{ x7ft\ g/fd|f]
sd{df s;n] ws]lnlbG5 . ch{'gn] Pp6f dxŒjk"0f{ k|Zg p7fPsf 5g\, h'g ;du| dg'io hflts} k|Zg
xf] . ;a} wd{sf] ulx/f] k|Zg klg oxL xf] . k/dfTdfn] g} ;a} s'/f ;~rfng ub{5g\ eg] grfxFbf
grfxFb} klg of] g/fd|f] sd{ sxfFaf6 cfpF5 / s;af6 ;~rflnt x'G5 <
o; ;DaGwdf cnu–cnu lrGtsx¿n] cnu–cnu pQ/ vf]h]sf 5g\ . hf] w]/} ulx/fOdf
hfg / a'‰g ;s]sf 5}gg\ pgLx¿n] /fIf;, b'i6 jf v/fa cfTdfn] g} g/fd|f] sd{ u/fpF5 cyf{t\
kfkfTdfn] g} ;a} u/fpF5 eg]sf 5g\ . t/ of] ulx/f] pQ/ xf]Og lsgeg] o;f] eGbf k/dfTdfn] Tof]
kfkfTdfnfO{ lsg s]xL ub}{g < s] kfkfTdf k/dfTdfeGbf zlQmzfnL 5 < olb kfkfTdf k/dfTdfeGbf
zlQmzfnL 5 eg] k/dfTdfnfO{ lsg k"hf ug{' < o;f] eP k/dfTdfsf] ;§f kfkfTdfnfO{ g} k|fy{gf u/]
eOxfN5 eGg] h:tf yk k|Zgx¿ p7\g ;S5g\ . lrGtsx¿n] csf]{ k|sf/sf] pQ/ vf]Hg] k|of; klg
u/]sf 5g\ . pgLx¿sf ljrf/df k/dfTdfafx]s csf]{ s'g} cl:tTj klg 5 h;n] kfksd{df k|j[Q
u/fpg vf]H5 . t/ of] pQ/ dgf]j}1flgs / wfld{s b[li6sf]0fsf] klg 5}g . o; ;DaGwdf eujfg\
>Ls[i0fsf] pQ/ dgf]j}1flgs, wfld{s / jf:tljs 5 . pxfFsf cg';f/ k|s[ltsf tLg u'0f ;Œj, /h /
td 5g\ . s[i0fn] o;f] eGbfeGb} klg cfw'lgs lrGtsx¿n] k|f/Dedf k|s[lt lqu'0ffTds 5 eGg]
s'/fnfO{ :jLsf/]gg\ . clxn] aNn lj1fgn] k|s[lt lqu'0ffTds 5 eGg yfn]sf] 5 . ha k/df0f' tLg
lx:;fdf 6'6\of] ta lj1fgn] klg k|s[lt lqu'0ffTds 5 eGg] :jLsf/ u¥of] .
tdf]u'0f cj/f]wsf] / l:y/tfsf] tŒj xf] . olb tdf]u'0f geP hut\df s'g} klg lrh l:y/
/xg ;Sb}g . Pp6f 9'¨fnfO{ dflylt/ ˆofFSbf olb tdf]u'0f ePg eg] Tof] slxn]=klg tn emb}{g .
k[YjLn] u'?Œjsf] ef/ tdf]u'0fsf] ¿kdf tflg/x]sf] 5 . k[YjLsf] @)) ld6/ kf/ hxfF u'?Œjfsif{0f
;dfKt x'G5 ToxfF tdf]u'0f cfslif{t x'Fb}g . cj/f]ws zlQm geP ult klg ;Dej x'Fb}g, sf/df a|]s
ePg eg] ult klg ;Dej x'Fb}g . sf/sf] PlS;n]6/ (Accelerator) ult xf] / a|]s cj/f]ws xf] .
hLjgdf /f]Sg] ult ePg eg] ljWj+; x'g ;S5 . t]h ult ;~rfngsf] zlQm xf] / ;Œj lqe'h
(Triangle) sf] t];|f] sf]0f xf] . ;Œj ;Gt'ng xf] . ult klg 5, /f]Sg]jfnf klg 5 t/ ;Gt'ng 5}g

nf]suLtf– 111
cWofo–#
eg] ToxfF b'3{6gf klg x'g ;S5 . uf8Lsf] 8«fOe/ ;Œj xf] hf] cfjZostfcg';f/ ult klg lbG5 /
a|]s nufP/ ultnfO{ lgoGq0f cyf{t\ /f]Sg] sfd klg ub{5 .
oL tLg u'0fnfO{ lj1fgn] On]S6«f]g, Go'6«f]g / k|f]6f]g gfd lbPsf] 5 . hLjgsf] clGtd
ljZn]if0f tLg zAbdf 6'6\b5, o;nfO{ k|tLsfTds ¿kdf a|Xdf, lji0f' / dx]zsf] gfd klg lbOPsf]
5 h;sf] sfd klg ;Œj, /h / td h:t} g} 5 . o;df On]S6«f]g g]u]l6e tŒj td xf] h;n] l7s
lzj h:t} gi6 ug]{, tf]8\g] sfd ub{5 . k|f]6f]g a|Xdf h:t} kf]h]l6e /h xf] . Tof] lawfos zlQm xf]
hf] lgdf{0f u5{ / Go'6«f]g g g]u]l6e g kf]h]l6e 5 . Tof] lardf ;Gt'lnt eP/ ;XDffNg] cyf{t\
;+/If0f ug]{ sfo{ u5{ . dg'io leq / aflx/ h] h:tf 36gf 36\5g\ tL ;a} dflysf tLg u'0fsf
zlQmsf] v]nsf] sf/0fn] g} 36]sf x'g\ . JolQm hGdg', x's{g' of afFRg' / dg{' oL ;a} tLg zlQmsf
v]n x'g\ . k/dfTdfsf tLg ¿k ;Œj, /h / td Pjd\ lj1fgsf tLg zlQm On]S6«f]g, k|f]6f]g /
Go'6«f]gsf sf/0fn] hLjgsf] ;[hgf / ;~rfng x'G5 .
ch{'gsf] lh1f;f 5– xfdLn] grfx]/ klg ank"j{s xfdLnfO{ s'sd{lt/ ws]Ng] sfd s;n]
ub{5 . xfdL slxNo} klg cwf]ult pGd'v x'g rfxFb}gf} t/ clnslt Wofg gk'Ug] lalQs} hldgdf
k5fl/G5f}+ . of] xfdLnfO{ s'g} /fIf;L tŒjn] n8fPsf] xf]Og . of] k[YjLsf] u'?Œjfsif{0f xf] h;n]
xfdLnfO{ hldglt/ tflg/x]sf] x'G5 . v'§f lrKng]lalQs} nl8G5 . n8\g] rfxgf geP klg olb
l7s;Fu kfOnf rfn]gf}+ eg] kSs} n8\g] 5f}+ . >Ls[i0f l7s oxL eGg'x'G5– k|s[ltsf u'0f ;Œj, /h /
td cg'¿k xfdL rn]gf}+ eg] To;sf] kl/0ffd xfdLn] ef]Ug'kg]{ x'G5 . k|To]s zlQmsf] pkof]u cg's"n
/ k|lts"n x'g ;S5 . hLjgsf zlQmx¿n] cfˆgf] sfd ul//x]sf 5g\ . dflg; leq qmf]w 5, Tof] klg
clgjfo{ tŒj xf] . qmf]w xfdL leqsf] gsf/fTds zlQm lzj of On]S6«f]g xf] . oyfy{df eGg] xf] eg]
xfdLleq g} ljgfzs zlQm lzj, td of On]S6«f]g /x]sf] 5 . k|]d, bof, s?0ff cflb klg xfdL leq}
5g\, hf] lgdf{0fsf] zlQm a|Xdf, /h of k|f]6f]g x'g\ / ljj]s lji0f', ;Œj of Go'6«f]g klg xfdL leq} 5
h;n] ;Gt'ngsf] sfd u5{ .
xfd|f] hLjgsf] clGtd kl/0fltsf tLg cj:yfx¿ :ju{, gs{ / df]If x'g\ . cfkm" leqsf]
zlQmnfO{ lglb{i6 lbzfdf lnP/ hfg] of hLjgdf ;sf/fTds wf/0ff /fVb} ;f/f zlQm k|]d, bof /
s?0ff¿kL ;]jfdf nufpFb} cl3 a9\g] JolQm :ju{df cyf{t\ cTolws ;'vdf hfG5 . cfkm"leq
ljgfzs zlQm qmf]w, lx+;f lnP/ lxF8\g] JolQm gs{df cyf{t\ b'vdf hfG5 / b'j} zlQm k|]d / qmf]waf6
kf/ eP/ of To;nfO{ ;Gt'ngdf /fv]/ ljj]sk"0f{ 9ª\un] cl3 a9\g] JolQm df]Ifdf hfG5 . >Ls[i0f
eGg'x'G5– oL tLg zlQmljgf hLjg x'g} ;Sb}g . To;}n] /fd|f] / g/fd|f] sd{ jf s[To ug{sf nflu
s;}n] wSsf lbg] xf]Og, leq ltdLdf s'g zlQmn] sfd ul//x]sf] 5, To;}n] ltd|f] s[To jf sd{
lgwf{l/t x'G5 .
qmf]w / sfd cxª\sf/k|lt ltdL clws ¿kdf ;+nUg eof} eg] ltdL h] rfxFb}gf} Tof] klg
ltdLn] ug{' g} k5{ . h:tf] ls zAb d'vaf6 lgl:sPkl5 To;nfO{ /f]Sg ;lsGg . Pp6f ;Ldf
gfl3;s]kl5 Tof] lkmtf{ x'g ;Sb}g . To:t} sfdjf;gfnfO{ dgn] rfx]sf] cj:yfdf /f]Sg ;lsG5 .
To:t} qmf]w klg Pp6f tx;Ddaf6 lkmtf{ ug{ ;lsG5 t/ ;Ldf gf3]kl5 lkmtf{ x'g ;Dej x'Fb}g .
ha;Dd sfd, qmf]w kmsf{pg ;lsg] cj:yf lyof] Tof] tx;Dd xfdL logLx¿nfO{ ;xof]u u5f}{+ / ha
;Ldfaflx/ x'G5 / kmls{g c;Dej x'G5 clg xfdL o:tf] s[To cfkm"nfO{ s;n] u/fof] eG5f}+ . x/]s
j[lQ Pp6f ;Ldf;Dd xfd|f] xftdf x'G5 t/ ha xfd|f] ;xof]uaf6 To;n] cfˆgf] cflwkTo hdfpF5

nf]suLtf– 112
cWofo–#
To;a]nf xfd|f] a'l4 aflx/ x'G5 . clg xfdLn] grfx]/ klg of] :jtM 3l6t x'G5, clg bf]if xfdL
c¿nfO{ yf]kg{ vf]H5f}+“ .
jf:tjdf hLjgdf ;a} s'/fx¿ zlQmn] ub{5g\ t/ leq ulx/fOdf logLx¿n] ug]{ s[To xfd|f]
;xof]uaf6 dfq} x'G5 . s'g} JolQm jf zlQmn] xfdLnfO{ sfd, qmf]w, nf]esf] j[lQdf lnP/ hfg] xf]Og,
xfd|f] leqL ;xof]uaf6} of] ;Dej x'G5 . >Ls[i0f ch{'g;Fu eGg'x'G5– k|s[ltsf] cfˆg} lgod 5,
To;nfO{ a'em]/ ;dtf jf ;Gt'ngdf /xL ljj]s / >4f /fvL ;fIfL efjdf pknAw x'g ;s]df
lrGtfsf] laifo g} x'Fb}g . o:tf] cj:yfdf h] x'G5 Tof] ;a} k/dfTdfn] u/]sf] 7fg] x'G5 t/ ha;Dd
ltdL ;dtf / ljj]sdf pknAw x'Fb}gf} / leq cf;lQmnfO{ kf]if0f lbP/ To;nfO{ hGdfO/fV5f} eg]
To;sf] lhDd]jf/L ltd|f] cfˆg} x'G5 .
/l;og n]vs ˆof]bf/ bf]:tf]Jf:sL (Fyodar Dostoevsky) sf] pkGof; Crime and
Punishment df /f];s'lng gfdsf] Pp6f kfq 5, h;n] x/]s lbg cfˆgf] 3/ cufl8sL Pp6L
a'9LnfO{ b]VYof] . tL dlxnf cfˆgf ufpF7fpFsf dflg;x¿nfO{ ;fdfg aGwsL /fv]/ Aofhdf k};f
lblGyg\ . pgsf sf]xL klg cfkmGt lyPgg\ . pgL b'i6 k|j[lQsL lyOg\ / cfkm"n] lbPsf] k};fsf] Aofh
r';]/ lnlGyg\ . /f]:s'lng hf] Pp6f ljBfyL{ xf] pm cfˆgf] ‰ofnaf6 tL dlxnfn] u/]sf] Jojxf/
x]l//xGYof] . ul/a ?Gy], lrRofpFy], cg'/f]w uy]{ t/ tL dlxnfdf s'g} bof efj hfUb}gYof] . tL ;a}
36gfx¿nfO{ nfdf] ;dob]lv b]Vb} cfPsf] /f]:s'lngnfO{ of] a'9LnfO{ lsg s;}n] dfb}{g eGg] nfUYof] .
of] d/L eg] ;os8f}+ JolQm h;n] logL;Fu k};f lnPsf 5g\, pgLx¿nfO{ /fxt jf d'lQm t x'GYof] .
/f]:s'lngnfO{ sltko cj:yfdf cfkm}+ uP/ a'9Lsf] uw{g lgdf]l7lbpmF ls h:tf] klg nfUbYof] . t/
km]l/ pm ;f]RYof]– dnfO{ s] dtnj p;n] d]/f] s] lauf/]sL 5 / Û of] b[Zo jiff}{+;Dd rln/Xof] .
Pslbg /f]:s'lngnfO{ klg k/LIffsf nflu sn]hdf k};f hDdf ug{'kg]{ ;do cfof] t/ p;;Fu k};f
lyPg . To;}n] pm klg tL dlxnf;Fu Aofhdf k};f lng uof] . p;n] hdfgtdf cfˆgf] 38L tL
a'9LnfO{ lbof] . a'9Lsf cfFvf sdhf]/ lyP . To;}n] 3fddf uP/ Tof] 38L x]b}{ lyOg\, crfgs
/f]:s'lngsf] dgdf qmf]w p7\of] / p;n] tL a'9Lsf] 3fF6L lgdf]7]/ xTof u¥of] . p;nfO{ of] 36gf
s;/L 36\of] yfxf klg ePg . xTof ul/;s]kl5 p;nfO{ cfk""mn] gug''{kg]{ sfd u/]sf] dx;''; eof] .
To;kl5 pm ToxfFaf6 efu]/ uof] clg /ftel/ d}n] pgsf] xTof s;/L u/“]+ eGb} ;f]Rg yfNof] .
o:t} ch{'g >Ls[i0fnfO{ ;f]lw/x]sf 5g\– grfxFbf grfxFb} anft\ s;}n] g/fd|f] sd{df s;/L
wSsf lbG5 . /f];s'lngn] u/]sf] of] xTof s;}n] u/fPsf] xf]Og, of] t ljut b'O{ jif{b]lv p;n] cfˆgf]
qmf]w, lx+;f¿kL zlQmnfO{ /; k|bfg u¥of], qmf]wsf] ljif km}nfof] / xTofsf] tof/L lapsf] ¿kdf
cfkm"leq tof/ u¥of]≤ of] To;}sf] kl/0ffd xf] . lap 5bf{v]l/ olt 7'nf] j[If aG5 eg]/ s;}nfO{ klg
yfxf x'Fb}g . dgdf qmf]w, sfdjf;gf xfdL cfkm“}+ /f]K5f}+“, zlQmx¿ ltgnfO{ klqmG5g\ clg tLg
zlQmx¿ ;Œj, /h / tdn] cf–cfˆgf sfo{ ;'? ub{5g\ . xfdLn] oxfF qmf]wsf] lap /f]Kof“}+ eg] ;f/f
hut\af6 qmf]wnfO{ ;fy lbg] tdf]u'0fsf zlQmx¿ xfdLlt/ aUg yfN5g\ . xfdLn] k|]d /f]Kof}+“ eg] ;f/f
hut\af6 z'e zlQmx¿ xfdLlt/ aUg yfN5g\ . xfdLn] ;fIfLefj /fVg]lalQs} ;f/f hut\sf zlQmx¿
;Gt'ngdf x'G5g\ . >Ls[i0f eGg'x'G5– o; hLjgdf t s]jn tLg zlQmx¿ 5g\ . x] ch{'g Û ltdL
cfkm"leq h;sf] lap /f]K5f}, ToxL zlQm ;lqmo eP/ sfd ug{ yfN5 . /hf]u'0faf6 pTkGg sfd g}
qmf]w xf] . o;nfO{ ltdL k/d zq' hfg .
k/dfTdfn] cfˆgf] cfgGbsf nflu hut\ agfpF5g\ / To;df lg?2]Zo efjaf6 ;f/f s'/fx¿
lgwf{/0f eP/ ;~rflnt x'G5g\ . cfgGb ;bf p2]ZoljxLg x'G5 . k/dfTdfsf] ;[li6 cfgGbsf nflu

nf]suLtf– 113
cWofo–#
x'G5 . k|To]s u'0fsf] cfˆgf] ljz]iftf x'G5 . cd[t klg dfqfeGbf a9L vfP d[To' x'g ;S5 . hLjgsf]
lgoddf td;\\ cj/f]ws zlQm geP s]xL klg /f]lsFb+}g . t/ s'g} JolQm cj/f]ws zlQmdf dfq lge{/
ePdf vt/f x'G5 lsgeg] c¿ b'O{ zlQmx¿ klg Tolt g} cfjZos x'G5g\ . hxfF tLgj6f zlQm
;Gt'ngdf x'G5g\, To;} If0fdf JolQm u'0faf6 aflxl/G5 / k/dfTdfsf] cg'e"lt ub{5 . >Ls[i0fsf] k"/f
of]u ;dtf of]u xf] lsgeg] hLjg Pp6f ulx/f] ;Gt'ng xf] / o;df tndfly x'Fbf To;sf] ;Gt'ng
lalu|G5 . k|s[ltn] cfˆgf] lx;fan] sfd ul/ g} /xG5 . oL tLg u'0fljgf ;[li6 /xFb}g . xfdL leqsf
td / /hf] u'0fnfO{ a/fa/ ¿kdf /fVg] k|of; ug{'k5{ . ha b'j} u'0fdf ;Gt'ng x'G5 clg ;Œjtkm{
xfd|f] ofqf ;'? x'G5 . b'O{sf] larsf] ;fwgfn] JolQm ;Œjdf k'Ub5 . ;fw' b'O{ u'0fnfO{ lht]/ ;Œjdf
k'Ub5 . h;n] /hf]u'0f / ;Œjsf larsf] ;Gt'ng sfod ug{ ;S5 Tof] ;Gt x'G5 / hf] k|s[ltsf oL
tLg} u'0fsf] ;Gt'ng u/]/ logaf6 kf/ x'G5 ta pm u'0fftLt x'G5 / k/dfTdfdf k|j]z ub{5 . To;}n]
k|s[lt lqu'0ffTds 5 / k/dfTdf u'0fftLt 5 .
w"d]gflj|ot] jlXgo{yfbzf]{ dn]g r .
oyf]Na]gfj[tf] ue{:tyf t]g]bdfj[td\ ..#*..
h;/L w'jfFn] cfuf], dn of w'nf]n] P]gf, uef{zo of ;fngfnn] e|"0f 9flsPsf] x'G5, To;/L g}
of] hLjfTdfsf] 1fg klg ljifo–jf;gf¿kL sfdn] 9flsPsf] x'G5 ..
cfj[t+ 1fgd]t]g 1flggf] lgToj}l/0ff .
sfd¿k]0f sf}Gt]o b'ik"/]0ffgn]g r ..#(..
x] sf}Gt]o Û 1fgLhgx¿sf] ljj]s Pjd\ z'4 r]tgfnfO{ klg slxNo} t[Kt gx'g] cfuf] h:t}
OlG›ohGo sfdjf;gf¿kL zq'n] lgTo 9fs]sf] x'G5 ..
>Ls[i0f eGg'x'G5– h;/L w'jfFn] clUg 9flsPsf] x'G5, w'nf]n] P]gf 9flsPsf] x'G5, lap cfˆgf]
vf]nn] 5f]lkPsf] x'G5, o:t} dg'iosf] r]tgf p;sf] jf;gfn] 9flsPsf] x'G5 . h;/L ue{ lemNnLn]
9flsPsf] x'G5 To;} u/L dg'iosf] cfTdf p;sf] sfdgfn] 9flsPsf] x'G5 . 1fg dg'iosf] :jefj xf]
hf] oxLF / clxn] ljBdfg 5 . 1fg s'g} pknlAw xf]Og / xfdL;Fu geP/ ef]ln kfOg] klg xf]Og .
xfdL;Fu h] 5}g, Tof] xfdLn] slxNo} klg kfpg ;Sb}gf}+“ . xfdL;Fu ePsf] s'/f dfq xfdLn] kfpg
;S5f}+ . h;/L w'jfFdf cfuf] n's]sf] 5, w'jfF x6\g] lalQs} cfuf] k|s6 x'G5 . ;"o{nfO{ afbnn] 9fs] klg
afbn x6\g] lalQs} ;"o{ k|s6 x'G5 / ;"o{nfO{ kfpg'kb}{g s]jn afbn x6\g' dfq k5{, ;"o{ t k|s6 g}
5 . h:tf] lap vf]nn] 9flsPsf] x'G5 t/ To;sf] cGto{df j[If ToxfF n's]sf] x'G5, hf] ck|s6 5 /
ef]ln Tof] k|s6 x'G5 . To:t} 1fg s]jn ck|s6 5, hf] ef]ln k|s6 x'G5 .
o;sf] cy{ c1fgL JolQm klg Tolt g} 1fgn] el/Psf] x'G5 hlt k/d 1fgL x'G5 . c1fgL;Fu
1fgLsf] eGbf a9L 1fg x'G5 . cfuf] t hlt 1fgL;Fu 5, Tolt g} c1fgL;Fu klg x'G5 t/ p;Fu w'jfF
klg x'G5 . h'g lbg c1fgLnfO{ 1fg pknAw x'G5 ToxL lbg oxL cfuf]nfO{ 9fSg] w'jfF jf ;"o{nfO{
9fSg] afbn x6] h:tf] 1fg dfq afFsL x'G5 / c1fg x6\5 . aflx/L cfj/0f ha x6\5, ta leqsf]
Hof]lt k|s6 x'G5 . c1fgL JolQmdf klg 1fgsf] cl:tTj 5, To:t} xfdLdf cxª\sf/ x'Fbf klg
k/dfTdf xfdL leq l:yt x'G5 . JolQm hlt g} e8lsP klg 1fg hf] p;sf] leq 5 To;af6 e8lsg
;Sb}g . hlt;'s} kfkL JolQm eP klg p;leq /x]sf] k/dfTdf slxNo} klg x6\b}g . O{Zj/ o:tf]
tŒjsf] gfd xf] h;nfO{ xfdLn] x6fpg rfXof}+ eg] klg x6fpg ;Sb}gf}+ . cfuf]n] tfk x6fpg ;Sb}g
Tof] p;sf] :jefj xf] . To;}n] dg'io 1fgnfO{ x6fpg ;Sb}g lsgeg] Tof] dg'iosf] :jefj xf] .

nf]suLtf– 114
cWofo–#
1fgsf] cefj c1fg xf]Og . c1fg¿kL afbnn] 1fg 9flsg' c1fg xf] . c1fg 1fgsf]
ck|s6 cj:yf xf] . >Ls[i0fsf] egfOdf c1fg 1fgsf] cefj xf]Og, c1fg 1fg 9flsPsf] cj:yf xf] .
w'jfF t ljgf cfuf]sf] klg x'g ;S5 t/ cfuf] ljgf w'jfF x'g ;Sb}g . To;}n] 1fgLnfO{ cxª\sf/L x'g
h?/L 5}g / c1fgLnfO{ klg xtf; x'g cfjZos 5}g . hf] 1fgLdf k|s6 5, Tof] c1fgLdf ck|s6
x'G5 . h;/L w'jfFn] cfuf]nfO{ 3]5{ / 5]S5 To;/L g} hLjfTdfnfO{ jf;gfn] 3]5{ . jf;gf g} 1fgdf
afws x'G5 h;n] k|s6 x'g lbFb}g . jf;gf g} leh]sf] bfp/f xf] h;af6 w'jfF p7\5 .
jf;gfd'Qm JolQm ;'Svf bfp/f] xf] . ;'kmL kmls/ kml/b;Fu Pshgfn] ;f]w]– dG;'/sf] xft v'§f
sfl6Fbf klg pgnfO{ lsg b'v ePg, lh;;nfO{ z"nL r9fOFbf pxfFnfO{ s;/L si6 ePg, kml/bn]
Pp6f gl/jn lbP/ o;nfO{ u'bL arfP/ l7s;Fu kmf]8]/ Nofpm eGg''eof] . p;n] eGof]– of] t ;Dej
5}g lsgeg] gl/jn sfFrf] ePsf] / va6f;Fuhf]l8Psf] x'Fbf o;nfO{ ;Unf] ¿kdf cnu ug{ ;lsFb}g .
clg kml/bn] p;nfO{ csf]{ gl/jn lbFb} cnu cnu u/]/ kmf]8]/ Nofpm eGg'eof] . Tof] JolQmn] of]
;'Svf gl/jn rflx ;lhn};Fu cnu–cnu u/]/ Nofpg ;S5' eGof] . kml/bn] ;f]Wg'eof]– ltdL ;'Svf
gl/jn s;/L cnu–cnu kmf]8]/ NofpF5f} < ;'Svf gl/jn ;'s]/ u'bL / vf]n cnu eO;Sg] x'gfn]
cnu ug{ ;lsG5 t/ sfFrf] gl/jnsf] u'bL / vf]n hf]l8Psfn] ;Un} 5'6\6\ofpg ufx|f] x'G5≤ Tof]
JolQmn] eGof] . kml/bn] eGg'eof]– ltd|f] k|Zgsf] pQ/ d}n] lbPF . dG;'/ / lh;; ;'Svf gl/jn x'g\ .
pgLx¿sf] z/L/nfO{ s;}n] rf]6 k'¥ofof] eg] Tof] rf]6 z/L/;Dd dfq k'U5, cfTdf;Dd rf]6 k'Ub}g
t/ xfdLx¿ ;a} sfFrf] gl/jn xf}+, z/L/df rf]6 nfUg]lalQs} xfdLnfO{ klg rf]6 nfluxfN5 .
jf;gfsf] dfGotf h] dnfO{ rflxPsf] 5, Tof] kfOof];\ eGg] x'G5 / ef]ln Tof] lrh kfOof] eg]
jf;gfn] c¿ g} lrhsf] vf]hL u5{ . bz nfvsf] jf;gf ePdf bz nfv k|fKt u/]kl5 Ps s/f]8sf]
jf;gf aG5 . Ps s/f]8 klg k|fKt eof] eg] b; s/f]8sf] jf;gf x'G5 . Tof] klg k|fKt eof] eg]
jf;gf cgGt x'G5 . jf;gfdf h] 5}g To;sf] dfu x'G5 / jf;gf ;bf l/Qm x'G5 hf] slxNo} klg
el/Fb}g . jf;gf slxNo} klg gel/g] x'gfn] xfd|f] cfTdf hf] ck|s6 5, Tof] slxNo} k|s6 g} x'g
kfpFb}g . jf;gf ;bf eljiodf 5 / cfTdf oxLF / clxn] jt{dfgdf g} 5 . To;}n] >Ls[i0f eGg'x'G5–
hf] JolQmsf] lrQ jf;gfdf c8\ls/xG5, To;sf] cfTdf slxNo} k|s6 x'g kfpFb}g . jf;gf lIflth
h:t} x'G5, hf] k/ hldg;Fu hf]l8Psf] h:tf] b]lvG5 / glhsaf6 x]bf{ km]l/ cem k/ h:tf] nfU5 .
hlt k/ uP klg 5'g ;lsGg . jf;gfn] hlxn] klg bf}8fpF5 / ca t k"/f x'G5 eGg] Hf:tf] nfU5
t/ slxNo} klg k"/f x'Fb}g . To;}n] k|fKt gx'g] jf;gfsf] kl5kl5 JolQm bf}l8/xG5 h;n] ubf{
k/dfTdfn] lbPsf] cd"No s'/f hf] p;;Fu 5 To;nfO{ hfGgaf6 pm jl~rt x'G5 .
oxL jf;gfsf] bf}8df 1fg x/fpF5 . of] bf}8df ;bf cfkm";Fu ePsf] s'/f lal;{G5 . jf;gf g}
c1fg xf] . cfTdfsf] :d/0f ug]{ xf] eg] jf;gfsf] lj:d/0f x'g}k5{ . OR5fk|lt Wofg hfg' :jod\k|lt
Wofgaf6 r'Sg' xf] . To;}n] >Ls[i0f eGg'x'G5– 1fg s;}sf] klg x/fpFb}g, s]jn 1fg lj:d/0f dfq
x'G5 . k/dfTdf xfd|f] k'gM :d/0f xf], k/dfTdf xfdLleq ;b}j x'g'x'G5 . k/dfTdf eGbf glhs xfd|f]
sf]xL klg 5}g . Zjf; hf] aGb eof] eg] k|f0f lgl:sG5 To;eGbf klg glhs k/dfTdf x'g'x'G5 .
xfd|f] ;f/f kL8f, b'v ulx/fOdf Pp6} 5 lsgeg] xfdLn] xfd|f] s]G›df /x]sf] k/dfTdfnfO{ lal;{Psf
5f}+ . w'jfFn] cfuf]nfO{ 5f]k]sf] 5, p;sf] s'g} cl:tTj g} 5}g hf] laNfs'n gePsf] h:tf] 5 . To;nfO{
g t sf6\g ;lsG5 g aflx/ 7]n]/ lgsfNg ;lsG5 . tŒjljgfsf] w'jfFn] cfuf] h:tf] tŒjnfO{ klg
n'sfpg ;S5 . cfufn] ;a} s'/f v/fgL agfpg ;S5 t/ w'jfFnfO{ hnfpg ;Sb}g lsgeg] w'jfF s]xL
klg xf]Og . To:t} dg'ioleqsf] 1fgnfO{ p;sf] jf;gfn] 3]b{5 . jf;gf olb s]xL ePsf] eP 1fgn]

nf]suLtf– 115
cWofo–#
To;nfO{ sfl6lbGYof] t/ of] klg w'jfF h:t} xf] . jf;gf xfdLdf k}bf ePkl5 To;n] xfdLnfO{ k"/f
3]b{5 .
>Ls[i0fn] Pp6f csf]{ k|tLs klg k|:t't ug{'ePsf] 5 . h:t}– P]gfdf dn hDb5 t/ w'nf],
dn hd]/ P]gfnfO{ k6Ss} km/s kb}{g . w'nfsf] y'k|f] g} P]gfdf hd] klg P]gfsf] cl:tTj ;dfKt x'Fb}g,
pm P]gf g} /xG5 . w'nfn] P]gfnfO{ 9fs]h:t} jf;gfn] r]tgfnfO{ 9fs]sf] 5 . >Ls[i0fn] dn zAbsf]
k|of]u ug{'ePsf] 5, dnsf] cy{ kmf]x/ jf w'nf] xf] . jf;gf dn of kmf]x/ h:tf] b'u{lGwt x'gfsf
sf/0f jf;gf slxn] klg gofF j:t' k|fKt gu/Lsg k"/f x'Fb}g . hLjgsf ;f/f b'u{Gw k/tGqtfaf6
cfpF5 . hLjgsf] ;f/f ;'uGw :jtGqtfaf6 k|fKt x'G5 . jf;gfn] k/tGq agfpF5 . olb s'g} k'?if
:qLdf df]lxt eof] eg] pm :qLsf] bf; x'G5 . olb wgk|lt df]lxt eP jf;gf wgsf] bf; x'G5 To:t}
kbk|lt df]lxt eP kbsf] bf; x'G5 . jf;gfn] el/Psf] JolQm slxNo} klg ;'ulGwt x'Fb}g . jf;gf
k"/f ePkl5 klg lrQ b'vL x'G5 / ;Gt'i6 x'Fb}g . o:tf] cj:yfdf r]tgf b'u{Gwn] el/Psf] dnaf6
9flsG5 / xfdLnfO{ kmf]x/sf] kqsf af/]df yfxf x'Fb}g lsgeg] xfdL Tof] b'u{Gwsf] klx/f] x'G5f“}+ . olb
jf;gf ;'uGw xf] eg] To;af6 b'v k|fKt gx'g'kg]{ xf] t/ jf;gfaf6 b'v g} b'v kfOG5, To;}n] of]
;'uGw xf]Og, b'u{Gw xf] .
>Ls[i0f eGg'x'G5– b'u{Gwo'Qm dnn] P]gf 9fs]h:t} jf;gfn] r]tgfnfO{ 9fs]sf] x'G5 . P]gfsf]
pbfx/0f lbg'sf] sf/0f P]gfsf] cl3 hf] cfpF5 ToxfF lrq lgdf{0f x'G5, ToxfF sf]xL gePdf s'g} tl:a/
aGb}g / Sofd]/fdf h:tf] lrq e08f/0f klg x'Fb}g . hf] JolQm jf;gfaf6 d'Qm x'g ;S5 p;sf] lrq
P]gfh:t} x'G5 . sf]xL cufl8 cfP tl:a/ b]lvG5, gcfPdf vfnL b]lvG5 . s;}nfO{ cufl8 cfpg
klg eGb}g / s;}sf] lrqnfO{ hDdf u/]/ klg /fVb}g . o:tf] cj:yfdf k'u]sf] JolQmnfO{ s'g} klg
s'/fn] kljF|mb}g jf 5'Fb}g . lrqx¿ cfpF5g\ / hfG5g\ . P]gf cfˆgf] z'4tfdf eP h:t} JolQm klg
To:t} z'4tfdf x'G5 . xfd|f] lrQ eg] Sofd]/fdf lrq lnPh:t} cj:yfdf x/bd /xG5 . s;}n]
dlxgflbg cl3 ufnL u/]/ lal;{P klg lrQdf Tof] ufnL e08f/0f eP/ /x]sf] x'G5 / u'lGh/xG5 .
P]gfh:tf] cj:yfdf k'u]sf] JolQm g} cgf;Qm x'g ;S5 / To;a]nf lrqx¿ cfpF5g\, hfG5g\ t/
p;nfO{ s]xL km/s kb}{g . >Ls[i0f ch{'gnfO{ ToxL eGb} x'g'x'G5– ltdL P]gfh:t} 1fgsf lglDt
pknAw xf]pm, w'nf]nfO{ x6fpm, w'jfFnfO{ x6fP/ 1fgsf] Hof]ltsf] bz{g u/ . cfˆgf] lrQnfO{ P]gf
h:t} agfpm, hxfF lrqx¿ cfpmg\ / hfpmg\ t/ ltd|f] lrQdf af;gfn] s'g} k|df0f gagfcf];\ /
ltdL vfnL xf]pm .
OlGb|ofl0f dgf] a'l4/:oflwi7fgd'Rot] .
Pt}lj{df]xoTo]if 1fgdfj[To b]lxgd\ ..$)..
OlG›ox¿, dg / a'l4 g} sfd, jf;gf, OR5f cflbsf cf>o:yn x'g\ . To;}n] hLjfTdfsf]
1fgnfO{ g} logLx¿n] cfR5flbt u/]/ df]lxt u/fpF5g\ ..
t:dfŒjldlGb|of0ofbf} lgoDo e/tif{e .
kfKdfg+ k|hlx Xo]g+ 1fglj1fggfzgd\ ..$!..
>Ls[i0f eGg'x'G5– x] ch{'g Û klxn] ltdL OlG›ox¿nfO{ jzdf /fv]/ 1fg / lj1fg -cfTd1fg_
nfO{ gfz ug]{jfnf dxfg\ kfkL of] sfdnfO{ ank"j{s df/ ..
>Ls[i0f eGg'x'G5– x] ch{'g Û OlG›ox¿ dg, sfdgf / jf;gfsf d"n;|f]t x'g\ . log}sf sf/0f
jf;gfsf] ;Ddf]xg p7\5 / hLjfTdfnfO{ 3]b{5 . oxL ljiffQm em/gf km'6\g] ;|f]t xf] / log}n]
hLjfTdfnfO{ e8\sfpF5 . ltdL klxn] o;nfO{ jz u/ . ltdL o;nfO{ df/ of o;nfO{ ;dfKt

nf]suLtf– 116
cWofo–#
ul/b]pm . of] df/ jf ;dfKt ul/b]pm eGg] zAbsf sf/0f e|flGt pTkGg ePsf] 5 . OlG›o / dgnfO{
df/ eGg] egfOaf6 sltko JolQmx¿nfO{ s] nfUof] eg] OlG›onfO{ sf6 cyf{t\ cfFvf kmf]8, v'§f
sfl6b]pm, h;sf sf/0f jf;gfsf] k5fl8 bf}l8g' gk/f];\ t/ OlG›ox¿nfO{ jf;gfsf nflu v'§f, cfFvf
/ cGo OlG›ox¿sf] s'g} h?/t x'Fb}g eGg] yfx} 5}g . nFu8f / cGwf JolQm klg jf;gfdf Tolt g}
hf]8n] kl5 nfU5g\ h:tf] ls ;anfª\u JolQm bf}l8P/ efUg ;S5g\, cfFvfn] b]Vg g;s]sf] ;'Gb/tf
leqL cfFvf jf sNkgfaf6 b]Vg ;S5g\ . v'Nnf cfFvfn] x]g]{ JolQm a? jf;gfaf6 p7\g ;S5 t/
cfFvf ljgfsf] JolQm slxNo} klg jf;gfd'Qm x'Fb}g .
k|s[ltnfO{ s'lNrof] eg] ljs[lt k}bf x'G5 / k|s[ltnfO{ ¿kfGt/0f u¥of] eg] To;af6 h]
hlGdG5 Tof] ;+:s[lt aG5 . OlG›osf] lj/f]wL s[i0feGbf sd JolQm vf]Hg ;lsGg . >Ls[i0f pbf; /
?Gr] JolQm x'g'x'Gg . >Ls[i0f h:tf] xF;d'v / gfRg] JolQmTj k[YjLdf vf]Hg sl7g 5 . To;}n]
>Ls[i0f OlG›onfO{ s'lNrg] s'/f eGg ;Sg'x'Gg . of] >Ls[i0fsf] JolQmTjsf] l7s ljk/Lt x'G5 . hf]
JolQm afF;'/L ahfpFb} gfRb5 / grfpF5, hf] h'g]nL /ftdf gfRb} 5 o:tf] JolQmsf] d'vaf6
OlG›onfO{ s'lNrg] s'/f cfpg c;Dej 5 . of] do"/d's'6df ;';lHht k|]daf6 el/k"0f{ JolQmTj h;n]
hLjgnfO{ ;jf{ª\utfdf :jLsf/ ub{5 o:tf] lrQjfnf JolQmn] dfg{' eg]sf] s'lNrP/ dfg{' cjZo
eg]sf] xf]Og .
OlG›ox¿n] b'vdf lnP/ hfG5g\ Tof] ;fFrf] xf] / of] b'vdf cxª\sf/ n's]sf] x'G5 . of] yfxf
gkfpg] tyfslyt JolQmx¿n] cfkm"nfO{ g} of] ;'g]/ lx+;f ul//x]sf 5g\ . of] t ¿kfGt/0f xf]Og, z'4
lx+;f xf] . >Ls[i0fsf] egfO OlG›osf] ¿kfGt/0f xf], lx+;f ug{' xf]Og . s'g} klg OlG›o df/]/ db}{g
s]jn ¿kfGt/0faf6 dfq d5{ . OlG›onfO{ dfg{ vf]Hof] eg] To;n] s}og\ u'0ff ljs[lt / ljlIfKttf
hGdfpF5 . OlG›o df/]/ slxNo} klg db}{g, h'g OlG›onfO{ dfg{ vf]h]sf] xf] Tof] OlG›o s}og\ u'0ff
zlQmzfnL eP/ cem k|antfk"j{s xfdLnfO{ rnfpF5 . OlG›o :jod\ ;an eP/ dflns gagL 5fof
h:tf] eP/ cf1fn] rNg'k5{ . ;fIfL JolQmsf OlG›ox¿ 5fof eP/ cfb]zdf rN5g\ . hf] cfkm"nfO{
stf{ ;lDemG5, pm g} OlG›ox¿sf] jzdf x'G5 . hf] cfkm"nfO{ OlG›osf] dflns ;lDemG5, pm
OlG›ox¿sf] jzeGbf aflx/ x'G5 clg ;f/f OlG›ox¿n] :jtM ;dk{0f ub{5g\ .
OlGb|ofl0f k/f0ofx'l/lGb|o]EoM k/+ dgM .
dg;:t' k/f a'l4of]{ a'4]M k/t:t' ;M ..$@..
OlG›ox¿nfO{ :y"n z/L/eGbf >]i7, anjfg\ / ;"Id dflgPsf] 5 . tL OlG›ox¿eGbf >]i7 dg,
dgeGbf >]i7 a'l4 / a'l4eGbf cToGt >]i7 cfTdf 5 ..
olb xfdL OlG›ox¿nfO{ jzdf /fVg' xfd|f] zlQmeGbf aflx/sf] s'/f xf] eGg] ;f]R5f} eg] Tof]
unt x'g] 5 / dxfg\ e'n klg x'g] 5 . OlG›ox¿nfO{ jzdf ug{' sl7g 5 t/ c;Dej eg] 5}g .
xfdL k"0f{ xf}+ / xfd|f] OlG›o xfd|f] Pp6f lx:;f dfq xf] . cfFvf ljgf xfdL x'g ;S5f}+ t/ xfdLljgf
cfFvf x'g ;Sb}g . >Ls[i0f eGg'x'G5– OlG›ox¿df ltd|f] jz t 5 t/ ltdLn] slxNo} To;nfO{ :d/0f
u/]sf 5}gf} . ltdL OlG›osf dflns xf} t/ ltdL cfkm}F p;sf] bf; ag]sf 5f} . OlG›oeGbf 6f9f /
;an Pjd\ >]i7 dg 5, dgeGbf k/ ;an Pjd\ >]i7 a'l4 5, a'l4eGbf k/ ;an Pjd\ >]i7 cfTdf
5 . hf] hlt k/ of 6f9f 5, Tof] Tolt g} zlQmzfnL x'G5 . zlQmzfnL hlxn] klg cGTodf x'G5,
lsgeg] p;n] ;a} s'/fnfO{ ;XDffN5 h:tf] ls j[Ifsf] tnsf] h/fn] ;f/f j[IfnfO{ ;XDffn]sf] x'G5 .
x] ch{'g Û dg OlG›oeGbf zlQmzfnL 5 / dgn] rfXof] eg] s'g} klg OlG›onfO{ tTsfn /f]Sg
;S5 . dg ;lqmo eof] eg] OlG›o tTsfn /f]lsG5≤ hxfF dg x'G5 ToxfF OlG›o hfG5 . OlG›osf]

nf]suLtf– 117
cWofo–#
zlQm dgaf6 cfpF5 . dgeGbf kl5 a'l4 5, a'l4 hxfF 5 ToxfF dg hfg'k5{ . xfdL a'l4nfO{ dgsf]
;dy{gdf k|of]u u5f}{+ . a'l4 dgeGbf k/ / dfly 5 . /ftL k|uf9 lg›fdf hxfF dg /xFb}g ToxfF klg
a'l4 l:yt x'G5 . dg t ljrf/x¿sf] hf]8 xf] . laxfg p7]/ xfdL eG5f}+– /ftL /fd|f] lg›f cfof] . of]
ld7f] / cfgGbbfos lg›f k¥of] eg]/ a'l4n] hfGb5 . ;dy{ JolQmsf] a'l4n] dgnfO{ rnfpF5 .
a'l4eGbf k/ cfTdf 5 . a'l4n] cfTdfsf] s'/f dfg]df JolQm kf/ x'g ;S5 .
Pj+ a'4]M k/+ a'b\Wjf ;+:tEofTdfgdfTdgf .
hlx zq'+ dxfafxf] sfd¿k+ b'/f;bd\ ..$#..
x] dxfafx' Û a'l4eGbf >]i7 cyf{t\ ;"Id, anjfg\ / cToGt >]i7 cfTdfnfO{ hfg]/ / a'l4åf/f
dgnfO{ jzdf /fvL ltdL of] sfd¿k b'h]{o zq'nfO{ df/ ..
>Ls[i0f eGg'x'G5– cfˆgf] k/d pmhf{ zlQmnfO{ lrg]/ cyf{t\ cfˆgf] k/d pmhf{ zlQm
k/dfTdfsf] g} zlQm xf] eGg] hfg]/ OlG›onfO{ jzdf /fv . dgnfO{ a'l4n] jzdf /fv, a'l4sf]
afu8f]/ k/dfTdfsf] xftdf b]pm . o;f] u¥of} eg] ltdL of] b'h]{o jf;gfaf6 aflx/ x'g] 5f} . hf] hlt
ulx/fOdf 5 Tof] TolQ g} zlQmzfnL x'G5 . ulx/fOdf ePsf] cfTdf ;a}eGbf zlQmzfnL x'G5 . To;}n]
x] ch{'g Û ltdL ulx/fOdf ePsfnfO{ g} ;~rfng ug{ b]pm, dflysf] cfj/0fnfO{ ;~rfns gagfpm .
OlG›o ;fwf/0ftof oflGqs ¿kdf cfbtcg';f/ rNb5g\ lsgeg] xfdLn] dgåf/f ltgnfO{ ;~rfng
u/]sf xF'b}gf}+“ . xfdLn] OlG›onfO{ cfˆgf] ;Qf x:tfGt/0f u/]sf 5f}+ . o; l:yltdf xfdLn] dgnfO{
lardf Nofpg'kg]{ x'G5 . ;r]tgfk"j{s, xf]l;of/ eP/ sfo{ u¥of“}+ eg] OlG›osf] zlQm dgdf sdhf]/
x'G5 / dgsf] zlQm OlG›odf a9\g yfN5 .
km]l/ a'l4n] dgnfO{ ;~rflnt u/f}+“ . xfdL t a'l4sf] k|of]u dgn] s'g} lrhnfO{ ;dfwfg ug{
g;Sbf dfq u5f}{+ . uf8L rnfpFbf dg cfˆgf] ofqf ul//x]sf] x'G5 t/ Od/h]G;Ldf a|]s nufpg'
k/]df eg] dg tTsfn aGb x'G5 / a'l4sf] sfd ;'? x'G5 . xfdL a'l4nfO{ ha p;sf] ;]jfsf] h?/t
x'G5, ta dfq af]nfpF5f}+ cGoyf dgn] cfˆgf] sfd ul//x]sf] x'G5 . a'l4n] dgnfO{ ;~rfng ug{'k5{ .
ha dgn] ;kgfsf] dxn agfpg yfN5, ta a'l4nfO{ lardf NofP/ dg s] ;f]lr/x]sf] 5 eg]/
b]vfpg'k5{ . o:tf] cj:yfdf dgsf hfnf]x¿ 6'6\5g\ . a'l4 lardf cfpFbf dgsf] cj:yf lzIfs
sIffdf cfpFbf ljBfyL{x¿sf] eP h:t} x'G5 / dg 8/fpg yfN5 . dg s]jn ;kgf b]Vg ;S5,
p;;Fu s'g} ljj]s / ljrf/sf] zlQm x'Fb}g . ljrf/sf] zlQm a'l4;Fu x'G5 . To;}n] a'l4nfO{ lardf
Nofpg cfjZos x'G5 / dgsf sfdx¿nfO{ a'l4n] hfu?s eP/ ug{ nufpg'k5{ . o;f] ug]{lalQs}
dg bLg x'G5 .
a'l4 klg k/d xf]Og . To;}n] o;nfO{ klg ;a} s'/fx¿ ;'lDkg x'Fb}g . a'l4sf] jzdf JolQm
eof] eg] cxª\sf/L x'G5 . a'l4df 7'nf] cxª\sf/ cfpF5 . a'l4 ;f]Rg ljrf/ ug{ ;S5 t/ hLjgsf]
;To cuDo / a'l4sf] lgoGq0feGbf aflx/ 5 . hLjg o:tf] /x:ok"0f{ 5, h;nfO{ a'l4n] dfq vf]Ng
;lsFb}g . a'l4 klg ha ;d:ofdf k5{, ta dfq k/dfTdfnfO{ ofb u5{ . ha;Dd a'l4 b'vdf kb}{g,
ta;Dd k/dfTdfnfO{ ofb ub}{g . Pp6f JolQmsf] pkrf/ ubf{ ub}{ ha p;sf] :jf:Yo cj:yfaf/]
8fS6/n] hjfkm lbG5, ta dfq p;nfO{ eujfg\sf] ofb cfpF5 . To;}n] x] eujg\ Û dnfO{ af6f]
b]vfpm eGg yfN5 . a'l4 ha xfb{5, ta ;dk{0f ug{'sf] s'g} cy{ x'Fb}g . ha ;kmntf / ;'vn] ;fy
lbO/x]sf] x'G5 To; a]nfdf g} s'g} JolQmn] k/dfTdfsf] :d/0f ub}{ a'l4nfO{ ;dk{0f u¥of] eg] Tof]
a]nf a'l4sf] ;xL ;dk{0f x'G5 / a'l4 k/dfTdfsf] xftdf x'G5 . OlG›onfO{ dgsf] xftdf ;'Dkf}F,
dgnfO{ a'l4df / a'l4nfO{ k/dfTdfsf] r/0fdf ;dk{0f u/f}F . >Ls[i0f ch{'gnfO{ eGg'x'G5– h;n]

nf]suLtf– 118
cWofo–#
cfkm"nfO{ ;dlk{t ub{5 Tof] JolQm b'h]{o sfdgfaf6 kf/ x'G5, cyf{t\ p;nfO{ k/dfTdf pknAw
x'G5 .
ç tT;lblt >Ld∫ujb\uLtf;"klgifT;' a|XdljBfof+ of]uzf:q]
>Ls[i0ffh{'g;+jfb] sd{of]uf] gfd
t[tLof]›WofoM ..#..

nf]suLtf– 119
cWofo–#

nf]suLtf– 120
cWofo–$
ç >Lk/dfTdg] gdM
rf}yf] cWofo
1fgsd{;GGof;of]uM

>L eujfg'jfr .
Od+ ljj:jt] of]u+ k|f]QmjfgxdJood\ .
ljj:jfGdgj] k|fx dg'l/Ijfsj]˜a|jLt\ ..!..
eujfg\n] eGg'eof]– of] cljgfzL Pjd\ hLjfTdf / k/dfTdflarsf] ;DaGw a'emfpg] ljlzi6
1fg d}n] ;j{k|yd ;"o{nfO{ lbPsf] lyPF, ;"o{n] j}j:jt dg'nfO{ / j}j:jt dg'n] cfˆgf lk|o k'q /fhf
OIjfs'nfO{ lbP ..
;To ;doeGbf ;gftg 5 . ;Tosf] hGd / d[To' x'Fb}g To;}n] ;To gofF jf k'/fgf] x'Fb}g .
;dosf ;Ldfleq x'g] ;a} kl/jt{gLo x'G5 eg] ;dosf ;Ldfaflx/ x'g] dfq ckl/jt{gLo x'G5 .
>Ls[i0f eGg'x'G5– x] ch{'g Û d}n] ltdLnfO{ h] eGb} 5' ToxL s'/f d}n] ;"o{nfO{ klg ;[li6sf] k|f/Dedf
eg]sf] lyPF . ;a} k|f/De ;doleq} x'G5 ;doaflx/ s'g} k|f/De x'g ;Sb}g . To:t} ;a} cGt klg
;doleq g} x'G5 . >Ls[i0fsf] egfOsf] tfTko{ ;To ;doeGbf aflx/ 5 / ToxL ;To ;"o{nfO{ klg
pxfFn] eGg'ePsf] lyof] .
Wofgsf] ulx/fOdf JolQmx¿n] ;j{k|yd k|sfzsf] cg'ej ub{5g\ . JolQmsf] cxª\sf/ ha
ljnLg eP/ z"Go x''G5, ta k|sfz dfq z]if /xG5 / JolQm ;doeGbf klxn]sf] cj:yfdf k'U5 .
s[i0fsf] cy{ oxL ;To d}n] k|sfz cyf{t\ ;"o{nfO{ klxn] eg]sf] lyPF eGg] xf] . o; hut\sf] k|f/Desf]
klxnf] 36gf / clGtd 36gf klg k|sfz g} xf] . >Ls[i0f oxfF k|sfznfO{ ;"o{ eGg'x'G5 . pxfF eGg'
x'G5– d}n] ;"o{nfO{ klxn] eg]sf] lyPF lsgeg]] k|sfz ;a}eGbf klxn] x'G5 . ;"o{kl5 k|sfzsf k'q
j}j:jt dg'nfO{ ;"o{n] eg]sf lyP clg pgsf k'q /fhf OIjfs'nfO{ dg'n] eg]sf lyP . >Ls[i0f d}n]
eg]sf] lyPF eGg'x'G5 . >Ls[i0fsf] z/L/ hf] ch{'gsf] cufl8 5 Tof] z/L/ t clxn]sf] pkb]zeGbf
s]xL jif{cufl8 dfq hlGdPsf] xf] / s]xL jif{kl5 labf x'g] 5 . s[i0fsf] egfOsf] cy{ c¿ g} …dÚ xf] .
lh;;nfO{ Pshgfn] k|Zg u/]– ca|fxdsf ;DaGwdf tkfO{+sf] s] ljrf/ 5, ca|fxd lh;;eGbf w]/}
cl3sf ox'bLx¿sf] k}uDa/ x'g'x'G5 . lh;; eGg'x'G5– ca|fxdeGbf klg cl3 d lyPF . of]
dl/odsf 5f]/f lh;;sf] af/]df elgPsf] xf]Og, ca|fxd t lh;;eGbf xhf/f}F jif{ cl3 x'g'x'GYof] .
lh;;n] z/L/sf] xf]Og, k/dfTdtŒjsf] s'/f ug{'ePsf] xf] .
>Ls[i0f ;f}o{ huTf\sf] ToxL klxnf] 36gf eGg] qmddf dg' Pjd\ OIjfs'sf af/]df klg
eGg'x'G5, hf] xhf/fF} jif{cl3 x'g'x'GYof] . >Ls[i0fn] d}n] ;"o{nfO{ eg]sf] lyPF eGg'sf] cy{ oxfF s[i0f
JolQmsf] ¿kdf xf]Og ;dli6sf] ¿kdf af]Nb} x'g'x'G5 . >Ls[i0f ch{'gnfO{ ;dosf] aflx/ 36]sf]
36gfsf af/]df k/dfTdfsf] ¿kdf eGb} x'g'x'G5 . s[i0f k"/f ;do b'O{ w/ftndf pleP/ s'/f
ug'{x'G5 . hf] jQmJo ;doeGbf aflx/ 5, ToxfF s[i0f k/dfTdf h:t} eP/ af]Ng'x'G5 / hf] jQmJo
;dosf ;Ldfleq 5 ToxfF s[i0f ch{'gsf] ldqsf ¿kdf af]Ng'x'G5 . pko'{Qm Znf]sdf >Ls[i0fn]
;"o{nfO{ eg]sf] eGg] egfO hLjgsf] k/d ;To, k/d pmhf{åf/f elgPsf] xf] / oxL ;To ;"o{n]
dg'nfO{, dg'n] cfˆgf k'qnfO{ eGg'sf] tfTko{ ;do cnu cnu x'Fb}g eGg] xf] . oxfF eGg] JolQm /

nf]suLtf– 121
cWofo–$
;'Gg] JolQm cnu x'g ;S5g\ t/ ;To ToxL x'G5 . ;Tosf ;DaGwdf cg]s hfGg] JolQmx¿n] cf–
cfˆgf] z}nLdf cf–cfˆgf] tl/sfaf6 cg]s k|sf/n] Pp6} s'/f eg]sf 5g\ .
pklgifb\n] h] eG5, a'4 ToxL s'/f eGg'x'G5 t/ leGg s'/f elgPsf] h:tf] nfU5 . oxfF af]Ng]
JolQm / ;'Gg] JolQmx¿ ablnP/ o'u;Fu} efiff klg ablnof] . dxfjL/n] h] eGg'x'G5, Tof] j]bdf
elgPsf] s'/f g} eGg'x'G5 t/ efiff ablnof] . af]Ng] JolQm / ;'Gg] JolQmx¿ ablnP / slxn]sfxLF
efiffsf] kl/jt{gn] b'O{ JolQmx¿n] eg]sf] egfO ljk/Lt h:tf] klg nfUb5 . dg'io hfltsf] hLjgdf
o;af6 7'nf] b'3{6gf 3l6t ePsf] 5 . lxGb", O:nfd, O;fO{, af}4, h}g, l;v cflb wd{ Ps csf{sf
lj/f]wL / zq' x'g\ h:tf] nfUb5 . oL cnu–cnu wd{x¿sf ;To klg cnu–cnu 5g\ h:tf] k|tLt
x'G5 t/ ;To Pp6} 5≤ o;df s'g} leGgtf 5}g . cnu–cnu o'udf cnu–cnu JolQmnfO{ elgPsf]
x'Fbf leGgh:tf] efg dfq ePsf] xf] . wfld{s JolQm ToxL x'G5 h;n] oL ;a} lj/f]wx¿df klg
;TonfO{ hfGb5, cGoyf k/:k/df lj/f]wL ;To b]Vg] JolQm wfld{s x'g ;Sb}g .
>Ls[i0f oxfF l7s oxL ;To klxn] klg elgPsf] lyof] eGg'x'G5 . pxfF df}lns x'g] bfaf klg
ug{'x'Gg / d}n] g} klxnf]k6s eg]sf] lyPF klg eGg'x'Gg / ch{'gnfO{ klg ;To klxnf] k6s ;'lg/x]sf
5f} klg eGg'x'Gg . >Ls[i0f eGg'x'G5– of] s'/f gofF xf]Og t/ df}lns xf], h'g d"n;Fu ;DalGwt 5 .
of] s'/f hxfFaf6 ;a} hlGdPsf 5g\, ToxLF;Fu ;DalGwt 5 . ;Tosf] cg'ej x'g] JolQmnfO{ ;To
klxn] s;}n] hfg]sf] 5}g / d}n] dfq hfg]sf] 5' eGg] k|tLlt x'g ;S5 . >Ls[i0f eGg'x'G5– oxL s'/f
xhf/f}+“ k6s cgGt JolQmx¿n] eg]sf 5g\ . ;Tosf ;DaGwdf s[i0f k"jf{u|x/lxt x'g'x'G5 . s[i0fsf]
hf]8 ;Todf 5≤ To;}n] pxfF eGg'x'G5– hf] ;To xf] ToxL d ltdLnfO{ eG5' . dxfjL/ klg eGg'x'G5–
deGbf klxn] kf/;gfy, Cifegfyn] / g}ldgfyn] klg oxL eg]sf lyP . a'4 eGg'x'G5– deGbf klxn]
hf] a'4 eP, h;n] hfg] / b]v], pgLx¿n] klg oxL eg] . oL ;a} JolQmx¿ gofF tyf k'/fgf] eg]/
bfaf ul//xg'ePsf] 5}g s]jn ;To, ;To g} x'G5 elg/xg'ePsf] 5 . ;"o{ xfdL gx'Fbf klg lyof], xfdL
;dfKt ePkl5 klg x'G5 . To;}n] of] ;"o{ gofF / k'/fgf] xf]Og . xfdL gofF / k'/fgf x'G5f“}+, cfpF5f“}+ /
hfG5f“}+ t/ ;To cfˆgf] 7fpFdf c6n x'G5 . >Ls[i0f eGg'x'G5– ;"o{nfO{ eGbf klg ;To ToxL lyof] /
h'g lbg ;"o{n] cfˆgf 5f]/f dg'nfO{ eg] To; a]nfdf klg ;To ToxL lyof] / dg'n] cfˆgf 5f]/f
OIjfs'nfO{ eGbf klg ;To ToxL lyof] . s[i0fn] ch{'gnfO{ eGbf klg ;To ToxL 5 . lxhf] ;To hxfF
lyof], cfh klg ToxLF 5 / ef]ln xfdL sf]xL gx'Fbf klg ;To ToxL c6n ¿kdf /xG5 .
Pj+ k/Dk/fk|fKtldd+ /fhif{of] ljb'M .
; sfn]g]x dxtf of]uf] gi6M k/Gtk ..@..
x] k/Gtk Û ;+;f/df of] k/dlj1fg u'?–lzio k/Dk/fsf dfWodaf6 /fhlif{x¿n] hfg] . nfdf]
;dosf] cGt/fndf of] of]u gi6 xf]Og n'Ktk|foM eof] ..
of] k/dlj1fg u'?–lzio k/Dk/faf6 /fhlif{x¿n] hfg] h'g k[YjLaf6 nfdf] ;dosf] cGt/fndf
n'Kt k|foM eof] . k/Dk/fsf] cy{ 6«]l8;g (Tradition) xf]Og . 6«]l8;gsf] cy{ /Lt Pjd\ k|rlnt
Joj:yf xf] t/ k/Dk/fsf] cy{ km/s 5 . k/Dk/fsf] cy{ c+u|]hLdf Continum x'g ;S5 . ;Gtlt
k|jfx cyf{t\ l;nl;nf g} k/Dk/fsf] cy{ xf] . >Ls[i0f eGg'x'G5– k/Dk/f cGtu{t g} Clifx¿n] of]
;TonfO{ Ps csf{sf dfWodaf6 hfg] . >Ls[i0f h'g k/Dk/fsf] s'/f ub}{ x'g'x'G5 Tof] zf:qsf] geP/
hfGg] JolQmx¿sf] k/Dk/f xf] . >Ls[i0fn] ;"o{nfO{ zf:qsf dfWodaf6 xf]Og l;w} eGg'ePsf] xf] .
;To ;b}j k/dfTdfaf6 JolQm;Fusf] l;wf ;+jfb xf] . xfdLn] k/Dk/fsf af/]df a'‰g] u/]sf] cy{ unt
xf] . k/Dk/fsf] cy{ ;To x:tfGt/0f / cfˆgf] hfgsf/L c¿nfO{ lbP/ hfgsf/ agfpg' klg xf]Og .

nf]suLtf– 122
cWofo–$
k/Dk/fsf] cy{ hfGg] JolQmx¿sf] lardf Pp6f s8L x'g' xf], h;nfO{ cl3 klg w]/}n] hflg;s]sf 5g\
/ kl5 klg c¿x¿n] hfGg ;Sg] 5g\ . ;To ;"o{h:tf] ;bf rlDs/x]sf] x'G5 h;n] cfFvf vf]n]/ x]¥of]
To;n] ;TonfO{ hfGg ;S5 .
>Ls[i0f eGg'x'G5– Tof] ;Tosf] k/Dk/f n'Ktk|foM eof] . ;To n'Kt of gi6 x'g ;Sb}g To;}n]
>Ls[i0f n'Kt eof] eGg'x'Gg s]jn n'Ktk|foM eof] eGg'x'G5 . ;To olb n'Kt g} eof] eg] To;sf] k'gM
cfljisf/ ;Dej x'Fb}g / To;nfO{ vf]Hg klg ;lsFb}g . ;To ;b}j n'Ktk|foM x'G5 t/ of] n'Kt g} eg]
x'Fb}g . Pp6f ls/0f dfq eP klg cGwsf/n] el/Psf] xfd|f] dgdf of] l:yt /xG5 . h:tf] ls 3/sf
‰ofn 9f]sf aGb u/] klg Pp6f ;fgf] Kjfnaf6 ;"o{sf] ls/0f cfPh:tf] ;To;Fu xfd|f] ;DaGw alg g}
/xG5 / To;} ls/0fsf] k|sfzaf6 xfdL ;"o{nfO{ k'gM vf]Hg ;S5f}+“ . x/]s sfnv08df ;Tosf] Pp6f
ls/0f df}h'b g} /xG5 h;af6 xfdL n'Ktk|foM ;TonfO{ vf]Hg ;S5f“}+ t/ olb of] ls/0f klg ljnLg
eof] eg] o;nfO{ vf]Hg] s'g} pkfo g} /xFb}g . l7s o;}u/L hfg]sf] ;Tosf] k/Dk/f ;'g]sf] ;Tosf]
k/Dk/fdf x/fpF5 . ›i6fsf] k/Dk/f ;|i6fsf] k/Dk/fdf x/fpF5 . la:tf/} zf:qsf] ;d"x hDdf x'G5 /
1fgsf] ls/0f o;df 8'a]/ x/fpF5 . xfdL zf:qnfO{ g} s07:y ug{ yfN5f}+“ clg zf:qaf6 g} xfdLnfO{
1fg k|fKt x'g] 5 eGg] nfUg yfN5 . o; l:yltdf ;Tosf] l;wf vf]h aGb x'G5 / xfdL pwf/f]
;Todf afFRg yfN5f“}+ .
zf:qx¿sf] ;fd"lxs d?e"lddf klg ;To n'Kt x'g ;Sb}g s]jn n'Ktk|foM dfq x'G5 . olb
s;}n] zf:qsf] y'k|f]df klg ;To vf]h]/ kfpg ;Sof] eg] ToxfF klg ;To pknAw x'g ;S5 . t/
To;nfO{ lrGg sl7g 5 lsgeg]] xfdL ;To;Fu kl/lrt g} 5}gf}+“ . To;}n] Tof] zf:qx¿sf] y'k|f]nfO{
vg]/ lgsfNg] sfo{ sl7g x'G5 / xfdL ;To gkfP/ e8lsg klg ;S5f“}+ . cfh o:t} cj:yf ljBdfg
5, lxGb" lxGb"sf] zf:qdf x/fPsf] 5, d';ndfg, O;fO{ pgLx¿s} zf:qdf x/fPsf 5g\ . ha
df]xDdb, lh;;, dxfjL/, a'4nfO{ 1fg eof], ta pxfFx¿;Fu s'g} zf:q g} lyPg . hfGg] k|lqmof ;bf
cFWof/f], df}g clg zflGtdf pknAw x'G5 . xfdLx¿ hfGgsf nflu zAbsf] dfu{af6 ofqf u5f“}{+ .
JolQmn] zf:qaf6 vf]Hbfvf]Hb} ylst eP/ o;nfO{ aGb u/]/ l;wf ;Tosf] dfu{af6 lglSnPdf ;To
k|fKt x'g ;S5 . JolQmn] ha zAbnfO{ df}gdf ¿kfGt/0f u5{ ta dfq ;Tosf] l;wf vf]h k|f/De x'g]
5.
;To n'Kt x'g] csf]{ sf/0f Pp6f ;To hfGg] JolQmn] csf]{ ;To hfGg] JolQmnfO{ eGb}gg\
lsgeg] To;sf] s'g} k|of]hg g} x'Fb}g . pbfx/0fsf nflu dxfjL/n] hfg]sf] ;To ghfg]sf] JolQmnfO{
eGg'kg]{ x'G5 / ToxfFaf6 ;d:of plAhG5 . ghfGg] JolQmn] hfGg] JolQmaf6 elgPsf] s'/f p;n]
a'√b}g / cfkm"n] cy{ nufPsf] s'/f ;'g]/ a'‰5 . xfdL ToxL ;'Gg ;S5f}+“, hf] xfdL hfGb5f“}+ / leqsf]
dgn] ;Tosf] s'/f ;'g]/ klg a'‰b}g . >Ls[i0fn] eg]sf] s'/f ch{'gn] ;'g]/ a'em]sf eP s[i0fnfO{ ca
af]Ng s]xL afFsL g} /xg] lyPg . hfGg] JolQmx¿n] ghfGg] JolQmx¿;Fu af]Ng'kg]{ x'G5 / pgLx¿n]
;'g]/ cfˆgf] cy{ lgsfN5g\ hf] pgLx¿sf] cfˆgf] cy{ x'G5 oxL :jfefljs sl7gfOsf sf/0f ;To
n'Ktk|foM x'G5 .
P8dG8 js{ (Edmund Burke) ljZjsf] ;fdflhs Pjd\ /fhg}lts Oltxf; n]Vb} lyP .
Oltxf; n]Vg] qmddf pgsf] kGw| jif{ lalt;s]sf] lyof] h;cGtu{t sl/a Oltxf; n]Vg] cfwf sfd
;DkGg eO;s]sf] lyof] . cxf]/fq k9\g] / n]Vg] sfd dfq pgL ub{y] . Pslbg pgsf] 3/sf] 5]pdf
xNnfvNnf ;'? eof] . klxn] t js{n] Wofg lbPgg\ t/ xNnf a9]kl5 pgL aflx/ s] ePsf] xf] eg]/
a'‰g lg:s] . glhs} Ps JolQmsf] xTof ePsf] lyof] . Tof] xTofsf ;DaGwdf ;fIfLx¿ ljleGg s'/f

nf]suLtf– 123
cWofo–$
ub}{ lyP . sf]xL eGb} lyP xTof ug]{n] l7s u¥of]– of] t unt JolQm lyof] . sf]xL eGb} lyP xTof/f
unt lyof]– of] JolQm t /fd|} lyof] . xTofsf] ljj/0fdf klg JolQmx¿sf] cnu–cnu ljrf/ jf
aofg lyof] . sf]xL eGb} lyP xTof/f lhDd]jf/ 5 / sf]xL eGb} lyP xTof/fn] afWo eP/ xTof u/]sf]
xf] . P8dG8 js{n] kGw| jif{ sfd u/]sf] lstfadf cfuf] nufP / n]v]– d]/f] 3/sf] k5fl8 s;}sf]
xTof x'Fbf cfFvfn] b]Vg] 36gfsf k|ToIfbzL{x¿sf] egfO t olt km/s 5 eg] kfFr xhf/ jif{cl3 s]
ePsf] lyof] eGg] s'/f kfFr xhf/ jif{kl5 ;To n]Vg ;lsFb}g≤ t;y{ of] Joy{sf] sfd xf] . js{n]
n]v]sf 5g\ Oltxf; ;/f;/ em'6f] syf xf] / ;To Oltxf; n]Vg g} ;lsFb}g .
>Ls[i0fn] af]Ng] lalQs} ;To ablng nfUof] / csf]{ JolQm sxfF k'Ug] lalQs} o;sf] ¿k
ablnP/ n'Kt x'g ;'? eof] . ;To af]Ng] lalQs} ;'Gg] JolQmsf] Ifdtfsf] cefjsf] sf/0f n'Kt x'g
yfNb5 ;fy} af]Ng] k|lqmofdf klg ;To n'Kt x'G5 . ;To clt lj/f6\ 5 / zAb ;ÍL0f{ 5 . ;TonfO{
ha zAbdf /fVg] r]i6f x'G5, ToxfFaf6 sl7gfO ;'? x'G5 . To;}n] x/]s hfGg]jfnfx¿ eG5g\– ;To
;a} eGg ;lsFb}g . hf] eGg rfx]sf] xf] Tof] eGbfeGb} 5'6\b5 . laxfg ;"o{ pbfPsf] ;'Gb/tfsf]
cj:yf, r/fr'?ËLx¿n] uLt ufPsf], j[Ifx¿df km"n km'Nb} u/]sf] / k|;Gg b]lvPsf] s'/f zAbdf
s;}nfO{ j0f{g ug{'k¥of] eg] cfkm"n] cg'ej u/]sf] wldnf] tl:a/ klg eGg ;lsFb}g lsgeg]] xfdL h]
eG5f}+“, ToxfF ;"o{sf] ls/0f / tfk x'g] 5}g . ToxfF kIfLx¿sf] uLtsf] ;ËLt x'g] 5}g, ToxfF j[Ifsf]
xl/ofnL klg x'g] 5}g / ToxfF laxfgsf] xfjfsf] :jR5kg x'g] 5}g . To;df km"nx¿ km'Ng] efjx¿
klg x'Fb}g . laxfgsf] WofgdUg ;dflw:y ¿ksf] j0f{g zAbdf ug}{ ;lsFb}g . clg of] j0f{g ;'Gg]
JolQmn] ha c¿nfO{ To;sf af/]df atfpg yfN5g\ To;a]nf ;To n'Kt x'g ;'? x'G5 . s]xL t eGg]
k|lqmofdf g} n'Kt x'G5 . clg Tof] ;'Gg] JolQmn] ;'g]sf] e/df c¿nfO{ ;'gfpF5 clg ;To n'Kt x'g
yfN5 .
To;}n] >Ls[i0f eGg'x'G5– ;To n'Ktk|foM 5 t/ ;To olt t lglZrt ¿kdf afFRb5 ls
To;sf] k|Tole1f ug{ ;lsof];\ . ;To ;bf n'Ktk|foM x'G5 t/ n'Ktk|foM eP/ klg ;To ljBdfg
x'G5 . ;fy} ;To hlt;'s} n'Ktk|foM eP klg c;To x'Fb}g . ;bf ;Tosf] wldnf] k|ltWjlg z]if g}
/xG5 . hfGg] JolQmn] Tof] k|ltWjlgnfO{ lrGg ;S5g\ / Tof] k|ltWjlgsf] k|Tole1f ug{ ;S5g\ . ;To
bz{g xf] / of]u To;sf] åf/ xf] . ;To hfGg ;lsG5 / h;af6 ;TonfO{ hfGg ;lsG5 Tof] dfu{ of]u
xf] .
/fhlif{sf] cy{ Clift'No /fhf eGg] xf] . Clif Tofusf] k|tLs xf] / /fhf TofuL eP /fhlif{
sxnfpF5 . Clif geO{sg t /fhf /fhlif{ x'g ;Sb}g . /fhfdf Tofusf] zlQm x'g}k5{ . :jfdL /fdn]
cd]l/sfsf tTsfnLg /fi6«klt hf] pxfFnfO{ e]6\g cfPsf lyP, pgnfO{ cfkm" afbzfx ePsf] atfpg'
eof] / eGg'eof] d afbzfx x'F lsgeg]] ddf s'g} rfxgf / dfu ca afFsL 5}g . dnfO{ ca s'g}
s'/fn] klg nf]e pTkGg x'Fb}g . o;sf/0f klg afbzfx h:tf] nfU5 ls hab]lv cfˆgf ljrf/x¿
5f]8]+, To;kl5 ;a} cfˆgf] dfq nfU5 / ;f/f b'lgofF / a|Xdf08 d]/f] xf] eGg] nfU5 . ha cfkm"leq
x]5{' clg cgGt ;DklQ jf sf]if / ;fd|fHo kfpF5' . o:tf] k|j[lQ ePsf] JolQm /fhlif{ x'G5 . /fhlif{
s]xL gu/L ;a} s'/f k|fKt ub{5g\ / kfpgsf nflu s]xL ub}{gg\ . s]xL gug{' eGbf sl7g sfo{ s'g}
klg 5}g . /fhlif{ jt{dfgdf k"0f{ lj>fd / ;dk{0f efjn] afFRb5 .
; Pjfo+ dof t]˜B of]uM k|f]QmM k'/ftgM .
eQmf]˜l; d] ;vf r]lt /x:o+ Xo]tb'Qdd\ ..#..

nf]suLtf– 124
cWofo–$
eujfg\ >Ls[i0f eGg'x'G5– ToxL k'/ftg of]u Pjd\ ljlzi6 1fg hf] cflbsfndf d}n] g} atfPsf]
lyPF . ;dosf] nfdf] cGt/fndf l5GgleGg ePsf] jf cb[Zo ePsf] ToxL /x:odo / pQd 1fg cfh
d}n] ltdLnfO{ eg]+ lsgeg]] ltdL d]/f lk|o eQm Pjd\ ldq klg xf} ..
hLjg Ct'x¿ h:t} kl/jt{g eO/xG5 . uf8Lsf] kfª\u|f h:t} Pp6f l:y/ g3'Dg] lsnfdf
c8]/ rSsf 3'ld/xG5 . cyf{t\ ;f/f kl/jt{g s'g} ckl/jt{gdf cfwfl/t x'G5 . b[Zo cb[Zodf, d[To'
cd[tdf, kbfy{ k/dfTdfdf Pjd\ 3'Dg]jfnf ;+;f/ g3'Dg] ckl/jt{gzLn ;+;f/df lge{/ x'G5 . ;f/f
s'/f ljk/Ltdf lge{/ x'G5 . To;}n] hf] b]lvG5, To;df dfq sf]xL /f]lsof] eg] pm /x:oaf6 jl~rt
x'G5 . b[Zodf hf] cb[ZonfO{ vf]Hg ;S5 pm /x:o;Fu kl/lrt x'G5 . >Ls[i0f eGg'x'G5– ToxL k'/ftg
of]u ;To xf] hf] ;bfaf6 rlncfPsf] 5 . of] ToxL ;To xf] hf] Clifx¿n] hfg] . hf] ltdLnfO{ d k'gM
eG5' . d ltdLnfO{ ToxL eG5' hf] ;bfb]lv 5 . ;Todf cfˆgftkm{af6 s]xL hf]8\g klg ;lsFb}g /
gofF klg agfpg ;lsFb}g . ;TonfO{ ls t xfdL hfGg ;S5f}+“ of t ghfGg] lh2L u/]/ c1fgtfdf
/xG5f}+“ . xfdLn] hfg] jf ghfg] klg ;To ablnFb}g . xfdL eg] cjZo ablnG5f“}+ . c;To xfd|f]
cfljisf/ xf] t/ ;To c6n 5 hf] slxn] klg ablnFb}g . s[i0f x'Fbf klg ;To lyof] / s[i0f gx'Fbf
klg ;To /xG5 .
;To lgTo 5 / oxL lgTo ;Toaf/] >Ls[i0f ch{'gnfO{ eGg'x'G5– d k'gM ltdLnfO{ eG5'
lsgeg]] ltdL d]/f lk|o ;vf / eQm xf} . s[i0f ;To klg ldq, eQm / ;vfnfO{ dfq atfpg'x'G5,
cGoyf s]xL atfpg'x'Gg h:tf] nfU5 / aflx/af6 em§ x]bf{ s[i0f klg kIfkftL b]lvg'x'G5 . jf:tjdf
>Ls[i0fn] o;f] eGg' k5fl8sf] sf/0f olb ;To ldq, ;vf jf eQm eg]/ atfOPg eg] p;n] ;TonfO{
a'‰g] r]i6f g} ub}{g . o;sf] tfTko{ s[i0fn] eg]sf s'/fnfO{ Wofg b]cf];\ eg]/ s[i0fn] of] ljZn]if0f
hf]8\g'ePsf] xf] . ;TonfO{ hfGg] / a'‰g] tof/L d}qL efjdf ;Dej x'G5 . s[i0fn] t zq'nfO{ klg
atfpg'x'G5 t/ p;n] o;nfO{ Wofg glbg klg ;S5 . ;"o{nfO{ x]g{ cfFvf t vf]Ng'k5{ . ;To hfGgsf
nflu u|x0fzLntfsf] efj cfjZos x'G5 lsgeg]] ;To cgGt Pjd\ ;"Id 5 . ;To hfGgsf nflu
JolQmsf ;a} åf/ v'Nnf x'g'k5{ / e/f];f / >4f cfjZos x'G5 . of] geP ;TonfO{ a'‰g ;lsFb}g .
;To ;bf lgTo, lr/:yfoL / ;gftg 5 . To;}n] ch{'gn] s[i0fsf] s'/f v'Nnf ¿kdf >4fk"j{s ;'g"g\
eg]/ g} >Ls[i0fn] æltdL d]/f lk|o ;vf xf}, To;}n] d ltdLnfO{ km]l/ ;To s'/f eG5'Æ eGg'ePsf] xf] .
xfdLnfO{ lg/Gt/ ofb lbnfOPg eg] xfdL sltko s'/fx¿sf] ofb;Dd ub}{gf}F lsgeg]] xfdL
ulx/f] lj:d/0fsf] cj:yfdf /x]sf 5f}+“ . xfd|f] :d[lt clt bLg 5 / xfd|f] ljj]s cToGt ?U0f 5 . xfdL
ldq, lk|o, cfkmGt ;a}nfO{ e'N5f“}+, c¿nfO{ e'Ng t sl7g 5}g t/ xfdL t cfkm"nfO{ klg e'N5f“}+ /
sl/a sl/a a]xf];Lsf] cj:yfdf x/kn /xG5f“}+ . Psk|sf/n] xfdL ;b}j lg›fdf /xG5f}+“ . qmf]w
ul/;s]kl5 xfdLnfO{ aNn yfxf x'G5, ta;Dd l9nf eO;s]sf] x'G5 sf/0f qmf]w kmsf{pg jf zfGt
ug{ klg ;lsFb}g . ch{'g ;TonfO{ lgs6af6 Åbo vf]n]/ ;'g"g\ / a'em"g\ eg]/ s[i0f k|of; ug{'x'G5 .
olb cfTdLo efj xfdLdf ;[hgf eof] eg] xfd|f] r]tgfsf] tn g} ablnG5 . ;Tosf] bz{g t r]tgfsf]
lzv/af6 dfq x'g ;S5 . s[i0fsf s'/f ch{'gn] cfˆgf] :t/af6 t a'‰g ;Sb}gg\ . o;sf nflu
s[i0fsf] k|of; pgnfO{ r]tgfsf] dflyNnf] :t/df k'¥ofpg' g} xf] . s[i0fn] ldqsf] ;Daf]wg ug'{ ch{'g
s[i0fsf] :t/df cfP/ ;TonfO{ hfGg ;s"g\ eg]/ xf] .
of] rrf{ lzv/ / vf8nsf lar eO/x]sf] 5 / oyfy{df ch'{g g8/fpmg\ eg]/ >Ls[i0f ;a}
k|sf/sf e/f];f lbnfpg] k|of; ug{'x'G5 . s[i0f ch{'gsf] åf/ v'nfpg x/k|of; ug{'x'G5 / ch{'gnfO{
cfˆgf] r]tgf;Fu tfbfTDo u/fpg] k|of; ug{'x'G5 . ha ch{'g s[i0fsf] tn\ jf glhs k'U5g\, ta

nf]suLtf– 125
cWofo–$
dxfjfSo af]Ng'x'G5 . To;eGbf cl3 ljleGg tl/sfaf6 pgnfO{ tof/ kfg]{ k|of; ub}{ x'g'x'G5 .
s[i0fnfO{ h:tf] ;To l;sfpg'kg]{ r'gf}tL c¿ dxfk'?ifx¿nfO{ slxNo} cfPg lsgeg]] o'4sf] d}bfgdf
hxfF ;Í6sf] If0f 5, ToxfF l;sfpg' r'gf}tLk"0f{ / ;jf{lws sl7g sfo{ xf] . To;}n] >Ls[i0f w]/}k6s
ch{'gnfO{ cfˆgf] lgs6 Nofpg] r]i6f ug{'x'G5 tfls pgnfO{ cfZj:t kfg{ ;lsof];\ . uLtfdf w]/} sd
dxfjfSo 5g\, afFsL ;a} ltg}sf lj:tf/ dfq x'g\ .
ch{'g pjfr
ck/+ ejtf] hGd k/+ hGd ljj:jtM .
syd]tlåhfgLof+ Tjdfbf} k|f]Qmjflglt ..$..
ch{'gn] eg]– x] eujg\ Û xh'/sf] hGd clxn] ePsf] 5 / ;"o{b]jsf] hGd klxNo} ePsf] lyof] .
o;y{ xh'/n] g} ;"o{b]jnfO{ of] lj1fg klxn] g} atfpg' ePsf] lyof] eGg] s'/fnfO{ d s;/L a'em"F ..
>Ls[i0fn] ;[li6sf] k"j{;GWofdf d}n] ;"o{nfO{ oxL s'/f eg]sf] lyPF eGg'ePsf] lyof] . To;}n]
ch{'gsf] dgdf k|Zg p7\g' l7s} xf] . s[i0f t ev{/} hlGdg'ePsf] xf] / s;/L pxfFn] ;"o{nfO{ eGg'eof]
xf]nf eg]/ ch{'gn] s[i0f;Fu o:tf] lh1f;f /fVg' klg :jfefljs xf] . >Ls[i0f rfxg'x'G5– ch{'g 5nfª
dfb}{ lzv/df k'u"g\ t/ ch{'g k'gM cfˆg} tn\df cfP/ g} k|Zg u5{g\ . ch{'g cem ;lGbUw x'Fb} k|Zg
u5{g\ . ch{'g s[i0f;Fu xh'/n] ;"o{nfO{ s'g ;To eGg'ePsf] lyof] eGg] k|Zg p7fpFb}gg\ . pgL nfvf}“
s/f]8f}+“ jif{ k'/fgf ;"o{nfO{ xh'/ hf] ev{/} hlGdg'ePsf] 5 To:tf] JolQmn] s;/L eGg'eof] eg]/
;f]Wb5g\ . ch{'gsf] k|Zg k|]dk"0f{ 5}g lsgeg]] k|]ddf k|Zg/lxt e/f];f x'G5 .
>Ls[i0fnfO{ klg yfxf 5– pgsf] Tof] z/L/ t ev{/} hlGdPsf] xf] . ch{'gn] ;f]w]kl5 dfq
yfxf ePsf] xf]Og t/ ch{'gn] s[i0fsf] leqL tŒjnfO{ hfGg] s'g} k|of; u/]sf] kfOFb}g . >Ls[i0f h'g
z/L/sf] s'/f ub}{ x'g'x'G5 Tof] ch{'gsf cufl8 pkl:yt eP/ af]n]sf] z/L/ xf]Og . of] t Tof]
cfTdfsf af/]df eGg'ePsf] xf] h;n] j:qsf] efFtL s}of}+“ z/L/ wf/0f ul/;s]sf] / 5f]l8;s]sf] 5 .
>Ls[i0f To; cfTdfsf] s'/f ub}{ x'g'x'G5 hf] k/dfTdf;Fu d"ntM Psfsf/ 5 / Tof] cfTdf ;"o{eGbf
klxn] klg lyof] / ;"o{ ;dfKt ePkl5 klg /xg] 5 . hxfF;Dd z/L/sf] k|Zg 5 Tof] ;"o{n] xfdL
h:tf nfvf}+“ z/L/nfO{ c:t u/fP/ klg k|sflzt ul//xG5 t/ hxfF cfTdfsf] k|Zg 5 cfTdfn] o:tf
nfvf}+ ;"o{nfO{ ;dfKt kf/]/ klg /lx/xG5 / Tof] tŒj slxn] klg lgEb}g . t/ To;af/] ch{'gnfO{ s'g}
af]w g} 5}g . To;}n] pgL z/L/sf] txsf] g} k|Zg p7fpF5g\ . pgsf] k|Zg >Ls[i0fsf] txaf6 x]bf{
d"v{tfk"0f{ nfU5 .
>L eujfg'jfr
ax"lg d] JotLtflg hGdflg tj rfh{'g .
tfGox+ j]b ;jf{l0f g Tj+ j]Ty k/Gtk ..%..
eujfg\ eGg'x'G5– x] ch{'g Û d]/f / ltd|f w]/} w]/} hGdx¿ eO;s]sf 5g\ . tL ;a} hGdsf af/]
d /fd|/L hfGb5' t/ ltdL hfGb}gf} ..
x] k/Gtk Û ltd|f] / d]/f] cg]s hGd eO;s]sf] 5, ltdL To;nfO{ hfGb}gf} t/ d hfGb5' .
ch{'gnfO{ yfxf gePsf] w]/} s'/f x'g ;S5 t/ JolQmx¿nfO{ eg] h'g xfdL cfkm" hfGb}gf}+, Tof] x'Fb}g
eGg] nfU5 . >Ls[i0f a8f] ;/ntfk"j{s eGg'x'G5– h] ltdLnfO{ yfxf 5}g Tof] dnfO{ yfxf 5 . pxfF
olt k|fdfl0fstfsf ;fy eGg'x'G5≤ pxfFsf] jrg k"/f ;To k|tLt x'G5 . >Ls[i0fh:tf JolQmsf] jrg
bfz{lgssf] h:tf] jrg xf]Og hf] olb o:tf] eP jf olb p:tf] eP eg]/ hf]8]/ eGg ;lsG5 .
>Ls[i0fsf] jrg ;To / k/d x'G5 .

nf]suLtf– 126
cWofo–$
xfd|f k|frLg pklgifb\x¿sf] ha cg'jfb eof] ta klZrdsf JolQmx¿ a8f] ;d:ofdf k/] .
pklgifb\df Clifx¿sf] …a|Xd 5Ú eGg] ;/n jQmJo 5 . klZrdsf bfz{lgsx¿nfO{ olb o:tf] ePdf
jf p:tf] ePdf k/dfTdf x'G5 eGg] ;'Gg] u/]sfn] pgLx¿nfO{ pklgifb\sf] jQmJo crDdsf] nfUof]
h:fdf s'g} bnLn / k|df0f geP/ l;wf jQmJo 5 . klZrddf o:tf] x'gfsf] sf/0f ToxfF Clifx¿ w]/}
sd k}bf eP/ xf] . bfz{lgsx¿n] ts{af6 eGb} cfPsf] x'Fbf pgLx¿nfO{ o:tf] l;wf jQmJonfO{ dfGg
jf :jLsf/ ug{ sl7g ePsf] xf] . ax; / ts{n] cg'ejljgfsf] Pp6f lgisif{ lgsfN5, t/ wd{n]
cg'ejaf6 lgisif{ lgsfN5 . pklgifb\sf Clifx¿n] cfˆgf] cg'ejsf cfwf/df o:tf jQmJo lbPsf
x'g\ .
>Ls[i0f eGg'x'G5– ha d}n] ltdLnfO{ of] k/dlj1fg ;[li6sf] k|f/Dedf ;"o{nfO{ eg]sf] lyPF
eg]+“ Tof] c¿ g} hGdsf] s'/f xf], of] o; hGdsf] s'/f xf]Og . >Ls[i0fsf ;dodf 1fg cfˆgf]
cg'ejsf] cfwf/df lyof], t;y{ ;fx;L lyof] . cfhsf] 1fg pgfG;o k|ltzt cfˆgf] cg'ejsf] 1fg
xf]Og . c¿af6 ;'g]sf] jf hfg]sf] cfwf/sf] 1fg xf], To;}n] of] ;fx;L 5}g . h;n] zf:qaf6 1fg
l;Sof] Tof] sfuhsf] 8'Ëfdf ofqf ug{' h:t} xf] . cfh c1fg a8f] ;fx;L 5 . c1fg olt ;fx;L t
slxn] klg lyPg . rf?jfs\nfO{ O{Zj/ 5}g eGgsf nflu klg xhf/f}+“ k|df0fx¿ k]; ug{' kb{Yof] To;
pk/fGt dfq Pp6f lgiklQ cfpFYof] . cfh gfl:tsn] ;lhn};Fu ljgf blnn cfTdf / O{Zj/ 5}g
eg]/ eGg ;S5g\ .
>Ls[i0f s'g} k|df0f lbg'x'Gg / ;xh ¿kdf eGg'x'G5– ch{'g ltdLnfO{ yfxf 5}g t/ dnfO{
yfxf 5 . ch{'g k|df0f dflu/x]sf 5g\ / s[i0f s'g} k|df0f lbg'x'Gg . ch{'gsf] ;f/f b[li6sf]0f
z/L/s]lG›t 5 . pgL eG5g\– oL d]/f lk|ohg dg]{ 5g\ t/ >Ls[i0f eGg'x'G5 logLx¿ sf]xL klg
db}{gg\ . logLx¿ klxn] klg lyP / ef]ln klg x'g] 5g\ . ch{'gsf] k|Zg z/L/;Fu ;DalGwt 5, hf]
af/Daf/ cg]s ¿kdf cfpF5 . >Ls[i0fn] d[To'sf] ;DaGwdf olt u'Xo s'/f atfO;Sg' ePkl5 ch{'g
km]l/ To:t} z/L/;Fu ;DalGwt k|Zg ;f]W5g\ . xh'/sf] hGd t ev{/ ePsf] xf]≤ ;"o{ t cgflb
sfnb]lv x'g'x'G5 . o;y{ xh'/n] klxn] ;"o{nfO{ s;/L eGg'eof] . >Ls[i0f k|df0f lbg t ;Sg'x'GYof] t/
l;wf pQ/ lbg'x'G5– xfd|f cg]s cg]s hGdsf af/]df …dÚ /fd|f];Fu hfGb5' t/ ltdL hfGb}gf}, cg'ej
ePsf] JolQmn] jQmJo klxn] lbP/ k|df0f kl5 dfq lbG5 t/ cg'ej gePsf] JolQmn] eg] k|df0f
klxn] lbP/ cfk"m hfGb5' h:tf] b]vfpg vf]H5 . s[i0fsf] egfO cg';f/ Pp6f cGwfnfO{ cfFvf ePsf]
JolQmn] ;"o{sf ;DaGwdf ltdLnfO{ yfxf 5}g, t/ d ;"o{nfO{ b]V5' / dnfO{ yfxf 5 eg] h:t} xf] .
chf]˜lk ;GgJoofTdf e"tfgfdLZj/f]˜lk ;g\ .
k|s[lt+ :jfdlwi7fo ;DejfDofTddfoof ..^..
d chGdf, cljgfzL x'F / ;Dk"0f{ a|Xdf08df l:yt k|f0fLx¿sf] O{Zj/ klg x'F t/ klg k|s[ltnfO{
cwLgdf /fv]/ cfˆg} of]udfofsf dfWodaf6 lbJo ¿kdf cjtl/t x'G5' ..
>Ls[i0fn] o; Znf]sdf r]tgf kbfy{df s;/L k|s6 x'G5, k/dfTdf s;/L k|s[ltdf cfljef{j
x'G5, cb[Zo s;/L z/L/x¿nfO{ u|x0f u5{, cnf}lss s;/L nf}lss aG5 / c1ft s;/L 1ft aG5
eGg] af/]df atfpg'x'G5 . >Ls[i0f eGg'x'G5– d c¿ h:t} hGd]sf] xf]Og . o;sf] dtna …dÚ eujfg\
x'F eGg vf]lhPsf] xf] egL ts{ ug]{ JolQmx¿ w]/} 5g\ . d cjtf/ x'F eg]/ s[i0fn] eGg rfx]sf] egL
ts{ ub{5g\ . t/ >Ls[i0f oxfF eGg'x'G5– oxfF hGdg t sf]xL klg hlGdFb}gg\ t/ c¿x¿ hlGdG5f}+
eGg] 7fGb5g\ . ha;Dd hlGdG5g\ eGg] dfGb5g\ ta;Dd d[To'df k|fKt x'G5g\ . pgLx¿sf] dfGotf g}
pgLx¿sf] ;Ldf xf] . oxfF >Ls[i0f d c¿h:t} hGd]sf] xf]Og“ eGg'x'G5 . pxfFsf] egfOsf] k|of]hg hf]

nf]suLtf– 127
cWofo–$
c¿ hfGb}gg\ Tof] d /fd|f];Fu hfGb5' eGg] xf] . >Ls[i0f eGg'x'G5– d chGdf x'F, d]/f] slxn] klg hGd
ePsf] 5}g . hlt k|of; u/] klg xfdL dg]{ 5f} eGg] sNkgf;Dd klg leq cfpFb}g . hlGdPsf ;a}
JolQmx¿ d/]sf] b]Vbf klg Ps lbg d klg dg]{ 5' eGg] ljrf/ xfdLdf cfpFb}g . leq d[To'sf af/]df
s'g} ;DaGw g} hf]l8Fb}g lsgeg] leqsf] tŒj d/0fwdf{ xf]Og chGdf xf] . c;ndf hf] hGdG5, ToxL
db{5 .
>Ls[i0f eGg'x'G5– d chGdf / c1ft x'F≤ To;}n] cd/0fzLn klg x'F . c¿ t hGdG5' /
d[To'df k|fKt x'G5' eg]/ dfGb5g\ t/ d c¿h:tf] xf]Og lsgeg] …dÚ s] hfGb5' eg] d chGdf x'F /
c¿n] klg h'g lbg xfdL chGdf xf} egL hfGg] 5g\ To; lbg pgLx¿ klg d h:t} x'g] 5g\ . s[i0f
h'g chGdf …dÚ sf af/]df eGb} x'g'x'G5 Tof] …dÚ k/d k/dfTdfsf] xf] . cfTdfsf] s'g} hGd 5}g t/
klg z/L/df plqg' eg]sf] of]udfofåf/f k|s6 x'Gf' xf] . of]udfofsf] cy{ olb cfTdfn] rfx]df jf
cfsfª\Iff u/]df s'g} klg z/L/df k|j]z ug{ ;S5 eGg] xf] . cfTdfn] cfsfª\Iff u/]df s'g} klg
z/L/;Fu ;+o'Qm x'g ;S5 . of] ;ÍNkaf6 g} x'G5 . k/dfTdf :jod\ cfkm"nfO{ ;Ddf]xg u/]/ dfq
hldgdf plqg ;S5 . ;Ddf]xgdf leq xfd|f] r]tgfn] h] dfUof] ToxL 3l6t x'G5 .
>Ls[i0f eGg'x'G5– …dÚ k/dfTdf cfˆgf] of]udfofn] z/L/df plqG5' . of] k|s[of t ;bf
;Ddf]xgaf6 g} x'G5 t/ olb sf]xL hfg]/ ;r]t z/L/df plqof] eg] Tof] JolQm cjtf/ k'?ifsf] ¿kdf
lrlgG5 . olb ghfg]/ z/L/df sf]xL plqof] eg] Tof] ;fwf/0f JolQm x'G5 . ;Ddf]xgn] b'j}df sfd
u5{ / Pp6f l:yltdf JolQm k|s[lt;Fu ;Ddf]lxt x'G5 / csf]{ l:ylt hf] cjtf/ k'?ifsf] x'G5 pm
:jod\ ;Ddf]xg eP/ z/L/df plqG5 . ToxfF k|s[ltn] s'g} ;Ddf]xg ug{ ;Sb}g . ;fwf/0ftof xfd|f]
hGd OR5fx¿sf] ;Ddf]xgdf x'G5 . xfdL dbf{ xhf/f“}+ OR5fn] xfdLnfO{ kqm]sf] x'G5 h'g k"/f x'g
kfpFb}gg\ . ltg} sfdgfn] xfd|f] dg k|f0fdf cfˆgf] 3/ agfP/ a;]sf] x'G5 / dgn] k|f0fnfO{ c¿ z/L/
dfu eG5 . zL3| z/L/ n]pm lsgeg]] xfdL ct[Kt 5f“}+, xfdLnfO{ t[lKt rflxof] eg]/ dfu u5{ . dg]{
a]nfsf] clGtd ljrf/ hGdsf] klxnf] ljrf/ x'G5, lardf lg›fsf] s]xL If0f x'G5 / Tof] OR5fn]
xfdLnfO{ ;Ddf]lxt u/]/ csf]{ hGd u/fpF5 .
>Ls[i0f eGg'x'G5– d c¿h:tf] xf]Og . o;sf] cy{ c¿x¿ ;a} OR5f, jf;gfdf ;Ddf]lxt
eP/ z/L/df k|j]z u/]sf x'g,\ pgLx¿nfO{ s]xL klg yfxf 5}g . pgLx¿ hgfj/sf] 3fF6Ldf afFlwPsf]
l;qmLh:t} OR5faf6 afFlwPsf 5g\ . pgLx¿ OR5fsf] kf;f]df afFlwPsf kz'sf efFtL 5g\ . a]xf];,
d"l5{t cj:yfdf g} gofF hGddf k|j]z u/]sf 5g\ . pgLx¿nfO{ g d/0fsf] g t gofF hGdsf] g} s'g}
;Demgf 5 . pgLx¿nfO{ s]jn cGwf] OR5fsf] dfq ;Demgf 5 / pgLx¿ z/L/ k|fKt ug]{lalQs} lTfg}
OR5fx¿nfO{ k"/f ug{df nfU5g\ . hGd–hGdfGt/sf] OR5f hf] k"/f x'g ;s]sf] lyPg To;}nfO{ pgLx¿
k"/f ug{ nfU5g\ . s[i0f hfg]/ g} hlGdg' ePsf] xf], s'g} OR5fsf sf/0f hlGdg'ePsf] xf]Og . s[i0f
h:tf JolQm h;df OR5f cGt eO;s]sf] 5, To:tf JolQmdf s?0ffsf] hGd x'G5 . s[i0f h:tf
JolQm s?0ffsf] sf/0f h] pxfF;+“u 5 To;nfO{ afF8\gsf nflu hGd lnG5g\ . To;}n] pxfFsf] xf];k"0f{ /
r]tg hGd x'G5 / pxfFsf] d[To' klg xf];df hfg]/ x'G5 . hf] JolQmnfO{ cfˆgf] hGd / d[To'sf]
hfgsf/L x'G5 p;n] cfˆgf] ;d:t hGdsf af/]df klg hfGb5 . To;}n] >Ls[i0f eGg'x'G5– ltdLnfO{
cl3Nnf] hGdsf af/]df yfxf 5}g t/ dnfO{ yfxf 5 / d c¿x¿ h:t} d"l5{t ¿kdf xf]Og, ;r]i6
¿kdf cfˆg} of]udfofn] cfkm"nfO{ g} hGdfpg] zlQmsf] k|of]u u/]/ z/L/df pkl:yt ePsf] 5' .
>Ls[i0f Pp6f u'Xo lj1fgsf af/]df atfpFb} x'g'x'G5 .

nf]suLtf– 128
cWofo–$
obf obf lx wd{:o Unflge{jlt ef/t .
cEo'Tyfgdwd{:o tbfTdfg+ ;[hfDoxd\ ..&..
x] ef/t Û ha ha wd{ Pjd\ ;fdflhs sd{–st{Josf] xflg / cwd{ Pjd\ c;fdflhs
lqmofsnfksf] j[l4 x'G5, ta ta d cfkm"nfO{ ;fsf/ ¿kdf dg''io;fd'' k|s6 u5{' ..
kl/qf0ffo ;fw"gf+ ljgfzfo r b'is[tfd\ .
wd{;+:yfkgfyf{o ;Dejfld o'u] o'u] ..*..
;fw' ;Gt dxfk'?ifx¿sf] /Iff / b'i6 Pjd\ c;fdflhs tŒjx¿sf] ljgfzsf nflu / wd{ tyf
;fdflhs dof{bfsf] k'gM :yfkg ug{sf nflu d x/]s o'udf k|s6 x'G5' ..
>Ls[i0f h:tf] JolQm jf;gfn] xf]Og s?0ffn] hlGdg' x'G5 . jf;gf cfˆgf nflu x'G5 eg]
s?0ff c¿sf nflu x'G5 . jf;gf cxª\sf/s]lG›t x'G5 t/ s?0ff cxª\sf/ ljs]lG›t x'G5 . km"nn]
cfˆgf] jf;gf rf/}tkm{ km}nfPh:t} s?0ff klg Pp6f km}nfj6 xf] . >Ls[i0f eGg'x'G5– ha ha wd{
gi6 x'G5, ta wd{sf] ;+:yfkgfsf nflu d o'uo'udf k|s6 x'G5' . ha cwd{sf] k|efj a9\5, ta
cwd{nfO{ x6fpgsf nflu d k|s6 x'G5' . s[i0fsf] …dÚ df ljleGg cjtf/x¿ a'4, dxfjL/, lh;;,
df]xDdb cflb ;a} ;dflji6 5g\ . of] …dÚ JolQmjfbL xf]Og, pxfF eGg'x'G5– wd{sf] :yfkgfsf nflu /
cwd{sf] gfz ug{sf nflu hf] sf]xL cfP klg …dÚ g} cfpF5' . olb cGwsf/af6 k|sfzsf] cg'e"lt
u/fpg sf]xL cfpF5 eg] Tof] …dÚ g} cfPsf] x'G5' . of] …dÚ k/d r]tgf;Fu ;DalGwt 5 . ha s[i0f
h:tf] JolQm jf;gfz"Go x'G5 ta pm s?0ffsf sf/0f km]l/ cfpg ;S5 . o'uo'udf ha s'g} s?0ffsf]
h?/t x'G5, k/dfTdfsf] ¿ksf] s'g} JolQm kmls{P/ cfpF5 t/ To; JolQmsf] s'g} gfd x'Fb}g lsgeg]]
ha;Dd jf;gf x'G5, ta;Dd dfq gfd x'G5 .
df]xDdbn] eg]sf 5g\– deGbf cufl8 klg k/dfTdfn] k7fPsf JolQmx¿ cfPsf 5g\ / d
klg ToxL cw'/f] sd{ ug{ cfPsf] 5' . ha lh;;sf] hGd eof], ta ;f/f b'lgofFaf6 a'l4dfg\
JolQmx¿ k[YjLdf s?0ffn] Ps csf]{ JolQmsf] hGd ePsf] yfxf kfP/ lh;;sf] ufpFdf xhf/f}F
dfOnsf] ofqf u/]/ k'u] . ha a'4sf] hGd eof], To;a]nf lxdfnoaf6 Ps hgf dxfof]uL cl;td'lg
a'4sf] bz{g ug{ cfpg'eof] . a'4sf lktfn] cl;td'lgsf r/0fdf a'4nfO{ /fv]/ cfzLjf{b dfUg'eof]
t/ cl;td'lg ?g yfNg'eof] / eGg'eof]– d]/f] ?g] sf/0f cs}{ 5 . o:tf] JolQmsf] k'gh{Gd ePsf] 5
h;df s'g} jf;gf 5}g . hf] s?0ffn] cfPsf] 5 p;sf] r/0fdf a:gaf6 d jl~rt x'g] 5' lsgeg]]
d]/f] t hfg] a]nf eO;Sof] . d t cfˆg} b'ef{Uosf nflu /f]O/x]sf] 5' . To;}n] clxn] g} b08jt\ u5{' .
ha cwd{ a9\5, wd{sf] gfz x'g yfN5, To;sf] /Iffsf nflu hf] hGd] klg Tof] >Ls[i0f g} x'G5 .
>Ls[i0f s'g} JolQm xf]Og Tof] s?0ffaf6 cfPsf] k|sfz Pjd\ k/dfTdf:j¿k xf] .
k[YjLdf o:tf] s?0ffsf] cfjZostf ;bf 5 lsgeg]] k[YjL cGwsf/ / cwd{n] el/Psf] 5 .
t;y{ oxfF kljq cfTdf s?0ffn] kmls{g' g} k5{ . >Ls[i0f c;fw' / b'i6sf] ljgfzsf nflu / ;fw'sf]
p4f/sf nflu d}n] hGd lnPsf] eGg'x'G5 . b'i6sf] ljgfzsf nflusf] cy{ b'i6nfO{ xTof ug{sf nflu
xf]Og≤ b'i6nfO{ b'i6tfaf6 d'lQm k|bfg u/L b'i6tfsf] gfz ug{sf nflu xf] . b'i6efj x6]df b'i6tfsf]
ljgfz x'G5 . ;fw'sf] p4f/sf nflusf] cy{ h'g o'udf b'i6 x'G5g\, ToxfF ;fw' klg ;fw' x'Fb}gg\ .
;fw'n] cfˆgf] /Iff klg ug{ ;s]g eg] Tof] ;fw'sf] s'g} cy{ x''Fb}g . b'i6tfn] el/Psf] o'udf ;fw'x¿
kfv08L x'G5g\ . ;fw'sf] p4f/sf] cy{ kfv08af6 p4f/ ug'{ xf] . b'i6tfsf] ljgfz x'g ;S5 t/
kfv08 hf] s]jn 9f]+u xf] To;af6 p4f/ dfq ug{ ;lsG5 . ;fw' olb ;fFRr} ;fw' ePdf p;n]
b'i6tfnfO{ :jtM gi6 u5{ . wd{sf] ljgfz ePsf] 7fpFdf ;fw' x'g ;Sb}g . wd{sf] ljgfz ;fw'

nf]suLtf– 129
cWofo–$
gePkl5 dfq x'G5 / ha wd{sf] ljgfz x'G5 ta cwd{sf] k|efj a9\5 . o:tf] cj:yfdf
>Ls[i0fh:tf] r]tgf ;fw'sf] p4f/ / b'i6sf] ljgfzsf nflu s?0ffn] k|s6 x'G5g\ .
hGd sd{ r d] lbJod]j+ of] j]lQ tŒjtM .
ToSTjf b]x+ k'gh{Gd g}lt dfd]lt ;f]˜h{'gM ..(..
x] ch{'g Û h;n] d]/f cnf}lss hGd / sd{sf af/]df /fd|/L hfGb5, To;n] of] z/L/ Tofu
u/]kl5 k'gM o; ;+;f/df ef}lts b]x k|fKt ub}{g, a? d]/} lbJowfd k|fKt u5{g\ . oyfy{df To:tf hLjx¿
d]/} :j¿kdf k|fKt x'G5g\ ..
hLjgdf k|To]s lrh cfˆgf] ljk/Lt;Fu hf]l8Psf] x'G5 . cFWof/f];Fu k|sfz / hGd;Fu d[To'
hf]l8Psf] 5 / h] xfd|f OlG›ox¿n] b]Vg ;S5g\ TfL nf}lss dfq 5g\ . xfd|f OlG›ox¿sf] hut\sf]
gfd nf]s xf] t/ OlG›on] b]Vg ;Sg] eGbf aflx/sf] hut\sf] gfd cnf}lss xf] . OlG›on] kqmg ;Sg]
eGbf aflx/ klg s]xL ;bf cl:tTjjfg\ x'G5 / Tof] cnf}lss ;bf nf]ssf ;fy hf]l8Psf] x'G5 . hf]
JolQm OlG›osf] txdf dfq afFRb5 To; JolQmnfO{ cnf}lsssf af/]df s]xL 1fg x'Fb}g . OlG›ox¿nfO{
g} ;a} xf] eGg] JolQm cnf}lss zlQmsf] a'emfOaf6 jl~rt x'G5 . >Ls[i0f eGg'x'G5– d]/f] of] hLjg
cnf}lss 5 . hLjg t ;a}sf] cnf}lss x'G5 . >Ls[i0f Tof] leqsf] tŒj hf] cnf}lss / ;"Id 5
To;nfO{ hfGg'x'G5 t/ xfdL Tof] cnf}lss tŒjnfO{ hfGb}gf}F . hGd / d[To' b'j} nf}lss x'G5g\ t/
To;leqsf] hLjgwf/f cnf}lss x'G5 . km"ndf ;f}Gbo{, lbof]df Hof]lt Pjd\ z/L/df hLjg ePh:tf]
x''G5 . z/L/df hLjg 5 t/ z/L/ hLjg xf]Og . km"ndf ;f}Gbo{ x'G5 t/ ;f}Gbo{ km"n xf]Og . lbof]df
Hof]lt 5 t/ Hof]lt lbof] xf]Og . >Ls[i0f h'g lbg s'g} JolQmn] cfkm"leqsf] cnf}lss hLjgnfO{
hfGg] 5 ta Tof] JolQm …dh:t}Ú x'g] 5 / …d;FuÚ Psfsf/ g} x'Gf] 5 eGg'x'G5 . of] hfGg] JolQmsf]
hLjg p:fsf] xf]Og k/dfTdfsf] g} x'G5 .
ha kfgLsf] yf]kfn] ;fu/;Fu ldl;P/ ;fu/ ePsf] hfGb5, ta yf]kf yf]kf /xFb}g ;fu/ g}
x'G5 . To:t} ha JolQmn] cfkm"leqsf] c;LdnfO{ hfGb5 To;} kn pm JolQm /xFb}g, c;Ld x'G5 .
To;}n] s[i0fn] hfg]/ g} cfk"mleq c;Ld ePsfn] cfˆgf] hLjg cnf}lss ePsf] eGg'ePsf] xf] .
>Ls[i0f eGg'x'G5– h;n] Tof] cnf}lsssf] bz{g ug]{ 5 Tof] JolQmn] dnfO{ g} kfpg] 5 cyf{t\ …dÚ g}
x'g] 5 / d/]/ klg Tof] JolQmn] gofF hGd kfpg] 5}g a? …dÚ df g} pknAw x'g] 5 . xfdLn]
clxn];Dd ljB't\ b]v]sf 5}gf“}+, ljB't\sf] kl/0ffd dfq b]v]sf 5f} . xfdL h;af6 pks/0fx¿ rnfpF5f}+“
Tof] ljB't\ xf]Og ljB'Tf\sf] kl/0ffd xf] . olb xfdLn] aNa kmf]8\of}+“ eg] ljB't\ km'6\b}g ljB't\ k|s6 ug]{
pks/0f aNa dfq km'6\5≤ ljB''t\ t cb[Zo 5 . To:t} lah'nLaf6 em8\sf nfu]sf] cg'ej klg
ljB't\sf] kl/0ffd xf] ljB't\ xf]Og . o:t} xfdLn] hLjgnfO{ vf]Hof}+“ eg] xfdL kl/0ffd;Fu dfq kl/lrt
x'G5f“}+ . d"n sf/0f leq 5 hf];Fu xfdL cgle1 5f“}+ . j[If hf] b]lvG5 Tof] nf}lss / To;sf] h/f hf]
hldgd'lg /xG5 / b]lv“+b}g Tof] gb]lvg] tŒjsf] gfd cnf}lss xf] . >Ls[i0f eGg'x'G5– of]
cnf}lssnfO{ h;n] hfGb5 Tof] km]l/ z/L/df lkmtf{ x'Fb}g lsgeg]] pm lj/f6\ z/L/;Fu Psfsf/ x'G5 .
km]l/ p;nfO{ ;;fgf z/L/df hGd lng] cfjZostf x'Fb}g . To;}n] o:tf] JolQm …dÚ df g} ;dflxt
eP/ Ps x'G5 . cnf}lssnfO{ lrGg] JolQmsf] ;f/f cl:tTj g} cfˆgf] 3/ x'G5 clg p;nfO{ ;fgf 3/
agfO/xg cfjZos kb}{g . To;}n] of] ;TonfO{ hfGg] JolQmsf] hLjg d]/} h:tf] lbJo / cnf}lss
x'G5 .
lh;; klg s[i0f h:t} eGg'x'G5 t/ ga'‰g] JolQmn] pxfFnfO{ z"nLdf r9fP . To;a]nf pxfFn]
eGg'eof]– d / cfsfzdf a:g] k/dfTdf b'j} Ps} xf}+ t/ ga'‰g]x¿n] pxfFn] cfkm"nfO{ O{Zj/ 7fg]sf]

nf]suLtf– 130
cWofo–$
cf/f]k nufP . pgLx¿n] lh;;nfO{ lrGg ;s]gg\ . pxfFn] elg/xg'ePsf] lyof]– ca t …dÚ sxfF
afFsL 5', k/dfTdf g} …dÚdf k|j]z ul/;s]sf] 5 . ox'bL hut\df lh;; klxnf] JolQm x'g'x'GYof] h;n]
3f]if0ff ug{'eof] …dÚ / …k/dfTdfÚ Ps} xf}+“ . To;}n] pgLx¿n] o;nfO{ clt¿k dfg]/ pxfFnfO{ z"nLdf
r9fP . dG;'/nfO{ klg d';ndfgx¿n] s'/} ga'emL sf6]/ df/] . pxfFn] cgn xs …dÚ g} k/dfTdf x'F
eGg'eof] / d';ndfgx¿n] of] t HofbtL eof] eGg] 7fg]/ pxfFnfO{ d[To'b08 lbP . >Ls[i0fsf]
jrgnfO{ hfg]/ xf]Og kl/kfngf u/]/ xfdLn] pxfFnfO{ eujfg\sf] ¿k 7fg]/ k"hf u¥of“}+ . lh;;sf]
jrg klg oxL lyof] t/ To;sf] cfzo ga'em]/ pxfFnfO{ kmfF;Ldf r9fOof] . >Ls[i0f eGg'x'G5– …dÚ
ltd|f] eljio x'F / ltdL ef]ln h] x'g ;S5f} Tof] …dÚ cfh eO;s]sf] 5' . t/ xfdLn] of] s'/f a'‰g
;s]gf}+ . xfdLnfO{ nfUof] s[i0f cfkm"nfO{ g} eujfg\ eGb} x'g'x'G5 . To;}n] ga'em] klg xfdL pxfFsf]
k"hf u5f}{+ . …dÚ aLhaf6 k|s6 eP/ j[If eO;s]sf] 5', h'g aLh ltdLdf klg 5 / olb ltdLn] Tof]
aLhsf af/]df hfGof} eg] ltdL klg …dÚ h:t} j[If x'g ;S5f} / ;TonfO{ hfGg] JolQmsf] hLjg
d]/}h:tf] lbJo / cnf}lss x'G5 eg]/ >Ls[i0f eGg'x'G5 .
jLt/fueoqmf]wf dGdof dfd'kfl>tfM .
axjf] 1fgtk;f k"tf d∫fjdfutfM ..!)..
cf;lQm, eo / qmf]waf6 d'Qm ePsf, …dÚ df g} tNnLg ePsf, 1fg / tk:ofaf6 kljq
ePsf jLt/fuL d]/} :j¿kdf k|fKt ePsf 5g\ . oyfy{tM d]/f elQmdf tNnLg ltgLx¿ d]/} lbJowfddf
cfPsf 5g\ ..
>Ls[i0f eGg'x'G5– klxn] klg /fueGbf dfly p7]sf, qmf]waf6 d'Qm ePsf, df]xkfzaf6
aflxl/Psf, tk:ofaf6 kljq ePsf Pjd\ jLt/fu eP/ …dÚ df l:yt x'g] k'?if d]/f] z/L/df pknAw
eO;s]sf 5g\ . …jLt/fuÚ sf] cy{ j}/fUo xf]Og . j}/fUosf] cy{ /fusf] ljk/Lt ePsf] JolQm /
jLt/fusf] cy{ /fu / lj/fuaf6 kf/ jf d'Qm ePsf] JolQm eGg] xf] . /fusf] cy{ rfxgf xf], lj/fusf]
cy{ j:t'k|ltsf] pk]Iff xf] . jLt/fu g /fu g lj/fusf] t];|f] cj:yf xf] . oL b'j}af6 kf/ ePsf]
JolQm jLt/fuL x'G5 . wgdf cf;Qm / wgsf] Tofu ug]{ b'j}sf] s]G› wgk|ltsf] ks8 g} x'G5 .
jLt/fu Tof] cj:yf xf] h;n] g t wg ;dfTg vf]H5 g t 5f]8\g g} vf]H5 cyf{t\ h;sf nflu wgsf]
s'g} cy{ g} /xFb}g .
3/ 5f]8]/ hfgnfUg' ePsf ;dodf of1jNSon] cfˆgf b'j} kTgLx¿ ufuL{ / d}q]oLnfO{
af]nfP/ cfˆgf wg–;Dkbf cfwf cfwf afFl8lbg] jrg lbg'eof] . d ca ;a} Tofu u/]/ k|e'sf]
vf]hdf hfFb} 5'≤ To;}n] of] wg cfwfcfwf afF8]/ lng eGg'eof] . d}q]oL /fhL x'g'eof] t/ ufuL{n] Pp6f
k|Zg ;f]Wg'eof] . h'g wg tkfO+{sf nflu Joy{ eof] Tof] wgsf] af]em dnfO{ lsg af]sfpg'x'G5 . olb
wg Joy{ 5 eg] of] dnfO{ lbP/ lsg uf}/jflGjt x'g'x'G5 / olb wg ;fy{s 5 eg] 5f]8]/ sxfF
hfg'x'G5 . dnfO{ klg Tof] wgsf af/]df atfpg'xf];\ h;sf] vf]hdf tkfO{+ hfFb} x'g'x'G5 . of1jNSo
clxn] s]jn lj/fudf hfFb} x'g'x'GYof] t/ ufuL{n] pxfFnfO{ jLt/fusf cfofdlt/ pGd'v ul/lbg'eof] .
of1jNSosf] dg dl:tisn] wgnfO{ ;fy{s 7fg]sf sf/0fn] g} pxfF afF8\g pT;'s x'g'x'GYof] . >Ls[i0f
eGg'x'G5– hf] /fu / lj/fuaf6 kf/ x'G5 Tof] jLt/fusf] cj:yfdf k'U5 . cf;lQmsf] cltqmd0f jf
o;af6 kf/ x'g' lj/Qm x'g' xf]Og . jLt/fuL k'?if x/bd Ps /;df pknAw x'G5 . hf] jLt/fu,
jLtdo / jLtqmf]wdf pknAw x'G5, pm …dÚ df pknAw x'G5 / d]/f] :j¿knfO{ k|fKt ub{5 . jLt/fuL
k'?ifdf s'g} eo / nf]e z]if g/xgfn] p cfkm"df cfZj:t x'G5 .

nf]suLtf– 131
cWofo–$
a'4sf Pshgf leIf'nfO{ jiff{sfndf Ps j]Zofn] cfkm";Fu rf/ dlxgf a:g] cfdGq0f lbOg\ .
pgL cToGt} ;'Gb/L / k|ltefzfnL lyOg\ . leIf'n] a'4;Fu cf1f lng] atfP . cGo leIf'x¿n] lj/f]w
u/] klg pgLdfly ePsf] k"0f{ ljZjf;n] a'4n] cf1f lbg'eof] . rf/ dlxgf pgn] j]Zof;Fu ;do
JotLt u/] . j]Zofn] ef]hg lbP vfGy], g[To u/] x]y]{, ufpFbf ;'Gby] . leIf'sf] s'g} k|Zg, k|z+;f,
lj/f]w, /;, lj/;, kIf, ljkIf / s'g} dfu g} lyPg s]jn t6:y, sDkg/lxt, cljrlnt ¿kdf leIf'
/x] . aflx/L s'g} tŒjn] pgnfO{ km/s kf/]s} lyPg . pgn] cf>ddf em} j]Zofu[xdf of] rf/ dlxgf
JotLt u/] . j]Zofn] leIf'nfO{ tkfO{+sf] s'g} k|Zg klg 5}g / kIf jf ljkIfdf klg af]Ng'x'Gg eg]/
cGtdf yfs]/ ;f]]lwg\ . leIf'n] d ækIfdf klg 5}g“, ljkIfdf klg 5}g“ d t lgikIf 5', ltdL cfˆgf]
sfd u/ d cfˆgf] u5{'Æ eg]/ pQ/ lbP . leIf'sf] zfGt, csDk / cfgGbsf] cj:yf b]v]/ leIf'
cf>d kmls{bf pgL klg ToxL vf]Hg ;Fu} kmls{Og\ . To;kl5 a'4n] cGo leIf'x¿nfO{ tL leIf'
jLt/fuL ePsf sf/0f lht]/ cfP t/ ltdLx¿ ePsf] eP cfpg] lyPgf} lsgeg] ltdLx¿ lj/fuL xf}
eGg''eof] .
>Ls[i0f eGg'x'G5– jLt/fuL g} d]/f] z/L/df pknAw x'g] 5 . of] a|Xdf08 k/dfTdfsf] z/L/ xf]
/ of] ;f/f b[Zo gIfq, h"g, tf/f, ;"o{ / ;Dk"0f{ ;[li6sf] lj:tf/ g} k/dfTdfsf] :j¿k xf] . a|Xdsf]
cy{ cgGt 5 h;sf] lj:tf/sf] s'g} cGt g} 5}g . jLt/fuL k/dfTdfsf] z/L/df l:yt x'g] 5
lsgeg]] JolQm cfTdfdf t pknAw g} 5 . cfTdfdf t JolQm clxn] klg pknAw 5 t/ pm cfˆgf]
z/L/df cfkm"nfO{ aGb dflg/x]sf] 5, hf] p;sf] e"n xf] . To;}n] >Ls[i0f cfTdfsf] s'/f g} ug{'x'Gg,
s]jn xfdLnfO{ xfd|f] z/L/ xf] eGg] ljZjf; x6fpg vf]Hb} x'g'x'G5 . cfTdf t xfd|f] c1fgsf] If0fdf
klg xfd|f] lx:;f g} 5 t/ xfd|f] e|flGt zf/Ll/s ;Ldfdf 5 / of] e|flGt 6'6]df xfdL >Ls[i0fsf] z/L/
cyf{t\ a|Xdf08sf] lx:;f x'g] 5f}+ . o;}nfO{ >Ls[i0fn] d]/f] z/L/df pknAw x'g] 5g\ eGg'ePsf] xf] .
z/L/ cfTdfsf] cfj/0f xf] . xfdLnfO{ d]/f] z/L/ eGg] nfUgfsf] sf/0f /fu / lj/fu xf] . /fu
/ lj/fu b'j} 5'6]df d]/f] z/L/ eGg] nfUb}g, ta ;a}sf] z/L/ d]/f] x'G5 . rG›df / tf/fx¿ ;a} d]/f]
z/L/leq x'G5g\ . /fu / lj/fuaf6 d'Qm x'g]lalQs} JolQm a|Xdsf] z/L/nfO{ pknAw x'G5 . d]/f] eGg]
efj g} z/L/ xf] . xfdL z/L/nfO{ x8\8L, df;' / 5fnfsf] ;Ldfleq dfGb5f}+ . xfjfljgf xfd|f] z/L/
Psl5g klg rNg ;Sb}g . To;}n] Ps cy{df xfjf klg xfd|f] z/L/sf] kq xf] . xfd|f] gfs dfq Zjf;
lnO/x]sf] 5}g z/L/sf nfvf}“ /f}+“ klg Zjf; lnO/x]sf 5g\ . olb xfd|f] z/L/nfO{ Knfl:6sn] a]/]/ xfjf
l5g{ glbO{ aGb u¥of] eg] hlt;'s} gfsaf6 Zjf; lnP klg xfdL !) ldg]6 eGbf a9L afFRg ;Sb}gf“}+
lsgeg]] k"/f z/L/n] g} Zjf; lnO/x]sf] x'G5 . rf/}lt/ ePsf] xfjfsf] kq klg xfd|f] z/L/sf] lx:;f
xf] . @)) dfOn;Dd k[YjLdf xfjfsf] kq jf lemNnL x'G5 / Tof] xfjfsf] kq klg ;"o{sf] ls/0f ljgf
afFRg ;Sb}g . clg !) s/f]8 dfOn;Dd ;"o{sf] ls/0fsf] hfn 5 Tof] klg xfd|f] z/L/sf] lx:;f xf]
h'gljgf xfdL afFRg ;Sb}gf“}+ . ;"o{ hf] !) s/f]8 dfOn k/ 5 To;sf] udL{ klg xfd|f] z/L/sf] kq
x'G5 . xfdL ;"o{sf] udL{leq ;d]l6Psf 5f}+ / ;"o{ klg olb dxf;"o{af6 lbg/ft zlQm gkfpg] xf] eg]
afFRg ;Sb}g . xfdLn] b]Vg] ;"o{ Psbd ;fgf] 5 . x'g t k[YjLeGbf ^) xhf/ u'0ff 7'nf] 5 t/ c¿
;"o{x¿sf] t'ngfdf ;fgf] 5 . /ftL b]lvg] tf/fx¿ dxf;"o{ x'g\ / xfd|f] ;"o{ $ c/a dxf;"o{x¿sf]
lardf Pp6f ;fgf] ;"o{ dfq xf] . ;"o{df lbg/ft pmhf{ k|bfg ug]{ tf/fx¿ klg xfd|f z/L/ x'g\ . xfd|f]
z/L/ hxfF a|Xdf08 ;dfKt x'G5 ToxfF dfq ;dfKt x'G5 . Pp6f ;fgf] eGbf ;fgf] km"n km'Ng klg
;f/f a|Xdf08 ;xof]uL x'G5 .

nf]suLtf– 132
cWofo–$
>Ls[i0f eGg'x'G5– hf] jLt/fuL x'G5 pm …d]/f] / t]/f]Ú efjaf6 d'Qm x'G5 . cfsif{0f /
ljsif{0faf6 hf] kf/ x'G5 Tof] …dÚ df pknAw x'G5 . ha z/L/ a|Xdf08 aG5 ta dfq xfdLnfO{
a|Xdsf af/]df hfgsf/L x'G5 . hf] JolQmnfO{ cfˆgf] z/L/sf] klg hfgsf/L 5}g p;nfO{ cfTdfsf]
hfgsf/L x'g ;Sb}g . To;}n] >Ls[i0f eGg'x'G5– x] ch{'g Û ltdLeGbf klxn] klg h;n] of] ;To tYo
hfGg ;s] pgLx¿ d]/f] z/L/df Ps ePsf 5g\ . cgGosf] cy{ hf] cfkm"nfO{ …dÚ eGbf cnu dfGb}g
/ …dÚ ;Fu Ps ePsf] 5 eGg] xf] . h'g lbg …dÚ eGbf k[ys\ g7fg]/ d]/f] z/0fdf cfpg] 5f}+ ToxL lbg
z/0ffult kmlnt x'g] 5 . z/0fsf] cy{ ;dk{0f xf] / ha;Dd …dÚ afFRb5, ta;Dd ;dk{0f x'Fb}g .
cgGo efj jLt/fusf] cj:yfdf kmlnt x'G5 clg z/0ffult x'G5 . h'g lbg JolQm jLt/fuL x'G5
Tof] lbg d]/f] z/L/df pknAw x'G5 .
csf]{ s'/f 1fg¿kL tk:ofn] kljq ePsf] JolQm d]/f] :j¿kdf g} k|fKt x'G5 . c1fgL /
cxª\sf/Lsf] tk:of x7k"j{s x'g ;S5 . cxª\sf/L JolQm klg ;lhn};Fu tk:jL x'g ;S5 . t/ h'g
tk cxª\sf/sf] cfwf/df x'G5 To;af6 cfTdf kljq x'g ;Sb}g / ckljq g} /xG5 . To;}n] >Ls[i0fn]
1fg¿kL tk:ofsf] s'/f ug{'ePsf] xf] . tk dfq kof{Kt 5}g Tof] 1fg¿kL tk:of cyf{t\
cxª\sf/ljgfsf] x'g'k5{ . c1fg¿kL tk cxÍf/df lge{/ x'G5 / 1fg¿kL tk ;dk{0fdf lge{/ x'G5 .
>Ls[i0fn] k|ydtM cgGo ¿kn] d]/f] z/0fdf cfpm To;kl5 1fg¿kL tkaf6 z'4 ePsf 1fgLx¿sf]
tk ;dlk{t x'G5 eGg'eof] . o;f] ugf{n] d tk ub}{ 5' eGg] efj /xFb}g, a? k/dfTdfn] h] u/fp+b} 5
d Tof] ub}{ 5' eGg] x'G5 . k/dfTdfn] b'v of ;'v lbof] eg] klg :jLsf/ ug{' / k/dfTdfsf] xftdf
/x]/ afFRg' 1fg¿kL tk xf] . ;aeGbf 7'nf] cz'l4 cxª\sf/ xf] / afFsL ;a} To;s} ;x pTkfbg x'g\ .
cxª\sf/ d"n /f]u xf] . sfd, qmf]w, nf]e ;a} cxª\sf/sf kQfx¿ x'g\ . ;dk{0f d'lQmsf] d"n ;|f]t
xf] . hxfF stf{ k/dfTdf eP/ JolQm dfWod dfq x'G5 ToxfF d'lQm kmlnt x'G5 .
o] oyf df+ k|kBGt] tf+:ty}j ehfDoxd\ .
dd jTdf{g'jt{Gt] dg'iofM kfy{ ;j{zM ..!!..
x] ch{'g Û hf] h;/L, h'g efjn] d]/f] pkf;gf ub{5g\ jf z/0f kb{5g\, ltgLx¿nfO{ d ToxL
cg'¿ksf] kmn lbG5' jf eHb5' lsgeg]] ;a} dflg; d]/f] dfu{s} cg';/0f ub{5g\ ..
>Ls[i0f eGg'x'G5– hf] dnfO{ h'g efFtLn] eH5g\ d klg pgLx¿nfO{ To;} efFtLn] eH5' .
a'l4dfg\ k'?if o;nfO{ hfg]/ d]/f] dfu{s} cg';/0f ub{5g\ . k/dfTdf klg k|ltWjlg lbG5 . xfdLn]
k/dfTdfnfO{ u/]adf]lhd k/dfTdf klg xfdLnfO{ k|ltWjlg jf k|ltkmn lbG5 . xfd|f rf/}lt/ pxL
ljBdfg 5 / xfdL leq h] kmlnt x'G5 k/dfTdf p;df tTsfn k|j]z u/]/ P]gf h:t} xfdLnfO{
k|ltljlDa lkmtf{ u5{ . To;}n] >Ls[i0f eGg'x'G5– hf] h;/L h'g efFtLn] d]/f] P]gfsf] cufl8 cfpF5
To;} efFtL p;sf] k|ltljDa p;nfO{ g} tTsfn d kmsf{pF5' . k/dfTdf hLjGt ;To xf] . pm Åbok"0f{
/ k|f0fsf] :kGbgn] el/Psf] cl:tTj xf] . ha xfd|f] k|f0fdf s'g} k|fy{gf cfP/ xfdL k/dfTdftkm{ aUg
yfN5f}+“, ta ofqf PstkmL{ dfq geP/ bf]xf]/f] x'G5 . ha xfdL Ps sbd p7fpF5f}+“, ta k/dfTdf klg
xfdLlt/ sbd p7fpF5 . xfdL hLjgsf] 5'›tfdf olt Jo:t 5f}+“ ls xfdL k/dfTdfsf] ulx/f]
k|ltWjlgnfO{ lrGg ;Sb}gf“}+ . xfdL cfˆgf] sf]7fdf a;]/ ljrf/df olt Jo:t x'G5f}+ ls aflx/L kIfsf]
cfjfh xfdL ;'Gg ;Sb}gf“}+ t/ Wofg lbP/ ;'Gof} eg] ;'Gg ;Sg] 5f}+ . xfdL lj/f6\sf] ;Ggf6fsf]
WjlgnfO{ klg ;'Gg ;Sb}gf}+, To:t} k/dfTdf k|ltkn xfdLnfO{ k|ltWjlgt u5{ t/ p;sf] cfjfh ;"Id
x'G5 hf] xfd|f] lgoGq0feGbf aflx/ x'G5 To;}n] xfdL p;nfO{ ;'Gg ;Sb}gf“} . PsfGt, df}gtf jf
Psfu|tfdf dfq p;sf] Wjlg ;'Gg ;lsG5 .

nf]suLtf– 133
cWofo–$
ulx/f] df}gdf >Ls[i0fn] eg]sf s'/f a'‰g ;lsG5 . k/dfTdfn] klg xfd|f] k|fy{gfsf] k|ltWjlg
;"Id ¿kdf kmsf{pF5 . h'g lsl;dn] xfdL xfd|f] cl:tTjnfO{ k'sf/ u5f}{+ ToxL g} xfdLnfO{ cgGt
u'gf eP/ lkmtf{ x'G5 . k/dfTdfn] xfdLnfO{ ToxL k|ltkmn lbG5 hf] xfdL p;nfO{ r9fpF5f}+ . xfdLn]
km"n r9fP km"n, 9'Ëf ˆofFs] 9'Ëf g} lkmtf{ x'G5 . xfdLn] ehgsf] Wjlg r9fP ToxL lkmtf{ x'G5 . qmf]w,
ufnL, 3[0ff ˆofFs] ToxL lkmtf{ x'G5 . olb hLjgdf b'v 5 eg] xfdL g} lhDd]jf/ 5f}+ . xfdLn] g}
rf/}lt/ r9fPsf] b'vsf] kmn lkmtf{ kfPsf] xf] . olb hLjgdf k|]d kfOFb}g eg] xfdLn] slxNo} klg
k|]dsf] cfjfh g} r9fPsf 5}gf“}+ eGg] a'√g'k5{ . hLjgsf] dxflgod g} s] xf] eg] xfdLn] h] lbG5f}+
ToxL lkmtf{ x'G5 . >Ls[i0f ToxL s'/f k|:t't Znf]sdf eGg'x'G5 . hf] dnfO{ h'g ¿kdf eH5g\ d klg
p;nfO{ p;} ¿kdf eH5' cyf{t\ d p;nfO{ ToxL lkmtf{ ul/lbG5' . xfdLnfO{ lbFbf xfdLn] s] lbof}+
eGg] yfxf x'Fb}g t/ ha lkmtf{ x'G5 ta dfq xfdLn] s] lbPsf /x]5f}+ eg]/ yfxf x'G5 . h:tf] aLh
/f]Kbf yfxf x'Fb}g t/ kmn k|fKt ePkl5 yfxf x'G5 . xfdLn] h] klg kfpF5f}+“, Tof] xfd|f] sd{sf] kmn xf]
cyf{t\ xfdLn] h] u¥of“}+ To;}sf] kl/0ffd xf] . slxn]sfxLF k|ltWjlgt x'g ;do dfq nfU5, To;}n]
xfdLnfO{ cg'ej gx'g] dfq xf] .
o; hut\df s'g} klg JolQmnfO{ slxn] klg cGofo x'Fb}g . olb s'g} JolQmn] hut\nfO{ kbfy{
dfGof] eg] k/dfTdf To;} ¿kdf kmsf{OlbG5 / olb s;}n] k/dfTdf dfGof] eg] ;f/f hut\ g}
k/dfTdfdo x'G5 . s'g} JolQm hLjg;Fu s'g} ;+jfb g} ub}{g eg] hLjg klg p;k|lt df}g Pjd\ h8
9'Ëfh:tf] x'G5 . h'g ¿kdf xfdL cl:tTj;Fu Jojxf/ u5f“}+, ToxL Jojxf/ xfdLnfO{ lkmtf{ x'G5 .
k/dfTdf k|ltkn k|lt;+jflbt x'G5 lsgeg] pm hjfkmb]xLaf]wn] cf]tk|f]t 5 . cGttM xfdL h] 5f}+
ToxL xfd|f] lhGbuLdf xfdLnfO{ pknAw x'G5 . O{Zj/ 5}g eGg] JolQmsf] cfFvf 9'Ëfsf] 5 / 9'Ëfsf]
cfFvfaf6 O{Zj/nfO{ kfpg ;lsGg . p;nfO{ x]g{ r]tg jf ;hLj cfFvf rflxG5 . k|fy{gf, cr{gf xfd|f ]
tkm{af6 k/dfTdfnfO{ k'sf/ xf] / ha JolQm Åbok"j{s k|fy{gfn] el/G5 ta Tof] k|fy{gf lgZro g}
lkmtf{ x'G5 . slxn] klg s'g} k'sf/ vfnL hfFb}g t/ k'sf/ Åbok"j{s ul/Psf] eP dfq ;'lgG5 .
zAbn] bf]xf]¥ofpg] levf/Lsf] h:tf] dfu k|fy{gf xf]Og . k|fy{gfsf] kmn wg dfq xf] eGg] ;f]r /fVg]
JolQmeGbf 7'nf] levf/L sf]xL klg x'Fb}g . k/dfTdfnfO{ elQmk"j{s Åbosf] uLt, gfr ;'gfP/ afFsL
p;nfO{ g} 5f]l8lbg''k5{ . olb JolQm k/dfTdf;fd' pNnf;k"j{s gfR5 / ufpF5 eg] k/dfTdf klg
ToxL ¿kdf g} cfpg] 5 . >Ls[i0f oxL cfZjf;g ch{'gnfO{ lbg'x'G5 .
sfª\IfGtM sd{0ff+ l;l4+ ohGt Ox b]jtfM .
lIfk|+ lx dfg'if] nf]s] l;l4e{jlt sd{hf ..!@..
o; ;+;f/df sd{sf] kmn jf l;l4 k|fKt ug{ rfxg] dflg;x¿ b]jtfsf] k"hf ub{5g\ lsgeg]
dflg;x¿nfO{ ;sfd sd{af6 pTkGg x'g] l;l4 tTsfn k|fKt x'G5 ..
hLjgsf] k/d zlQmsf] klxrfg ug{ g;Sg] JolQmx¿ klg z'e zlQmx¿af6 nfeflGjt x'g
;S5g\ . k/dfTdf k/d zlQm xf] . >Ls[i0f eGg'x'G5– hf] d]/f] :j¿kdf pknAw x'G5g\, pgLx¿
hGd–d/0faf6 d'Qm x'G5g\ . t/ hf] dnfO{ jf k/d;|f]t pmhf{;Fu l;wf pknAw x'Fb}gg\, pgLx¿ klg
b}jLzlQmsf] k"hf u/]/ pgLx¿sf] ;flGgWodf cfO{ z'edf pknAw x'G5g\ . ;fwf/0ftof k/dzlQm
kfpgnfO{ clt sl7g x'G5 . k/dzlQmnfO{ k|fKt ug{ 7'nf] km8\sf] dfg{'sf ;fy} ;fx;sf] klg
cfjZostf k5{ . k/dzlQm;Dd'v k'Ugsf nflu cfkm"nfO{ k"0f{ ¿kdf ;dfKt ug]{ ;fx; rflxG5 /
hf] cfˆgf] cxª\sf/nfO{ arfpg rfxG5 p;n] k/dzlQmnfO{ sbflk kfpg ;Sb}g . k/dzlQmnfO{

nf]suLtf– 134
cWofo–$
kfpgsf nflu cfkm"nfO{ k"0f{¿kdf x6fpg ;Sg'k5{ clg dfq kfpg ;lsG5 . To;}n] of] k/d
;fx;sf] sfo{ xf] . wfld{s JolQm k/d ;fx;L x'G5 .
cxª\sf/L JolQm k"0f{ ;fx;L x'Fb}g t/ ;"o{sf cufl8 hfg] zlQm geP klg cGwsf/df a:g t
sf]xL klg rfxFb}gg\ . ;fgf] lbof]n] klg cGwsf/nfO{ d]6fpg ;S5 . b]jtfx¿ klg k/dzlQmsf]
cufl8 lbof]sf] aQL h:tf x'G5g\ . b]jtf z'4 cfTdfsf] gfd xf] . c;n sfo{ ug]{ cfTdfx¿ klg w]/}
c;n x'G5g\ . pgLx¿n] klg pko'Qm ue{sf] k|tLIff ug{'k5{ . o:tf] c;n, z'e / z'4 cfTdfsf] gfd
b]jtf xf] . hf] l;w} k/dfTdf;Fu ;DalGwt x'g ;Sb}gg\ pgLx¿n] rfx]df b]jtf;Fu ;Dks{ x'g ;S5 .
g/fd|f cfTdfx¿ g/fd|f] ug{ cft'/ x'G5g\ . z/L/ geP klg /fd|f z'e cfTdfx¿ z'esd{ ug{ cft'/
x'G5g\ . z/L/ljgf klg z'e cfTdfx¿sf] ;fy k|fKt x'g ;S5 . o:tf cfTdfx¿;Fu cfXjfg
(Invocation) af6 ;DaGw :yflkt ug{ ;lsG5 . ;Dk"0f{ o1flb sd{ z'e cfTdfx¿;Fu ;Dks{ ug]{
dgf]j}1flgs ;"q x'g\ eg] v/fa Pjd\ rdTsf/k"0f{ s'sd{ g/fd|f cfTdfx¿;Fu ;Dks{ ug]{ ;"q x'g\ .
;+;f/df w]/} s'/fx¿ z'e cfTdfx¿sf] ;xof]uaf6 ePsf] cg'dfg ul/Psf] 5 . n]agfgsf]
/fhwfgL a]?t (Beirut) df cf7 ;o jif{cl3sf] k[YjLsf] gS;f kfOof] . ;a} hfFra'emaf6 Tof] cf7
;o jif{ k'/fgf] ePsf] kl'i6 eof] . of] gS;f xjfO{ hxfhsf] ;xof]uljgf agfpg} ;lsGg . t/ To;
;dodf xjfO{hxfh lyPg . t;y{ of] gS;f b]jtfsf] ;xof]udf pgLx¿nfO{ cfdGq0f u/]/ tof/
kfl/Psf] x''g ;S5 . k[YjL uf]n 5 eGg]] s'/f #)) jif{cl3 dfq yfxf ePsf] xf] t/ e"uf]nsf] 1fg
k|frLg 5 . dg'iosf] 1fgsf w]/} s'/fx¿ z''4 cfTdfx¿sf] ;xof]uaf6 k|fKt ePsf x'g ;S5g\ .
xlsd n'sdfg;Fu s'g} k|of]uzfnf lyPg t/ pgnfO{ nfvf}F ?v–af]6–cf}iflw–la?jfx¿sf af/]df
hfgsf/L lyof] . of] klg z'4 cfTdfsf] ;xof]uaf6 n'sdfgnfO{ k|fKt ePsf] x'g ;S5 . cfo'j]{bsf]
vf]h k|of]uzfnfdf ePsf] xf]Og tyflk of] k|efjsf/L 5 . of] klg b]jtfx¿af6 lbOPsf] ;"rgfsf
cfwf/df atfOPsf] x'g ;S5 .
>Ls[i0f eGg'x'G5– hf] l;w} d]/f] :j¿kdf k|fKt x'g ;Sb}g, pm klg b]jtfx¿sf] k"hf, cr{gfn]
z'esd{ ub}{ z'enfO{ pknAw x'g ;S5 . hf] k/dzlQmdf pknAw x'g ;Sb}g, pm z'e zlQmdf
pknAw x'g ;S5 . z'esd{ ug]{ JolQmx¿n] o:tf] z'e cfTdfnfO{ k|fKt u/]/ b}jL zlQm jf ;xof]u
k|fKt ug{ ;S5g\ . z'esd{ klg JolQm PSn}n] ug{ sl7g x'G5 / rf/}lt/ hf] z'e cfTdfx¿ 5g\
pgLx¿sf] ;xof]u lnP/ z'esd{ ug{ ;lsG5 . s'g} /fd|f] sfd ubf{ o:tf z'e zlQmx¿n] ;xof]u
u/]sf] s'/f kl/0ffdaf6 cg'ej ug{ ;lsG5 . o:t} cz'e sd{ ug]{ rfxgf x'Fbf klg crfgs g/fd|f]
sd{ 3l6t ePsf] dxz'; ug{ klg ;lsG5 . o:tf :yfgx¿ klg 5g\ hxfF dg'iosf] Åbodf z'e
kmlnt x'G5 . xfdL h;nfO{ tLy{ eG5f}+, TfL tLy{x¿ z'e cg'ej u/fpg] ynf x'g\ / hxfF z'e
cfTdfsf ;d"x x'G5g\ ToxfF JolQmn] g;f]r]sf] z'e sd{ ug{ klg ;kmn x'G5 . xfdL PSn} 5}gf“}+, xfd|f
rf/}lt/ w]/} zlQmx¿ sfd ul//x]sf 5g\ . ha xfdL g/fd|f] x'g rfxG5f}+“, xfdL;Fu g/fd|f zlQmx¿sf]
;fy k|fKt x'G5 / xfd|f] zlQm a9\5 . ha /fd|f] ug{ rfxG5f}+“, ta klg /fd|fx¿sf] ;fy k|fKt x'G5 /
ltgn] xfdLnfO{ an k|bfg u5{g\ . >Ls[i0f eGg'x'G5– /fd|f] sd{ cr{gf, k|fy{gf, k"hfn] hf] JolQm l;wf
…dÚ ;dIf k'Ug ;Sb}g pm klg b}jL zlQmx¿sf] cf/fwgf u/]/ z'edf pknAw x'G5 .
rft'j{0o{+ dof ;[i6+ u'0fsd{ljefuzM .
t:o stf{/dlk df+ lj4Østf{/dJood\ ..!#..
k|s[ltsf tLg u'0f / To;sf u'0f;“u ;DalGwt sd{sf] ljefhg cg';f/ d}n] rf/ j0f{x¿sf]
;[li6 u/“]+ . of] ;[li6 /rgflb ;a}sf] stf{ eP klg dnfO{ cstf{ / cljgfzL g} 7fg ..

nf]suLtf– 135
cWofo–$
j0f{sf] Joj:yf cToGt j}1flgs / dg'io hfltsf] u'0f / sd{sf] cfwf/df lgdf{0f ePsf] xf]
tfklg kl5Nnf sfnv08df o;sf] pkof]u unt 9Ën] ul/Psf] / j0f{nfO{ pr / gLrsf] cfwf/
agfOPsf sf/0f o;df ljs[lt l;h{gf ePsf] xf] . j0f{Joj:yfsf] pkof]u ug]{ ;dfh / cfkm"nfO{
dfly / c¿nfO{ tn /fVg vf]Hg] k|j[lQ ePsf JolQmx¿sf sf/0f of] dgf]j}1flgs, ;fdflhs /
dg'iosf] cfˆg} :jwd{;Fu hf]l8Psf] j0f{Joj:yfnfO{ xfn b"lift agfOPsf] eP tfklg o;sf]
lhDd]jf/L j0f{Joj:yfsf] lrGtgdf geO{ b'?kof]u ug]{ JolQmx¿df x'G5 . >Ls[i0f eGg'x'G5– u'0f /
sd{ cg';f/ d}n] rf/ j0f{ /r]sf] xF' . k|To]s JolQmdf u'0f / sd{sf] e]b x'G5, ;dfgtfsf] s'g} pkfo
x'Fb}g . hlt;'s} ;fDojfbL Joj:yf nfu" u/] klg u'0f, e]bnfO{ x6fpg c;Dej x'G5 . wgnfO{ a/fa/
afFl8lbP klg, n'uf Pp6} nufP klg, 3/ Ps} k|sf/sf] agfP klg JolQmsf] u'0f leGg g} x'G5 . u'0fsf]
cGt/ sbflk x6fpg ;lsGg .
u'0f JolQmsf] cfTdfsf] lx:;f xf], afXo ;dfhsf] lx:;f xf]Og . >Ls[i0f JolQmsf] cfGtl/s
u'0fwd{sf] rrf{ ub}{ x'g'x'G5 . k|To]s JolQmdf u'0f / sd{sf] e]b x'G5 . u'0f lgld{t x'Fb}g of] hGdhft
g} x'G5 . hGdgsf nflu dftf–lktfaf6 k|fKt /hf]jLo{¿kL s0fdf g} ;a} u'0f n's]sf] x'G5 .
klxnf] c0f'df g} hLjgsf] ;a} cj:yf / Joj:yf n's]sf] x'G5 . >Ls[i0f eGg'x'G5– d}n] ToxL u'0fnfO{
rf/ j0f{df ljeflht u/“]+ . hut\df hxfF, h;n] dg'ionfO{ ljefhg ug{ vf]h]sf 5g\ ltgn] rf/
k|sf/df g} u/]sf 5g\ . sfn{ u':tfkm h'+un] klg dg'iosf] u'0fnfO{ rf/ efudf ljefhg u/]sf 5g\ .
dg'iodf cGtlg{lxt u'0fsf k|sf/ d'VotM rf/j6} /x]sf 5g\ .
h;sf] 1fgsf] pmhf{ ;b}j dflylt/ aUb5, hf] hfGgnfO{ cft'/ 5g\, tL a|fXd0f x'g\ . Pp6f
j}1flgs ljifsf] k/LIf0f ug]{ qmddf ljifn] hLjg ;dfKt x'G5 eGg] yfxf x'Fbfx'Fb} klg hfGgsf nflu
ljifnfO{ lha|fdf /fv]/ k/LIf0f ub{5 . o:tf] k|sf/sf] hfGg] lh1f;' a|fXd0f xf] . j}1flgsx¿ hf]
/ftlbg hfGg a'‰g nfu]sf 5g\ pgLx¿sf] JolQmut s'g} :jfy{ 5}g s]jn hfGg' Psdfq cfsfª\Iff
5, ltgLx¿ ;a} a|fXd0f x'g\ . ;Gtx¿ hf] hËndf /x]/ hLjgsf] /x:osf] vf]h ul//x]sf lyP /
cfh klg hf] ;Gtx¿ 1fgsf] vf]hsf] dfu{df 5g\ pgLx¿nfO{ wg, zlQm cflbsf] s'g} cy{ x'Fb}g .
pgLx¿ lgw{gtfdf klg cfˆgf] vf]hdf cfglGbt 5g\ .
Clif s0ffbsf ;DaGwdf Pp6f syf 5– s0ffb a|fXd0f ju{sf JolQm x'g\ . hLjgdf ;w}+“ s0f
s0f vf]h]/ vfg] ePsfn] pgsf] gfd s0ffb /x]sf] lyof] . pgsf 3/df ;w“}+ s0f s0f a6'n]/ vfg]
ePsfn] ToxfF s'g} ;ª\u|x x'g] s'/} lyPg . pgL k|To]s lbg v]tdf s0f s0f a6'n]/ cfˆgf] k]6 eg]{
ub{y] . ;d|f6\nfO{ s0ffbsf af/]df yfxf eof] / pgL /ydf wg, xL/f, hjfx/ft lnP/ s0ffb;dIf uP
/ wgwfGo u|x0f ug{ cfu|x ub}{ eg]– d]/f] /fHodf tkfO“{h:tf] dxlif{n] s0f vf]h]/ vfg'kg]{ s'/f ;'Gbf
dnfO{ cToGt b'v nfUof]≤ To;}n] of] ;DklQ u|x0f ug{'xf];\ . s0fftn] hjfkm lbFb} eg]– d cfˆgf]
;Tosf] vf]hdf olt Jo:t / cfglGbt 5' ls d of] ;DklQ lnP/ s] u¿F, o;sf] /Iff ug{sf nflu d
sf] JolQm vf]h"F, tkfO+{ olb d]/f sf/0fn] b'vL x'g'x'G5 eg] d of] /fHo 5f]8]/ hfG5' . hf] JolQm cfˆgf]
vf]hsf qmddf s0f vf]h]/ vfg tof/ 5, p;nfO{ c¿ wg–;Dkbfsf] cfjZostf g} kb}{g s]jn vf]h
cg';Gwfg / 1fgsf] lrGtg g} p;sf] cd"No ;Dkbf aGb5 . of] a|fXd0fsf] u'0f xf], h;sf nflu wg,
zlQm ;a} Joy{ 5 p;sf nflu s]jn 1fgsf] vf]h g} ;a} s'/f x'G5 .
bf];|f] u'0fsf JolQmx¿ zlQms]lG›t jf zlQmpGd'v x'G5g\ . logLx¿ zlQm kfpgsf nflu
cft'/ x'G5g\ . zlQmk"hs JolQmx¿ g} Iflqo u'0fsf JolQm x'g\ . ch{'g o;} u'0fsf k|ltlglw kfq x'g\ .
>Ls[i0fn] o;} l;nl;nfdf u'0f / sd{sf] ljefhgsf af/]df ch{'gnfO{ a'emfpg vf]Hg'ePsf] xf] .

nf]suLtf– 136
cWofo–$
>Ls[i0f eGg'x'G5– x] ch{'g Û ltdL cfˆgf] u'0fnfO{ lrg . ltdL cfˆgf] lghTjnfO{ klxrfg u/ /
;f]xLcg';f/ cfr/0f u/ cGoyf ltdL d'l:sndf kg]{ 5f} . ha s'g} JolQm cfˆgf] u'0fnfO{ 5f]8]/
c¿sf] u'0f cg';f/ Jojxf/ ug{ vf]H5 ta pm 7'nf] c8\rgdf k5{ lsgeg]] pm Tof] sfd ug{ vf]H5,
hf] pm ug{ ;Sb}g / Tof] sfdnfO{ 5f]l8/x]sf] 5 hf] sd{ p;n] ;xhtfsf ;fy ug{ ;SYof] . hLjgsf
;d:t cfgGb cfˆgf] lgoltn] lgwf{/0f u/]sf] sd{adf]lhdsf] cfr/0f ug{'df x'G5 . k/dfTdfn] h]
ug{sf nflu lgdf{0f u/]sf] 5 tbg';f/ ug{'k5{ cGoyf hLjg czfGt aG5 . ch{'g Iflqo eP/
a|fXd0fh:tf s'/f ub}{ 5g\ / a|fXd0f aGg vf]Hb} 5g\ hf] pgsf nflu ;Dej g} 5}g .
hf] JolQm wgsf] ;ª\u|xdf g} cfˆgf] ;Dk"0f{ pmhf{ nufpF5 Tof] j}Zo ju{sf]] JolQm xf] . o;
ju{nfO{ 1fg / zlQmsf] s'g} cfjZostf x'Fb}g, s]jn wgsf] ;ª\u|x g} p;sf] hLjgsf] Ps dfq Wo]o
x'G5 . o:f k|sf/sf JolQmn] 1fg / zlQm wgaf6 g} k|fKt ug{ vf]H5g\ . hf] JolQmsf] cfsfª\Iff >d
x'G5 Tof] z"›sf] ju{df kb{5 . o; ju{sf JolQmn] s]xL sfd ug{ kfPgg\ eg] logLx¿sf] hLjg
dxfb'vbfoL x'G5 . h;nfO{ s]xL g s]xL ul//xg'k5{, hf] sfd gu/L vfnL /xg ;Sb}gg\ tL z"›ju{df
kb{5g\ .
;+;f/df dflg;x¿ oL rf/ u'0fdf ljeflht x'G5g\ . hut\nfO{ oL rf/} k|sf/sf JolQmsf]
cfjZostf x'G5 . olb ;a} JolQmn] 1fgsf] vf]hL ug]{ xf] eg] hut\sf] cl:tTj g} ;dfKt x'G5 /
;a} JolQmx¿n] zlQm vf]h] eg] o'4l;jfo c¿ s]xL klg x'Fb}g . ;a} JolQmn] wg dfq vf]h] eg]
JolQm d/]kl5 klg wgsf] ;ª\u|x dfq z]if /xg] 5 . ;a} JolQmx¿n] >d dfq ug]{ xf] eg] s'g}
;+:s[lt, ;Eotf, snf, lj1fg, bz{g, wd{ s]xL klg afFsL /xg] 5}g . oL rf/} j0f{ Ps csf{sf k"/s
x'g\ / oL cfjZos klg 5g\ . oL rf/ j0f{ljgf hut\ x'g klg ;Sb}g . To;}n] >Ls[i0fn] eGg'eof]– oL
rf/ j0f{, u'0f / sd{sf cfwf/df lgdf{0f ul/Psf] xf] . leq u'0f 5, Tof] u'0f;Fu hf]l8Psf] ;+o'Qm sd{
5 / ToxL u'0f g} aflx/ k|s6 eP/ sd{ aG5 . leq h;sf] gfd u'0f xf] ToxL aflx/ sd{ aG5 .
lapdf /xFbf u'0f eP/ /xG5 / z/L/ k|fKt u/]kl5 u'0f sd{df ¿kfGtl/t x'G5 . oL rf/ j0f{ Pjd\
u'0fsf] ljefhg >Ls[i0fsf b[li6df dfly / tnsf] ljefhg xf]Og cyf{t\ pr / gLrsf] b[li6n] o;df
s'g} e]befj ul/Psf] 5}g . oL rf/ j0f{ z/L/sf rf/ cË x'g\ . ;dfg d"Nosf ePsfn] logLx¿ Ps–
csf{sf kl/k"/s 5g\ . Pssf] ljgf tLgj6fs} cl:tTj x'g ;Sb}g .
j0f{Joj:yfdf ha xfdLn] tn dflysf] b[li6sf]0f agfof}+ ta ljs[lt ;'? eof] . >d klg Tolt
g} pRr x'G5 hlt 1fg pRr x'G5 . of] t cf–cfˆgf If]qdf ;+nUg eP/ vf]h ug]{ / sd{ ug]{ dfq
xf] . 1fg / >d b'j} xfdLnfO{ lj/f6\af6 k|fKt ePsf] u'0f xf] . To;df tndfly eGg] t k|Zg g}
cfpFb}g . 1fgsf] vf]h ug]{ sd{ csf]{ sd{eGbf uf}/j af]w ug{'kg]{ ljlzi6tf ePsf] sd{ xf]Og .
To;}n] sf]xL klg tndfly x'Fb}g, of] t hGdhft k/dfTdfaf6 k|fKt j/bfg xf] . Pp6f j0f{df x'g'
JolQmsf] lgolt (Destiny) xf] . k/dfTdfsf] s[kf / b[li6 ;a}df a/fa/ x'G5 . pgn] ;"o{, rG›df,
xfjf, a|Xdf08 / k|s[lt ;a}df a/fa/ b[li6 k|bfg u5{g≤\ ToxfF s'g} e]befj 5}g . hut\sf] cl:tTjdf
s'g} kIfkft 5}g . u'0fdf e]b 5 t/ e]befj 5}g, ljefhg 5 t/ zq'tf / ;ª\3if{ 5}g . >Ls[i0fn]
agfPsf] j0f{Joj:yfdf Pp6f z/L/ ;DaGw (Organic unity) 5 . To;}n] >Ls[i0fn] rf/ j0f{sf]
z/L/;Fu t'ngf klg ug{'ePsf] 5 . sf]xL 6fpsf], sf]xL v'§f, sf]xL k]6 / sf]xL 5ftL 5 . oL t
cËsf efFtL ;f/f j0f{x¿ x'g\ . sf]xL tn dfly 5}g cyf{t\ dof{bfqmd 5}g . of] cËsf] tn dflysf]
cj:yf zf/Ll/s dfq xf], of] g} d"Nofª\sg xf]Og . ;a}sf] cf–cfˆgf] pkof]lutf 5 / Ps ljgf csf]{
x'g} ;Sb}gg\ . u'0f leqL Ifdtf / sd{ aflx/L cleJolQm dfq xf] ;fy} u'0f sd{ ag]kl5 dfq c¿nfO{

nf]suLtf– 137
cWofo–$
hfgsf/L x'G5 / u'0f u'0f g} /Xof] eg] c¿nfO{ dfq xf]Og :jod\ cfkm"nfO{ klg yfxf x'Fb}g . ha
JolQm sd{df k|s6 x'G5 clg dfq p;nfO{ klg cfˆgf] j0f{sf af/]df yfxf x'G5 .
u'0f / ju{sf] e]b :jefjut lgolt adf]lhd x'G5 . of] :jefjut e]bnfO{ >Ls[i0fn] lgdf{0f
u/]sf] s'/f pxfF atfpg'x'G5 . of] k/dfTdfaf6 hGdhft k|fKt ljefhg xf] . >Ls[i0f ch{'gsf] u'0f
sd{ s] xf] eg]/ atfpFb} x'g'x'G5 . ch{'g cfˆgf u'0f, sd{nfO{ :d/0f ub}{ cfˆgf] sd{df ;lqmo x'g
;s"g\ eGg] cfzfn] u''0f / sd{sf af/]df eGb} x'g'x'G5 . u'0f / sd{sf] ldng eof] eg] hLjgdf Pp6f
;'vb\ ;dGjo (Harmony) df cfwf/lt cGt;{DaGw sfod x'G5 / u'0f Pjd\ sd{sf larsf] e]b
6'6\of] eg] JolQmsf hLjgdf c;Ëlt k}bf x'G5 .
a|fXd0fsf] r]tgf z"›sf] r]tgfeGbf dfly x'Fb}g . b'j}sf] r]tgfdf s'g} km/s x'Fb}g . r]tgf
s;}sf] klg >]i7 x'Fb}g . r]tgfn] cfˆgf] u'0f k"/f u¥of] eg] dfq >]i7 x'G5 / s'g} klg u'0fsf]
JolQmsf] r]tgf cfˆgf] u'0fnfO{ k"/f u/]df dfq >]i7 x'G5 . olb a|fDx0f 1fgdf cfTd;\ft\ x'g ;Sof]
eg] p;sf] r]tgf >]i7 x'G5 . To;}u/L Iflqo zlQm;Fu cfTd;\ft\ x'g ;Sof] eg] Iflqosf] r]tgf >]i7
x'G5 . ch{'gn] af0f rnfpFbf af0f / ch{'g cnu cnu g/x"g\ . ch{'gn] t/jf/ lnFbf xft / t/jf/sf]
cGt/ /x]g jf tL Psfsf/ eP eg] a|fXd0f Wofgdf nLg eP/ a|Xd;Fu Psfsf/ ePem}+ ToxL
cg'ejnfO{ ch{'gsf] r]tgfn] klg cg'ej ug{ ;S5 . ha ch{'g t/jf/ / cfkm"larsf] cGt/ d]6fP/
Ps x'g ;S5g\, ch{'gsf nflu ToxL pgsf] Wofg aG5 . hfkfgdf Iflqox¿sf] Ps ;d"x ;fd'/fO{
5 . dlGb/df logLx¿sf] t/jf/ em'lG8Psf] x'G5 / dlGb/leq t/jf/o'4 l;sfpg] ljBfno klg x'G5 .
;fd'/fO{ eG5g\ xfdL Iflqo xf}+ / xfdL t/jf/sf] rdsdf Ps x'G5f}+ . ha t/jf/ / xfdL lar s'g}
km/s x'g] 5}g / t/jf/sf] g[To g} xfd|f] k|f0fsf] g[To x'g] 5, ToxL xfd|f] Wofg / ;dflw xf] .
>dsf nflu cft'/ JolQm cfˆgf] >ddf olt 8'af];\ ls k5fl8 sf]xL klg garf];\ . sf]bfnfn]
hldg vGbf p7\g] / lug]{ qmddf p;df / sf]bfnf]df olt tfbfTDo xf];\ ls pm klg ;Fu;Fu} p7f];\ /
lu/f];\ . o:tf] tNnLgtf xf];\ ls stf{ leqaf6} x6f];\ . sf]bfnf] / p;sf lar s'g} cGt/ g/xf];\ .
ta pm ToxL WofgnfO{ pknAw x'G5, hf] a|fxd0f cfˆgf] Wofgaf6 pknAw x'G5 . Wofgaf6 rf/}
j0f{sf JolQmx¿ cf–cfˆgf tj/af6 pknAw x'g ;S5g\ / h'g klg r]tgf Wofgdf pknAw x'G5
ToxL r]tgf >]i7 x'G5 . >]i7tfsf] ;DaGw j0f{;Fu xf]Og, Wofg;Fu x'G5 . hf] r]tgf Wofgdf pknAw
x'G5 Tof] r]tgf s'g} klg dfu{af6 >]i7tfdf k'U5 . o:tf] tNnLgtf xf];\ ls leqaf6 stf{ g} x6f];\ /
sd{;Fu Ps x'g ;sf];\ . j}1flgs k|of]uzfnfdf, gt{s gfRbf gfRb} g[Todf, jfBjfbs jfBjfbgdf,
lzIfs k9fpFbf k9fpb} k9fOdf, 9'Ëf kmf]8\g] 9'Ëf kmf]8\g] sfddf ha Wofgsf] tNnLgtfdf k|fKt
x'G5g\, ToxLF r]tgfsf] >]i7tf kmlnt x'G5 .
r]tgfsf] >]i7tf j0f{df xf]Og sd{sf] tNnLgtfdf jf Wofgdf lge{/ x'G5 . >Ls[i0f eGg'x'G5–
of] ;[li6 /rgflb ;a}sf] stf{ eP klg dnfO{ cstf{ / cljgfzL g} hfg . klxnf] s'/f t sd{df
stf{kg x'Fb}g . stf{ leq pkl:yt eP dfq stf{efj sd{df ;jf/ x'G5 . sd{df cfkm}+“ stf{efj
x'Fb}g . xfdL klg sd{ ubf{ ub}{ cstf{ x'g ;S5f}+“ . stf{sf] lgdf{tf cxª\sf/sf] efj xf] . af6fdf
lxF8\bf xfdLn] Wofg lbP/ x]¥of}+“ eg] leq crn g} x'G5 / rNg] lqmof aflx/ dfq x'G5 . cxª\sf/sf]]
efj ha rNg'df ;jf/ x'G5, ta p;n] d lxF8\b} 5' eG5 . x/]s lqmofsf leq vf]Hof“}+ eg] xfdLn]
stf{nfO{ sxL+ klg kfpFb}gf}+ s]jn lqmof dfq kfpF5f“}+ . leqsf] tŒj t stf{ xf]Og ›i6f, ;fIfL xf]
h;n] s]jn b]Vb5 . r]tgfsf] txdf s'g} klg kL8f x'Fb}g . s]jn r]tgfnfO{ yfxf dfq x'G5 . r]tgf
s]jn 1ftf, ;fIfL dfq xf] . To;}n] xfdL klg lqmofsf] leq stf{ xf]Ogf}+ . stf{ xfd|f] e|d dfq xf] .

nf]suLtf– 138
cWofo–$
k/dfTdfnfO{ xfdL h:tf] e|d x'g ;Sb}g . To;}n] >Ls[i0f eGg'x'G5– of] ;a} ubf{ ub}{ klg …dÚ cstf{
x'F .
csf]{ cy{df klg s[i0fsf] egfOnfO{ a'‰g ;lsG5 . k/dfTdfdf s'g} cxª\sf/ x'Fb}g lsgeg]
huTf\df k/dfTdf Pp6} dfq 5 . cxª\sf/sf] efj hlxn] klg ltdLdf lge{/ x'G5 / olb …ltdLÚ /x]g
eg] …dÚ klg /xFb}g . le8df JolQm cxª\sf/L x'G5 / PsfGtdf cxª\sf/ lt/f]lxt x'G5 . k/dfTdfsf
nflu s'g} …ltdLÚ 5}g To;}n] …dÚ aGg] k|Zg g} p7\b}g . o;}sf/0f >Ls[i0f eGg'x'G5– …dÚ ;a} ubf{ub}{
klg cstf{ x'F / …dÚ x'Fbfx'Fb} klg geP h:tf] 5', csf]{ cy{df klg o;nfO{ hfGg ;lsG5 ls cl:tTj
k/dfTdfsf] lj:tf/ xf] . d cfˆgf] xftnfO{ ltdL elGbgF d g} eG5' . d]/f] z/L/df xft, v'§f, 6fpsf]
cflb ;a} z/L/sf lj:tf/ x'g\ . To:t} k/dfTdfsf nflu ;d:t cl:tTj p;s} lj:tf/ xf] . To;}n]
k/dfTdfn] s'g} gofF ;[hgf klg u¥of] eg] Tof] k/dfTdfsf] g} ;[hgf xf] s'g} csf]{ JolQmsf] xf]Og .
s'g} klg g[To gt{s ljgf x'g} ;Sb}g . k/dfTdfnfO{ xfdLn] g6/fh eg]sf 5f}+“ lsgeg]] g[To / gt{s
Ps} x'G5 . olb gt{s ePg eg] g[To x'g ;Sb}g / g[To /f]lsof] eg] gt{s x'g} ;Sb}g . gt{s / g[To
Ps} ePh:tf] k/dfTdf / ;[li6sf] klg ;DaGw To:t} 5 . k/dfTdf ;[li6nfO{ aGb u/]/ ;|i6f aGg
;Sb}g / ;[li6 aGb g} x'Fb}g . k/dfTdf / ;[li6 Ps x'g\ h:t} gt{s / g[To Ps x'g\ . To;}n] >Ls[i0f
eGg'x'G5– ;a} ubf{ub}{ klg …dÚ cstf{ x'F / stf{n] dnfO{ klqmg ;Sb}g . rf/}lt/ k/dfTdfsf] lgldQ
cl:tTj dfq 5 hxfF k/dfTdf nLnf ul//xG5 . nLnf v]n xf] / v]ndf cxª\sf/ x'Fb}g . v]n ta;Dd
v]n /xG5 ha;Dd ToxfF d /xFb}g . k/dfTdfsf nflu hut\ Pp6f v]n xf] . o:tf] lg/xª\sf/
jrgsf] 3f]if0ff >Ls[i0fn] o; Znf]sdf ug{'ePsf] xf] .
g df+ sdf{l0f lnDklGt g d] sd{kmn] :k[xf .
Olt df+ of]˜lehfgflt sd{leg{ ; aWot] ..!$..
dnfO{ s'g} sd{sf] kmnk|lt slQ klg clenfiff 5}g, To;}n] sd{x¿n] klg dnfO{ lnKt ub}{gg\ .
o;k|sf/ h;n] dnfO{ tŒjk"j{s a'‰b5, Tof] ;sfd sd{df afFlwFb}g jf km:b}g ..
>Ls[i0f eGg'x'G5– sd{sf] kmndf d]/f] k|lt:kwf{ g} 5}g, To;}n] sd{n] dnfO{ lnKt ub}{g . hf]
dnfO{ o:f ¿kdf hfGb5 pm klg sd{df lnKt x'Fb}g / p;df sd{sf] kmnsf] cfsfª\Iff klg x'Fb}g .
v]n / sd{df oxL km/s x'G5 . kmnsf] cfsfª\Iff ePdf v]n klg sd{ aG5 / kmnsf] cfsfª\Iff
gePdf sd{ klg v]n aG5 . k/dfTdf lg?2]Zo 5, p;sf] sxLF k'Ug] nIo Pjd\ p2]Zo klg 5}g .
r/fx¿ uLt ufpF5g\, h"g tf/fx¿ rN5g\, km"nx¿ km'N5g\, xfjf aU5, hLjg k}bf x'G5 / ljnLg
x'G5 . logLx¿ ;a} lg?2]Zo g} s[To ub}{ 5g\ t/ dg'iosf] dg p2]Zoljgf s]xL klg a'‰g ;Sb}g .
>Ls[i0f eGg'x'G5– d h] u5{' cfgGbk"j{s u5{' . d]/f nflu s'g} p2]Zo 5}g s]jn cfgGb 5 .
;f/f cl:tTj cfgGbdUg 5 . o;} sf/0fn] s[i0fsf] hLjgnfO{ nLnf elgPsf] xf] . s[i0fsf] hLjg
lg?2]Zo 5 . >Ls[i0fnfO{ xfdL k"0f{ cjtf/ dfGb5f}+ lsgeg]] k/dfTdf h;/L lg?2]Zo 5 s[i0f klg
To:t} x'g'x'G5 . s[i0fsf Ps Ps s[To nLnf h:t} 5g\, sfd h:tf] xf]Og . To:t} s[i0fnfO{
kmnk|flKtsf] k|lt:kwf{ 5}g . xfd|f] hLjg ;bf eljiodf cfwfl/t / kmnsf] cfzfdf x'G5 . xfdL ;bf
ef]lnsf] cfzfdf afFR5f“}+ . cfh t s]jn sd{ dfq x'G5 kmn t ;bf ef]ln k|fKt x'G5 . cl:tTj t
s]jn sd{sf] x'G5 kmnsf] s'g} cl:tTj g} 5}g . k/dfTdf sNkgf / eljiodf afFRb}g . k/dfTdf
k|ltkn cfgGbdUg 5 . h'g lbg JolQmn] ;a} s'/f Pjd\ cfgGb oxLF jt{dfgdf 5 / eljiodf s]xL
5}g eg]/ a'‰5 ToxL ;do pm kmnft'/ eP/ eljiodf afFRg 5f]8\5 . b'vL JolQm kmnft'/ x'G5 /
kmnft'/ JolQm klg b'vL x'G5 . oL b'j} s'/f hf]l8Psf 5g\ . >Ls[i0f eGg'x'G5– d cfh / oxLF

nf]suLtf– 139
cWofo–$
afFRb5' . To;}n] dnfO{ kmnsf] k|lt:kwf{ 5}g . ef]lnsf] cfsfª\Iff 5}g, cfh g} kof{Kt 5 . cfgGbdUg
lrQ cfh, oxLF x'G5 / o;/L afFRbf cgGt cfgGb k|fKt x'G5 .
k/dfTdf If0fhLjL x'G5 t/ p;sf] If0f cgGt x'G5 . >Ls[i0f eGg'x'G5– hf] d]/f] of]
:j¿knfO{ hfGb5 pm klg d h:t} x'g] 5 . ;To / cfgGbsf] vf]h ug]{ JolQmn] eljionfO{ labf
ul/lbg'k5{ . h;nfO{ b'v k|Llts/ nfU5 p;n] eljionfO{ vf]h] x'G5 . eljio vf]Hg] JolQmnfO{
gs{sf] åf/ k|fKt x'G5 / jt{dfgdf afFRg] JolQmnfO{ :ju{sf] åf/ k|fKt x'G5 . ha kmnsf] k|lt:kwf{
x'Fb}g, sd{ dfq ug{' kof{Kt x'G5 ta sd{ v]n / nLnf aG5 . t;y{ >Ls[i0f eGg'x'G5– To:tf] JolQm
d h:t} x'g] 5 . hLjg gf6s ag]df sd{ v]n x'G5 . s[i0fsf egfOdf of] k"/f hLjg g} gf6s xf] .
>Ls[i0f Pp6f s'zn cleg]tf x'g'x'G5 . pxfF afF;'/L klg ahfpg'x'G5, ;'bz{g rqm klg
rnfpg' x'G5 . k/d 1fgsf] s'/f klg ug{'x'G5 . hg;fwf/0f Ujfnfx¿;Fu gfrufg klg ug{
;Sg'x'G5, uLtfsf] pkb]z klg lbg ;Sg'x'G5, uf]lkgLx¿sf] j:q n'sfP/ j[Ifdf klg a:g ;Sg'x'G5 .
›f}kbLsf] rL/x/0f x'Fbf pgsf] nHhf arfpg pgsf] z/L/df cb[Zo ¿kdf j:q klg pknAw
u/fpg'x'G5 . o:tf] c;Ët JolQm k[YjLdf sf]xL klg 5}g t/ of] c;Ëltdf Pp6f /x:o 5– o:tf]
c;ª\ut ToxL JolQm x'g ;S5 hf] JolQm uDeL/ x'Fb}g . hLjgnfO{ v]n dfg]/ nLnf ug]{ s[i0fsf]
kmndf s'g} k|lt:kwf{ 5}g . >Ls[i0f hf] k/d cl:tTj x'g'x'G5 pxfFsf nflu t ;Dk"0f{ s'/f v]n dfq
xf] .
dg'iosf] dgn] ;donfO{ e"t, eljio / jt{dfgdf afF8\5 . t/ k/dfTdfsf nflu ;do s]jn
jt{dfg x'G5 . xfdLnfO{ s]jn e"t / eljiosf] dfq hfgsf/L x'G5 . jt{dfgsf af/]df xfdLnfO{ s]xL
hfgsf/L g} 5}g . k/dfTdfsf nflu sfo{ / sf/0f x'Fb}g, xfd|f nflu dfq x'G5≤ cl:tTjdf s]jn
jt{dfg dfq 5 ctLt / eljio 5}g . k/dfTdfsf nflu eljio g} geP kl5 kmnsf] k|lt:kwf{ x'g]
;jfn} ePg . of] hfGg] JolQm klg pxL cj:yfdf k'Ub5 . k/dfTdfnfO{ kfpgsf nflu kmn jf
cfsfª\Iffsf] Tofu g} k|d'v ;t{ xf] . olb xfd|f] dfu pkl:yt x'G5 eg] xfdLnfO{ k/dfTdfsf] xf]Og,
pgsf ;]jfx¿sf] cfjZostf x'G5 .
Pj+ 1fTjf s[t+ sd{ k"j}{/lk d'd'If'leM .
s'? sd}{j t:dfŒj+ k"j}{M k"j{t/+ s[td\ ..!%..
d'lQmsf] sfdgf ug]{ k"j{jtL{x¿n] d]/f] lbJo k|s[ltnfO{ hfg]/ g} st{Jo sd{ u/]sf lyP . To;}n]
k|frLg k'vf{x¿n] h'g sd{ u/], To;}sf] cg';/0f ub}{ ltdL st{Jo sd{ u/ ..
sd{sf] kmnfsfª\Iff k/dfTdfdf ;dlk{t u/L stf{kg / cxª\sf/af6 d'Qm eP/ klxn] klg k"j{
k'?ifx¿n] o:tf] sd{ u/]sf 5g\ . o:t} ltdL klg k"j{k'?ifx¿ h:t} sd{ u/ . /fhf hgsn] klg sd{
ug{ 5f]8]gg\ a? stf{kgaf6 d'Qm eP . xfdL kmnsf] k|lt:kwf{sf sf/0f sd{ u5f}{+ / ha kmnsf]
k|lt:kwf{ x'Fb}g, ta xfdL sd{ gu/L csd{ u5f}{+ . o:tf] sd{ ubf{ kmnsf] cfsfª\Iff /fVg] jf kmnsf]
cfsfª\Iff g/fvL sd{ g} gu/L csd{ ug]{ b'O{ k|sf/sf gf;dem JolQmx¿ k[YjLdf /x]sf 5g\ . kmnsf]
cfzf /fv]/ sd{ ug]{ u[x:y / kmnsf] cfzf 5f]l8lbg] ;GGof;L oL Ps} lrhsf b'O{ kf6f x'g\ . >Ls[i0f
eGg'x'G5– x] ch{'g Û ltdL sd{ gul//xg} ;Sb}gf} . To;}n] sd{af6 gefu / sd{ u/, s]jn kmnsf]
cfsfª\Iff 5f]l8b]pm . sd{ ltdL u/, s]jn stf{ dfq gag . u[x:ydf /x]/ ltdL ;GGof;L ag hf]
klxn] klg k"j{k'?ifx¿n] u/]sf 5g\ . s[i0f ch{'gnfO{ klxn] klg o:tf] ul/Psf] 5 eg]/ cfZjf;g /
e/f];f lbg'x'G5 . cxª\sf/d'Qm / stf{xLg sd{ ub}{ ;a} stf{kg k/dfTdfdf 5f]8\g' l7s ;GGof; xf] .
>Ls[i0f o; Znf]sdf ch{'gnfO{ ;Dos\ ;GGof;sf af/]df atfpg'x'G5 .

nf]suLtf– 140
cWofo–$
ls+ sd{ lsdsd]{lt sjof]˜Koq df]lxtfM .
tQ] sd{ k|jIofld oH1fTjf df]Io;]˜z'eft\ ..!^..
sd{ s] xf] / csd{ s] xf] eGg] ljifodf a'l4dfg\ JolQmx¿ klg cNdlnG5g\ jf df]lxt x'G5g\ .
o;y{ s'g sd{ xf] / s'g csd{ xf] eGg] s'/f d ltdLnfO{ eGb5' . oL s'/fx¿ hfg]/ g} ltdL hGd–
d[To'¿kL aGwgaf6 d'Qm x'g] 5f} ..
>Ls[i0f eGg'x'G5– sd{ s] xf] csd{ s] xf] eGg] s'/f a'l4dfg\ JolQmn] klg hfGg ;Sb}gg\ .
Tof] u'0ftŒj d ltdLnfO{ eGb5' h;nfO{ hfg]/ JolQm d'Qm x'G5 . o;f] em§ x]bf{ of] s'/f c;Ët
nfUb5 lsgeg]] xfd|f] dgdf sd{ / csd{ s] xf] Tof] t d"v{n] klg hfGb5 eGg] nfU5 . t/ of] s'/f
a'l4dfg\ JolQmn] klg hfGb}g . of] t cToGt u"9 tŒj xf] .
xfdL k|ltsd{nfO{ sd{ 7fGb5f}F . xfdLnfO{ s;}n] ufnL u/]df pQ/df xfdLn] klg ufnL u¥of}+
eg] Tof] k|ltsd{ (Reaction) x'G5 . s;}n] k|z+;f ubf{ cfglGbt eof}+ eg] Tof] cfglGbt x'g' klg sd{
geP/ k|ltsd{ g} xf] . hGdb]lv d[To'ko{Gt k|ltkn xfdL sd{ xf]Og k|ltsd{ g} ub{5fF} . xfdL k|ltsd{
dfq u5f}{+ lsgeg]] xfd|f] k|To]s sd{ aflx/af6 pTkflbt x'G5, leq}af6 :j:km"t{ ¿kdf cfPsf] x'Fb}g .
s;}n] wSsf lbFbf qmf]w pTkGg x'G5 / s;}n] km"ndfnf nufOlbof] eg] cxª\sf/ pTkGg x'G5 . s;}n]
ufnL ubf{ k|ltpQ/df ufnL g} lgl:sG5 / s;}n] k|]dk"j{s s'g} zAb eGof] eg] To:t} k|]dk"0f{ efj
pTkGg x'G5 . j:t'tM oL ;a} sd{ xf]Og k|ltsd{ x'g\ . of] k|ltsd{ l:jr bafP/ aQL afNg] / l:jr
bafP/ aQL lgEg] h:tf] x'G5 . s;}n] ufnL ubf{ tTsfn l:jr lyr]h:tf] ufnL p7]g eg] xfdL eGg
;S5f}F d}n] ufnL gug]{ sd{ u/]+ . sd{sf] cy{ ;xhtfk"j{s x'g] s'/f xf] eg] k|ltsd{sf] cy{ k|]l/t eP/
ug]{ Jojxf/ xf] . sd{ leqaf6 cfpFbf aflx/ s'g} klg sf/0f 5 eg] Tof] sd{ xf]Og, k|ltsd{ xf] . a'4,
dxfjL/, qmfO:6 h:tf JolQm k|ltsd{df xf]Og, sd{df afFRb5g\ .
a'4nfO{ Pslbg Ps JolQmn] d'vdf y'lslbP t/ a'4n] ?dfnn] d'v k'5\g'eof] / ;f]Wg'eof]–
c¿ s]xL eGg' 5 < a'4n] olb s'g} k|ltsd{ ug{'ePsf] eP Tof] JolQm pQ/ lnP/ cfPsf] lyof] . a'4n]
olb lsg y's]sf] dfq ;f]Wg'ePsf] eP p;;Fu k"j{tof/ pQ/ lyof] . a'4 h:tf] sd{ t ;os8f}F
jif{kl5 s'g} 1fgL JolQmn] u5{, cGoyf ;a}n] t k|ltsd{ g} u5{g\ . pm a'4;Fu k|ltsd{sf] tof/Ldf
cfPsf] lyof] t/ pN6} pxfFn] æc¿ s]xL eGg' 5 ls ÛÆ eGg] k|Zg ug{'eof] hf] To; JolQmsf nflu
ck|Toflzt lyof] . Tof] y'Sg] JolQm 5Ss k¥of] / eGof]– tkfO+{ klg s] ;f]Wg'x'G5, d}n] t tkfO{+sf]
d'vdf y's]sf] 5' . pxfFn] hjfkm lbg'eof]– ltdLn] y'sfOsf dfWodaf6 ltd|f] dgdf ba]sf eofgs
qmf]w h'g ltdL zAbn] JoQm ug{ ;Sb}gf} To;}nfO{ ;fob y's]/ JoQm u¥of} .
a'4n] eGg'eof]– JolQm s}of}+ k6s zAbaf6 efj JoQm ug{ c;dy{ x'G5 . d klg s}of}+ k6s
sltko s'/fx¿ eGg rfxG5', ha eGg c;dy{ x'G5', ta O;f/faf6 eG5' . ltdLn] klg O;f/fdf
s]xL eGof}, d}n] a'em]+ . TfL JolQmn] a'4;Fu eg]– tkfO{ klg ddfly lsg qmf]w ug{'x'Gg, a'4n]
eGg'eof]– ltdLn] qmf]w ub}{df d}n] klg qmf]w ug{' h?/L 5}g . pQm JolQm csf]{ lbg a'4;Fu Ifdf
dfUg cfof] / a'4sf] r/0fdf 9f]u]/ ?Fb} Ifdf dfUg yfNof] . a'4n] km]l/ ;f]Wg'eof]– s]xL eGg' 5, d}n]
a'em]F ltd|f] dgdf s'g} ulx/f] efj 5 hf] ltdL zAbdf eGg c;dy{ 5f} . tL efjnfO{ ltdL lz/nfO{
v'§fdf /fv]/ cfF;'n] eGb} 5f} Pjd\ efj d'›fx¿af6 JoQm ub}{ 5f} . lxhf] klg s]xL eGg rfxGYof}
eGg ;s]gf}, cfh klg s]xL eGg vf]lh/x]sf 5f} t/ eGg ;ls/x]sf 5}gf} . a'4sf] jrg ;'g]sf] To;
JolQmn] eGof]– d tkfO+{;Fu Ifdf dfUg cfPsf] 5', dnfO{ Ifdf ul/lbg'xf];\ . a'4n] eGg'eof]– d}n]
ltdL;Fu qmf]w g} u/]sf] 5}g, To;}n] Ifdf ug]{ t s'g} k|Zg g} p7\b}g .

nf]suLtf– 141
cWofo–$
k|ltsd{ bf; xf] hf] c¿n] xfdLaf6 u/fpF5 . a'l4dfg\n] klg sd{ / k|ltsd{nfO{ 5'6\6\ofpg
;Sb}gg\ . sd{ g} a'‰g sl7g 5 eg] csd{nfO{ hfGg t emg\ sl7g x'G5 . k|ltsd{nfO{ xfdL sd{
7fGb5f}+ / csd{0otfnfO{ xfdL csd{ 7fGb5f“}+ . cN5Lkgn] a;]/ s]xL gug{'nfO{ xfdL csd{ ;DemG5f}+ .
>Ls[i0f eGg'x'G5– csd{sf] bzf t ha leq ulx/fOdf sd{sf] s'g} jf;gf /xFb}g, ta dfq kmlnt
x'G5 . ha leq dg z"Go cj:yf eP/ leq ulx/f]df dgn] sd{sf ;"Id t/Ëx¿ p7fpFb}g, ta dfq
csd{ kmlnt x'G5 . h;sf] leq csd{ x'G5 p;sf] aflx/ slxNo} klg k|ltsd{ x'Fb}g . h;sf] leq
csd{ kmlnt x'G5 p;sf] aflx/ sd{ kmlnt x'G5 . c¿sf] k|ltlqmofdf geO{ sd{ h'g cfkm“}+ leqaf6
hlGdPsf] x'G5 Tof] ;xh ¿kdf kmlnt x'G5 .
of] s'/f u"9, uxg / /x:ok"0f{ 5 . To;}n] a'l4dfg\ JolQmx¿n] klg sd{ / csd{ s] xf] to
ug{ ;Sb}gg\ . x] ch{'g Û ltdLnfO{ Tof] u"9 /x:o d eG5' lsgeg]] h;n] Tof] /x:onfO{ hfGb5 pm
d'Qm x'g] 5 . h'g JolQmn] sd{ / csd{sf larsf] ;"Idtd cj:yfnfO{ hfGb5 Tof] JolQmn]
d'lQmdfu{sf] ofqf ug]{ 5 . To:tf] JolQmnfO{ hut\df c¿ s'g} ;"Id u'Xo s'/f hfGg z]if x'Fb}g .
To;}n] xfdL h;nfO{ sd{ 7fG5f}+“ Tof] k|ltsd{ xf] sd{ xf]Og . xfdL h;nfO{ csd{ 7fG5f}+ Tof]
csd{0otf xf] . >Ls[i0f h;nfO{ csd{ eGg'x'G5 Tof] cfGtl/s df}gtf / leq sd{sf] t/Ësf] cefj
xf] . ha cGt/df sd{sf] t/Ë x/fpF5, ta stf{ klg /xFb}g lsgeg]] stf{sf] lgdf{0f leqsf] sd{sf]
t/Ëaf6 pTkfbg x'g] hf]8 xf] . leqsf] sd{sf] jf;gf g} ;+o'Qm eP/ stf{ aG5 . olb leq s'g}
stf{sf] t/Ë 5}g eg] aflx/ klg stf{kg afFsL /xFb}g . hf] o;sf] dWo/]vfnfO{ hfGb5 Tof] JolQm
d'Qm x'G5 . To;}n] x] ch{'g Û d ltdLnfO{ sd{ / csd{sf] ljefhg /]vfsf af/]df atfpF5' .
sd{0ff] Xolk af]4Jo+ af]4Jo+ r ljsd{0fM .
csd{0fZr af]4Jo+ uxgf sd{0ff] ultM ..!&..
sd{ s] xf] < ljsd{ jf jlh{t sd{ s] xf] < csd{ jf o;sf] :j¿k s] xf] < oL ;a} s'/f
a'‰g'kb{5 lsgeg]] sd{sf] af6f] jf ult uxg 5 cyf{t\ a'‰g cToGt sl7g 5 ..
>Ls[i0f eGg'x'G5– sd{, csd{ / lglif4 sd{sf] :j¿k hfGg'k5{ lsgeg]] sd{sf] ult uxg,
;"Id / /x:ok"0f{ 5 . lglif4 sd{ Tof] sd{ xf] hf] ug{of]Uo 5}g≤ To;}n] To;sf] :j¿k klg hfGg'k5{ .
sd{ slxn] sd{ x'G5, slxn] csd{ x'G5 of] hfGg sl7g 5 . sd{ slxn]sfxLF lglif4 klg x'G5, ta t
hfGg emg\ ufx|f] x'G5 . lglif4 sd{nfO{ b'O{ k|sf/n] ljrf/ ug{ ;lsG5 . h:t}– s'g} sd{ hf] ug{of]Uo
5}g To;nfO{ lglif4sd{sf] sf]l6df /fVg ;lsG5 . h:tf] sfg'gL km};nf cbfntn] u5{ . rf]/L, xTof,
cfTdxTof ug{ lglif4 x'G5 . s]xL sd{ sfg'gn] to u/]sf] 5 hf] ug{ kfOFb}g t/ sfg'g w]/} ;"Id x'g
;Sb}g . wd{n] w]/} ;"Idtd vf]h u5{ . wd{df s'g} sd{ s'g} kl/l:yltdf lglif4 eP klg csf]{
kl/l:yltdf lglif4 gx'g klg ;S5 . xTof ;fwf/0ftof lglif4 5 t/ o'4df of] lglif4 x'Fb}g . lglif4
s'g} jl0f{t s'/f xf]Og . of] kl/l:yltsf cfwf/df kl/jt{g x'g ;S5 / slxn]sfxLF t b'O{ lglif4sfo{sf]
lardf ;Í6 klg k}bf x'G5 . PsnfO{ arfpg] ls csf]{nfO{ arfpg] cyf{t\ lx+;f arfpg ;fFrf] af]Ng]
ls em''7f] af]Ng] . slxn]sfxLF b'O{ lglif4 sd{ pN6f] klg x'g ;S5 .
Pp6f l;wf;fbf a|fXd0f ;8sdf lxFl8/x]sf] x'G5 . ToxfF Pp6f s;fO{ xftdf v's'/L lnP/
bf}l8P/ cfpF5 . pm cfˆgf] ufO{ hf] p;af6 5'6]/ efu]sf] 5, To;nfO{ vf]Hb} cfPsf] 5 . Tof] s;fO{
xftdf wfl/nf] v''s'/L lnP/ a|fXd0fnfO{ ;f]W5– ltdLn] oxfFaf6 Pp6f ufO{ uPsf] b]Vof} < a|fXd0f
s;fO{sf] k|of]hg / p2]Zo s] xf] eg]/ x]b{5 . em'6f] af]Ng' lglif4 sfo{ xf] eg]/ zf:qdf k9]sf] 5
To;}n] pm wd{;Í6df k5{ . em'6f] af]Ng' zf:q;Ddt 5}g / ;To af]lnof] eg] s;fO{n] ufO{sf] lglZrt

nf]suLtf– 142
cWofo–$
xTof ug]{jfnf 5, h'g lxGb" wd{ ljk/Lt 5 h;sf] eflubf/ d klg x'g] 5' . xTofdf eflubf/ x'g' klg
lglif4 sfo{ xf] . oxfF ;To / em'6 h] af]n] klg Tof] lglif4 sfo{ x'G5 .
lhGbuL hl6n x'G5, of] zf:qdf n]v]h:tf] x'Fb}g . zf:q ;/n x'G5 . zf:qsf ;a} k|Zg
lgl0f{t x'G5g\ t/ hLjgsf ;a} k|Zg clgl0f{t x'G5g\ . hLjgdf k|ltkn s] ug]{ eg]/ to ug{'k5{ .
o:tf] If0f k|ltlbg cfpF5, ha zf:qn] s'g} sfd ub}{g ToxfF :jod\ g} lg0f{o ug{'k5{ . To;}n] >Ls[i0f
eGg'x'G5– sd{sf] ult uxg / hl6n 5 . of] sd{sf] ultnfO{ hfGgsf nflu sd{, csd{ / lglif4
sd{nfO{ klg hfGg'k5{ . lglif4 sd{ b}lgs ¿kdf ug{'kg]{ x'Fbf of] k|Zg cfpg] lalQs} s] ug]{ eg]/ to
ug{'k5{ . dxfjL/sf] sygcg';f/ /ftdf sf]N6] km]g{' lglif4 5 . To;}n] dxfjL/ /ftL ;'Tbf sf]N6f] k/]/
;'Tg'x'GYof] tfls sdeGbf sd lx+;f xf];\ . dxfjL/ hldgdf v'§f klg ljrf/ u/]/ dfq /fVg'x'GYof] .
;'Svf hldgdf dfq lxF8\g'x'GYof], jiff{df pxfF lxF8\g'x'GgYof] lsgeg]] lxnf] hldgdf sL6f0f'x¿ dg{
;S5g\ . kfgL k/]sf] hldgdf jiff{df lxF8\g' lglif4 sfo{ xf] .
lglif4 sd{af/] ljleGg JolQmx¿sf s'/f ;'Gg] xf] eg] JolQm xlNng klg kfpFb}g / Zjf; klg
lng kfpFb}g . hLjg g} hl6n / clglZrt 5 . ToxfF k|ltkn ;a} ablnG5 . dxfjL/n] eGg'eof]–
v]tL gug{" lsgeg]] v]tLdf lx+;f x'G5 . pgsf cg'ofoLx¿n] v]tL ug{ aGb u/] t/ v]tL gu/L x'g
;Sg] lx+;fsf] ;§fdf Jofkf/L j}Zo eP/ pgLx¿n] olt w]/} lx+;f u/] hf] pgLx¿ ls;fg ePsf] eP
slxNo} klg ub}{gy] . k};fdf hlt lx+;f of /utsf] 5fk x'G5 Tof] c¿ s'g} klg s'/fdf x'Fb}g t/ Tof]
aflx/af6 ;kmf b]lvG5 . wg sdfpg' :jR5 lx+;f xf] . sltsf] k|f0f lnP/, sltsf] hldg lasfO
3/af/ p7fP/, sltnfO{ d[To'sf] d'vdf k'¥ofP/ lx+;f ul/Psf] x'G5, Tof] yfxf x'Fb}g . ;a} k|sf/sf
/ut / ck/fwaf6 u'lh|P/ dfq wg sdfpg ;lsG5, t/ Tof] ;b}j tfhf b]lvG5 . xfd|f] xftdf
cfpFbf wgsf] s'g} Oltxf; aRb}g / xft ;kmf b]lvG5 . dxfjL/nfO{ tyf pxfFnfO{ dfGg] JolQmx¿n]
slxNo} ;f]r]sf lyPgg\ xf]nf ls ;a}eGbf w]/} wg pg}sf h}gLx¿;Fu ;Ílnt x'g] 5 . dxfjL/ hf]
:jod\ ;f/f wgTofu u/]/ gUg x'g'eof] t/ pxfFsf cg'ofoLx¿ wgsf] bf; ag]≤ of] ;a} lglif4
sd{åf/f kmlnt eof] . To;}n] >Ls[i0f eGg'x'G5– sd{sf] ult uxg 5 . oxfFaf6 5f]8\of] ptfaf6
klqmG5, ptfaf6 5f]8\of] otfaf6 klqmG5 . To;}n] lglif4 sd{af/] ghfGg] JolQmx¿ o;}df hLjgnfO{
u'dfpF5g\ . hLjgsf] af6f] Ogf/ / vf8n h:tf] 5 / lardf lxF8\g' t/jf/sf] wf/df lxF8\g' h:t}
sl7g x'G5 .
sd{0osd{ oM kZo]bsd{l0f r sd{ oM .
; a'l4dfGdg'io]if' ; o'QmM s[T:gsd{s[t\ ..!*..
h;n] sd{df csd{ / csd{df sd{ b]Vb5 jf sd{ u/]/ klg kmnsf] cfzf /fVb}g Tof] JolQm
dflg;x¿df a'l4dfg\ xf] . o:tf] JolQm zf:qljlxt sd{ u/]/ lbJo l:yltdf k'u]sf] dflgG5 ..
>Ls[i0f eGg'x'G5– h;n] sd{df csd{ b]V5 / csd{df sd{nfO{ b]V5 Tof] JolQm 1fgjfg\ xf] .
sd{df csd{nfO{ b]Vg'sf] cy{ JolQm sd{ ubf{ub}{ klg hfgf];\ ls d stf{ xf]Og . sd{ ubf{ klg d
stf{ xf]Og eGg] hfGgsf nflu ;fIfLefj x'g'kb{5 . ;fIfLefj ePdf ef]hg ubf{ klg hfGg ;lsG5
ls d ef]hg ul//x]sf] 5}g, ToxfF d s]jn ef]s nfu]sf] hflg dfq /x]sf] 5' . ef]s t z/L/nfO{ nfU5
/ z/L/ g} ef]hg ul//x]sf] x'G5 . ef]s nfUbf / qmf]w cfpFbf k5fl8 kms]{/ x]g]{ snfn] g} sd{nfO{
csd{ agfpF5 . To;a]nf JolQm sd{ ubf{ klg gu/] h:tf] cstf{ x'G5 . ;fIfL efj ePdf JolQm
stf{ x'Fbf klg cstf{ x'g ;S5 . hf] JolQm leqaf6 d stf{ xf]Og d s]jn ;fIfL x'F eGg] hfGb5
tTsfn pm k/dfTdf;Fu Ps x'G5 . clg cl:tTjdf 36\g] k|To]s 36gfdf pm ;+nUg x'G5 /

nf]suLtf– 143
cWofo–$
k/dfTdfsf k|To]s s[Todf p;sf] ;xeflutf x'G5 . hut\df h] klg eO/x]sf] 5, Tof] p;}n] ul//x]sf]
x'G5 .
k|ydtM sd{df csd{sf] cg'ej ePkl5 csd{df sd{sf] cg'ej :jtM x'G5 / h;nfO{ of]
uxg k|tLlt pknAw x'G5 p;nfO{ 1fg / ;Tosf] cg'ej pknAw x'G5 . ;fIfL x'g] JolQmnfO{ lglif4
sd{ s] xf] eg]/ klxn]af6 to ug{'kb}{g . pm ;fIfL ePkl5 p;nfO{ lglif4 / cfjZos sd{ s] xf]
eGg] cg'ej x'G5 / To;sf af/]df klxn]b]lv p;n] ;f]Rg'kb}{g . >Ls[i0f eGg'x'G5– o:tf] JolQm
zf:qljlxt sd{ u/]/ lbJo l:yltdf k'u]sf] dflgG5 . p;nfO{ s] unt, s] l7s, s] ug{' x'G5 / s]
ug{' x'Fb}g eg]/ :ki6 af]w x'G5 / p;n] s;}nfO{ ;f]Wg'kb}{g . lglif4 sd{ p;af6 x''Fb}g lsgeg] lglif4
sd{ s] xf] eGg] p;nfO{ cfkm} af]w x''G5 / h] lglif4 5}g Tof] g} p;n] ub{5 . t;y{ ;fIfL efj
leqsf] b[li6 aG5 .
o:o ;j]{ ;df/DefM sfd;ÍNkjlh{tfM .
1fgflUgbUwsdf{0f+ tdfx'M kl08t+ a'wfM ..!(..
h;sf ;Dk"0f{ zf:q;Ddt sd{x¿ sfdgf/lxt / ;ª\sNk/lxt x'G5g\, To:tf 1fg¿kL clUgn]
sd{kmn e:d ePsf dxfk''?ifx¿nfO{ 1fgLx¿ kl08t eGb5g\ ..
>Ls[i0f eGg'x'G5– sfdgf / ;ª\sNkaf6 IfL0f ePsf] r]tgfsf] bzfdf hf] 1fg pknAw x'G5
To:tf] JolQmnfO{ 1fgLhg kl08t eGb5g\ . c1fgLx¿ t a9LeGbf a9L ;"rgfsf] ;ª\u|x ug]{
JolQmnfO{ kl08t eGb5g\, hf] ts{o'Qm ljrf/ ug{df s'zn x'G5g\ . t/ 1fgLhg ;ª\sNk /
sfdgfnfO{ 5f]8]/ r]tgfsf] Tof] z'4 cj:yfdf pknAw x'g] JolQmnfO{ kl08t eG5g\, hxfF 1fgsf]
;fIffTsf/ x'G5 . 1fgL To;nfO{ kl08t eG5g\ h;sf] ;To;Fu l;wf ;Dks{ 5 . o:tf] ;Dks{
k/dfTdf;Fu To;sf] dfq x'G5, h;sf] r]tgfdf sfdgf / ;ª\sNk afFsL /xFb}g . s'g} OR5f g/x]sf]
cj:yf g} sfdgf / jf;gf IfL0f ePsf] cj:yf xf] . sfdgf dgsf] bf}8 xf] . cfk"m ePsf] 7fpFdf
cfgGb 5}g / c¿ ePsf] 7fpFdf cfgGb xf]nf eg]/ ;f]Rg'n] g} sfdgfsf] hGd x'G5 . cfgGb
sfdgfaf6 d'lQmsf] cj:yf xf] . h] x''Fbf / hxfF h'g cj:yfdf x'Fbf klg d k"0f{ 5' eGg] ;Gt[lKtsf]
k/fsfi7f sfdgfaf6 d'lQm xf] .
k|To]s JolQm lbUbf/ 5 . wgsf] ofqfdf / kbsf] ofqfdf u[x:yL klg sxLF k'Ug rfxG5 .
;GGof;L klg lbSs 5g\, pgLx¿ ;GGof; / df]Ifsf] ofqfdf sxLF cGoq k'Ug rfxG5g\ . hf] sxLF
k'Ug rfxG5g\ pgLx¿ tgfj / czflGtdf x'G5g\ . jf;gf / sfdgf /x'Gh]n df]If kfpg c;Dej 5 .
k/dfTdf t sfdgf cGt ePsf] JolQmnfO{ dfq k|fKt x'G5 . ha;Dd JolQm p2]Zo / nIo lnP/ sxL
k''Ug rfxG5 ta;Dd pm sfdgfsf] aflx/ x'Fb}g . ;a} JolQmnfO{ cfkm"eGbf b'vL c¿ sf]xL klg 5}g
eGg] nfU5 lsgeg]] xfdL cfk"m leqsf] b'vsf] sfF8f b]V5f}+“ t/ c¿sf] Åbosf] sfF8f b]Vb}gf“}+ . xfdL
c¿sf] cg'xf/ dfq b]V5f} Åbo;Dd k'Ug g} ;Sb}gf}+“ . cg'xf/eGbf wf]vf lbg] c¿ s'g} s'/f g} x'Fb}g /
df}lns cg'xf/ cToGt sd JolQmx¿;Fu x'G5 . s[i0f, a'4, qmfO:6x¿ h:tf JolQmx¿;Fu dfq
cfˆgf] df}lns cg'xf/ x'G5 . sfdgfsf] lap g} c¿h:tf] x'g vf]Hg' xf] lsgeg]] c¿ ;'vL 5g\ /
xfdL b'vL 5f}+“ h:tf] nfU5 . hf] JolQm cfTdfnfO{ hfGg ;dy{ x'G5, pxL sfdgfaf6 d'Qm x'G5 cGoyf
d'Qm x'g ;Sb}g .
>Ls[i0f ch{'gnfO{ æca ;ª\sNk klg TofuÆ eGg'x'G5 . ;ª\sNksf] pkof]u klg sfdgf
xf]OGh]n;Dd xf] / ha sfdgf z]if /xFb}g ta ;ª\sNksf] s'g} pkof]u x'Fb}g . ha;Dd OR5f k"/f ug{'
5, ta;Dd OR5fzlQmsf] cfjZostf x'G5 =/ ha OR5f g} afFsL /xFb}g, ta OR5fzlQmsf] s'g} sfd

nf]suLtf– 144
cWofo–$
g} /xFb}g, Tof] af]em x'G5 . xfdLnfO{ ;ª\sNk cfjZos 5 lsgeg]] xfdLnfO{ OR5f k"/f ug{' 5 t/
OR5f g} afFsL g/x]sf] JolQmnfO{ OR5fzlQmsf] s'g} pkof]lutf g} /xFb}g . zlQm olb k|of]u ePg eg]
To;n] :jod\s} ljgfz u5{ . To;}n] >Ls[i0f qmdcg';f/ eGg'x'G5– klxn] sfdgfaf6 clg jf;gfaf6
d'Qm xf]pm . sfdgf / jf;gfsf] cGTo ePkl5 ;ª\sNknfO{ IfL0f u/ lsgeg]] ToxfF ;ª\sNksf] h?/t
g} kb}{g . zlQm olb IfL0f eO{ cg'kof]uL eP To;n] ljgfz ub}{g cGoyf To;n] :jod\nfO{ ljgfz
u5{ . olb s'g} JolQmn] jf;gf Tofu gu/L ;ª\sNk dfq 5f]8\of] eg] p;nfO{ 7'nf] sl7gfO kg{
;S5 . To;a]nf pm a8f] bLgxLg x'g] 5 / jf;gfnfO{ Tofu ul/;s]kl5 ;ª\sNk hLljt /xg'
vt/gfs x'G5 lsgeg]] jf;gf g} g/x]kl5 zlQmsf] pkof]lutf g} x''Fb}g . olb zlQm aflx/ Tofu]g eg]
To;n] leq cfˆgf] ;lqmotf a9fP/ leq g} bf}l8g yfN5 . zlQm leq bf}l8Pkl5 JolQm ljlIfKt
x'G5 . zlQmsf b'O{ ¿kx¿ 5g\, jf;gflt/ bf}l8of] eg] k|f0fL eP/ ;[hgf u5{ . sfdgf, ;kgflt/
bf}l8of] eg] To;n] :jod\sf] ljgfz u5{ .
To;}n] hf] JolQm jf;gfaf6 d'Qm x'G5 p;n] sfdgf klg 5f]8\5, dlGb/ klg 5f]8\5 / ofqL x'F
eGg] efj klg 5f]8\5 . o:tf] sfdgfz"Go / ;ª\sNkaf6 l/Qm ePsf] JolQm 1fgdf pknAw x'G5 .
o:tf] JolQm bk{0fh:tf] lgd{n eP/ l:yt x'G5 . h:tf] zfGt cj:yfsf] hnfzodf ;"o{, rG›df
k|ltljlDat x'G5g\ To;/L g} lrQsf] sfdjf;gf zfGt ePkl5 lrQ klg hnfzosf] h:t} df}g
bk{0fsf] cj:yfdf x'G5 . Tof] bk{0fdf JolQmsf] ;fgf] Åbodf lj/f6\ k/dfTdf k|ltkmlnt x'G5 . lj/f6\
t cgGt / c;Ld 5 t/ eQmsf] ;fgf] Åbo klg sfdgf/lxt x'g] lalQs} pm ToxfF tTsfn
k|ltkmlnt x'G5 . o:tf] sfdgf / jf;gf/lxt Åbo ePsf] eQm h;n] cg'ejaf6 hfg]sf] 5, To:tf]
JolQmnfO{ kl08t elgG5 t/ s]xL ghfGg]x¿ cfkm"eGbf a9L ;"rgf ;ª\u|x ug]{ JolQmnfO{ kl08t
7fGb5g\ . >Ls[i0fsf] o; egfOn] kl08tnfO{ b'O{ txdf ljefhg u/]sf] 5 . Pp6f ;"rgf ;ª\sng
u/]/ 1fgL ePsf] ldYof kl08t h;;Fu afFlwPsf] pQ/ dfq 5 . o:tf] kl08t;“+u cfˆgf] cg'ejsf]
pQ/ geP/ s]jn j]b, pklgifb\, s[i0f, a'4sf jrgnfO{ bf]xf]¥ofpg] sfd dfq ub{5g\ . bf];|f] k|sf/sf
kl08t cfˆgf] cg'ejaf6 k/dfTdfnfO{ hfg]/ p;sf] ;+:kz{ ub}{ s[i0f / ;TonfO{ hfGb5g\ . To:tf
JolQmnfO{ 1fgLhg kl08t eGb5g\ .
ToSTjf sd{kmnf;Ë+ lgTot[Ktf] lg/f>oM .
sd{0olek|j[Qf]˜lk g}j lsl~rTs/f]lt ;M ..@)..
h'g k'?if ;d:t sd{df / To;sf] kmndf cf;lQmnfO{ ;b}j Tofu u/]/ ;+;f/sf] cf>o/lxt
ePsf] 5 / k/dfTdf lgTo lrQ 5, pm sd{df nfu]/ klg sd{ ul//x]sf] x'bF }g ..
>Ls[i0f eGg'x'G5– o:tf] r]tgf k|fKt k'?if ;+;f/sf] cf>odf cfglGbt x'Fb}g / o:tf] JolQmsf]
cfgGbsf] ;|f]t k/dfTdf dfq x'G5 . o:tf] JolQm ;+;f/sf sf/0f ;'vL geP/ csf/0f g} ;'vL x'G5 .
xfd|f] d:tL ;w}+ sf/0f;lxt cfpF5 . xfd|f] ;'v aflx/af6 cfpg] x'Fbf s]xL If0f klg gl6s]/ of] b'v
aGb5 . ;+;f/df cfl>t ;'v If0fe/ eGbf a9L x'Fb}g lsgeg]] ;+;f/ g} If0fe/eGbf Hofbf x'Fb}g .
;+;f/df ;'v cfPsf] x'Fb}g, labf eOxfN5 . Pshgf sljn] cfˆgf sljtfsf b'O{ klQmdf o;sf] j0f{g
u/]sf 5g\ hxfF clnslt zAb cnu ug]{ jf 5'6\6\ofpg] lalQs} klª\Stsf] cy{ ablnPsf] 5 . klxnf]
klª\St …j;Gt cfuofÚ / bf];|f] klª\St 5 …j;Gt cf uofÚ . ;+;f/sf] If0f eª\u"/tf o:t} x'G5, ;'v
klg o:t} x'G5 . …;'v cfuof cyf{t\ tTsfn …;'v cf uof x'G5Ú . xfdLnfO{ dx;'; klg geO{sg
bf];|f] klª\St cfO;S5 .

nf]suLtf– 145
cWofo–$
>Ls[i0f eGg'x'G5– o:tf] JolQmsf] ;'v ;+;f/df cfl>t geP/ cgfl>t, csf/0f / lgM;t{
x'G5 . o:tf] JolQmsf] cfgGb sxLFaf6 cfpFb}g . Tof] cfgGb cfkm“}+af6 cfpF5 / ;bfsf nflu /xG5 .
cfkm}+af6 cfpg'sf] cy{ a|Xdaf6 cfpg' xf] hf] zfZjt x'G5 ;+;f/ h:tf] If0feª\u"/ x'Fb}g . o:tf]
JolQmsf] cfgGb a|Xdaf6 csf/0f g} al;{G5 . o:tf] JolQm slt a]nf xfF:g Pjd\ gfRg yfN5 s]xL
yfxf x'Fb}g . pm leq cfgGbsf] ;|f]t x'G5 hf] csf/0f g} km'6\b5 . cl:tTjdf b'O{ k|sf/sf] cf>o
x'G5– Pp6f k/f>o / csf]{ :j–cf>o x'G5 . k/f>oaf6 k|fKt ;'v s'g} klg If0f b'v aGg ;S5 .
:j–cf>oaf6 k|fKt ;'v a|Xdaf6 k|fKt x'g] x'Fbf zfZjt x'G5≤ To;sf af/]df >Ls[i0fn] o; Znf]sdf
;Í]t ug{'ePsf] 5 .
sd{sf] cledfg ;'v kfpFbf k|fKt x'G5 lsgeg] sd{sf] cledfg ;kmntfsf] cledfg xf] .
c¿af6 ;'v k|fKt ug{' ;kmntf xf] / ;kmn x'g] lalQs} JolQm cledfgn] el/G5 . o;/L rfF8} g}
el/Psf] cledfg km'6\b5 / ;kmntf cGttM ljkmntfsf] åf/ aGg k'U5 . hf] JolQm cledfgn]
el/G5, Tof] Pslbg g/fd|f];Fu km'6\5 . t/ hf] :jod\;Fu jf a|Xd;Fu hf]l8G5 Tof] k/;Fu c;DalGwt
x'G5 / cledfg/lxt x'G5 . cledfgnfO{ xfdL :j;Fu ;DalGwt 7fGb5f}+“ t/ cledfg ;bf k/;Fu
;DalGwt x'G5 . PSnf]df cledfg x'g ;Sb}g . o:fsf nflu csf]{ JolQm rflxG5 . cledfg k/fl>t
efj xf] . hf] JolQm :jod\sf] d"n ;|f]t;Fu ;DalGwt x'G5 To:tf] JolQmdf s'g} cledfg x'Fb}g .
cxª\sf/ / cledfgn] o'Qm ;'v Ifl0fs / ?U0f ;'v xf] . >Ls[i0f eGg'x'G5– :jod\;Fu ;DalGwt
JolQm sd{sf] cledfgn] el/Fb}g / o:tf] k'?if sd{ ubf{ klg cstf{ Pjd\ ;a} sd{sf] aflx/ x'G5 .
p;nfO{ sd{sf] hut\ clegosf] hut\ x'G5 . of] sd{sf lar csd{ / xf]; Pjd\ ;fIfL efjsf]
cj:yf xf] .
lg/fzLo{tlrQfTdf ToQm;j{kl/u|xM .
zf/L/+ s]jn+ sd{ s'j{GgfKgf]lt lslNaifd\ ..@!..
h;n] cGt:s/0f / OlGb|o;lxt z/L/nfO{ lht]sf] 5 / h;n] ef}lts j:t'k|ltsf] :jfldTjsf]
efjnfO{ klg kl/Tofu u/]sf] 5, To:tf] cfzf/lxt JolQmn] s]jn hLjg lgjf{xsf nflu dfq sd{ ub{5
eg] p;n] s'g} k|sf/sf kfkk"0f{ kmn kfpFb}g ..
>Ls[i0f eGg'x'G5– h;n] cfzf, cfsfª\Iff Pjd\ eljiosf] kmnsf] :kz{ 5f]8\b5 / cledfgsf]
Tofu u/]/ cfjZos sd{ cyf{t\ z/L/sf] cfjZostf cg';f/sf] sd{ ub{5 eg] p;n] s'g} kfkk"0f{
kmn kfpFb}g . h:tf] ls ef]s nfUbf vfgf vfg], lg›f nfUbf ;'Tg] cflb sfo{ ul//xG5 . o:tf]
JolQmn] z/L/nfO{ cfjZos x'g] sd{ dfq ub{5≤ To;}n] pm sd{aGwgdf kb{}g . s[i0f, a'4, dxfjL/
klg c¿ h:t} ef]hg ug{'x'G5, lxF8\g'x'G5, ;'Tg'x'G5 / j:q nufpg'x'G5 cyf{t\ hf] cfjZos sd{ xf]
Tof] ug{'x'G5 . xfdLn] ef]hg ubf{ ef]hg dfq ub}{gf}+“ xhf/f“}+ sfdgf, ;kgfsf] dxn xfd|f] dgn]
agfO/xG5 t/ s[i0f h:tf] JolQmn] ef]hg ubf{ s]jn ef]hg dfq ug'{x'G5 . s[i0f h:tf] JolQm h]
ug{'x'G5 Tof] k"/f ug{'x'G5 . ToxfF pxfFsf] k"0f{ pkl:ylt /xG5 . hf] JolQm xf];k"j{s ef]hg ub{5,
p;sf] ef]hg ;Dos\ ef]hg x'G5 . a]xf];Ldf ul/Psf] ef]hg Hofb} w]/} jf Hofb} sd ul/G5 hf]
;Dos\ ef]hg x'Fb}g . z/L/ cGwf] ePsfn] p;nfO{ ef]hgsf] s'g} cGbfh g} x'Fb}g . c;Dos\n] afFWb5
/ ;Dos\n] slxNo} klg aGwgsf] sfd ub}{g .
>Ls[i0f eGg'x'G5– o:tf] xf];df hfu]sf] k'?if z/L/sf] cfjZostfnfO{ hfg]/ xf];k"j{s sd{
ub{5 / afFlwb}g . z/L/sf cfjZos sd{nfO{ xf];k"j{s ;Dos\ ¿kn] h;n] ub{5 To:tf] JolQm
sd{sf] aGwgdf kb}{g / pm sd{ ubf{ub}{ klg d'Qm x'G5 . o:tf] JolQmnfO{ s]xL s'/fn] klg afFWg

nf]suLtf– 146
cWofo–$
;Sb}g . hf] JolQm xf];df cyf{t\ ;fIfL efjdf x'G5 Tof] JolQm dfWod dfq x'G5 . o:tf] JolQmn]
z/L/sf nflu cfjZos sd{ dfq ub{5 . xf];df afFRg] JolQmx¿sf nflu cgfjZos a:t'x¿ :jtM
x6\g yfN5g\ . >Ls[i0f eGg'x'G5– cfjZos sd{ hf] JolQmn] ub{5 p;sf cgfjZos sd{ / j:t'x¿
:jtM x6\b5g\ / o:tf] sd{af6 JolQm s'g} klg aGwgdf gk/L d'Qm x'G5 .
z/L/sf] k|1f oflGqs x'G5 . Pp6f JolQmsf] z/L/df rln/x]sf] sfdsf] lx;fan] sf/vfgf
agfpg' k/]df bz ju{ldnsf] If]qkmnsf] cfjZostf x'G5 eg]/ z/L/zf:qLx¿ eGb5g\ . z/L/sf]
a'l4dQf cfˆg} k|sf/sf] x'G5 . olb z/L/sf] cfjZostfnfO{ JolQmn] xf];k"0f{ ¿kdf u/]g eg] z/L/
cfˆgf] cfbtaf6 oGqjt\ ;~rflnt x'G5 . dg'io a]xf];Ldf g} afFRg] x'gfn] z/L/n] oflGqs
Joj:yfnfO{ canDag u5{ h'g aGwgsf] sf/0f xf] . xf];k"0f{ JolQmn] k|To]s s[To ubf{ yfxf kfP/
dfq ub{5≤ t;y{ p;nfO{ s'g} cfbtn] klqmFb}g . To;}n] >Ls[i0f eGg'x'G5– :joDf\nfO{ lht]/ ;'v
;'lawfnfO{ h;n] 5f]8\b5 Tof] JolQmnfO{ s'g} aGwg x'Fb}g . j:t'x¿nfO{ lhTg] k|j[lQsf] JolQmn]
cflv/df cfkm"nfO{ g} x/fpF5 . a'l4dfg\ JolQmn] j:t'nfO{ xf]Og :jod\nfO{ lhTg vf]Hb5 .
cfTdljhoeGbf 7'nf] s'g} ljho 5}g . o:tf] JolQm :jod\nfO{ lht]/ hLjgdf cgfjZos a:t'x¿af6
d'Qm eP/ cledfg/lxt x'G5 / sd{ ubf{ub}{ klg csd{df afFRb5 . ;a} h?/L sd{ ubf{ub}{ klg
p;nfO{ s'g} sd{sf] /]vfn] 5'Fb}g .
ob[R5fnfe;Gt'i6f] åGåftLtf] ljdT;/M .
;dM l;4fjl;4f} r s[Tjflk g lgaWot] ..@@..
:jtM k|fKt ePsf j:t'x¿af6 ;Gt'i6 /xg], t]/f] d]/f] h:tf å}t efjaf6 d'Qm, O{iof{/lxt, xif{–
zf]saf6 ctLt ePsf] o:tf] l;l4 / cl;l4df klg ;defj /fVg ;Sg] sd{of]uL sd{ u/]/ klg
sd{kmn jf aGwgaf6 afFlwFb}g ..
h] k|fKt 5 To;df ;Gt'i6 x'g] / åGåaf6 kf/ ePsf] JolQm sd{ ubf{ ub}{ klg sd{af6
afFlwFb}g . lrQ t k|fKt j:t'df c;Gt'i6 x'G5 / ck|fKt j:t'sf] rfxgf u5{ / Tof] k|fKt ePdf cem
a9Lsf] sfdgf u5{ . lrQ / c;Gtf]if Ps} s'/fsf b'O{ gfd x'g\ . ;Gtf]if x'g] lalQs} lrQ / dg b'j}
labf x'G5g\ . dg ;bf gkfPsf] s'/fsf] sfdgfdf afFRb5 / h] kfPsf] 5}g To;df ;Gtf]if vf]Hb5 eg]
h] kfPsf] 5 To;df c;Gtf]if /xG5 . c;Gtf]if ;bf lIflthh:tf] x'G5 . k/af6 x]bf{ Pp6} hf]l8P
h:tf] x'G5 / glhsaf6 x]bf{ emg\ k/ x'G5 . lrQ ;bf eljiodf k|fKt x''g] ;Gtf]ifsf] e|ddf afFRb5 .
>Ls[i0f lrQsf] bzfsf] l7s pN6f] s'/f eGg'x'G5– hf] k'?if h] k|fKt ePsf] 5 To;df ;Gt'i6
ePdf sd{aGwgn] afFlwFb}g . hlt 7'nf] ck]Iff x'G5 plt g} w]/} c;Gtf]if kfpF5 . ck]Iff gePsf]
JolQm h] k|fKt x'G5 To;sf nflu k/dfTdfk|lt s[t1 x'G5 . ck]Iffz"Go ePdf c;Gtf]if k"0f{¿kdf
d]l6G5 . ck]Iff/lxt k'?if h] k|fKt x'G5 To;df g} ;Gt'i6 x'G5 . o:tf] JolQm h] k|fKt x'G5 To;nfO{
wGo Pjd\ cxf]efUo 7fGb5 . wGojfbsf] efj To; JolQmdf x'g ;S5 h;sf] ck]Iffz"Go x'G5 . of]
/x:o yfxf x'g] JolQmnfO{ k|fKt ;Gtf]ifsf] s'g} ;Ldf x'Fb}g .
Pshgf afbzfxsf] Pp6f hf]uL kmls/;Fu o:tf] k|]d lyof] ls afbzfx tL hf]uLnfO{ ;Fu}
;'tfpFy] . cfkm"nfO{ vfgf h] k|fKt eP klg klxn] Tof] hf]uLnfO{ lbP/ dfq cfkm" vfGy] . Pslbg
b'j}hgf l;sf/ v]Ng uP / hËndf af6f] x/fPsfn] lbgel/sf] ef]s–Kof;df lyP . vfgsf lglDt
hËndf s]xL klg pknAw lyPg . aNntNn ;fFemkv Pp6f ?vdf Pp6f kmn e]l6of] . afbzfxn]
Tof] kmn tf]8]/ rf/ 6'qmf u/] / klxnf] 6'qmf hf]uLnfO{ lbP . hf]uLn] csf]{ 6'qmf klg dfu] / afbzfxn]
bf];|f] 6'qmf klg lbP . hf]uLn] cfxf s:tf] ld7f] /x]5 egL t];|f] 6'qmf dfu] / afbzfxn] t];|f] 6'qmf klg

nf]suLtf– 147
cWofo–$
lbP . hf]uLn] rf}yf] 6'qmf klg vf];]/ vfg vf]h] . To;a]nf afbzfxn] eg] of] t clt eof] d klg t
ef]s} 5' . ;d|f6\n] Tof] kmn vf];]/ d'vdf /fv] t/ Tof] kmn lttf] ljif;dfg lyof] . ;d|f6\n] Tof] kmn
y'Sb}, ltdL kfun t 5}gf}+ lsg o;/L kmn ld7f] 5 eg]/ vfPsf] eg]/ ;f]w] . hf]uLn] eg]– h'g
xftaf6 ;w“}+ ld7f] kmn vfg kfPsf] 5', To;sf] xftaf6 Ps 6'qmf lttf] kmnsf] u''gf;f] u/]F eg]
o;eGbf s[t£gtf s]xL x'g ;Sb}g .
o:tf] JolQm ;Gt'i6 x'g ;S5 . xfdL;Fu h] 5 To;nfO{ uDeL/ eP/ x]g]{ xf] eg] Tof]
k/dfTdfn] rflxg] eGbf w]/} a9L lbPsf] 5 . h] 5}g To;sf] kl5 dfq b[li6 bf}8fpg] xf] eg] h] kfPsf]
5 Tof] slxn] klg b]lvFb}g . h] 5}g To;nfO{ dgn] rfxgf u5{ h;af6 c;Gtf]if k}bf x'G5 . ;kgf
c;Gtf]ifsf] lap xf] / JolQmx¿ sNkgfsf] sf/0f c;Gt'i6 5g\ . h] k|fKt 5 To;df hf] JolQm
;Gt'i6 x'G5 To:tf] JolQm k/dfTdfk|lt cg'u|lxt eP/ åGåaf6 kf/ x'G5 . xfd|f] ;f/f hLjg g} åGån]
el/Psf] 5 . xfdL b'O{df g} afFRb5f}+ . h;;Fu k|]d u5f}{+ To;};Fu 3[0ff klg u5f}{+ . dgf]j}1flgsx¿n]
klg o; tYonfO{ :jLsf/ ul/;s] ls xfdL h;nfO{ k|]d u5f}{+ To;}nfO{ 3[0ff klg u5f}{+ . xfd|f] dg
åGådf 5, To;}n] xfdL h;nfO{ dg k/fpF5f“}+ To;}nfO{ dg k/fpFb}gf}+“ . h;;Fu xfdL cfslif{t x'G5f}+“
To;};Fu ljslif{t klg x'G5f“}+ . h;;Fu xfdL ldqtf a9fpF5f}+“, To;};Fu xfdL zq'tf klg kfN5f“}+ . oL
b'j} xfdL Ps};fy u5f}{+ .
s'g} klg JolQmn] rf}la;} 306f k|]d ug{ ;Sb}g . Ps If0f k|]d u5{ csf]{ If0f 3[0ff u5{ . k"/f
lbg k|]d / 3[0ffsf] v]n rN5 . hf]k|lt cfb/ x'G5 p;}k|lt cgfb/ klg xfdL kfN5f}+ . h;nfO{
km"ndfnf nufpF5f}+ p;}nfO{ s'g} lbg 9'Ëf klg ˆofFS5f}+ . Pp6f gsf/fTds OR5f ba]/ k|tLIff
ul//x]sf] x'G5 / s'g} lbg axfgf vf]h]/ Tof] OR5f aflxl/G5 . xfd|f] dg k|ltkn bf]xf]/f] 5 . dg ;bf
åGå / ljsNkdf afFR5 . h] xfdL u5f}{+ To;sf lj?4df dg k"/f ;do s]xL g s]xL elg/x]sf] x'G5 .
dg slxn] klg zt k|ltzt x'Fb}g . Ps lx:;f ;bf lj/f]wdf x'G5 . o:tf] cj:yf /xg] ePsfn]
JolQm ;bf åGådf x'G5 . dgf]j}1flgsx¿ o:tf] dgnfO{ l;hf]k|m]lgof eG5g\ . s'g} JolQmn] k|z+;f
u¥of] eg] ha;Dd Tof] JolQmn] lgGbf ub}{g ta;Dd ;Gt'ng sfod x'g ;Sb}g . k|mfo8n] eg]sf
5g\, k|uf9 ldqtf ePsf JolQmx¿n] klg Ps csf{sf] lj/f]wdf lbPsf k|ltlqmof ;'g]df o; hut\df
s'g} klg ldqtf l6Sg ;Sb}g . o;sf] sf/0f dg ;bf g} kl/k"lt{ vf]H5 . p;sf] csf]{ lx:;f cfˆgf]
dfu k"/f u/ eg]/ dfu ub{5 . of] åGåsf] cj:yf ;txdf klg x'G5 / ulx/fOdf klg x'G5 . leq
ulx/fOdf klg ;bf å}t rln/xG5 . lbgel/ OdfGfbf/Ldf /xg] JolQmn] ;kgfdf rf]/L u/]sf] b]V5 .
lbgel/ ug{ gkfPsf] s'/f /fqLdf kl/k"/s eP/ k"/f u5{ . xfd|f] lrQ clgjfo{ ¿kdf åGåftLt,
(Dialectical) 5 . hf] JolQm hLjge/ gfl:ts x'G5 Tof] dg{'cl3 cfl:ts x'G5 lsgeg]] hLjge/
;'if'Kt /x]sf] Ps lx:;f k|s6 x'g rfxG5 . To;}n] ljZjf;L JolQm cljZjf;L x'G5 .
o; hut\df ;f/f lrh åGåftLt / w|'jLo 5, dg klg l7s o:t} x'G5 . olb huTf\df k|sfz
x/fof] eg] cFWof/f] lans'n /xg] 5}g . olb hGd ;dfKt eof] eg] d[To' ;dfKt x'g] 5 lsgeg]] hGd
g} ePg eg] s;sf] d[To' x'g] . o:t} olb d[To' /f]lsof] eg] hGd klg /f]Sg'k5{ . lrlsT;flj1fgsf]
pGgltn] ;+;f/af6 d[To'sf] b/nfO{ lgoGq0f u/]sf] x'gfn] xfdL hGddf lgoGq0f ug{'kg]{ cj:yfdf
5f}+“ . lhGbuL lj/f]wx¿sf larsf] ;Gt'ng xf] / hLjg lj/f]waf6 rNb5 . ;f/f hLjg åGå xf] /
o;sf] cfwf/ dg xf] . >Ls[i0f eGg'x'G5– hf] JolQm b'O{sf] kf/ cyf{t\ åGåtLt x'G5 ToxL JolQm
sd{sf] aGwgaf6 d'Qm x'G5 . To;}n] h;n] b'O{sf] kf/ dgnfO{ hfGb5 ToxL JolQm kf/ x'g ;S5 . hf]

nf]suLtf– 148
cWofo–$
JolQm k|]d / 3[0ffsf] 1ftf 5 ToxL JolQm o;af6 kf/ x'g ;S5 . ;fIfLsf af/]df hfgsf/L eof] eg]
b'O{af6 kf/ x'g ;lsG5 . dgsf] åGåsf] aflx/ ToxL JolQm x'g ;S5 h;nfO{ ;fIfLsf] :d/0f x'G5 .
;'v of b'v cfpFbf d Tof] ;'v jf b'v xf]Og eGg] hfGg h?/L 5 . ;'v–b'v, k|]d–3[0ff,
ldqtf–zq'tf, xf/–lht, ;Ddfg–ckdfg cfpF5 clg hfG5≤ oL ;a} åGå x'g\ . of] ;a} åGbeGbf cnu
h;n] ;fIfL x'F eGg] hfGb5 pm åGåsf] kf/ eP/ åGåftLt x'G5 . >Ls[i0f eGg'x'G5– hf] åGåsf] kf/
x'G5 pm ;Dk"0f{ sd{sf] aGwgaf6 kf/ x'G5 . jf:tjdf aGwg åGåsf] dfq x'G5 / lgå{Gå :jtGq
x'G5 . k[ystfsf] af]w / ;fIfLsf] efjn] åGåaf6 kf/ u/fpF5 . >Ls[i0f eGg'x'G5– x] ch{'g Û hf]
JolQm h] k|fKt 5 To;df t[Kt Pjd\ åGåsf] kf/ 5 eg] pm sd{ ubf{ub}{ klg sd{sf] aGwgdf
afFlwFb}g .
ut;Ë:o d'Qm:o 1fgfjl:ytr]t;M .
o1fofr/tM sd{ ;du|+ k|ljnLot] ..@#..
h;sf] ;a} k|sf/sf cf;lQm gi6 ePsf] 5, hf] b]xfledfg / ddtfaf6 /lxt 5, h;sf] lrQ
lg/Gt/ k/dfTdfsf] 1fgdf l:yt x'G5 o:tf] s]jn o1;Dkfbgsf nflu sd{ ug]{ JolQmsf] ;Dk"0f{ sd{
lgZro ljnLg x'G5 ..
cf;lQm/lxt 1fgk"j{s sd{ ug]{ k'?ifsf ;d:t sd{aGwg IfL0f x'G5g\ / k/tGqtf ;dfKt
eP/ cf;lQmsf] tfbfTDoaf6 d'Qm x'G5 eg]/ >Ls[i0f eGg'x'G5 . cf;lQm/lxtsf] cy{ xf] o; hut\df
d]/f] sf]xL klg 5}g . d]/f] ddŒjsf] efj g} d]/f] cf;lQm xf] . d]/f] 3/, d]/f] kl/jf/, d]/f] zf:q, d]/f]
wd{ of] ;a} cf;lQm xf] . d]/f] k/dfTdf klg cf;lQm xf] . hxfF hxfF d]/f] hf]l8G5 ToxfF ToxfF cf;lQm
hf]l8G5 / hxfF d]/f] ;dfKt x'G5 ToxLF cf;lQm labf x'G5 . ddTj x6\g] lalQs} JolQm cf;lQm/lxt
eP/ a|Xddf k|j]z u5{ . hut\df d]/f] efj olt;Dd x'G5 ls d]/f] zf:q, wd{, dlGb/sf sf/0f b'O{
d]/f]df le8Gt x'G5 / n8fOF ;'? x'G5 . of] d]/f] eGg] efj ta;Dd d]l6Fb}g ha;Dd …dÚ eGg] efj
leq s]G›df x'G5 . d]/f] eGg] efj efu]/ hxfF uP klg cfk"m;Fu g} /xG5 . Tof] d]/f] 3/af6 d]/f]
dlGb/, cf>d cflbdf ¿kfGt/0f dfq x'G5 . of] cf;lQm cxª\sf/sf] ljs]G›Ls/0f xf] . h'g d]/f]
efj;Fu JolQm cf;Qm x'G5 To;;Fu p;sf] tfbfTDo hf]l8G5 . ha d]/f] eGg] efj x6\5 ta p;n]
cfkm"nfO{ cw'/f] dx;'; u5{≤ To;}n] JolQm …dÚ nfO{ lj:tf/ ul//xG5 .
>Ls[i0fsf] egfO cg';f/ cf;lQm/lxt sd{ ug{'sf] cy{ o:tf] sd{ xf] h;n] …d]/f]Ú lgdf{0f
ub}{g . p;sf] hLjg s;};Fu klg tfbfTDo :yfkgf ub}{g . p;df sxL+“ klg ulx/fOdf d]/f] eGg] efj
x'Fb}g / …d]/f]Ú /lxt eP/ afFRb5 . o:tf] d]/f] /lxt cyf{t\ cf;lQm /lxt hLjg o1 aGb5 / k"/f
hLjg Pp6f kljq xjg x'G5 . x] ch{'g Û o:tf k'?ifsf] ;f/f aGwg IfL0f x'G5 lsgeg]] aGwgsf]
hGdbftf g} …d]/f]Ú efj xf] . >Ls[i0f eGg'x'G5– ha s'g} JolQm cf;lQm/lxt eP/ …d]/f]Ú efjaf6
5'6\b5 tj p;sf] hLjg o1 eP/ kljq x'G5 . cf;lQmsf] hfn 6'6\g]lalQs} d]/f] efj / tfbfTDosf]
efj ;dfKt x'G5 clg o:tf] JolQmn] h;/L sd{ u/] klg, h] u/] klg / h;/L afFr] klg s'g} aGwg
lgdf{0f x'Fb}g . z"Go h:tf] u/]/ o:tf] JolQm afFRb5 .
a|Xdfk{0f+ a|Xd xlja{|XdfUgf} a|Xd0ff x'td\ .
a|Xd}j t]g uGtJo+ a|Xdsd{;dflwgf ..@$..
o1 cflbdf ck{0f ul/Psf xft, ;'/f], of]Uob|Jo cflb kbfy{, clUgdf ck{0f ul/Psf l3p, r?
cflb j:t' a|Xd x'g\ . stf{åf/f a|Xd¿k clUgdf cfx'lt lbg] ¿k lqmof klg a|Xd xf] / To; a|Xdsd{df
l:yt /xg] of]uLåf/f k|fKt x'g] of]Uo kmn klg a|Xd xf] ..

nf]suLtf– 149
cWofo–$
>Ls[i0f eGg'x'G5– o; hut\sf] ;Dk"0f{ cl:tTjdf h] 5, Tof] ;a} a|Xd xf] . t/ of] cj:yf d
efjsf] lj;h{gkl5 dfq b]lvG5 . d labf x'g] lalQs} cl:tTj g} a|Xd x'G5 . o; hut\df a|Xd
l;jfo c¿ s]xL klg 5}g . ha d klg a|Xddf ;dflxt x'G5' clg >Ls[i0fsf] of] egfO a'‰g
;lsG5 . hut\df b'O{ k|sf/sf cg'ej x'G5g\ . Pp6f …dÚ sf] cg'ej h;sf nflu of] jrg ;/f;/
unt nfUg] 5 lsgeg]] …dÚ efjsf] JolQmn] sxLF s'g} a|Xd b]Vb}g . cxª\sf/n] o:tf] JolQmnfO{ cGwf]
agfpF5 / p;n] a|XdnfO{ cg'ej ug{ ;Sb}g . csf]{ >Ls[i0fn] eGg'ePh:tf] o1 xjgsf] ljlw, aNg]
clUg, r9fPsf] cfx'lt, r9fOg] j:t' / xjgdf p¢f]if ug]{ JolQm klg a|Xd x'g\ . of] ;a} a|Xdsf]
cg'ej cxª\sf/sf] cGwf]kg 6'6]kl5 dfq x'G5 . To;eGbf cl3 t æd g} x'F / afFsL ;a} d]/f ;fwg
x'g\Æ eGg] nfUb5 . ;a} s'/f …dÚ efjsf] s]G›df 3'd]sf] x'G5 . cf;lQm/lxt JolQmnfO{ ;f/f
cl:tTjdf h] 5 Tof] ;a}df a|Xdsf] cg'ej x'g yfN5 .
cxª\sf/ / a|Xd b'j} Ps;fy x'g ;Sb}gg\ . a|Xdsf] cg'ej cEof; cyjf k|of;af6 x'Fb}g of]
cg'ej t cxª\sf/sf] lj;h{gaf6 dfq ;Dej x'G5 . cxª\sf/sf]] lj;h{g x'g] lalQs} o:tf]
JolQmnfO{ ;a} s'/fdf a|Xdsf] cg'ej x'g yfN5 . …dÚ ;dfKt x'g] lalQs} …dÚ klg a|Xddf g} ljnLg
x'G5 / a|Xd g} s0f s0f xf] eGg] cg''ej x'G5 . o; cj:yfdf O{Zj/ / a|Xd b'j} Ps} x'G5 / s'g}
klg b"/L /xFb}g . h'g If0f a|Xdsf] dfq cg'ej x'G5 To;}If0f ;a} aGwgx¿ :jtM ;dfKt x'G5g\ .
To; If0f ldq, zq', b'v, /f]u ;a} k/dfTdf x'G5g\ .
Ps hgf ;'kmL kmls/sf] 5ftLdf 3fp eof] / 3fp olt ulx/f] eof] ls To;df sL/f g} k/] .
lhGbuLe/ pgL gdfh k9\g dl:hbdf hfGy] / ha 3fpdf sL/f k/] taaf6 pgn] dl:hb hfg
5f]l8lbP . l5d]sLx¿n] eg]– s] sflkm/ x'g nfUof}, s] clGtd ;dodf cfˆgf] lhGbuL laufg{
rfxG5f}, gdfh dl:hbdf uO{ gk9]/ s] bf]hsdf cyf{t\ gs{df kg{' 5 . TfL ;'kmL kmls/n] eg]–
gdfh t d clxn] klg k9\5' t/ dl:hb hfg ;lSbgF lsgeg]] gdfhdf em'Sg'k5{ / em'Sbfv]l/ d]/f]
3fpdf ePsf ls/fx¿ tn emb{5g\ clg logLx¿nfO{ km]l/ p7fP/ 3fpdf /fVg'k5{ . slxn]sfxLF
logLx¿nfO{ rf]6 nfUb5 / slt t o:tf] ubf{ db{5g\ . clg l5d]sLn] eg] ls/fsf nflu lsg olt
b'vL ePsf] ltdL < kmls/n] eg]– ls/fsf] nflu xf]Og d]/f nflu g} d lrlGtt ePsf] 5' lsgeg]]
ls/f klg d g} x'F . ls/f / d cnu xf]Og Ps} xf}+ eGg] k|s[lt ePsf] JolQmn] >Ls[i0fsf] of] ;"qnfO{
hfGg] 5g\ . of] a|Xdsf] efj x'gsf nflu o:t} k|s[lt x'g'k5{ . o; Znf]ssf] cy{ ;Dk"0f{ s'/f Pp6fsf]
g} lj:tf/ xf], b'O{sf] t e|flGt dfq xf] .
>Ls[i0fn] o; ;Gbe{df åGåftLt, åGåsf] kf/ x'g] cj:yfaf/] eGg'ePsf] 5 lsgeg]] ha;Dd
leqsf] åGå x6\b}g, ta;Dd aflx/sf] åGå klg x6\b}g . >Ls[i0f eGg'x'G5– hf] k'?if åGåftLt x'G5
p;sf nflu ;a} a|Xd x'G5 . leqsf] v08 ;dfKt eP/ Ps ePkl5 aflx/ klg Ps x'g yfN5 .
xfdL aflx/ ToxL b]V5f}“+ hf] xfdL leq 5 . To:t} xfdL ToxL vf]H5f}+“ h] xfdL leqaf6 5f}+“ . rf]/n]
rf]/nfO{ vf]H5, ;fw'n] ;fw'nfO{ vf]H5 . leq olb åGå 5 eg] aflx/ klg ToxL b]vfk5{ . leq h] x'G5
aflx/ ToxL k|ltkmlnt eP/ k|s6 x'G5 . ;+;f/ xfd|} lj:tf/ xf] . ha;Dd leq åGå /xG5 ta;Dd
;+;f/df klg åGå g} b]lvG5 .
To;}n] >Ls[i0f eGg'x'G5– hf] k'?if åGåftLt x'G5 To:tf] k'?ifnfO{ ;a}df a|Xdsf] cg'ej x'G5
clg hLjgsf] k/d lglw pknAw x'G5 . ;a}lt/ a|Xd g} cg'ej ePkl5 stf{ klg a|Xd g} x'G5, sd{
klg a|Xd g} x'G5, clg Zjf;leq hfFbf klg a|Xd g} leq hfG5, aflx/ cfpFbf klg a|Xd g} aflx/
cfpF5 . hGddf klg a|Xd g} hlGdG5 / d[To'df klg a|Xd g} labf x'G5 . p7\bf klg a|Xd p7\5,

nf]suLtf– 150
cWofo–$
;'Tbf klg a|Xd g} lj>fd u5{ . ;a} sd{df a|Xdsf] g} t/Ë x'G5 . o:tf] JolQmsf] sd{ a|Xd¿kL
x'G5 / ;dflwnfO{ pknAw x'G5 . lrGtf, eo, c;'/Iff, tgfj ;a} ;dfKt eP/ ;a} sd{ ;xh x'G5 .
o:tf ;fwssf] hLjgdf ;dflw pknAw x'G5 cyf{t\ ;dfwfg k|fKt x'G5 clg p;sf] hLjgdf kfpg
/ vf]Hg s]xL afFsL /xFb}g / p lgik|Zg x'G5 .
b}jd]jfk/] o1+ of]lugM ko{'kf;t] .
a|XdfUgfjk/] o1+ o1]g}jf]kh'Xjlt ..@%..
sltko of]uLx¿ o1åf/f b]jtfx¿sf] k"hf¿k o1sf] cg''i7fg ub{5g\ eg] sltko of]uLx¿
k/a|Xd k/dfTdf;Fu clUgdf ce]b bz{g¿k o1åf/f g} cfTd¿k o1sf] xjg ub{5g\ ..
wd{ cb[Zo / cfTolGtstf;Fu ;DalGwt x'G5 . hLjgsf] lzv/sf] cg'ej;Fu wd{ ;DalGwt
x'G5 . uxg cg'ej zAbaf6 JoQm ug{ ufx|f] x'G5 . To;}n] wd{ k|tLsfTds jf ;Í]tfTds x'G5 .
cfTolGts cg'ejnfO{ a'‰g] efiffdf JoQm ug{sf nflu s'g} k|tLssf] r'gfj ug{'k5{ h'g ;Í]t
cleJolQm aGb5 . hf] of] k|tLs jf ;Í]tdf g/f]lsP/ o;af6 kf/ x'G5g\ ltgLx¿ d''Qm x''G5g\ / hf]
of] k|tLsdf g} /f]lsG5g\ pgLx¿sf nflu of] ;Í]t cj/f]ws aGg ;S5 . k|tLsnfO{ h:fn] a'‰5g\
pgLx¿ o;nfO{ dfWod agfP/ o;af6 kf/ x'G5g\ / ga'‰g] JolQm o;df g} clNemP/ /f]lsG5g\ .
wd{sf s}of}+ kf/nf}lss cg'ejnfO{ atfpgsf nflu sltko k|tLsx¿ vf]Hg'k/]sf] 5 .
dg'iosf] cg'ejdf clUg ulx/f] k|tLs aGg ;S5 . clUgdf s}og\ ljz]iftfx¿ 5g\ klxnf]
ljz]iftf– clUgsf] nKsf ;bf dflylt/ axG5 . clUg ;bf pWj{ufdL x'G5 . dg'iosf] r]tgf ha
wfld{s x'g yfN5, ta r]tgf klg pWj{ufdL x'g yfN5 . To;}n] dg'io leqsf] r]tgfsf] pb\udsf]
k|tLs clUg aGg ;Sof] . csf]{ clUgsf] ljz]iftf clUgdf s'g} klg cz'4 lrh hn]/ gi6 x'G5 .
;'gnfO{ clUgdf xfNof] eg] cz'4 lrhx¿ hn]/ gi6 x'G5g\ / z'4 ;'g lgvfl/P/ aflx/ cfpF5 .
To:t} h;n] wd{sf] r]tgfsf] Hof]ltsf] cg'ej u/]sf 5g\ pgLx¿sf] cg'ejdf klg ;a} cz'l4 Tof]
Hof]ltdf hn]/ gi6 x'G5g\ / z'4 lgvfl/Psf] r]tgf dfq afFsL /xG5 eGg] 5 . o;af6 klg clUg
wd{sf] c¿ ulx/f] k|tLs aGg ;Sof] . t];|f] clUgsf] ljz]iftf nKsf jf Hjfnf s]xL k/;Dd dfq
b]lvG5 / Hjfnf cb[Zodf x/fpF5 . h;nfO{ r]tgfsf] pWj{udgsf] cg'ej ePsf] 5, pgLx¿nfO{
s]xL If0f;Dd d klg 5' eg]/ yfxf x'G5 . s]xL If0fkl5 …dÚ a|Xddf nLg x'G5 . clUgsf] Hjfnf
cfsfzdf ljnLg ePkl5 vf]Hg] s'/f ;f]Rg klg ;lsFb}g . To:t} hf] a|Xddf ljnLg x'G5 Tof] slxNo}
klg lkmtf{ x'g ;Sb}g . To;}n] clUg ulx/f] k|tLs ag]sf] xf] .
ha klxnf] k6s clUg o1 aGof] ta clUg Pp6f ;"rs lyof] . clUgsf] Hof]lt ;bf
cfsfzlt/ k|jflxt eO/xG5 . cf>dsf lziox¿ cfkm"leqsf] r]tgfsf] Hof]ltnfO{ o;} u/L p7fpg]
:d/0f ul//xGy] . To;} u/L clUgdf xfNg] ;fdu|Lx¿ klg k|tLsfTds lyP . h'g cfkm"nfO{ ;dk{0f
ug]{, xjgsf] j]bLdf r9fpg] ;Demgfsf] nflu :d/0f Pjd\ :d[ltsf nflu lyof] . h;nfO{ Tof]
k|tLssf] :d/0f x'GYof] p;sf nflu Tof] clUg / xjg ljlw clUg dfq xf]Og r]tgfsf] Hof]ltsf] af]w
x'GYof] . >Ls[i0f h'g clUgsf af/]df eGb} x'g'x'G5, Tof] k|tLsfTds xf] / of] k|tLsnfO{ a'‰g ;Sof]
eg] k"/f hLjg g} o1 x'g] 5 . h;sf] :d/0faf6 ;d:t sd{ o1 aG5 p;sf] ;Dk"0f{ hLjg cfx'lt
aGg] 5 . cfkm" :joDf\nfO{ xjgsf] s'08 7fg]/ ;a} s'/f To; s'08df ;dlk{t ug{'kg]{ x'G5 . cfkm"nfO{
s'08df xfn]/ k"0f{¿kdf cxª\sf/nfO{ hnfpg'k5{ .
xjgdf hf}+ jf wfg klg xflnPsf] x'G5, h'g csf]{ k|tLs xf] . hf}+, wfg lap x'g\ h;df clxn]
;a} s'/f n's]sf] 5, hf] k|s6 ePsf] 5}g . lap hldgdf /f]Kg] lalQs} k|s6 x'G5 cª\s'/fpF5 / Pp6f

nf]suLtf– 151
cWofo–$
lap s/f]8f}+ lap aGb5 . hf}+ jf wfg clUgdf cfx'lt lbg] k|tLs xfd|f] cxª\sf/;Fu ;fGble{s 5 h'g
xfdL leq lapsf] ¿kdf ljBdfg 5 . Tof] s/f]8f}+ lap aGg' eGbf cl3 g} To;nfO{ s'08df xfn]/
hnfOlbPdf Tof] cem k|uf9 eP/ km}lng] 5}g . cxª\sf/ lj/f6\ j[If h:tf] x'G5 hf] km}nL g} /xG5 .
To;}n] o;n] j[Ifsf] ¿k lng'cl3 hf}+ jf wfgsf] cfx'lt clUgdf xfn] h:tf] o;nfO{ r]tgfsf]
Hof]lt¿kL clUgn] hnfP/ e:d kf/]g eg] of] k|uf9tfn] km}lnG5 . To;}n] cxª\sf/nfO{ klg lap
ePs} cj:yfdf hnfP/ e:d kfg{' pko'Qm x'G5 . lapsf] k|tLs ¿k hf}+, wfg g} lgs6td k|tLs
x'g\ .
o1¿kL clUgdf l3p klg xflnG5 . l3pnfO{ clUgdf xfNg] lalQs} clUgsf] nKsf a9]/ tLj|,
k|v/ / k|Hjlnt x'G5 / To;n] clUgdf Tj/f NofpF5 . cGg xfNg] lalQs} clUgsf] Tj/f sd x'G5 /
clUgsf] ult IfL0f x'G5 lsgeg]] clUgsf] zlQm cGgnfO{ unfpgdf vr{ x'G5 / l3p xfNg]lalQs}
clUgsf] zlQm a9\b5 . o:t} hLjgsf] Hof]ltdf g/fd|f s'/fx¿nfO{ xfn]/ ;dfKt ug{sf nflu l3p
xfn]/ Tof] Hof]lt a9fpg'kg]{ x'G5 . l3p z'esf] lgs6td k|tLs xf] . l3p l:gUw 5 To;}n] l3psf]
Pp6f gfd :g]x / csf]{ gfd k|]d klg xf] ;fy} l3p k|s[ltaf6 l;wf k}bf x'Fb}g . cGg k|s[ltdf l;wf
k}bf x'G5, To;}n] cxª\sf/ nufotsf g/fd|f s'/f l;wf k}bf x'G5g\ . l3p aGgsf nflu b'wsf] 5fn
jf t/ hGdfpg 7'nf] kl/>d ug{'k5{ hf] l;wf hGdFb}+g .
w]/} b'waf6 yf]/} bxL aG5 / Tof] bxLnfO{ dy]/ yf]/} dfq l3p lg:sG5 . 7'nf] >daf6 yf]/}
l3p k}bf x'G5 . Tof] l3p z'esf] lgs6td k|tLs xf], dg'iosf] r]tgfn] o:t} l3pnfO{ hGd lbof] .
cz'enfO{ hLjgsf] r]tgfsf] Hof]ltdf xfNbf cz'e t hn]/ hfG5 t/ o;n] hLjgsf] r]tgfnfO{ IfL0f
u5{ . hn]/ klg cz'en] r]tgfnfO{ IfL0f u5{ . z'enfO{ hLjgsf] r]tgfdf xfNof}F eg] o;n] hLjgsf]
r]tgfnfO{ a9fpF5 . cGttM z'enfO{ klg hnfpg'kg]{ x'G5 / z'e hlt hN5, Hof]lt Tolt g} a9\5 .
z'enfO{ cGTodf ghnfPdf of] aGwg aGg ;S5 . l3p hlt hNb5 Tolt g} clUgsf] nKsfnfO{ zlQm
k|bfg u/]/ cfsfzlt/ bf}8fpF5 / cGtdf cfk"m hn]/ ;dfKt x'G5 . o1df xfn]sf] l3pn] jl/kl/ Ps
k|sf/sf] ;'jf; 5f]8\b5 To;}n] z'e ha hNb5, To;n] klg ;'uGw 5f]8\b5 . ;fw';Fu z'e x'G5 /
;Gt;Fu z'esf] ;'uGw dfq x'G5 . ;fw' clUgdf xflnPsf] l3p xf] / ;Gt hln;s]sf] l3p xf] .
To;}n] ;fw'nfO{ lrGg ;lhnf] x'G5, ;GtnfO{ lrGgnfO{ Tof] gf;fk'6 rflxG5 .
oL k|tLsx¿nfO{ o1df xfNg] JolQmnfO{ g} hLjgsf] r/d cg'ej x'G5 . o:tf] r]tgfn] g}
k/fTk/ a|XdnfO{ hfGg ;S5 . of] o1sf] k|tLsnfO{ hLjgsf] cg'ejdf ¿kfGt/0f gug]{ JolQmx¿n]
k|tLssf] cy{ g} ga'emL o;df g} clNem/xg] 5g\ . k|tLs ;bf kf/ x'gsf nflu x'G5, ha k|tLsaf6
sf]xL JolQm kf/ x'Fb}g clg ;Dk|bfo lgdf{0f x'G5 . hut\df ;fª\Vo / of]u b'O{ k|sf/sf lgi7fx¿
5g\ . To;}n] oL lgi7fx¿sf sf/0f wd{sf b'O{ ¿k x'G5g\ . ;fª\Vosf] lgi7fdf 1fg g} kof{Kt 5,
sd{sf] s'g} cfjZostf 5}g . of]usf] lgi7fdf sd{, ;fwgf / cEof;af6 dfq 1fg kmlnt x'G5 . ((
k|ltzt JolQm of]unfO{ g} a'‰g ;S5g\ . dg'io klg b'O{ k|sf/sf x'G5g\– klxnf] sdf{led'v / bf];|f]
1fgfled'v . >Ls[i0f b'j} lgi7fx¿nfO{ :jLsf/ ug{'x'G5 . oL b'j} lgi7fx¿ ;xL 5g\ lsgeg]] dg'io
klg b'O{ k|sf/sf x'G5g\ . To;}n] s[i0f o1sf ;Gbe{df klg b'O{ k|sf/sf lgi7fx¿sf] s'/f ug{'x'G5 .
>Ls[i0f eGg'x'G5– of]uLhg k"hgaf6 / 1fgLhg 1fgaf6 g} sd{ u5{g\ . 1fgLx¿sf nflu 1fg g}
o1 xf] . of]uLx¿sf nflu ug{' g} hfGg' xf] / 1fgLsf nflu hfGg' g} ug{' xf] . oL b'j} Pp6} l;Ssfsf
b'O{ kf6f x'g\ . s[i0f 1fgL / of]uL b'j}nfO{ hfGg'x'G5 / b'j} dfu{sf af/]df lj1 x'g'x'G5 . pxfFsf nflu
b'j}df s'g} e]b 5}g .

nf]suLtf– 152
cWofo–$
/fds[i0f k/dx+;n] s}of“}+ ztfAbLkl5 cgf}7f] k|of]u ug{'eof] . pxfFnfO{ ha 1fgsf] cg'ej
eof], ta /fds[i0fnfO{ Pp6f dfu{af6 lbJoHof]ltdf k'u]kl5 klg c¿ dfu{af6 wfddf k'Ug] ljrf/
cfof] . pxfFn] O:nfd, O;fO{, ;fª\Vo, of]u / elQmdfu{sf] klg ;fwgf ug{'eof] . ;a} k|of]u u/]/
cGtdf ;a} dfu{sf] lbJo wfd Pp6} /x]5 eGg] kfpg'eof] . /fds[i0fn] eGg'eof]– kxf8df r9\g] w]/}
af6fx¿n] cGttM lzv/df k'¥ofP em“}+ wd{sf] ;fwgfsf ljleGg dfu{n] klg cGtdf Pp6} wfddf
k'¥ofpFbf] /x]5 . ha pxfF O:nfdsf] ;'kmL ;fwgf ub}{ x'g'x'GYof], pxfFn] dlGb/ hfg 5f]l8lbg'eof] .
Pp6f n'ª\uL nufP/ 5 dlxgf dl:hbdf g} a:g yfNg'eof] . Ps lbg blIf0f]Zj/ dlGb/df cfP/
sfnL dftfsf] d"lt{nfO{ eGg'eof] ToxL k'u]+ hxfF of] dlGb/n] k'¥ofof] . ha pxfF /fwf;Dk|bfosf] ;fwgf
ug{'x'GYof], hxfF s[i0f dfq s]jn k'?if c¿ ;a} :qL x'G5g\, ToxfF ;a}n] cfkm"nfO{ /fwf dfGb5g\ .
/fds[i0f ha cfkm"nfO{ /fwf dfg]/ ;fwgf ug{'x'GYof], ta /fds[i0fsf] rfn :qL h:tf] x'g yfNof] .
pxfFsf :tg a9]/ :qLsf h:t} 7'nf eP/ cfjfh klg dw'/ eof] . cem cfZro{sf] s'/f t pxfFnfO{
dfl;s wd{ klg x'g yfNof] . /fds[i0f o:tf] efjn] el/g'eof] ls pxfF /fwf g} x'g'eof] . pxfFn]
o;nfO{ o;/L cfTd;\ft\ ug{'eof] ls dgn] k'?if x'F eGg] e'n]/ z/L/nfO{ kl5 nufpg'eof] . z/L/ ;bf
cg'ufdL x'G5 . z/L/df h] k|s6 x'G5 Tof] leq klxn] lap ¿kdf dgdf k|s6 x'G5 . :qL / k'?if x'g'
klg p;sf] klxnf] s'g} hGdsf] lap¿kL cª\s'/sf] g} kl/0ffd xf] .
uLtf s}of}+ cy{df c;fwf/0f 5, >Ls[i0fn] s}of}+“ dfu{sf] rrf{ uLtfdf ug{'ePsf] 5 . s'/fg,
afOan, wDdkb, dxfjL/ jf0fL ;a} Ps lgi7fsf dfq zf:q x'g\ . t/ uLtf cb\e't 5, dg'iosf]
hLjgdf hlt klg lgi7fx¿ 5g\ tL ;f/f lgi7fx¿sf] lgrf]8 uLtfdf 5 . To;}n] olb d';ndfgn]
s'/fg xfd|f] xf] eg]/ bfaf u/] eg] Ps cy{df ;xL x'G5 t/ uLtf Ps cf:yfsf] / Ps wd{sf] dfq
xf]Og ;a}sf] pkof]lutfsf] zf:q xf] . dg'io hfltdf k|s6 ePsf] x/]s lgi7fsf] aLh¿k uLtfdf
pknAw 5 . uLtfdf ;a} dfu{ / åf/sf] j0f{g kfOG5 . of] ch{'gsf] sf/0fn] ;Dej ePsf] xf] .
>Ls[i0fn] ha ;fª\Vo lgi7fsf af/]df ch{'gnfO{ atfpg'eof] ta ch{'gn] ;fª\Volgi7fsf af/]df a'‰g
g} ;s]gg\ . To;}n] s[i0fn] csf]{ lgi7fsf] s'/f ug{'ePsf] xf] . >Ls[i0fn] ;a} k|sf/sf] lgi7fsf] af/]df
uLtfdf atfpg'ePsf] 5 .
>Ls[i0fn] d"n¿kdf b'O{ k|sf/sf] lgi7fsf af/]df uLtfdf atfpg'ePsf] 5 . of]uLhg sd{,
lqmof, cEof;af6 1fg k|fKt ub{5g\ / 1fgLhg c–cEof;, c–sd{ / c–lqmofaf6 1fg k|fKt
ub{5g\ . of]uL ljgf lqmofsf] sd{ x'g ;Sb}g eGb5g\ . 1fgLx¿ sd{ ug]{ t k|Zg} cfpFb}g lsgeg]
sd{ u/]/ slxNo} klg k'luFb}g≤ t;y{ hfGg' dfq kof{Kt 5 eGb5g\ . ;fª\Vo k/Dk/fn] u/]/ s]xL klg
x'Fb}g eGb5 . of]u k/Dk/f gul/sg s]xL klg x'Fb}g eGb5 . dfu{x¿ cg]s 5g\ t/ uGtJo Pp6} dfq
5 . x/]s dfu{af6 lzv/df g} k'luG5 . >Ls[i0f o1sf k|tLs dfk{mt r]tgfsf] pWj{udgsf] lbzfdf
hfg] dfu{ atfpFb} x'g'x'G5 . of]uLhg ehg, k"hg, cf;g, k|f0ffofd cflb dfu{af6 k'Ug ;S5g\ eg]
1fgLhg Wofg, ;dflw, csd{ / clqmofsf] dfu{af6 ToxLF k'Ub5g\ . To;}n] >Ls[i0fn] oL b'j} dfu{sf]
cnu cnu pNn]v ug{'ePsf] xf] .
>f]qfbLgLlGb|of0oGo] ;+odflUgif' h'Xjlt .
zAbfbLlGjifofgGo OlGb|oflUgif' h'Xjlt ..@^..
sltko of]uLhgx¿ >f]q cflb cfˆgf ;d:t OlG›ox¿nfO{ lgoGq0f¿kL clUgdf xjg lbG5g\ /
sltko of]uLx¿ zAbflb ;d:t ljifo -zAb, :kz{, ¿k, /;, uGw cflb_ x¿nfO{ OlG›o¿kL clUgdf g}
cfx'lt lbG5g\ ..

nf]suLtf– 153
cWofo–$
>Ls[i0f k'gM b'O{ lgi7fx¿sf af/]df atfpb} eGg'x'G5 . Pp6f dfu{df JolQm OlG›onfO{
;+oldt u/fP/, OlG›ox¿sf] ljifotkm{sf] ofqfnfO{ ;dfKt ub}{ oL b'O{ larsf] ;]t'nfO{ g}
tf]l8lbG5g\ . csf]{ dfu{df JolQm OlG›onfO{ ljifodf hfg t lbG5g\ t/ OlG›o / ljifok|lt lnKt x'g]
;]t'nfO{ dfq tf]8\5g\ . b'j} cj:yfaf6 Pp6} l:ylt pknJw x'G5 . t;y{ >Ls[i0f eGg'x'G5– sltko
of]uLhg cfˆgf ;d:t OlGb|ox¿nfO{ lgoGq0f¿kL clUgdf xjg lbG5g\ / sltko of]uLhg zAbflb
ljifox¿nfO{ OlGb|o¿kL clUgdf g} cfx'lt lbG5g\ .
OlG›o ljifolt/ bf}l8 g} /xG5, lxF8\bfv]l/ Pp6f ;'Gb/ ejg, ;'Gb/ cg'xf/, ;'Gb/ sf/ b]lvof]
eg] xfdLnfO{ yfxf g} geO{ dgn] ;'Gb/ eGg]lalQs} OlG›ox¿ To;tkm{ bf}l8;s]sf x'G5g\ .
cfsif{0fsf] 36gf ;"Id x'G5, hf] cb[Zodf 36\g ;S5 . To;}n] ;'Gb/ s'/f dg k5{ lsgeg]] cfsif{0f
eO;s]sf] x''G5 . cfslif{t ePkl5 ;'Gb/tfsf] lgiklQ (Realization) x'G5 . OlG›on] cfsif{0fsf]
lg0f{o u/]kl5 ;'Gb/tfsf] lg0f{o a'l4n] lnG5 . OlG›ox¿n] :kz{ cnu–cnu dfu{af6 ub{5g\ . z/L/
/ xftn] g} :kz{ ug{'kb}{g≤ cfFvfn] b]Vb5 / 5'G5, x]g{' cfFvfsf] 9Ë xf], ;'Gg' sfgsf] 9Ë xf] . :kz{
xftsf] 5'g] 9Ë xf] / oL ;a} OlG›ox¿sf cnu–cnu 5'g] 9Ë x'g\ . OlG›osf] cy{ :kz{sf] pks/0f
xf] . ;"Id :kz{ 6f9}af6 g} x'G5 eg] :y"n :kz{ glhs}af6 x'G5 . To;}n] xfd|f OlG›ox¿ h;nfO{ 5'g
rfxG5g\, To;nfO{ klxn] cfFvfn] 5'G5 / xftn] cGtdf dfq 5'g kfpF5 . uGwaf6 klg ;lhn}
OlG›on] 5'g ;S5 . ¿k, /;, uGw zAbn] ;b}j 5'g] sfd ul//x]sf x'G5g\ .
OlG›onfO{ ljifoef]ult/ hfgaf6 /f]Sg' 5 eg] p;n] OlG›osf] of] ;"Id Joj:yfk|lt hfu?s
x'g'kb{5 . /l;og bfz{lgs tyf cfWoflTds u'? u'lh{okm (George I Gurdjieff) n] eg]sf 5g\–
k|ltkn ltd|f cfFvfn] x]g]{ sfd dfq ul//x]sf] 5 ls :kz{ ul//x]sf] 5 eGg] :d/0f u/ . Pp6L
;fdfGo :qL cfpFbf cfFvfn] x]5{ dfq, :kz{ ub}{g t/ Pp6L ;'Gb/L cfpFbf cfFvfn] x]g]{ dfq xf]Og,
:kz{ klg ub{5 . olb x]/]sf] dfq 5 eg] :d[lt aGb}g t/ :kz{ klg u/]sf] 5 eg] :d[lt klg aGb5 .
olb x]/]sf] dfq 5 eg] km]l/ x]¿F eGg] cfsfª\Iff hfUb}g / olb :kz{ u/]sf] 5 eg] km]l/ km]l/ x]¿F eGg]
cfsfª\Iff hfUb5 . cfFvfaf6 :kz{ gu/L x]g]{ sfo{ dfq u/] s[i0fn] eg]sf] klxnf] 36gf 36\g ;S5 .
o:t} ;a} OlG›oaf6 :kz{sf] sfd gu/]df OlGb|onfO{ ljifolt/ hfgaf6 /f]Sg ;lsG5 . OlG›on] /;
lng yfNof] eg] of] pks/0f geP/ dflns aGb5 .
hf] of]uL OlG›onfO{ ljifoaf6 tf]8\b5, Tof] of]uLn] OlG›o / ljifolarsf] ;+:kz{nfO{ tf]8\b5 .
cfFvf kmf]8\b}df jf;gf 6'6\b}g Tof] jf;gf sfgdf ¿kfGtl/t x'G5 . To;}n] b[li6ljxLgsf] sfg alnof]
x'G5 . b[li6ljxLgn] sfgn] ;'Gg] / :kz{ ug]{ b'j} sfd lnG5 . To;}n] b[li6ljxLgn] JolQmsf] rfnaf6
p;nfO{ lrGb5 . cfFvf kmf]8\g] xf]Og cfFvfaf6 :kz{ ug]{ k|lqmof labf x'g'k5{ . of] hfu/0fdf dfq
;Dej 5 . cfFvfn] x]g]{ dfq sfd ub}{ 5 ls :kz{ klg ub}{ 5 eGg] lrGtg lg/Gt/ ¿kdf ug'{k5{ .
ha xf]; hfU5, Tolta]nf yfxf x'G5 ls OlG›on] hxfF :kz{ u5{ ToxLF g} aGwg lgdf{0f x'G5 . To;}n]
ha s;}nfO{ x]l/G5, ta xf];k"j{s x]g'{k5{ . ;+odLn] OlG›onfO{ ef]usf] geO{ pks/0fsf] ¿kdf dfq
k|of]u ub{5 . c;+odLn] OlG›oaf6 ef]u w]/} u5{ t/ pkof]u ub{}g . cfFvfn] b]Vg' pkof]u xf] / :kz{
ug{' ef]Ug' xf] . hah{:tL OlG›osf] bdg ;+od xf]Og . ;fwf/0f c;+odL JolQm w]/} xflgsf/s x'+b}gg\
t/ blDet c;+odL JolQm w]/} vt/gfs x'G5g\ lsgeg]] ltgLx¿leq w]/} ljif el/Psf] x'G5 . hfu/0f,
xf]; / :d/0f g} ;+od xf] h;af6 OlG›osf] ljifok|ltsf] /; lt/f]lxt x'G5 . >Ls[i0f eGg'x'G5– o:tf]
;+odL JolQm d'Qm x'G5 .

nf]suLtf– 154
cWofo–$
csf]{ k|sf/sf JolQm cyf{t\ 1fgLhg ef]u u/]/ klg OlG›onfO{ ljifo;Fu gtf]8Lsg :kz{ ubf{
ub}{ klg OlG›oaf6 aflx/ x'G5g\ . o:tf JolQm ef]usf If0fdf hfu[t x'g ;S5g\ . ef]hg ubf{
ef]hgsf] /;df hfu[t x'G5g\ . o:tf JolQmn] ef]u / ef]hgnfO{ d ef]Qmf xf]Og d t ;fIfL dfq x'F
eg]/ xf];k"j{s hfGb5g\ . o:tf] cj:yfdf JolQmsf] r]tgf ;fIfL x'G5 / ef]u Pjd\ :kz{ ubf{ ub}{
klg JolQmn] of] z/L/sf] tndf dfq eO/x]sf] 5 / dnfO{ t s'g} klg :kz{n] ef]Qmf agfpg ;Sb}g
eGg] hfGb5 . >Ls[i0f eGg'x'G5– 1fgLhg o; dfu{af6 OlG›ox¿sf] ef]u ubf{ ub}{ ef]Qmf geO{ d'Qm
x'G5g\ .
tGqn] of] k/LIf0fsf] ljlw vf]h]sf] 5 . Pp6f JolQm ef]u ubf{ ub}{ klg d ef]Qmf xf]Og eGb5
eg] To:tf] JolQmnfO{ v'a;Fu /S;L v'jfP/ xf];df /xG5 ls /xFb}g eGg] k/LIf0f ug{'kb{5 . olb
;fIfLsf] efj hfu[t eO;s]sf] 5 eg] /S;L lkpFbf klg Tof] xf]; sfod} /xG5 lsgeg]] gzf OlG›on]
ub{5 t/ r]tgf t hfu[t g} x'G5 . tGqn] ufFhf, efª / wt'/f] cflbsf] k|of]u xf];nfO{ hfGgsf nflu
u/]sf] lyof] / of] lkpFbf klg xf]; sfod /Xof] eg] lha|fdf ;k{n] 6f]sfP/ xf];sf] ;DaGw hfGgsf
nflu klg k|of]u ub{Yof] . ;fw' ;GGof;Ln] vfg] ufFhf–efª h:tf s'/f s'g} a]nfdf k/LIf0fsf] nflu
lyof] eg] Tof] clxn] lgTo sd{ ag]sf] 5 . z/L/df hlt a]xf];Lsf] /; k|j]z u/] klg r]tgfsf]
hfu/0fdf s:tf] k|efj x'G5 eg]/ tGqn] o:tf] k|of]usf] dfu{ atfPsf] xf] .
dxfjL/, a'4 klxnf] ;fwgf ;+odsf] sf]l6df kg{'x'G5 eg] s[i0f cfkm}+ bf];|f] ;fwgf sf]l6sf
JolQm x'g'x'G5 . s[i0fnfO{ h}gLx¿n] gs{df xfn]sf 5g\ . h}g ;fwsn] :qL;Fu gfRg] JolQmsf] sNkgf
klg ug{ ;Sb}g . s/f]8f}+“ :qLsf] k|]ddf dUg o'4df plePsf] / lx+;f ug{ ch{'gnfO{ k|]/0ff lbg] JolQm
s;/L d'Qm x'g ;S5 . of] klxnf] lgi7fn] ;f]Rg klg ;Sb}g . To;}n] pgLx¿n] s[i0fnfO{ ts{sf]
s;f}6Laf6 gs{df xfn] t/ :qL;Fu hlt gfr] klg s[i0fsf] cfFvfdf s'g} jf;gf / g[To 5}g . o'4df
plePsf] JolQmdf s'g} qmf]w g} 5}g . To;}n] h}gLx¿sf] ts{n] eGof] xfd|f] lgi7fsf] k|lts"n s[i0fsf]
cfr/0f 5 t/ Åbon] ts{nfO{ :jLsf/ u/]g . To;}n] h}gLx¿n] cfpFbf] sNkdf >Ls[i0fnfO{ klxnf]
tLy{ª\s/ klg agfPsf 5g\ . :qLsf lar /x]/ klg >Ls[i0fdf s'g} :qLsf] uGw 5}g . gfRbf klg a'4
dxfjL/x¿ l;+xf;gdf l:y/ ePh:tf] 5 . o'4df pleP/ klg lx+;fn] dgnfO{ :kz{ u/]sf] 5}g /
cfFvfdf s'g} qmf]w klg 5}g . do"/ d's'6 afFw]/ a:bf klg s[i0fdf dxfjL/sf] gUgtf, lbuDa/tf
b]lvG5 . s[i0f bf];|f] lgi7fsf] JolQm x'g'x'G5 / klxnf] lgi7fsf] JolQmnfO{ bf];|f] lgi7f lans'n ljk/Lt
h:tf] nfU5 . bf];|f]nfO{ klxnf] lgi7f ljk/Lt h:tf] nfUg ;S5 . t/ >Ls[i0f b'j} lgi7fnfO{ ;dfg
¿kdf uLtfdf j0f{g ug{'x'G5 . b'j} lgi7fsf] cg'ej / b'j} lgi7fn] Ps} 7fpFdf k'¥ofpg] b[li6sf]0f /
o;sf] k|tLlt s[i0fdf k|uf9 ¿kdf 5 .
;jf{0fLlGb|osdf{l0f k|f0fsdf{l0f rfk/] .
cfTd;+odof]ufUgf} h'Xjlt 1fgbLlkt] ..@&..
cfTd;fIffTsf/ ug]{ lh1f;f ePsf JolQmx¿n] ;Dk"0f{ OlG›o / k|f0fsf ;d:t lqmofx¿nfO{
tyf dg / OlG›onfO{ jzdf /fv]/ 1fgaf6 k|sflzt cfTd;+od of]u¿k clUgdf cfx'lt lbG5g\ .
;lRrbfgGb3g k/dfTdf afx]s cGo s;}sf] lrGtg gug{' g} Tof] ;a}sf] xjg ug{' xf] ..
c1fgLn] k/dfTdfnfO{ s]xL e]6 r9fpg ;Sb}g, c1fgL g t :jod\nfO{ hfGb5 g
k/dfTdfnfO{ g} hfGb5 . c1fgL h'g j:t'df cf;Qm x'G5, ToxL j:t' k/dfTdfdf e]6 ug{ vf]H5 . h]
p;nfO{ k|Llts/ nfU5 ToxL r9fpF5 . c1fgdf h] k|Llts/ x'G5, Tof] 1fgdf k|Llts/ x'Fb}g . >Ls[i0f
eGg'x'G5– 1fgLhg Pjd\ of]uLhg OlG›onfO{ g} k/dfTdfdf ck{0f ub{5g\ . xfdL OlG›osf] rfxgfnfO{

nf]suLtf– 155
cWofo–$
k/dfTdfdf e]6 r9fpF5f}+ t/ 1fgLhg OlG›onfO{ g} p;sf] clUgdf cfx'lt lbG5g\ . c1fgLnfO{ km"n
;'ulGwt / ;'Gb/ nfU5 . To;}n] km"nnfO{ k/dfTdfdf r9fpF5g\ t/ 1fgLhg km"nnfO{ xf]Og ;'uGwsf]
OlG›onfO{ g} k/dfTdfdf r9fpF5g\ . xfdLnfO{ h] :jflbi6 kl/sf/ ld7f] nfU5 ToxL k/dfTdfnfO{
r9fpF5f“}+ t/ of]uLhg Zjf;nfO{ g} k|e'df ;dk{0f u5{g\ . h] k|Llts/ nfU5 Tof] xf]Og ls h;nfO{
k|Llts/ nfU5 ToxL g} ck{0f u5{g\ . of] ;dk{0f k|f0f / cfˆgf] ;dk{0f xf] . xfdLn] h] k|Llts/ dfG5f}+
Tof] xfd|f] OlG›osf] hf]8sf cltl/Qm s]xL klg xf]Og . ha s'g} JolQm OlG›osf] hf]8nfO{ r9fpF5 ta
r9fpg] JolQm / k/dfTdf Pp6} x'G5 . olb xfdLn] ;f/f OlG›o k/dfTdfdf r9fof}+ eg] xfdLl;t
k/dfTdfl;jfo afFsL s]xL klg aRb}g .
xfdL OlG›oåf/f ;+;f/;Fu hf]l8G5f}+“ . cfFvfaf6 xfdL ¿k;Fu / k|sfz;Fu hf]l8G5f}+ . sfgaf6
xfdL :j/, Wjlg;Fu hf]l8G5f} . o;/L xfdL kfFr OlG›osf åf/af6 ;+;f/;Fu hf]l8G5f}+ . OlG›o;Fu
hf]l8Fbf ;+;f/df k'luG5 / OlG›onfO{ 5f]8\bf k/dfTdfdf k'luG5 . >Ls[i0f eGg'x'G5– 1fgLhg
k/dfTdfsf] of]uflUgdf OlG›onfO{ g} xjg ub{5g\ . OlG›oaf6 5'6\g] lalQs} JolQm / ;dli6df s'g}
e]b /xFb}g . OlG›o;Fu 5'6\g] lalQs} b[Zo labf x'G5 / cb[Zo;Fu ldng x'G5 . ¿k labf x'G5 clg
c¿k;Fu ldng x'G5 . cfsf/ 5'6\5 / lg/fsf/df ljnLg x'G5 . OlG›o g} xfd|f] cfsf/sf] hGdbfqL,
¿ksf] lgdf{tf / ;+;f/sf] Joj:yfks xf] . OlG›oaf6 d'lQm x'g] lalQs} JolQm lj/f6\df ljnLg x'G5 .
To;}n] 1fgLhg OlG›osf] pkef]unfO{ xf]Og OlG›onfO{ g} ef]u r9fpF5g\ . oxL g} ;fFrf] Tofu /
;dk{0f xf] eg] afFsL ;a} e|flGt xf] .
km"n t k/dfTdfdf r9]s} x'G5 . xfdL km"nnfO{ tf]8]/ km"nsf] xTof u5f}{+ . k/dfTdfsf cufl8
ldi7fGg /fVg'sf] s'g} cy{ /xFb}g . ;a} s'/f p;sf cufl8 ;dlk{t ¿kdf r9]s} 5 . ;f/f ljZj g}
p;sf] r/0fdf clk{t 5 . k/dfTdfnfO{ olb s]xL r9fpg' 5 eg] :jod\sf cltl/Qm s]xL klg
r9fpg of]Uo 5}g . xfdL;Fu cfkm" cltl/Qm s]xL 5}g . d[To'n] xfdL;Fu h] vf]:g ;S5 ToxL r9fP
dfq o1 k"/f x'G5 . o:tf] JolQm;Fu s]xL vf]:g ;lsFb}g lsgeg]] Tof] t k/dfTdfdf ck{0f eO;s]sf]
x'G5 . z/L/ OlG›osf] hf]8 xf] / cxª\sf/ ;f/f OlG›ox¿sf] ;Ë7g xf] . To;}n] OlG›onfO{ ck{0f ug]{
lalQs} ;a} s'/f ck{0f x'G5 . hf] ;fwf/0f JolQm;Fu d[To'n] vf]:5 ToxL of]uLhg k/dfTdfsf] r/0fdf
;dlk{t ub{5g\ . oxL xjg, xf]d / o1 xf] . >Ls[i0f eGg'x'G5– h;n] o:tf] o1, xjg ug{ ;S5
ToxL JolQm k/d ;To Pjd\ k/d cflzifdf pknAw x'G5 .
h;/L OlG›osf] OR5fadf]lhdsf] ef]u r9fpg'sf] s]xL cy{ x'Fb}g To:t} afXo clUgdf klg
s]xL r9fP/ s'g} pknlAw x'Fb}g . aflx/sf] clUgdf t OlG›onfO{ r9fpg klg ;lsFb}g . To;df t
OlG›osf] ljifo dfq r9fpg ;lsG5 . To;}n] OlG›onfO{ r9fpg' 5 eg] afXo clUgdf xf]Og
of]uflUgdf dfq r9fpg ;lsG5 . clUg b'O{ j:t'x¿sf] lardf n's]sf] ljB't\sf] ;‹if{0f xf] . k|To]s
j:t' ljB't\ s0fsf] hf]8sf] gfd xf] / k|To]s j:t'df ljB't\ n's]sf] x'G5 . j}1flgsx¿ eG5g\– k|To]s
j:t' On]S6«f]gsf] cyf{t\ ljB't\s0fsf] hf]8 xf] . xfdLn] rf/}lt/ b]v]sf j:t'x¿ klg j:t' dfq geO{
ljB't\ pmhf{ g} x'g\ . k|To]s j:t'x¿nfO{ xfdLn] hf]8]/ x]g]{ xf] eg] cflv/L k/df0f';Dd hf]8\g ;lsG5
o; l:yltdf kbfy{x¿ x/fpF5g\ .
;"IdeGbf klg ;""Id ljB't\s0fn] ;f/f hut\ ag]sf] 5 . olb o;sf] 3if{0f ul/of] eg] To;af6
clUg pTkGg x'G5 . clUg ljB'Tf\sf] lar ePsf] 3if{0fsf] kl/0ffd xf] . xfdLn] cfˆgf b'O{ xftnfO{ dfq
3if{0f u¥of}{+ eg] b'j} xft tftf x'G5g\ / clUg k}bf x'g ;'? x'G5 . xfdL hf]8;Fu bf}l8Fbf kl;gf cfpF5
lsgeg]] xfjf / xfdLlar 3if{0f x'g yfN5 / 3if{0faf6 udL{ pTklQ x'g yfN5 . ha xfdLnfO{ Hj/f]

nf]suLtf– 156
cWofo–$
cfpF5, ta klg xfd|f] z/L/df clUg pTklQ x'G5 lsgeg]] z/L/sf] leq of aflx/af6 /f]usf sL6f0f'
/ xfd|f] z/L/leqsf /Ifs sL6f0f'x¿ lar 3if{0f ;'? x'G5 / To;sf] kl/0ffdaf6 Hj/f] cfpF5 . Hj/f]
cfpg' la/fdL x'g' xf]Og, s]jn z/L/leq ulx/f] 3if{0fsf] ;"rgf dfq xf] .
z/L/ Pp6f ljz]if tfkdf /xFbf dfq xfdL hLljt x'g ;S5f}+“ . (* l8u|L eGbf @–$ l8u|L tn
z/L/sf] tfkqmd /Xof] eg] k|f0f ;Í6df kb{5 . To:t} !!) l8u|LeGbf dfly tfkqmd k'Uof] eg] klg
k|f0f lt/f]lxt x'G5 . xfd|f] hLjg oxL !) l8u|Lleq ;Lldt 5 . oxL !) l8u|Lsf] pQfklar xfd|f]
hLjg rN5 . (* l8u|LeGbf w]/} tn eof] eg] klg ;a} 7G8f x'G5 / w]/} dfly uof] eg] klg olQ
udL{ x'G5 ls hLjg g} aRg ;Sb}g . k"/f ;do z/L/ y/df]:6]6sf] cyf{t\ z/L/sf] tfkqmd ;dfg
/fVg] k|of; ub{5 . of] of]uflUgn] aflx/sf] z/L/nfO{ klg hnfpg ;S5 .
s]xL ;docl3 ef/tsf] pQ/k|b]zsf Ps hgf lzv ;Gtn] cfkm"nfO{ of]uflUgsf] clUgn]
hnfpg'eof] . pxfFn] cfFvf aGb u/]/ of]udf a;]/ leqsf] clUg k|Hjlnt u/fpg'eof] / cfufsf]
nKsfn] klxn] leq clg aflx/ hnfof] . pxfFn] cfkm"nfO{ leqsf] clUgn] hnfpFbf s'g} klg k|sf/sf]
cGo kbfy{ k|of]u gu/L of]usf] zlQmaf6 clUg pTkGg u/]/ hnfpg'ePsf] lyof] . pxfF leqaf6
v/fgL x'g'ePsf] lyof] . of]uflUgsf] cy{ z/L/sf] leqaf6 g} clUgnfO{ pTkGg ug{ ;Sg] Ifdtf xf] .
z/L/leq g} 3if{0f ug]{ of] leGg k|lqmof x'G5 / o; k|lqmofn] 3if{0faf6 pTkGg clUgsf] k|of]u u/L
cfkm"nfO{ leqaf6 hnfpF5g\ h:tf] ls ef/tLo lzv ;Gtn] cfkm"nfO{ hnfpg'eof] . of] d[To'sf nflu
ul/g] k|of]u xf] .
>Ls[i0f eGg'x'G5– of]uLhg of]uflUgdf cfˆgf OlG›onfO{ ;dlk{t ub{5g\ . of] hLjgsf] qmddf
g} ug{ ;lsG5 . s[i0fn] eGg'ePsf] of]uflUgdf cem ;"Id clUg pTkGg ug{ ;lsG5 h;af6 OlG›osf]
/; / cfsfª\Iff hNb5 t/ z/L/ hNb}g ;fy} o;af6 z/L/ xf]Og OlG›osf ;"Id tGt'x¿ hNb5g\ .
OlG›oaf6 ;"Id tGt' cnu ul/of] eg] OlG›o a]sf/ x'G5 . o; s'/f;Fu j}1flgsx¿ klg ;xdt 5g\ .
xfdLn] s'g} s'/fsf] ;'uGw lnFbf xfd|f] gfssf] gf;fk'6df ;'uGw ;dfTg] ;fgf ;fgf s0fx¿ x'G5g\ .
?3f–vf]sL nfu]sf] a]nfdf ;'uGw cfpFb}g lsgeg]] To; a]nfdf gfssf ;a} /];f ;'lGgPsf x'G5g\ /
TfL ;fgf ;fgf k/df0f' h;n] uGwnfO{ ;dfT5g\ TfL ;'lGgPsf] x'gfn] To;df bAb5g\ / uGw ;dfTg
c;dy{ x'G5g\ . l;Fufgsf] d'lg of] k/df0f' ba]/ ;'uGw kqmg ;Sb}g . of] uGw ;dfTg] k/df0f' sfl6of]
eg] uGw x/fpF5 . olb of] k/df0f' Ps} s'/fdf /flv/Xof] eg] cln cln u/]/ of] k|lt/IffTds
(Immune) x'G5 / uGw ;dfTg ;Sb}g . To;}n] ;w}+ zf}rfnosf] sfd ug]{x¿nfO{ zf}rsf] uGw cfpg
5f]8\b5 lsgeg]] p;sf] gf;fk'6sf] c0f' h;n] uGwnfO{ ;dfT5 Tof] af/Daf/ Pp6} cf3ftn]
dl/;s]sf] x'G5 . gofF ;fa'gdf klxnf] lbg uGw cfpF5 clg qmdzM uGw sd x'G5 / cGttM uGw
labf x'G5 . uGw ;fa'gdf xf]Og, xfd|f] gfssf c0f'x¿df x'G5 .
of] ;"Id k/df0f'nfO{ of]uflUgn] hnfpg ;lsG5 . of] leq g} hn]/ v/fgL x'G5 . clg ltgsf
af/]df yfxf klg x'Fb}g . of] clt ;"Id x'G5 / o;sf nflu cToGt ;"Id 3if{0fsf] h?/t x'G5 .
o;sf] of}lus k|lqmof / ljlw x'G5 h;af6 o;nfO{ hnfP/ v/fgL agfpg ;lsG5 t/ o;sf nflu
s]xL clgjfo{ ;t{x¿ 5g\ h;nfO{ k"/f u/]kl5 dfq of] of]uflUg pTkGg x'g ;S5 cGoyf of]uflUg
k}bf g} x'Fb}g . klxn] g} >Ls[i0fn] elg;Sg'ePsf] 5– cf;lQm/lxt OlG›ox¿sf] /;af6 d'Qm, ;+odL,
OlG›o / j:t'sf larsf] ;]t'nfO{ tf]8]sf] JolQmn] dfq of]uflUgaf6 ;"Id clUg pTkGg ug{ ;S5 .
j}1flgs vf]haf6 klg /f;folgs tŒjx¿sf af/]df hfgsf/L k|fKt ePsf] 5 . Pl8gn tŒj
z/L/df geP JolQm qmf]w g} ug{ ;Sb}g . Pl8gn hf] z/L/df s'g} s'g} u|lGyleq yf]/} dfq n's]sf]

nf]suLtf– 157
cWofo–$
x'G5 . olb o;nfO{ cnu ul/of] eg] JolQm qmf]w g} ug{ ;Sb}g . /l;og j}1flgs Kofenf]e (Ivan
Petrovich Pavlov) n] w]/} hËnL 8/nfUbf s's'/x¿sf] Pl8gn UNofG8 sf6]/ k|of]u u/] . tL
s's'/x¿sf] Pl8gn tŒj cnu ul/Pkl5 pgLx¿ k"0f{¿kdf e'Sg 5f]8] / pgLx¿ k"0f{ :j:Yo /x] .
!)–@) yf]kfsf] of] /; lgsfn]kl5 tL hËnL s's'/x¿nfO{ hlt ;tfP/ b'v lbP klg pgLx¿sf]
qmf]w k"/f zfGt eof] . oL s's'/x¿sf] qmf]w ;a} of] !)–@) yf]kfdf lyof], h'g lgsfNg] lalQs}
pgLx¿ zfGt eP . oL /;fog tŒjx¿sf] b'?kof]u x'g] ;Defjgf klg 5, hf] vt/gfs 5 .
afof]s]d]:6«Ln] vf]haf6 h] kQf nufof], Tof] s'/f of]unfO{ w]/} klxn]b]lv g} hfgsf/L 5 . of]uaf6
slxn] klg vt/f ePg / x'g klg ;Sb}g lsgeg]] of] k|of]u c¿n] xf]Og cfkm"n] cfkm}+df ug]{ ljlw /
k|lqmof xf] .
afof]s]d]:6«Ln] xdf]{g kQf nufPsf] 5 / olb Pp6f j[4 JolQmnfO{ klg of}g xdf]{gsf] OGh]S;g
lbof] eg] pm hjfg h:t} k|an (Potent) x'G5 . pm hjfg JolQm h:tf] sfdf]Q]hs zlQmn] el/G5 /
hjfg JolQmsf] klg of}g xdf]{g lgsflnof] eg] pm a'9f] h:tf] lzlyn / sfdzlQmxLg x'G5 . ;fF9] /
uf]?df km/s yf]/} xdf]{gsf] dfq xf] . uf]?sf] xdf]{g lgsflnlbPsf] x'G5 / ;fF9]sf] of}g xdf]{g l:yt
x'G5 . To;}n] bzj6f uf]? Pp6f ;fF9]sf t'ngfdf klg sdhf]/ g} x'G5g\ . of]uflUg Tof] k|lqmofsf]
gfd xf] h;åf/f leqsf] of] /f;folgs Joj:yfdf cGt/ k}bf ug{ ;lsG5 . of] of]uflUg pTkGg ug]{
ljlwx¿ w]/} 5g\ . To;}n] >Ls[i0fn] of]uflUgsf af/]df eGg'ePsf] xf] . of]uflUgdf hf] cfˆgf]
OlG›onfO{ ;dlk{t ub{5 pm ;d:t aGwgaf6 aflx/ eP/ d'Qm x'G5 .
b|Joo1f:tkf]o1f of]uo1f:tyfk/] .
:jfWofo1fgo1fZr otoM ;+lztj|tfM ..@*..
s}of“} of]uLx¿ nf]ssf] ;]jf jf k/f]ksf/sf lglDt ›Joo1 ub{5g\ . To:t} sltko k'?ifx¿
tk:ofo1 / sltko of]uLx¿ of]u¿kL o1 Pjd\ cGo sltko clx+;flb tLI0f j|tåf/f o'Qm oTgzLn
k''?ifx¿ :jfWofo¿k 1fgo1 ub{5g\ ..
>Ls[i0f c¿ w]/} dfu{af6 ljleGg JolQmx¿n] wd{o1 ug]{ s'/f atfpg'x'G5 . klxnf] dfu{
O{Zj/flk{t efjn] ;]jfnfO{ wd{ agfpg] JolQmx¿ ToxLF k'U5g\ . of] ;]jf O{Zj/flk{t efjn] ul/Psf]
x'g'kb{5 lsgeg]] ;]jf cxª\sf/ clk{t efjgfaf6 klg x'g ;S5 . s'g} ;]jfdf cfkm"k|lt cg'u|lxt xf];\
eGg] rfxgf /fVg' cxª\sf/ clk{t efj xf] . ;]jf cfkm"n] u/] klg k/dfTdfsf] cg'u|xaf6 dfq ;]jf
ug{ kfPsf] efj x'g' h?/L x'G5 . ;]jf ubf{ cfkm"nfO{ g} yfxf gxf];\ s]jn k/dfTdfsf] pks/0f
ePsf] dfq af]w xf];\ . o:tf] O{Zj/flk{t efjn] hf] JolQm ;]jf ub{5 p;sf nflu ;]jf ;fwgf,
pkf;gf clg k|fy{gf aGb5 . O{Zj/flk{t efjdf dfq k|fy{gf x'G5 . cxª\sf/sf] ;fgf] eGbf ;fgf] c+z
klg leq 5 eg] O{Zj/flk{t efj x'g ;Sb}g .
h'g lbg JolQmn] rf/}lt/ O{{Zj/ dfqsf] cg'e"lt u5{, Tof] lbg p;sf] ;]jf k/dfTdfsf] ;]jf
x'G5 clg pm wGojfb dfUb}g, wGojfb lbG5 . ;]jf ug]{ cj;/ k|fKt ePsf]df cg'u|lxt x'G5 / x/]s
cj:yfdf k/dfTdf g} b]lvPkl5 To:tf] ;]jf O{Zj/ clk{t ;]jf aG5 . leq cxª\sf/ n]; dfq klg
g/x] g} o:tf] ;]jf k|e' clk{t x''G5 . k|e'–ck{0fsf] cj:yf of]uflUgsf] k|lqmofeGbf klg sl7g 5 .
of]uflUg t Pp6f ljlwaf6 pTkGg x'G5 t/ k|e'–ck{0f s'g} ljlw xf]Og of] t a8f] 7'nf] efjsf]
pb\efjgf xf] . efj ;dflw / O{Zj/ ck{0f a8f] ;dembf/Lsf] s'/f xf] h'g a'l4af6 xf]Og Åbosf]
:kGbgaf6 dfq x'g ;S5 . O{Zj/fk{0f a''l4af6 geO{ efjaf6 ul/g'k5{ lsgeg]] a'l4 slxNo} klg
cxÍf/sf] kf/ hfFb}g . To;}n] O{Zj/fk{0f nflu a'l4nfO{ 5f]8]/ Åbosf] k|of]u ug{'k5{ .

nf]suLtf– 158
cWofo–$
Åbosf] a'emfOsf] cy{ d]/f] Zjf;, k|f0f, hGd / afFRg] If0f dnfO{ k/dfTdfaf6 k|fKt ePsf] xf]
;fy} dnfO{ t cl:tTjdf lsg 5' eGg] klg yfxf 5}g eGg] xf] . o:tf] c1ft ljifo ts{af6 hfGg
;lsFb}g . o;sf nflu Åbo g} rflxG5 . xfdLnfO{ sxfFaf6 cfpF5f}+“ / sxfF hfG5f“}+ eGg] g} yfxf 5}g .
csf]{ Zjf; cfpF5 ls cfpFb}g Tof] klg yfxf 5}g . hxfF olt ;a} c1ft 5g\, ToxfF xfd|f] x'g' klg
c1ft zlQmdf lge{/ 5, To;}n] ToxfF xfd|f] sd{ s;/L x'g ;S5 Û ha xfd|f] x'g' g} c1ft zlQmaf6
ePsf] 5 eg] xfd|f] sd{ klg c1ft zlQmsf] sd{ xf] / xfdL t larsf dfWod dfq xf}F . ts{ /
a'l4n] lsg eg]/ vf]H5 / ha o;sf] hjfkm kfpFb}g ta pm cfˆgf] If]q gePsf] 7fGb5 t/ Åbon]
lsg eGg] s'/f vf]Hb}g . hLjgsf ;a} ulx/f k|Zg / /x:ox¿nfO{ a'l4n] vf]Hg ;Sb}g / a'l4n] cem
;d:of k}bf ug{ ;S5 . xfdL c1ftaf6 cfpF5f} / c1ftdf g} hfg] 5f}F . To;}n] xfd|f] xftaf6 h]
sd{ x'G5 Tof] klg c1ftn] g} u/fpF5 . o:tf] Åbosf] a'emfO ulx/f] eof] eg] dfq JolQm O{Zj/fk{0f
ug{ ;S5 .
>Ls[i0f c¿ klg dfu{sf af/]df eGg'x'G5– clx+;fsf] dfu{af6 hf] rNb5 Tof] klg ToxLF k'Ug]
5 . of] a8f] lj/f]wfef;k"0f{ nfUb5 . Psflt/ >Ls[i0f eGg'x'G5– sf]xL db}{gg\ ltdL a]lkmqmLsf ;fy
o'4 u/ . csf{lt/ clx+;fsf] dfu{sf af/]df klg atfpg'x'G5 . Psflt/ >Ls[i0f eGg'x'G5– sf]xL
db}{gg\ To;}n] ltdL lx+;fsf] s'/} gu/, o'4df pq . csf{lt/ pko'{Qm Znf]sdf eGg'x'G5 ls clx+;fsf]
dfu{af6 lxF8\g]x¿ klg ToxLF k'Ug] x'g\ . clx+;fsf] dfu{sf] cy{ ltdL s;}nfO{ gdf/ eGg] xf]Og . olb
clx+;fsf] cy{ o:tf] ePdf t cfTdf dg{ ;Sg] x'G5 . olb cfTdf cd/ 5 eg] s;/L s;}nfO{ dfg{
;lsG5 . xfdLn] ug{;Sg] s'/f cfTdf / z/L/nfO{ cnu dfq ug{ ;S5f}+ t/ z/L/ t ;b}j d/]s} 5 /
cfTdf slxNo} db}{g . o; cj:yfdf z/L/ hf] gfzjfg\ 5 To;nfO{ cfTdf hf] db}{g To;;Fu cnu
ul/of] eg] lx+;f s;/L x'G5 . clx+;fsf] cy{ dfg]{ OR5f gug{' xf] . dg{ t slxNo} klg sf]xL db}{g t/
dfg]{ OR5f ug{ ;lsG5 . kfk dfg]{nfO{ nfUb}g, dfg]{ OR5fnfO{ nfU5 . JolQmnfO{ dfg]{ OR5f / jf;gf
pTkGg x'g] lalQs} lx+;f k"0f{ x'G5 . lx+;fsf] ;DaGw dfg{df xf]Og ls dfg]{ jf;gf;Fu x'G5 .
>Ls[i0f eGg'x'G5– hf] dfg]{ jf;gfaf6 d'Qm x'G5g\, pgLx¿ clx+;fsf] dfu{af6 ToxLF k'U5g\ .
sf]xL ;fª\Voof]uaf6 t sf]xL k|e'df clk{t ;]jfaf6 k'U5g\ . ;a} leGg leGg dfu{ ulx/fOdf Pp6}
d"n;Fu hf]l8Psf x'G5g\ . ha;Dd dg'iosf] dgdf OlG›osf] nf]e /xG5 ta;Dd lx+;faf6 d'lQm
c;Dej x'G5 . OlG›o k"/f ;do lx+;f ul//x]sf 5g\ . ha cfFvf s;}sf] z/L/df jf;gf aG5 ta
lx+;f :jtM x'G5 / JolQm anfTsf/df ;+nUg x'G5 . ha cfFvf z/L/df k/]/ dfu sfdjf;gf aGof] /
cfFvfn] Ps If0fsf nflu rfxgf agfof], Tof] z/L/nfO{ ef]Ug] w'jfF rf/}lt/ km}lnof], ToxL If0f
anfTsf/sf] 36gf 36\of] . of] cfFvfn] u¥of], cfFvfsf] k5fl8 JolQm /Xof] / lx+;f eof] . lx+;f 5'/f
k|xf/af6 dfq x'Fb}g . OlG›ox¿ ha;Dd ef]u ug{ cft'/ x'G5g\ ta;Dd lx+;f /f]ls+b}g . of] ;"Id
lx+;f xf] . :y"n lx+;f ta pTkGg x'G5, ha xfd|f] sfdgfdf s'g} cj/f]w x'G5 . s'g} JolQm s;}sf]
z/L/nfO{ ef]Ug rfxG5 t/ ef]Ufsf nflu csf]{ JolQm tof/ 5}g eg] lx+;f hlGdG5 . klxn] lx+;fsf]
;"Id efj pTkGg x'G5 clg Tof] k"/f ug{ gkfPkl5 lx+;f :y"n aG5 .
h;n] ca OlG›ox¿;Fu dfUg 5f]8\of] / h;sf] OlG›o cfqmfds /x]g, Tof] JolQm >Ls[i0fsf]
clx+;fsf] dfu{df k|j[Q x'G5 . dxfjL/n] Wofg, hk ug{'cl3 k|Tofqmd0f ug{ ;'emfj lbg'ePsf] 5 .
k|Tofqmd0fsf] cy{ cfqmd0fsf] ljk/Lt cj:yf xf] . cfqmd0fsf] zlQmnfO{ lkmtf{ ug{' k|Tofqmd0f xf] .
pxfF eGg'x'G5– k|Tofqmd0f ePkl5 dfq Wofg x'g ;S5 . s[i0fsf] clx+;fsf] dfu{df hf] cfqmd0fsf]
sfdgf ub}{g Tof] lx+;f/lxt xf] . ;"IdeGbf ;"Id tndf klg cfqmd0fsf] rfxgf lx+;f xf] . k|Tofqmd0f

nf]suLtf– 159
cWofo–$
clx+;f xf] . of] clx+;fsf] If0fdf ToxL x'G5 h'g of]uflUgdf hn]/ 3l6t x'G5 . s[i0f cGo dfu{ klg
atfpg'x'G5 . o; Znf]sdf pxfFn] b'O{–tLgj6f dfu{sf af/]df pNn]v ug{'ePsf] 5 . jf:tjdf !!@
j6f dfu{x¿ 5g\, h;sf dfWodaf6 k/dfTdf;Dd k'Ug ;lsG5 .
:jfWofosf] o1 uxg ¿kfGt/0fsf] Pp6f k|lqmof xf] . cfh wtL{df cfTd ¿kfGt/0fsf]
k|rlnt k|lqmof :jfWofo o1 ePsf] 5 . k|mfo8, P8n/, h'+u, ;lnjfg, kmf]dx¿ h:tf
dgf]j}1flgsx¿n] :jfWofo o1nfO{ 7'nf] dxŒj lbPsf 5g\ . :jfWofosf] cy{ :jcWoog cyf{t\
cfkm}+n] ul/g] k9fO Pjd\ hfgsf/L xf] cyf{t\ :jod\sf] cWoog xf] . ;f/f dgf]ljZn]if0fsf] dgf]e"ld g}
:jod\sf] cWoog xf]] . cfkm}+“ :jod\sf] ctn ulx/fOdf k'u]/ o;sf] u'0f, kl/rosf af/]df ul/g]
cWoog :jfWofo xf] . o;df c¿ k|j]z g} ug{ ;Sb}gg\ . xfdL c¿ JolQmx¿sf] kl/lw aflx/L
¿kaf6 dfq hfGb5f}+“, p;sf] cGtM:tndf k|j]z g} ug{ ;lsFb}g . :jfWofosf] cy{ cfˆgf]
cGtZr]tgfnfO{ :jod\ g} hfGg] / o;;Fu kl/lrt x'g] Joj:yf xf] . c¿n] cfr/0faf6 hfg]sf] s'/f
cg'dfg dfq x'g ;S5≤ jf:tjdf o;sf] 1fg t :jod\af6 g} x'g ;S5 . xfdL :jfWofodf x'Fb}gf}+“
lsgeg]] xfdL klg aflx/af6 dfq afFR5f}+“ . xfdL cfTdf;Fu kl/lrt x'Fb}gf“}+, cfr/0f;Fu dfq kl/lrt
x'G5f“}+ . xfdL :jod\nfO{ klg csf{sf] b[li6n] hfGb5f}+“ . c¿n] xfdLnfO{ /fd|f] elglbFbf v';L nfU5 /
g/fd|f] elglbFbf kL8f k'U5 . xfd|f] :jod\sf] k|ToIf cg'ej 5}g cGoyf csf{sf] egfOsf] s'g} c;/ g}
gx'g'kg]{ xf] .
:jfWofosf] cy{ :jod\sf] ;fIffTsf/ xf] . :jfWofo¿kL o1df plqgsf nflu c¿sf]
ljrf/nfO{ TofUg'k5{ / xfdLn] cfkm}leq eon] bafPsf] leqL lx+;fnfO{ TofUg'k5{ . hf] JolQmn] leq
qmf]w bafPsf] x'G5 pm :jod\n] Tof] qmf]w hfGg ;Sb}g . :jfWofosf nflu h] h] bafPsf] 5 To;nfO{
pwf/]/ aflx/ ˆofFSg'k5{, cGoyf :jod\sf] cWoog x'g ;Sb}g . xfdL PSn} /xFbf ;b}j eoeLt x'G5f}+“
lsgeg]] PsfGtdf leq ba]sf s'/fsf] cWoog x'g ;S5 . To;}n] t xfdL ;bf c¿sf] ;fy vf]H5f“}+ .
k[YjL Pp6f kfun u|x xf] hxfF xNnfvNnf dfq 5≤ o;sf] @)) ldn k/ s]jn z"Go / ;Ggf6f dfq
5 . :jfWofodf t PsfGtsf] cfjZostf x'G5 . k|mfo8 / h'+un] h'g dgf]ljZn]if0f u/] Tof] oxL ba]sf]
lx:;fnfO{ aflx/ Nofpg] ljZn]if0f xf] . of]usf nflu :jfWofo lgtfGt PsfGtsf] k|of]u xf], hxfF
:jod\afx]s sf]xL x'Fb}gg\ . cfˆgf] leqaf6 cfkm"nfO{ k"/f gUg agfO{ cfk"mnfO{ x'ax' hfGg] / x]g]{ ljlw
:jfWofo xf] .
:jfWofosf] klxnf]r/0f c¿sf egfOsf] a]jf:tf ug]{, bf];|f]r/0f bafPsf] lx:;fnfO{ pwf/]/
aflx/ ˆofFSg] / cfkm"df h] 5 To;nfO{ ;fIffTsf/ ug]{ xf] . t];|f] r/0f cfkm"n] agfPsf] df]xsf]
k|ltdfnfO{ TofUg' xf] . cfkm"n] agfPsf] ;'Gb/ k|ltdfnfO{ tf]8\g g;Sg] JolQm :jfWofodf plqg
;Sb}gg\ . To;}n] >Ls[i0fn] :jfWofonfO{ klg o1 eGg'ePsf] xf] . Tof] klg Pp6f cfuf] xf] h;df
hNg'k5{ / cfˆgf] lgld{t k|ltdfnfO{ hnfP/ Wj:t kfg{'k5{ . dgf]j}1flgsx¿ eG5g\– dg'iosf] dgdf
k[YjLdf x'g ;Sg] ;a} lgs[i6 lsl;dsf ck/fwsf efjx¿ ljBdfg x'G5g\ . xfdLleqsf] k|ltdf
8/nfUbf] 5, h;nfO{ xfdL x]g{ rfxb}gf}+ To;nfO{ o1¿kL clUgdf hnfP/ Wj:t kf/]df dfq :jfWofo
k"/f x'G5 . :jfWofosf] cy{ h] xfdLleq b]Vg ;Sb}gf}+ jf x]g{ rfx“b}gf“}+ Tof] k/dfTdfsf] gh/af6 ;a}
b]lvPsf] 5, hf] n'Sg ;Sb}g eGg] xf] . k/d;Qf;Fu xfdL cfkm"nfO{ n'sfpg ;Sb}gf} . xfdL k|e';dIf
k'Ubf of] agfj6L k|ltdfnfO{ ;fy lnP/ k'Ug ;Sb}gf}+≤ To;}n] :jfWofoeGbf cufl8 logLx¿nfO{ hfg]/
tf]8\g'k5{ . hf] JolQm cfˆgf] ;d:t s'¿ktfnfO{ hfGg ;dy{ x'G5, pm To;af6 d'Qm klg x'g ;S5 .

nf]suLtf– 160
cWofo–$
:jfWofosf] o1df hfGg' g} d'lQm xf]≤ o;df c¿ s]xL ug}{ kb}{g . /f]usf] klxrfg x'g]lalQs}
/f]uaf6 aflx/ eOG5 . of] k|lqmof :jod\sf] ;fIffTsf/af6 ul/g] ¿kfGt/0fsf] k|lqmof xf]≤ cfTd
;fIffTsf/af6 cfTdqmflGt x'g ;S5 . :jfWofosf] k|lqmofdf nfu]sf] JolQmn] tk, Wofg jf cGo
ljlwsf] s'g} cfjZostf gePsf] atfpF5g\ . :jfWofosf] ;"qn] eG5– cfkm“}+ :jod\sf] 3fpnfO{ lgsf]
kfg{'k5{ . c¿n] leqsf] 3fpsf af/]df yfxf kfpg ;Sb}g, aflx/sf] 3fpsf af/]df dfq yfxf x'g
;S5 . leq s}of}+ hGdb]lvsf] la/fdLkg 5, hf] ulx/f] ¿kdf n's]/ a;]sf] 5 . To;}n] o;nfO{ hfg /
o;af6 d'Qm xf]pm . olb s'g} JolQmn] d em'6f] af]Ng] JolQm x'F eGg] hfGof] eg] ta em'6 af]Ng g} aGb
x'G5 . of] Pp6f ;Tosf] cg'ej xf] . rf]/n] ;f]R5– d rf]/ aGg'df w]/} sf/0fx¿ 5g\, afWotfn] ubf{
dfq rf]/ ePF, cGoyf d rf]/ xf]OgF . qmf]wLn] klg eG5 ltdLn] dnfO{ qmf]w ug{ nufof}, gq d qmf]wL
JolQm xf]OgF . o;/L xfdL cfkm"nfO{ leq ulx/fOdf cfkm" h] 5f“}+ Tof] n'sfP/ cfkm"nfO{ aflx/ c;n
¿kdf k|:t't u5f}{+ . t/ qmf]wLn] qmf]wL x'F eGg] :jLsf/ u¥of] eg] qmf]w ug{ ;Sb}g . :jfWofon] eG5–
h;n] h'g tYonfO{ hfGof] pm To;eGbf aflx/ x'G5 t/ xfdL tYonfO{ hfGb}gf}+“ a? n'sfpF5f}+“ . xfdL
xfd|f] 3[0ff, O{iof{nfO{ c¿ g} s]xL eG5f}+ . xfdL cfkm"nfO{ wf]sf lbg s'zn 5f“}+, leq s]xL x'G5f}“ t/
aflx/ xfdL c¿ g} s'/f b]vfpF5f}+“ . hf] JolQm cfˆgf] leqsf] /f]unfO{ h:tf] 5, To:t} b]Vg ;S5, pm
ToxLF /xg ;Sb}g . p;df ¿kfGt/0f ;'? x'G5 / Tof] ¿kfGt/0f g} :jfWofosf] kl/0ffd xf] .
To;}n] >Ls[i0f eGg'x'G5– :jfWofo¿kL o1sf ;fy} zf:qsf] cWoog o;sf nflu ;xof]uL x'g
;S5 . :jfWofosf nflu ;a} zf:q ;xf/f aGb}g, dfq cfTdj~rgf¿kL zf:q eg] ;xf/f aG5 .
h:tf] ls ;]G6 cu]l:6gsf] lstfa b sGk]m;g (The Confessions) of lnof] 6fN:6fosf] hLjgsyf,
?;f]sf] hLjgsyf, dxfTdf ufGwLsf cfTdsyfx¿ eg] :jfWofosf nflu ;xof]uL aGg ;S5g\ t/
JolQmx¿ logsf] :jfWofo ub}{gg\ . uLtf :jfWofosf nflu Tolt pkof]uL gx'g ;S5 lsgeg]] uLtf
cfTdsyf xf]Og, ;Tosf] jQmJo xf] . ufGwLsf] cfTdsyfdf leqsf /f]ux¿sf syf w]/} 5g\, To;}n]
cfTdsyf pkof]uL x'g ;S5 . :jfWofodf pklgifb\ klg Tolt ;xof]uL x'g ;Sb}g lsgeg]] pklgifb\
;Tosf] p¢f]if0f xf], hxfF Clifx¿ eG5g\– a|Xd 5≤ cxd\ a|Xdfl:d cyf{t\ d a|Xd x'F . of] ;TonfO{
k|fKt ug]{ JolQmx¿sf] cg'e"ltsf] jQmJo xf] . :jfWofodf ;To ghfg]sf t/ c;Tosf] kL8faf6
u'lh|Psf / To;nfO{ p¢fl6t ug]{ ;fx; b]vfPsf JolQmx¿sf] egfOaf6 ;xof]u k'Ug ;S5 . lnof]
6fN:6fonfO{ ;Tosf] s'g} hfgsf/L 5}g To:t} ufGwLnfO{ klg ;Tosf] hfgsf/L 5}g . To;}n] ufGwL
hLjge/ ;Tosf] vf]hdf /x] / cfTdsyfsf] gfd Experimenting the truth /fv] . of] Pp6f Odfgbf/
k|of; xf] .
>Ls[i0fn] O{Zj/hksf] af/]df klg atfpg' ePsf] 5≤ :jfWofosf] ;Gbe{df O{Zj/hksf] uxg
cy{ 5 . JolQmn] ha cfkm"leqsf] gs{sf] :jfWofo ub{5, Tof] b]v]/ JolQm cfTdlgGbfdf kg{ ;S5 jf
oqf] gs{ b]v]/ hLjg Joy{ 5 eGg] nfUg ;S5 . To;}n] :jfWofodf vt/f klg /xG5 . klZrddf
;d:of ljs/fn eof] / dgf]ljZn]ifsx¿n] :jfWofosf] k|lqmof t atfP t/ O{Zj/hksf] s'g} Joj:yf
lbPgg\ . To;}n] klZrddf hLjg cy{xLg ag]sf] 5 . kfk, 3[0ff, lx+;f, O{iof{ g} hLjgdf pkl:yt 5
eg] afFRg'sf] s] cy{ eof] eGg] efjgf a9]sf] 5, h;n] hLjg lg/fzfhgs ag]sf] 5 . ToxfF
JolQmx¿nfO{ k|]dsf] abnfdf snx b]vfOPsf] 5 . klZrddf cfTdljZn]if0fsf] kl/0ffd k|]d xf]Og
s]jn sfdjf;gf xf] eGg] lgisif{ lglSnof] . o;af6 ¿kfGt/0f geO{ JolQmsf] ktg eof] . To;}n]
>Ls[i0f tTsfn :jfWofokl5 O{Zj/hknfO{ klg :d/0f ug'{k5{ eGg'x'G5 .

nf]suLtf– 161
cWofo–$
k|]d k5fl8 sfdjf;gf 5, of] xfd|f] tYo xf] t/ jf;gfdf klg k|]d x'g;S5 Tof] xfd|f]
;Defjgf xf] . O{Zj/hksf] cy{ JolQmleq O{Zj/sf] ;Defjgf klg 5 eGg] xfd|f] ;DefjgfnfO{ ofb
/fVg' xf] . To;}n] tYonfO{ ;a} s'/f g7fgL ;DefjgfnfO{ klg :d/0f ug{'k5{ . tYoleq n's]sf] lj/f6\
;Defjgf klg pkl:yt 5 . O{Zj/hksf] cy{ hlt ulx/f] kfk leq eP klg k'0osf] cefj 5}g eGg]
xf] . hlt ulx/f] ck/fw eP klg Ifdfsf] cefj 5}g / hlt;'s} cGwsf/ eP/ k|sfz gb]lvP klg
k|sfzsf] cl:tTj 5 eGg] xf] . O{Zj/hksf] cy{ cGwsf/sf] ulx/f] e8\sfpdf klg k|sfzsf] :d/0f,
kfksf] dWodf klg k/dfTdfsf] :d[lt, ck/fwsf] dWodf klg d'Qm x'g] ;Defjgf klg 5 eGg] xf] .
O{Zj/hk geP :jfWofo vt/gfs klg x'g ;S5 . O{Zj/hk cfzf xf] . dg'io t /fIf;, bfgj h:tf]
5 t/ pm O{Zj/ klg x'g ;S5 . To;}n] hf] 5, ToxL dfq b]lvPsf] 5 / x'g;Sg] ;Defjgfsf] af]w
geP dg'iodf ljs[lt, lj;Ëltx¿ a9]/ k/fsfi7fdf k'Ug klg ;S5 . hf] x'g ;S5 To;sf] :d[lt
klg cGwsf/df plqFb} /Xof] eg] cfzf afFlwG5 .
hksf] cy{ :d/0f xf] . Pp6} zAbnfO{ af/Daf/ bf]xf]¥ofpg' hk xf] . cGwsf/df k|sfzsf]
;DaGw ge'nf}+ eg]/ k|sfzsf] af/Daf/ :d/0f gu/]df cGwsf/df 8'Ag ;Sg] vt/f /xG5 . k|frLg
;dodf O{Zj/hk eGg' kof{Kt lyof] . laxfg p7\g] lalQs} klxnf] zAb /fd x'GYof] . o;sf] cy{ xf]
sltko g/fd|f sfd eP klg z'eaf6 g} d ;'?jft u5{' eg]/ lbgdf hf];'s}nfO{ e]6\bf /fd–/fd eg]/
gd:sf/sf] ;§fdf O{Zj/ hksf] ljlw k|of]u ul/GYof] . h:tf] JolQmnfO{ e]6] klg :d/0f /fdsf]
ul/GYof], ;Defjgf /fd|f] g} k|s6 x'GYof] . Tof] /fdsf] pRrf/0f aflx/L JolQmnfO{ clejfbg xf]Og,
leq n's]sf] JolQm /fds} :d/0f x'GYof] . ckl/lrt JolQmnfO{ klg /fd–/fdsf] clejfbg ul/GYof] .
clxn] klg u|fdL0f ;d'bfodf clejfbgsf] dfWod oxL 5 . Pp6f r]tgf glhs cfof] / To;;Fu
;fIffTsf/ eof] eg] To;sf] ;Defjgfsf] :d/0f lsg gug]{, /ftL ;'Tg]a]nfdf /fd–/fd eg]/ klg
lbge/ h] h:tf] sfo{ u/] klg ;'Tg]a]nf z'e ;Defjgfsf] :d/0f x'GYof] . ;'Tg] a]nfdf /fdsf]
pRrf/0f leqsf] r]tgf;Fu hf]8\g] k|of]u xf] .
O{Zj/hk oflGqs ¿kdf h;n] ub{5 To;n] nfeeGbf xflg k|fKt ub{5 . o:tf] ubf{ sfd
l;Wofpg' h:t} x'G5 . /fd:d/0f sfd xf]Og, hLjgsf] k|f0fsf] ulx/fOdf k|]defj a;fpg] dfgl;stf
xf] . of] k|f0fsf] ulx/fOdf ;'b[9 /xg ;Sof] eg] dfq pkof]uL x'G5 . :jfWofo / O{Zj/hk :jod\sf]
z'enfO{ :d/0f ug{' xf] . oL b'j}sf] tfnd]naf6 hf] o1 kmlnt x'G5 To;sf] gfd :jfWofo o1 xf],
o;af6 JolQm kf/ x'G5 / k/dfTdfdf k|fKt x'G5 .
>Ls[i0fn] csf]{ dfu{ :jwd{¿kL o1sf af/]df klg atfpg'ePsf] 5 . JolQm olb cfÎgf]
lghTjnfO{ hf] p;leq lapsf] ¿kdf n's]sf] 5, To;nfO{ km"nsf] ¿kdf km'nfpg kmqmfpg ;s]df
Tof] dfu{af6 klg cGo dfu{nfO{ cjnDag u/]/ k'Ug ;s]sf JolQmx¿ h:t} k/dfTdfsxfF k'Ug ;S5 .
JolQm cfˆgf] lghwd{, :jwd{df k/dfTdfsf] cfzLjf{b, cfgGb k|fKt ub{5 . ha :jwd{af6 k/wd{
cg'¿k x'g rfxG5, tnlt/ u'?Œjfsif{0fn] tfg] em}+ pm ljiffbdf k'Ub5 . of] u'nfasf] km"nn] sdnsf]
km"n x'g vf]h] h:t} x'G5 hf] x'g} ;Sb}g / ljiffb, b'v, kL8fdf kb{5 . xfdL ;a} hGdb]lv g}
lgdf{0fsf] of]hgf lnP/ cfPsf x'G5f}+“ / xfdL s] x'g ;S5f}+ eGg] dfu{lrq xfd|f] k|To]s sf]i7df n's]sf]
x'G5 . xfdL :jwd{eGbf csf]{ wd{df nfUg rfx]df lg/fzf, kL8f dfq k|fKt x'G5 / o; cj:yfdf
JolQm lg/Lx x'G5 . ToxfF p;nfO{ s]xL klg /fd|f] nfUb}g, ;a} Joy{ nfU5 . ;fy} JolQm k/wd{cg'¿k
x'g rfx]df cfˆgf] pmhf{zlQm To;df g} vlr{G5 t/ pm :jwd{cg'¿k x'g;Sb}g lsgeg]] pm h] x'g

nf]suLtf– 162
cWofo–$
;S5 To;eGbf ljk/Lt x'g ;Sg] s'g} ;Defjgf g} xF'b}g ;fy} k/wd{df ;Lldt pmhf{ Joy{df Joo ug{'
klg lg/y{s x'G5 .
To;}n] >Ls[i0f eGg'x'G5– :jwd{¿kL o1df cfgGb k|fKt x'g ;S5 / To;df g} cfˆgf] k"0f{tf
k|fKt x'g ;S5 . x] ch{'g Û k/wd{sf] ljrf/ gu/L ltdL :jwd{ cg';f/sf] sd{ u5f}{ eg] ltdL cfˆgf]
k"0f{tf k|fKt ug]{ 5f} / k/dfTdfdf k|fKt x'g] 5f} . olb JolQm hLjgdf b'vL 5 eg] kSsf hfGg'k5{ ls
pm :jwd{af6 Ro't ePsf] 5 lsgeg]] :jwd{sf] ofqfdf cfgGb kmlnt x'G5 . olb czflGt 5 eg]
a'‰g'k5{ ls k/wd{sf] k5fl8 rln/x]sf] 5 . :jwd{nfO{ klg cFWof/f]df s;}n] km"nsf] au“}+rfnfO{
;'uGwsf] e/ vf]h] h:t} vf]Hg'k5{ . zflGt :jwd{sf] dfkb08 xf] / zflGt a9\b} uPdf ;'jf; h:tf]
cfgGb klg k|fKt x'g yfN5 .
olb :jwd{cg'¿k sd{ ub}{ 5 eg] p;sf] hLjgdf :jLsf/sf] efj a9\5 / c:jLsf/sf] efj
sd x'G5 . oyfy{df JolQm ;Gt'i6 x'g yfN5 / :jwd{ cg'¿k grn] c;Gt'i6 x'g yfN5 . x/]s lrh
k|lt gsf/fTds efj hfUb5 . ;d:t cl:tTjk|lt lgif]wsf] efj a9\5 . cfl:tstfsf] cy{ ;d:tk|lt
:jLsf/ xf] . b}glGbg sfdaf6 :jwd{sf af/]df yfxf x'Fb}g . To;}n] :jwd{sf] vf]h ug{ leqsf]
;+;f/df k|j]z ug{'k5{ . ;a} OlG›osf åf/nfO{ aGb u/]/ leqsf] ofqf ;'? ug{'k5{ / hlt leqsf] ofqf
u¥of], ToxL“+af6 Wjlg ;'lgG5, O;f/f k|fKt x'G5 / hlt leq Wofg lbof], Tolt g} Wjlg / O;f/f :ki6
x'g yfN5 . ;'?df Wjlg Hofb} dlng x'G5 / la:tf/} :ki6 x'g yfN5 .
:jwd{sf] hfgsf/L cGt/jf0fLaf6 dfq yfxf x'g ;S5 . of] cGt/jf0fLsf] ofqfaf6 :jwd{sf]
O;f/f k|fKt x'G5 . hlt leq 8'a'NsL nufof] Tolt g} leqsf] cGt/jf0fL ;'lgg yfN5 . ;a}sf] leq pm
n's]sf] eP klg Tof] cfjfh ;'Ggsf nflu cfkm"nfO{ tof/ / k|lzlIft ug{'k5{ . r]tgfnfO{ Psfu|
agfP/ ;'Gg] lg/Gt/ k|of;af6 dfq Tof] ;'Gg ;lsG5 . xfd|f] cGt/ cfTdfnfO{ :jwd{ s] xf] eg]/
yfxf 5 . To;}n] df}g /x]/ leq Wofg s]lG›t u/]/ ;'Gg] sf]l;; ul//Xof] eg] leqsf] cfjfh ;'lgG5 .
Psk6s leqsf] :j/ ;'Gg yflnof] eg] hLjgdf s;}sf] ;Nnfxsf] cfjZostf kb}{g . leqaf6 s]jn
:jwd{sf] dfq cfjfh cfpF5, k/wd{sf] cfjfh ;bf aflx/af6 cfpF5 . :jwd{¿kL tk, o1sf] s'/f
hf] >Ls[i0fn] eGg'ePsf] 5 Tof] ToxL JolQmn] k"/f ug{ ;S5 hf] cfkm"leqsf] cGt/jf0fL ;'Gg ;Ifd
x'G5 . ;a};Fu Tof] cGt/jf0fLsf] ;|f]t x'G5≤ s]jn xfdLnfO{ To;sf] :d/0f dfq gePsf] xf] . h'g lbg
leqsf] cfjfh ;'lgg yfN5 ToxL lbg JolQmnfO{ u'? k|fKt x'G5, h'g u'? leq ljBdfg 5g\ .
k/dfTdfn] k|To]snfO{ Tof] ljj]s, cGt:s/0f / cGt/jf0fL lbPsf 5g\ h;;Fu xfdLn] ;f]Wg ;''? u¥of}+“
eg] pQ/ k|fKt x'g yfN5 / Tof] pQ/ slxNo} unt x'Fb}g . cGt/jf0fL ;'Gg;Sg] l:ylt g} :jwd{¿kL
o1sf] d"n cfwf/ xf] . s[i0fn] klxn] b'O{ o1sf] rrf{ ul/;s]kl5 of] t];|f] o1sf] rrf{ ub}{ eGg'x'G5–
:jwd{¿kL o1nfO{ klg olb s;}n] k"/f u¥of] eg] k/dfTdfsf] dlGb/df p;sf] k|j]z x'G5 . :jwd{sf]
ulx/f] tŒj t leqsf] cfjfh ;'Gg;Sg] JolQmn] dfq k"/f u5{ .
d]x/afaf h;n] cfˆgf] cGt/–cfjfh ;'Ggsf nflu hLjgsf] lt; jif{ aflx/sf ;a}
cfjfhx¿ aGb u/]/ df}g x'g'eof] . pxfF aflx/af6 ;a} aGb u/]/ df}g /xg'eof] / lgik§ leqsf]
cfjfhdf afFRg'eof] . x}b/fjfb glhs} pxfFn] 7'nf] k|oTg u/]/ Pp6f cf>d agfpg'eof] . a8f]
k|tLIffsf ;fy pxfF To; cf>dsf] åf/;Dd k'Ug'eof] t/ leq k|j]z g} gu/L 9f]sfaf6 g} pxfF
kmls{g'eof] . pxfFn] O;f/faf6 g} cfkm" To; ejgdf k|j]z gug]{ atfpg'eof] . /flt Tof] ejg k"/}
elTsof] . ef/taf6 pxfF o'/f]klt/ hfFb} x'g'x'GYof] . hxfh t]n eg{sf nflu sxL+ Po/kf]6{df plqof] /
k'gM p8\g tof/ eof] . ofqLx¿ wdfwd hxfhdf r9] t/ afafn] gr9\g] O;f/f ug{'eof] . Tof] hxfh

nf]suLtf– 163
cWofo–$
p8]sf] !% ldg]6df g} b'3{6gfu|:t eof] . ;a} ofqL ;dfKt eP . o:tf 36gf w]/}k6s 36] . afaf
slxn] / s'g sfddf /f]lsg'x'G5 s;}n] eGg ;Sb}gy] . :jod\ pxfFnfO{ klg yfxf x'Fb}gYof] . cGt/–
cfjfhn] h] eGYof] pxfF ToxL ug{'x'GYof] . afafsf] hLjg :jwd{sf] vf]hsf] hLjg xf] leqsf] :j/sf]
vf]hsf] hLjg xf] . leqsf] :j/df hLjg rNg'sf] cy{ hLjg :jod\af6 xf]Og k/dfTdfaf6 rNg' xf] .
h'g lbg leqsf] jf0fLaf6 rn]sf] :jwd{df cfwfl/t hLjg rN5 To;} lbg :jwd{¿kL o1 k"/f x'G5 .
csf]{ o1 of]uo1 xf] . of]usf] cfˆgf] ;fwgf k|lqmof x'G5 . ci6fËof]u of]usf] cf7 cË xf] .
kt~hlnn] of]usf cf7 cË atfPsf 5g\ . ltg} cf7 r/0f, cf7 lx:;f ldn]/ of]u aGb5 / k"/f
x'G5 . of]u z/L/ xf] To;sf cf7 cË 5g\ . dg'iosf OlG›o j[lQx¿ g} dflns x'G5g\ / h'g OlG›o
cufl8 x'G5g\ ltg}n] cfˆgf] xfnLd'xfnL rnfpF5g\ . ha nf]e xfaL x'G5 ta nf]e g} dflns x'G5 .
ha qmf]w xfdLdf ;jf/ x'G5 ta o:tf] nfU5 ls qmf]w g} d x'F . ha k|]d ;jf/ x'G5 ta nfU5 ls
k|]d g} ;a} s'/f xf] . h'g j[lQn] xfdLnfO{ ;dfT5, xfdL p;sf] xftsf] v]nf}gf aG5f“}+ . oyfy{
dflnssf af/]df yfxf g} x'Fb}g lsgeg]] dflns lr/lg›fdf ;'lt/x]sf] x'G5 .
jf:tljs dflnsnfO{ hufpg' of]usf] cy{ xf] . of]usf] cy{ PsLs[t ug{' xf] . JolQm v08–
v08df 6'6]sf] xf]Og, cv08 xf];\ . ha JolQm Ps x'G5, ta ;a} OlG›o, j[lQx¿ dflnssf] cwLgdf
x'G5g\ . of]u:y r]tgf ;d:t OlG›osf] dflns x'G5 clg OlG›o 5fof h:tf] kl5 kl5 lxF8\5g\ .
>Ls[i0f eGg'x'G5– x] ch{'g Û of]u o1 klg xf] . of] r]tgfnfO{ s;/L hufpg], ;'t]sf] dflnsnfO{
s;/L lAfpFemfpg], JolQmx¿nfO{ s;/L l:y/ agfpg] / PsLs[t s;/L u/fpg] eGg] ;DaGwdf
pkof]uL x'G5 . of]usf s}of}+“ k|lqmofx¿ 5g\ h;af6 ;'t]sf] dflnsnfO{ p7fOG5 . of]u leq ;'t]/
a;]sf]nfO{ lAfpFemfpg] / p;nfO{ p7fpg] k|of; ug{' xf] .
of]usf w]/} af6fx¿ 5g\ . x7of]u, /fhof]u, dGqof]u, tGqof]u cflb ;a}sf cnu–cnu
dfu{x¿ 5g\ . of]usf s}of}+ ljlwx¿ 5g\ / o;af6 hf] leq k|;'Kt 5, To;nfO{ hufpg] r]i6f ul/G5 .
ç -c–p–d\ Öcf]d\_ of] dGq of]uaf6 leq a;]sf] r}tGonfO{ hufpg] ljlw xf] . olb s'g} JolQm
hf]8n] ç sf] leq gfb u¥of] eg] p;sf] gflesf] glhs rf]6 nfUg yfN5 . gfle hLjg pmhf{sf]
s]G› xf] . gfleaf6 g} aRrf cfdf;Fu hf]l8Psf] x'G5 / ToxL+“af6 hLjg kfpF5 . cgfof; b'3{6gf x'Fbf
;a}eGbf klxnf] rf]6 gfO6f]df g} k5{ . ç o:tf] Wjlg xf] h;sf dfWodaf6 leq wSsf jf rf]6
k'U5 . çsf/n] gfO6fdf dHhfn] wSsf k'U5 / ;'t]sf] r]tgfnfO{ hufpF5 . ç df c pm d x'G5 /
hf]8n] o;sf] pRrf/0f u¥of] eg] gfO6fdf sDkg x'G5 . O:nfddf cNnfx x'F zAb 5 h'g
d';ndfgx¿ ç h:t} k|of]u u5{g\ . cNnfx x'F df x'F sf] rf]6 gfO6f]df kb{5 . ç / cNnfx x'F cnu
cnu zAb eP klg k|of]hg / kl/0ffd Pp6} x'G5 .
of]usf w]/} ljlwaf6 ;'if'Kt r}tGonfO{ hufpg] k|of; ul/G5 / dflns p7]kl5 PsLs/0f x'g
yfN5 . of]u:y JolQm cGt/–cg'zf;gn] el/G5 . leqsf] JolQm hfUg] lalQs} cGo dfu{af6 h]
kl/0ffd x'G5, o; dfu{af6 klg ToxL kl/0ffd cfpF5 . :jfWofo, :jwd{, cGt/jf0fL, clx+;f cflbsf]
k|of]uaf6 h] x'G5 jf h'g r]tgf hfU5, of]usf ljlwx¿af6 klg ToxL kl/0ffd k|fKt x'G5 . of]usf
w]/} ljlwx¿ 5g\ . JolQmsf] cj:yf x]/]/ ljlwsf] lg0f{o ul/G5 . hf] JolQmsf] gfb tLj| alnof] 5,
To;nfO{ dGqof]usf] ljlwaf6 hufpg] k|of; ul/G5 . h;sf] b[li6af]w tLj| 5, p;nfO{ Psfu|tfsf]
k|of]u qf6s ljlwaf6 hufpg] k|of; ul/G5 . h;sf] /Ëaf]w tLj| 5, p;nfO{ /Ësf dfWodåf/f klg
dfu{ ldNg ;S5 t/ of] JolQmdf lge{/ u5{ . To;}n] >Ls[i0f eGg'x'G5– of]uo1åf/f klg k'?if
k/d;Qfdf k'Ug ;S5 .

nf]suLtf– 164
cWofo–$
ckfg] h'Xjlt k|f0f+ k|f0f]˜kfg+ tyfk/] .
k|f0ffkfgutL ?b\Wjf k|f0ffofdk/fo0ffM ..@(..
s'g} k|f0ffofddf tNnLg Pjd\ bIf of]uLx¿ k|f0fjfo'nfO{ ckfgjfo'df, ckfgjfo'nfO{ k|f0fjfo'df
/f]Sg] cEof; ub{5g\ / k|f0f / ckfg b'j} jfo'nfO{ /f]s]/ ;dflwdf k|j]z ub{5g\ ..
>Ls[i0fn] o; Znf]sdf of]usf] Pp6f csf]{ cfofdsf af/]df eGg'ePsf] 5 . pxfF eGg'x'G5–
s'g} k|f0ffofddf bIf of]uLx¿ k|f0fjfo'nfO{ ckfgjfo'df / ckfgjfo'nfO{ k|f0fjfo'df /f]Sg] cEof;
ub{5g\ / k|f0f / ckfg jfo'nfO{ /f]s]/ ;dflwdf k|j]z ub{5g\ . dflg;sf ;fydf cl:tTj;Fu hf]l8g]
w]/} åf/x¿ 5g\ . xfdL k/dfTdf;Fu w]/} efFtLaf6 hf]l8Psf 5f}+“ . h;/L Pp6f j[If Pp6f dfq xf]Og
ls cg]sf}+ h/f;Fu hf]l8Psf] x'G5 To;}u/L xfdL klg w]/} cl:tTj¿kL h/f;Fu hf]l8Psf x'G5f}+ . xfdL
k/dfTdf;Dd k'Ug cg]sf}+dWo] s'g} Ps cl:tTj¿kL h/f jf dfWodaf6 k|j]z ug{ ;S5f}+ . hLjg
pmhf{ h'g gfO6f]df /x]sf] 5 Tof] k/dfTdfdf k'Ug] Pp6f åf/ xf] . To:t} hLjg pmhf{ k|f0fdf /
Zjf;df klg ;~rflnt 5 . Zjf; rNbf JolQm hLljt ePsf] / Zjf; /f]lsPdf pm ;dfKt ePsf]
yfxf x'G5 . t;y{ Zjf;df g} ;a} hLjg lge{/ x'G5 . Zjf;sf dfWodaf6 g} z/L/ / cfTdfsf]
;+of]hg x'G5 . o;y{ Zjf; k'n ePsfn] of]uLhg Zjf;sf dfWodaf6 k/d cg'e"ltdf k|fKt x'G5g\ .
Zjf;sf] cfˆgf] k|f0fof]u x'G5 / o;sf w]/} ¿kx¿ 5g\ .
Zjf;sf] ult dgf]bzf;Fu hf]l8Psf] x'G5 . dg h:tf] x'G5 Zjf;sf] ult p:t} aG5 . #))
jif{ klxn] /ut z/L/df rN5 eg]/ s;}nfO{ yfxf lyPg . o:tf] nfUYof] ls /ut el/Psf] dfq 5 .
ha /Qmrfksf af/]df hfgsf/L eof], ta /Qmsf] bafa cyf{t\ /Qm;~rf/ JolQmsf w]/} cËx¿;Fu
hf]l8Psf] 5 eGg] yfxf eof] . /Qmrfk ePh:t} d'6'sf] rfk jf jfo'rfk klg x'G5 . jfo'sf] pRr /
Go"g rfk, jfo'sf t/Ëx¿sf] e]bn] JolQmsf] cGt/ dgf]bzfnfO{ kl/jt{g ub{5 hf] p;sf] hLjg
pmhf{;Fu ;DalGwt 5 . ha xfdL qmf]wdf x'G5f}+ xfd|f] Zjf;sf] ult ;fwf/0f geO{ kl/jt{g x'G5 .
o;sf] cy{ olb Zjf;sf] ultdf lgoGq0f ug{ ;lsof] eg] qmf]w lgoGq0f ug{ ;lsG5 . hfkfgdf
afNofj:yfb]lv g} of]u l;sfOG5, hf] k|f0fof]usf] Pp6f ;"q xf] . pgLx¿ afnaflnsfx¿nfO{ xfd|f]
h:tf] qmf]w gu/ eGb}gg\ a? k/Dk/fb]lv g} l;s]sf] ljlw l/; p7\g] lalQs} Zjf; ulx/f] clg la:tf/}
la:tf/} lng] jf km]g]{ ub{5g\ . hfkfgdf of]usf] k|frLg ;"q a'4dfkm{t\ k'Uof] hf] cToGt j}1flgs /
k|efjsf/L 5 .
a'4n] Zjf;dfly lgs} hf]8 lbg'ePsf] 5 . pxfFsf] ;f/f of]u >Ls[i0fn] eg]em}+ k|f0fof]u xf] .
cfgfkfg ;ltof]u cfpg] / hfg] Zjf;nfO{ x]g{' g} a'4n] of]u eGg'ePsf] 5 . olb s;}n] o;
/x:onfO{ hfGof] eg] p;nfO{ c¿ s]xL ug{' cfjZos 5}g . To;}n] a'4 eGg'x'G5– cfgfkfg ;ltof]u
l;4 eof] eg] ;a} l;4 eof] . of]usf] o; zfGt cj:yfdf Zjf; rn]sf] klg yfxf x'Fb}g . cToGt
xNsf jf rn]s} 5}g h:tf] nfU5 . ha sfdjf;gf dgdf p7\5 ta Zjf; c:tJo:t x'G5, /Qmrfk
a9\5 / z/L/n] kl;gf 5f]8\g yfN5 clg Zjf; t]h x'G5 . k|To]s ;do leqsf] l:ylt;Fu Zjf;
hf]l8Psf] x'G5 . k|f0fof]usf] cy{ xfd|f] Zjf; w]/} ulx/f];Dd k|j]z ubf{ To;n] xfd|f] cfTdfnfO{ klg
:kz{ u5{ eGg] xf] . ;'Tbf, p7\bf k"/f ;do Zjf; cfbfgk|bfg x'G5 . Zjf; cfbfgk|bfg x'g' g}
Zjf;sf] ¿kfGt/0f / k|f0fof]u xf] . of] ¿kfGt/0faf6 JolQm k/d;Qfdf k'U5 . Wofgsf] ulx/f]
cg'ejdf Zjf; aGb h:t} x'G5 . ha Zjf; leqsf] leq / aflx/sf] aflx/ g} /x]/ Ps If0fsf nflu
/f]lsG5 To; If0fdf k/d cg'ejsf] ls/0f pTkGg x'G5 . Zjf;sf] of] /f]sfj6df cl:tTj k"/f

nf]suLtf– 165
cWofo–$
;Gt'lnt eO{ ;+od pTkGg x'G5 . To; If0fdf JolQm k/d ultdf plqP/ zfZjTfdf 8'Ab5 /
;gftg;Fu ;Dks{ hf]8\b5 .
Zjf;sf] cfGbf]ng xfd|f] kl/jt{gzLn hut\;Fu ;DalGwt 5 eg] Zjf; cfGbf]ng/lxt x'g'
xfd|f] ckl/jt{gzLn lgTo hut\;Fu ;DalGwt x'g' xf] . To;}n] Zjf; lgoGq0f jf /f]Sg] sfd cb\e't
cg'ej xf] . k|f0ffofdsf ;fy ulx/f];Fu Wofgdf plqg] JolQmn] s] cg'ej u5{ eg] k|lzlIft Zjf; /
Wofgsf lar tfnd]n x'Fbf Zjf; /f]lsG5 . Zjf; /f]lsg] lalQs} tTsfn ljrf/ /f]lsG5 / r]tgf
sfnftLt x'G5 . ljrf/eGbf aflx/ jf lglj{rf/ x'g] lalQs} a|Xdsf] åf/df k'luG5 / ljrf/df lkmtf{
x'g] lalQs} ;+;f/sf] lardf pkl:yt eOG5 . kbfy{ / k/dfTdfsf lar kftnf] ljrf/sf] kqafx]s
c¿ s]xL x'Fb}g . ljrf/sf] kbf{ x6fpgsf nflu ;fIfLefj jf Wofgsf] k|of]u ug{'kg]{ x'G5 . h'g lbg
ljrf/ /xFb}g, To;} ;do Zjf; klg zfGt /xG5 / To;} If0fdf k/d;Qfdf k'luG5 .
h] xfd|f] leq 5 Tof] klg aflx/sf] lx:;f xf] . clxn] dleqsf] Zjf; Ps If0f cl3 c¿
s;}sf] Zjf; lyof], cem cl3 sxL+ cGoq g} lyof] . clxn] h] d]/f] leq 5, Tof] d}n] d]/f] eGg} gkfO{
aflx/ uO;Sof] . h] xfd|f] leq 5 To;nfO{ aflx/sf] k|f0f hut\df ;dlk{t ug]{ xf] eg] leq s]xL klg
afFsL /x+“b}g, ;a} z"Go x'G5 . Pp6f leqsf] k|f0fnfO{ aflx/sf] lj/f6\sf] hut\ jfo'd08ndf ;dlk{t
u¥of}+“ eg] klg Pp6} 36gf 36\5 . of t xfdL leqsf] k|f0fnfO{ aflx/ k|f0fdf ;dk{0f u/f}+“ jf xfdL
aflx/sf] k|f0fnfO{ leqsf] k|f0fdf ;lDdlnt u/f“}+– oL b'j} k|lqmofaf6 xjg k"/f x'G5 . h] u/] klg
b'j}lt/af6 o1 k"0f{ x'G5 .
ck/] lgotfxf/fM k|f0ffGk|f0f]if' h'Xjlt .
;j]{˜Ko]t] o1ljbf] o1IflktsNdiffM ..#)..
sltko of]uLx¿ ckfg jfo'df k|f0fjfo'nfO{ xjg u5{g\, To:t} sltko of]uLhg k|f0fjfo'df
ckfgjfo'sf] xjg u5{g\ tyf cGo sltko lgoldt cfxf/ ug]{ k|f0ffod k/fo0f k''?if k|f0f / ckfgsf]
ultnfO{ /f]s]/ k|f0fnfO{ k|f0fdf g} xjg ub{5g\ . o;k|sf/sf o1 u/]/ kfk gfz u/]sf JolQmx¿ o1
ug{'sf] p2]Zo;Fu kl/lrt x'G5g\ ..
>Ls[i0f of]usf cGo k|lqmofsf af/]df klg atfpg'x'G5 . pxfF eGg'x'G5– sltko of]uLx¿
ckfg jfo'df k|f0fjfo'nfO{ xjg ub{5g\, To:t} cGo of]uLhgx¿ k|f0fjfo'df ckfg jfo'sf] xjg
ub{5g\ / cGo sltko lgoldt ;+oldt cfxf/ ug]{ k'?if k|f0fnfO{ k|f0fdf g} xf]d ub{5g\ . lgoldt
;+oldt cfxf/sf] cy{ x/]s lrh ef]hgnufot aflx/af6 leq ;+oldt eP/ lnOof];\ eGg] xf] . xfdL
cfFvfaf6 klg cfxf/ u5f}{+, sfg, :kz{ cflbaf6 klg xfdL cfxf/ u5f}{+ . aflx/af6 z/L/df xfdL h]
h] lnG5f}+ Tof] ;a} cfxf/ xf] . ;+oldt, lgoldt cfxf/sf] cy{ Tof] JolQm hf] cfˆgf] OlG›osf] åf/af6
ToxL cfxf/ lnG5 hf] k|f0fnfO{ k|f0fdf ;dlk{t x'g ;xof]uL x'G5 . xfdL OlG›oåf/f k|f0fnfO{ pQ]lht
ug]{ cfxf/ lnG5f}+“ h;n] k|f0fnfO{ pQ]lht tyf ljlIfKt u/fpF5 . o:tf] cfxf/n] k|f0fnfO{ ljifolt/
bf}8fpF5 / ha ;+oldt / lgoldt cfxf/ lnG5f“}+ ta k|f0fn] k|f0fnfO{ g} k|Hjlnt u5{ . ha xfdL
pQ]hs cfxf/ lnG5f“}+ To;n] lrQnfO{ bf}8fpF5 . olb cfFvfn] s'g} pQ]hs cfxf/ lnof] eg] To;n]
lrQnfO{ bf}8fpF5 / /ftdf ;'Tg klg lb+b}g . lrQ ToxL pQ]hgfdf clNem/xG5, To;n] a]r}gL dfq
NofpF5 . of] ;f/f a]r}gL unt cfxf/sf] kl/0ffd xf] . xfdLn] a]jf:tf u/]sf] sfdaf6 cfFvf, sfg,
gfs, 5fnf, lha|f]n] ;"Id ¿kn] cfxf/ lnO/x]sf x'G5g\ . To;n] lbdfudf ljs[lt NofpF5, h;sf] s'g}
cf}iflw g} 5}g .

nf]suLtf– 166
cWofo–$
;+oldt jf lgoldt cfxf/jfnf JolQm Tof] xf] h;n] cfkm"leq k|To]s lrhsf] k/LIf0f u/]/
dfq cfxf/ u|x0f u5{ . p;n] cfˆgf k|To]s OlG›osf] åf/df åf/kfn¿kL ljj]s /fv]sf] x'G5 /
To;}nfO{ leq nfG5 hf] pQ]hs x'Fb}g . ;+oldt JolQmn] 1fg]lG›osf dfWodaf6 tL ;a}nfO{ leq
n}hfG5, hf] cfTdfsf nflu zflGtsf] dfu{ x'G5 . To;}n] >Ls[i0f eGg'x'G5– o;k|sf/ o1 u/]/
kfkgfz u/]sf JolQmx¿ o1 ug'{sf] p2]Zo;Fu hfgsf/ x'G5g\ . o:tf] JolQm k/d;Todf k|fKt x'G5 .
t;y{ x] ch{'g Û of] of]uaf6 klg ToxLF k'Ug ;lsG5 hxfF cGo dfu{af6 k'luG5 .
o1lzi6fd[te'hf] oflGt a|Xd ;gftgd\ .
gfo+ nf]sf]˜:Too1:o s'tf]˜GoM s'?;Qd ..#!..
x] s''?>]i7 ch{'g Û o;k|sf/sf o1 u/]/ kfkgfz u/]sf / o1 ug{'sf] p2]Zo;Fu kl/lrt
JolQmx¿ kfksd{af6 d'Qm x'G5g\ / o1sf] kmn¿kL cd[t kfg u/]/ k/a|Xd k/dfTdfdf nLg x'G5g\ .
o1 gug]{ dflg;x¿sf nflu o; nf]sdf t ;'v 5}g eg] k/nf]sdf s;/L ;'v xf]nf / ÛÆ
>Ls[i0f eGg'x'G5– h;sf] hLjg o1¿k, jf;gf/lxt Pjd\ cxÍf/z"Go 5, To:tf] k'?ifx¿
kfksd{af6 d'Qm x'G5g\ ;fy} pgLx¿ cd[tkfg ub}{ cfgGbdf l:yt eP/ a|Xddf k|fKt x'G5g\ . t/
o1¿kL hLjg gx'g] k'?ifx¿nfO{ o; nf]s / k/nf]s b'j}df cfgGb k|fKt x'Fb}g . ha;Dd hLjg
jf;gf / cxÍf/sf] jl/kl/ 3'ld/xG5 ta;Dd o1 x'Fb}g . JolQmsf] jf;gf IfL0f x'g] lalQs} p;n]
k/dfTdfsf] kl/e|d0f u/]/ cfˆgf] hLjgnfO{ o1¿k agfpF5 . o:tf] JolQmsf] cfˆgf] s'g} s]G› x'Fb}g
/ pm k/dfTdfsf] pku|x aG5 . oyfy{df jf;gf / cxª\sf/z"Go k'?ifsf] hLjg o1¿k x'G5 .
>Ls[i0f eGg'x'G5– o:tf k'?if 1fg¿kL cd[t kfg u/]/ k/a|Xd k/dfTdfdf nLg x'G5g\ . d[To'
c;Dej 36gf xf] h'g x'g} ;Sb}g . xfdLnfO{ lbgfg'lbg x'g] ;fdfGo d[To' g} d[To' nfU5 lsgeg]] xfdL
cGwsf/ / c1fgdf 5f}+ . d[To' c1fgdf 3l6t x'g] 36gf xf] . h'g lbg xfdL 1fgjfg\ x'g] 5f}+, Tof]
lbg cd[tdfq z]if /xg] 5 / cd/tf k|fKt x'g] 5 .
cfh;Dd xfdLn] sf]xL d/]sf b]v]sf 5}gf}+“ . xfdLn] b]v]sf] t z/L/sf] labf x'g] k|lqmof dfq
xf] . hLjg ;dfKt x'Fb}g, z/L/dfq labf x'G5 . Tof] z/L/sf] labfOnfO{ xfdL d[To' 7fG5f}+“ lsgeg]]
xfdLn] z/L/eGbf leGg cl:tTjsf] 1fg xfl;n u/]sf 5}gf}+“ . xfd|f] cg'ej z/L/ g} d x'F eGg] 5 .
To;}n] z/L/ ;dfKt ePkl5 xfdLnfO{ d[t eof}+ eGg] nfU5 . z/L/leqsf] tŒjnfO{ ghfGg] JolQm
c1fgL xf] . :jod\nfO{ hfGg] 1fg dfq 1fg xf] . ha xfdL Pp6f JolQmnfO{ lge]sf] b]V5f}+ ta pm
d/]sf] 7fG5f}+“ . z/L/sf] d[To' lbof] lgEg'h:t}, b]Vg] b[li6af6 ljnLg eP/ cb[Zodf nLg x'g' xf] . of]
k|s6–ck|s6sf] qmd JolQm d'Qm geP;Dd cgj/t rln/xG5 . xfdL ;a}sf] leq klg cfTdfsf]
v'lDrg] :yfg x'G5 h;nfO{ oGqx¿n] kqmg ;Sb}gg\ . b"la{g cfFvfsf] lj:tf/ xf], 6]lnkmf]g sfgsf]
lj:tf/ xf], ;f/f oGq OlG›osf lj:tf/ x'g\ . t/ ctLlG›onfO{ oGqn] ;dfTg ;Sb}g . hLjg pmhf{
ctLlG›o xf] h;nfO{ OlG›oaf6 leq uP/ dfq hfGg ;lsG5 . 1fgL OlG›osf] dfu{ 5f]8]/ :jod\nfO{
hfGb5 . olb Ps If0f klg :jod\sf] emns ldNof] eg] Tof] cd[t pknAw x'G5 h;sf] s'g} d[To',
s'g} k|f/De / cGt x'Fb}g . To;}n] t >Ls[i0f 1fg¿kL cd[t / c1fg¿kL d[To' eGg'x'G5 . cfTdf
hLljt 5 lsgeg]] cfTdfsf] d[To' x'Fb}g . kbfy{sf] cl:tTj dfq 5 eg] cfTdfsf] hLjg / cl:tTj b'j}
5.
xfdLnfO{ c1fgsf sf/0f cfkm" s] x'F eGg] hfgsf/L 5}g . c1fgL cfkm"k|lt a]xf]; x'G5 /
1fgL cfkm"k|lt xf];n] el/Psf] x'G5 . o:tf JolQm g} 1fg, cfgGbdf k'u]/ k/nf]s / k/fTk/ a|Xd
k|fKt ub{5g\ . k/nf]s oxL+ ;fydf 5 t/ xfdLnfO{ o;sf] hfgsf/L 5}g . h;nfO{ cfˆgf af/]df g}

nf]suLtf– 167
cWofo–$
hfgsf/L 5}g eg] p;nfO{ k/nf]ssf] s;/L hfgsf/L x'g ;Snf Û k/nf]sdf hfg] åf/ g} :jod\sf]
cl:tTj xf] . h;nfO{ :jod\sf] hfgsf/L x'G5 p;nfO{ nf]s / k/nf]s b'j}sf] hfgsf/L x'G5 . xfd|f]
aflx/ nf]s / leq k/nf]s x'G5 . d[To'kl5 k/nf]s k|fKt x'g] xf]Og, k/nf]s t oxL+ g} 5 . ha xfdL
aflx/lt/ Wofg lbG5f“}+ ta k/nf]s x/fpF5 / ha k/nf]slt/ Wofg s]lG›t u5f}{+ ta nf]s x/fpF5 .
lg›f nf]s / k/nf]ssf] lardf 5 . lg›f d"R5f{ xf] hxfF nf]s / k/nf]s b'j} x/fpF5g\ . To:t} Wofg
klg nf]s / k/nf]ssf] lardf 5 . Wofgdf nf]s x/fpF5 / k/nf]s ;'? x'G5 . ha r]tgf aflx/lt/
hfG5, ta nf]s b]lvG5 ha r]tgf leqlt/ df]l8G5 ta k/nf]s b]lvG5 . >Ls[i0f eGg'x'G5– 1fgL
k'?if k/nf]sdf cfglGbt x'G5g\ . h'g JolQmn] a|XdnfO{ hfGb5, p;n] cfTdfsf] cd/tfnfO{ hfGb5
/ p;n] k/nf]snfO{ oxLF ePsf] klg hfGb5 . h;n] cd[tnfO{ hfGb}g To;n] cfgGb k|fKt ug{ ;Sb}g
lsgeg] aflx/sf] nf]sdf cfgGb kfpg ;lsFb}g . o:tf JolQmn] g} ;+;f/df b'v dfq kfpF5g\ .
d[To' x'G5 eGg] ;f]r ePsf dflg;n] slxNo} ;'v kfpFb}gg\ . d[To'sf] ljrf/n] aflx/sf ;a}
;'vnfO{ ljiffQm kfl/lbG5 . olb aflx/ clnslt ;'v lng' 5 eg] d[To'nfO{ k"0f{ ¿kn] e'Ng'k5{ .
To;}n] xfdL d[To' e'Ng] k|of; u5f}{+ t/ h;nfO{ xfdL e'Ng rfxG5f“}+, To;sf] emg\ a9L ofb cfpF5≤ of]
:d[ltsf] lgod xf] . hf] JolQm d[To' e'Ng ;S5 To;nfO{ ;+;f/df s]xL If0f ;'v k|tLt x'G5 . t/
h;nfO{ d[To'sf] lh1f;f ;'? x'G5, p;sf] ToxL If0f ;GGof; ;'? x'G5 . hGdkl5 z/L/sf] labfO x'g]
s'/f dfq lglZrt 5 . t/ Tof] cj:yf :d/0f gxf];\ eg]/ xfdL Zjf; aGb ePkl5 xtf/ xtf/
3f6df k'¥ofpF5f}+“ . xfdL d[To' e'Ng vf]H5f}+“ t/ xfdL h] e'Ng vf]H5f}+ Tof] e'Ng sl7g x'G5 .
h;nfO{ leqsf] cd[tsf] hfgsf/L 5}g p;n] k/nf]sdf cfgGb kfpg} ;Sb}g ;fy} o;
nf]sdf klg b'v dfq kfpF5 . h;nfO{ leq cfgGb ldn]sf] 5, p;nfO{ aflx/ klg cfgGb g} k|fKt
x'G5 . c1fgdf ;a} ;'v b'v x'G5 eg] 1fgdf b'v klg ;'v x'G5 . 1fgLn] j[Ifsf] ;'s]sf] kftdf klg
gofF sf]dn xl/t kqsf] pbo x'g nfu]sf] / d[To'sf] åf/ klg hGdsf] åf/ ePsf] b]V5 . o;}sf/0f
>Ls[i0f ch{'gnfO{ eGg'x'G5– 1fg¿kL cd[tnfO{ k|fKt ug]{ JolQmx¿ kfkaf6 d'Qm x'G5g\ / pgLx¿df
cfgGbsf] jiff{ x'G5 / c1fg¿kL ljifdf afFRg] JolQmnfO{ b'vsf] ctn ;fu/ dfq k|fKt x'G5 . hf]
1fgdf k|fKt x'G5g\ ltgLx¿ o; nf]sdf / k/nf]sdf klg cfgGbn] el/G5g\ .
Pj+ ax'lawf o1f ljttf a|Xd0ff] d'v] .
sd{hflGjl4 tfG;jf{g]j+ 1fTjf ljdf]Io;] ..#@..
o;k|sf/ ljljw o1x¿ j]bjf0fLdf cyf{t\ a|Xdjf0fLdf j0f{g ul/Psf 5g\ . oL ;a} o1x¿
z/L/, dg / OlG›osf lqmofaf6 pTkGg x'G5g\ eGg] hfg . o;k|sf/ tŒjaf]w u/]/ To;sf]
cg''i7fgåf/f ltdL sd{aGwgaf6 ;j{bf d''Qm x''g] 5f} ..
ljljw cg'i7fgx¿åf/f o1;DkGg ub}{ lgisfd sd{sf] efjn] ›i6f¿k ePsf] JolQm d'Qm
x'G5 . o; Znf]sdf >Ls[i0f klxn] elgPs} s'/fx¿sf] lgiklQ atfpFb} eGg'x'G5– x] ch{'g Û hLjgsf
;d:t sd{nfO{ sfdgfsf] ¿kdf xf]Og lgisfdgfsf ¿kdf u/]df ;+;f/ aGwgaf6 d'Qm x'g]5f} .
xfdLnfO{ sfdgf ljgf s'g} sd{sf] hfgsf/L g} 5}g lsgeg]] xfd|f ;a} sd{x¿ ;sfd 5g\ . To;}n] t
xfdL b'v dfq kfpF5f“}+ / cfgGb slxNo} kfpFb}gf}+ . ;sfd sd{df ha;Dd sd{ afFsL /xG5 ta;Dd
;'v kfpg] cfzf /xG5 t/ ha sd{ k"/f x'G5, ta b'v dfq cfOnfU5 . lgisfd sd{ ubf{ sfdgfaf6
z"Go x'g'kb{5 / ha sd{ k"/f x'G5, ta JolQm cfgGbn] kl/k"0f{ x'G5 . xfdL ;sfd sd{nfO{ hfGb5f}+
lsgeg]] xfdL ;sfd sd{ g} u5f}{+ . xfdL k|fy{gf, ehg, k"hf klg ;sfd g} u5f}{+ / Tof] ;sfd
sfdgf g} xfd|f] b'vsf] d"n xf] .

nf]suLtf– 168
cWofo–$
/fd cfˆgf] s'6Ldf x'g'x'GYof] . ToxfF crfgs :j0f{d[u b]lvof] . ;Ltfsf dgdf sfdgf bf}l8of]
/ :j0f{d[u cfˆgf nflu NofOlbg /fdnfO{ cg'/f]w ug{'eof] . :j0f{d[u ;dfTg /fd kl5–kl5
bf}l8g'eof] . xfdL ;a} klg ToxL :j0f{d[u¿kL ;+;f/df ;Ltf¿kL sfdgfsf] cfb]z kfngf ug{
/fd¿kL zlQmnfO{ Tof] c;Dej :j0f{d[u¿kL jf;gf kfpg bf}l8O/xG5f“}+ . sfdgfsf] km"n cfsfzsf]
km"n h:tf] x'G5 . k[YjLdf tf/f x'Fb}gg\ To:t} cfsfzdf km"n x'Fb}gg\ . ;sfd sfdgf xfd|f] bf}8 xf], hf]
af/Daf/ b'v k|fKt x'Fbf klg jf sfF9fdf clNemP/ /utfDo eP klg Tof] cfsfª\Iff d]l6Fb}g . >Ls[i0f
eGg'x'G5– lgisfd efjn] ul/Psf k|To]s sd{n] ;'v dfq NofpF5g\ . oL ;a} sd{x¿ ub}{ h'g JolQm
lgisfd efjdf afFR5, To;n] cfgGbfg'e"lt ub{5 . lgisfd efjdf hLjg g} o1 aGb5 / pm s'g}
aGwgdf aflwFb}g . ;a} lrGtf b'v cflbaf6 d'Qm x'G5 / k/dfgGbdf k|fKt x'G5 .
hf] JolQm cfkm" k"0f{tof a|Xddf ;dlk{t eO{ cfkm" a|Xdsf] pks/0f aGb5, To:tf] JolQm
a|Xdsf] d'v aGb5 . k"0f{tof a|Xddf ;dlk{t JolQm g} a|Xdsf] d'v xf] . a'4, dxfjL/, lh;;,
df]xDdb, nfcf]T;', h/y':6, df];]; h:tf k'?ifx¿ a|Xdsf d'v x'g\ . ;f/f k[YjLdf ljleGg dfu{af6
ljleGg JolQmx¿n] a|Xdsf] d'v eP/ af]n]sf 5g\ . j]bdf elgPsf jfSox¿ a|Xdsf d'vaf6
lgl:sPsf x'g\ t/ j]bsf cy{ rf/ ;+lxtf dfq xf]Ogg\, o;f] ul/of] eg] xfdL a|XdnfO{ ;Lldt ug]{
5f}+“ . j]bsf] cy{ 1fg xf] / j]b ljåfg\x¿sf] k/dfTdft'No jf0fL xf] . afOan, s'/fg / k[YjLdf hxfF
hxfF 1fg p¢f]lift ePsf] 5 tL ;a} a|Xdn] s;}nfO{ dfWod agfP/ elgPsf x'g\ . j]bsf cgGt
;+lxtfx¿ x'g ;S5g\ . ha JolQm cfkm" af]Ng aGb u5{, ta k/dfTdf p;af6 af]Ng ;'? u5{g\ .
j]bnfO{ xfdL ckf}?if]o cyf{t\ k/dfTdfåf/f g} /lrt u|Gy xf] eGb5f}F . cxª\sf/z"Go eP/ k/dfTdfdf
k"0f{¿kdf ;dlk{t eO{ s]jn Pp6f dfWod dfq ePsf k/dfTdft'No JolQmx¿ g} ckf}?ifo JolQm
x'g\ . cxª\sf/z"Go x'g] lalQs} k/dfTdfsf] jf0fL k|To]saf6 km'6\g ;S5 . hxfF 1fg 5, ToxL+“ a|Xd
af]N5 / hxfF a|Xd af]N5 ToxL+“ 1fg x'G5 .
>]ofGb|JodofB1fH1fgo1M k/Gtk .
;j{+ sdf{lvn+ kfy{ 1fg] kl/;dfKot] ..##..
x] k/Gtk ch{'g Û b|Joo1 eGbf 1fgo1 pQd xf] . tyf ofjg dfq ;Dk"0f{ sd{ / kbfy{ 1fgdf
g} nLg x'G5g\ . lbJo 1fg g} o1sf] clGtd uGtJo xf] ..
lrQdf ;+;f/ / jf;gf ePsf] JolQmsf] k|fy{gfdf klg ;+;f/ / jf;gf g} x'G5 . To;}n]
>Ls[i0f eGg'x'G5– b|Joo1eGbf 1fgo1 g} >]i7o1 xf] . 1fgo1sf] cy{ h;df s'g} ;f+;fl/s dfu
Pjd\ cfsfª\Iff klg x'Fb}g . dfu / jf;gf ;f+;fl/s x'G5 . zflGtsf] s'g} dfu x'Fb}g . zflGtsf]
dfuaf6 csf]{ czflGt x'G5 . zflGtsf] r]i6f ugf{n] emg\ czflGt NofpF5 lsgeg] zflGtsf] dfu klg
jf;gf jf OR5f g} xf] . df]If dfUg ;lsFb}g lsgeg]] ha;Dd dfu x'G5 ta;Dd aGwg x'G5 . df]If /
aGwgsf] ldng x'g ;Sb}g ha aGwg /xFb}g ta df]If k|fKt x'G5 . xfdL k/dfTdfnfO{ rfxg ;Sb}gf“}+
lsgeg]] rfxgf g} k/dfTdf / xfd|flar afwf x'G5 . rfxgf / jf;gfsf] gfd ;+;f/ xf] . 1fg df}g
x'G5 d'v/ x'Fb}g . 1fgdf zAb;d]t x'Fb}g, of] t z"Go x'G5 . To;}n] dgnfO{ zfGt u/ eGg' klg
efiffut q'l6 xf] lsgeg]] dg zfGt x'Fb}g / czflGtsf] gfd g} dg xf] . hxfF rfxgf x'Fb}g ToxfF
k/dfTdf x'G5 / hxfF rfxgf 5 ToxfF ;+;f/ 5 . To;}n] k/dfTdfsf] rfxgf x'g} ;Sb}g .
of] k"/f hLjg c1fgsf] o1 xf] hf] rln/x]sf] 5 . xfdL k/dfTdfsf] k|fy{gf klg s]xL kfpgsf
nflu jf;gfk"j{s ub{5f}+ . dfu / k|fy{gfsf] s'g} d]n x'Fb}g . k|fy{gf wGojfb xf], dfu xf]Og . h] k|fKt
ePsf] 5 To;sf nflu k/dfTdfk|lt s[t1tf 1fkg ug{' k|fy{gf xf] . >Ls[i0f b|Joo1 eGbf 1fgo1

nf]suLtf– 169
cWofo–$
pQd xf] eGg'x'G5 . 1fgo1sf] cy{ jf;gfsf] w'jfFaf6 d'Qm x'g' xf], hxfF jf;gf w'jfF/lxt eP/
hNb5, ToxfF r]tgfsf] Hof]lt dfq x'G5 . o:tf] 1fgsf] Hof]lt ha JolQmdf aNb5 ta jf;gfsf] w'jfF
sxLF st} x'Fb}g . ToxfF s'g} dfu x'Fb}g, k/d t[lKt x'G5 . >Ls[i0f eGg'x'G5– x] ch{'g Û eljiosf af/]df
g;f]r]/ jf;gf Pjd\ ;kgf klg 5f]8]/ cGttM cfkm"nfO{ klg 5f]8 . o;/L afFr ls k/dfTdf g} ltdL
leq afFlr/x]sf] 5≤ o:tf] hfg ls k/dfTdf rf/}lt/ pkl:yt 5 / pm g} ;a} ul//x]sf] 5 . t;y{
ToxL u/ h;/L k/dfTdfn] ltdLaf6 u/fpF5 . o;/L sd{ u/ ls k/dfTdfsf] xft g} rf/}lt/
km}ln/x]sf] 5 . o:tf] cj:yfdf 1fgo1 3l6t x'G5, of] lbJo1fg g} o1sf] clGtd uGtJo /
k/dd'lQm xf] . c1fg aGwg xf] / 1fg d'lQm xf] . c1fg ?U0ftf xf] / 1fg :j:ytf xf] .
tlål4 k|l0fkft]g kl/k|Zg]g ;]jof .
pkb]IolGt t] 1fg+ 1flgg:tŒjblz{gM ..#$..
u'?sf ;lGgs6 /x]/ ljgd|tfk"j{s lgisk6 efjn] u'?sf] ;]jf ub}{ cfˆgf lh1f;f /fv .
u'?nfO{ /fd|/L b08jt\ k|0ffd u/]df, pgsf] ;]jf u/]df / sk6 5f]8]/ >4fk"j{s k|Zg u/]df u'?n]
k/dfTdftŒjnfO{ /fd|/L hfGg]jfnf 1fgL dxfTdf, ltdLnfO{ oyfy{ 1fgsf] pkb]z ug]{ 5g\ ..
>Ls[i0f eGg'x'G5– b08jt\ u/]/ ljgd|tfk"j{s k|Zg ;f]lwof] eg] 1fgLhgn] oyfy{ 1fg k|s6
ul/lbg] 5g\ . k|Zg ;f]Wg] tl/sf ljljw x'g ;S5g\ . tLdWo] ;ljgo k|0ffd ub}{ k|Zg ;f]Wg] JolQm
cfh la/n} kfOG5g\ . clwsf+z k|Zg s't"xntfk"j{s ;f]lwG5 . s't"xntfk"j{s ;f]lwPsf k|Zg ;f]Wgsf
nflu dfq ;f]lwG5g\ / To:tf k|Zgdf pQ/sf] vf;} pT;'stf x'Fb}g . To;}n] sf}t"xnn] el/Psf k|Zg
g;f]w]/ b08jt\ k|0ffd u/]/ k|Zg ;f]Wg'k5{ . s't"xntfk"j{s ;f]lwPsf k|Zgsf] hjfkm hfGg]
JolQmx¿n] To;} cg';f/ lbG5g\ . cfb/ tyf >4fefj k|s6 gu/Lsg lh1f;f /fVg' ;fy{s lh1f;f
xf]Og . ltvf{Psf] JolQm gbLdf gem'sL kfgL lkpg rfxG5 eg] gbLn] kfgL lkofpg ;Sb}g . ltvf{
d]6fpg] xf] eg] JolQmn] em's]/ c~h'nLdf kfgL p7fP/ lkpg'k5{ .
To;}n] 1fgsf] wf/fnfO{ b08jt\ u/]/ em's]/ k|fKt ug{'k5{ . cxÍf/df /x]/ 1fg k|fKt ug{
;Dej x'Fb}g lsgeg]] hf] em'Sg hfGb}g, To;df 1fgsf nflu :yfg klg x'Fb}g . gbLdf gem'sL kfgL
lkpg g;s] h:t} cxª\sf/L JolQmn] 1fg k|fKt ug{ ;Sb}g . b08jt\ ug{' k|tLsfTds xf] . ljgd|
efjn] cxª\sf/ z"Go ePdf dfq Åbosf] åf/ v'Nb5 / ToxL v'Nnfkgdf 1fg k/:k/ cfbfgk|bfg x'g
;S5 . To;}n] cxª\sf/n] o'Qm dflg;n] ;f]w]sf k|Zgsf] pQ/ 1fgLhg lbFb}gg\ . lziosf] cy{ v'Nnf
¿kdf l;Sg tof/ x'g] JolQm xf] . lziosf] cy{ lzIffyL{ xf], lzIffyL{ x'gsf nflu p;n] em'Sg tof/
x'g'k5{ lsgeg]] ljgd|tfaf6 g} åf/ v'Nb5 .
b08jt\ k|0ffd u/]/ ljgd|tfk"j{s k|Zg ;f]Wg] JolQmn] d c1fgL x'F egL :jLsf/ ub{5 .
p;nfO{ cfˆgf] c1fgtfsf] af]w x'G5 . t/ cxÍf/df 1fgsf] af]w x'Fb}g . em'Sgsf nflu 7'nf] ;fdYo{
rflxG5 . ljgd|tfk"j{s em'Sg] JolQm l/Qm x'G5 / ToxL l/Qmtfdf k/dfTdf k|j]z u5{ . a'4 eGg'x'G5–
sltko kfgLsf efF8fx¿ jiff{df klg l/Qm x'G5g\ lsgeg]] tL efF8f pN6f] 3f]K6\ofP/ /flvPsf x'G5g\ .
kfgL el/gsf nflu efF8fnfO{ ;'N6f] /fVg'k5{ . To:t} lziox¿n] klg cxÍf/d'Qm eP/ l;Sg vf]h]
dfq l;Sg ;S5 . …b08jt\Ú ug'{sf] cy{ cfˆgf] tkm{af6 ;a} cfsfª\Iff, cxÍf/, jf;gf 5f]8L vfnL
eP/ l;Sg tof/ x'g' xf] . o:tf] If0fdf k|Zg d'lQmsf] Kof; aG5 / of] ¿kfGtl/t x'gsf nflu
;f]lwPsf] x'G5 . b08jt\ ubf{ 1fgL u'?sf] r/0f:kz{ ug{'k5{ . o;/L b08jt\ ubf{ k|fy{gf 3l6t x'G5 .
b08jt\ k|0ffd j}1flgs b[li6af6 rn]sf] k/Dk/f lyof] . k|To]s JolQmsf] z/L/ ljB't\ pmhf{n] el/Psf]
x'G5 / of] ljB't\ pmhf{ z+Sjfsf/ -Conical_ ¿kn] xft / uf]8fsf cf}+nfx¿af6 axG5 . ha s'g}

nf]suLtf– 170
cWofo–$
1fgL k/dl:yltdf k'Ub5, ta p;sf] pmhf{ k/dfTdfsf] g} pmhf{ x'G5 . To:tf 1fgLsf r/0fdf lz/
/fVbf 1fgLdf /x]sf] ljB't\ pmhf{ k|jflxt eP/ ljgLt lziosf] lz/af6 z/L/df k|j]z u5{ . ;fy}
1fgLsf xftaf6 aUg] pmhf{ cfzLjf{bsf] ¿kdf r/0f:kz{ ug]{ JolQmsf] lz/df k|jflxt x'G5 . To;}n]
>Ls[i0f eGg'x'G5– x] ch{'g Û ltdLn] klg b08jt\ k|0ffdsf] oyfy{ a'em]/ cfˆgf] k|Zg /fVof} eg]
1fgsf] wf/f ltdLlt/ k|jflxt x'g] 5 .
k|Zg ug{' eg]sf] s]xL kfpg] rfxgf xf] / olb s]xL glbO{ k|Zg ul/of] eg] pm pQ/ kfpg]
clwsf/L klg x'Fb}g . dfUg] xs To;nfO{ k|fKt x'G5 h;n] pbf/tfk"j{s s]xL lbg ;S5 . k|frLg
wf/0ffg';f/ l;w} k|Zg ;f]Wg ;lsFb}gYof] lsgeg]] lj/f6\sf] k|Zg l;w} ;f]w]/ pQ/ kfpg ;lsFb}g .
To;}n] o:tf] k|Zg ;]jf / lgisk6 efjaf6 dfq ;f]lwg'k5{ . k|frLg ;dodf lzion] klxn] t
jiff}{“;Dd u'?sf] ;]jf ug{'kYof{] . u'?sf nflu cfjZos kmn, km"n, ;ldwf, s'z cflb hËnaf6
Nofpg'kYof]{ / r/0fsf] ;]jf ug{'kYof{] . u'?n] k|;Gg eP/ ;f]Wg] cj;/ k|bfg u/]kl5 dfq k|Zg
;f]lwGYof] . o;sf nflu w}o{sf] cfjZostf kYof{] . u'?n] ;f]w eg]/ cfb]z lbPkl5 aNn u'? s]xL
lbgsf nflu tof/ x'Gy] . To;}n] >Ls[i0f eGg'x'G5– x] ch'{g Û ;]jfk"j{s lgisk6 efjn] k|Zg ;f]w
;]jfdf klg sk6 efj / n]gb]g x'g] ePsfn] lgisk6 eP/ k|Zg ;f]Wg ch{'gnfO{ eGg'x'G5 .
oH1fTjf gk'gdf]{xd]j+ of:ol; kf08j .
o]g e"tfGoz]if]0f b|Io:ofTdGoyf] dlo ..#%..
o; k|sf/sf] lbJo1fg k|fKt ul/;s]kl5 ltdL k'gM df]xdf kg]{ 5}gf} lsgeg]] of] 1fgaf6 ltdLn]
;Dk"0f{ k|f0fLx¿ lgMz]if efjn] klxn] cfkm"df clg kl5 d ;lRrbfgGb3g k/dfTdfdf b]Vg] 5f} ..
1fgsf] klxnf] cf3ft df]xdf / klxnf] rf]6 ddTjdf x'G5 . df]x / ddTj labf x'g] lalQs}
cGwsf/ ljnLg eP/ 1fgsf] klxnf] ls/0f km'6]/ ;"of]{bo x'G5 . >Ls[i0f eGg'x'G5– x] ch{'g Û ;Dos\
k|sf/n] ljgd|tfk"j{s ;f]lwPsf] k|Zgsf] pQ/df 1fgLhgaf6 h'g s'/f k|fKt x'G5 To;af6 df]xsf]
gfz x'G5 . df]xsf] cy{ d afFlr/x"F / ;dfKt gx"F eGg] xf] . k|d'v df]x lhhLljiff xf], cGo ;a} df]x
o;s} cf;kf; x'G5g\ . wgsf] df]xsf] h8 cfkm"nfO{ arfP/ /fVgsf nflu x'G5 . wg geP s;/L
afFRg] eGg] efj / wgaf6 afFRg] r]i6f df]xsf sf/0fn] x'G5 . cem ulx/fOdf x]g]{ xf] eg] df]x d[To'sf]
lj?4df ul/g] ;‹if{ xf] . klt–kTgL larsf] df]x nufot ;a} df]x ;'/Iffsf pkfo x'g\ . df]x
ulx/fOdf afFRg] pkfosf] vf]HfL xf] / afFsL ;a} cfsfª\Iffx¿ o;} cfsfª\Iffaf6 k}bf x'G5g\ .
af6fdf xftuf]8f ;a} uln;s]sf ul/a klg afFlr/x]sf x'G5g\ . To;a]nf dgdf k|Zg p7\5–
o:tf] cj:yfdf klg oL lsg afFr]sf xf]nfg\, pgLx¿ klg ToxL df]xdf 5g\ h'g df]xdf xfdL 5f}+ .
cËxLg xf];\ jf cË ulnt xf];\ afFRg] OR5f db}{g / ;b}j /xG5 . sf]xL klg afFRg] df]xaf6 d'Qm
5}gg\, j[4x¿ ;d]t o; df]xaf6 cnlUug ;Sb}gg\ . Pp6f c/]laog syf 5– Ps hgf ul/a bfp/]
hËnaf6 bfp/f sf6]/ Tof] ef/L gu/tkm{ nu]/ a]RYof] . Ps lbg Tof] bfp/fsf] ef/L af]Sg sl7g
eof] / lbSs dfg]/ k/dfTdfnfO{ ;Daf]wg ub}{ si6k"j{s o;/L afFRg'eGbf t d[To' g} cfP x'GYof]
eGof] . d[To' ToxL af6f] cf]xf]/bf]xf]/ ub}{ lyof] . bfp/]sf] b'v b]v]/ d[To'sf] dgdf bof hfUof] / p;n]
bfp/]nfO{ eGof]– ltdLn] ofb u/]sfn] d cfOk'u]+,“ ltd|f nflu d s] ug{ ;S5' . bfp/]n] eGof]– c¿
s]xL rflxFb}g, 6fpsfsf] ef/L tn la;fpg d2t ul/lbFbf k'U5 .
k/dfTdfn] xfd|f] k|fy{gf ;'g] eg] xfdL k|fy{gf ug}{ 5f]8\5f“}+ . ha;Dd ;'Gb}gg\ ta;Dd k|fy{gf
ul//xG5f“}+ . k"/f ul/lbP eg] klg xfd|f] u'gf;f] jf dfu gofF x'G5 . s'g} JolQm eG5g\– x] k|e' Û ca t
p7fpm . o;sf] dtna ;fFRr} g} p7fpg] geO{ t8\kfpg] 9Ën] g/fv eGg] xf] . sf]xL klg csfndf

nf]suLtf– 171
cWofo–$
dg{ rfxFb}gg\ . hLjgdf uxg b'v x'g] JolQmx¿ cfTdxTof ug{ klg ;S5g\ . of] k/dfTdf k|ltsf]
ulx/f] u'gf;f] / /fd|f] hLjgsf] vf]h xf] . hLjgsf] df]x h:t} wgdf klg df]x x'G5 lsgeg]] wgljgf
afFRg sl7g x'G5 . wgdf df]x x'g] JolQmsf] k/dfTdfdf df]x x'Fb}g k/dfTdfdf df]x x'g] JolQmnfO{
wgsf] df]x x'Fb}g .
df]xDdb lbge/ hDdf ePsf] k};f /ftL ;a} afF8\g'x'GYof] / ef]lnsf af/]df s] ug{'k5{ eg]/
p;nfO{ g} yfxf 5 eGg'x'GYof] . df]xDdbeGbf ckl/u|xL JolQm ;+;f/df c¿ sf]xL ePgg\ . b}lgs
laxfgb]lv ;fFem;Dd kl/u|xL / /ftdf ckl/u|xL aGg' c;fdfGo s'/f xf] . a'4 / dxfjL/n] t Psk6s
5f8\g'eof] t/ df]xDdbn] ;ª\u|lxt wg b}lgs afF8\g'eof] . pxfF dg]{ /ftdf kTgLn] cf}iflwsf nflu %
lbgf/ n'sfP/ /fVg'ePsf] lyof] . /flt !@ ah] df]xDdb 56k6fP/ a]r}g x'g'eof] / kTgLnfO{
eGg'eof]– cfh 3/df k};f 5 To;}n] d ckl/u|xL x'g ;s]sf] 5}g“ . k/dfTdfn] dnfO{ dg]{ a]nfdf
lsg gfl:ts eof} eg]/ ;f]Wg] 5g\ . pxfFn] kTgLnfO{ eGg'eof]– cfh ltdLdf df]x k}bf ePsf] 5
To;}sf] sf/0fn] eoeLt 5\of} . ltdL;Fu ePsf] k};f afF8]/ cfpm . olt /ftL k};f d s;nfO{ afF8"F
eg]/ kTgLn] ;f]lwg\ . df]xDdbn] eGg'eof]– h;n] afF8 eg]/ dnfO{ cfb]z lbPsf 5g\ pgn] g}
s;}nfO{ lng klg k7fpg] 5g\ . kTgL aflx/ uOg\ ToxfF Pshgf dfUg] åf/df v8f lyP . afF8]/ ha
kTgL leq cfOg\ Toltv]/ g} df]xDdbn] k|f0f TofUg'eof] . hfGg] JolQmx¿ eG5g\– df]xDdb
ToltGh]n;Dd ToxL kfFr lbgf/ afF8\gsf nflu afFRg'ePsf] lyof] . kTgLn] klg kfFr lbgf/ arfPsf]
df]xsf sf/0fn] xf] . xfdL ;a} klg hLjgsf] df]xsf sf/0f eoeLt 5f}+“ / arfpg] k|of; ul//xG5f“}+ .
>Ls[i0f eGg'x'G5– 1fgsf] wf/f ha aU5 To;n] ;a}eGbf klxn] df]xnfO{ gi6 u5{ . 1fgn] df]x gi6
u5{ lsgeg]] df]x c1fg xf] . df]x c1fg xf] / o;sf] lj:tf/ cgGt 5 . df]x hlt km}lnG5 plt g}
b'v NofpF5 .
1fgsf] klxnf] wf/fn] lxpF ag]/ hd]sf] df]x kufNg yfN5 . ha df]x ;dfKt x'G5, ta
JolQmn] hfGb5 ls d h;nfO{ arfO/x]sf] lyPF Tof] t arfpgof]Uo g} lyPg . cxª\sf/n] df]x k}bf
x'g] ePsf]n] ha;Dd cxª\sf/ klUnb}g ta;Dd df]x gi6 x'Fb}g . cxÍf/df k|]d pTkGg x'g ;Sb}g .
df]x / k|]d ljk/Lt s'/f x'g\ . ha df]x ;dfKt x'G5, ta k|]d l;lh{G5 . xfdL df]xnfO{ k|]d eg]/
cfk}mnfO{ wf]sf lbg vf]H5f“}+ t/ k|]d t df]xeGbf ljk/Lt xf] . k|]d k/dfTdfsf] cg'ej ePkl5 dfq
x'G5, cfkm" xf]OGh]n df]x x'G5 / cfk"m ld6]kl5 k|]d 3l6t x'G5 . >Ls[i0f eGg'x'G5– x] ch{'g Û ha
df]x gi6 x'G5 ta JolQm ;lRrbfgGb3gdf Psfsf/ x'G5 . k/dfTdf / JolQmlarsf] e]b g} df]x xf] .
df]x ;dfKt x'gf;fy JolQm k/dfTdf g} x'G5 . ce]bsf] l:ylt JolQmsf] k|f0f / Åboaf6 p7\g'k5{ .
1fgsf] wf/fdf df]x 6'6\5 / JolQm k/ddf ;dflxt x'G5 . ToxL hLjgsf] k/d Wo]o / clGtd
;Tok|flKtsf] cj:yf xf] . To;}n] t >Ls[i0f eGg'x'G5– 1fg ePsf] 7fpFdf b08jt\ k|0ffd u/]/ ljgd|
efjn] hfGg vf]Hg'k5{ lsgeg]] df]xsf] lgzfnfO{ 1fgwf/fn] dfq ;dfKt u5{ / JolQm k/ddf l:yt
x'G5 . 1fgdf 8'a]sf] JolQmn] ;a} k|f0fLx¿df ;lRrbfgGb k/dfTdf b]Vg ;S5 . o:tf] cj:yfdf 9'Ëf,
k[YjL, cfsfz ;a}lt/ h] b]lvG5g\ TfL ;a} k/dfTdfsf ¿k nfUg] 5g\ .
xfdL jl/kl/ h] b]Vb5f}F Tof] kbfy{ xf] eGg] dfGb5f}F . kbfy{sf] cy{ h;df cfsf/ 5 lg/fsf/
5}g≤ j:t' 5, cfTdf 5}g≤ cl:tTj 5 JolQmTj 5}g / cl:tTjjfg\ 5 t/ hLjg 5}g eGg] xf] . xfdL
h:tf 5f}+“ To:t} b]V5f}+“ . xfdLnfO{ leq k/dfTdf 5 eg]/ yfxf 5}g Tof] klg xfd|f] dfGotf dfq xf],
ulx/fOdf xfdL cfkm"nfO{ z/L/ 7fG5f}+“ . xfdL cfˆgf af/]df hlt hfGb5f}+“, To;eGbf a9L c¿sf
af/]df hfGg ;Sb}gf“}+ . hut\ xfd|f nflu bk{0f xf] / xfdL cfˆgf] cg'xf/ To;df b]V5f}F . olb 9'Ëfdf

nf]suLtf– 172
cWofo–$
9'Ëf dfq b]lvG5 eg] z/L/eGbf a9L xfdLnfO{ s]xL klg yfxf 5}g . h'g lbg 1fgsf] k|sfz hfUb5
ToxL lbg e|d 6'6]/ df]x ;dfKt x'G5 / :jod\sf] r]tgfsf] af]w x'G5 ta ;f/f hut\ r}tGodo
b]lvG5 . leq d r]tgf x'F eg]/ hfGg] lalQs} o'uky ;f/f hut\ r]tgfdo b]lvG5 . km]l/ ;a}
k|f0fLx¿df ;lRrbfgGbsf] bz{g x'G5 . o:tf] cj:yfdf sxL+ st} b'v afFsL /xFb}g / ;a} lk|o nfUg
yfN5 . o; cj:yfdf k'Ug leqaf6 df]x ;dfKt x'g}k5{ lsgeg]] df]xsf] ;Ddf]xgn] xfdLnfO{ z/L/ /
huTf\nfO{ kbfy{ agfPsf] 5 . ;Ddf]xg 6'6]kl5 cfkm"leqsf] cfTdfsf] bz{g x'G5 / ;a}df /x]sf]
cfTdf¿kL k/dfTdf klg b]lvG5 .
1fgsf] cg'ejnfO{ ;lRrbfgGbsf] cg'ej elgG5 . 1fgsf] k|sfzdf tLg k|tLltx¿ x'G5g\–
;Tf\ lrt\ / cfgGb . ha ;t\ / lrt\sf] cg'ej x'G5 ta t];|f] cfgGb tTsfn kmlnt x'G5 . cxª\sf/
x6]/ leq / aflx/sf] r}tGo hfu[t x'g] lalQs} cfgGb kmlnt x'G5 . cfgGbsf] ljk/Lt s'g} zAb g}
5}g . cfgGb cå}tjfrL 5 . hxfF ;'v / b'vsf] cg'e"lt x'Fb}g ToxfF cfgGb dfq k|fKt x'G5 . To;}n]
>Ls[i0f eGg'x'G5– 1fgsf] k|flKt x'g] lalQs} ;Tf\, lrTf\ / cfgGb ¿kdf JolQm nLg x'G5 . k/dfTdfsf
nflu ;lRrbfgGb sdeGbf sd q'l6k"0f{ ;Daf]wgsf] efiff xf] . ;lRrbfgGbsf] cg'e"lt ePsf JolQm
k/dfTdfdf k|fKt x'G5g\ .
clk r]bl; kfk]EoM ;j]{EoM kfks[QdM .
;j{+ 1fgKnj]g}j j[lhg+ ;Gtl/iol; ..#^..
olb ltdL ;a} kfkLx¿eGbf klg dxfkfkL 5f} eg] klg lbJo 1fg¿kL 8'Fufåf/f ltdL lgM;Gb]x
b'vsf] ;fu/nfO{ ;lhn} kf/ ug{ ;S5f} ..
oy}wf+l; ;ld4f]˜lUge{:d;fTs'?t]˜h{'gM .
1fgflUgM ;j{sdf{l0f e:d;fTs'?t] tyf ..#&..
lsgeg] x] ch''{g Û h;/L hln/x]sf] cfuf]n] ;'s]sf] bfp/fnfO{ v/fgL agfpF5, To;}u/L ;Dk""0f{
ef}lts sd{sf kmnx¿nfO{ 1fg¿kL clUgn] ;lhn} 89fpF5 ..
of] k|Zg ;gftgb]lv ;b}j ;f]lwPsf] 5 . dg'iodf cgGt hGdsf] kfksf] >[Înf 5 . o:tf]
lj/f6\ / nfdf] kfksf] >[ÎnfnfO{ 1fgsf] Pp6f ls/0fn] s;/L ;dfKt ug{ ;S5 < gLlt1nfO{ of] k|Zg
;f]Wof] eg] pgLx¿n] JolQmn] hlt kfk u/]sf 5g\ Tolt g} k'0o ug{'k5{ eg]/ ;'emfj lbG5g\ .
pgLx¿ Ps Ps kfknfO{ Ps Ps k'0on] sf6\g'k5{ eGb5g\ . o;f] ubf{ d'lQm c;Dej x'G5 lsgeg]]
cgGt >[Înfdf ul/Psf] kfknfO{ sf6\g klg cgGt k'0o ug{'k5{ / csf]{ k'0o ug{sf nflu k'gM kfk
ug{'k5{ . Pp6f JolQmn] c:ktfn agfpgsf nflu vr{ ug]{ wg p;n] unt af6f]af6 sdfP/ dfq
vr{ ug{ ;S5 . dlGb/ agfpg c¿nfO{ r';]/ wg sdfPkl5 dfq agfpg ;Dej x'G5 . Pp6f
JolQmn] afFRg] qmddf k'0o ug{sf nflu xhf/f}F kfk ug'{k5{ . lxF8\bf, a:bf, af]Nbf, Zjf; lnFbf klg
lx+;f eP/ kfk x'G5 . j}1flgsx¿ eG5g\– Psk6s Zjf; lnFbf Ps nfv hLjf0f' gi6 x'G5g\ .
Psk6s cf]7 cf]7df ldnfpFbf Ps nfv ;"Id hLjf0f' gi6 x'G5g\ . s;};Fu r'Dag lnFbf nfvf}+
hLjf0f' gi6 x'G5g\ . To;}n] afFRg] qmddf g} kfk pTkGg x'G5 / k'0o ug{sf nflu kfk gu/L ;Dej
xF'b}g . t;y{ k'0oaf6 dfq kfk s6\g ;Sb}g .
>Ls[i0f eGg'x'G5– ltdL dxfkfkL 5f} eg] klg 1fgsf] Pp6f wf/fn] ltd|f ;a} kfk gi6 ug]{
5 . o;sf] cy{ kfksf] s'g} ;3gtf x'Fb}g, kfk cFWof/f] h:tf] xf] / k|sfz hnfpg] lalQs} cFWof/f]
ljnLg x'G5 . cgGt cGwsf/n] cgGt k|sfz afn]kl5 dfq d x6\g] 5' eGb}g . Pp6f bLk k|Hjlnt
ug]{ lalQs} xhf/f}+ jif{b]lvsf] cGwsf/ Ps kndf ljnLg x'G5 . kfknfO{ k'0oaf6 sf6\g ;lsFb}g

nf]suLtf– 173
cWofo–$
lsgeg]] k'0o klg ;"Id kfk ljgf x'g ;Sb}g . kfknfO{ t s]jn 1fgn] dfq ;dfKt kfg{ ;lsG5
lsgeg]] 1fgsf] cj:yfdf kfk 36\g ;Sb}g . 1fg s'g} s[To xf]Og, of] cg'ej xf] . 1fgsf] Hof]ltn]
cxª\sf/nfO{ hnfpF5 . ha d g} afFsL /xFb}g ta d}n] u/]sf] kfk klg afFsL /xb}g . kfk ;kgf
h:tf] xf] hf] p7\g] lalQs} ljnLg x'G5 . To:t} k'0o klg ;kgf h:tf] xf], To;}n] ;kgfaf6 ;kgf
sf6\g ;lsFb}g . t;y{ >Ls[i0f ch{'gnfO{ eGg'x'G5– ltdL hlt;'s} 7'nf] kfkL eP klg 1fgsf] Ps
ls/0fn] ltd|f] kfknfO{ ;kgfh:tf] aufP/ n}hfG5 / k|sfz¿kL Hof]ltn] ltd|f] cGwsf/¿kL ;a}
kfknfO{ gi6 ug]{ 5 .
lxGb" u|Gyx¿ ha klZrddf cg'jflbt eP/ k'Uf] ta hd{gsf ljrf/s ;f]k]gxfj/ (Arthur
Schopenhauer) h:tf JolQmnfO{ klg a'‰g ufx|f] eof] . g}ltsjfbLn] ltgnfO{ cg}lts u|Gy;Dd
eg] . lqmlZrog wd{af6 lxGb" u|GynfO{ a'‰g ;lsGg . pgLx¿n] Ps If0fdf kfk ;dfKt x'G5 eg]/
ljZjf; ug{ ;Sb}gg\ lsgeg] lqmlZrog wd{n] kfknfO{ 7'nf] d"No lbPsf] 5 . >Ls[i0f klxn] k|sfzsf]
vf]hL u/, clg h] kfpg vf]h]sf xf} Tof] kfpg] 5f} / h] 5f]8\g rfxG5f} Tof] 5'6\g] 5 eGg'x'G5 . lxGb"
lrGtg cg}lts xf]Og clt g}lts 5 . of] >Ls[i0fsf] jQmJo gLlt–cgLlt eGbf kf/ 5 .
g lx 1fg]g ;b[z+ kljqldx ljBt] .
tT:jo+ of]u;+l;4M sfn]gfTdlg ljGblt ..#*..
o; ;+;f/df lgM;Gb]x 1fg;dfg kljq ug]{ c¿ s]xL 5}g . slt sfnkl5 sd{ of]uåf/f
cGt:s/0f z'4 ePsf] JolQmn] ;doqmddf cfkm"leq g} Tof] 1fgsf] cg'ej u5{ / /;f:jfbg ub{5 ..
>Ls[i0f eGg'x'G5– 1fgeGbf >]i7 / kljq ;|f]t c¿ s'g} 5}g . 1fg cd[t / d'lQm xf] . 1fg
k|fKt ePsf] JolQm cfTdfdf k|j]z u5{ . dg'io jf;gfsf] sf/0f ckljq 5 lsgeg] sfdgf p7\g]
lalQs} dg ckljq x'G5 . dgdf OR5f hfUg] lalQs} Hj/ cfP/ lrQ sDkgzLn eO{ JolQm c:j:Yo
x'G5 . sfdgf g} c:j:Yotf / ckljqtf xf] . dgdf rfxgf p7\g] lalQs} zflGt x/fpF5 / czflGt
k|f/De x'G5 . rfxgfn] bLgtf pTkGg u/fpFbf lrQdf O{iof{ pTkGg x'G5 . jf;gf p7\g] lalQs}
lx+;fsf] efj hfUb5 clg cGwf]kg cfpF5 / Tof] jf;gf k"/f ug{ c:j:Yo bf}8 ;''? x'G5 . jf;gf k"/f
eP klg b'v cfpF5 / k"/f geP t emg\ c;Gt'li6 dfq cfpF5 .
Ps hgf dgf]j}1flgs kfunx¿sf] cWoogsf qmddf kfunvfgfdf uP . ToxfF pgn] o:tf]
b[Zo b]v] hxfF Pp6f JolQm t:jL/ xftdf lnP/ /f]O/x]sf] lyof] . p;sf] kfunkgsf] sf/0f
lrlsT;s;Fu pgn] ;f]Wbf lrlsT;sn] tl:a/df ePsL :qL;Fu p;sf] k|]d ePsf] / pgL;Fu ljjfx
ug{ gkfPkl5 pm kfun ePsf] atfP . dgf]j}1flgs k'gM csf]{ sf]7fdf uP . ToxfF Pp6f kfun cfˆg}
skfn tfg]/ cfkm"nfO{ g} lk6\b} lyof] . p;sf] kfunkgsf] sf/0f klg dgf]j}1flgsn] lrlsT;s;Fu
;f]w] . pgn] eg]– o; dflg;nfO{ ToxL :qL k|fKt eO{ hf] klxnf] JolQmn] kfpg ;s]g / ToxL :qLsf
sf/0fn] g} of] JolQm kfun ePsf] xf] . Pp6f JolQm h;nfO{ p;n] rfXof] To;nfO{ gkfP/ kfun
eof] / csf]{ JolQm h;nfO{ p;n] kTgLsf] ¿kdf kfof] To;}sf sf/0fn] kfun eof] . rfxgf l7s
o:t} x'G5 . jf;gf, rfxgf, OR5f o:tf] ls/f xf] h;n] leq kmf]x/ dfq hDdf u5{ .
1fg plqg] lalQs} OR5f, jf;gf, rfxgf ;a} gi6 x'G5 . 1fgLsf] dfu g} ;dfKt ePsf]n] h]
k|fKt 5 To;}df k/dfTdfnfO{ wGojfb lbP/ ;Gt'i6 x'G5 . 1fgLsf nflu jt{dfg g} kof{Kt 5, pm
eljiosf nflu bf}l8Fb}g . xfdLnfO{ k/dfTdfn] h] lbPsf] 5 To;sf] s'g} d"No g} yfxf 5}g . xfdLnfO{
xft, uf]8f, cfFvf, sfg cflb k"0f{ cª\u k/dfTdfn] lbPsf] 5 h;sf nflu k/dfTdfk|lt cg'u|xsf]
efj klg b;f{pFb}gf“}+ lsgeg]] jf;gfn] xfdLnfO{ Tof] x]g{ g} lbFb}g . jf;gfnfO{ h] 5 To;df /; x'Fb}g

nf]suLtf– 174
cWofo–$
/ h] 5}g To;df dfq k|of]hg x'G5 . xfdL ;b}j cfkm";Fu /x]sf] cd"No lglwnfO{ ;lDemb}gf“}+ / 5'›sf
k5fl8 bf}l8/xG5f}+“ .
1fgn] jf;gfaf6 d'Qm u/fpF5 . hf] k|ltIf0f afFRb5 p;df z'4tf Pjd\ :jR5tf el/Psf]
x'G5 . To;}n] >Ls[i0f eGg'x'G5– 1fg h:tf] kljq tŒj s'g} 5}g . Tof] 1fg slt sfnkl5
sd{of]uåf/f cGt:s/0f z'4 ePsf] JolQmn] ;doqmddf cfk"mleq g} To;sf] cg'ej ub{5 /
/;f:jfbg ub{5 . Ps dfq kljq tŒj 1fg xf] . >Ls[i0f eGg'x'G5– 1fgeGbf dfly s]xL 5}g .
;f]qm]l6hn] klg eg]sf 5g\– 1fg dfq Pp6f ;b\u'0f xf] . cflTds c1fg ulx/f] gs{ xf] . cfTd1fg
>]i7td :ju{ xf] . :jod\sf] 1fgeGbf 7'nf] 1fg s]xL klg 5}g . 3/df uf8]sf] wgsf af/]df cfkm"nfO{
yfxf 5}g eg] To;sf] s'g} d"No geP h:t} h;n] cfTdfnfO{ hfGg ;Sb}g To;sf nflu hLjgsf] s'g}
d"No x'Fb}g . ha;Dd c1fg 5 ta;Dd cfTdfsf] cg'ej x'Fb}g / 1fg ePkl5 dfq cfTdfsf] cg'ej
x'G5 . >Ls[i0f eGg'x'G5– hf] :jod\nfO{ hfGb5 p;}n] cfTdf lrGb5 . wd{ lj1fg, ;flxTo, efiff s]xL
klg xf]Og, wd{ t cfˆgf] lghL cg'ej xf] . of] k|]d h:tf] x'G5, h;n] u5{ p;}nfO{ dfq yfxf x'G5 .
cfÎgf] hLjg tŒjnfO{ hfGg' 1fg xf] / 1fgkl5 h] k|fKt x'G5 Tof] k/dfTdf xf] .
>4fjfFNnet] 1fg+ tTk/M ;+ot]lGb|oM .
1fg+ nAWjf k/f+ zflGtdlr/]0fflwuR5lt ..#(..
cfˆgf OlG›ox¿nfO{ jzdf /fv]/ lbJo1fg k|fKt ug{ ;dlk{t >4fn' ;fwgk/fo0f JolQmn] g}
1fg k|fKt u5{ / Tof] 1fg k|fKt ul/;s]kl5 zL3| eujt\ k|flKt :j¿k cfWoflTds zflGt k|fKt ub{5 ..
lht]lG›o k'?ifn] >4fjfg\ lrQo'Qm eP/ 1fg k|fKt ub{5 / 1fgsf] dfWodaf6 k/d zflGt
k|fKt ub{5 . OlG›ox¿nfO{ h;n] lhTof] o:tf] k'?if >4fjfg\ x'G5 . OlG›onfO{ n8]/ x/fpg ;lsGg .
OlG›o;Fu n8\g] JolQm lht]lG›o x'g ;Sb}g . OlG›onfO{ lhTg] ;"q eg]sf] n8\g] jf bafpg] xf]Og a?
OlG›osf af/]df hfGg' xf] . h;n] OlG›onfO{ hfGb5 p;n] lht xfl;n u5{ / h;n] OlG›o;Fu n8\5
To;sf] xf/ lglZrt 5 . OlG›onfO{ bdg ubf{ OlG›o emg\ k|an x'G5 . qmf]w bafpFbf cem ulx/f]
lx+;fsf] ¿k lnP/ qmf]w k|s6 x'G5 . jf;gfnfO{ bafpg vf]Hbf cem ljs[t eP/ k|s6 x'G5 .
cxª\sf/ bafpg vf]lhof] eg] cem emflËP/ k|s6 x'G5 . h;n] bafpg vf]H5, p;n] o;nfO{ hfGg
;Sb}g . OlG›osf 1ftfn] dfq o;nfO{ jzdf /fVg ;S5g\ . >Ls[i0fn] cfˆgf OlG›ox¿nfO{ hfGg]
JolQm g} lht]lG›o k'?if xf] eGg'ePsf] 5 . 1fgdf OlG›o b'a{n x'G5 / c1fgdf k|an x'G5 .
OlG›onfO{ hfGg] JolQm o;sf] dflns aGg ;S5 . kmn:j¿k qmf]w Ifdf aGg ;S5, sfd a|Xdro{
aGg ;S5, nf]e bfg aGg ;S5 / 3[0ff k|]ddf ¿kfGtl/t x'g ;S5 . lht]lG›osf] cy{ OlG›onfO{
hfGg' / o;sf] dflns aGg' xf] .
o; hut\df 1fg Wofgaf6 pknAw x'G5 . Wofgsf] cy{ vf]h]sf] j:t'nfO{ k/ a;]/ ;fIfL
efjn] x]g{' / To;df ;lDdlnt gx'g' xf] . h'g OlG›o;Fu xfd|f] PsfTdstf x'G5 To;nfO{ xfdL hfGg
;Sb}gf}+ . hfGgsf nflu ;fIfLefjn] x]g{'k5{ . OlG›osf] /;df ;+nUg ePdf OlG›osf af/]df hfGg
;lsFb}g . l/; p7\bf 6f9f a;]/ To;nfO{ x]g{ ;lsof] eg] dfq qmf]wsf] /;sf af/]df hfGg ;lsG5 .
h'g OlGb|ok|lt hlt Wofg u¥of] Tolt g} xfd|f OlG›o cfˆgf jzdf x'G5g\ . hxfF 1fgsf] k|sfz k5{,
ToxfF OlG›on] cfˆgf] :jfdLkg 5f]8\g yfN5 . sfdjf;gfnfO{ h;n] hfGof] Tof] JolQm sfdft'/ x'g
;Sb}g . nf]enfO{ a'‰g] JolQm klg nf]eL x'g ;Sb}g . OlG›osf] af/]df Wofg lbg]lalQs} logLx¿sf
k|efjaf6 d'Qm eOG5 . xfdL hGd hGdfGt/b]lv OlG›osf] k|efjsf sf/0f ef]udf ;+nUg 5f}+“ . To;}n]
xfdL c1fgL eP/ el8\s/x]sf 5f}+ . xfdLdf ;fIfL efj hfu[t x'g]lalQs} xfd|f] Tof] :jefj jf qmf]wsf]

nf]suLtf– 175
cWofo–$
pmhf{ Ifdfdf ablnG5 . sfdjf;gfsf] pmhf{ a|Xdro{df / Wofgdf ¿kfGtl/t x'G5 / Wofgaf6 1fg
k|fKt x'G5 . h;n] cfˆgf OlG›osf sfo{x¿nfO{ ;fIfLefjn] x]/]sf] 5 ToxL JolQm >Ls[i0fn]
eGg'ePsf] lht]lG›o k'?if xf] . o:tf lht]lG›o k'?if g} >4fjfg\ k'?if x'g\ hf] zflGtdf k|fKt x'G5g\ .
>4f Tof] JolQmdf x'G5 h;leq cljZjf; x'Fb}g . >4f ulx/fOsf] gfd xf] eg] ljZjf; ;txL
gfd xf] . hut\ ljZjf;n] rN5, t/ k/dfTdf >4fn] dfq rNb5 lsgeg] ljZjf; leq cljZjf;
klg x'G5 . >4fjfg\ JolQm ;+zoxLg x'G5 . ;+zo olb lh1f;f aGof] eg] Tof] >4f aGg ;S5 .
lh1f;f ePsf] JolQm >4fjfg\ x'G5 . >4fsf] cy{ ljZjf; / cljZjf; b'j} xf]Og . o;sf] cy{ d'Qm
dg–dl:tis xf] . >4fjfg\ JolQm v'Nnf x'G5 / k/dfTdf ;dIf v'Nnf dgn] >4fn] pkl:yt x'G5 .
>4fjfGf\;Fu s'g} l;4fGt, ljZjf; / zf:q x'Fb}g . p;n] cl:tTjnfO{ h:tfsf] To:t} :jLsf/ ub{5 .
c1fgLsf] ¿kdf pleP/ p;n] k|e'n] hxfF n}hfG5g\ ToxLF uGtJo / hxfF gfp 8'A5 ToxLF lsgf/f xf]
eG5 . o:tf] lrQbzf ePsf] JolQm >4fjfg\ xf] . ;fgf] aRrfn] cfˆgf cfdfa'afsf] xft ;dftL 9'Ss
eP/ lxF8] h:tf] >4fjfg\nfO{ cfˆgf] nIo, uGtJo s]xL yfxf x'Fb}g / k|e'n] hxfF n}hfG5g\ pm ToxLF
hfG5 . >4fjfg\ JolQmdf 1fgsf] bDe x'Fb}g . tyfslyt kl08tx¿ slxNo} >4fjfg\ x'Fb}gg\ lsgeg]]
pgLx¿n] c>4fsf sf/0fn] g} kfl08Tosf] hfn lkmhfPsf x'G5g\ . c;+zoL, ljgd|, lg/xÍf/L /
cfu|xz"Go JolQm dfq >4fjfg\ x'G5 .
>Ls[i0f eGg'x'G5– lht]lG›o k'?if >4fjfg\ ePg eg] cxÍf/L x'g ;S5 . afXo k|s[ltnfO{
lht]/ d g} ;jf]{Rr zlQm ePF eg]/ lj1fgn] 7fg] h:t} OlG›onfO{ lht]/ JolQm >4fjfg\ x'g ;s]g
eg] To:t} e|ddf k5{ . >4f ePg eg] cGttM k|s[ltdfly ljho xfl;n u/]+ eGg] cxª\sf/ knfpg
;S5 . To;}n] t >Ls[i0f lht]lG›o k'?if eg]kl5 >4fjfg\ klg hf]8\g'x'G5 . o:tf k'?if g} cfTdfdf
pknAw x'G5g\ / k/dzflGt kfpF5g\ . zfGt lrQdf s'g} sDkg, pQ]hgf / ;+3if{ xF'b}g / df}g x'G5 .
zfGt JolQm ;'v / b'vaf6 kf/ x'G5 . ;'v / b'v kl/jt{gzLn x'G5g\ t/ k/d zflGtdf s'g}
pQ]hgf x'Fb}g / of] ckl/jt{gLo x'G5 . To;}n] o:tf] cj:yfdf lrQ k/d zfGt eP/ cfgGb kmlnt
x'G5 / JolQm k/d ;Qfdf k|j]z ub{5 . >Ls[i0f eGg'x'G5– lht]lG›o >4fjfg\ k'?if zfGt dgsf ;fy
k/d ;Qfdf k|j]z u5{ .
c1Zrf>2wfgZr ;+zofTdf ljgZolt .
gfo+ nf]sf]˜l:t g k/f] g ;'v+ ;+zofTdgM ..$)..
ljj]sxLg, c1fgL, >4f gePsf] / zÍfn' JolQmsf] gfz x'G5 . o:tf] ;+zoL dg''iosf nflu g
of] nf]s 5, g k/nf]s 5, g t ;'v g} 5 ..
;+zou|:t dflg; ljgfzdf k'U5g\ . eujt\ k|]daf6 /lxt Pjd\ ;+zoLx¿ o; nf]s / k/nf]s
b'j}df si6 ef]U5g\ . ljgfz g} p;sf] lgolt x'G5 . eujt\ k|]dn] /lxt Pjd\ ;+zon] el/Psf JolQm
Ps} x'g\ . ;+zon] el/Psf] JolQmdf eujt\ k|]d x'Fb}g / eujt\ k|]d ePsf] JolQmdf ;+zo x'Fb}g t/
oL b'j}sf cfwf/ cnu–cnu ePsfn] >Ls[i0fn] o;nfO{ cnu–cnu eGg'ePsf] xf] . ;+zosf] cfwf/
dg xf] / eujt\ k|]dsf] cfwf/ cfTdf xf] . dgaf6 ;+zo x6]g eg] eujt\ k|]dsf] cÍ'/ cfTdfdf
knfpFb}g . ulx/fOdf b'j}n] Ps} cy{ /fV5g\ t/ b'j}sf] cleJolQmsf] cfwf/ leGg–leGg x'G5 .
cfTdfdf t ;+zo x'Fb}g t/ h;sf] dgdf ;+zo x'G5 p;nfO{ dg g} cfTdf h:tf] nfU5 . o:tf]
dgnfO{ cfTdf 7fGg] JolQm ljgfzlt/ pGd'v x'G5 .
;+zosf] cy{ clgZro, ;ÍNk/lxt / clg0f{o xf] . ;+zo lrQsf] Tof] bzf xf] hxfF dg of] jf
Tof] df 3'ld/xG5 . ha lrQ o:t} cj:yfdf ulx/f] ¿kdf el/G5, ta JolQm ljgfz pGd'v x'G5

nf]suLtf– 176
cWofo–$
lsgeg]] o:tf] JolQmn] slxNo} s]xL ug{ ;Sb}g . k|ult jf l;h{gfsf nflu lg0f{o rflxG5 . o;
;+;f/df s]xL lgdf{0f / l;h{gf ug{ k"/f ;dflxt eP/ ;ÍNk gu/L x'g} ;Sb}g . ljgfz x'g jf
ktglt/ emg{ t ;+zon] el/Psf] lrQ dfq eP k'U5, s]xL ug}{ kb}{g≤ cfkm}+ ljgfz x'G5 . xfdL
kbfy{sf] h'g ;+;f/df 5f}+“ Tof] ;+zok"0f{ lrQsf] cj:yf xf] . ;+zok"0f{ lrQn] ;dosf] dxŒjaf]w
ub}{g . k|foM ;a}sf ;fd' Pp6f dxŒjk"0f{ ;do cfpF5, To;sf] af]w x'g ;s]g eg] cGttM p;n]
df}sf u'dfpF5 / d[To'df k'U5 . >Ls[i0f k/d cj;/sf] s'/f ub}{ ;+zon] cfTdf ljgfzlt/ efl;G5
eGg'x'G5 . hLjg Pp6f k/d cj;/ xf] h'g JolQmn] rfXof] eg] Tof] cj;/sf] ;b'kof]u ug{ ;S5 .
Tof] cj;/ cfgGb jf xiff]{Gdfbsf] cj;/ xf] . ;+zosf sf/0f xfdL Tof] k/d cj;/ k|fKt ug{
r'ls/x]sf x'G5f}+“ . To;}n] >Ls[i0f eGg'x'G5– ;+zo, clg0f{o / clgZron] ljgfz dfq lgDTofpF5 .
ch{'g Hofb} ;+zon] el/Psf 5g\ . pgn] s] ug]{, s] gug]{ egL 7Dofpg} ;s]sf 5}gg\ / pgsf] lrQ
8fdf8f]n 5 .
cfGtl/s cfTdLotf hfGg' g} k|]d xf] . ha cl:tTjnfO{ k|]d ul/G5, ta k/dfTdfnfO{ hfGg
;lsG5 . eujt\ k|]dsf] cy{ g} h] 5 Tof] ;a} k/dfTdf xf] eg]/ hfGg' xf] . j:t'x¿sf] k|]daf6 pSn]/
cl:tTjsf] k|]ddf cfPkl5 k/dfTdfnfO{ k|fKt ug{ ;lsG5 . j:t'x¿k|ltsf] k|]d, JolQmx¿k|ltsf] k|]d
/ eujt\ k|]d qmdzM cwd, dWod / pTs[i6 x'g\ . JolQm;Fusf] k|]d lardf x'G5, pm tn cf]ln{of]
eg] j:t'sf] k|]ddf k'U5 / ;f/f hut\nfO{ s]jn j:t' b]Vb5 . dfly plSnof] eg] cl:tTjsf] k|]ddf
k'U5 / k/dfTdfsf] nf]s b]Vg ;S5 . ha pm dfly plSng tof/ x'G5 ta aNn eujt\ k|]dnfO{
hfGg ;S5 . JolQmsf] k|]d klg eujt\ k|]dsf] ;''?jft jf cfwf/ xf] . JolQmsf] k|]d ha Pp6f åf/
aG5 To;af6 k/dfTdf b]lvg z'¿ x'G5 . h;n] JolQmnfO{ k|]d ug{ ;Sb}g To;nfO{ eujt\ k|]d k|fKt
ug{ sl7g x'G5 .
eujt\ k|]dsf] cy{ ;f/f hut\ Pp6f JolQm xf], ;+;f/ g} eujfg\ xf] / cl:tTj klg eujfg\
xf] eg]/ hfGg' xf] . ;f/f cl:tTjnfO{ xfdL eujfg\ dfg]/ JolQmTj k|bfg ul//x]sf 5f}+“ . eQm Tof] xf]
h;n] ;f/f cl:tTjnfO{ Pp6} dfg]/ k|]d u5{ . eQmn] ;"o{, gbL, lkkn j[If nufot ;f/f cl:tTjnfO{
k/dfTdfsf] lx:;f dfg]/ em's]/ gd:sf/ u5{ . x/]s :yfgdf, ¿kdf / cfsf/df pxL k/dfTdf g}
hfg]/ k|]d ub{5 . eujt\ k|]ddf JolQm / k/dJolQmsf lar rrf{ Pjd\ ;+jfb cfbfgk|bfg x'g ;S5 .
o:tf] k|]ddf k|fy{gf 3l6t x'G5 .
>Ls[i0f eGg'x'G5– ;+zod'Qm eujt\ k|]dn] el/Psf] JolQm o; nf]sdf cfgGbdf 8'A5g\ /
k/nf]sdf klg cfgGbdf pknAw x'G5g\ . ;+zoL k'?if o; nf]sdf / k/nf]sdf klg b'v kfpF5 . b'v
xfd|f] cfh{g xf] t/ b'v kfpg' xfd|f] lgolt xf]Og . cfglGbt x'gsf nflu JolQm ;+zod'Qm eP/
k|e'sf] k|;fbaf6 el/g'k5{ . jiff{df vfN8fdf kfgL el/G5 t/ kxf8df el/Fb}g lsgeg]] vfN8f] vfnL
5 t/ kxf8 el/Psf] 5, l/Qm 5}g . ;+zon] el/Psf] JolQm;Fu ;+zosf] kxf8 x'G5 . >4f PSn}
cfpF5 / ;+zo le8df cfpF5 . ;+zosf] kxf8df kfgL eg{ kfOFb}g / ;+zo/lxt vfN8fdf kfgL
el/G5 . k|e'sf] k|;fb u|x0f ug{ l/Qm / z"Go x'g'k5{ . k|e'sf] k|;fb ;dfg ¿kdf ;a}df al;{/x]sf]
x'G5 . hf] ljgd| eP/ u|x0f u5{ To;n] k|e'sf] k|;fb k|fKt ub{5, hf] cxª\sf/n] o'Qm / ;+zoo'Qm
x'G5 Tof] vfnL x'G5 .

nf]suLtf– 177
cWofo–$
of]u;GGo:tsdf{0f+ 1fg;l~5Gg;+zod\ .
cfTdjGt+ g sdf{l0f lgaWglGt wg~ho ..$!..
x] wg~ho Û h;n] cfˆgf sd{of]usf] ljlwn] ;d:t sd{nfO{ k/dfTdfdf ck{0f u/]sf] 5 /
h;sf] ljj]såf/f ;d:t ;+zox¿ gfz ePsf 5g\ To:tf cfTd1fgL dflg;x¿ sd{kmnsf aGwgn]
afFlwFb}gg\ ..
hf] ;+zo/lxt eP/ cfˆgf] sd{ eujb\ ;]jfdf ck{0f ub{5 jf k|e'nfO{ ;dk{0f u5{ Tof] JolQm
sd{df afFlwFb}g eg]/ >Ls[i0f eGg'x'G5 . k"0f{tfdf hf] z"Go eP/ ljgd| efjsf ;fy eujt\ k|]ddf
el/G5 o:tfnfO{ sd{n] afFWb}g . h;n] ;a} sd{ k/dfTdfnfO{ ;dk{0f u5{ p;nfO{ sd{sf] aGwg x'g}
;Sb}g . To:tf] cj:yfdf JolQm k|e'df lge{/ x'G5, ;a} lhDd]jf/L k|e'sf] g} x'G5 . ;dk{0f gug{'df
;a}eGbf 7'nf] afwf cxª\sf/ xf] . cxª\sf/df k|]dsf] åf/ slxNo} v'Nb}g . ;dk{0f cxª\sf/sf] k"0f{
lj;h{g xf] . >Ls[i0f eGg'x'G5– hf] cfˆgf ;f/f sd{ k|e'df ljgd|tfsf ;fy ;dk{0f ub{5 To:tf]
k|e'k/fo0f JolQmdf sd{aGwg z]if /xFb}g . sd{aGwgaf6 d'Qm eP/ JolQm :jtGq x'g] cj:yf klg
;dk{0f efj g} xf] . ;+zo/lxt eP/ eujt\ k|]dsf ;fy ;dlk{t x'g] JolQmnfO{ g} k"0f{ :jtGqtf
k|fKt x'G5 . o:tf JolQm g} k|e'df nLg x'G5g\ .
t:dfb1fg;De"t+ ÅT:y+ 1fgfl;gfTdgM .
l5Œj}g+ ;+zo+ of]udflti7f]lQi7 ef/t ..$@..
x] ef/t Û ltd|f] Åbodf c1fgsf sf/0faf6 pTkGg h'g ;+zo 5, To;nfO{ 1fg¿kL t/jf/n]
sf6 / ;dtf¿kL a'l4of]udf l:yt /x]/ o'4sf lglDt p7 ..
>Ls[i0f eGg'x'G5– x] ch{'g Û ltdL ;dtf a'l4 k|fKt u/]/ ;+zonfO{ 1fg¿kL t/jf/n] sf6 /
;dtf a'l4of]udf l:yt /x]/ o'4sf lglDt p7 . ;dtfsf] cy{ lgikIftf, t6:ytf / å}teGbf kf/ x'g'
xf] . xfd|f] a'l4 ;bf c;Dos\ x'G5 . oyfy{df xfdL slxn] Psflt/ t slxn] csf{lt/ 9lNsG5f}+“ .
slxn] wd{–cwd{tkm{, slxn] lx+;f–clx+;ftkm{, slxn] kbfy{lt/ t slxn] k/dfTdflt/ 9lNs/xG5f}+“ /
;dtfefjdf slxNo} /xFb}gf“}+ . a'l4 ha Hof]lt h:t} sDkg/lxt eP/ l:yt x'G5 To:tf] l:ylt ;dTj
a'l4sf] cj:yf xf] . o:tf] ;dTj a'l4n] dfq JolQm ;dk{0f ug{ ;dy{ x'G5 . ;+zo x6\gnfO{ t dg
;dtfefjdf / ;Gt'ngdf x'g'k5{ . >Ls[i0f ch{'gnfO{ eGg'x'G5– ;dtfdf /x]/ 1fgsf] t/jf/n]
;+zonfO{ sf6 .
1fg ;"Id t/jf/ xf] . ;+zonfO{ ;"Id 1fgljgf s'g} klg zlQmzfnL xltof/n] sf6\g ;Sb}g .
;+zonfO{ s]jn 1fgn] sf6\g ;S5 . 1fg ;d:t a'l4¿kL of]u xf] . oyfy{df ha a'l4 ;dtfdf
k|fKt x'G5, ta 1fgsf] pbo x'G5 . hlt c;Gt'lnt a'l4 x'G5, Tolt g} afSnf] c1fg k}bf x'G5 /
hlt ;Gt'lnt a'l4 x'G5 Tolt g} ulx/f] 1fg k}bf x'G5 . ch{'gdf /x]sf] ;+zon] 1fg¿kL t/jf/nfO{
sf6\g lbO/x]sf] 5}g . h;n] ;+zonfO{ 1fg¿kL t/jf/n] sf6\g ;S5, To;sf] cflv/L afwf klg
cGt x'G5 / k/dfTdfsf] åf/ v'Nb5, hxfF cfgGb, d'lQm, zflGt / lgjf{0f k|fKt x'G5 .
Psflt/ 1fg / csf{lt/ ;GGof;, lardf sd{ 5 . 1fg k|fKt u/]/ sd{ ub}{ ;GGof; k|fKt
x'G5 . 1fgn] sd{ kmlnt eof] eg] ;GGof; klg kmlnt x'G5 . 1fgk"0f{ sd{ ul/of] eg] klg Tof]
csd{ aGb5 . 1fgk"0f{ ef]u eP/ g} Tofu aGb5 . 1fgk"0f{ cGwsf/ klg k|eft xf] . 1fg, sd{of]u /
;GGof; oL tLg zAb ;"rs x'g\ . o;sf] tfTko{ k|f/De 1fgaf6 ub}{ sd{df ;+nUg eO{ ;GGof; eP/
k/dfTdfdf k'Ug] cj:yf xf] . o:tf] ePdf Ps rqm k"/f x'G5 . 1fg ha sd{ aGg ;S5 ta dfq

nf]suLtf– 178
cWofo–$
;GGof; kmlnt x'G5 . ;dTj a'l4sf ;fy k|e'df ;dk{0f ub}{ u/]sf k|To]s sd{ ;GGof;df kb{5g\ .
>Ls[i0fsf] d"n ;Gb]z efUg] xf]Og, cfkm"nfO{ ¿kfGt/0f u/ eGg] xf] .
ç tT;lblt >Ld∫eujb\uLtf;"klgifT;' a|XdljBfof+ of]uzf:q]
>Ls[i0ffh{'g;+jfb] 1fgsd{;GGof;of]uf] gfd
rt'yf]{›WofoM ..$..

nf]suLtf– 179
cWofo–$

nf]suLtf– 180
cWofo–%
ç >Lk/dfTdg] gdM
kfFrf}F cWofo
sd{;GGof;of]uM

ch{'g pjfr
;GGof;+ sd{0ff+ s[i0f k'gof]{u+ r z+;l; .
oR5«]o Ptof]/]s+ tGd] Af|"lx ;'lglZrtd\ ..!..
ch{'gn] eg]– x] s[i0f Û xh'/ sd{x¿sf] ;GGof; / lgisfd sd{of]usf] k|z+;f ug{'x'G5 . ctM oL
b'O{ sd{;GGof; / lgisfd sd{of]udWo] s'g a9L sNof0fbfoL 5, Tof] lgZro u/]/ dnfO{ atfpg'xf];\ ..
dg'iosf dgdf ;bf c¿n] g} lg0f{o ul/lbP x'GYof] eGg] rfxgf x'G5 . cfkm"n] lg0f{o ubf{
ljjfbdf tflgg] ;Defjgf ePsf sf/0f pm cfk}m“ lg0f{o ug{ rfxFb}g, ;To klg :jtM k|fKt xf];\ eGg]
rfxG5 . ch{'g >Ls[i0f;Fu ;f]W5g\– xh'/n] sd{ ;GGof;sf] / lgisfd sd{of]usf af/]df klg atfpg'
eof] . To;}n] oL b'O{ dfu{dWo] d]/f nflu s'g dfu{ sNof0fbfoL 5, Tof] lgZro u/]/ dnfO{
atfOlbg'xf];\ . s[i0fn] ch'{gnfO{ clxn];Dd eGg''ePsf jrgx¿ ;Nnfxsf ¿kdf pgsf ;d:ofsf]
;dfwfgsf nflu atfpg'ePsf] xf] . ;f/f dfu{x¿sf af/]df k|sfz kfl/lbP/ pxfFn] clGtd lg0f{o
ch{'gdf g} 5f]l8lbg'ePsf] 5 . >Ls[i0f rfxg''x'G5– ch{'g cfk}Fm ;ª\sNkjfg\ ag]/ lg0f{o ug{ ;s"g\
t/ ch{'g ;+zodf /x]sfn] clg0f{osf] aGbL ag]sf 5g\ . pgL cfkm}+ lg0f{o gu/]/ >Ls[i0fnfO{ eG5g\–
d]/f] sNof0fsf nflu s''g dfu{ l7s xf], ;'lglZrt u/]/ atfOlbg'xf];\ . pgsf] cfzo s[i0faf6 g}
pko'Qm dfu{sf] 5gf]6 xf];\ eGg] 5 . ch''{g clglZrttfsf] e'Fj/Ldf k/]sf] x'gfn] cfkm"n] lg0f{o
ug{'eGbf s[i0fn] g} pgsf nflu plrt dfu{ lglZrt u/]/ atfOlbPx'GYof] eGg] rfxG5g\ .
b'lawfu|:t cj:yfdf /x]sf ch{'gn] s[i0fsf] pkb]znfO{ u|x0f klg ug{ ;Sg'k¥of] . ch{'gsf]
b'lawf ;dfKt ePkl5 dfq s[i0fsf] pko'Qm ;'emfj ch'{gn] a'‰g ;Sg] 5g\ . ch{'g zfGt lrQ eP/
s[i0fsf s'/f ;'Gg tof/ ePdf dfq pxfFn] lgZrok"j{s ch{'gnfO{ pkfox¿ eGg'x'g] 5 . ch{'gn]
k|f/Dedf s[i0f;Fu d o'4 ulb{gF eg]sf lyP . Tof] a]nf o:tf] nfUbYof] ls ch{'g h] eGb} 5g\ hfg]/ g}
elg/x]sf 5g\ . ch{'g wd{zf:q, gLlt / k/Dk/fsf af/]df cfkm"nfO{ ;a} 1fg eP h:tf] u/]/ eGb}
lyP . c1fgLsf] efiffdf klg o:t} b[9tf x'G5 . ch{'gnfO{ cfk"mn] p7fPsf k|Zgx¿sf] pQ/ klxn]b]lv
g} yfxf ePh:tf] nfUbYof] . pgL s[i0fnfO{ cfˆgf egfOsf] ;fIfL agfpg / pgsf] d'vaf6 g} of] o'4
Joy{ xf] eGg] s'/f egfpg rfxGy] .
t/ >Ls[i0fn] ch{'gsf] egfOdf ;dy{g ug{'ePg . ch{'g b'lawfdf km;]sf 5g\ / of] g}
ch{'gsf] 1fgdfu{sf] klxnf] sbd xf] . 1fgsf] dfu{df c1fgsf] b[9tf klUng' dxŒjk"0f{ pknlAw xf] .
ch{'g ca lgZrok"0f{ egfOaf6 cfkm"nfO{ pko'Qm x'g] sNof0fbfoL dfu{ atfOlbg'xf];\ eGg]
l:ylt;Dd k'u]sf 5g\ . To;}n] ch{'g s[i0fnfO{ eGb5g\– xh'/ sd{;GGof; / lgisfd sd{of]usf]
k|z+;f ug'{x'G5 ctM oL b'O{ dfu{dWo] s'g a9L sNof0fbfoL 5 Tof] lgZro u/]/ dnfO{ elglbg'xf];\ t/
>Ls[i0f o:tf dgf]ljZn]ifs u'? x'g'x'G5 hf] ;TonfO{ a'‰g] cj:yfdf gk'uL lgZrok"j{s eGg'x'Gg .
ch{'gdf Ifdtfsf] ljsf; gxf]pGh]n s[i0f pgnfO{ ;dfwfg lbg tof/ x'g'x'Gg . ch{'gdf a'‰g]
Ifdtfsf] ljsf; eof] eg] s[i0f pgnfO{ 1fg lbg tof/ x'g'x'G5 . ;To hfGgsf nflu ch{'gsf]
k"j{tof/L cfjZos 5 .
nf]suLtf– 181
cWofo–%
>Leujfg'jfr
;GGof;M sd{of]uZr lgM>]o;s/fj'ef} .
tof]:t' sd{;GGof;fTsd{of]uf] ljlziot] ..@..
eujfg\n] eGg'eof]– sd{;GGof; / lgisfd sd{of]u oL b'j} k/d sNof0fsf/ ePsfn] lgZro g}
>]i7 5g\ t/ tLdWo] sd{sf] kl/TofueGbf t lgisfd sd{of]u g} ljlzi6 5 ..
>Ls[i0f eGg'x'G5– sd{;GGof; / lgisfd sd{of]u b'j} k/d sNof0f u/fpg] dfu{ x'g\ . t/
klg lgisfd sd{of]u ;'ud x'gfn] ;fwssf nflu Hofb} sNof0fsf/L x'G5 . sd{;GGof;sf] cy{
kfgLdf lvlrPsf] /]vfh:tf] sd{ xf] h'g lvRg kfPsf] 5}g tTsfn d]l6G5 . t;y{ d]l6g] / gl6Sg]
/]vfnfO{ lvRg] k|of; ug{' cToGt} sl7g sfo{ xf] . xfdLnfO{ s'g} sd{sf] :d/0f 5}g / ;a} u/]sf
sd{x¿ e'ln;s]sf 5f} . xfd|f] gofF hGd;Fu} k]ml/ gofF ;kgf / gofF sd{ ;'? x'G5 . xfd|f] dgn]
k'/fgf s'/faf6 s]xL l;s]sf] 5}g . xfd|f] x/]s hGddf u/]sf sd{x¿ o;/L g} lj:d/0f ePsf 5g\ .
xfdLn] hGdnfO{ g} t lal;{of}+ eg] cfh;Dd u/]sf sd{sf pknlAwnfO{ ;lDemg] s'/} ePg . of] hfg]/
klg sd{sf] /]vf lvRg lxhf] klg 5f]8]gf}+“ / cfh klg lvlr g} /x]sf 5f}+ . dg]{ a]nfdf dfq of] ;a}
a]sf/ xf] eg]/ yfxf x'G5 t/ Tof] a]nf l9nf] eO;s]sf] x'G5 . kmn:j¿k k'gM gofF hGd / d[To''sf]
k'g/fj[lQ eO/xG5 .
sd{k|ltsf] xf]; / sd{af6 s]xL kmlnt x'Fb}g eGg] af]wsf] gfd sd{;GGof; xf] . sd{nfO{ v]n
7fGg] JolQm sd{af6 aflx/ x'G5 . sd{;GGof; sd{sf] Tofu xf]Og . of] sd{k|lt xf];k"0f{ hfu/0fsf]
l:ylt xf] hxfF sd{af6 s]xL klg k|fKt x'Fb}g eGg] cg'ej x'G5 . of] hfu/0f ePdf sd{ 5'6\5 .
>Ls[i0f eGg'x'G5– of] dfu{ sl7g t/ dª\unbfoL 5 / o; dfu{af6 k/d cg'e"lt;Dd k'Ug ;lsG5 .
lgisfd sd{of]usf] dfu{ ;/n 5 . o;df sd{k|lt xf]Og, kmnfsfª\Iff /fVg' Joy{ xf] eGg] hfGg'kb{5
eg] sd{;GGof;df sd{ g} Joy{ xf] eGg] hfGg'kb{5 . >Ls[i0f eGg'x'G5– lgisfd sd{of]udf sd{ hf/L
/fVb} kmnfsfª\Iff dfq Tofu u/] k'U5 . kmnfsfª\Iffn] cGttM b'v lgDTofpF5 eGg] hfGof] eg] lgisfd
sd{af/] hfGg ;lsG5 .
;a} sd{ ;kgfh:t} x'g\ eGg] ;f]lrof] eg] sd{;GGof; kmlnt x'G5 . To:t} kmnfsfª\Iff b'v
xf] eGg] 7flgof] eg] lgisfd sd{ kmlnt x'G5 . kmnfsfª\Iffn] b'v dfq lbG5 lsgeg] xfdL h]
rfxG5f}+ Tof] slxNo} k"/f x'Fb}g . xfdLnfO{ jt{dfgdf ;bf b'v / eljiodf ;bf ;'vsf] k|tLlt x'G5 .
ha;Dd of] cj:yf /xG5, ta;Dd lgisfd sd{ kmlnt x'g ;Sb}g . jt{dfg ;'v ag]df eljiosf]
cfzf ;dfKt x'G5 . xfdL t jt{dfgdf slxNo} afFRb}gf“}+, s]jn eljiosf] cfzfdf dfq afFR5f}“+ .
lgisfd sd{sf] lgiklQ g} eljiosf] sNkgfdf gafFr eGg] xf] . ef]ln kfpg] cfzfdf /flvPsf]
kmn b'v dfq xf], h'g slxNo} cfpFb}g . ef]ln slxNo} cfpFb}g, h] 5 cfh g} 5, jt{dfgdf afRg]
JolQm kmnfsfª\IfL x'Fb}g . xfdL ;a} kmnnfO{ cd[t 7fG5f}+“ t/ xftdf t ljif dfq k|fKt x'G5 . xfdLn]
ctLtdf kmnfsfª\Iff /fv]/ u/]sf sd{sf] :d/0f Pjd\ ljZn]if0f ug]{ xf] eg] xftdf z"Go dfq
e]l6G5 . kmnfsfª\Iff e|fGt ;kgf xf] hf] slxNo} el/“b}g, vfnL dfq x'G5 . kmnfsfª\Iffsf] Joy{tfnfO{
hfGg] JolQmnfO{ lgisfd sd{ kmlnt x''G5 . o:tf] k|tLlt x'g] JolQm sd{af6 efUb}g, pm sd{ ul/ g}
/xG5 t/ sd{ p;sf nflu clegoeGbf Hofbf x'Fb}g . >Ls[i0f eGg'x'G5– x] ch{'g Û bf];|f] dfu{ cyf{t\
lgisfd sd{of]usf] dfu{ ;'ud 5 . ;a} sd{ 5f]8]/ lgh{/fnfO{ pknAw x'g] dxfjL/sf] dfu{ / lgisfd
sd{ ug]{ hgs h:tf JolQmsf] dfu{ b'j} sNof0fsf/L, lxtsf/L Pjd\ pTs[i6 5g\, t/ oL b'O{df
lgisfd sd{of]usf] dfu{ ;/n 5 .

nf]suLtf– 182
cWofo–%
1]oM ; lgTo;GGof;L of] g å]li6 g sfª\Iflt .
lgå{Gåf] lx dxfafxf] ;'v+ aGwfTk|d'Rot] ..#..
x] dxfafx' ch{'g Û slxNo} sd{kmnsf] cfsfª\Iff klg gug]{ / sd{kmnk|lt å]if klg gug]{ lgisfd
sd{of]uL lgTo ;GGof;L xf] . ;GGof;L ;d:t å}t efjaf6 /lxt eP/ ;'vk"j{s ejaGwgaf6 klg d'Qm
x'G5 ..
xfdL s;};Fu of t cfslif{t jf ljslif{t x'G5f}+“ . xfdL ls t cfsfª\Iffn] jf ljk/Lt
cfsfª\Iffn] el/Psf x'G5f“}+ . xfdLnfO{ cfsif{0f / ljsif{0fsf] lardf /xg] s'g} cg'ej 5}g . cfsif{0f /
ljsif{0fdf s'g} klg JolQm cfglGbt x'Fb}g . oL b'j}sf lardf hf] JolQm /xG5 To;}n] cfgGb k|fKt
ub{5 . /fu / å]if ljk/Lt h:tf] nfUb5 t/ oL b''j}sf] zlQm Pp6} xf] . ;a} cfsif{0f ljsif{0f aGg
;S5 / ljsif{0f cfsif{0f aGg ;S5 . To;}n] /fu / å]if b'O{ zlQm xf]Ogg\ Pp6} zlQmsf b'O{ ¿k x'g\ .
To:t} 3[0ff–k|]d / ldqtf–zq''tf b'O{ zlQm xf]Ogg\, Pp6} zlQmsf b'O{ ¿k x'g\ . xfd|f] dg ls k|]ddf
ls 3[0ffdf x'G5 . k|]dn] ;'vsf] cfZjf;g lbG5 / 3[0ffn] b'vsf] kmn NofpF5 . /fun] ;'vsf] e/f];f
lbG5 / å]if b'vsf] kl/0flt aG5 . /fu cfsfª\Iff xf] / å]if kl/0ffd xf] .
>Ls[i0f lgisfd sd{nfO{ kl/eflift ub}{ eGg'x'G5– hf] JolQm /fu / å]ifsf] ctLt x'G5 Tof]
lgisfd sd{df k|fKt x'G5 . /fuL / lj/fuL b'j} aGwgdf x'G5g\ . /fuL wgdf afFlwPsf] x'G5 / lj/fuL
wg 5f]8\g] qmddf wg;Fu} g} afFlwPsf] x'G5 . ljsif{0f klg cfsif{0fsf] g} ljk/Lt ¿k xf] . >Ls[i0f
eGg'x'G5– h'g lbg hf] /fu / å]ifaf6 kf/ eP/ åGåftLt x'G5, ToxL lbg lgisfd sd{of]u kmlnt
x'G5 . xfdL t sd{ s]xL kfpgsf nflu u5f}{+ cyf{t\ s'g} lrhdf cfsif{0f / ljsif{0f eof] eg] dfq
u5f}{+ . xfd|f] sd{sf] pTk|]/0ff oL b'O{af6 dfq cfpF5 . klZrdsf dgf]j}1flgsx¿ ljgf pTk|]/0ffsf]
sd{ x'g ;S5 eg]/ dfGg tof/ 5}gg\ . >Ls[i0f eGg'x'G5– sd{df cfsif{0f jf ljsif{0fsf] efj eof]
eg] Tof] aGwg x'G5 t/ olb s'g} sf/0f ePg eg] Tof] lgisfd sd{ x'G5 . o:tf] lgisfd sd{ ug]{
JolQm sd{ ubf{ ub}{ klg sd{sf] aGwgaf6 d'Qm x'G5 . t/ dgf]j}1flgsx¿ o:tf] sd{ x'g} ;Sb}g
eG5g\, pgLx¿sf cg';f/ s'g} k|]/s sf/0f geO{ sd{ x'g} ;Sb}g t/ >Ls[i0f eGg'x'G5– ljgf sf/0f
sd{ x'g ;S5 Pjd\ /fu / å]ifljgfsf] sd{ ;Dej 5 .
k|mfo8b]lv kmf]d;Ddsf ;a} klZrdf dgf]j}1flgsx¿sf] cWoog la/fdL dflg;sf]
dfgl;stfnfO{ cfwf/ dfg]/ ul/Psf kl/0ffd x'g\ . pgLx¿n] ?U0f, ljlIfKt, kfun JolQmx¿sf]
cWoog u/]/ cfˆgf] lgisif{ k|:t't u/]sf x'g\ . pgLx¿sf] cWoog ;fOsf]l;;, Go'/f]l;; cflb
dfgl;s /f]ux¿df cfwfl/t 5g\ . o;/L la/fdL JolQmx¿sf] cWoogsf] cfwf/df lgsflNfPsf lgisif{
;fdfGo JolQmx¿sf af/]df k|:t't ug{' unt x'G5 . bf];|f] s'/f– ;fdfGo JolQm klg k"0f{ JolQm xf]Og
To;}n] ;fwf/0f JolQmsf cfwf/df ul/Psf] cWoog k""0f{ gx''g klg ;S5 .
>Ls[i0fsf] dgf]lj1fg k"0f{ JolQmnfO{ cWoog u/]/ k|:t't ul/Psf] glthf xf] . dg'io h] x'g
;S5, To;sf pRrtd cfwf/df xfd|f] dfg;zf:q lgwf{l/t x'G5 . klZrdsf] dfg;zf:q dflg; hlt
tn lug{ ;S5 To;sf cfwf/df to ul/Psf] xf] . To;}n] klZrdsf] dgf]lj1fg xfd|f] dgf]lj1fg;Fu
tfnd]n x'g ;Sb}g . xfdLn] >]i7tfdf Wofg /fVof}+“ eg] pgLx¿n] lgs[i6tfdf Wofg /fv] . dg'iodf
pRrtf / lgs[i6tfsf b'j} cj:yf x'G5g\ . klZrdsf] dgf]lj1fgsf cfwf/df olb dg'io cfgGbdf
pknAw x'g} ;Sb}g eg]/ lgisif{ lgsflnof] eg] dflg; cfˆgf] b'vdf g} /f]lsG5 . lgs[i6tfnfO{ cfwf/
agfpg] xf] eg] dg'io b}lgs tn emg]{ 5 .

nf]suLtf– 183
cWofo–%
ljd'Qm k'?if /fu / å]ifaf6 d'Qm x'G5 lsgeg] ha s'g} JolQmn] /fu / å]ifnfO{ lrGb5, ta
p;sf] /fu / å]ifdf vr{ x''g] pmhf{ aRb5 / Tof] pmhf{ lgisfd sd{df vr{ x''g yfN5 . pmhf{ zfGt
eP/ vr{ geO/xg ;Sb}g . Tof] pmhf{ csf/0f pTk|]/0ff/lxt sd{df axG5 / To:tf] csf/0f aUg]
pmhf{df cfgGb x'G5 . /fu– å]ifaf6 kf/ ePsf] JolQmsf] leqL zlQm h''g cleJoQm x''g rfxG5 Tof]
xfjf / gbL csf/0f k|jflxt eP h:t} u/L axG5 . >Ls[i0f ch{'gnfO{ eGg'x'G5– olb ltdL /fu /
å]ifaf6 d'Qm eP/ sd{df ;+nUg eof} eg] ;'vb\ dfu{ x'Fb} ;f/f aGwgx¿af6 d'Qm x'g] 5f} .
sd{ /fu / å]ifaf6 xf]Og leqsf] pmhf{af6 k}bf x'G5 . rG›, tf/f klg /fu å]ifljgf lg/Gt/
cfˆgf] st{Jodf tNnLg 5g\ . s0f s0fdf ePsf pmhf{ klg csf/0f g[To ul//x]sf 5g\, km"n
kmlqm/x]sf 5g\, r/f–r'?ËL pl8/x]sf 5g\, em/gfx¿ gbLdf ldl;P/ ;fu/tkm{ alu/x]sf 5g\, ;fu/
afkm ag]/ cfsfztkm{ ljgf /fu / å]ifsf ;fy pl8/x]sf] 5 . k|s[ltdf ePsf ;a} cfˆgf] st{Joaf6
Ro't 5}gg\ t/ dflg; dfq Ro't 5 lsgeg] p;df /fu / å]if 5 . hLjg pmhf{ hf] sd{ aG5
To;nfO{ xfdL hxfF rfx\of] ToxLF vr{ ug{ ;S5f}+ . Pp6f ;"Id s0fdf t ljB't\zlQm 5 eg] dg'io;Fu
t cgGt pmhf{ ;|f]t 5 hf] xfdLn] rfx]df /fu jf å]ifdf vr{ ug{ ;S5f}F jf vr{ gug{ klg ;S5f}+ .
>Ls[i0f eGg'x'G5– lgisfdsdL{n] cfˆgf] pmhf{ /fu å]ifdf vr{ ub}{g . o;/L vr{ gePsf] pmhf{
lgliqmo klg x'g ;Sb}g lsgeg] zlQm ;lqmo 5 . lgisfdsdL{n] To:tf] pmhf{ k/dfTdfdf ;dk{0f
u5{ To;}n] p;sf] kmn k/dfTdfsf] xftdf x'G5 . h'g If0f /fu / å]if /xFb}g, ToxL If0f JolQmsf]
hLjg k/dfTdfsf] r/0fdf nLg x'G5 . of] k/dfTdfdf ;dlk{t hLjg g} lgisfd sd{of]u xf] . o:tf]
JolQm a8f] ;'vsf ;fy aGwgaf6 d'Qm x'G5 . of] kfs]sf] kmn j[Ifaf6 em/] h:tf] x'G5, hxfF j[If,
kmn, kftdf s'g} rf]6 x'Fb}g / kmn ;':jfb' x'G5 .
>Ls[i0f eGg'x'G5– x] dxfafx' Û ltdL /fu / å]if/lxt eP/ sd{ u/ . To;f] u/]df Ps lbg
ltdL ;'vb ¿kdf ;'s]sf] kft of kl/kSj kmn ?vaf6 5'6]em}+“ aGwgaf6 d'Qm x'g] 5f} . /fu / å]if
b'j} b'v xf] eg]/ hfGof] eg] dfq JolQm To;af6 ;'vb ¿kdf aflx/ cfpg ;S5 . lgisfd sd{of]uL
efu]/ sxLF hfg' kb}{g . h'g sf/0fn] efUg rfx]sf] xf] To;sf] /fu / å]if 5f]8] dfq k'U5 . wgdf /fu
jf å]if geP wg 5f]8]/ efUg' g} kb}{g . lgisfd sd{of]uL cToGt zflGtk"j{s, r'krfk ;'vb
cj:yfdf aGwgaf6 d'Qm x'G5 . /fu / å]ifaf6 d'Qm x'g] lalQs} hLjg pmhf{ csf/0f ;lqmo x'G5 /
o:tf] pmhf{ cwd{sf nflu ;lqmo x'g ;Sb}g . Tof] pmhf{ clgjfo{ ¿kn] wd{, dËn / >]osf nflu
x'g] 5 . o:tf] JolQmsf] hLjg wfld{s s[To aG5 lsgeg] Tof] pmhf{ k/dfTdfdf ;dlk{t x'G5 .
;fª\Voof]uf} k[yUafnfM k|jblGt g kl08tfM .
PsdKofl:ytM ;Dou'eof]lj{Gbt] kmnd\ ..$..
pko'Qm ;Gof; / sd{of]unfO{ d"v{x¿ k[ys\–k[ys\ kmn lbg]jfnf eGb5g\ t/ 1fgLx¿ lognfO{
leGg b]Vb}gg\ lsgeg] oL b'O{dWo] Pp6f dfu{df dfq ;Dos\ k|sf/n] l:yt k'?if b'j} dfu{af6 k/dfTdf
k|fKt x'G5g\ ..
o; hut\sf] ;f/f leGgtf jf km/skg d"v{x¿sf] ;f]r dfq xf] . sd{;GGof; jf lgisfd sd{
b'j}af6 Pp6} wfd k|fKt x'G5 . 1fgLhg oL b'j}sf] uGtJo Pp6} xf] eg]/ hfGb5g\ . dfu{ cg]s 5g\
t/ lbJowfd jf k/d;Qf Pp6} dfq 5 . h'g;'s} dfu{af6 k|:yfg u/] klg ;Tosf] vf]hsf] cfsfª\Iff
5 eg] / cfgGb k|fKt ug]{ p2]Zo 5 eg] hxfFaf6 lxF8] klg ToxLF k'luG5 hxfF ;To / cfgGb l:yt
5g\ .

nf]suLtf– 184
cWofo–%
>Ls[i0fn] b'O{j6f dfu{ atfpg' ePsf] 5 tLdWo] klxnf] dfu{ sd{sf] Tofu xf] / csf]{ dfu{
kmnfsfª\Iffsf] Tofu xf] . oL b'j} dfu{ sNof0fsf/L 5g\ t/ oLdWo] bf];|f] dfu{ ;/n / ;'ud 5 . /fu
/ å]ifaf6 d'Qm JolQm bf];|f] dfu{af6 ;lhn} kf/ x'G5 . To;}n] >Ls[i0f eGg'x'G5– d"v{x¿n] dfq oL
b'j} dfu{nfO{ ljk/Lt 7fG5g\ . t/ 1fgLx¿ eg] oL b'j} dfu{df leGgtf b]Vb}gg\, cyf{t\ b'j} dfu{ >]i7
7fGb5g\ . 1fgLx¿ b'j} dfu{nfO{ Pp6} dfGb5g\ . ch{'gnfO{ sd{;GGof; t a]sf/ /x]5≤ To;}n] lgisfd
sd{tkm{af6 g} kf/ x'g ;lsG5 eGg] nfUg ;S5 . x'g t ch{'g cem} 9'Ss dgl:yltdf 5}gg\ t}klg
ch{'gnfO{ sxL+ Pp6f dfq af6f] l7s /x]5 eGg] gnfuf];\ eg]/ >Ls[i0f eGg'x'G5– d"v{x¿ g} oL b'O{
dfu{nfO{ cnu cnu dfG5g\ ha ls 1fgLx¿ t b'j} dfu{nfO{ Pp6} dfGb5g\ . oL b'j}dWo] Pp6f
dfu{df dfq ;Dos\ k|sf/n] l:yt k'?if k/dfTdfdf k|fKt x'G5 .
oT;fª\Vo}M k|fKot] :yfg+ tBf]u}/lk uDot] .
Ps+ ;fª\Vo+ r of]u+ r oM kZolt ; kZolt ..%..
;fª\Voof]uLx¿n] h'g lbJo:yfg k|fKt ub{5g\, ToxL :yfg lgisfd sd{of]uLn] klg k|fKt ug{
;S5g\ . oL b'j} of]ux¿nfO{ h;n] Pp6} b]Vb5 Tof] g} jf:tljs ›i6f xf] ..
b]Vg t xfdL ;a}n] b]V5f}“ t/ w]/} sd JolQmn] dfq oyfy{ b]Vg ;S5g\ . h] xfdL b]V5f“}+ Tof]
ToxL x'Fb}g a? xfdL ToxL b]V5f}+“ h'g xfdL x]g{ rfxG5f“}+ . xfd|f] b[li6n] bz{gnfO{ ljs[t u5{ . xfd|f
cfFvfn] b[Zo x]g]{ dfq xf]Og To;nfO{ lgld{t klg u5{g\ . hLjgdf xfdL rf/}lt/ ljgf JofVofsf] s]xL
cg'ej ug{ ;Sb}gf}+ / JofVof ul/Psf] cg'ej ljs[t cg'ej x'G5 . xfdL h] x]5f}{+ To;df xfdL klg
;lDdlnt x'G5f}+ / ljs[lt l;lh{G5 . >Ls[i0f j:t' h] h:tf] 5, ToxL ¿kdf h:tfsf] To:t} ljgf
JofVof b]Vg ;Sg] JolQmnfO{ 1fgL eGg'x'G5 . lgisfd sd{ of sd{;GGof;n] Pp6} k/dl:ylt k|fKt
x'G5 . h;sf] b[li6 bz{gdf afwf aGb}g, h;sf] ljrf/ oyfy{df cf/f]lkt x'Fb}g / hf] cfkm"nfO{ z"Go
eP/ x]b{5g\ Tof] lglj{rf/sf] l:ylt xf] . oL b'j} dfu{ ljk/Lt xf]Ogg\ t/ lognfO{ c1fgLn] dfq
ljk/Lt b]V5 . ;+;f/df h] ljk/Lt b]lvG5 Tof] c1fgsf sf/0fn] ePsf] xf] . To;y{ >Ls[i0f
eGg'x'G5– ;fª\Voof]uL tyf lgisfd sd{of]uL b'j}n] Tof] lbJo :yfg k|fKt ub{5g\ .
cFWof/f]–k|sfz, hGd–d[To'df lj/f]w 5}g lsgeg] hGd klg ToxL xf] hf] d[To' xf] / cFWof/f] klg
ToxL xf] hf] k|sfz xf] t/ cxª\sf/ gePsf] JolQmn] dfq o:tf] b]Vg ;S5 . xfdLleq ljrf/sf] å}t
lj;lh{t ePkl5 dfq olt ulx/fOdf b]Vg ;lsG5 . xfdL t s]jn ljrf/sf] cfwf/df dfq x]b{5f}+ .
kmqm]sf] km"n b]Vg] lalQs} xfdL km"n dfq xf]Og To;sf] ;'Gb/tf klg b]Vb5f} . km"n ;'Gb/ nfUg'
ljrf/ xf] . bz{g t ta x'G5 ha km"nsf] ;fd'Gg] pleP/ JolQm lglj{rf/ x'G5 clg dfq k"mnnfO{
hfGg ;S5 . gq t k"mnsf af/]df hfg]sf] s'/f ;'g]sf] cfwf/df bf]xf]¥ofpg' dfq x'G5 .
hLjgdf lglj{rf/ x'g ;Sg]nfO{ lj/f]wL dfu{ klg Pp6} nfUg yfN5 . oL dfu{ k/:k/df lj/f]wL
nfu] klg oL b'j} dfu{ ljk/Lt / lj/f]wL xf]Ogg\ . h;n] kmnfsfª\IffnfO{ 5f]8\5 p;sf nflu sd{
clego / v]neGbf Hofbf x'Fb}g lsgeg] xfdL sd{af6 kLl8t x'Fb}gf“}+ kmnfsfª\Iffaf6 dfq kLl8t
x'G5f“}+ . ck]Iff/lxt sd{n] cfgGbsf] åf/ vf]Nb5 . ck]Iff/lxt sd{ ubf{ ToxLF clGtd kmn kfOG5 h'g
sd{ 5f]8\g] JolQmn] k|fKt ub{5 clg czflGtsf] sf/0f afFsL g} /xFb}g . ldYof1fg c1fgeGbf
vt/gfs x'G5 . c1fgLn] d hflGbgF eg]/ cg'ej u¥of] eg] hfGg] ;Defjgf /xG5 t/ ldYof1fgL d
hfGb5' eGg] e|ddf x'G5 . ha;Dd ldYof1fg ;dfKt x'Fb}g ta;Dd ;Dos\ 1fg k|fKt xF'b}g . >Ls[i0f
eGg'x'G5– k/:k/ lj/f]wL b'O{ tŒjdf h;n] ;dfgtf jf PsTj b]Vb5 To;n] l7s b]Vb5 . oL b'O{
lj/f]wsf lar PsTj b]Vg ;Sg' ulx/f] ;"Idb[li6 xf] .

nf]suLtf– 185
cWofo–%
oyfy{df cfsfz–k[YjL, hGd–d[To' klg b'O{ xf]Ogg\ . cfsfzn] k[YjLnfO{ rf/}lt/af6 3]/]sf] 5 .
j}1flgs eG5g\– k[YjLn] klg Zjf; lnG5, To:t} rG›–tf/f klg b}lgs hGdG5g\ / d5{g\ . xfdLn]
vfPsf] cGgsf] /;af6 r]tgf aG5 . df6f] / r]tgf klg cnu xf]Ogg\ lsgeg] df6f] klg xfdLleq
uP/ r}tGo x'G5 . xfd|f] z/L/ klg df6f]eGbf a9L 5}g≤ To;}n] d[To'kl5 df6f] df6}df ljnLg x'G5 .
kbfy{ / r]tgf klg cnu xf]Ogg\ . c1fgL ;a} s'/fnfO{ å}t / 1fgL cå}t b]Vb5g\ . 1fgL b'O{df Ps
b]V5g\ / c1fgL Psdf klg km/s b]Vb5g\ . >Ls[i0f eGg'x'G5– h;n] oL b'O{nfO{ Ps b]Vb5g\ pg}n]
sd{ ;GGof; / lgisfd sd{of]u b'j}nfO{ Pp6} hfGb5g\ .
;GGof;:t' dxfafxf] b'MvdfKt'dof]utM .
of]uo'Qmf] d'lga|{Xd glr/]0fflwuR5lt ..^..
x] dxfafx' Û lgisfd sd{of]u gu/L s]jn dg, OlGb|o / z/L/åf/f x'g] sd{x¿sf] dfq kl/Tofu
u/]/ sf]xL klg ;'vL x'bF }g . lgisfd sd{of]uljgf ;Gof; cyf{t\ dg, OlG›o / z/L/åf/f x'g] ;a}
sd{x¿df stf{kg TofUg sl7g x'G5 / eujt\:j¿ksf] dgg ug]{jfnf sd{of]uL k/a|Xd k/dfTdfnfO{
zL3| k|fKt ub{5 ..
>Ls[i0f eGg'x'G5– oL b'j} dfu{ sd{Tofu -;GGof;_ / lgisfd sd{of]uaf6 ;fwsx¿ Ps}
:yfgdf k'Ub5g\ . ch{'gsf dgdf nfUg ;S5 ls To;f] eP lgisfd sd{ Tofu]/ ;GGof; g} lng'
pko'Qm xf]nf Û ch{'g sd{ 5f]8]/ efUg rfxG5g\ . To;}n] t uLtfsf] ;+jfb ;Dej eof] . ch{'gsf]
dgdf k¥of] xf]nf ls s[i0f klg d]/f] rfxgfcg'¿k g} s'/f ub}{ x'g'x'G5 . olb sd{nfO{ Tofu]/ klg
ToxLF k'luG5 eg] Joy{df o'4sf] emGem6 lsg lng' eGg] pgnfO{ nfu]sf] x'g'k5{ . pgnfO{ s[i0fsf]
egfOdf cfkm"n] rfx] adf]lhdsf] ;'emfj k|fKt ePsf] k|tLt ePsf] x'g'k5{ t/ >Ls[i0f eGg'x'G5–
ha;Dd cfsfª\Iff 5'6\b}g / sd{df lgisfd efj k|fKt x'Fb}g, ta;Dd sd{;GGof; jf lgisfd
sd{of]usf] s]xL cy{ x'Fb}g . pxfFn] ch{'gdf k'gM b'lawf v8f ul/lbg'eof] . cfsfª\Iff 5f]8]/ sd{sf]
cEof; gu?Gh]n sd{ klg 5'6\g ;Sb}g . h;n] cfsfª\Iff 5f]8\g ;Sb}g To;n] sd{ klg 5f]8\g
;Sb}g . cfsfª\Iff g5f]8L sd{ 5f]8]/ efUof] eg] sd{ t 5'6\5 t/ cfsfª\Iff 5'6\b}g .
Pp6f rf]/nfO{ ck/fw sd{ u/]afkt ;dft]/ h]ndf xflnof] eg] p;sf] rf]/L ug]{ sd{ t
5'6\5, k'gM rf]/L ug{ ;Sb}g t/ p;sf] rf]/ x'g] cfsfª\Iff 5'6\b}g . ha;Dd cfsfª\Iff 5'6\b}g
ta;Dd rf]/L 5'6\g ;Sb}g . To:t} sd{;GGof;L sd{ t 5f]8\5 t/ ha;Dd p;leqsf] nf]e, jf;gf,
sfdgf 5'6\b}g ta;Dd p;sf] sd{;GGof; kmlnt g} x'g ;Sb}g . o;k|sf/sf ;GGof;Lsf] kl/l:ylt
ablnP klg dgl:ylt ablnFb}g . >Ls[i0f eGg'x'G5– h;n] h:tf] kl/l:yltdf klg dgl:ylt abNg
;S5 To;n] o'4af6 efu]/ hfg'kg]{ cfjZostf g} /xFb}g . d"n s'/f t dgl:ylt abNg' xf] . JolQm
olb jf;gf, cfsfª\Iff lnP/ lxdfnodf uP klg s]xL km/s kb}{g, :yfg dfq kl/jt{g x'G5 t/
dgl:ylt ablnFb}g / JolQm pxL /xG5 . >Ls[i0f ch{'gnfO{ eGg'x'G5– sd{ 5f]8]/ efUg' t ;lhnf] 5
t/ cfsfª\Iff lt/f]lxt ePsf] 5}g eg] sd{ 5f]8]/ klg s]xL pknlAw x'Fb}g . To:t} lgisfd sd{sf]
cEof; ;kmn ePsf] 5}g eg] klg sd{ 5f]8\g'sf] s]xL cy{ 5}g . klxnf ltdL lgisfd sd{sf] cEof;
u/, o;df ;kmn eof} eg] efu]/ sxLF hfg'kb}{g . olb lgisfd sd{sf] ;fwgf ;kmn eof] eg]
alxd{'vL JolQm sd{ ul//xG5 / sd{af6 efUb}g, s]jn kmn k/dfTdfdf ;dlk{t u5{ .
s[i0f k"/f ;do ch{'gsf] dgf]lj1fgsf] cWoog ub}{ x'g'x'G5≤ of] u'?sf] k/d s[kf xf] .
jf:tjdf ch{'g s[i0fnfO{ s]jn efUg rfx]sf] s'/fsf] ;fIfL dfq agfpg rfxG5g\ . ch{'g sfo/tfsf
sf/0f o'4af6 knfog ePsf xf]Ogg\ a? kl/l:ylt cg';f/ zf:q;Ddt gLltsf] cg';/0f ub}{ lx+;f

nf]suLtf– 186
cWofo–%
jf o'4af6 efu]sf x'g\ eGg] egfO pgL s[i0fsf] d'vaf6 ;'Gg rfxG5g\ . ch{'gsf] o'4af6 knfog x'g]
ts{nfO{ s[i0fn] pko'Qm lg0f{o xf] elglbg'xf];\ eGg] pgsf] rfxgf 5 . ch{'g d}n] t sd{Tofu
ul/lbPF≤ s'g} ck/fw u/]sf] 5}g . olb s'g} uNtL 5 eg] s[i0fnfO{ ;f]w eGg] b]vfpg rfxG5g\ t/
ch{'gn] h;nfO{ ;fIfL /fVg rfxG5g\ To:tf k/dk'?ifsf] 5gs eg] pgn] kfpg ;s]sf 5}gg\ .
o'4af6 knfog x'g vf]Hg] ch{'gsf] ;fIfL >Ls[i0f x'g ;Dej 5}g .
>Ls[i0f ch{'gnfO{ knfog x'g glbO{ pgsf] ljrf/df ¿kfGt/0f u/]/ gofF JolQmTj t lbg
;Sg'x'G5 t/ ch{'gsf sdhf]/Lx¿sf] cf8 aGg ;Sg'x'Gg . >Ls[i0f ha ha sd{;GGof;sf s'/f
ug{'x'G5 ta ch{'g k|km'lNnt x'G5g\ . s[i0f ch{'gsf] knfog / unt egfOdf ;xf/f aGg'x'Gg .
>Ls[i0f eGg'x'G5– ha;Dd ltdL lgisfdsdL{ aGb}gf} ta;Dd efu]/ b'vL dfq x'g] 5f} . lgisfd sd{
cToGt ;/n 5 t/ Tof] ch{'gnfO{ sl7g nflu/x]sf] 5 . ch{'gnfO{ ;/n nfu]sf] sd{Tofu jf sd{
;GGof;nfO{ >Ls[i0fn] sl7g eGg'x'G5 . olb cfkmGtafx]s c¿ sf]xL o'4df ;+nUg ePsf eP
;/ntfk"j{s pgL o'4 ug{ / zq'nfO{ luF8\g klg tof/ x'Gy] . pgsf] dgdf lx+;fk|lt s'g} c8\rg
lyPg . pgL t s]jn cfkmGtx¿ g} o'4df ;fd]n ePsfn] dfq lrlGtt ePsf x'g\ . To;}n] >Ls[i0fn]
ch{'gsf] dgsf s'/f a'em]/ eGg'eof]– lgisfd sd{sf] cEof;, ;fwgf gu/L ;GGof; x'g ;Sb}g .
To;}n] ltdL kmnsf] cfsfª\Iff g/fvL lglj{sNk eP/ o'4 u/ .
sd{;GGof;sf] aflx/L cy{ t sd{sf] Tofu g} xf] t/ leqL cy{ stf{kgsf] Tofu xf] . sd{
5'6\g]lalQs} stf{ :jtM 5'6\5 . JolQmn] cfkm"nfO{ z"Go kfpg]lalQs} stf{ 5'6\5 . jf:tjdf xfdL
leqsf] c1ft zlQmn] g} ;a} rnfPsf] x'G5 . lgoltnfO{ dfGg] xf] eg] klg xfdL stf{ x“'b}gf}+“ lsgeg]
xfd|f] ;Dk"0f{ afu8f]/ g} k/dfTdfsf] xftdf x'G5 . xfdL hlt leq uP/ cfTdfdf l:yt x'G5f“}, ToxfF
;a} s'/f k/dfTdfsf] xftaf6 ;~rfng ePsf] kfp“5f“} . lgisfd sd{df sd{ / stf{ 5f]8\g'kb}{g s]jn
sd{kmnsf] cfsfª\Iffdfq 5f]8\g'k5{ . sd{sf] kmn 5f]8\g] lalQs} stf{ aRb}g / sd{ v]n aGg k'U5 .
of]uo'Qmf] ljz'4fTdf ljlhtfTdf lht]lG›oM .
;j{e"tfTde"tfTdf s'j{Gglk g lnKot] ..&..
h;sf] dg cfˆgf] jzdf 5, hf] lht]lG›o Pjd\ ljz'4 cGt:s/0fjfnf 5 Pjd\ ;Dk"0f{
k|f0fLx¿sf] cfTdf¿k k/dfTdf g} h;sf] cfTdf 5, o:tf] sd{of]uL ;a} sd{ u/]/ klg sd{df lnKt
x'bF }g ..
;fdfGotof xfdLnfO{ z/L/ g} cfk""m xF' eGg] nfU5, z/L/af6 cfkm" leGg ePsf] yfxf x'Fb}g .
To;}n] xfdL z/L/sf] jzdf x'G5f“} lsgeg] xfdL t cfkm"nfO{ z/L/ dfg]/ g} afFR5f}+“ . xfd|f] z/L/eGbf
c¿ klg s]xL xfdLleq 5 eGg] vf]h g} ub}{gf}+“ . xfd|f] afXo hut\ t z/L/nfO{ cfkm" dfg]/ klg sfd
rNg ;S5 t/ oyfy{df k/dfTdfsf] vf]h z/L/af6 ;Dej 5}g . z/L/af6 cfTdf¿kL cd[t vf]h
u/]/ Tof] k|e'sf] dlGb/df k'Ug ;lsFb}g . h;nfO{ d z/L/eGbf leGg x'F eGg] hfgsf/L x'G5, p;n]
z/L/nfO{ jzdf ul//xg'kb}{g, z/L/ cfkm“}+ jzdf x'G5 . d z/L/eGbf leGg / z/L/nfO{ cltqmd0f
ug]{jfnf x'F eGg] af]w x'g' cfk"mnfO{ hfGg' xf] cyf{t\ z/L/sf] :jfdL x'g] va/ xf] . :jod\nfO{ d
z/L/eGbf leGg x'F eGg] af]w x'g] lalQs} z/L/ cg'zf;gdf /xg yfN5 .
h;nfO{ cfkm" z/L/eGbf leGg x'F eGg] cg'ej x'G5, p;sf] z/L/ jzdf x'G5 . s'g} klg
lrhnfO{ jzdf /fVgsf nflu To;sf] 1fg x'g'kb{5 . 1fgn] dfq z/L/ jf dg lgolGqt x'G5 .
xfdLn] z/L/eGbf cTo'Qd j:t' cfkm"leq vf]Hg ;Sof}+“ eg] dfq z/L/ jzdf cfpg ;S5 lsgeg]
cTo'Qd j:t';dIf lgs[i6 j:t' cfkm}+ g} em'Sb5, em'sfpg} kb}{g . h;nfO{ ha/h:tL em'sfOPsf] 5

nf]suLtf– 187
cWofo–%
To;n] Ps g Ps lbg abnf lnP/} 5f8\5 . z/L/nfO{ bdgn], t'R5 ;fwgfn] jf ;tfP/ b'v lbgfn]
cfˆgf] lgoGq0fdf Nofpg ;lsFb}g lsgeg] z/L/nfO{ b'v lbg] jf ;tfpg] sfo{ klg z/L/åf/f g}
x'G5 . o;af6 z/L/ sdhf]/ x'g ;S5 t/ lgoGq0fdf eg] cfpFb}g . slxn]sfxLF lga{ntf jf
sdhf]/Lsf sf/0f z/L/ jzdf ePsf] wf]sf x'g ;S5 . z/L/nfO{ ;tfP/ jf ef]hg glbP/ jzdf
cfpF5 eGg' e|flGt dfq xf] . o:tf] ugf{n] z/L/ sdhf]/ x'G5 t/ lgoGq0fdf cfpFb}g . z/L/ jzdf
x'gsf nflu cfTdf ;an x'g'k5{ . cfTdf ;an x'g]lalQs} z/L/ :jtM jzdf x'G5 .
b'i6 hg h;sf] dgsf ulx/fOdf lx+;f n's]sf] x'G5, pgLx¿ c¿sf] lx+;f ug{ zf/Ll/s
¿kdf c;dy{ 5g\ eg] ltgLx¿ cGttM cfkm"dfly g} lx+;f ;'? u5{g\ . cfTdlx+;fnfO{ xfdL tk:of
7fG5f}+ h'g unt xf] . cfTdlx+;f tk:of xf]Og≤ cfTd–lx+;f t ljlIfKttfsf] kl/0ffd xf] . cfkm"nfO{
lx+;f ug]{ JolQm c¿k|lt slxNo} clx+;|s aGg} ;Sb}gg\ . hLjgsf] ;f/f ofqf :jod\af6 ;'? x'G5 .
s[i0fsf] z/L/ jzdf ug{'sf] cfzo b'vL aGg' jf cfTdlx+;|s aGg' eGg] sbflk xf]Og . s[i0f t
z/L/nfO{ Hofb} k|]d ug]{ JolQmdWo] Ps x'g'x'G5 . z/L/;Fu eoeLt ToxL JolQm x'g ;S5 h;sf]
cfTdf sdhf]/ 5 . h;sf] cGt:s/0f ;an 5 p;sf] cfTdf klg ;an x'G5 . cGt:s/0f hlt
cz'4 x'Fb} hfG5 Tolt g} cfTdf lga{n x'G5 . cz'l4n] cfTdfnfO{ lga{n agfpF5 . r]tgfsf] kljqtfn]
cfTdf z'4 x'G5 . xfdL ha s'g} ckljq Pjd\ cg}lts sfd u5f}{+ Toltv]/ cfTdf lga{n x'G5 .
rf]/Lsf] ljrf/ ubf{ leqsf] zlQm lga{n x'G5 / ;]jf jf bfg ug]{ s'/f ;f]Rg]lalQs} leqsf] zlQm
alnof] x'G5 . dfUgfn] zlQm sdhf]/ x'G5 / lbgfn] zlQm ;an x'G5 . ;an / lga{n x'gdf z'l4 /
cz'l4 g} dfkb08 x'G5 . dg lga{n x'g yfNof] eg] hfGg'k5{ ls sxL+ st} cz'l4 eO/x]sf] 5 . ha
leq k|f0f ;an x'G5 ta leq s'g} z'l4sfo{ z'ef/De ePsf] 5 eGg] hfGg'k5{ .
To;}n] >Ls[i0f eGg'x'G5– cGt:s/0f cz'4 ePsf JolQmx¿ ;'vsf nflu csf]{ JolQmdf lge{/
x'G5g\ . c¿df lge{/tf kfk / cz'l4 xf] . cfˆgf] ;'vsf nflu c¿df lge{/ /xg' rfx] tL kltkTgL
g} lsg gxf]pmg\ kfk / cz'l4 xf] . leIff kfq lnP/ c¿sf 3/df plePdf cfTdf cz'4 x'G5 . cem
af/Daf/ Tof] s[To bf]xf]¥ofOof] eg] t cGt:s/0fsf] cfjfh g} aGb x'G5 . rf]/n] klg klxnf] k6s
rf]/L ug{'cl3 cGt:s/0fsf] cfjfh ;'G5 . af/Daf/ ToxL s[To bf]xf]¥ofpFbf eg] cfjfh ;'lgg 5f8\5 .
xfdL ;a}n] ha hLjgdf gofF sfo{sf] z'ef/De ug{ yfN5f}+ To;a]nf cfTdfsf] cfjfh :ki6 ;'lgG5
t/ af/Daf/ ToxL s[To eO/Xof] eg] cfjfh ;'lgg 5f]8\5 clg cz'l4 klg z'4 nfUg yfN5 .
sd{sf] z'ef/De ug{'cl3 xfd|f] dg ;an eof] eg] Tof] cfTdfsf] kIfdf u/]sf] sfo{ x'G5 t/
sd{ ubf{ xfdL leq lga{ntf pAHof] eg] Tof] sfo{ cfTdfsf] ljkIfdf 5 eGg] a'‰g'k5{ . c¿df ePsf]
cToGt ;"Id lge{/tf jf ;'v klg kfk xf] / To;n] cfkm"df lga{ntf pTkGg u5{ . ;'vsf nflu
k/lge{/ gx'g] JolQmsf] dfq cGt:s/0f z'4 x'G5 . cz'l4 k}bf x'g] åf/ sfdgf, jf;gf, cfsfª\Iff
cflb x'g\ . jf;gfu|:t OR5fn] el/Psf] dg sdhf]/, cz'4 / b'vL eP/ cGwsf/df 8'A5 . OR5f k"/f
ePdf ;'v ldNb}g / k"/f gePdf klg b'v g} k|fKt x'G5 . b'v cGwsf/¿kL w'jfF xf] . hxfF b'v x'Fb}g,
ToxfF k|f0fsf] Hof]lt w'jfFaf6 d'Qm eO{ pHHjn eP/ hNb5 . jf;gfsf] åf/af6 vf]h ug]{ JolQmsf]
cGt:s/0f z'4 x'Fb}g .
>Ls[i0f eGg'x'G5– z/L/ cfˆgf] jzdf x''g], cGt:s/0f z'4 x''g], cfTdf kljq x'g] JolQm
h;nfO{ k|e';Fu cfˆgf] cGof]Gofl>t ;DaGwsf] hfgsf/L x'G5 p;sf] lj/f6\;Fu tTIf0f PsfTdstf
:yflkt x'G5 . kljqtfdf ;a} afwfx¿ x6\5g\ / v'Nnf cfsfz;Fu ldng x'G5 . ckljqtfsf]
kvf{nn] xfdL ;a}nfO{ k/dfTdf;Fu cnu u/]sf] 5 . xfd|f] jf;gfsf] kvf{nn] xfdLnfO{ g} ckljq

nf]suLtf– 188
cWofo–%
¿kdf leq aGb u/]sf] 5 . ha Tof] ckljq jf;gf¿kL kvf{n elTsG5 tTsfn k|e' / JolQmlar
Psfsf/ x'G5 .
z/L/ / d cnu xf“} eg]/ hfGg] JolQmn] dfq k/dfTdf / d Ps} xf}+ eg]/ hfGb5 . To;}n]
k/dfTdf;Fu PsfTdtfsf nflu z/L/eGbf kf/ p7\g' clgjfo{ x'G5 . >Ls[i0f eGg'x'G5– h;sf] z/L/
cfˆgf] jzdf 5, h;sf] cGt:s/0f z'4 5 Pjd\ cfTdf kljq 5 To:tf] JolQm sd{n] lnKt x'Fb}g ;fy}
o;k|sf/sf JolQmn] h] u/] klg sd{ p;;Fu 6fFl;b}g . o; egfOaf6 w]/}nfO{ h] klg ug{ cyf{t\
rf]/L, a]OdfgL / xTof ug{ klg 5'6 ePsf] unt wf/0ff k}bf ePsf] 5 t/ o:tf s's[To ug]{ JolQm
oxfF;Dd k'Ug} ;Sb}gg\ / hf] oxfF;Dd k'u]sf] 5 To;af6 o;k|sf/sf s's[To x'g} ;Sb}gg\ . o:tf
JolQmdf s'g} g}lts aGwg x'Fb}g lsgeg] g}lts aGwgdf afFlwPsf] JolQmdf cg}lts aGwg klg
/xG5 . gLltdf kf]Vt JolQmsf] leq cgLlt jf s'gLlt Pjd\ kmf]xf]/ klg x'G5 . To:tf JolQmsf]
cGt:s/0f z'4 x'g] k|Zg g} p7\b}g .
h] u/] klg sd{aGwg x'Fb}g eGg'cl3 z/L/dfly ljho kfpg'kg]{ klxnf] ;t{ xf] . cGt:s/0f
z'4 x'g'kg]{ bf];|f] ;t{ xf] / k/dfTdf;Fu cfˆgf] cGof]Gofl>t jf ce]B ;DaGw x'g'kg{] t];|f] ;t{ xf] .
oL tLg ;t{ k"/f ug]{ JolQmn] ljgf;t{ h] u/] klg To:tf] JolQmdf sd{sf] n]k z]if /xFb}g . o:tf
JolQmn] t h] u5{g\ tL ;a} k/dfTdfsf s[To x'G5g\ . k/dfTdfsf] s[Todf s'g} gLlt, wd{sf] aGwg g}
x'Fb}g . h;sf] cl:dtf g} z]if 5}g p;af6 s'g} uNtL x'g} ;Sb}g . o:tf] JolQmn] h] u5{, Tof] ;xL /
k/d x'G5 . lh;; / df]xDdbn] s[i0fsf] h:tf] jQmJo lbg ;Sg'ePg . uLtf k9\g] JolQmnfO{ s'/fg /
afOan lkmSsf nfUg ;S5 . afOansf] 6]g sdfG8d]G6\; wd{sf] g}lts cfwf/ xf] hf] uLtfsf] cufl8
lkmSsf 5 . >Ls[i0fn] ;+jfb ug{'ePsf] JolQmsf] t'ngfdf lh;; / df]xDdb c;Eo / c;+:s[t ;dfh
/ JolQmx¿;Fu af]Nb} x'g'x'GYof] . >Ls[i0f Pp6f ;DefJo r]tg JolQm;Fu ;+jfb ub}{ x'g'x'G5 hf]
;';+:s[t / ;Eo ;dfhsf ljlzi6 k|ltef ;DkGg JolQm x'g\ .
>Ls[i0fsf] h:tf] jQmJo t /fdn] klg lbg] lxDdt ug{'ePg . /fd klg lh;; / df]xDdbsf]
efiffdf af]Ng'x'G5 . dof{bf k'?iff]Qd ePsfn] dof{bfsf] s'/f ug{'x'G5 . /fd klg s[i0fsf] egfOaf6
cfZro{rlst x'g'x'GYof] xf]nf . /fd g}lts lrGtgsf k/fsfi7f x'g'x'G5 t/ wd{ ToxL“af6 ;''? x'G5
hxfF gLlt ;dfKt x'G5 . wd{ cufl8sf] ofqf xf], hxfF ;f/f lgodx¿ ;dfKt x'G5g\ . gLlt, lgod
;'Gb/ x'g ;S5g\ t/ lgod lgod g} xf] . dof{bf ;'Gb/ x'g ;S5 t/ dof{bf dof{bf dfq xf] . oL ;a}
;'gsf kvf{n x'g\, hf] ;'Gb/ x'G5g\ . t/ kvf{n eg] kvf{n g} xf] . >Ls[i0f t kvf{n / aGwgaf6
d'Qm, k/dd'lQmsf] s'/f ub}{ x'g'x'G5 . >Ls[i0f eGb} x'g'x'G5– ltdL oL ;t{ k"/f u/ ta dfq ltdL h]
u/] klg d'Qm x'g] 5f} . o; jQmJosf dfWodaf6 >Ls[i0fn] ;+;f/nfO{ g} ;jf]{Rr dfu{bz{g u/fpg'
ePsf] 5 . k[YjLdf s;}n] klg o; k|sf/sf] ;jf]{Rr dfu{ b]vfPsf 5}gg\ .
g}j lsl~rTs/f]dLlt o'Qmf] dGo]t tŒjljt\ .
kZo~>[0jG:k[zl~h3|GgZgGuR5G:jk~Zj;g\ ..*..
lbJo r]tgfn] o'Qm dflg;n] x]bf{, ;'Gbf, 5'bF f, ;'£F bf, vfFbf, lxF8\bf, ;'Tbf / ;f; km]bf{ klg oL
;a} sfd d}n] ul//x]sf] 5}g eGg] ljrf/ ul//x]sf] x'G5 ..
k|nklGj;[hGu[X0fGg'lGdiflGgldifGglk .
OlG›of0fLlG›ofy]{if' jt{Gt Olt wf/og\ ..(..

nf]suLtf– 189
cWofo–%
o;/L g} 1fgLhg s'/fsfgL ubf{, dnd"q Tofu ubf{, j:t' u|x0f ubf{, cfFvf p3fbf{ / lrDnFbf
klg ef}lts OlG›ox¿ ef]u jf ljifo t[lKtdf nflu/x] klg oL ;a} sfd d}n] ul//x]sf] 5}g≤ d ;a}af6
cnu 5' eGg] wf/0ff /fV5g\ ..
tŒjj]Qf k'?if sd{ ubf{ ub}{ klg cfkm" To;af6 cnu ePsf] 7fGb5 . OlG›ox¿ cfˆgf]
:jefjsf sf/0f ablnG5g\ . pgLx¿ OlG›osf] kl/jt{g jf ablng] k|lqmofnfO{ cfˆgf] sd{ dfGb}gg\ .
pgLx¿ cfkm" stf{ x'Fb}gg\ a? OlG›ox¿sf] sd{nfO{ hfGg]jfnf ;fIfL x'G5g\ . >Ls[i0f eGg'x'G5–
tŒjj]Qfx¿ k|f0fsf] ulx/fOdf n's]sf] hLjgsf] cl:tŒj Pp6} 5 eGg] dfGb5g\ . xfdL ;fwf/0ftof
k~rtŒjsf] s'/f u5f}{+– k[YjL, hn, clUg, jfo' / cfsfz . lj1fgn] !)* tŒjsf] s'/f u5{ t/ clxn]
lj1fgnfO{ klg !)* tŒj xf]Ogg\, a? oL ;a} tŒj Pp6} tŒjsf ljljw ¿k x'g\ eGg] nfUg yfn]sf]
5 . Tof] Ps tŒjnfO{ lj1fg ljB't\ eGb5 . >Ls[i0f To;nfO{ ljB't\ xf]Og r]tgf eGg'x'G5 . ;fob
lj1fgn] klg rfF8} Tof] tŒj r]tgf g} xf] eg]/ :jLsf/ ug]{ 5 . aflx/af6 x]bf{ cgGt tŒj b]vf
kb{5g\ t/ ha tŒjdf lj1fg k|j]z u5{ ta ;a} tŒj Pp6} tŒjsf ¿k x'g\ eGg] lgSof]{ndf k'U5 .
h:tf] ls ;'gsf uxgfx¿ cnu–cnu eP klg ;f/df ;a} ;'g dfq xf] . To:t} clxn] lj1fg s]
:jLsf/ u5{ eg] Tof] tŒj ljB't\ pmhf{ xf] . kfgL, 9'Ëf / sf]Onfdf klg pxL pmhf{ 5 . xL/f klg
sf]Onfs} ljsl;t ¿k xf] . nfvf}+ jif{ hldgd'lg udL{df blaP/ g} sf]Onf xL/fdf ¿kfGtl/t ePsf]
xf] .
grfxFbf grfxFb} klg ;f/f tŒj Ps x'g\ eGg] wd{sf 3f]if0ff;Fu lj1fg la:tf/} ;xdt x'g
yfn]sf] 5 . lj1fgn] of] tŒjnfO{ cr]tg dfGb5 eg] wd{n] o;nfO{ r]tg dfGb5 . wd{sf] ljrf/df
lgs[i6af6 >]i7 hlGdg ;S5 . lapaf6 j[If hlGdG5 lsgeg] To; lahdf j[If x'g] ;Defjgf
pkl:yt 5, cGoyf ToxfF j[If pld|g ;Sb}g . olb r]tgf ;+;f/df sxL+ hlGd/x]sf] 5 eg] Tof]
kbfy{df g} sxLF n's]sf] x'g'kb{5 . o;sf] pkl:yltnfO{ c:jLsf/ ug{' cj}1flgs x'G5 lsgeg] h]
k|s6 x'g ;S5 Tof] cJoQm / ck|s6df n's]sf] x'g}k5{ .
lj1fgn] hut\df Pp6f dfq tŒj 5 / Tof] tŒj ljB't\ pmhf{ xf] eG5 . wd{n] klg hut\df
Pp6} tŒj 5 h'g r]tg tŒj xf] eG5 . r]tgf ljB't\ pmhf{df ck|s6 x'g ;S5 / dg'iodf ljsl;t
eP/ k|s6 x'G5 . Pp6f aRrf ef]ln hjfg x'G5, kl;{ a'9f] x'G5 . cfh lj1fg klg hjfg / a'9f] x'g]
sfo{ p;sf] cfg'j+lzs sf]ifdf df}h'b 5 eGb5 . Tof] cfdfafa'af6 kfPsf] klxnf] c0f'df p;sf] k"/f
lhGbuLsf] gS;f pkl:yt x'G5, cGoyf Tof] x'g ;Sb}g . Pp6f aLhaf6 s/f]8f}+ j[Ifx¿ p:t} k|s[ltsf
k}bf x'G5g\ . cfh j}1flgsx¿ eG5g\– aLhdf j[If n's]sf] x'G5 vfln k|s6 x'g dfq afFsL 5 . k|s6
x'gnfO{ ;do nfU5 t/ h] k|s6 x'G5 Tof] lxhf] ck|s6 lyof] . of] klg jLhdf n's]sf] r]tg zlQmsf
sf/0fn] ePsf] xf] . lj1fgn] h;nfO{ ljB't\ eG5, wd{n] To;nfO{ r]tgf eG5 . wd{sf] k'/fg} lgZro
5 hf] k|s6 x'G5 Tof] sxL+ g sxL+ j:t'df n's]sf] x'G5, cGoyf k|s6 g} x'g ;Sb}g .
>Ls[i0f eGg'x'G5– c1fgL w]/} s'/f hfGb5 t/ 1fgL Ps tŒj dfq hfGb5 . c1fgL PsnfO{
5f]8]/ ;a} hfGb5 / 1fgL ;a} 5f]8]/ PsnfO{ dfq hfGb5 . Tof] PsnfO{ hfg]/ 1fgL ;a} s'/f
hfGb5 . o:tf] JolQmnfO{ OlG›osf] sd{ cfˆgf] xf]Og, OlG›osf] g} xf] eGg] nfUb5 . OlG›ox¿n]
cfˆgf sfd ul//x]sf 5g\ t/ xfdL e|flGtn] ubf{ OlG›osf] sd{nfO{ cfˆgf] sd{ 7fG5f}+ . xfdLnfO{
ef]s nfUbf cfkm}+nfO{ ef]s nfUof] eGg] 7fGb5f}+ t/ ljrf/ ug]{ xf] eg] ef]s dnfO{ xf]Og k]6nfO{
nfUb5 / dnfO{ yfxf x'G5 . ef]s nfUg' / yfxf kfpg' cnu s'/f x'g\ . xfdL k|To]s OlG›o;Fu
cfkm"nfO{ hf]8\5f“}+ . ;f/f OlG›o pks/0f x'g\ t/ xfdL OlG›o;Fu cfkm"nfO{ hf]8]/ x]b{5f}+ .

nf]suLtf– 190
cWofo–%
>Ls[i0f eGg'x'G5– h;n] Tof] Ps tŒjnfO{ hfGb5 p;n] OlG›ox¿ cf–cfˆgf sfd ul//x]sf
5g\ / d stf{ xf]Og“ eGg] hfGb5 . xfdLnfO{ cfk"m OlG›osf hf]8 xf}+ eGg] nfUb5 h;nfO{ tf]8\g'k5{ .
To;nfO{ tf]8\gsf nflu h] eO/x]sf] 5 Tof] OlG›onfO{ dfq eO/x]sf] xf] dnfO{ xf]Og eGg] ljrf/
ug{'k5{ . h'g h'g lqmofx¿nfO{ d sf] k|of]u ul/G5 Tof] lqmof OlG›osf] xf] d]/f] xf]Og eGg] :d/0f
c6'6 ¿kdf ug{'kg]{ x'G5 . o; k|sf/sf c6'6 :d/0fn] lrQdf o;sf] k|efj k5{ . d laNfs'n c¿ g}
x'F egL OlG›oaf6 6f9f /x]/ x]g]{ r]i6f u/] OlG›ox¿ cfˆgf] sfd ub{5g\ / d stf{ xf]Og“ eGg] :ki6
b]lvG5 . ef]s nfUg], lg›f nfUg] d xf]Og“, d t hfGg]jfnf x'F eGg] JolQm OlG›osf] sfdnfO{ p;s}
sfd xf] eg]/ hfGb5 . d k[ys\ x'F eGg] 1fg hlt a9\5≤ plt g} OlGbo dflns /xFb}gg\, bf; x'G5g\ .
>Ls[i0f eGg'x'G5– tŒjj]Qfx¿ OlG›ox¿n] cf–cfˆgf] sfd ul//x]sf 5g\ eGg] hfGb5g\ /
pgLx¿ OlG›oaf6 6f9f pleG5g\ . d OlG›oeGbf k[ys\ x'F eg]/ hfGg] JolQm g} lgisfd sd{df k|fKt
x'G5 . o:tf JolQmnfO{ cfgGbsf] s'g} ;Ldf x'Fb}g . ha;Dd lgisfd sd{sf] l:ylt k|fKt x'Fb}g,
ta;Dd xfdL hLjg u'dfO/x]sf x'G5f}+“ . OlG›osf ;d:t sd{ k|s[ltaf6 eO/x]sf 5g\, hxfF xfd|f] s'g}
h?/t 5}g . vfgf t xfdL d'vn] vfG5f}+“ t/ krfpg] sfd c¿ s;}n] ul//x]sf] 5 . xfdLn] vfPsf]
7f]; s'/fnfO{ s;}n] /ut agfpFb} 5 . To;}n] t elgG5 k|s[lt /x:ok"0f{ 5 . of] j}1flgsx¿sf a'l4n]
klg ug{ g;Sg] sfo{ c1ftn] /x:ok"0f{ 9Ëaf6 ul//x]sf] 5 . z/L/zf:qLx¿ eG5g\– Pp6f JolQmsf]
k]6leq OlG›ox¿n] ug]{ sfdsf nflu Ps ju{ldnsf] If]qkmnsf] sf/vfgf rflxG5 . xfdL /flt
lgbfpF5f}+“ t/ klg z/L/sf sfd ;~rfng eO/x]sf x'G5g\ . sf]xL JolQm a]xf]; eP/ n8]sf] eP klg
p;sf] z/L/leqsf] sfo{ rln/xG5 . z/L/n] krfpg], /ut agfpg] oL ;a} sfd k|fs[lts ¿kdf
;DkGg ul//x]sf] x'G5 . OlG›ox¿ k|s[ltsf xft x'g\ . OlG›o;Fu cfkm"nfO{ hf]8\g] JolQm c1fgL xf] /
h;n] cfkm"nfO{ OlG›ox¿af6 cnu hfGb5, Tof] 1fgL xf] .
a|Xd0ofwfo sdf{l0f ;Ë+ ToSTjf s/f]lt oM .
lnKot] g ; kfk]g kßkqldjfDe;f ..!)..
h;/L sdnsf] kftnfO{ kfgLn] lehfpg ;Sb}g To;/L g} h;n] cf;lQmnfO{ Tofu]/ sd{x¿
k/dfTdfdf ;dlk{t ub{5, pm ;a} k|sf/sf kfkaf6 5'6\5 jf kfkn] p;nfO{ 5'bF }g / pm kfkn] lnKt
x'bF }g ..
k/dfTdfnfO{ ;dk{0f u/]/ hf] k'?if afFRb5 Tof] sdnsf] kfth:t} hndf /x]/ klg leHb}g .
xfdL slxn]sfxLF k/dfTdfnfO{ c;kmntfx¿ ;dlk{t u5f}{+ t/ ;kmntf ;dlk{t ub}{gf}+ . k/fhonfO{
O{Zj/df ;dlk{t u5f}{+ t/ ljho ePdf ;dk{0f ub}{gf}+ . ;'vdf O{Zj/ ;Demb}gf}+ t/ b'vdf k/dfTdf
k'sf5f}{+ . s;}n] xf¥of], b'v kfof] jf c;kmntf ef]Ug'k¥of] eg] efUosf sf/0f b'v kfOof] eG5f}+ t/
lht xfl;n u¥of], ;j{q ;kmntf r'Dg] cj;/ ldNof] eg] cxª\sf/n] el/Fb} ;do / cfˆg} ldlxg]tsf
sf/0f ;kmn ePsf] s'/f xfdL ub{5f}+ . >Ls[i0f eGg'x'G5– hf] JolQm s'g} klg sfo{sf kl/0ffdx¿ xf/
of lhtdf klg ;a} sd{ k/dfTdfdf ;dlk{t u5{, cfˆgf] ;j{:j k/dfTdfnfO{ g} 7fG5, ;kmntf of
c;kmntf ;a} O{Zj/sf] g} xf] eGg] ;f]R5 Tof] sd{sf] aGwgdf kb}{g . ;dk{0feGbf 7'nf] cGo ;fdYo{
/ ;ª\sNk s]xL x'Fb}g . ha ;a} sd{ cfˆgf] geO{ k/dfTdfsf] g} xf] eGg] wf/0ff x'G5 ToxL If0f pm
sd{aflx/ x'G5 / emGem6af6 d'Qm x'G5 . sd{ g} xF'b}g eg] kfk–k'0o klg x'g ;Sb}g . o:tf] JolQm
sdnsf] k"mn h:t} hLjgaf6 c:klz{t /xG5 . ha s'g} JolQm o;/L g} ;a} sd{ k/dfTdfdf ;dlk{t
u5{, ta pm klg c:klz{t hLjgdf ofqf ub{5 . o:tf] JolQmnfO{ kfk–k'0on] 5'“b}g, pm t ;b}j
s'dfl/Tjdf g} /xG5 .

nf]suLtf– 191
cWofo–%
O;fO{x¿ lh;; s'df/L cfdfaf6 hlGdg'eof] eg]/ dfGb5g\ t/ tfls{s 9ª\un] o;nfO{
;Demfpg pgLx¿ c;dy{ 5g\ . sdnsf] kftdf /x]sf] kfgLn] To;nfO{ :kz{ ug{ g;s] h:t} sd{
u/]/ klg sd{eGbf aflx/ /xg ;lsG5 eGg] s'/f O;fO{x¿nfO{ yfxf 5}g . sd{ ubf{ ub}{ klg
o;aflx/ /xg ;lsG5 eg] jf;gf/lxt ;Def]usf] If0fdf klg tŒjj]Qfx¿ ;Def]uaf6 aflx/ /xg
;S5g\ cyf{t\ o:tf] cj:yfdf Tof] JolQmsf] ;Def]u aflx/ 36\g] 36gf x'G5 / leq ;a} k/dfTdfdf
;dlk{t x'G5 . o;/L hlGdPsf 5f]/f5f]/L s'df/L -kljq_ cfdfaf6 g} hlGdPsf x'G5g\ . lh;;, a'4,
dxfjL/, df]xDdb cflb dxfk'?ifx¿ ;a} s'df/L cfdfaf6 g} hlGdg'ePsf] xf] lsgeg] o:tf kljq
;Gtfg hGdfpgsf nflu cfdfdf s'dfl/Tj ePg eg] Tof] ;Dej x'Fb}g . of] s'dfl/Tjsf] uxg cy{
c:klz{t sd{ Pjd\ k/dfTdfdf ;dlk{t x'g' xf] . o; Znf]sdfkm{t >Ls[i0f eGg'x'G5– ;GGof;
1fgdfu{ jf lgisfd sd{of]u h'g dfu{df sfd u/] klg ;f/f sd{ k/dfTdfdf ;dk{0f ug]{ JolQm
wfld{s x'G5 h;sf nflu k/dfTdf g} ;a} xtf{stf{ x'G5 . ug]{jfnf xtf{stf{ d cfkm“}+ x'F eGg] JolQm
gfl:ts / kfkL xf] .
>Ls[i0fdf jx'cfoflds JolQmTj 5 . >Ls[i0f cjtf/ k'?if x'g' ePsf]n] pxfF cToGt ljlzi6
x'g'x'G5 . pxfFsf] Pp6f dfq ;fwgf k4lt 5}g . To;}n] pxfF ;d:t ;fwgf k4ltsf] s'/f ug{'x'G5 .
pxfFnfO{ h;n] h'g efjn] x]¥of] To:t} b]lvg'x'G5 . efujtsf km/s km/s efiosf/x¿n] km/s km/s
s[i0f b]V5g\ . s]zjbf; c¿ g} s[i0f b]V5g\≤ ;'/bf; / dL/fn] cs}{ s[i0f b]V5g\ . uLtfsf s[i0f c¿
g} nfUg'x'G5 . s[i0faf6 xhf/f}+“ k|sf/sf s'/fx¿ emlNsG5g\ . s[i0fdf s'g} dof{bf 5}g, pxfF ;LdfljxLg
ePsf] x'Fbf xfdL;Fu l;w} ;DalGwt x'g'x'G5 . To;}n] s[i0fl;jfo c¿ sf]xL k"0ff{jtf/ k'?if x'g'ePg .
pxfF k"0f{ k|s6 x'g'ePsf] 5 . /fdsf] JolQmTj :ki6 ePsf]n] pxfFsf af/]df klxn] g} wf/0ff agfpg
;lsG5 t/ s[i0fsf ljifodf s]xL klg to ug{ ;lsFb}g . pxfFn] s] ug'{x'G5 eg]/ s;}n] klg pxfFsf
af/]df eGg ;Sb}gg\ cyf{t\ s'g} eljiojf0fL ug{ ;Sb}gg\ . k"0f{ JolQmnfO{ a'‰g klg sl7g x'G5 .
To;}n] pxfFnfO{ k|]d ug]{ / ;Ddfg ug]{ JolQmx¿ w]/} 5g\ t/ pxfFnfO{ ;du| ¿kdf dfGg klg sl7g
5 . sf]xL afns[i0fnfO{ dfGb5g\ t/ o'jf s[i0fsf] s'/} ub}{gg\ . pgLx¿nfO{ t afns[i0f g} lk|o 5g\ .
;'/bf; h:tf JolQmn] hjfg s[i0f dfGg ;Sb}gg\ . s]zjbf;nfO{ afns[i0fsf] Tolt dxŒj 5}g . pgL
t o'jf s[i0fsf kIfdf 5g\ .
>Ls[i0f olt lj/f6\ x'g'x'G5 ls pxfFnfO{ k"/f krfpg] lxDdt s;};Fu klg 5}g . pgLx¿
cfˆgf] cg's"nsf] s[i0fsf] ¿knfO{ 5gf]6 u5{g\ . s[i0fnfO{ 5gf]6 ug{' eg]sf] pxfFnfO{ cv08af6 v08
ul/lbg' xf] . vl08t s[i0fsf] vf; cy{ x'Fb}g . pxfF t cv08, k"0f{ x'g'x'G5 . h;n] k"0ff{jtf/ s[i0fnfO{
cvl08t ¿kdf hfGg ;S5 To;n] dfq pxfFnfO{ cËLsf/ ug{ ;S5 . pxfFsf] vf; JolQmTj 5}g t/
;a} JolQmTj pxfFdf 5 . To;}n] s[i0fsf ljleGg JolQmTj cg';f/ pxfFsf s}of}+ gfd /x]sf 5g\ .
afF;'/Lsf] Wjlgdfkm{t ;a}nfO{ dGqd'Uw kfg{ ;Sg] s[i0f rqm lnP/ o'4 d}bfgdf b]lvg'x'G5 . h'g
cf}+nfx¿sf] ;xf/f lnP/ afF;'/L ahfpg'eof], ltg} cf“}+nfx¿df lx+;fsf] sf/s rqm x'g' ;fdfGo s'/f
xf]Og . pxfF k"0ff{jtf/ x'g'x'G5 lsgeg] pxfFsf] s'g} wf/0ff 5}g . To;}n] s'i0f¿kL k/dfTdf h'g
¿kdf k|s6 x'g rfxG5g\, k|s6 x'g ;S5g\ . s[i0f;Fu k/dfTdf h] rfxG5 >Ls[i0f ToxL aGg'x'G5 .
sfo]g dg;f a'4Øf s]jn}l/lG›o}/lk .
of]lugM sd{ s'j{lGt ;Ë+ ToSTjfTdz'4o] ..!!..
lgisfd sd{of]uLx¿ cf;lQmnfO{ TofUb} dg, jrg, z/L/, a'l4 tyf OlG›ox¿åf/f cGt:s/0f
z'l4sf nflu sd{ ub{5g\ ..

nf]suLtf– 192
cWofo–%
lgisfd sd{of]uL cfzlQm cyf{t\ ddTj a'l4nfO{ Tofu]/ dg, z/L/ / OlG›on] cGt:s/0f
z'l4sf nflu sd{ ub{5g\ . dg'ion] cgGt hLjgdf u/]sf sd{sf] hfn 5, To;}n] xfd|f] hLjg
cwf]ultlt/ pGd'v 5 . xfdL lg/Gt/ cf]/fnf] emb}{ 5f}+ . afnaflnsf >4fn] el/Psf x'G5g\ To;}n]
;/n x'G5g\ / pWj{ultsf] ofqf u5{g\ . j[4j[[4f a9L rnfs ePsfn] hl6n x'G5g\ h;n] ubf{
hLjge/sf] cg'ejn] pgLx¿nfO{ cwf]ultsf] ofqf u/fpF5 . >Ls[i0f eGg'x'G5– lgisfd sd{df afFRg]
dflg;x¿ cfˆgf] cf;lQmnfO{ TofUb} cluNnf] hGdsf] sd{sf] ultnfO{ sf6\gsf lglDt sd{df /t
x'G5g\ cyf{t\ cluNnf] hGddf u/]sf s[Tox¿nfO{ ;dfKt kfg{ sd{ ub{5g\ . cl3Nnf] hGddf qmf]w
u/]sf] eP pgLx¿sf sd{ IfdfzLn x'G5 . s7f]/tfk"0f{ lqmofsnfkdf ;+nUg ePsf eP o; hGddf
pgLx¿ s?0ff / k|]dn] el/Psf x'G5g\ . olb sfdgf / jf;gfdf cluNnf] hLjg latfPsf] eP ca
pgLx¿ ;]jfdf tNnLg /xG5g\ . pgLx¿n] hGdhGdfGt/df u/]sf sd{sf] l7s ljk/Lt cf]/fnf] nfUg]
sd{ geP/ psfnf] r9\g] sd{ ub{5g\ . o:tf] sd{ ubf{ ddTj 5f]8]/ dfq psfnf]sf] ofqf ug{
;lsG5 . ddTj cwf]ultsf] ofqfdf ;xof]uL x'G5 . olb sd{ sf6\g' 5 eg] ddTjsf] Tofu ug{'kg]{
x'G5 .
ddTjsf] cy{ d / d]/f] 5fof xf] . …dÚ cxª\sf/ xf] / ddTj cxª\sf/sf] 5fof xf] . …dÚ ;bf
cfˆgf]kgsf] hfn rf/}lt/ km}nfpF5 . p;nfO{ d]/f] ljgf PSn} pleg ufx|f] x'G5, To;}n] d]/f] 5fof
hlt 7'nf] x'G5 …dÚ nfO{ klg 7'nf] ePem}+“ nfUb5 . d]/f wg, kTgL, klt, 5f]/f, 5f]/L, ldq, 3/, kb–
k|lti7f cflbsf] cfwf/df xfdL afFRb5f}+ / cfkm"nfO{ 7'nf] dfGb5f}+ . lhGbuLsf] k|f/Dedf 7'nf] 5fofnfO{
cfkm" dfg]/ x/]s JolQm cfkm"nfO{ lgs} dxŒjk"0f{ 7fGb5 / ha hLjg cGtlt/ cfOk'U5 ta 5fofF
v'lDrP/ ;fgf] x'G5 . To; a]nf d t ca s]xL klg /lxgF eGg] nfU5 . xfdL ;b}j 5fofnfO{ 7'nf] kfg{
vf]H5f“}+ . …dÚ ¿kL cxª\sf/ g} em'6f] 5 / em'6sf] cf8df xfdL 5fofx¿ lgld{t u5f}{+ . of] Pp6f
em'6nfO{ arfpg s}of“}+ em'6 af]Ng'k/]sf] cj:yf h:t} xf] . em'6 slxNo} PSn} pleg ;Sb}g . dflg;sf]
;a}eGbf 7'nf] em'6 cxª\sf/ xf] .
…dÚ eGg] clwsf/ s]jn k/dfTdfdf dfq 5 t/ k/dfTdfn] slxNo} æd 5'Æ eGb}gg\ .
dflg;nfO{ …dÚ eGg] s'g} clwsf/ 5}g, tyflk …dÚ sf] /6 nufpg em'6 dfly em'6sf] v]tL ul//xG5 .
;To PSn} pleg ;S5 p;nfO{ s;}sf] a};fvL rflxFb}g . of] cxª\sf/¿kL em'6nfO{ k|dfl0ft ug{
d]/f]sf] hfn v8f ug{'k5{, h;nfO{ >Ls[i0f ddTj eGg'x'G5 . …dÚ PSn} pleg ;Sb}g . xfdL d]/f]nfO{
a9fP/ …dÚ sf] wf]sfdf afFR5f}+ . h;n] d]/f] ddTjnfO{ 5f]8\5 p;n] …dÚ nfO{ klg kfpFb}g . ha;Dd
cxª\sf/ ;dfKt x'Fb}g, ta;Dd sd{sf] wf/f cGt x'Fb}g / pWj{ofqf klg k|f/De x'Fb}g . To;}n] …dÚ sf]
wf]sf tf]8\g'k5{ / ddTjnfO{ 5f8]/ x]g{'k5{ . xfd|f] cxª\sf/n] xfdLnfO{ 8'afP/ tn emfl//x]sf] 5 .
cxª\sf/eGbf 7'nf] c¿ s'g} kfk 5}g . cxª\sf/ d"n xf] clg o;sf ;Gtlt nf]e, qmf]w, jf;gf,
sfdgf cflb x'g\ . xfdL ha labf x'G5f}+“ of ;f+;fl/s hLjgaf6 xfdL d[To'j/0f u5f}{,+ Toltv]/ xfd|f]
xft l/Qf] x'G5 . cfkm";Fu ePsf s'g} klg lrh ;Fu} n}hfg kfpFb}gf}+ eg] Tof] j:t' d]/f] x'g ;Sb}g .
xfdL hldg xfd|f] eG5f“}+ t/ Tof] hldgn] xfd|f] eGg] w]/}nfO{ b]lv;s]sf] 5 . of] ;+;f/df gofF e'n ug]{
JolQm kfpg sl7g 5 lsgeg] ;a} hgf k'/fg} e'n bf]xf]¥ofO/x]sf 5g\ .
>Ls[i0f eGg'x'G5– ddTj 5'6]/ sd{ hf/L /Xof] eg] pWj{ofqf ;'? x'G5, ctLtsf sd{ s6\5g\
/ JolQmsf] cwf]ultsf] ofqf /f]lsP/ pWj{ofqf ;'? x'G5 . wg, kb, kl/jf/sf] ddTj t 5Fb} 5 1fg /
Tofusf] klg ddTj x'G5 . JolQmn] cfkm" olt hfGb5' eg]/ h'g bfaL ub{5, Tof] c1fg l;lh{t ddTj
xf] cyf{t\ 1fgsf] ddTj xf] . To;}n] pklgifb\ eG5– c1fgL t el6\sG5g\ g}, 1fgL klg slxn]sfxL+

nf]suLtf– 193
cWofo–%
dxfcGwsf/df el6\sG5g\ . JolQm TofunfO{ d]/f] eGb5g\ . s;}n] d]/f] wg eG5 t/ TofuLn] d}n] wg
Tofu]+ eG5 . Tofudf klg p;sf] d]/f]sf] bfaf x'G5, TofuL emg\ ddTjdf g} rN5 . cxª\sf/n] st} g
st} af6f] vf]Hb5 . h;n] cfkm"nfO{ c1fgL x'F eg]/ hfGb5, To;n] 1fgtk{m klxnf] sbd p7fpF5 t/
sltko JolQmx¿ cfkm"nfO{ c1fgL x'F eg]/ dfGg tof/ x'Fb}gg\ . la/fdL ePsf] :jLsf/ u¥of] eg]
To;sf] pkrf/ x'g ;S5 t/ la/fdL ePs} 5}g eGof] eg] To;sf] s'g} pkrf/ g} x'Fb}g . ddTj 5f]8]/
sd{df ;+nUg x'g] JolQm h;n] OlG›o / z/L/sf] st{JonfO{ kfngf ub}{ cfˆgf] ctLtsf] sd{nfO{ s§f
ug]{ u/L sd{ u5{ To:tf] JolQm lgisfdsdL{ x'G5 .
o'QmM sd{kmn+ ToSTjf zflGtdfKgf]lt g}li7sLd\ .
co'QmM sfdsf/]0f kmn] ;Qmf] lgaWot] ..!@..
lgi7fjfg\ lgisfd sd{of]uLn] cfˆgf ;a} sd{kmn k/dfTdfdf ;dk{0f u/]/ jf Tofu]/ k"0f{ zflGt
k|fKt ub{5g\ eg] ;sfd JolQm sd{kmndf cf;Qm /xgfn] sfdgfn] afFlwG5g\ . To;}n] lgisfd sd{of]u
pQd 5 ..
dflg;x¿ ;sfdsdL{ jf lgisfdsdL{ x'G5g\ . eljiosf] cfsfª\Iffn] sd{ ug]{ JolQm kfzdf
afFlwPsf] kz'h:t} x'G5 . o:tf] JolQmn] b'v dfq k|fKt ub{5 . csf{y/L JolQm ctLt / eljiosf]
kmn b'j}nfO{ grfx]/ jt{dfgsf] sd{df afFRb5g\ t/ o:tf] sd{ ta dfq ;Dej x'G5, h;n] cfˆgf]
ctLt / eljio b'j} k/dfTdfdf ;dlk{t u/]sf x'G5g\≤ cGoyf ctLtn] wSsf lbO/xG5 / eljion]
klg tflg/xG5 . dg'iosf] zlQm ;Lldt / sdhf]/ x'G5 t/ k/dfTdfdf cfk"mnfO{ ;dk{0f u¥of] eg]
p;sf] ;fdYo{ a9\5 / cfgGb k|fKt x'G5 . >Ls[i0f eGg'x'G5– kmnsf] cfsfª\IffnfO{ TofuL lgisfd
eP/ h;n] ;Dk"0f{ sd{ k|e'nfO{ ;dlk{t u5{ To;sf] ;f/f hLjg cfgGbdo x'G5 . ;sfdLhg slxNo}
cfglGbt x'Fb}gg\ / b'vsf] w'jfF¿kL kmn g} k|fKt ub{5g\ . k/dfTdfn] xfdLnfO{ h] lbPsf] 5 To;sf
nflu k|fy{gf, sLt{g Psk|sf/sf] wGojfb efj xf] . ;sfd eP/ afFRg] JolQmn] kmnsf] ¿kdf b'v
dfq k|fKt u5{ / hf] lgisfd eP/ afFRb5 To;sf] hLjgdf k|ltIf0f kmnsf] jiff{ x'G5 . hf] dfUb5
Tof] levf/L t'No ple/xG5 / hf] dfUb}g p;nfO{ cl:tTjn] ;d|f6\ h:tf] kmn lbG5 . xfdL ;a}
;~ro ul//x]sf 5f}+ / cflv/df xftdf z"Go dfq afFsL /xG5 . hf] ;a} lbG5 jf afF8\5 Tof] JolQmn]
olt kfpF5 ls h;;Fu s]xL vf]:g ;Dej g} x'Fb}g .
sfdgfdf afFRg] ;sfdL JolQm kmnsf] rfxgf ljgf s'g} sd{ ub}{gg\ t/ logLx¿nfO{ kmn
slxNo} klg k|fKt x'Fb}g . logLx¿ b'Zrqmdf bf}l8g} /xG5g\ t/ s]xL kfpFb}gg\ . kmnsf] cfzf ug]{
JolQm oxL ;+;f/¿kL rqmdf rSs/ nufO/xG5 t/ kmn eg] k|fKt x'Fb}g . lgisfdsdL{ sxLF k'Ug
rfxFb}gg\, pgLx¿ hxfF pleG5g\ ToxLF wfd aG5 . kmnsf] sfdgf g/fVgfn] lgisfd sdL{nfO{
k/dfTdfn] rfx]eGbf a9L kmn lbG5 . o:tf] JolQm k"/f sd{ u5{ / afFsL k/dfTdfdf 5f]l8lbG5 .
o:tf] JolQm slxNo} lgikmn x'Fb}g cGoyf o; hut\df wd{sf] s'g} d"No g} x'Fb}gYof] t/ o:tf] slxNo}
x'Fb}g . k/dfTdfsf] lgod zfZjt / lgikIf 5 . h;n] gdfu] klg k|fKt x'G5 / dfu u/]df ;a}
lgikmn x'G5 eGg] /x:o hfGb5 ToxL JolQm wfld{s x'G5 . o; Znf]sdf >Ls[i0fn] wd{sf] uf]Ko
/x:osf af/]df atfpg' ePsf] 5 .

nf]suLtf– 194
cWofo–%
;j{sdf{l0f dg;f ;GGo:of:t] ;'v+ jzL .
gjåf/] k'/] b]xL g}j s'j{Gg sf/og\ ..!#..
1fgLhg h;sf] cGt:s/0f jzdf 5, dgn] ;Dk"0f{ sd{x¿ TofuL cfkm"n] sd{ gu/]/ Pjd\ sd{
gu/fO{ gf} 9f]sf ePsf] ef}lts z/L/¿kL 3/df ;a} sd{nfO{ dgaf6 ;'vk"j{s Tofu]/ cfgGbk"j{s
;lRrbfgGb3g k/dfTdfsf] :j¿kdf l:yt /xG5 ..
h;sf] cGt:s/0f jzdf x'G5 o:tf] k'?if sd{ gu/]/ jf gu/fO{ ;lRrbfgGb k/dfTdfdf
l:yt /xG5 . o:tf] 1fgk|fKt JolQm OlG›oeGbf cfkm"nfO{ leGg 7fGb5 / p;sf] jf;gfn]
cGt:s/0fnfO{ b"lift, s'¿k / b'u{lGwt ub}{g . sd{ ubf{ub}{ æd u5{' jf ulb{gFÆ eGg] stf{efj Tofu]/
;a} k/dfTdfaf6 g} ePsf] xf] eGg] dfGb5 . To; k|sf/sf] JolQm x/If0f ;'Tbf, a:bf, p7\bf
;lRrbfgGb k/dfTdfdf g} l:yt /xG5 . xfdL;Fu hf] ;bf /xG5 To;sf] dxŒj xfdLnfO{ yfxf x'Fb}g .
df5fnfO{ kfgLaf6 lgsfn]kl5 dfq p;nfO{ kfgLsf] dxŒjaf/] hfgsf/L x'G5 . df5fn] kfgLsf] dxŒj
ga'em]h:t} xfdL klg k/dfTdfsf] dxŒj a'‰b}gf} . k/dfTdf x/]s 7fpFdf 5 . xfdL c¿ lrhnfO{
cf}+nf b]vfP/ atfpF5f“}+ t/ k/dfTdfnfO{ cf}+nf b]vfP/ atfpg ;Sb}gf}+ lsgeg] k/dfTdf Ps :yfgdf
dfq xf]Og ;j{q 5 . To;}n] t p;nfO{ b]vfpg jf atfpg cf}+nfn] Oª\lut u/]/ xf]Og, d'ÝL s;]/
atfpg'k5{ lsgeg] cf}+nfn] O;f/f u/]sf] 7fpFafx]s klg k/dfTdf leq–aflx/ ;j{q 5 . k/dfTdfsf]
cy{ cl:tTj xf] . xfdL klg To;}df afFR5f}+ t/ xfdLnfO{ yfxf 5}g . cGt:s/0f z'4 x'g]nfO{ of] :jtM
ljlbt x'G5 . h;/L P]gfdf /x]sf] w'nf]sf sf/0f cg'xf/ :ki6 b]lvFb}g t/ w'nf] k'5\g]lalQs} cg'xf/
:ki6 b]lvG5 . To;/L g} jf;gf/lxt lrQ ePdf cGt:s/0f w'nf]/lxt P]gfh:t} z'4 x'G5 .
>Ls[i0f eGg'x'G5– h;sf] cGt:s/0f z'4 5, kmnfsfª\Iff / stf{sf] af]em/lxt 5 Pjd\ h;n]
sd{ k/dfTdfdf 5f]l8lbPsf] 5, pm ;lRrbfgGb k/dfTdfdf l:yt x'G5 . z'4 cGt:s/0fjfnfn] cfk"m
k/dfTdfdf l:yt 5' eGg] hfGb5 / gf} 9f]sf ePsf] ef}lts z/L/¿kL 3/df ;'vk"j{s lgjf; ub{5 .
;lRrbfgGbdf ;Tf\, lrt\ / cfgGb tLg zAb 5g\ . …;t\Ú sf] cy{ cl:tTj, …lrt\Ú sf] cy{ r]tgf /
…cfgGbÚ sf] cy{ hf] ;b}j cfgGb of ;Gt'li6df dUg /xG5 eGg] xf] . oL tLg zAb xfd|f] ;gftg
cWofTd lrGtgsf lgiklQ x'g\ . …;Tf\Ú cyf{t\ cl:tTj hf] ;bf, lgTo, ;To / ckl/jt{gLo 5 . o;
;+;f/df 5 eGg' eGbf klg eO/x]sf] 5 eGg' plrt x'G5 . Pp6f j[If 5 eGg] lalQs} j[If kl/jt{g
eO;S5 . dg'io x/If0f kl/jt{gzLn 5 . ;+;f/ kl/jt{gLo 5, t/ k/dfTdf hf] cl:tTj xf] pm
ckl/jt{gLo 5 . ;Tf\sf] cy{ d ;b}j cyf{t\ lxhf], cfh / ef]ln klg /xg] 5' eGg] xf] . cfTdf
kl/jlt{t x'Fb}g s]jn z/L/ dfq hlGdG5 / ;dfKt x'G5 .
csf]{ zAb …lrt\Ú h;sf] cy{ r}tGo xf] . JolQmn] z'4 eP/ leq x]¥of] eg] r]tgf b]Vb5, ToxfF
d"R5f{ geO{ k"0f{ hfu/0f x'G5 . To:tf] JolQmsf] leq dfq xf]Og aflx/ klg r}tGo g} x'G5 . xfdL
leq h] 5f}+“, aflx/ ToxL b]V5f“}+ . OdfGfbf/n] ;a}nfO{ OdfGfbf/ g} b]Vb5 . leq r]tgfsf] cg'ej ug]{
JolQmsf] cGt:s/0f z'4 x'G5 / aflx/ klg p;nfO{ r]tgfsf] cg'ej x'g yfN5 . o; l:yltdf 9'Ëf,
df6f] cflb ;a} r}tGo x'G5 . o:tf] JolQm ;bf r]tgfdf l:y/ x'G5 . t];|f] zAb cfgGb xf] . h;n]
cl:tTjsf af/]df hfgsf/L kfof] p;sf] b'v ;a} d]l6G5 . hxfF kl/jt{g x'G5 ToxfF b'v x'G5 . hxfF
kl/jt{g x'Fb}g ToxfF cfgGb dfq x'G5 . ha JolQm kl/jt{geGbf aflx/ x'G5, ta p;sf] hLjgaf6
b'v labf x'G5 . d"R5f{df b'v x'G5 / hxfF b'v x'G5 ToxfF a]xf];L x'G5 . hlt JolQm xf];n] el/G5
Tolt g} pm b'vaf6 aflx/ x'G5 .

nf]suLtf– 195
cWofo–%
lgTosf] hfgsf/L Pjd\ r}tGosf] cg'ej eof] eg] ToxfF cfgGbsf] 36gf 3l6t x'G5 . of]
cfgGb c¿af6 xf]Og leqaf6 cfpF5 . h;af6 xfdLnfO{ ;'v k|fKt x'G5, p;}af6 b'v klg kfOG5 .
xfd|f ;a} efiffx¿df ljk/Lt efiff jf zAb x'G5g\ t/ cfgGbsf ljk/Lt s'g} zAb g} 5}g . ;'vsf
ljk/Lt b'v, k|]dsf ljk/Lt 3[0ff / ;kmntfsf ljk/Lt c;kmntf 5g\ t/ cfgGb :jlge{/ /
åGåftLt 5 . oL tLg zAb ;gftg lxGb" lrGtgsf lgiklQ x'g\ . >Ls[i0f eGg'x'G5– h;sf]
cGt:s/0f z'4 x'G5 pm ;lRrbfgGb k/dfTdfdf l:yt x'G5 .
g st{[Tj+ g sdf{l0f nf]s:o ;[hlt k|e'M .
g sd{kmn;+of]u+ :jefj:t' k|jt{t] ..!$..
k/d]Zj/n] dg'iosf] g t sd{sf], g t stf{kgsf], g t sd{kmnsf] ;+of]usf] /rgf g} ub{5 . oL
z/L/sf ;a} sfd t ljlzi6 k|fs[lts u'0fåf/f :jtM ;DkGg x'G5g\ ..
k/dfTdf ;|i6f xf] t/ stf{ xf]Og . k/dfTdfnfO{ …d 5'Ú eGg] :d/0f g} 5}g . …dÚ sf] ljrf/
…ltdLÚ sf] lj/f]wdf k}bf x'G5 . k/dfTdfsf nflu cl:tTjdf ltdL g} 5}g . hxfF ltdL g} sf]xL 5}g
eg] ToxfF …dÚ x'g] ljrf/ klg k/dfTdfdf xF'b}g . k/dfTdfdf cxª\sf/ x'g'kg]{ s'g} sf/0f 5}g . To;}n]
stf{sf] ljrf/ k/dfTdfdf x'g} ;Sb}g . k/dfTdf ;h{s ePsfn] hLjgsf ;a} wf/f pg}af6 au]/
cfpF5 . pg}af6 hlGdG5 / pg}df hLjg nLg x'G5 . Pp6f d"lt{sf/n] d"lt{ lgdf{0f u5{ . ha d"lt{
lgld{t x'G5, ta d"lt{ / d"lt{sf/ cnu cnu x'G5g\ . d"lt{sf/sf] d[To'kl5 klg d"lt{ db}{g . t/
d"lt{sf/n] u/]sf] ;[li6 cfkm"eGbf k[ys\ 5 . Pp6f gt{s jf Pp6L gt{sL ha gfR5g\ ta g[To
l;lh{G5 . g[To gt{seGbf cnu x'Fb}g . gt{s / gt{sL gx'g] lalQs} g[To klg x'Fb}g .
k/dfTdfsf] hut\;Fusf] ;DaGw gt{s h:tf] 5 . To;}n] xfd|f k/:kl/t lxGb" wf/0ffdf
k/dfTdfnfO{ g6/fhsf] ¿kdf lnPsf] 5 hf] lgs} cy{k"0f{ Pjd\ d""Nojfg\ klg 5 . k/dfTdfn]
huTf\nfO{ gt{sn] g[To agfPh:tf] u/]/ agfpF5g\ . k"/f ;do gt{s g[Todf 8'A5 t}klg gt{sn]
g[TonfO{ 5f]8]/ cnu v8f eP pmljgf g[To x'g} ;Sb}g lsgeg] g[To gt{sdf lge{/ x'G5 . k/dfTdf
/ k|s[ltlar oxL gt{s / g[Toh:tf] ;DaGw 5 . k|s[lt k/dfTdfdf lge{/ x'G5 t/ k/dfTdf k|s[ltdf
lge{/ 5}g . k/dfTdfljgf k|s[ltz"Go / cl:tTjljxLg x'G5 t/ k/dfTdf k|s[ltljgf klg x'G5g\ .
lj1fgdf Sof6n]l6s Ph]G6sf] Hofb} 7'nf] dxŒj 5 . Sof6n]l6s Ph]G6 :jod\ s'g} lqmofdf efu
lnFb}g t/ ToxfF pkl:yt /xG5 . o;sf] pkl:yltljgf lqmof x'g klg ;Sb}g . xfO8«f]hg / clS;hg
ldnfPdf kfgL aGb}g t/ ToxfF lah'nL pkl:yt x'g] lalQs} kfgL aG5 . lah'nLn] s]xL ub}{g t/ dfq
ToxfF pkl:yt x'G5 . s[Todf lah'nL k|j]z g} ub}{g . lah'nL kfgL aGg] k|lqmofdf Sof6n]l6s Ph]G6
dfq x'G5 .
>Ls[i0f k/dfTdfnfO{ klg Sof6n]l6s Ph]G6 h:t} eGg'x'G5 . pxfF eGg'x'G5– k/dfTdf
dg'iosf] g t sd{sf], g t stf{kgsf], g t sd{kmnsf] ;+of]usf] g} /rgf ub{5 of] t k|s[ltsf]
u'0fåf/f g} ;DkGg x'G5 . ;f/f k|s[lt kl/jlt{t x'G5 oBlk k/dfTdfsf] pkl:yltljgf k|s[lt kl/jt{g
x'g ;Sb}g . k/dfTdfsf] pkl:yltdf k|s[lt g} kl/jlt{t x'G5 t/ k/dfTdf kl/jt{g x'Fb}g . h:tf] ls
ef]s nfUbf xfd|f] pkl:yltdf k]6nfO{ ef]ssf] cg'ej x'G5 t/ ef]s xfdLnfO{ nfUb}g . To:t} ;f/f
k|s[lt cfˆgf] u'0f wd{n] k/dfTdfsf] pkl:yltdf kl/jt{g eO/xG5 . k/dfTdf s]jn 5, pm s]xL
ub}{g, kl/jt{g k|s[ltn] u5{ . To;}n] k|s[ltsf] kl/jt{gsf] s'g} klg s[Ton] k/dfTdfnfO{ stf{
agfpFb}g . t/ k/dfTdfljgf ;[li6 rNb}g . k|s[ltn] cfˆgf] u'0f wd{ adf]lhd sfd u5{ . ;f/f
;+;f/df cf–cfˆgf] s[To rln/xG5 . ;f/f s[Tox¿ k|s[ltsf] u'0f wd{adf]lhd x'G5, k/dfTdfn] s]xL

nf]suLtf– 196
cWofo–%
ug{' g}F kb}{g . t/ k/dfTdf pkl:yt geO{sg s]xL x'g ;Sb}g . k/dfTdf k/dzlQm xf], To;}n] pm
pkl:yt dfq x'G5 .
h;n] of] df}lns ;"qnfO{ hfGb5 pm æd stf{ x'FÆ eGg] efjaf6 d'Qm x'G5 . p;nfO{ nfU5
oqf] lj/f6\ cl:tTj stf{ljgf g} rln/x]sf] 5 eg] d]/f] ;fgf] u[x:yL klg To;/L g} rNg] 5 . ;"o{,
rG› / tf/fx¿ cflb stf{ljgfsf] ofqf ul//x]sf 5g\ . x/]s laxfg ;"o{ pbfpF5 . x/]s jif{ j;Gt
cfkm}“ cfpF5 / hfG5 . cgGt ;dob]lv k[YjL lgld{t / gi6 x'G5 . ljgf s'g} stf{ cgGt hfn
rln/x]sf] 5 . oqf] lj/f6\ cl:tTj ljgf stf{ rln/x]sf] 5 eGg] d"n cfwf/nfO{ hfGg] JolQmnfO{
cfˆgf] 5'› sfddf cgfxs stf{nfO{ ;dft]/ a:g] cfjZostf x'Fb}g . o; k|sf/sf] :d/0f x'g]lalQs}
pm ;GGof;L x'G5 . o:tf] k'?ifn] sd{df afwf ug{' klg stf{kg x'g] x'Fbf s]jn b|i6f eO{ k|s[ltsf]
s[Todf x:tIf]k ub}{g . >Ls[i0f o:t} lgisfd sd{of]uLsf af/]df ch{'gnfO{ atfpFb} x'g'x'G5 . hut\df
;f/f s[To k|s[ltsf] xf] / o;}df sf]xL /f]lsof] eg] k/dfTdfsf af/]df slxNo} klg hfGg ;Sb}g . olb
k/dfTdfsf] emns x]g{ rfxG5f}F eg] k|s[ltsf] sfd k|s[ltnfO{ g} ug{ lbg'k5{ . xfdL lardf gk/L,
stf{ gagL s]jn ;fIfL ag]/ bz{ssf] efFtL x]g]{ sfd dfq ug'{ pko'Qm x'G5 .
gfbQ] s:olrTkfk+ g r}j ;'s[t+ lje'M .
c1fg]gfj[t+ 1fg+ t]g d'XolGt hGtjM ..!%..
;j{JofkL k/dfTdf g s;}sf] kfk g t k'0o g} :jLsf/ ug{'x'G5 t/ dg'io 1fg–c1fg -dfof_ n]
9flsPsf x'G5g\≤ To;}n] tL ;a} c1fgL dg'io df]lxt x'G5g\ ..
k/d zlQmnfO{ z'e–cz'esf] s'g} k|efj g} gx'g] x'Fbf Tof] k/d zlQm s;}sf] kfk–k'0o / z'e–
cz'e sd{ u|x0f ub}{g . ;j{JofkL k/dfTdf g s;}sf] kfk g t k'0o :jLsf/ ug'{x'G5 t/ xfdL
;kgfdf x/fPsf 5f}+,“ c1fgdf ba]sf 5f}+ . xfdL ;kgf, dfof / c1fgdf 8'a]/ kfk / k'0osf] hfndf
3'ld/xG5f}+ . kfk–k'0o s]jn p;}sf] hLjgsf] wf/0ff xf] h;n] æd stf{ x'FÆ egL ;f]Rb5 . h;n]
cfkm"nfO{ stf{ dfGb5 p;n] /fd|f] of g/fd|f] sd{sf] g}ltstfaf6 aRg ldNb}g / z'e–cz'e ;a}
sd{sf] lhDd]jf/L p;sf] cfˆgf] x'G5 . k/dfTdfdf stf{sf] wf/0ff gePsfn] ToxfF /fd|f] / g/fd|f]sf]
k|efj xF'b}g . leq stf{sf] vfN8f] ePdf dfq ToxfF stf{sf] kfgL el/G5, gq el/Fb}g . k/dfTdfdf s'g}
sd{ el/g] vfN8f] leq 5}g, To;}n] ToxfF stf{ klg x'Fb}g . k/dfTdfsf] t s'/} 5f]8f“}+≤ olb xfdL klg
stf{efjaf6 d'Qm ePdf xfdLnfO{ klg g/fd|f] of v/fasf] s]xL k|efj x'Fb}g . hxfF stf{ x'G5, ToxfF
z'e–cz'e k}bf x'G5 . hxfF stf{ x'Fb}g ToxfF z'e–cz'e s]xL x'Fb}g . k/dfTdfsxfF xfd|f] z'e–cz'e
s]xL klg k'Ub}g, xfdL g} cfˆgf] dfofsf sf/0f lrlGtt / b'vL x'G5f}+“ .
;+:s[t zAb dfofsf] cy{ ;Ddf]xg xf] . ;Ddf]lxt x'Fbf JolQm a]xf]; x'G5 / cr]tg dg dfq
afFsL /xG5 . r]tg / cr]tg u/L dgsf b'O{ lx:;f x'G5g\ . r]tg dg ;fgf] x'G5 cyf{t\ bz efusf]
Ps efu / cr]tg dg 7'nf] cyf{t\ bz efusf] gf} efu x'G5 . gf} lx:;f cr]tg dg cFWof/f] / Ps
lx:;f r]tg dg dfq Hof]ltd{o x'G5 . ;Ddf]xgsf] If0fdf Tof] Ps lx:;f r]tg klg a]xf]; x'G5 .
cr]tg dgn] ts{ ub}{g . cr]tg dg xfdL h] x'g rfxG5f“}+ ToxL x'g ;S5 .
xfdL t cgGt hGdsf] dfofnfO{ ;fydf lnP/ cfPsf 5f}+“ . To;sf] ulx/f] ;Ddf]xg xfd|f ]
cr]tgdf blaP/ /x]sf] x'G5 . cgGt hGddf h'g ;+:sf/ xfdL hDdf ub}{ hfG5f}+, Tof] xfd|f] cr]tg
dgdf hDdf x'G5 / Tof] cr]tg dgdf hDdf ePsf] ;+:sf/ g} leqaf6 xfdLnfO{ ljljw sfd ug{
bafa lbO/xG5 . xfdL qmf]w gug]{ k|lt1f u/] klg qmf]w ul//xG5f}{+ . xfd|f] k|lt1f lg/Gt/ eË x'G5 .
o;sf] cy{ xfd|f] qmf]w cr]tgaf6 cfpF5 / lg0f{o xfd|f] r]tgdf x'G5 . r]tgsf] k|lt1fn] sfd ug}{

nf]suLtf– 197
cWofo–%
kfpFb}g lsgeg] leq qmf]w el/Psf] x'G5 . ha qmf]w leqaf6 km'6\5 ta r]tg dgsf] lg0f{o nfrf/ /
sdhf]/ eP/ s]xL ug}{ ;Sb}g . of] ;Ddf]lxt qmf]w g} dfof xf] . o:t} s}of}+ k6s dflg; a|Xdro{sf]
k|lt1f u5{ t/ cr]tg dgn] x'g lbFb}g lsgeg] ToxfF t hGd hGdfGt/sf] ofqfsf qmddf ;Ddf]xs
¿kdf sfdjf;gf a;]sf] x'G5 . xfdL cgGt hGdsf] OR5f, sfdgf / jf;gfaf6 ;Ddf]lxt 5f}+ / of]
;a} k|s[ltsf] g} ;Ddf]xg xf] . o;nfO{ k/Dkl/t efiffdf dfof elgG5 . xfdLx¿ ;a} cf–cfˆgf]
dfofdf x/fPsf 5f“}+ . >Ls[i0f eGg'x'G5– 1fg dfof cyf{t\ c1fgn] 9flsPsf] x'G5≤ To;}n] c1fgL
df]lxt x'G5g\ .
sltko TofuL klg wgsf ;fd'Gg] ;Ddf]lxt x'G5g\ . wgsf lkkf;' / z/L/;Fu /dfpg] Pjd\
z/L/nfO{ pk]Iff ug]{ JolQm klg ;Ddf]xgsf] k|efjdf x'G5g\ . of] ;a} dfof k|s[ltsf sf/0fn] ePsf]
xf] eg]/ hfGg] JolQmx¿ o;df nLg x'g' eg]sf] d"v{tf xf] eGg] a'‰5g\ . pgLx¿ x/]s s'/fnfO{ ;fIfL
efjn] dfq x]5{g\ . o;f] ugf{n] pgLx¿sf] ;Ddf]xg klg 6'6\5 / k|s[ltsf] sfo{df df]lxt geO{ cnu
x'G5g\ . k|s[ltsf] dfofdf 8'a]sf] JolQm cfˆgf] /fd|f]–g/fd|f] ;f]r ljrf/df el6\s/xG5 . /fd|f]–g/fd|f]
;kgfeGbf aflx/ x'g] JolQm ;Gt x'G5 . ha JolQm dfof¿kL ;Ddf]xgaf6 hfUb5, ta dfq hLjgdf
Tof] k/d 36gf 36\5 h;sf] O;f/f >Ls[i0f ub}{ x'g'x'G5 .
1fg]g t' tb1fg+ o]iff+ gflztdfTdgM .
t]iffdflbTojH1fg+ k|sfzolt tTk/d\ ..!^..
ha s'g} JolQmsf] cGt:s/0fsf] c1fg k/dfTdfsf] tŒjåf/f gfz x'G5, ta Tof] 1fgn] ;"o{;b[Zf
To; ;lRrbfgGb3g k/dfTdfnfO{ t'?Gt k|sflzt ub{5 ..
hut\ Ps /x:o xf] . oxfF hLjg 5, d[To' 5}g, k|sfz 5, cGwsf/ 5}g tyflk cGwsf/n]
k|sfznfO{ 9fs]sf] h:tf] k|tLt x'G5 . k|sfznfO{ xfdL afNg / lgefpg ;S5f}+ t/ cFWof/f]nfO{
lgefpg ;Sb}gf}+ . /ftL sf]7fdf cFWof/f] xf];\ eg]/ rfxFbf klg cFWof/f]nfO{ af]nfpg] xf]Og ls xfdL
k|sfznfO{ lgefpF5f}+ . cFWof/f] s]jn k|sfzsf] cg'kl:ylt xf] . cFWof/f]sf] cfˆgf] 5'§} cl:tTj 5}g .
cFWof/f] k|sfzsf] cefj xf] . l7s o:t} cfTd–c1fgsf] klg s'g} cl:tTj 5}g t/ xfdL cfTd–
c1fgn] el/Psf 5f}+ . To;}n] kLl8t Pjd\ b'vL 5f}+ / gs{t'No si6sf] hLjg ef]lu/x]sf 5f}+ .
>Ls[i0f eGg'x'G5– ;+;f/ dfofn], cfTdf cfTd–c1fgn] / 1fg cljBfn] 9flsPsf] 5 . r]tgf
-cfTdf_ 1fg t xf] t/ 1fgn] rfx]df ;'Tg jf hfUg klg ;S5 . ;'t]sf] jf lgbfPsf] 1fg klg 1fg
xf] / hfu[t 1fg klg 1fg xf] t/ lgbfPsf] 1fgsf] rf/}lt/ c1fg hDdf x'G5 . lgbfPsf] cy{
k|Hjlnt x'g tof/ t/ k|Hjlnt gePsf], h:tf] ls gsf]l/Psf] ;nfO{sf] a§fsf] h:tf] cj:yf xf] .
;nfO{ t ;fydf g} 5 t/ sf]l/Psf] 5}g, To;}n] rf/}lt/ cFWof/f] 5 . ;nfO{af6 aQL afNg ;lsG5
t/ aflnPsf] 5}g≤ ha aflnG5 ta cFWof/f] /xFb}g . cfTd–c1fg lgbfPsf] cj:yf / cfTd1fg
hfu]sf] cj:yf xf] . hfu]sf] cj:yfsf] JolQm ePsfn] xfdL l;4fy{ uf}tdnfO{ a'4 eG5f}+ . hfUg' Pjd\
hfGg' lhTg' xf] / lgbfpg' xfg{' xf] . 7'nf] eGbf 7'nf] zlQm klg lgbfPsf] 5 eg] Tof] ;fwf/0f zlQm
gePsf] JolQm;Fu klg k/flht x'g ;S5 .
cfTdf Hofb} 7'nf] k|Hjlnt clUg¿kL zlQm xf] t/ lgbfPsf] cj:yfdf qmf]w, sfdjf;gf h:tf]
;fdfGo j:t';Fu klg k/flht x'g ;S5 . cFWof/f] h:t} qmf]w / sfdsf] zlQmn] cfTdfsf]
1fgzlQmnfO{ rf/}lt/af6 3]b{5 . lg›f xfd|f] xf/ / a]xf];L xf] / tG›f cfTd–c1fg xf] . xfdL lg›fdf
lxF8\g] JolQmh:tf 5f}+“ . o;}sf/0f cfTdf klg c1fgn] 9flsPsf] 5 . bLk lge]sf] 5≤ t]n, aQL, ;nfO{
;a} 5 t/ gafn]sf sf/0f cGwsf/do 5 . k/dfTdf ;a} JolQmx¿nfO{ k"0f{ g} k7fpF5g\ t/ klg

nf]suLtf– 198
cWofo–%
xfdL ;a} ck"0f{ afFR5f“}+ / ck"0f{ g} d5f}{+ . afns h'g ;Dkbf lnP/ hlGdG5, a'9f] ePkl5 ToxL ;Dkbf
u'dfP/ labf x'G5 lsgeg] xfd|f] lg›f cem k|uf9 x'G5 . afNofj:yfdf xfdL hlt xf];df x'G5f}+
hjfgLdf Tolt xf];df x'Fb}gf}+ . sfdjf;gfsf] tG›fn] xfd|f] hjfgLnfO{ emg\ a]xf]; agfpF5 .
a'9];sfndf sfdjf;gf t labf x'G5 t/ lhhLljiffsf sf/0f emg\ tG›f k}bf u5{ . hjfg JolQm
sfdjf;gfsf nflu nfnflot x'G5 eg] a'9f] JolQm cfkm" afFRg nfnflot x'G5 . hjfgLsf] la/fdL
sfd x'G5 eg] a'9];sfnsf] la/fdL nf]e x'G5 .
>Ls[i0f eGg'x'G5– hfu]sf JolQmdf cfTdfsf] 1fg cleJoQm x'G5 / cfTd–c1fg x6\5 .
p;n] k/dfTdfnfO{ cl:tTjdf b]Vb5, o:tf] JolQmnfO{ dfq k/dfTdfsf] cg'ej x'G5 . lgbfPsf]
JolQmnfO{ cfˆgf] t cg'ej x'Fb}g eg] k/dfTdfsf] cg'ej emg} x'Fb}g . cfTd1fg k/dfTdfsf] 1fgsf]
åf/ xf] . cfTdaf]w x'g] JolQm k/dfTdfsf] glhs x'G5 . k/dfTdf t ;j{q df}h'b 5 t/ p;nfO{ b]Vg
Åbosf] bk{0f ;kmf x'g'k5{ . cGt:s/0f ;kmf / z'4 x'g] JolQmn] k/dfTdfsf] emns b]Vg yfN5 clg
k/dfTdfnfO{ vf]Hg s'g} tLy{ hfg'kb}{g, cfkm" hxfF x'G5 ToxLF k/dfTdf b]lvG5 . k/dfTdfnfO{ cfFvf
aGb u/] leq / vf]n] aflx/ b]lvG5, xfdL t hfu[t cj:yfdf klg lgbfPsf] h:tf] 5f}+ t/ cfTd1fgL
lg›fdf klg hfu[t x'G5 . cfTd–c1fgsf] tG›f x6\g] lalQs} k/dfTdf ToxLF pknAw x'G5 . cfTd–
c1fg k|sfz afNg] lalQs} tTIf0f x6\5 . cfTd–c1fg x6fpg cFWof/f]sf] lrGtf gu/L cfTd1fgnfO{
hufOof] eg] c1fg /xFb}g . cfTd1fg hufpg ;ª\sNk / ;fx; rflxG5 . ;fx;sf] cy{ c1ftdf
km8\sf] dfg{' xf] . To;df PSnf]kg / ;+odsf] klg cfjZostf x'G5 . cfTd1fgsf nflu ;ª\sNk,
;fx; / ;+od rflxG5 . xfd|f] zlQm hf] Joy{df u'dfO/x]sf 5f“}+ ToxL zlQm xfdLn] leq nufof}+ eg]
xfdL ;xL dfu{df lxF8\g] 5f}+“ / k/dfTdfnfO{ hfGg ;Sg]5f}“ .
tb\a'4o:tbfTdfg:tlGgi7f:tTk/fo0ffM .
uR5GTok'g/fj[lQ+ 1fglgw{"tsNdiffM ..!&..
h;sf] a'l4, dg Pjd\ lgi7f ;a} s'/f k/dfTdfdf l:y/ x'G5, ta k"0f{ 1fgsf sf/0f pm ;d:t
kfkaf6 z'4 x'G5 / To;k|sf/sf dflg;x¿ hGdd/0fsf] rqmaf6 d'Qm eO{ k/dultnfO{ k|fKt x'G5g\ ..
r]tgf / j[lQ k/dfTdf;Fu Psfsf/ ePsf] k'?ifsf] k'gh{Gd x'Fb}g jf p;sf] k'g/fudg x'Fb}g .
pgLx¿ o:tf] ;jf]{Rr :yfgdf k'U5g\ hxfFaf6 tn emg{'kb}{g . pgLx¿ k/dult k|fKt u5{g\ h;n]
ubf{ c1fg / cGwsf/df k'gM 8'Ag'kb}{g . xfdL h:tf] JolQmnfO{ k/dfTdfsf] emns t af/Daf/ k|fKt
x'G5 t/ k/dfTdf;Fusf] PsfTdstf k|fKt x'Fb}g . >Ls[i0f eGg'x'G5– hf] k/dfTdf;Fu Psfsf/ x'G5,
p;n] k/dfTdfnfO{ hfGg] xf]Og k/dfTdf g} x'G5 . o; l:yltdf k'g/fudg x'Fb}g . emnsdf
JolQmnfO{ k/dfTdfsf] bz{g x'G5 t/ tb\¿ktfdf JolQm k"/f ld6\b5 / p;nfO{ k/dfTdfsf] dfq
cg'ej x'G5 . tb\¿ktfdf JolQm /xFb}g k/dfTdf dfq /xG5 . emns slxn]sfxLF crfgs klg x'g
;S5 . kl5Nnf] hGdsf] sd{sf cfwf/df g} o:tf] Hof]ltsf] bz{g x'g ;S5 .
>Ls[i0f eGg'x'G5– hf] k/dfTdf;Fu tb\¿k x'G5 Tof] JolQm lkmtf{ x'Fb}g jf p;sf] k'gh{Gd
x'Fb}g . ha;Dd …dÚ x'G5 k/dfTdf;Fu tb\¿k x'g c;Dej 5 . sla/n] eGg'ePsf] 5– ha;Dd …dÚ
lyPF, ta;Dd vf]Hbf vf]Hb} klg p;nfO{ kfpg ;lsPg / ha …dÚ z]if /lxgF, ta k/dfTdf g} vf]Hb}
cfPsf] kQ} ePg . of] k/dfTdf;Fusf] tb\¿ktfnfO{ >Ls[i0f k/dd'lQm eGg'x'G5 . k/dd'lQmdf …dÚ
x'Fb}g, k/dfTdf dfq x'G5 . h;/L ;'s]sf] sf7 cfuf]df hn]/ clUg;Fu tb\¿k jf Psfsf/ x'G5 To:t}
s'g} JolQm cfˆgf] qmf]w, cxª\sf/nfO{ clUgdf hnfP/ k/dfTdfsf] r/0fdf ;dlk{t ePdf ToxL
cfgGbdUgtf¿kL tb\¿ktf x'G5 . >Ls[i0f ch{'gnfO{ eGg'x'G5– h;sf] cGt:s/0f z'4 5, cfTdfn]

nf]suLtf– 199
cWofo–%
hfu[t eP/ 1fg kfPsf] 5 / k/dfTdf;Fu tb\¿k eP/ k/dk|sfzdf ;dlk{t ePsf] 5 eg] To:tf]
k'?if k'g/fudgaf6 d'Qm x'G5 jf p;sf] k'gh{Gd x'Fb}g .
ljBfljgo;DkGg] a|fXd0f] ulj xl:tlg .
z'lg r}j Zjkfs] r kl08tfM ;dblz{gM ..!*..
ljBf / ljgozLntfn] ;DkGg 1fgL k'?if cfkm"df ljsl;t 1fgsf k|efjn] ljåfg\ a|fXd0f, ufO{,
xfQL, s's'/ tyf rf08fnx¿nfO{ klg ;dfg b[li6n] x]5{g\ / ;dfg g} b]V5g\ ..
Ox}j t}lh{tM ;uf]{ o]iff+ ;fDo] l:yt+ dgM .
lgbf]{if+ lx ;d+ a|Xd t:dfb\a|Xdl0f t] l:ytfM ..!(..
cfˆgf] dgnfO{ h;n] ;dtfefj / PsTjdf :yflkt u/]sf 5g\, ltgLx¿n] hGd / d[To'sf]
rqmnfO{ lht]sf 5g\ . h;/L a|Xd lgbf]{if / ;d 5g\ To:t} tL 1fgLhg klg a|Xddf l:yt 5g\ ..
k|e'nfO{ kfpg nfnflot x'g]n] k|e' h:t} x'g'k5{ . of] lgod zfZjt 5 / hLjgsf ;a} txdf
nfu" x'G5 . olb s'g} JolQm wgsf nflu nfnflot 5 eg] Tof] JolQm klg s]xL lbgdf wft'sf] l;Ssf
h:t} aG5 . olb s'g} JolQmdf kbdf]x 5 eg] pm / p;sf] s';L{sf] h8tfdf s]xL km/s x'Fb}g . hfg]/
jf cghfgdf xfdLnfO{ h] kfpg' 5, ToxL aGg'k5{ . k/dfTdfnfO{ h;n] kfpg rfxG5 p;n]
k/dfTdf h:t} aGg}k5{ . k/dfTdfsf] nIf0f ;d xf] ljifd xf]Og . lans'n t/fh'sf b'j} efu Ps}
:yfgdf ePh:t}, Psbd ;d, sDkgljxLg o:tf] ;dtf k/dfTdfsf] :j¿k xf] . h;n] k/dfTdf
k|fKt ug]{ cfsfª\Iff /fv]sf] 5 To;n] ;dtftkm{ cl3 a9\g'k5{ . sfd, qmf]w, nf]e / 3[0ffn] dgnfO{
ljifdtftkm{ ws]Ng], pQ]lht agfpFg], cfGbf]lnt ug{] t/ ;dtfefjdf gn}hfg] x''Fbf pm k/dfTdflt/
a9\g ;Sb}g . k|]d, s?0ff, Ifdf, bfg, bof ljsl;t x'g yfn]kl5 dg'io la:tf/} k/dfTdflt/ a9\b5
lsgeg] bfg, bof, Ifdf, s?0ff, k|]d cflbn] leq ;dtfefj hGdfpF5 . h'g lrhn] leq ljifdtf k}bf
u5{ Tof] cwd{ xf] .
hLjgsf] d"n :jefj ;dtf xf], hxfF ;a} s'/f ;dfg x'G5 . >Ls[i0f eGg'x'G5– hf] ;dTjdf
k|fKt x'G5 Tof] k/dfTdf;Fu Psfsf/ eP/ tb\¿k x'G5 . ha sf]xL k/dfTdf;Fu tb\¿k x'G5, ta
xfQL, 3f]8f, ufO{ cflb ;a}df k/dfTdf g} b]lvG5 . ;fwf/0ftM ;fdflhs b[li6n] a|fXd0f tyf rf08fn
leGg hftsf / s's'/, ufO{ / xfQL klg of]lgcg';f/ leGg x'g ;S5g\ t/ 1fgLsf nflu z/L/ut e]b
cy{xLg x'G5 . xfdL aflx/ ToxL b]V5f}+ hf] xfdL leq ulx/fOdf x'G5f}F . hf] k/dfTdf;Fu tb\¿k x'G5
pm cfˆgf rf/}lt/ k/dfTdfnfO{ dfq b]Vb5 .
g k|Åio]lTk|o+ k|fKo gf]låh]Tk|fKo rflk|od\ .
l:y/a'l4/;Dd"9f] a|Xdljb\ a|Xdl0f l:ytM ..@)..
hf] lk|o j:t' k|fKt u/]/ klg xlif{t x'bF }g / clk|o j:t' jf s'/f cfOnfUbf ljrlnt x'bF }g, To:tf]
l:y/ a'l4 ePsf], df]x/lxt, k/dfTdf ;DaGwL 1fg k|fKt u/]sf] JolQm a|Xddf l:yt x'G5 ..
lk|o j:t'k|lt cfslif{t / clk|o j:t'k|lt cgfslif{t gx'g], j:t'k|lt df]lxt gx'g] / lj/fu
gePsf] l:yt a'l4nfO{ ;lRrbfgGb k/dfTdfsf] wfd ;b}j k|fKt x'G5 eg]/ >Ls[i0f eGg'x'G5 . To:tf]
JolQm k/dfTdfdf g} l:yt x'G5 . h'g s'/fn] OlG›onfO{ t[lKt lbG5, To;k|lt k|Llt hfU5 / h;n]
OlG›onfO{ t[lKt lbFb}g To; j:t'k|lt lgif]wsf] efj hfU5 . k|Llts/ j:t'k|lt cfsif{0f / ck|Llts/
j:t'k|lt cgfsif{0f ;''? x'G5 . ha;Dd rfx]sf] s'/f ldNb}g To;n] cfslif{t ul//xG5 / kfpg] lalQs}
ljslif{t ug{ ;'? x'G5 . ;kgf b]v'Gh]n k|Llts/ x'G5, k"/f x'g] lalQs} ck|Llts/ x'G5 / cfFvfn] gofF
s'/f vf]Hg yfN5 / el8\sG5 .

nf]suLtf– 200
cWofo–%
>Ls[i0f eGg'x'G5– hf] leq cfGbf]lnt x'G5 To;n] k|e'sf] ;tt cfgGb kfpg ;Sb}g .
r]tgfnfO{ aflx/L s''/fn] c;/ kfb}{g . 3fF6Ldf dfnf jf sfF9f h] nufP klg r]tgfnfO{ km/s kb}{g .
ha;Dd aflx/L tŒjn] k|efljt kfl//xG5 ta;Dd leqsf] r]tgf cGt/Ë dgdf pknAw x'g ;Sb}g .
aflx/ ;Ddfg of ckdfg h] k|fKt eP klg r]tgfnfO{ ;fIfL /fv]/ h;n] x]g{ ;S5 o:tf] JolQm leqL
;dtfdf k|fKt x'g yfN5 . d"ntM aflx/ 3l6t 36gfn] leqsf] r]tgfnfO{ rnfodfg ul//x]sf] 5 ls
5}g Tof] x]g{ h?/L 5 . o:tf] k|To]s cj;/nfO{ ;fIfLsf] If0f agfpg] JolQm cGt/;dtfdf k|fKt x'g
yfN5 . s;}n] ufnL u¥of] eg] ufnL ug]{nfO{ xf]Og, h;nfO{ ufnL ul/Psf] 5 To;df Wofg nufof}F
eg] ufnL ug]{ JolQm aflx/ /xG5 / leqsf] r]tgf cnu x'G5 . of] cj:yf leqsf] crn cj:yf xf],
aflx/af6 s;}n] p;nfO{ ca larlnt u/fpg ;Sb}g . >Ls[i0f h;sf af/]df eGb} x'g'x'G5 p;sf]
r]tgfsf] Hof]lt yfldPsf] x'G5 / pm b'O{sf lardf t6:y aGb5 . h'g lbg r]tgfnfO{ g t ?lrn]
cfkm"tkm{ tfGb5 g t c?lrn] 7]Nb5 / aflx/sf] s'g} klg cfGbf]ngn] k|efljt ub}{g ToxL ;dtfdf
pknAw r]tgfdf g} JolQm ;lRrbfgGb k/a|Xddf l:y/ x'G5 .
k/dfTdf t ;bf l:y/ 5≤ To;}n] JolQmsf] r]tgf l:y/ eof] eg] k/dfTdf;Fu tTsfn d]n
x'G5 . xfdL l:y/ eof“}+ eg] Tof] ldngdf g} ;lRrbfgGbsf] cg'ej k|fKt x'G5 / of] ldngkl5 s'g}
lj/x jf ljof]u x'Fb}g . ;'v ldN5 / 5'6\5 t/ cfgGb k|fKt ePkl5 Tof] slxNo} 5'6\b}g . dg'iosf]
;f/f hLjg cfgGbs} vf]h xf] . ?lrs/ / c?lrs/ larsf] e8\sfpn] ubf{ xfdL Tof] cfgGb k|fKt
ug{ c;kmn ePsf 5f}+ . To;}n] >Ls[i0f eGg'x'G5– hfu / k|Llt Pjd\ ck|Llts/sf lardf l:yt
xf]pm . a'4 / dxfjL/sf] d"lt{df hf] l:y/ r]tgf b]vfOPsf] 5 Tof] l:y/ JolQmsf] k|ltljDa xf] .
pxfFx¿sf] r]tgf l:y/ ePh:t} To;sf] k|ltljDasf ¿kdf 9'Ëfsf] d"lt{ agfOPsf] xf] lsgeg] 9'Ëf
cfkm“}+ ;bf l:y/ x'G5 .
>Ls[i0fn] ;+zo/lxt eGg'ePsf] 5 lsgeg] ;+zon] klg r]tgfnfO{ sDkg u/fpF5 . r]tgf
ljrf/ / efjn] k|efljt x'G5 . s[i0fn] k|Llts/ / ck|Llts/ larsf] l:y/tfsf] rrf{ ub}{ efjsf]
cyf{t\ efjgfaf6 sf]xL gsfFk"g\ eGg'ePsf] 5, ;fy} pxfFn] ;+zo/lxt a'l4sf] s'/f klg eGg' ePsf]
5 . ;+zoaf6 slDkt x''g] JolQm l7s of unt eGg] ljrf/af6 klg slDkt x'G5 . o:tf] JolQm
a'l4sf] åf/df klg slDkt x'G5 . wfld{s JolQmn] k/dfTdf 5 eGb}g lsgeg] of] 5}gsf] ljk/Lt eGg'
xf] . lg:sDk JolQm wfld{s x'G5 hf] cfl:ts / gfl:tseGbf kf/ x'G5 . ljZjf; / cljZjf;df klg
hf] lg:sDk /xg ;S5 To;nfO{ >Ls[i0f ;+zo/lxt eGg'x'G5 .
afXo:kz]{ij;QmfTdf ljGbTofTdlg oT;'vd\ .
; a|Xdof]uo'QmfTdf ;'vdIfodZg't] ..@!..
afXo OlG›o;'vaf6 lj/Qm ePsf] k'?if hf] cfkm}+leq cGt:s/0fdf cfgGbsf] cg'ej ub{5 Tof]
a|Xddf l:y/ x'g] ePsf sf/0f p;n] slxNo} gfz gx'g] cfgGbsf] ef]u ub{5 ..
afXo ljifodf cgf;Qm ePsf] k'?if klg ;lRrbfgGb a|Xddf k'U5 . >Ls[i0f w]/} dfu{sf
dfWodaf6 ;DemfpFb} x'g'x'G5 lsgeg] s'g} g s'g} dfu{ ch{'gnfO{ k|Llts/ of 3t nfUg ;S5 .
Åbosf] åf/af6 v'Ng g;s]sf s'/f a'l4sf] åf/af6 / a'l4sf] åf/af6 klg a'‰g g;s] j:t'x¿sf]
dfu{sf] s'/faf6 ;Demg ;s"g\ eGg] rfxgf s[i0fdf 5 . b'O{ j:t'x¿lar hf] cgf;Qm eP/ afFRb5
Tof] klg ;lRrbfgGb a|Xddf g} k'U5 . ha dg cf;Qm x'G5 / j:t' ;'Gb/ 5 eGg] efj p7\5 ta
;"Id ¿kdf 36gf 36\5 / cf;lQmsf] ofqf ;'? x'G5 . ha dgn] ;'Gb/ 7fGb5 ToxL a]nf To;nfO{
kfpg] clenfiff jf w'jfF p7\g yfN5 . klxn] dgn] / To;kl5 a'l4n] ;'Gb/ eG5 . dg lardf

nf]suLtf– 201
cWofo–%
plePsf] 5, aflx/ z/L/ / leq cfTdf 5, z/L/n] j:t' jf ljifosf af/]df va/ lbG5 .
cfTdfleqaf6 jf;gf jf rfxgfsf] va/ cfpF5 . oL b'j}sf] ldng dgdf x'G5 / cf;lQm lgld{t
x'G5 . aflx/af6 cfFvf, sfg, gfs cflbn] b]Vbf, ;'Gbf, ;'F£bf klg leqaf6 dgdf s'g} jf;gf p7\b}g
eg] Tof] cgf;lQm xf] . cgf;lQmdf aflx/af6 va/ cfpFbf leq ;'lgG5, a'lemG5 t/ To;df leq
s'g} k|ltlqmof cfpFb}g . To;}n] aflx/sf] va/ a]sf/ x'G5 . aflx/af6 va/ cfpFbf leqsf] tŒj
hfu]/ cf;lQm knfpFb}g / jf;gf hfUb}g eg] Tof] OlG›ox¿sf] va/ Psl5gdf ;dfKt x'G5 . leqsf]
jf;gf cFWof/f]df jf a]xf];Ldf p7\5 To; If0fdf xf]; /fVg;fy jf;gf p7\g} kfpFb}g . a'4n]
eGg'ePsf] 5– h'g 3/sf] åf/df åf/kfn x'Fb}g ToxfF rf]/ k:5, hxfF Wofg x'Fb}g ToxfF jf;gf, j[lQx¿
:jtM lgld{t x'G5g\≤ t;y{ Wofg åf/kfn xf] .
>Ls[i0f eGg'x'G5– jf;gf / j[lQk|lt hfu?s x'g] JolQm cgf;Qm x'G5 . j[lQ / OlG›osf]
ldngaf6 cf;lQm lgdf{0f x'G5, o;sf] ldng ePg jf ;]t' aGg kfPg eg] cgf;lQm lgdf{0f x'G5 .
xhf/f“}+ j:t'x¿lar hf] xf];k"0f{ 5, Tof] cgf;Qm x'G5 . cf;lQmnfO{ hlt k"/f u/] klg gofF cf;lQm
lgld{t x'G5 / xhf/f“}+lt/af6 jf;gf hufpg] k|oTg x/If0f x'G5 . ;f/f hLjg oxL cndndf k/]/
clNem/xG5 . To;}n] cfgGbsf] ofqf ug{' 5 eg] r]tgfnfO{ xf];n] eg{' / j:t'x¿df cfslif{t gx'g'
h?/L x'G5 . dgsf] hut\df alg;s]sf] s'/fnfO{ x6fpg sl7g x'G5 t/ aGg} glbg eg] ;lsG5 .
qmf]w p7\bf To;sf] klxnf] emns leq b]lvg] lalQs} To;nfO{ lgoGq0f ug{ ;lsG5 t/ ha /utdf
Pl8gn tŒj 5'6\5, ta qmf]wsf] ljif /utdf k:5 . /utdf g} qmf]w k|j]z u/]sf] of] a]nf qmf]w
lgoGq0f ug{ sl7gfO x'G5 . qmf]w p7\g] lalQs} s]xL If0f To;n] k|j]z ug{'cl3 k|tLIff ub{5 . o;
kl5sf] l:ylt lgoGq0feGbf aflx/ x'G5 . cgf;Qm x'gsf nflu lgoGq0fsf] ;Ldf cufl8 g} hfUg
h?/L x'G5, cGoyf k|folZrQ dfq x'G5 .
>Ls[i0f ch{'gnfO{ eGg'x'G5– ltdL j:t'x¿k|lt cgf;Qm /xg ;Sof} eg] ToxLF k'U5f} / slxNo}
gfz gx'g] cfgGbsf] ef]u ug]{5f} . o; wtL{df Pp6f cb\e't u|Gy lj1fg e}/jtGq 5 . of] ;fgf]
k':tsdf !!@ j6f ;"qx¿ 5g\ . x/]s ;"qdf Pp6} s'/f 5, klxnf] ;"qdf atfOPsf] s'/fnfO{ g} !!@
k6s bf]xf]¥ofOPsf] 5 . x/]s ;"qdf Pp6f ljlw k"/f x'G5 . kfj{tL lzj;Fu ;f]Wg'x'G5– s;/L zfGt
ag]/ cfgGb k|fKt ug]{ / cd[t s;/L kfOG5 . lzjn] b'O{ b'O{ kª\lQmdf pQ/ lbg'x'G5– Zjf; leq /
aflx/ hfFbf lardf cl8P/ /xg ;lsof] eg] cd[t k|fKt x'G5 . Ps ;"q k"/f eof] t/ kfj{tLn] a'‰g
;Sg' ePg / km]l/ ;f]Wg'eof] . lzj b'O{–b'O{ kª\lQm eGb} hfg'x'G5 / x/]s kª\lQmsf] cy{ b'O{sf lardf
cl8g'k5{ eGg] xf] . lzj eGg'x'G5– hGd / d[To'sf] lardf cl8P/ /xg ;Sof] eg] cd[t k|fKt x'G5 .
lzjn] !!@ k6s Pp6} s'/f b'O{ lj/f]wx¿ lar /f]lsP/ x]g{ ;s]df cd[t kfOG5 eGg'ePsf] 5 .
k|Llt–ck|Llt, kIf–ljkIf, cf;lQm–lj/lQmsf] lardf cl8P/ /xg ;Sg] k'¿ifnfO{ cd[t k|fKt x'G5 .
>Ls[i0fsf] of] ;"qaf6 klg b'v–;'v, ldq–zq', ;Ddfg–ckdfg b'O{ ljk/Ltx¿af6 t6:y eO{ lardf
cl8Pdf cd[t k|fKt x'g] lglZrt 5 . å}tdf t6:y /xg ;Sg]n] cå}tdf ult lng ;S5 .
o] lx ;+:kz{hf ef]uf b'Mvof]go Pj t] .
cfBGtjGtM sf}Gt]o g t]if' /dt] a'wM ..@@..
x] sf}Gt]o Û ef}lts OlG›o / ljifosf ;+:kz{af6 pTkGg x'g] b'vsf] ;|f]tdf 1fgLhg /dfpFb}gg\ .
o:tf ef]ux¿ clgTo, Ifl0fs / b''vsf] sf/0f x'g] ePsfn] ljåt\ hgx¿ o:tf ljifodf ?lr
/fVb}gg\ ..

nf]suLtf– 202
cWofo–%
OlG›o / jf;gfsf] d]naf6 k|tLt x'g] ;'v cGttM b'v g} xf] . of] zfZjt, ;gftg / lgTo
xf]Og Ifl0fs xf] eg]/ hfGg] k'?if o;;Fu d'Qm x'g yfN5 . t;y{ >Ls[i0f eGg'x'G5– o:tf ef]ux¿
clgTo, Ifl0fs / b'vsf sf/0f x'g] x'Fbf ljåt\hg o:tf ljifodf ?lr /fVb}gg\ . h] xfdLnfO{ ;'v
h:tf] nfU5 Tof] ;'v xf]Og ;'v h:tf] nfu]sf] dfq xf] . cFWof/f]df 8f]/LnfO{ b]v]/ ;k{ 7fg] klg
glhs uPkl5 ;k{ geP/ 8f]/L b]lvG5 . To:t} ha;Dd ;'v kfOFb}g, ta;Dd ;'v k|tLt x'G5 t/
xftdf cfpg] lalQs} ;'v x/fpF5 . xfdLn] kfPsf s'g} klg ;'vn] lr/:yfoL ;'v lbPsf 5}gg\ .
Pp6f ;'v ef]Ug] lalQs} csf]{ ;'vsf] vf]hL x'G5 . h] kfOG5 To;df ;'v x'Fb}g t/ klg eljiodf
kfOG5 xf]nf eGg] nfU5 clg ef]lnsf] cfzfdf km]l/ ;'vsf] vf]h ;'? x'G5 . ;'v ha;Dd 6f9f x'G5,
ta ;'vh:tf] nfU5 t/ kfpg]lalQs} Tof] ;'v g} /xFb}g . ;'v OG›wg'if h:tf] 6f9faf6 x]bf{ /ËLg
b]lvG5, glhsaf6 x]bf{ afbnsf lardf ;"o{sf] ls/0f u'lh|Psf] afx]s s]xL x'Fb}g . s'g} ¿k, /Ë /
cfsf/ x'Fb}g, hxfF hxfF ;'vsf] OG›wg'if b]lvG5 ToxfF l7s o:t} x'G5 . To;}n] ;'v k|tLt x'G5 t/
jf:tjdf ;'v x'Fb}g eGg] 1fg h;n] hfGb5 p;sf] jf;gf cf;lQm aGg aGb x'G5 .
dg hxfF cefj 5 ToxL+“ bf}l8G5 . c1fgL ;'v 5}g eg]/ kTofpFb}g t/ ;'v ;'? x'g]lalQs}
;dfKt x'G5 / kl/0ffddf b'vl;jfo s]xL cfpFb}g . of] ;To a'em]kl5 1fgL ljifo / j[lQx¿sf]
tfnd]n lgld{t x'g lbFb}g / cgf;Qm tyf jLt/fuL eP/ :jod\df l:yt x'G5 . r]tgf l:y/ ePkl5
dfq k/d;Qfdf k|j]z x'G5 .
zSgf]tLx}j oM ;f]9'+ k|fSz/L/ljdf]If0fft\ .
sfdj|mf]wf]∫j+ j]u+ ; o'QmM ; ;'vL g/M ..@#..
h;n] cfˆgf] z/L/ 5'6\g'cl3 oyfy{df of}jgfj:yfdf g} sfd, qmf]w h:tf OlG›osf j]unfO{
;xg ug{ ;Ifd x'G5, Tof] dflg; g} of]uL xf] / Tof] g} ;'vL klg xf] ..
hLjgdf sfd / qmf]wsf] j]unfO{ h;n] lhTg ;S5 Tof] of]uL xf] . o:tf] JolQm o; nf]sdf
dfq geO{ k/nf]sdf klg d'Qm eP/ cfgGbdf l:yt x'G5 . sfdsf] cy{ csf{af6 ;'v lng] cfsfª\Iff
xf] . sfd lj/f6\ 36gf xf] / sfdjf;gf of] lj/f6\ 36gfsf] Ps efu xf] . csf{af6 ;'v kfpg]
OR5fdf sf]xL afws ag]df qmf]w pTkGg x'G5 . To;}n] >Ls[i0f sfd / qmf]wnfO{ Ps;fy ;"qdf
eGg'x'G5 . of] ;+o'Qm j]u xf] . sfdgfdf s;}n] afwf pTkGg u/]df qmf]w hlGdG5 . sfdsf] j]unfO{
sxLFaf6 afwf gk'u]/ sfd k"/f eof] eg] o;af6 ljiffb pTkGg x'G5 . qmf]w sfdsf] cj?4 ¿k xf] .
dgf]j}1flgsx¿ dg'io sfdsf nflu g} afFRb5 eG5g\ . k|mfo8 sfd g} dg'iosf] cfTdf / hLjgsf]
cfwf/ xf] eG5g\ . xfdL wg, kb ;a} sfd k"/f ug{sf nflu hDdf u5f}{+ . sfdafx]s xfdL s]xL
;f]Rb}gf}+ . of] sfdn] el/Psf] lrQ rf}la;} 306f qmf]wn] el/Psf] x'g' cfZro{ xf]Og lsgeg] sfdn]
rf}la;} 306f cfˆgf] nIo k"/f x'g] qmddf cj/f]w jf afwfx¿ kfpF5 . To;af6 leq kL8f pTkGg
x'G5 / Tof] pmhf{ qmf]wdf ¿kfGtl/tf x'G5 .
cfh klZrdsf sltko d'n'sdf wg kof{Kt 5, ;dfhsf] eo klg 5}g . To;}n] t of}gsf
;DaGwdf ;f/f lgod Joj:yfx¿ ;dfKt ePsf 5g\ . hlt b'lgofF ;d[4 x'Fb} hfG5 Tolt g} of}gsf
;DaGwdf afwf jf kvf{nx¿ elTsG5g\ . o;af6 sfdjf;gfsf] Jojwfg t x6\5 t/ ljkmntf /
ljiffb TolQs} 3gf eP/ ToxL cg'kftdf cfTdxTof a9]/ hfG5 . ;dfhn] sfdjf;gfsf] k"lt{sf nflu
v'Nnf 5'6 lbPdf JolQm ljiffbn] el/P/ kfun x'g ;S5 lsgeg] of] sfdsf] /; / d"No klg ;dfKt
ePsf] l:ylt xf] . To;}sf] kl/0ffd:j¿k cfh klZrd / cGo d'n'sx¿df klg sfdsf] ljs[t ¿k
cyf{t\ ;dlnËLx¿ al9/x]sf 5g\ . ljsl;t ;dfhdf sfdsf] aGb]h cGt ePsf] 5 . ;dfhdf

nf]suLtf– 203
cWofo–%
sfdnfO{ v'Nnf 5f]8] ljs[lt hlGdG5 / of}gnfO{ bafPdf anhÎtL bdg t x'G5 t/ hlt bdg eof]
Tolt g} qmf]w k}bf x'G5 / qmf]w lx+;f aG5 clg o;n] hLjgnfO{ rf/}lt/af6 tf]8\b5 .
>Ls[i0f eGg'x'G5– g t sfdnfO{ 5'6 lbg' ;d:ofsf] ;dfwfg xf] g t sfd bafP/ jf /f]s]/
/fVg' g} ;d:ofsf] ;dfwfg xf] . sfd / qmf]w b'j}af6 dfly p7\g;Sg] of b'j} j]ux¿sf lar clnKt
eP/ b'j};Fu cgf;Qm x'g] JolQmn] dfq o; nf]sdf / k/nf]sdf klg ;'v k|fKt u5{ . o; ;+;f/df
xfdL b'v} b'vsf cltl/Qm s]xL klg kfpFb}gf“}+ . k|mfo8nfO{ dg]{ a]nfdf s;}n] tkfO{+n] cfhLjg
dgf]lrlsT;fsf] dfWodaf6 w]/} dflg;x¿sf] ;]jf ug{'eof]≤ s] tkfO{+ dg'ionfO{ dgf]lrlsT;fåf/f
;'v;ondf k'¥ofpg ;lsG5 eGg] ;f]Rg'x'G5 eg]/ ;f]Wbf k|mfo8n] dflg;nfO{ slxNo} ;'v;onaf6
k"0f{ agfpg ;lsGg, s]jn ;fdfGo b'vsf] l:ylt;Dd k'¥ofpg ;lsG5 eGg] hjfkm lbP . klZrddf
dgf]lrlsT;sx¿ eG5g\– sfdaf6 sf]xL klg d'Qm x'g} ;Sb}g . To;f] eP b'vaf6 klg d'Qm x'g
;Sb}g, s]jn ;fdfGo b'v;Dd dfq k'Ug ;S5 .
>Ls[i0f ch{'gnfO{ eGg'x'G5– sfd / qmf]]waf6 d'Qm x'g ;lsG5 . ha;Dd xfdLnfO{ leqsf]
cfgGbsf af/]df hfgsf/L x'Fb}g, ta;Dd xfdL c¿af6 ;'v kfpg] sf]l;; ul//xG5f}F . sfdaf6 ToxL
JolQm d'Qm x'G5 h;nfO{ cfˆgf] cGt/;|f]tsf] hfgsf/L 5, cGoyf d'Qm x'g ;Sb}g . sfd Pp6f 7"nf]
zlQm xf] h;nfO{ k|s[lt ;[hg u/fpg] sfo{df k|of]u ul5{g\ . sfd–pmhf{ leq sxfFaf6 pl7/x]sf] 5
eg]/ Wofg u¥of] eg] sfdsf] jf;gf tTsfn lt/f]lxt x'G5 / Tof] jf;gfsf] pmhf{ leq hfg yfN5 .
Tof] zlQmsf] leq aUg] gfd s'08lngL xf] . of}gs]G›af6 ;k{n] km0ff p7fP/ dfly uP em} zlQm p7\5
/ l/8sf] dfu{af6 dfly hfg yfN5 . of}gs]G›df zlQmsf] ;ª\u|x 5 . of] zlQm leq of aflx/ hfg
;S5 . sfds]G› åf/ xf] olb aflx/ uof] eg] Tof] ljiffb of qmf]w aG5 / leqsf] ofqf u/L ;x;|f3f/
k'u]df cfgGb kmlnt x'G5 . klxn] afnaflnsfx¿nfO{ l;sfOg] 1fg a|Xdro{ lyof] lsgeg] To;n]
hLjgsf] pmhf{nfO{ sfdaf6 /fddf k'¥ofpFYof] . sfd c¿df lge{/tf xf] eg] /fd :jod\df lge{/ x'g'
xf] . sfd alxu{dg / /fd cGtu{dg xf] . xfd|f] hLjgsf] ;f/f ;lqmotf sfd / /fdsf] lardf 5 .
ha z/L/n] pmhf{ aflx/ ˆofFS5, ta b'u{Gw 5f]8\5 / ha pmhf{ leq hfG5 ta ;'uGw 5f]8\5 . aflx/
b'v / leq ;'v 5 . h;n] sfd / qmf]waf6 d'lQm kfpF5 To; of]uLn] o; nf]sdf cfgGb kfpF5 /
k/nf]sdf klg To;n] d'lQm k|fKt u5{ .
of]˜GtM;'vf]˜Gt/f/fd:tyfGtHof]{lt/]j oM .
; of]uL a|Xdlgjf{0f+ a|Xde"tf]˜lwuR5lt ..@$..
h;n] cGt:s/0fdf ;'vsf] cg'ej ub{5, leq}b]lv hf] cGt/fTdfdf g} /dfpF5, hf] cfTdfdf g}
1fgn] el/Psf] 5, h;sf] :jefj klg cGtd{'vL 5, Tof] oyfy{df lgZrn a|Xd:j¿k ;fª\Voof]uL xf] /
To;n] zfGt a|XdnfO{ g} k|fKt ub{5 ..
hf] cfTdfdf g} lj>fd u/]/ cfgGb / 1fgsf] cg'ej u5{ / h;sf] hLjgsf] ;a} s'/f p;sf]
cfTdf g} x'G5 o:tf] efj ePsf] of]uL zfGt a|Xddf k|fKt x'G5 . xfdLnfO{ 1fg, ;'v / zflGt
c¿af6 k|fKt x'G5 h:tf] nfU5 . xfdL leqaf6 vfnL 5f“}+, jf:tjdf xfdL hf]af6 1fg kfpF5f“}, Tof]
klg xfdL h:t} leqaf6 vfnL 5 . c¿af6 ;'v / 1fg k|fKt x'Fb}g s]jn ;'v / 1fgsf] cfef; dfq
k|fKt x'G5, hf] cGttM b'v g} aGb5 . c¿af6 ;"rgf k|fKt ug{ ;lsG5 t/ cGttM Tof] c1fg g}
x'G5 . s'g} klg ljZjljBfnox¿n] 1fg lbg ;Sb}gg\, s]jn ;"rgf dfq lbg ;S5g\ . 1fg t
cfGtl/s 36gf xf] hf] leqaf6 cfpF5 .

nf]suLtf– 204
cWofo–%
>Ls[i0f eGg'x'G5– h;n] cfTdfdf lj>fd, cfTdfd} ;'v / cfgGb cg'e"t ug{ hfGof] To:tf]
k'?if a|Xd:j¿k of]uL xf] . leq ;'v / 1fg 5 eg]/ hfGg] k'?if g} ;fª\Voof]uL cyf{t\ 1fgof]uL xf] .
;'vsf cfsfª\IfLx¿ ;f+;fl/s x'G5g\ . ljrf/s, snfsf/, j}1flgs, bfz{lgs, lrGts oL ;a} 1fgsf
cfsfª\IfLx¿ x'g\ . h;nfO{ xfdL ;fw', ;Gt eG5f}+“, ltgLx¿ lj>fdsf] vf]hL ub{5g\ . o; hut\df
aflx/L vf]hn] s]xL kfO“b}g t/ leq vf]h] ;'v, 1fg / lj>fd kfpg ;lsG5 . aflx/sf] vf]h e|flGt
dfq xf] / o;nfO{ vf]Hbf e8\vfnfdf kl/G5 t/ uGtJo;Dd slxNo} k'luGg . wd{n] dg'iosf]
ul/dfsf] 3f]if0ff ub}{ ltdL h] rfxG5f} Tof] leq 5, ltdLleq gePsf] eP ltdL rfxg klg ;Sb}gYof}
eGb5 . olb dg'ioleq lj>fdsf] Ifdtf gePsf] eP dg'io lj>fdsf] dfu klg ug{ ;Sb}gYof] .
xfdL ToxL dfU5f}+“ h] xfd|f] leq aLhsf] ¿kdf n's]sf] 5 . xfd|f ;a} dfux¿ ;Defjgf / aLhsf
dfu x'g\ hf] j[If x'g ;S5g\ . k|To]s JolQm leqsf] 1fg, zflGt, lj>fd / :jtGqtf kfpg rfxG5 .
;'v aflx/ vf]lhof] eg] kfpg ;lsGg lsgeg] ;'v leq n's]sf] 5 t/ aflx/ vf]Hof] eg]
;"rgf ;ª\sng eP/ tyfslyt kl08t x'g ;lsG5 . ;"rgf ;Ínsx¿nfO{ ;a} s'/f hfGg] h:tf]
nfU5 t/ tL s]xL hfGb}gg\ . aflx/ lj>fd vf]lhof] eg] ToxfF t wg, dxn agfpg] tgfjn] el/G5 /
lj>fd kfOFb}g . h;;Fu vfgf 5}g To;;Fu k]6 / vfgf krfpg] zlQm x'G5 . h;;Fu vfgf 5
p;;Fu krfpg] k]6 x'Fb}g . h;;Fu ulx/f] lg›f 5 p;;Fu tlsof x'Fb}g / h;;Fu dxFuf] /
cf/fdbfoL la5\of}gf 5, p;;Fu lg›f x'Fb}g . xfd|f] vf]Hg] lbzf unt ePsfn] o:tf] ePsf] xf] . of]
unt dfWodaf6 vf]h]sf] kl/0ffd xf] . olt sdfP/ lj>fd u5{' eGg] JolQmn] slxNo} lj>fd ug}{
kfpFb}g, lj>fd ug{' cl3 g} ;dfKt x'G5 . wg sdfPkl5 P];, cf/fd u5{' eG5 t/ wg sdfpFbf
P];, cf/fdnfO{ lj/fd nufpg'k5{ cGoyf wg sdfpg} ;lsGg .
>Ls[i0f ch{'gnfO{ eGg'x'G5– ltdL leqsf] cfgGb vf]h . b'v aflx/af6 cfpF5 t/ zflGt
leqaf6 cfpF5 . czflGtsf af/]df xfdL sf/0f atfpg ;S5f“}+ t/ zflGt sxfFaf6 cfpF5 eg]/
atfpg ;Sb}gf}+ . of] leqaf6 cfpF5 / km}lnG5 . leqsf] vf]hdf k/d lj>fd 5 . >Ls[i0f eGg'x'G5–
x] ch'{g Û ltdL o'4df plqof} eg] of]uL x'g] 5f}≤ of]usf] cy{ ltdL cfkm";Fu hf]l8g] 5f} / k/nf]sdf
klg d'Qm x'g] 5f} . of] nIf0f ;fª\Voof]uLsf] xf] . ;fª\Vo g} 1fgsf] k/d s'~hL xf] . ;fª\Vo zAbsf]
cy{ 1fg x'G5 . ;fª\Von] eG5– ug{' / ug{of]Uo s]xL 5}g . ugf{n] h] kfOG5 Tof] aflx/ kfOG5,
gugf{n] h] kfOG5 Tof] leq kfOG5 . leq olb s]xL kfpg' 5 eg] gu/]/ a:g'k5{ . of] l7s pN6f]
ofqf 5 . ;fª\Vo eG5, u/]/ s]xL kfOFb}g . hf] kfpg' 5, Tof] xfdL leq ;bf df}h'b 5 s]jn
xfdLnfO{ lj:d[lt dfq ePsf] xf] . xfdLn] lal;{Psf] s'/f leq uP :d/0f x'G5 . ;fª\Vosf cg';f/
1fg xfd|f] :jefj xf] To;nfO{ cfh{g ug{'kb}{g≤ s]jn hfu]/ hfGg'k5{ / hfGgsf nflu leqsf] ofqf
ug{'k5{ .
neGt] a|Xdlgjf{0fd[ifoM IfL0fsNdiffM .
l5Ggå}wf otfTdfgM ;j{e"tlxt] /tfM ..@%..
h;sf z/L/, dg, a'l4 / OlG›ox¿ jzdf 5g\, hf] ;+zo/lxt, kfksd{/lxt Pjd\ ;Dk"0f{
k|f0fLx¿sf] sNof0fdf tNnLg 5g\ h;sf] dg lgZrn efjn] k/dfTdfdf l:yt 5, o:tf] a|Xdj]Qf k'?if
zfGt a|Xddf k|fKt x'G5g\ ..
kfkaf6 d'Qm ePsf, dg, a'l4 / OlGb|ox¿ jzdf ePsf / ;+zo/lxt Psfu| lrQ ePsf
k'?ifn] k/d a|Xd k|fKt ub{5g\ eg]/ >Ls[i0f eGg'x'G5 . ch{'g t s]jn knfog x'g rfxGy] . s[i0fn]
ch'{gnfO{ cGt/qmflGtaf6 u'hfg{'x'G5 eGg] pgn] ;f]r]sf klg lyPgg\ . pgn] s[i0f;Fu lh1f;f /fVg

nf]suLtf– 205
cWofo–%
;'? ubf{ s;/L o'4af6 ar]/ efu"F eGg] efj dfq lyof] . t/ pgL s[i0fh:tf] k/dk'?if Pjd\
dgf]j}1flgs;Fu lh1f;f /fVg k'u] h;n] pgnfO{ sd{sf] gofF cfofd atfpg'eof] . s[i0fn] ch{'gnfO{
atfpg'ePsf] s'/f ch{'gn] ;f]w]sf], ;f]r]sf], rfx]sf] ljifo g} lyPg . To;}n] t s[i0fsf s'/f a'‰g
pgnfO{ ufx|f] eO/x]sf] 5 . ch{'g cjsfz lng rfxG5g\ t/ s[i0f pgnfO{ ¿kfGt/0f ug{
rfxg'x'G5 . pxfF ch{'gnfO{ gofF lbzf lbg rfxg'x'G5 . xfdLn] czflGtsf] hfn lgdf{0f u/]df tn
emg]{ 5f}+ . xfd|f] hLjgdf kmlnt x'g] ;a} 36gfx¿ xfdLn] /f]k]sf aLhsf kl/0ffd x'g\ h;nfO{ k|s6
¿k lng ;do nfUg ;S5 . xfd|f] czflGt klg xfd|f] aLhsf] kl/0ffd xf] / hlt hlt czflGt a9\5
plt plt g} xfdL a|Xd;Fu 6f9f x'g yfN5f}+“ . a|Xd;Fusf] ldng zflGtdf dfq k|fKt x'G5 . zfGt lrQ
a|Xd;Fu / czfGt lrQ ;+;f/;Fu ;DalGwt x'G5 .
>Ls[i0f eGg'x'G5– s;}nfO{ ljrf/df jf s[Toaf6 b'v k'¥ofpg'' kfk xf] / s[Tosf cfwf/df b'v
k'¥ofpg grfxg' g} k'0o xf] . h;sf] a'l4 cfzª\sf/lxt eP/ ;d x'G5 To:tf] ;dtf cfkm" / csf]{
JolQmsf lar sfod ug{'kg]{ x'G5 . cfzª\sf/lxt JolQm ta x'G5, ha cfk""mk|lt klg t6:y x'G5 .
hf] cfk""mk|lt klg t6:y / ;fIfL x'G5, pm cfkm"nfO{ klg cGosf] efFtL x]g{ yfN5 . ToxL JolQm t6:y
x'G5 hf] åGåftLt eP/ zfGt x'G5 . oL b'O{ åGbsf lar 5gf]6 ug]{ JolQm czfGt x'G5 . r'gfj/lxt
/ ljsNk/lxt r]tgfdf k|fKt x'g] JolQm zfGt x'gfn] p;sf] a|Xd;Fu ldng x'G5 .
sfdqmf]wljo'Qmfgf+ otLgf+ otr]t;fd\ .
cletf] a|Xdlgjf{0f+ jt{t] ljlbtfTdgfd\ ..@^..
hf] ;d:t ef}lts OR5f tyf sfd / qmf]waf6 d'Qm ePsf 5g\, dgnfO{ lht]sf 5g\ /
k/dfTdfnfO{ ;fIffTsf/ u/]sf 5g\ To:tf cfTd1fgL l;4 k'?ifsf nflu ;a}lt/af6 zfGt k/a|Xd
k/dfTdf g} kl/k"0f{ 5 ..
sfd / qmf]waf6 d'Qm k'?if k/dfTdfdf k|fKt x'G5 . xfdL slxn]sfxLF dfq qmf]w u5f}{+≤ x/If0f
qmf]w ub}{gf}+ / qmf]w gu/]sf a]nfdf zfGt x'G5f“}+ h:tf] nfU5 . To:t} sfd klg slxn]sfxLF dfq cfpF5
eGg] nfU5 t/ oL ;a} e|flGt dfq x'g\ lsgeg] xfdL leq qmf]wsf] cGt/wf/f geP xfdL qmf]w ug{ g}
;Sb}gf}+“ . qmf]w xfdL;Fu el/Psf] 5, To;}n] s'g} JolQmn] ufnL ug]{lalQs} xfdL qmf]w k|s6 u5f}{+ .
h;/L ;'Svf Ogf/df afN6L xfNbf kfgL cfpFb}g, To:t} leqsf] sfd / qmf]waf6 d'Qm eP ToxfF h]
xfn] klg jf;gf / qmf]w lgSnFb}g . xfdL sfd / qmf]waf6 d'Qm 5}gf“}+, a? of] xfdL leq el/Psf] 5 .
xfdL qmf]w ug{ sf/0f vf]H5f}+“ . qmf]w / sfd xfd|f] l:ylt xf] 36gf xf]Og h'g rf}la;} 306f xfd|f]
;fydf x''G5 . of] s'/f h;n] :jLsf/ u5{ p;sf] hLjgdf kl/jt{g cfpF5 . slxn]sfxLF dfq d sfdL
jf qmf]wL 5' eGg' cfkm}“nfO{ wf]sf lbg' xf] . k/dfTdfdf ToxL JolQm k'Ug ;S5 h;n] cfˆgf] jf:tljs
l:ylt a'em]/ :jLsf/ u5{ . sfd / qmf]wsf] cGt/wf/f xfdLleq rf}la;} 306f alu/x]sf] 5 / Tof]
slxn]sfxLF dfq k|s6 x'G5 . To;}n] sfd / qmf]wnfO{ hfg]/ kf/ x'g] JolQm dfq k/d a|Xddf pknAw
x'G5 eg]/ >Ls[i0f eGg'x'G5 .
:kzf{Gs[Tjf alxaf{Xof+ZrIf'Zr}jfGt/] e|'jf]M .
k|f0ffkfgf} ;df} s[Tjf gf;fEoGt/rfl/0ff} ..@&..
aflx/sf ljifoef]unfO{ kG5fP/ b[li6nfO{ cfFvLef“}+sf] lardf s]lG›t u/]/ k|f0f / ckfg
jfo'nfO{ gfssf cEoGt/df /f]sL sfd–qmf]wd'Qm x'g ;lsG5 ..

nf]suLtf– 206
cWofo–%
ot]lG›odgf]a'l4d{'lgdf]{Ifk/fo0fM .
ljut]R5feoqmf]wf] oM ;bf d'Qm Pj ;M ..@*..
h;n] dg, OlG›o tyf a'l4nfO{ lgoGq0fdf /fv]/ df]IfnfO{ hLjgsf] nIo agfpFb} ;f/f OR5f,
eo / qmf]wnfO{ TofUg ;dy{ x'G5 Tof] hLjgd'Qm x'G5 ..
o; Znf]sdf >Ls[i0fn] ljlwsf af/]df atfpg'ePsf] 5 . sfd / qmf]waf6 hf] d'Qm 5 p;n]
dfq a|XdnfO{ k|fKt ub{5 . Tof] l:ylt k|fKt ug]{ j}1flgs ljlw oxfF pNn]v ug{ vf]lhPsf] 5 .
cfFvLef}+sf] dWo e[s'6Lsf lar Wofg Psfu| u/]/ gfl;sfaf6 cfpg] hfg] Zjf;nfO{ ;ddf /fVg'k5{ .
o; cj:yfdf b'j}sf] hxfF ldng x'G5 Tof] Wofg xf] . cfFvLef“}+sf lardf Zjf; ha ;d x'G5 To;If0f
JolQm sfd / qmf]wsf] cGt/wf/faf6 d'Qm x'G5 .
xfd|f OlG›on] aflx/sf] hut\;Fu ;DaGw agfpF5g\ / OlG›o ePgg\ eg] ;DaGw 5'6\5 . cfFvf
geP k|sflzt ;+;f/;Fu ;DaGw 6'6\5 . sfg geP Wjlgsf] nf]s lt/f]lxt x'G5 . gfs geP uGwsf]
hut\ /xFb}g . OlG›on] xfdLnfO{ aflx/L huTf\;Fu hf]8\5 . xfd|f ;ft OlG›o 5g\ . ;fwf/0ftof xfdL
kfFr OlG›osf] dfq s'/f u5f}{+ / xfdLnfO{ ToxL dfq yfxf 5 . clxn] lj1fgn] klg ;ft OlG›osf] s'/f
:jLsf/ u/]sf] 5 . s]xL JolQmx¿n] 5j6f OlG›osf] s'/f u/]sf 5g\ . kl5Nnf] ;Q/L jif{df lj1fgn]
gofF OlG›osf] vf]hL u/]/ ;ftj6fsf] hfgsf/L lbPsf] 5 . xfd|f sfg;Fu ;DalGwt b'O{ OlG›o 5g\ .
sfgn] ;'G5 / z/L/nfO{ ;Gt'lnt ug]{ lx:;f klg sfgdf g} x'G5 hf] u'Kt OlG›osf] ¿kdf sfgdf
n's]sf] 5 . s;}n] xfdLnfO{ sfgdf hf]8n] yKk8 xfGof] eg] xfdL l/Fu6f nfu]/ 9N5f}+“ lsgeg]
z/L/nfO{ ;dfTg] OlG›o n8v8fpF5 . t;y{ sfgdf b'O{ OlG›osf] lgjf; 5 . 5}6f“}+ OlG›o xfd|f]
cGt:s/0f Åbodf l:yt 5 . To;}n] k|]dsf] s'/f ubf{ JolQm Åbodf g} xft /fVb5 lsgeg] Åbodf
efjsf] ;+j]bgf 5 . xfd|f hDdf ;ft OlG›o 5g\ h;n] xfdLnfO{ afXo hut\;Fu hf]8\5g\ / s'g} klg
OlG›o aGb jf ;dfKt eP eg] xfd|f] Tof] lx:;f klg ;Dks{af6 6'6\5 .
h;/L xfd|f afXo ;ft OlG›ox¿ 5g\ To;/L g} xfdL;Fu ;ft cGt/s]G›x¿ 5g\ . o;nfO{
of]un] rqm eGf]sf] 5 . oL ;ft rqm cGt/ OlG›osf åf/ x'g\ . >Ls[i0fn] ch{'gsf nflu pko'Qm /
;a}eGbf dxŒjk"0f{ OlG›osf af/]df atfpg'ePsf] 5 . pxfF eGg'x'G5– x] ch'{g b'O{ cfFvfsf lar
e[s'6Ldf cfˆgf] Wofg s]lG›t u/ . of]usf b[li6df o; rqmsf] gfd cf1frqm xf] / of] ;ÍNksf] s]G›
xf] . o; s]G›df JolQmn] Wofg u¥of] eg] ;ÍNksf] ult ;'? x'G5 . Iflqosf nflu o; s]G›df Wofg
ug{' pko'Qm x'G5 lsgeg] of] ;ª\sNksf] rqm xf] . z/L/sf OlG›ox¿ klg Wofg lbPkl5 dfq ;lqmo
x'G5g\ . cfFvfn] ta b]Vb5, ha Wofg cfFvf;Fu hf]l8G5 . sfgn] ta ;'G5, ha Wofg sfg;Fu
hf]l8G5 . To:t} leqsf ;ft rqmx¿ klg ta dfq ;lqmo x'G5g\ ha Wofg pgLx¿;Fu hf]l8G5 .
;ª\sNksf] rqm cf1frqm ePsfn] >Ls[i0f ch{'gnfO{ ToxLF Wofg u/ eGg'x'G5 . Wofg ta 3l6t x'G5
ha leq hfg] Zjf; / aflx/ hfg] Zjf; PsIf0f ;dl:yltdf x'G5 . cf–cfˆgf] :yfg jf Zjf;
leqsf] leq} / aflx/sf] aflx/} x'G5 . To; cj:yfdf r]tgf /f]lsG5 / To;} cGt/fndf Wofg l7s;Fu
cf1frqmdf uof] eg] cf1frqm ;lqmo x'g yfN5 . h'g rqmdf Wofg x'Fb}g Tof] rqm cf]OnfP/
lgliqmo /x]sf] x'G5 . ha Wofg rqmdf k5{, ;"o{sf ls/0fn] k'ikkqnfO{ v'nfP/ dfly p7fP h:t}
x'G5 . Psk6s dfly rqm p7]kl5 hLjgdf rqm ;lqmo x'g yfN5 / leqsf] hut\;Fu ;DaGwsf]
;'?jft x'G5 . cnu–cnu k|s[ltsf JolQmnfO{ cnu–cnu dfu{af6 leq hfg ;lhnf] x'G5 .
sf]dn Åbosf efj's :qLx¿n] cf1frqmdf xf]Og, gflerqm jf Åborqmsf] Wofg ug{'
pko'Qm x'G5 lsgeg] pgLx¿sf] JolQmTj u|fXo x'G5 . h;sf] JolQmTj cfqmfds 5 p;sf nflu

nf]suLtf– 207
cWofo–%
cf1frqmdf Wofg ug{' pko'Qm x'G5 . xfd|f] JolQmTjsf] lgdf{0f xfd|f] rqm;Fu ;DalGwt x'G5 . To;}n]
t cnu–cnu JolQmsf nflu cnu–cnu rqmdf Wofg ug{'kg]{ x'G5 . Zjf; ;d cj:yfdf /x]sf
a]nf Wofg u¥of] eg] rqm ;lqmo x'G5 / o; cj:yfdf JolQm k'gh{Gdsf] cj:yfdf x'G5 / ta
p;sf] leqsf] ofqf ;''? x'G5 . ;dl:ylt hGd, d[To' / ;dflwsf] cj:yfdf x'G5 . hltk6s ;dflw
k|fKt x'G5 Tolt g} k6s ;dl:ylt cfpF5 . ha Zjf; leq aflx/ x'Fb}g, Tof] ;do hut\;Fu ;a}
;DaGw 6'6]/ JolQm ¿kfGtl/t x'g ;S5 . leq hfg] Zjf; hLjgsf] Zjf; xf] / aflx/ lg:sg] Zjf;
d[To'sf] Zjf; xf] . o:tf] cj:yfdf cl:tTj dfq z]if eP/ ¿kfGt/0f x'G5 . To;}n] >Ls[i0f ch{'gnfO{
eGg'x'G5– Zjf; ;d xf];\, Wofg ltd|f] Ef|"dWodf cyf{t\ cf1f rqmdf xf];\ ta ToxL l:yltdf ltd|f]
rqm v'Ng] 5 . o;kl5 Tof] ;f/f zlQm hf] klxn] sfd, qmf]w aGYof] Tof] cf1frqmn] lkP/ ;ª\sNk
aGg] 5 .
olb ch{'g afXo hut\df dxfIflqoaf6 ¿kfGtl/t x'g ;s] eg] leqL hut\df pgL dxfjL/
x'g ;S5g\ . Tolt g} pmhf{ hf] sfd, qmf]wnfO{ ldN5 olb Tof] ;ª\sNknfO{ k|fKt eof] eg] Tof]
;ª\sNk dxfg\ x'g] 5 . JolQmsf] Wofg cf1frqmdf l:y/ /Xof] eg] p;sf ;f/f OlG›ox¿ cf1f dfGg
yfN5g\ cGoyf OlG›on] cf1f lbG5 hf] xfdLn] dflg/x]sf 5f“}+ .
ef]Qmf/+ o1tk;f+ ;j{nf]sdx]Zj/d\ .
;'Åb+ ;j{e"tfgf+ 1fTjf df+ zflGtd[R5lt ..@(..
h;n] dnfO{ g} ;a} o1–tk:ofsf] ef]Qmf, ;Dk"0f{ nf]s tyf b]jtfx¿sf] :jfdL cyf{t\
k/dfTdfsf] k/dfTdf, ;Dk"0f{ k|f0fLx¿sf lxt}ifL hfGb5 To;n] k/dzflGt k|fKt ub{5 ..
>Ls[i0f eGg'x'G5– ;j{nf]ssf] k/dfTdfsf] efFtL ;a} nf]sx¿sf k/dfTdfsf klg k/dfTdf
dfg]/ hf] dnfO{ k|]d u5{g\ pgLx¿ d'lQmdf k|fKt x'G5g\ . xfd|f] …dÚ ;b}j …ltdLÚ sf] ljk/Lt 5 t/
s[i0fsf] …dÚdf ;a} …ltdLÚ cyf{t\ xfdLx¿ klg ;dflji6 5f}“ . lh;; klg l7s o:t} efiffdf
af]Ng'x'G5– h;nfO{ k|e'df k'Ug' 5, cfpm dsxfF / dåf/f k|e'sxfF k'u . >Ls[i0f ;xhtfk"j{s
lg/xª\sf/ efjdf eGg'x'G5– cfkm"nfO{ ddf 5f]8 / dnfO{ g} k/dfTdfsf] klg k/dfTdf 7fg]/ k|]d u/ .
ch{'gnfO{ s[i0fk|lt cljZjf; 5}g . To;}n] t pgL xh'/ s:tf] cxª\sf/L s'/f ug{'x'G5 eg]/ k|Zg klg
p7fpFb}gg\ . >Ls[i0f cxª\sf/z"Go cyf{t\ lg/xª\sf/L x'g'x'G5 . ch{'g s[i0fnfO{ /fd|/L lrGb5g\ / k"/f
ljZjf; klg u5{g\ . >Ls[i0f h:tf] JolQmn] …dÚ eg]/ pb\3f]if0f ubf{ xfd|f] cxª\sf/nfO{ ;dk{0f
u/fpgsf nflu u/]sf] 3f]if0ff xf] egL a'‰g ;lsG5 . o:tf] ;dk{0f ;ª\sNk ePsf] JolQmn] dfq ug{
;S5 .
k~rd cWofo k"0f{ eof] . o; cWofodf s[i0fn] ch{'gnfO{ k"/f sd{ ub}{ ;d:t sd{sf] hfndf
8'a]/ klg d'Qm x'g] af6f] atfpg'eof] . uLtfsf Ps Ps cWofo cfk}+m“df k"0f{ 5g\ . uLtf Pp6f k'':ts
xf]Og cg]sf}+“ 1fgx¿sf] ;+u|x xf] . uLtfsf] Ps cWofo a''e]mdf csf{] cWofo hfGg] h?/t kb}{g .
kfFrf} cWofo ga''e]mdf dfq 5}6f}+“ cWofo ;''? ug{'k5{ . ch{'gnfO{ kfFrf“} cWofon] klg sfd ug{ ;s]g
To;}n] pgsf nflu uLtf rln/xG5 . uLtf h:tf] k':ts af}l4s ¿kdf hfGg] s'/f xf]Og . a'l4n]
cl:tTjsf] hut\df s]xL vf]Hg lgl:sof] eg] s]xL kfO“b}g . o;nfO{ Åbodf ptf/]/ k|f0fdf 8'afpg
;lsof] eg] dfq cl:tTjsf] af]w x'g ;S5 .

nf]suLtf– 208
cWofo–%
ç tT;lblt >Ld∫ujb\uLtf;"klgifT;' a|XdljBfof+ of]uzf:q]
>Ls[i0ffh{'g;+jfb] sd{;GGof;of]uf] gfd
k~rdf]›WofoM ..%..

nf]suLtf– 209
cWofo–%

nf]suLtf– 210
cWofo–^
ç >Lk/dfTdg] gdM
5}6f}+ cWofo
cfTd;+odof]uM

>Leujfg'jfr
cgfl>tM sd{kmn+ sfo{+ sd{ s/f]lt oM .
; ;GGof;L r of]uL r g lg/lUgg{ rflqmoM ..!..
eujfg\ >Ls[i0f eGg'x'G5– sd{kmnk|lt cgf;Qm /x]/ h;n] st{Jo sd{sf] kfngf ub{5, Tof] g}
;GGof;L / of]uL xf] . st{Jo sd{ gug]{ / s]jn clUgxf]q TofUg] JolQm ;GGof;L jf of]uL x'g ;Sb}g .
To:t} s]jn lqmofx¿nfO{ dfq TofUg] ;GGof;L klg of]uL x'g ;Sb}g ..
>Ls[i0fn] ;+;f/nfO{ ;GGof;sf] gjLg wf/0ff lbg'ePsf] 5 . o;cl3 3/–kl/jf/ TofUg],
;+;f/af6 ljd'v x'g], hLjgsf] lgif]w, ;+;f/sf] lj/f]w, sd{Tofu, lgliqmo / knfog x'g] JolQmx¿
dfq ;GGof;L x'g\ eGg] wf/0ff lyof] . >Ls[i0fn] ;GGof;nfO{ gofF cfofd lbg'eof] . ch{'gsf] dgdf
klg ;GGof;sf] k/Dk/fut wf/0ff lyof] . To;}n] t pgL ;a} Tofu]/ ;GGof;L x'g rfxGy] . >Ls[i0f
eGg'x'G5– kmnsf] cfsfª\Iff Tofu]/ h;n] sd{ u5{ Tof] ;GGof;L xf] . sd{ TofUg] JolQm ;GGof;L
xf]Og lsgeg] sd{ Tofu] klg kmnsf] cfsfª\Iff z]if g} /xG5 . afXo ¿kdf sd{, kl/jf/ Tofu]/ klg
cGt:s/0fdf s'g} kl/jt{g cfp“b}g eg] Tof] ;GGof;L xf]Og . k/Dkl/t ;GGof; ;GGof;sf] afXo ¿k
dfq xf] . s[i0fsf] ;GGof; afXo ¿ksf] ;GGof; xf]Og, of] leqL ¿kfGt/0fsf] ;GGof; xf] . sd{
TofUg' sl7g sfo{ xf]Og, cN5L JolQm klg sd{Tofu ug{ ;S5g\ . To;}n] cfn:odf 8'Ag]
JolQmx¿nfO{ k/Dkl/t ;GGof;n] cfsif{0f u/]sf] lyof] . sltko ;GGof;Lsf] ;dfh cfn:on]
el/Psf] 5 . olb ljgf sfo{ h] xfdL rfxG5f}+“, Tof] k|fKt x'g ;Sg] eP xfdL ;a} sd{ 5f]8]/ ;GGof;L
x'GYof}+ . xfdL rfxgf jf jf;gfk"lt{sf nflu dfq sd{ u5f}{+ .
>Ls[i0f l7s pN6f] s'/f eGg'x'G5– sd{ u/ t/ kmnsf] cfsfª\Iff Tofu . pxfF eGg'x'G5–
sd{kmnk|lt cgf;Qm /x]/ h;n] st{Jo sd{sf] kfngf ub{5 Tof] g} ;GGof;L / of]uL xf] . st{Jo sd{
gug]{ / clUgxf]q TofUg] JolQm ;GGof;L x'g ;Sb}g tyf lqmofx¿ TofUg] ;GGof;L klg of]uL x'g
;Sb}g . s[i0fsf cg';f/ kmnsf] cfzf Tofu]df dfq ;GGof; kmlnt x'G5 . pxfF eGg'x'G5– cfsfª\Iff
/fVb}df s'g} klg cfsfª\Iff k"/f x'Fb}g . h;n] ef]lnsf] cfzf Tofu]/ cfh sd{ u5{ To:tf] JolQmsf]
sd{ g} ;GGof; aGb5 . ;GGof; hLjgsf] Tofu xf]Og, hLjgsf] k/def]u / k/d /x:o xf] . xfdL h]
rfxgf /fV5f}+ Tof] kfpFb}gf}+ / cGTodf ljiffb dfq k|fKt x'G5 . >Ls[i0f eGg'x'G5– afFRg' cfkm“}+df
cfgGb xf] / afFRgsf nflu ef]lnsf] OR5fdf afFlwg' d"v{tf xf] . hLjg x/If0f cfgGbn] el/k"0f{ 5≤
To;}n] sd{ klg cfgGb efjn] u/ . klxn]sf] ;GGof; Joj:yfdf ;j{q kL8f dfq lyof] . jf;gf /
eljiosf] cfzfaf6 efu]/ kL8fsf] cGTo x'g ;Sb}g . kL8fsf] cGTo kl/l:ylt kl/jt{gn] geO{
dgl:ylt kl/jt{gn] dfq x'G5 . olb ltdL jf;gf / eljiosf] rfxgfnfO{ gTofuL o'4 5f]8]/ knfog
eof} eg] klg ltd|f] kL8f cGt x'g] 5}g lsgeg] Tof] jf;gf t ltdL;Fu g} hfg] 5 . b'vsf] sf/0f
ltd|} jf;gf / OR5f xf] . jf;gfn] ltdLnfO{ 5fofh:t} k5\ofP/ kL8f lbG5 . 3/ Tofu]/ lxF8\g] JolQm
gofF jf;gfdf bf}l8G5 / Tof] jf;gf k/dfTdf jf df]Ifsf] rfxgf klg x'g ;S5 .

nf]suLtf– 211
cWofo–^
>Ls[i0f eGg'x'G5– Pp6f OR5f Tofu]/ To;sf] ;§f csf]{ OR5f ;dfTg' ;GGof; xf]Og . cfˆgf
;du| jf;gf, OR5f TofUg' g} ;GGof; xf] . ljgf OR5fsf] sd{ hLjgsf] :jefj xf] t/ xfdL OR5f /
jf;gfsf sf/0fn] dfq sd{ u5f}{ . >Ls[i0f OR5f Tofu]/ sd{ ug]{ JolQm ;GGof;L xf] eGg'x'G5 . hxfF
OR5f /xFb}g, ToxfF dg klg /xFb}g lsgeg] dg ;d:t sfdgf / t[i0ffsf] hf]8 xf] . h;;Fu dg
/xFb}g Tof] ;GGof;L xf] . sfdgf jf;gf dfq afwf ePsf]n] jf;gf TofUg] lalQs} JolQmsf] z'e k|s6
x'G5 . dg'io bk{0f h:t} z'4 5 t/ OR5fn] w'nf] hDdf u/]/ bk{0f cz'4 ePsf] xf] . w'nf]¿kL OR5f
TofUg] lalQs} JolQm k'gM z'4 / kljq x'G5 . afXo OR5fsf sf/0fn] lgbf]{if r]tgfdf kmf]x/ hDdf
ePh:tf] efg x'G5 t/ Tof] kmf]x/ leq k|j]z ug{ kfpFb}g . OR5f TofUg] lalQs} ;f/f b'isd{ ;dfKt
x'G5g\ / g/fd|f] sfddf vr{ x'g] zlQm ;l~rt eP/ z'esd{df vr{ x'G5 .
>Ls[i0f eGg'x'G5– x] ch{'g Û olb ltdL OR5f, jf;gf 5f]8]/ o'4df uof} eg] Tof] o'4 klg
;GGof; xf] . hf] OR5f jf;gf af]s]/, cGo ;a} 5f]8]/ efu]/ hËndf hfG5 Tof] ;GGof; xf]Og .
s[i0fn] eGg'ePsf] ;GGof; dfq eljiodf afFsL /xg ;S5, cGo s'g} ;GGof; aRb}g lsgeg]
;GGof; h:tf] cd[tt'No cg'ej olb hLljt /x]g eg] dg'io 7'nf] cg'ejaf6 jl~rt x'g] 5 . To;}n]
t uLtf eljiodf cem ;fy{s aGg] 5 . cf]zf] eGg'x'G5– uLtfsf] b[li6 eljiosf nflu cem cg's"n
x'g] 5 . >Ls[i0f eGg'x'G5– x] ch{'g Û ltdL efu]/ sxLF hfg'kb}{g lsgeg] ltdL hxfF 5f},+ ToxLFaf6
;GGof;L x'g ;Sg] 5f}+ s]jn kmnfsfª\IfL dfq aGg'x'Fb}g . kmnsf] cfzf Tofu ug{ ;lsof] eg] 3/af/
5f8]/ sxLF hfg'kb}{g, 3/df /x]/ g} ;GGof;L aGg ;lsG5 . h'g k/dfTdfn] ltdLnfO{ hGd lbof],
p;n] g} ltdLaf6 sd{ u/fpF5 . ltdL cfˆgf] lz/df Joy{sf] af]em g/fv≤ ;a} p;}df 5f]l8b]pm .
ef]ln s] x'G5 eGg] klg lrGtf gu/, cfh h] eO/x]sf] 5 To;}df ;Gt'i6 xf]pm / cfˆgf] st{Jo sd{
u/ . jf:tljs ;GGof;L Tof] xf] h;n] st{Jo sd{ t u5{ t/ kmn k|e'sf] xftdf 5f]8\5 . o:tf]
;GGof;Ln] cfˆgf] ;Dk"0f{ hLjg / pmhf{ k/dfTdfd} ;dlk{t ub{5 . cfˆgf] cxª\sf/sf] af]em h;n]
kG5fpF5 / hf] k/dfTdfdf ;dlk{t x'G5 ToxL ;GGof;L xf] .
>Ls[i0f eGg'x'G5– h;n] ltdLnfO{ hLjg lbof] pm ltdLeGbf Hofbf hfGg], a'‰g] / ;dembf/
5 . To;}n] ltdL cfˆgftk{maf6 s]jn st{Jo sd{ u/ / afFsL ;a} p;}df 5f]8 . h;n] ;a} p;df
5f8\5 p;n] ;j{:j kfpF5 t/ h;n] k|e'df ;dk{0f gu/L kmnsf] cfzf u5{ p;sf] xftdf s]xL
cfpFb}g . kmnsf] cfsfª\Iff g/fVg] JolQm b'isd{ ug}{ ;Sb}g / o:tf] JolQm k|e'sf] xft aGb5 . o;
k|sf/sf kmnsfª\Iff/lxt JolQmnfO{ >Ls[i0f ;GGof;L eGg'x'G5 .
o+ ;GGof;ldlt k|fx'of]{u+ t+ ljl4 kf08j .
g Xo;GGo:t;ÍNkf] of]uL ejlt sZrg ..@..
h;nfO{ ;GGof;L elgG5 of]uL klg ltgLx¿ g} x'g\ eGg] hfg . ;ª\sNk cyf{t\ jf;gf, sd{kmn
gTofu];Dd To;nfO{ of]uL elgFb}g ..
>Ls[i0f eGg'x'G5– ;ª\sNk gTofUg] k'?if of]uL x'g ;Sb}g / ;ª\sNk h;n] TofU5 pxL
;GGof;L xf] . OR5faf6 g} ;ª\sNk k}bf x'G5 . s]xL kfpgsf nflu Tof] kfpg] zlQm cflh{t ug{'k5{ .
jf;gf k"/f ug]{ tLj|tf g} ;ª\sNk xf] . ;ª\sNk cfkm"nfO{ bfpdf nufpg] r]i6f xf] . xfdL klg ;a}
s]xL kfpgsf nflu g} ;ª\sNk u5f}{+ . ;ª\sNk ta 5'6\5 ha s]xL kfpg] rfxgf g} /xFb}g .
;ª\sNkjfg\sf] OR5f cem vt/gfs x'G5 lsgeg] Tof] OR5fdf cxª\sf/ klg hf]l8G5 . ;fwf/0ftof
xfdL ;ª\sNkjfg\ aGg ;'emfj lbG5f}+ t/ >Ls[i0f eGg'x'G5– ;ª\sNk g5f]8L ;GGof;L jf of]uL aGg
;lsFb}g . k/dfTdfdf ;dlk{t JolQmdf ;ª\sNk /xFb}g . ;GGof; eg]sf] leqsf] ;a} /fu–å]if /

nf]suLtf– 212
cWofo–^
jf;gfaf6 d'Qm x'g' xf] . ;fwf/0f d[To' gofF hLjgsf] k|f/De xf] t/ ;GGof; cfkm"nfO{ ld6fpg] d[To'
xf] lsgeg] o;df JolQmsf] s'g} kmnfsfª\Iff / ;ª\sNk klg x'Fb}g . pm eGb5 ca d 5}g“, ltdL dfq
5f} ToxL If0f dxfd[To' 3l6t x'G5 / Tof] dxfd[To'af6 dxfhLjgsf] ;'?jft x'G5 .
xfdL cxª\sf/sf aLh xf“}+, Tof] aLh ha km'6\5 ta gjhLjgsf] k|f/De x'G5 / lj/f6\
cfsfzlt/ p8fg ;''? x'G5 . hLjgsf] vf]hdf hlt rfF8f] xfdL cfˆgf] :jefjnfO{ k|fKt u5f}{+ Tolt g}
rfF8f] xfdL cxª\sf/sf] aLhaf6 d'Qm x'g ;S5f}+ . >Ls[i0f eGg'x'G5– ltdLn] ddTjnfO{ g5f]8];Dd
k/dfTdfnfO{ kfpg ;Sb}gf} lsgeg] ltdL g} cfˆgf] afwf xf} . To;}n] of] ddTj / jf;gfsf]
cfj/0fnfO{ tf]8, h;nfO{ ltdLn] cg]sf}+ hGdb]lv ;fydf lnP/ lxFl8/x]sf 5f} . of] cfj/0f gTofu]sf
sf/0f leqsf] sf]dn hLjg¿kL cfTdfnfO{ g} ltdLn] lal;{;Sof} / z/L/¿kL vf]nnfO{ g} …dÚ ;Dem]sf
5f} . ltdLn] r]tgfnfO{ lal;{;Sof} / dgsf] jf;gfnfO{ cfkm" 7fg]sf 5f} . t;y{ x] ch{'g Û ca of]
z/L/¿kL cfj/0fnfO{ tf]8 . >Ls[i0f eGg'x'G5– ;ª\sNksf sf/0f of] cfj/0fnfO{ tf]8\g ;lsPg eg]
cgGt ofqf ug{'k5{ . ;GGof; c;'/Iffdf plqg' xf] cyf{t\ dg]{ tof/L xf] lsgeg] arfpg] r]i6fn]
s;}n] klg cfkm"nfO{ arfpg ;s]sf] 5}g t/ ;ª\sNk d sf] arfp xf] . kfgLsf] yf]kfn] ;fu/ kfpg'
5 eg] cfkm" d]l6g'k5{ . To:t} dg'ion] klg cfkm"nfO{ TofUg tof/ eP dfq k/dfTdf kfpg ;S5 .
;a}eGbf 7'nf] afwf cxª\sf/ xf] . >Ls[i0f ch{'gnfO{ eGg'x'G5– ltdL ha ;ª\sNk / sfdgfz"Go
x'G5f} ta dfq ltdL o'4df ;+nUg x'g ;S5f} . ltdL lgisfdsdL{ gagL cyf{t\ kmn k/dfTdfdf
;dlk{t gu/L o'4df hfgof]Uo x'Fb}gf} .
>Ls[i0f ;ª\sNk / OR5f geP dfq ;GGof; kmlnt x'G5 eGg'x'G5 . ;GGof; ;dk{0f xf]≤
To;}n] ha dg /xFb}g, ta ;dk{0f x'G5 . ;ª\sNk g/xg' eg]sf] leqsf] cxª\sf/ x6\g' xf] . of]
jf;gf, cxª\sf/, ;ª\sNksf] cGt/wf/fnfO{ lj;h{g u/]df dfq ;GGof; kmlnt x'G5 . kmnsf]
cfsfª\Iff, ;ª\sNk / cxª\sf/sf] l;l4 xfd|f] u[x:y hLjgsf] ¿k xf] . hf] o;/L afFR5, Tof] u[x:y xf]
/ hf] o;sf ljk/Lt afFR5 Tof] ;GGof;L xf] . s[i0fsf] ;GGof; b'vL JolQmsf] ;GGof; xf]Og . Tof]
;'vL, cfglGbt, ;ª\uLtdo, hLjGt / g[Ton] el/k"0f{ JolQmsf] ;GGof; xf] . cfglGbt gx'g] JolQm
;GGof;L g} xf]Og . >Ls[i0f eGg'x'G5– sd{ k"/f u/ t/ kmnfsfª\Iff 5f]8 . ;dli6df kmnsf] cfzf
5f8]/ sd{ u/, ta ltdLleq gjLg cfgGb kmlqmg yfNg] 5 . kmnfsfª\Iff, ;ª\sNksf] k|lqmof,
cxª\sf/sf] ;3gtfnfO{ 5f]8]/ oL tLgaf6 hf] aflx/ /xG5 ToxL ;GGof;L xf] .
cf??Iff]d{'g]of]{u+ sd{ sf/0fd'Rot] .
of]uf¿9:o t:o}j zdM sf/0fd'Rot] ..#..
x] ch{'g Û of]udf cf¿9 x'g rfxg] dggzLn JolQmsf nflu lgisfd sd{ g} of]uk|flKtsf] ;fwg
xf] eg] of]ul;4 jf of]uf¿9 k'?ifsf nflu ;Dk"0f{ ef}lts sd{sf] Tofu g} ;fwg slxG5 ..
of]u cfk"mnfO{ k/dfTdf;Fu ;+o'Qm u/fpg] ljlw xf] . To:t} of]usf] ;f/ ;da'l4 xf] .
;fwf/0ftof xfd|f] dg b'O{ cltx¿ k|]d–3[0ff, wg–Tofu cflbdf 3'ld/xG5≤ xfdL lardf /xFb}gf“}+ . ldq
jf zq' x'g ;lhnf] 5 t/ ldq jf zq' b'j}af6 t6:y x'g' sl7g 5 . hf] b'O{ cltx¿sf] lardf
/f]lsG5 Tof] ;dTj a'l4df k|fKt x'G5 . hLjgsf ;a} ¿k åGås} ¿k x'g\ . oxfF Psflt/ vfN8f] /
csf{lt/ Ogf/ 5 . oL b'O{sf lardf kftnf] wf/df cl8g jf /f]lsg ;Sg] dflg; of]udf k|fKt x'G5 .
;dTj a'l4sf] cy{ ;Gt'ng cyf{t\ t/fh'sf] sfF6f ;d ePh:t} åGåsf lar ;d x'g' xf] .
>Ls[i0f eGg'x'G5– ;dtfefj a'l4of]usf] ;f/ xf] . s'g} Ps wf/sf] kIfdf /xg] JolQm of]uL
x'g ;Sb}g . TofuL of]uL xf]Og, pm t ef]uLsf] ljk/Lt dfq xf] . of]uL ef]u / Tofu b'j}af6 kf/ eP/

nf]suLtf– 213
cWofo–^
lgå{Gå / r'gfj/lxt x'G5 . r'gfj jf 5gf]6/lxt JolQm dfq ;ª\sNk/lxt x'G5 . dgn] r'gfj u5{
t/ h;n] dgnfO{ IfL0f ug{ ;S5 To:tf] JolQm dfq ;dtfdf pknAw x'G5 . kz'kG5L s'g} klg
5gf]6 ub}{gg\ . pgLx¿ k|s[ltaf6 hf] k|fKt ePsf] 5 To;}nfO{ dfq u|x0f ub{5g\ . dg'io dfq o:tf]
k|f0fL xf] hf] x/If0f x/]s s'/fdf 5gf]6 ul//xG5 . dg'ioafx]s ;f/f k|s[lt dg/lxt 5g\ . dg'io
zAbsf] cy{ klg dgjfnf xf] . dgsf] sf/0f dg'io kz'eGbf dfly p7\5 t/ dgsf sf/0fn] g}
k/dfTdf x'g ;Sb}g . dgnfO{ 5f]8\g ;s] dg'io k/dfTdf x'g ;S5 . dg Ps cltdf w]/} ;do
/f]lsg ;Sb}g . To;}n] h;nfO{ k|]d u5{ p;nfO{ g} 3[0ff u5{ . h;nfO{ cfh ldq dfGb5, ef]ln ToxL
zq' x'G5 . oL b'O{ cltdf em'ln/xg] dg ;ª\sNkn] el/Psf] x'G5 h;n] ubf{ lrQdf tgfj k}bf x'G5 .
cltn] el/Psf] dgdf :d[lt x'Fb}g . To;}n] t Ps cltaf6 lj/Qm ePsf] dg ToxL cltdf k'gM kms{g
;S5 . dg /x]g eg] dfq åGå ;dfKt x'G5 . ;dfhdf b]lvPsf] åGå JolQmx¿s} dgsf] lj:tf/ xf] .
ha;Dd dg 5, ta;Dd åGå/lxt ;dfh lgdf{0f x'g} ;Sb}g . s]jn åGå ablng ;Sb5 t/ åGå
;dfKt x'Fb}g . hxfF dg x'G5, ToxfF ;‹if{, snx, tgfj / å]if pTkGg x'G5 . kL8f Pjd\ ;Gtfk a9\5
/ hLjg gs{ aG5 .
dgsf] cWoogdf cfˆgf] l;Ëf] hLjg ;dlk{t ug]{ k|mfo8n] eg]sf 5g\– xfdL ;a} cGwsf/df
lg0f{o u5f}{+ . xfd|f] a'l4dQf ;a} em'6f] / a]Odfg x'G5 . s'g} klg JolQm cfkm"n] ;f]rljrf/ u/]/ lg0f{o
ub}{g . klxnf lg0f{o u5{ clg ;f]rljrf/ ug{ yfN5, klxn] lg0f{o u5{ clg a'l4n] To;nfO{ ;xof]u
u5{ . åGåsf ;a} lg0f{o c;dembf/Lsf lg0f{o x'g\ . hf] dgsf] aflx/ x'G5 p;sf] pQ]hgf afFsL
/xFb}g / zflGtdf pknAw x'G5 . hf] JolQm cfkm"leq ulx/fO;Dd x]g{ ;S5 To:tf] JolQm of]uf¿9
x'G5 . of]uf¿9sf] cy{ l;4k'?if cyf{t\ hf] cfkm"df l:yt x'g ;S5 eGg] xf] . b'O{ cltx¿sf] lardf
/f]lsg ;Sg] JolQmnfO{ >Ls[i0f of]uf¿9 eGg'x'G5 . oxfFaf6 k/dfTdfdf p8fg eg{ ;lsG5 / o:tf]
JolQmsf] ;ª\sNk klg IfL0f x'G5 . of]usf] k|f/lDes cj:yfnfO{ of]uf??If / ;jf]{Rr cj:yfnfO{
of]uf¿9 elgG5 . >Ls[i0f ch{'gnfO{ eGg'x'G5– x] ch{'g Û ltdL ;da'l4df l:yt xf]pm, ta ltdL
;ª\sNkaf6 IfL0f x'g] 5f}, ltd|f lrQsf ;f/f lrGtfx¿ ;dfKt x'g] 5g\ / ltdL lglZrGt / of]uf¿9
x'g] 5f} .
obf lx g]lG›ofy]{if' g sd{:jg'ifHht] .
;j{;ÍNk;GGof;L of]uf¿9:tbf]Rot] ..$..
OlG›ox¿ ljifo, sd{ / ef]udf cf;Qm gePsf], ;j{;ÍNksf] TofuL, ;sfd sd{df gkm;]sf]
k'?ifnfO{ of]uf¿9 elgG5 ..
OlG›o Pjd\ sd{df cgf;Qm JolQm g} of]uf¿9 x'G5 . OlG›odf cf;lQm ePkl5 sd{df klg
cf;lQm x'G5 lsgeg] sd{df ePsf ;f/f cf;lQm OlG›osf cf;lQmsf] lj:tf/ xf] . olb xfdL wg
sdfpg cf;Qm 5f“}+ eg] Tof] wgsf] cf;lQm xf] . olb eljiodf wgn] s]xL lsGg g;Sg] ePdf
wgk|ltsf] cf;lQm IfL0f x'G5 . wg sdfpg of hf]8\g vf]Hg' OlG›osf] t[lKt xf] . wgn] kb, k|lti7f,
sfdjf;gf, ;'lawf lsGg ;S5 eGg] e/f];f g} wgsf] d"No xf] . ;'vafx]s wgn] ;a} lsGg ;S5 .
wgn] b'v dfq lbG5 t/ cfZjf;g eg] ;'vsf] lbG5 . sd{sf] cf;lQm OlG›ox¿sf] dfus} bf}8 xf] .
To;}n] >Ls[i0f eGg'x'G5– OlG›odf h;sf] cf;lQm /xFb}g, ;sfd sd{df hf] kFm;]sf] x'Fb}g / hf]
;j{;ÍNksf] TofuL x'G5 To;nfO{ of]uf¿9 elgG5 . OlG›osf] cf;lQmaf6 d'Qm x'gsf nflu d
OlG›oeGbf leGg 5' eGg] af]w x'g'kb{5 .

nf]suLtf– 214
cWofo–^
r]tgfn] rfXof] eg] kbfy{;Fu afFlwg ;S5 / cfkm"nfO{ Ps dfGg ;S5 . r]tgfnfO{ slxNo}
ef]s nfUb}g, ef]s t ;b}j z/L/nfO{ g} nfU5 . r]tgfdfkm{t z/L/nfO{ ef]s nfu]sf] yfxf x'G5 t/
xfdL z/L/nfO{ cfkm" dfGb5f“}+ hf] e|flGt xf] . xfdL afnsaf6 hjfg / hjfgaf6 a'9f] x'G5fF} . o;
qmddf xfd|f] z/L/ a'9f] x'G5 / ablnG5 t/ r]tgf slxNo} kl/jt{g x'Fb}g . hGdFbfsf] cj:yfdf
xfdL;Fu ePsf] r]tgf ckl/jt{gLo, :j:Yo, :jR5 / z'4 x'G5 . z/L/df kl/jt{g x'G5 t/ r]tgfdf
kl/jt{g x'Fb}g . c1fgdf xfdL z/L/;Fu Ps x'G5f}F / 1fgdf z/L/eGbf leGg x'G5f}“+ . z/L/af6 cfk"m
leGg ePsf] hfGg ;Sg] / cfTdfsf] af]w ePsf] JolQm g} cf;lQmaf6 d'Qm x'G5 . xfdL z/L/;Fu
dfGotfsf sf/0f ;Ddf]lxt 5f}+ / h'g lbg z/L/eGbf leGg ePsf] k|tLlt x'G5 ToxL ;doaf6
OlG›osf] cf;lQm labf x'G5 . OlG›osf] cf;lQm x6\g] lalQs} sd{df klg cf;lQm /xFb}g .
OlG›osf] dfun] z/L/ ljs[t u/fpF5 . h;n] OlG›oeGbf dfly OlG›oftLt 5' eGg] hfGb5
ta pm k|s[lteGbf leGg x'G5 . o;k|sf/sf JolQmx¿sf cgfjZos rfxgfx¿ cGt x'G5g\ /
cfjZos Pjd\ gu/L gx'g] sd{ dfq afFsL /xG5 . o:tf JolQmsf] sfd z'4 eP/ /fdlt/ cu|;/ x'g
yfN5 . ha OlG›ox¿ ;xh x'G5g\, ta JolQmsf cfjZostfx¿ klg ;/n x'G5g\ clg JolQmsf]
cfjZostf g} x'Fb}g . o:tf JolQmsf] sd{k|ltsf] cf;lQm ;dfKt x'G5 t/ sd{ eg] hf/L /xG5 .
pgLx¿sf] b'isd{ ;lsG5 / cfjZos sd{ cem k|uf9 pmhf{n] el/Psf] x'G5 . cz'e sd{ ;dfKt
eP/ z'esd{sf] pbo x'G5 .
p4/]bfTdgfTdfg+ gfTdfgdj;fbo]t\ .
cfTd}j XofTdgf] aGw'/fTd}j l/k'/fTdgM ..%..
k|To]s dflg;n] cfˆgf] dgsf] ;xof]u lnP/ cfkm"nfO{ g} o; ;d'b|¿kL ;+;f/af6 p4f/ u/f];\,
dg ljifodf cf;Qm eP/ hLjnfO{ ktg x'g gb]cf];\ lsgeg] dg'io cfkm} cfˆg} ldq / cfˆg} zq' klg
xf] ..
of]usf dfWodaf6 hLjgsf] ;To / cfgGb k|fKt x'g] ePsfn] of]u k/d dËnbfoL x'G5 .
of]usf] lbzflt/ cu|;/ x'g] JolQm cfˆgf] ldq x'G5 / of]usf] ljk/Lt lbzflt/ cu|;/ x'g] JolQm
cfˆgf] zq' x'G5 . s[i0f ch{'gnfO{ cwf]ultlt/ xf]Og, pWj{udgsf] lbzfdf pGd'v u/fpg rfxg'
x'G5 . JolQmn] rfx]df pWj{udgsf] ofqf ug{ ;S5 / a'l4–ljj]s u'd]df cwf]ult pGd'v x'g klg
;S5 . dg'iosf] cfTdf :jtGq 5, p;n] rfx]df gs{sf] ofqf / rfx]df df]Ifsf] clGtd ;f]kfg klg
r9\g ;S5 . oL b'j} dfu{ p;sf nflu v'Nnf 5g\ . To;}n] pm cfˆgf] zq' jf ldq b'j} x'g ;S5 .
xfdL clwst/ dflg;x¿ cfˆgf zq' cfkm“} x'G5f}+“ lsgeg] xfdL cfk"mnfO{ 3ft x'g] sfo{ ub{5f}F .
xfdLn] u/]sf sfdaf6 b'v dfq cfOnfUg] x'Fbf xfdL cfˆgf] ldq x'g ;Sb}gf“}+ . xfdL cfˆgf nflu
b'vsf aLh /f]K5f“}+ . o; ;+;f/df xfdL h] /f]K5f}+“, ToxL k|fKt u5f}{+ . t;y{ >Ls[i0f eGg'x'G5– dg'io
cfˆgf] dgsf] ;xof]un] cfˆg} p4f/ u/f];\, cfk"mnfO{ tn lug{ gb]cf];\ lsgeg] dg'io cfkm} cfˆgf]
ldq / zq' klg xf] .
hLjgdf xfdL ;a} ;'v, zflGt / cfgGb rfxG5f}+“ t/ o;sf] cg'e"lt ug{ slxNo} kfpFb}gf}+“ .
xfd|f] rfxgfn] kmnk|flKt x'Fb}g . xfdLn] h:tf] sd{ u/]sf 5f“}+ / h:tf] aLh /f]k]sf 5f“}+ To;}sf
cfwf/df kmnk|flKt x'G5 . xfdL Ps lrh rfxG5f}+“ t/ cs}{ aLh /f]K5f}+ . ljif /f]K5f“}+ t/ cd[tsf]
rfxgf u5f}{+ . ljif /f]k]kl5 b'v, kL8f cfpF5 / gs{ k|fKt x'G5 . h:tf] s/gL p:t} e/gL eg]h:t}
xfd|f] cj:yfsf] lhDd]jf/ xfdL :jod\ xf“}+ / sdf{g';f/sf] kmn k|fKt u5f}{F . sltko JolQm qmf]wsf]
aLh /f]K5g\ / zflGtsf] sfdgf u5{g≤\ 3[0ff /f]k]/ k|]dsf] km"n km'nfpg rfxG5g\ / rf/}lt/ zq'tf

nf]suLtf– 215
cWofo–^
lkmFhfP/ ;a} hgf cfˆgf ldq xf]pmg\ eGg] rfxG5g\ . dflg;x¿ o:t} c;Dej rfxgf /fV5g\ . o;
k|sf/sf c;Dej sfdgfx¿ xfd|f dgdf rln/xG5g\ . h] xfdL /f]K5f“}+ ToxL g} xfdLnfO{ lkmtf{ x'G5 .
hLjgsf] ;"q 5– h] xfdL ˆofFS5f}+ ToxL g} xfdLn] lkmtf{ kfpF5f}+“ . rf/}lt/af6 xfdLn] ˆofFs]sf
k|ltWjlg g} lkmtf{ x'G5g\ . nfdf] ;dosf] cGt/fnkl5 lkmtf{ kfpg] x'gfn] To;a]nf xfdLnfO{ cfkm"n]
u/]sf s[Tosf] ;Demgf klg x'Fb}g .
xfdLn] u/]sf] ufnL, 3[0ff, lt/:sf/, ckdfg cflb ;a} Jofh;lxt Ps g Ps lbg xfdLnfO{ g}
lkmtf{ x'G5g\ . xfdL sdhf]/ JolQm b]Vg] lalQs} p;nfO{ ckdfg ug{ vf]H5f“}+, p;n] tTsfn hjfkm
lbof] eg] lx;fa lstfa a/fa/ x'G5 cGoyf Tof] s'g} g s'g} lbg s'g} g s'g} ¿kdf lkmtf{ x'G5 . oxfF
a]lx;fa s]xL klg 5}g . xfdL cfˆgf] zq' cfkm}+“ x'G5f}+“ eg]/ >Ls[i0f eGg'x'G5 . cfˆgf] zq' cfkm}+“ x'g]
JolQm gfl:ts xf] . cfˆgf] ldq aGg g;Sg] JolQm c¿sf] klg ldq aGg ;Sb}g . hf] cfˆgf] b'vsf]
cfwf/ cfkm}+ aG5, pm c¿sf b'vsf] klg cfwf/ aG5 . zq'tfsf] ;"Id t/Ëx¿ xfdL cfkm“}+n] k}bf
u5f}+{ / Tof] g} k}mnG5 . Tof] k}mlnPsf] ;"Id t/Ësf cg';f/ g} xfdLn] kmn ef]Ug'k5{ . xfdLn] af]n]sf
v/fa zAbn] slt b'ik|efj kf5{ Tof] sNkgf klg ug{ ;lsGg .
a'4 cfˆgf leIf'x¿nfO{ x/If0f af6fdf e]l6Psf JolQm jf j:t'x¿k|lt dËnefj /fVg
;'emfpg' x'GYof] . a'4n] j[If, kxf8, kl/lrt–ckl/lrt JolQm hf] / h] e]l6P klg pgLx¿sf] dËnsf]
sfdgf ug{ eGg'x'GYof] . leIf'n] o;af6 s] kmfObf x'g ;S5 eg]/ ;f]w]sf] hjfkmdf a'4 eGg'x'G5–
klxnf] t ltdLnfO{ c¿ s;}n] ufnL ug]{ cj;/ k|fKt x'Fb}g . csf]{ cdËn s'/f ;f]Rg] km';{b ldNb}g /
ltd|f] ;d:t zlQm dËnsf] lbzfdf lgof]lht x'G5 . bf];|f] ha ltdL s;}sf k|lt dËnsf] sfdgf
u5f}{ ta p;leq klg dËnefj hfu[t x'G5 / Tof] dËnsf] k|ltWjlg ltdLkl§ kmls{G5 . ;Daf]wg jf
clejfbg ubf{ /fd /fd eGg] k|lqmof klg /fdsf] :d/0f xf] . af6fdf e]l6g] JolQm ckl/lrt eP klg
/fd egL ;Daf]wg ubf{ JolQmn] p;df /fdsf] k|ltdf b]Vg ;S5 . o; cj:yfdf z'esfdgf k|s6
ug'{sf ;fy} /fdsf] klg :d/0f x'GYof] . o;k|sf/sf] dËnsf] sfdgfn] xfdLleqsf] ;fy} c¿leqsf]
>]i7tfnfO{ klg dfly p7fpF5 . em'Sg'eGbf of] ;+;f/df >]i7 s'/f c¿ x'g ;Sb}g lsgeg] em's]sf]
lz/n] g/fd|f] ;f]Rg} ;Sb}g .
hLjg Pp6f ;DaGw xf] / xfdL Tof] ;DaGwdf g} afFR5f}+“ . h;n] xfdLlt/ dËnefj lj:tf/
u5{ Tof] g} xfd|f] ldq xf] . cfkm"k|lt dª\unsf] efjn] el/Psf] JolQmn] ;a}sf] sNof0fsf] sfdgf
u5{ . c¿sf] ;'vsf] sfdgf ug]{ JolQm cfˆgf nflu klg ;'vsf] sfdgfn] g} el/G5 / cfˆgf] ldq
x'G5 . cfˆgf] ldq x'g' wfld{s x'g' xf] . pm :jod\nfO{ b'v lbg] sfd ug{ ;Sb}g . b'isd{sf sf/0fn]
xfdLn] hLjgdf af/Daf/ b'v kfPsf 5f“}+ . xfdL oGqjt\ e""n ul//xg] x'Fbf b'isd{sf] k'g/fj[lQ
ul//xG5f}+“ . cfˆgf] zq'tfk|lt ;hu ePdf ldqtfsf] cfwf/ aGg yfN5 .
lh;; Pp6f ufpFdf k'Ug'ePsf] lyof] . ToxfFsf :yfgLo kfb/L, lj;kx¿ hf] lh;;;Fu O{iof{n]
hNby]≤ pgLx¿n] lh;;nfO{ ckdfg ug]{ tfgfafgf a'Gg yfNy] . kfb/L / lj;kx¿ lstfa k9]/
hfGb5g\ . pgLx¿n] Pp6L Jolerfl/0fL :qLnfO{ ;dft]/ NofO{ lh;;sf ;fd' pkl:yt u/fP . ox'bL
wd{u|Gydf Jolerf/L JolQmnfO{ 9'Ëfn] xfg]/ dfg{'k5{ egL n]lvPsf] 5 . pgLx¿n] lh;;nfO{ cK7\of/f]
kfg{sf nflu wd{u|Gysf] k':ts / :qLnfO{ pgL;fd' NofP/ o:tf] cj:yfdf tkfO{ s] eGg'x'G5 egL
k|Zg u/] . lh;;sf] jrg 5– s;}n] ltdLnfO{ Pp6f ufnfdf yKk8 xfGof] eg] csf]{ ufnf klg yfk
/ sf]6 vf]:g cfP eg] p;nfO{ sldhx¿ klg b]pm, cfˆgf zq'x¿nfO{ klg k|]d u/ . lh;;n]

nf]suLtf– 216
cWofo–^
dlxnfnfO{ dfkm ul/lbFbf wd{zf:qsf] lgGbf jf ckdfg x'g] / To;af6 pxfF c/fhs jf gfl:ts
sxlng] kSsf lyof] eg] ;hfo lbFbf pxfFsf] :jefj ljk/Lt x'g] cj:yf lyof] .
lh;;n] wd{zf:qsf] ;+/If0f ub}{ eGg'eof]– ToxfF pNn]v ePcg';f/ Jolerf/LnfO{ 9'Ëfn] xfg]/
dfg]{ jrg l7s xf] t/ 9'Ëf ToxL JolQmn] dfq xfGg ;S5 h;n] slxNo} Jolerf/ sd{ u/]sf] 5}g jf
Jolerf/sf af/]df slxNo} ;f]r]sf] klg 5}g . pxfFsf] of] lg0f{o ;'g]kl5 ;a} kfb/L / lj;kx¿
la:tf/} ToxfFaf6 ufoa eP . tL dlxnfn] lh;;nfO{ elgg\– d Jolerfl/0fL x'F t;y{ dnfO{ xh'/n] g}
;hfo lbg'xf];\ . lh;;n] d s;}sf] lg0ff{os aGg ;lSbgF / s;}nfO{ cfˆgf] lg0ff{os agfpg klg
rfxGgF eGg'eof] . lh;;sf] jrg 5– ltdL s;}sf] lg0ff{os gag / ltd|f] lg0ff{os klg sf]xL
gag"g\ . ltdL :jod\n] cfkm"nfO{ Jolerfl/0fL :jLsf/ ul/;s]kl5 ltdL :jtM kfkaf6 d'Qm eof} .
:jLs[lt d'lQm xf] / c:jLs[ltdf kfk n's]sf] x'G5 . xfdL h'g Jojxf/ c¿af6 gxf]cf];\ eGg]
rfxG5f“}+, ToxL Jojxf/ c¿nfO{ ug]{ xs klg xfdL;Fu x'Fb}g . lh;;sf] gofF afOansf] ;f/ Pp6} 5
Tof] xf] h'g Jojxf/ c¿n] ltdLnfO{ gu¿g\ eGg] rfxG5f} Tof] Jojxf/ c¿;Fu klg gu/ . of] jfSo
a'‰g ;Sof}+ eg] s[i0fsf] ;"q /fd|/L a'‰g ;S5f}+ . of] Pp6f ;'vb ;+of]u xf] ls s[i0fsf sltko
jfSosf JofVof afOandf kfOG5g\ / afOandf elgPsf sltko jfSosf] JofVof uLtfdf kfOG5 .
s'/fgsf sltko jfSosf] JofVof j]bdf / j]bsf dGqsf] JofVof df]xDdbaf6 ePsf] 5 . a'4sf
jrgsf] kfngf / JofVof rLgdf ePsf] 5 eg] rLgsf nfpT;'sf] jrgsf] JofVof sla/n] u/]sf 5g\ .
wfld{s ;Dk|bfon] kvf{n v8f ul/lbP klg logLx¿sf lar cfGtl/s ;"qsf] ;DaGw /x]sf] 5 .
h;sf] :d/0f xfdLdf 5}g / sltko cj:yfdf o;sf] ckJofVof klg ul/Psf] 5, cGoyf dlGb/ /
dl:hbsf egfOdf s'g} e]b 5}g . h;n] hfg] klg ;To, ;To g} xf] . pgLx¿n] cnu–cnu 7fpFdf
cnu–cnu efiffdf cf–cfˆgf 9Ën] cleJoQm u/]sf dfq x'g\ .
cfkm" g} cfˆgf] ldq / zq' klg xf] . t;y{ >Ls[i0f eGg'x'G5– k|To]s dg'ion] cfˆgf] dgsf]
;xof]u lnP/ cfk"mnfO{ o; ;+;f/af6 p4f/ u/f];\, dg ljifodf cf;Qm eP/ hLjnfO{ ktg x'g
gb]cf];\ lsgeg] dg'io cfk"m g} cfˆgf] ldq / zq' klg xf] . zq' x'g ;bf ;lhnf] 5 t/ ldq aGg
l;Ëf] hLjg klg kof{Kt 5}g . ldqtf 7'nf] ;fwgf xf], To;df klg cfkm";Fusf] ldqtf emg\ sl7g
x'G5 . hf] cfkm"nfO{ k|]d u5{ p;sf] hLjgdf g/fd|f s'/fx¿ l6Sg ;Sb}gg\ . qmf]w t cfkm"nfO{ cfkm}+n]
cfuf] nufpg' xf] . c¿;Fu ldqtf sfod /fVg ;lhnf] 5 lsgeg] Tof] b[Zo ePsfn] tTsfn
b]lvG5 . cfkm";Fusf] ldqtf t cb[Zodf ug{'k5{ . xfdL cfkm"nfO{ k|]d ub}{gf}+“ . olb cfkm"nfO{ k|]d
u/]sf] eP olt w]/} dfgl;s ;d:of jf cfTdxTofsf 36gf x'g] g} lyPgg\ . lrlsT;sx¿sf cg';f/
;+;f/df ;Q/L k|ltzt dfgl;s /f]uL 5g\ . xfdL ;a} cfkm"nfO{ g} b'v, kL8f lbO/x]sf 5f“}+ /
cfkm“}+nfO{ 3[0ff u5f}{+ .
PsIf0f klg xfdL g/fd|f] sfo{ ug{af6 /f]lsof}+“ eg] b'isd{ x'g} ;Sb}g . cfˆgf] ldq ToxL xf]
h;n] cz'enfO{ :ylut u/]/ z'esfo{sf] cf/De u5{ . cfˆgf] zq' ToxL xf] h;n] z'es[To :ylut
u/]/ cz'esd{ ;''?jft u5{ . hf] cfˆgf] ldq aG5 pm pmWj{ofqfdf lgl:sG5 . p;sf] ofqf lbof]sf]
k|sfz h:t} cfsfzlt/ x'G5 . of] dfly p7\g] r]tgf¿kL cfˆgf] ldq x'g' g} of]u xf] . >Ls[i0f
ch{'gnfO{ eGg'x'G5– of]u dËn xf] / o;af6 ;j{q z'e k|fKt x'G5 . cfTdf :jtGq 5≤ p;n] cfˆgf]
lxt / clxt b'j} ug{ ;S5 . clxt ug{ ;lhnf] 5 t/ lxt ug{ Hofb} sl7g 5 . hf] cfˆgf] ldq x'G5
pm cfkm“}+ hLjgdf d'lQmsf] cg'ej ug{ ;S5 . hf] cfˆgf] zq' x'G5, pm hLjgdf aGwgdf k5{ . of]
hLjgdf JolQmut ¿kdf cg'ej ug{'kg]{ ;"q xf] . s[i0fsf k|To]s zAb Pjd\ jfSo k|of]ufTds 5g\ .

nf]suLtf– 217
cWofo–^
Ps ;"q dfq k|of]u u¥of] eg] klg cfˆgf] hLjgsf] cd[t tŒjsf] af]w x'G5 . cfkm"leqsf zq'sf
sf/0f hLjg g} aaf{b x'G5 / oxL g} cfˆgf] b'vsf] sf/0f aG5 h;nfO{ xfdL d]/f] efUo, d]/f] lgolt
eG5f}+“ . lgolt klg xfdL cfkm“}n] lgdf{0f ug]{ xf] . xfdL olt :jtGq 5f“}+ ls :ju{ jf gs{ b'j}tk{m hfg
;S5f}+“ .
aGw'/fTdfTdg:t:o o]gfTd}jfTdgf lhtM .
cgfTdg:t' zq'Tj] jt]{tfTd}j zq'jt\ ..^..
h;n] dg, z/L/ / OlGb|odfly ljho kfPsf] 5 jf dgnfO{ cfˆgf] lgoGq0fdf /fv]sf] 5 eg]
Tof] lgolGqt dg g} hLjfTdfsf] ldq xf] / h;sf] b]x Pjd\ OlG›onfO{ jzdf /flvPsf] 5}g To:tf]
clgolGqt dg g} hLjfTdfsf] zq' xf] ..
h;n] OlG›o, dg / z/L/nfO{ lgoGq0fdf /fv]sf] 5 Tof] cfˆgf] ldq xf] / OlG›o / z/L/dfly
h;sf] s'g} lgoGq0f 5}g Tof] cfˆgf] zq' xf] . ldqtf / zq'tfsf] bf];|f] cfofd >Ls[i0f atfpg'x'G5 .
z/L/ / OlG›o h;sf] lgoGq0fdf 5}g, h;sf] :jod\sf] s'g} cfjfh 5}g, hf] slxn] z/L/sf], slxn]
OlG›osf] / slxn] dgsf] s'/f dfGb5 t/ cfˆgf] :jtGq cfjfh 5}g eg] Tof] cfˆgf] zq' xf] . h:t}–
/y u'l8/x]sf] 5, /ysf] nufd 6'6]sf] 5, ;f/yL ;'lt/x]sf] 5 / ;a} 3f]8f cf–cfˆg} lbzfdf
bf}l8/x]sf 5g\ . o:tf] l:yltdf /y / /yf/f]xLsf] h'g a]xfn x'G5 To:t} l:ylt xfd|f] x'G5 . xfd|f
OlG›ox¿ klg Ps csf{sf ljk/Lt sfd u5{g\ . xfdL b'j}sf s'/f dfG5f“}+ . xfd|f z/L/ / dg ljk/Lt
dfu u5{g\ . z/L/n] eG5 ca ckfRo x'G5, ef]hg k'Uof] t/ dg eG5 ld7f] 5 cem c¿ vfpmF≤ xfdL
b'j}sf] s'/f dfG5f“}+ . Ps sbd cl3, Ps sbd kl5, Ps sbd bfofF Ps sbd afofF rN5f}+“ . ljk/Lt
OlG›osf ljk/Lt s'/fx¿ xfdL dflg/x]sf 5f}+ . Ps hgfnfO{ xft hf]8]/ clejfbg u5f}{+ / ToxL
JolQmnfO{ leqaf6 ufnL klg u5f}{+ . dg vl08t 5 / vl08t OlG›o vl08t dgnfO{ ;dft]/ a;]sf]
5 . leq sf]xL dflns gePsf]n] xfd|f] cfTdf ;'lt/xG5 . xfdL OlG›osf cfjfh dfq ;'G5f}+, cfTdfsf]
cfjfh xfdLn] slxNo} ;'g]sf 5}gf}“+ .
>Ls[i0f eGg'x'G5– o:tf] bzf zq'tfsf] bzf xf] . v08–v08df afFl8Psf] dg / OlG›osf]
cfjfhdf xfdL k"/f blaPsf 5f“}+ . hgfj/nfO{ bfDnfn] afFw] h:t} OlG›on] xfdLnfO{ tfGb5 . hf]
cfˆgf] OlG›osf] / z/L/sf] dflns aGg ;S5 Tof] cfˆgf] ldq xf] . hf] OlG›o / z/L/sf] jzdf x'G5
Tof] cfˆgf] zq' xf] . xfdLn] slxNo} cfkm"nfO{ OlG›odflysf] dflns jf :jfdLsf] 3f]if0ff u/]sf 5}gf}+“ .
xfdLnfO{ ktgsf] af6f]df n}hfg] hgg]lG›ox¿ x'g\ lsgeg] logLx¿ zlQmzfnL x'G5g\ . h;n] cfˆgf]
sfd]lG›onfO{ lgoGq0f jf jzdf /fVg ;S5 p;nfO{ sfdzlQmn] g} :ju{sf] åf/;Dd k'¥ofpF5 . ha
xfdL sfd]lG›osf] bf; aG5f“}+ ta p;n] xfdLnfO{ vfN8f]df hflslbG5 . ha sfd]lG›o xfd|f] jzdf
x'G5 ta Tof] a|Xdro{sf] dfu{af6 a|Xddf k'Ug ;lsG5 .
OlG›odfly lgoGq0f ug{ ;Sg] dg ldq x'G5 cGoyf zq' x'G5 . ;an cj:yfdf g} OlG›onfO{
lhTg'k5{ cGoyf a[4fj:yfdf sfd]lG›odfly ljho kfPF eGg' xf:of:kb x'G5 . hf] cfkm"nfO{
OlG›oeGbf leGg hfGb5, pm dfq OlG›osf] dflns x'g ;S5 . cfFvfn] b]Vg] eGg'sf] cy{ r]tgfn]
b]Vg' xf], cfFvfn] xf]Og . r]tgf h'g OlG›odf s]lG›t x'G5 ToxL s'/f OlG›on] ug{ ;S5 . Wofg
dflns xf], OlG›o t pks/0f dfq xf] . >Ls[i0f eGg'x'G5– hf] OlG›o / z/L/sf] dflns x'G5, pm
cfˆgf] ldq xf] . To; cj:yfdf p;sf] OlG›on] ToxL u5{ hf] p;sf] lxtdf x'G5 . OlG›ox¿;Fu
cfˆg} xfdf]{gsf] ;ª\u|x x'G5 . k|To]s OlG›on] xfdLnfO{ sfd u/fO/xG5g\ . xfdL p;sf] wSsf
cg';f/ sfd u5f}{+ . ha xfd|f] sfd]lG›odf jLo{ hDdf x'G5, ta xfdLnfO{ sfdft'/ x'gsf nflu bafa

nf]suLtf– 218
cWofo–^
jf wSsf k|fKt x'G5 . UNofG8n] wSsf lbg nfUof] eg] of] ;lqmo eof] eGg] a'‰g'k5{ . OlG›osf]
;+/rgfn] oL sfd ul//x]sf] 5 eGg] af]w ePdf / d o;af6 k[ys\ 5' eGg] 1fg eof] eg] xfdL
OlG›osf dflns x'g] 5f}+ . xfdL dflns x'Fbf OlG›o xfd|f ldq x'G5g\ . >Ls[i0f eGg'x'G5– xfdL
dflns x'g ;s] OlG›o :jtM ldq aG5g\ cGoyf tL zq' x'G5g\ .
lhtfTdgM k|zfGt:o k/dfTdf ;dflxtM .
zLtf]i0f;'vb'Mv]if' tyf dfgfkdfgof]M ..&..
h;n] cfˆgf] dgnfO{ lht]sf] 5≤ udL{–hf8f], ;'v–b'v tyf dfg–ckdfgdf h;sf] dg cyf{t\
cGt:s/0f z'4 / zfGt ePsf] 5 To:tf] :jfwLg cfTdfjfnf k'?ifsf] 1fgdf ;lRrbfgGb3g k/dfTdf
;Dos\ k|sf/n] l:yt x'G5 cyf{t\ p;sf] 1fgdf k/dfTdfl;jfo c¿ s]xL x'bF }g ..
>Ls[i0f eGg'x'G5– ;'v–b'v, ?lr–c?lr, dfg–ckdfg, ;kmntf–c;kmntf / hLjgsf ;d:t
åGåx¿df h;sf] cGt:s/0f z'4 5, cfGtl/s l:ylt 8fdf8f]n 5}g, h;sf] cGtZr]tgfsf] Hof]lt
hlt;'s} xfjf x'G8/Ldf klg slDkt x'Fb}g, hf] lglj{sf/ efjn] cg'låUg, cg'r]li6t eP/ leq zfGt
alg/xG5 o:tf] r]tgfsf] dlGb/df k/d;Qf lj/fhdfg x'G5 . ljk/Lt cj:yf ;kmntf–c;kmntf,
dfg–ckdfg cflbdf klg o:tf] JolQmleq s]xL cGt/ x'Fb}g . o:tf] JolQmdf 36gf ;a} aflx/ 36\5
/ leqaf6 pm c:klz{t x'G5 . xfdL b'v Pjd\ ;'vdf klg plåUg x'G5f}+“ / xfdL leqsf] r]tgfsf]
Hof]lt slDkt x'G5 . ;'vdf JolQm pQ]lht x'G5 / b'vdf plåUg x'G5 . jf:tjdf JolQm ;'vdf
;+nUg ePsf sf/0fn] pQ]lht x'G5 . To:t} b'vdf cfkm"nfO{ ;+nUg ugf{sf] sf/0fn] b'vL x'G5 . b'v
/ ;'vdf xfdL o;af6 cnu /xg ;Sb}gf“}+ / logLx¿;Fu xfd|f] tfbfTDo x'G5 .
;'v / b'v lbg / /ft h:t} lg/Gt/ cfpF5g\ / hfG5g\ t/ leqsf] r]tgfnfO{ s;}n] klg 5'g
;Sb}g . oL ;a} aflx/ 36\g] 36gf dfq x'g\ . leq t csDkgLo, c6n Pjd\ ckl/jt{gLo r]tgf 5
hf] g b'vn] b'vL x'G5 g t ;'vdf pQ]lht x'G5 . leqsf] r]tgf cljrlnt /xG5 . of] cnu hfGg]
r]tgfsf] cj:yf g} of]u xf] . o:tf] csDkgLo Pjd\ c:klz{t r]tgfdf g} k/d;Qf lj/fhdfg
x'g'x'G5 . r]tgfsf] olb kbfy{;Fu tfbfTDo ePdf ;+;f/sf af/]df hfgsf/L x'G5 / k[ys\ eP/ /x]df
k/dfTdfsf] hut\sf af/]df hfgsf/L x'G5 . xfdL lardf plePsf 5f}+ . otf ;+;f/ / ptf k/dfTdf
5 . ha;Dd xfd|f] b[li6 ;+;f/;Fu cf;Qm x'G5, ta;Dd k/dfTdfsf] ;+;f/ b]lvFb}g . ha ;+;f/af6
k[ystfsf] af]w x'G5, cgfof; g} k/dfTdfsf] åf/ v'N5 . kbfy{lt/sf] tfbfTDosf] b[li6 kl/jt{g
x'g]lalQs} k/dfTdflt/ b[li6 km]l/G5 . Tof] k/dfTdf ;bf xfdLleq cjl:yt 5 t/ xfd|f] b[li6 dfq
p;lt/ 5}g . xfdL lardf plePsf] x'Fbf e|fGt 5f} / of] e|flGt cr]tg dgaf6 k}bf eO/x]sf] 5 .
e|flGt xfdLnfO{ b'vaf6 xf]Og ls ;'vaf6 k}bf x'G5 lsgeg] ;'v d xf]Og eg]/ dfGg xfdL tof/
5}gf“}+ . ;'vaf6 of] e|flGt tf]8]kl5 dfq k[ystfsf] cg'ej x'g ;S5 .
;'vaf6 5'6fpg] ljlw wd{ xf] . hf] ;'vaf6 5'6\5 pm b'vaf6 klg 5'6\5 . hf] ;'vaf6 geO{
b'vaf6 dfq 5'6\g vf]H5, pm b'vaf6 slxNo} 5'6\g} ;Sb}g . ;'v b'vs} g} ¿k xf] . x/]s ;'vdf b'v
n's]sf] x'G5 . To;}n] ;'vdf xf];k"0f{ geO{sg JolQm ;'v–b'vaf6 d'Qm x'g ;Sb}g lsgeg] ;'v
k|f/De / b'v cGTo xf] . olb JolQm ;'vdf ;hu /Xof] eg] b'vdf klg ;xhtfk"j{s kf/ x'g ;S5 .
>Ls[i0f eGg'x'G5– ;'v / b'vdf cljrlnt /xg] JolQm :jfwLg x'G5 . o;df ;dtfefj /fVg ;Sg]
JolQmnfO{ b'lgofFsf s'g} tfutn] klg k/fwLg agfpg ;Sb}gg\ . ;'v–b'vdf slDkt x'g] JolQm
hlxNo} klg bf; x'G5 . ;'v–b'vdf pQ]lht / xtf]T;fxL x'g]n] k/dfTdf k|fKt ug{ ;Sb}g . ;'vnfO{
cg'ejaf6 hfGg ;lsG5 .

nf]suLtf– 219
cWofo–^
1fglj1fgt[KtfTdf s"6:yf] ljlht]lG›oM .
o'Qm OTo'Rot] of]uL ;dnf]i6fZdsf~rgM ..*..
hf] 1fg / lj1fgåf/f k"0f{ ¿kn] ;Gt'i6 5, h;n] ef}lts OlG›odfly ljho xfl;n u/]sf] 5,
hf] ljsf//lxt 5, h;n] df6f]–9'Ëf / ;'gnfO{ ;dfg 7fG5 jf j:t'k|ltsf] cf;lQmnfO{ Tofu]sf] x'G5
To:tf] cfTd;\fIffTsf/ u/]sf] of]uLnfO{ o'Qm cyf{t\ eujt\k|fKt ePsf] dflgG5 ..
o; Znf]sdf 1fg–lj1fgaf6 hf] t[Kt 5 elgPsf] 5 . :jod\nfO{ hfGg' 1fg / k/nfO{ hfGg'
lj1fg xf] . lj1fgsf] cy{ c¿nfO{ hfGg] Joj:yf / 1fgsf] cy{ :jod\nfO{ hfGg] cj:yf xf] . o;
Znf]ssf] cfzo 1fgL JolQm 1fgdf pknAw eP/ ;d:t lj1fgnfO{ hfGb5 eGg] geP/ o;sf] cy{
cfTdf ;d:t 1fg–lj1fgaf6 t[Kt ePsf] 5 eGg] xf] . hLjgaf6 s't"xntf ;dfKt ePsf] cj:yf g}
lj1fgaf6 t[Kt x'g] cj:yf xf] . ;fgf] pd]/df s't"xntf jf lh1f;f w]/} p7\5g\ . s], s;/L / lsg
eGg] k|Zg ;fgf] pd]/df g} hlGdG5 . ;dfhdf x'g] s't"xntfsf] sf/0fn] lj1fgsf] hGd x'G5 .
klZrddf w]/} lh1f;f x'g] x'Fbf ToxfF lh1f;fsf] sf/0fn] lj1fgsf] hGd ePsf] 5 . ;a} s'/f hfg]kl5
dfq s't"xntf d]l6G5 eGg] nfUg' unt xf] lsgeg] cfTd;\fIffTsf/ geO{ s't"xntf d]l6Fb}g . 1fg
lj1fgn] t[Kt eGg'sf] cy{ h;sf] s't"xntf jf lh1f;f ;dfKt ePsf] 5 eGg] xf] .
afnaflnsfx¿ cg]sg k|sf/sf s't"xntf JoQm ub{5g\, h:tf] ls kft lsg xl/of] 5, ;"o{
lsg pbfpF5, cfsfzdf tf/fx¿ lsg 5g\ cflb . k|f}9 JolQm eG5g\– xl/of]sf] ;§f kx]+nf] kft ePsf]
eP klg pgLx¿ lsg eGg] k|Zg ;f]Wy] . k|f}9x¿df of] s't"xntf x'Fb}g . To;}n] t k|f}9 ;dfhn]
lj1fgnfO{ hGd glbP/ wd{nfO{ hGdfof] . k/dfTdfsf] c;LldttfnfO{ xfd|f] ;Lldt 1fgn] hfGg
c;Dej x'G5 . ;a} pQ/ k|of]ufTds x'g\ . To;}n] j}1flgssf ;a} pQ/x¿ ;doqmddf km/s km/s
cfpF5g\ . k|f}9 hfGb5g\ ls ;a} pQ/ dg'ioåf/f lgld{t x'g\ lsgeg] cl:tTj lg?Ql/t 5 . To;}n] t
cl:tTj /x:ofTds 5 . x/]s pQ/n] gofF s't"xntf k}bf u5{ . h;n] cl:tTjsf] /x:onfO{ hfg]/
k|Zg ug{ 5f]8\5 o:tf] k|Zg/lxt cj:yfdf JolQm 1fg lj1fgaf6 t[Kt x'G5 h'g k|f}9 JolQmsf]
cj:yf xf] . k|Zg g} afFsL g/x]kl5 lrQ df}g / zfGt x'G5 . o:tf] cj:yfdf lrQ hLjgsf] /x:osf]
dfu{lt/ nfUb5 / gjhLjg k|fKt x'G5 . lj1fgsf] 9Ë ;f]w]/ hfGg] xf] eg] 1fg / wd{sf] 9Ë g;f]w]/
hfGg] xf] .
>Ls[i0f eGg'x'G5– 1fg lj1fgaf6 hf] t[Kt x'G5 pm k|f}9 dflgG5 / p;df s'g} s't"xntf
afFsL /xFb}g . k|f}9tf k|fKt ePkl5 s'g} k|Zg / pQ/ x'Fb}g, s]jn df}gtf / zflGt dfq x'G5 .
bz{gzf:q / wd{df oxL cGt/ 5 . bfz{lgs k|Zgsf] jiff{ u/fpF5g\, To;}n] o; cy{df pgLx¿ a[4
afns x'g\ . k|Zg / pQ/df hut\sf] jf:tljstf 5n{ª\luFb}g . bfz{lgsx¿ s't"xntfn] el/Psf
JolQm x'g\ . k|f}9 JolQmx¿ rflxF j:t'sf] :jefj g} o:tf] x'G5 eGg] dfGb5g\ . cfuf] tftf] x'G5 /
kfgL lr;f] x'G5 . tftf] / lr;f] j:t'sf] u'0f / :jefj xf] . x/]s j:t'sf] :jefj x'G5 . 1fgL
:jefjsf af/]df hfGg' g} kof{Kt 5 eGb5g\ . dxfjL/n] eGg'ePsf] 5– j:t'sf] :jefj hfGg' g} wd{
xf] . o:tf] ta ;Dej x'G5 ha 1fg–lj1fgsf af/]df hfGg] lh1f;f IfL0f x'G5 . h;n] cl:tTjnfO{
:jLsf/ u/]/ To;af/] ;f]Rg 5f]8\5, p;n] d lj/f6\ ;fu/sf] Pp6f nx/ x'F eGg] hfGb5 . To;}n] df}g
/xL ulx/fOdf 8'a]/ cl:tTjsf af/]df cfkm} hfGg' cg'ejaf6 hfGg' xf] . hfGg] JolQmx¿ s] eG5g\
eg] cg'ejsf] kmlnt kl/0ffddf JolQm k/dfTdft'No x'G5 .
>Ls[i0fsf] d}n] g} o:tf] elg/x]sf] 5' eGg] s'g} bfaL 5}g . h;n] klg hfg]sf 5g\ pgLx¿n]
klg o:t} elg/x]sf 5g\, o:tf] d}n] g} elg/x]sf] 5' egL pxfF eGg'x'Gg . pxfF t 1fgn] o:tf] eG5

nf]suLtf– 220
cWofo–^
eGg'x'G5 . 1fgdf JolQm /xFb}g t;y{ s[i0fsf] egfO 1fgsf] syg xf] . ;d:t åGå / lh1f;faf6
d'Qm / s't"xntfljxLg JolQm k/dfTdfdf k|fKt x'G5 . o:t} k|f}9, lgå{Gå Pjd\ ;da'l4 lrQjfnf
cslDkt, c6n JolQm g} k/dfTdfdf k|fKt x'G5 .
;'ÅlGdqfo{'bf;LgdWo:yå]ioaGw'if' .
;fw'ijlk r kfk]if' ;da'l4lj{lziot] ..(..
lg:jfy{ eO{ k/f]ksf/ ug]{ JolQm≤ ldq, zq', t6:y jf dWo:ystf{ JolQm Pjd\ O{iof{n'
aGw'afGwj, ;fw'x¿ / kfkLhgx¿k|lt klg ;defj /fVg ;Sg] JolQm ;j{>]i7 dflgG5 ..
;da'l4 ;Dk"0f{ of]usf] ;f/ xf] . cl3Nnf Znf]sx¿df >Ls[i0fn] cnu–cnu af6f]af6 ;dtf
a'l4¿kL dlGb/df k|j]z ug]{ dfu{ atfpg'ePsf] lyof] . o; Znf]sdf ;dtf a'l4sf af/]df csf]{
lbzfaf6 atfpFb} x'g'x'G5 . leGg leGg k|j[lQsf dflg;x¿sf ?lr / cj:yfsf sf/0f ;dtfa'l4sf
af/]df klg pxfFn] km/s km/s dfu{ pNn]v ug{'ePsf] xf] . s;}nfO{ ;da'l4 ;fWg ;'v / b'vsf]
lardf /x]/ cl3 a9\g ;xh x'g ;S5 eg] csf{ k|j[lQsf dflg;x¿nfO{ of] dfu{eGbf km/s wf/
pko'Qm nfUg ;S5 lsgeg] dflg;x¿sf ;+j]bgzLntf km/s km/s x'G5g\ . s;}sf nflu ;'v / b'v
eGbf oz / ckoz dxŒjk"0f{ x'g ;S5 . Pp6f JolQm oz sdfpg / ckozaf6 aRg ;a} k|sf/sf
b'v em]Ng tof/ x'g ;S5 . t;y{ åGå / ?lr cg';f/sf] dfu{ 5gf]6 u/L ;da'l4df l:y/ /xg'k5{ .
s'g} dflg;nfO{ oz Pjd\ ckozeGbf klg ldqtf / zq'tfsf] d"No ef/L x'g ;S5 . To;}n]
pgLx¿nfO{ ldqtf / zq'tfsf lardf ;da'l4nfO{ ;fWg'kg]{ x'G5 . h'g åGå cyf{t\ dfu{ cfkm"nfO{
pko'Qm nfU5 To;sf] 5gf]6 ug{'k5{ .
k|To]s JolQmn] ;'v–b'v, dfg–ckdfg, k|]d–3[0ff, ;DkGgtf–lgw{gtf, 1fg–c1fg, zflGt–
czflGt, ldq–zq', oz–ckoz cflbdWo] Pssf] klxrfg ug{'k5{ . cfˆgf] åGå s] xf] To;sf] klxrfg
u/]/ lardf /xg' g} ;dtf a'l4df k|fKt x'g] dfu{ xf] . csf{sf] åGådf ;defj /fVg ;lhnf] x'G5 t/
cfˆgf] åGådf ;d x'g ;Sg' a'l4dfgL xf] . o; k|;Ëdf s[i0f ldq / zq'df ;defj sfod /fVg'eGbf
wg / lgw{gdf ;da'l4 sfod /fVg ;lhnf] x'g] s'/f atfpg'x'G5 lsgeg] wg lghL{j j:t' xf] . oz
/ ckozdf klg ;dtf pknAw ug{ sl7g x'Fb}g lsgeg] oL klg cfˆgf lghL s'/f x'g\ t/ ldq /
zq'sf lardf ;dtf efj /fVg' r'gf}tL g} x'G5 lsgeg] o;df csf]{ JolQm klg ;lDdlnt x'G5 . of]
lghL ljifo dfq xf]Og . zq' / ldq b'j} h8 geP/ r]tg / cfkm"h:t} w/ftndf plePsf JolQm
x'g\ . To;}n] o;df ;defj /fVg sl7g x'G5 . >Ls[i0f h;n] ldq / zq'df ;defj sfod /fVg
;S5 To;nfO{ of]uL eGg'x'G5 .
cfˆgf] :jfy{ kl/k"lt{ ug{ s;}sf] klg zf]if0f gug]{ JolQm ldq / o;sf nflu h'g;'s} :t/sf]
unt sfd ug]{ JolQm zq' xf] . o:tf] zf]if0f gug]{ JolQmn] g} zq' / ldqdf ;defj /fVg ;S5 .
cfˆgf nflu cg's"n JolQm ldq xf] eg] k|lts"n lsQfdf pleg] / cfˆgf] sfddf afwf pTkGg ug]{
JolQm zq' xf] . To;}n] cfhsf] zq' ef]ln ldq aGg ;S5 / cfhsf] ldq ef]ln zq' klg x'g ;S5 .
olb xfd|f] :jfy{ 5 eg] xfdL ;defj /fVg ;Sb}gf“}+ / :jfy{ 5}g eg] dfq ldq / zq'sf lar ;defj
/fVg ;S5f}+“ . h;n] lhGbuLnfO{ sfd xf]Og gf6s jf ;kgf 7fGb5 To:tf JolQmn] dfq ldq /
zq'sf lardf ;defj /fVg ;S5g\ . o;sf] cy{ lgliqmo /xg' eGg] xf]Og, a? sd{ u/]/ To;
sd{k|ltsf] cxª\sf/ / cf;lQm TofUg' eg]sf] xf] . o:tf] cj:yfdf sfddf ;xfotf lbg] JolQmnfO{
wGojfb lbOG5 / sfddf afwf lbg] JolQmnfO{ klg wGojfb g} lbOG5 . k/dfTdf h] sfd d af6
lng rfxG5 ToxL sfd ug{sf nflu d afFr]sf] 5' / p;s} OR5f adf]lhdsf] sd{ ub{5' . o:tf] OR5f

nf]suLtf– 221
cWofo–^
/fVg] JolQmsf] s'g} sd{k|lt cfu|x g} /xFb}g / ldq tyf zq'sf lardf klg s'g} e]befj /xFb}g .
sfdk|lt df]x /fVg] / ;+;f/df s]xL u/]/ dfq hfg rfxg] dg'ion] g} zq' / ldqsf] lgdf{0f u5{g\ .
o:tf JolQmn] ;defj sfod /fVg ;Sb}gg\ . c¿af6 k|]dsf] rfxgf g/fVg] JolQmn] dfq ;defj
sfod ug{ ;S5 . k|foM xfdL ;a}df d[To'ko{Gt k|]d kfpg] OR5f sfod g} /xG5 . ;–;fgf afn–
aflnsfx¿b]lv j[4–j[4f;Dd ;a}df k|]dsf] cfsfª\Iff x'G5 . k|]d lrQsf] ef]hg xf] h;sf] cefj
dflg;n] sNkgf klg ug{ ;Sb}g . ha;Dd k|]dsf] h?/t k5{, ta;Dd ldq / zq'df ;dtf sfod
x'g ;Sb}g .
xfdL s;}nfO{ k|]d u5f}{+ / To;sf] ;§f p;af6 klg k|]d rfxG5f“}+ eg] Tof] k|]d xf]Og, nufgL
xf] . ha;Dd k|]d kfpg] cfsfª\Iff /xG5, ta;Dd JolQm k|f}9 x'Fb}g, Tof] afns g} x'G5 . ljgf k|]d
afFRg ;Sg] JolQm dfq k|f}9 x'G5 . k|]dsf] ck]Iff g/fVg] JolQmn] dfq c¿nfO{ k|]d lbg ;S5 . xfdL
;a} k|]dsf] ;§fdf k|]d rfxG5f}+“ . kltkTgL, afa'cfdf, ;Gtfg ;a}sf larsf] k|]dsf] cfwf/ oxL /x]sf]
5 . hxfF / h'g ;dfhdf k|]d lkmtf{ kfOFb}g ToxfF s's'/ jf hgfj/ kfNg] k|j[lQ a9L x'G5 . Tof] k|]d
lkmtf{ kfpg] Pp6f af6f] dg'ion] vf]h]sf] xf] . k|]d dfUg] JolQm zq' / ldqsf] lardf ;da'l4 sfod
/fVg ;Sb}g . k|]dsf] dfu ug]{ cj:yf kf/ ul/;s]sf] JolQm ;da'l4df k|fKt x'G5 . pm k|]d dfUb}g
t/ k|]d lbg ;dy{ x'G5 . p;n] ldq / zq' b'j}nfO{ k|]d lbg ;S5 . ha JolQm k|]dn] el/G5, ta pm
dflns x'G5 . p;df lng] OR5f /xFb}g s]jn lbg] OR5f dfq z]if /xG5 . o:tf] JolQm ldq / zq'sf]
lardf e]b gu/L ;defjdf k|fKt x'G5≤ ;a}nfO{ k|]d u5{ t/ k|]d lkmtf{ dfu ub}{g . k|]d hlt afF8]
klg 36\b}g . dgn] h;af6 k|]d lkmtf{ kfOFb}g, To;nfO{ zq' / h;af6 k|]d lkmtf{ kfOG5 To;nfO{
ldq dfGb5 . ldq / zq'df ;dtf efj /fVg ;s]df To:tf] JolQm of]udf k|ltli7t x'G5 .
>Ls[i0f ch{'gnfO{ zq' / ldqsf] lardf ;defj hufP/ of]udf k|ltli7t x'g ;'emfpg' x'G5 .
ch{'gsf nflu of] ;"q pkof]uL x'g ;S5 . ch{'gnfO{ cfkmGthg, ldqnfO{ df/]/ kfpg] /fHo–j}ej
Joy{ nfUof] . Iflqosf nflu ldq / lk|ohgsf] d"No w]/} x'G5 / ch{'g ToxL eGb} 5g\ . ch{'g lrGtf /
;Gtfkdf plePsf 5g\ . >Ls[i0fsf] of] egfO ch{'gsf ldq / zq'larsf] ;defjsf nflu ljz]if
dxŒjsf] 5 . o;sf] tfTko{ o'4df sf] ldq / sf] zq' xf] lkmqmL gu/L t6:y eP/ o'4 ug{'k5{ eGg]
xf] . pxfF ch{'gnfO{ eGg'x'G5– oL b'j}sf lardf t6:y eP/ sf] ldq / zq', eGg] lrGtf gu/L o'4
u/ . ch{'g o'4af6 efUg rfxG5g\ . pgsf ;a} lh1f;f gsf/fTds 5g\ t/ s[i0fsf] ;f/f lzIff
;sf/fTds 5 . ch{'g t s]jn ;Gtfkaf6 aRg] pkfo dfq rfxGy] t/ s[i0f ch{'gsf] lrGtfsf]
lkmqmL gu/L pgnfO{ lglZrGt u/fO{ of]uf¿9 agfpg rfxg'x'G5 . olb ch{'g of]uL eP/ o'4df plqP
eg] dfq Tof] o'4 wd{o'4 aGg ;S5 .
o'4 ;b}j wd{ / cwd{sf lardf g} x'G5 . >Ls[i0f cgf}7f] k|of]u ub}{ o; dxfef/t o'4nfO{
wd{ o'4 agfpg] k|of;df x'g'x'G5 . To;sf nflu pxfF ch{'gnfO{ o'4df k|j]z x'g'cl3 g} ;dtfa'l4df
l:y/ x'Fb} of]uL eP/ o'4 ug{ lzIff k|bfg ub}{ x'g'x'G5 . pxfF eGg'x'G5– x] ch{'g Û ltdL ;da'l4df
/x]/, cfkmGt–k/fO{sf larsf] e]bnfO{ Tofu]/ zq'–ldqsf] lardf t6:y /x]/ o'4 u/ . s] kmn jf
kl/0ffd lgl:sG5 To;sf] lrGtf gu/ . sf] dnf{g\ / sf] afFRnfg\ ltdL To;sf] lkmqmL gu/ . hf] d/]
jf afFr] klg hGd–d[To'sf] lardf e]b gu/L o'4 u/ . ltdL ;dtfdf pknAw eP/ lrQ g8udufO{
slDkt geO{, cljrlnt / c6n ag]/ o'4 u/ . ;kmntf–c;kmntf, ljho–k/fho h] eP klg
o;nfO{ ;defjn] x]/ .

nf]suLtf– 222
cWofo–^
o'4sf ;dodf of]uL agfpg] k|of; ;fdfGo geP/ sl7g ljifo xf] . ch{'g of]uL eP/ o'4df
plqo"g\ eGg] k|of; g} s[i0fsf] cgf}7f] / ;sf/fTds k|of; /x]sf] 5 . pxfF c;Dej k|of;nfO{ ;Dej
agfpg rfxg' x'G5 . pxfF ch{'gnfO{ g t ef]uL agfP/ o'4df ptfg{ rfxg'x'Gg, g t of]uL agfP/
hËn g} k7fpg rfxg'x'G5 . pxfF t ch{'gnfO{ of]uL agfP/ o'4df ;+nUg u/fpg rfxg'x'G5 . a'4
h:tf] eP/ af]wL j[Ifdf a:g sl7g 5}g t/ a'4 h:tf] Wofg:y eP/ o'4df xf]ldg' eg] c;Dej
k|of; xf] . To;}n] >Ls[i0f ;a} åf/ p3f/]/ ch{'gnfO{ k|sfz b]vfpg rfxg'x'G5 . >Ls[i0f eGg'x'G5–
ldq–zq'sf] lardf ;da'l4 sfod u¥of} eg] ltdL of]udf k|fKt x'g] 5f} .
of]uL o'~hLt ;ttdfTdfg+ /xl; l:ytM .
PsfsL otlrQfTdf lg/fzL/kl/u|xM ..!)..
of]uLn] lgTo PsfGtdf PSn} a;]/ cf5gf] dg, OlGb|o / z/L/nfO{ jzdf /fvL aflx/L ef]u /
leqL ef]u Pjd\ cf;lQmnfO{ Tofu u/]/ cfTdfnfO{ k/dfTdfdf nufpg'kb{5 ..
jf;gf/lxt, ;ª\u|xd'Qm / ;defjdf k|fKt u/]sf] of]uL PsfGtdf k/dfTdfsf] :d/0f ub}{
k/d;Qfsf] lbzfdf pGd'v x'G5 . PsfGtdf k/dfTdfsf] Wofg ub{5 eGg] o; ;"qsf] unt JofVof
ePsf] 5 . To;}n] t ch{'g klg dnfO{ o'4af6 ljd'v x'g lbg'xf];\ / d klg PsfGtdf /x]/ k|e'sf]
:d/0f jf Wofg ug{ rfxG5' eG5g\ . >Ls[i0fn] aflx/sf] PsfGt:yfg eGg'ePsf] xf]Og cGoyf
ch{'gnfO{ knfog x'gaf6 /f]sL ;defjdf /x]/ o'4 u/ eGg' x'GgYof] .
>Ls[i0fsf] PsfGtsf] cy{ PsfGtjf; cyf{t\ PSnf]kg xf]Og PsfGtsf] cy{ :jod\df l:yt
eP/ k/lge{/ gx'g' xf] . PsfGtsf] cy{ bf];|f]sf] cg'kl:ylt xf]Og, PsfGtsf] cy{ bf];|f] JolQmsf]
pkl:yltsf] h?/t g} 5}g eGg] xf] . hËndf sf]xL ;Fu} geP/ PsfGtdf x'Fbf klg JolQm PsfGtdf
x'Fb}g / dgleqsf] 7'nf] le8;Fu} x'G5 . h;nfO{ 5f]8]/ hËn cfPsf] 5 Tof] le8 dgleq df}h'b x'G5 .
To;}n] hËndf dflg; PSn} eP klg PsfGtdf x'g ;Sb}g . s[i0fsf] PsfGtsf] cy{ leq Pp6} lrQ
xf];\ eGg] xf] . h;n] PsfGtsf] hfgsf/L k|fKt u5{ pm le8df /x]/ klg leqaf6 PsfGtdf x'g ;S5
lsgeg] le8 ;b}j aflx/ 5 / le8n] leq s'g} afwf ug{ ;Sb}g . leq :jod\sf] Ps} :j/ Pp6}
;ËLt ePsf] cfGtl/s PsfGtsf] s'/f >Ls[i0fn] eGg'ePsf] xf] . le8af6 efu]/ hfg' ;fdfGo s'/f xf]
t/ leqsf] le8nfO{ lgsfn]/ PsfGtdf /xg' 7'nf] s'/f xf] . leqsf] /;sf] sf/0fn] g} le8 hDdf x'G5 .
>Ls[i0f eGg'x'G5– ;defjdf k|fKt ePsf] JolQm l:y/ Pjd\ zfGt x'G5 / PsfGtdf k|e'sf]
Wofg u5{ . Åbosf] cGt/ u'kmf hxfF leq z"Gosf] :yfg 5, ToxfF afXo cfsfzeGbf klg lj/f6\
cfsfz df}h'b x'G5 . o:tf] JolQm Åbosf] cGt/ u'kmfdf /x]/ PsfGtdf l:yt x'Fb} k|e'sf] Wofg ub{5 .
k|e'sf] Wofg ToxL cGt/u'kmfdf dfq ug{ ;lsG5 . xfdL ;a}leq Pp6f cGt/ cfsfz x'G5 .
5fGbf]Uof]klgifb\df Åbosf] cGt/u'kmfsf af/]df atfOPsf] 5 hxfF JolQm jf:tjdf z'Go / PsfGtdf
x'G5 . h'g ;do JolQm cGt/u'kmfdf k|j]z u5{ To;} a]nfb]lv JolQm x6\g yfN5 / vfnL z"Go /
PsfGt dfq z]if /xG5 .
>Ls[i0f eGg'x'G5– JolQmdf cfkm" jf stf{kg afFlr/Xof] eg] PsfGt x'Fb}g . ha PsIf0f
stf{kg jf JolQm :jod\ x/fpF5, To;a]nf r}tGo dfq afFsL /xG5 . hxfF JolQm cfkm" /x]sf] yfxf
klg x'Fb}g, ToxfF s]jn x'g' dfq z]if /xG5 . Tof] z'4 x'g'df PsfGt x'G5 / Tof] PsfGtdf k|e'sf] Wofg
x'G5 clg k|e'nfO{ hflgG5 / k|e';Fu ldng x'G5 . k|e'nfO{ hfGg ;lsPg eg] Wofg x'Fb}g . >Ls[i0f
eGg'x'G5– ;defjdf k|fKt JolQm l:y/ Pjd\ sDkg/lxt x'G5 / l:y/ lrQdf /x]/ p;n] PsfGtdf
cGt/u'kmfdf k|e'sf] Wofg ub{5 . o:tf] JolQmn] ;j{q k|e' b]Vb5 / p;sf /f}+ /f}+df k|e'sf] :d[lt

nf]suLtf– 223
cWofo–^
u'~hg yfN5 Pjd\ ;j{q k|e'sf] Wjlg aHg yfN5 . h;;Fu xfdL cfTd;\ft\ eP/ Ps x'G5f}+ Tof] Wofg
xf] . Wofg ubf{ cfkm" /Xof] jf stf{kgsf] efj cfof] eg] k|e'sf] Wofg x'Fb}g . Wofgsf] cy{ Psfsf/ x'g'
xf] . Wofgsf] 36gf PsfGtdf dfq 36\5 . To;leqsf] PsfGt u'kmf hxfF ;f/f ;+;f/ x/fpF5, afXo
s'/f ;dfKt x'G5 / cGtdf cfkm" klg ljnLg eP/ ;dfKt x'G5, To; z"Gojt\ Psfsf/ cj:yfdf
dfq k|e'sf] Wofg x'G5 . hËndf efu]/ hfg] 7fpF PsfGt xf]Og, of] t :jod\leq k|j]z ug]{ PsfGt
xf] . >Ls[i0fsf] of] egfO of]usf] k/d pknlAw xf] .
;d:t of]u dg''ioleqsf] cGt/u'kmfdf k|j]z ug]{ ljlw xf] . o; cGt/u'kmfdf k|j]z u/]kl5
k|e'sf] Wofg, cg'ej / ;fIffTsf/ ug{ ;lsG5 . xfdL ;a}leq Tof] u'kmf df}h'b 5 t/ xfdL ;a}
cfˆgf] u'kmfsf] aflx/ 3'ld/xG5f}+“ / leq k:g] r]i6f klg ub}{gf}+“ . xfdL PSnf]kgnfO{ PsfGt 7fG5f“}+ /
oxL PsfGtkgnfO{ eg]{ r]i6f u5f}{ . PSnf]kgn] ;b}j pbf;Lgtf NofpF5 t/ k|e';Fu ldng x'g]
ePsfn] PsfGtn] ;bf cfgGb NofpF5 . k|To]s JolQmsf] Wo]o eujfg\ x'g' xf] hf] PsfGtdf k|fKt
x'G5 . >Ls[i0f ch{'gnfO{ Tof] k/d cfgGb k|fKt ug]{ lbzflt/ O;f/f ub}{ x'g'x'G5 .
z'rf} b]z] k|lti7fKo l:y/df;gdfTdgM .
gfTo'lR5«t+ gfltgLr+ r}nflhgs'zf]Q/d\ ..!!..
cfˆgf nflu cToGt kljq :yfgdf g clt cUnf] g clt xf]rf] l7Sssf] 7fpFdf g/d j:q,
d[urd{ of s'zsf] b[9 cf;g of]usf nflu :yflkt u/f];\ ..
tq}sfu|+ dgM s[Tjf otlrQ]lG›olqmoM .
pkljZof;g] o'~HofBf]udfTdljz'4o] ..!@..
To;} cf;gdf a;L dg, OlG›o tyf sd{x¿nfO{ jzdf /fv]/ dgnfO{ Psfu| u/L lrQz'l4sf
nflu of]usf] cEof; u/f];\ ..
Åbosf] cGt/u'kmfdf of cGt:s/0fdf k|j]z ug{sf nflu s[i0f s]xL ljlwx¿sf] ;ª\s]t
ug{'x'G5 . of]usf ;d:t ljlwx¿ aflx/af6 k|j]z u/]/ leq ;dfKt x'G5g\ . of] :jfefljs k|lqmof xf]
lsgeg] dflg; hxfF 5 ToxLFaf6 k|f/De ug{'k5{ . >Ls[i0f eGg'x'G5– JolQmsf] cj:yfsf] cfwf/df
ljlw km/s x'g ;S5 . oxfF cf;gsf af/]df pNn]v ul/Psf] 5 . cf;g hf] w]/} cUnf] jf xf]rf] gxf];\
a? l7Sssf] xf];\ . leq cfˆgf] cGt:s/0fdf k'lu;s]sf JolQmx¿sf nflu cf;gsf s'/f elgPsf]
xf]Og lsgeg] hf] leq cGt:s/0fsf] /;f:jfbgdf 8'a]sf 5g\, pgLx¿sf nflu xf]rf] jf cUnf]
cf;gsf] s'g} cy{ /xFb}g . s[i0fn] ch{'gnfO{ cf;gsf] s'/f eGg'df s?0ffsf] efj 5 . pxfF eGg'x'G5–
g xf]rf], g cUnf] a? ;d:yfgdf d[urd{df a;]/ lrQ Psfu| kfb}{ OlG›osf] dflns x'g ;s]df
of]udf k|j]z x'g ;S5 . pxfF ch{'gsf] cj:yf ljrf/ ub}{ cf;gsf] s'/f ug{'x'G5 lsgeg] ch{'g lrQ
Psfu| ug{'kg]{ cj:yfdf 5g\ . pgsf] lrQ Psfu| ug{sf nflu s'g :yfgdf a;]/ s;/L Wofg ug]{
eGg] s'/fn] km/s kfg]{ ePsfn] s[i0fn] of] ljlw / cf;gsf af/]df eGg'ePsf] xf] .
>Ls[i0fsf] of] jQmJo em§ x]bf{ Hofb} ;fwf/0f nfUg ;S5 t/ To;f] xf]Og . olb cf;g
;dtn / z/L/sf] k"/} lx:;f ;dfg l:yltdf 5 eg] To;sf w]/} j}1flgs sf/0fx¿ x'G5g\ . hldg
;b}j cfˆgf] u'?Œjfsif{0fn] xfd|f] z/L/nfO{ k|efljt ub{5 . ha xfdL ;dtndf x'G5f}F, ta hldgsf]
u'?Œjfsif{0f Go"g x'G5 / xfdL clnslt klg 9lNsof}F eg] u'?Œjfsif{0f a9\b5 lsgeg] xfd|f] z/L/sf]
/ u'?Œjfsif{0fsf] ;DaGw a9\b5 . l;wf cf;gdf a:bf u'?Œjfsif{0fn] l;wf /]vfdf s]jn l/8nfO{
dfq k|efljt ub{5 . clnslt dfq em'Sbf klg k[YjLsf] u'?Œjfsif{0fn] z/L/nfO{ a9L k|efj kfb{5 .
afËf] a:bf u'?Œjfsif{0fn] Hofb} lvR5 / ysfpF5 . ;'Tbf sd yfSg' / a9L cf/fd k|fKt x'g'sf] d'Vo

nf]suLtf– 224
cWofo–^
sf/0f ;f/f hldgsf] u'?Œjfsif{0f z/L/df ;dfg ¿kn] eP/ xf] . >Ls[i0fsf] jQmJosf] cfwf/ ;dfg
u'?Œjfsif{0f xf] . Go"6g (Newton) n] u'?Œjfsif{0fnfO{ l;h]{sf xf]Ogg\ dfq kQf nufPsf x'g\ .
cf;gsf] ljlwaf6 Go"gtd cfsif{0f jf lvrfOdf xfdL xfd|f] z/L/nfO{ /fVg ;S5f}F . hldgn]
z/L/nfO{ hlt lvR5 Tolt g} lrQ cl:y/ x'G5 . z/L/nfO{ u'?Œjfsif{0fsf] Go"gtd l:yltdf /fVg'
eg]sf] l;4f;gdf /fVg' xf] . j}1flgsx¿n] s] s'/f :jLsf/ u/]sf 5g\ eg] JolQm l;4f;gdf hlt w]/}
;do /xg ;S5, Tolt g} p;sf] pd]/ a9\5 lsgeg] p;sf] z/L/ / hldglarsf] cfsif{0f sdeGbf
sd x'G5 / z/L/ t'ngfTds ¿kdf sd a'9f] x'G5 .
>Ls[i0fn] Wofgsf nflu ;dtn cyf{t\ g clt xf]rf] g clt cUnf] e"ld rog ug{'k5{ eGg'df
klg sf/0f 5 . ;du| k[YjL x/If0f cgGt t/Ëx¿af6 k|efljt eO/x]sf] x'G5 . o;k|sf/sf t/Ë
;j{q km}lnPsf x'G5g\ . sltko t/Ëx¿ w]/} tf}nsf x'G5g\ . g/fd|f ljrf/sf t/Ëx¿ jhgbf/
x'G5g\ eg] z'e ljrf/sf t/Ëx¿ ef/ljxLg x'G5g\ . vfN8fdf k[YjLdf p7\g] Go"gtd t/Ëx¿ k|jflxt
x'g] x'Fbf vfN8fdf a;]/ Wofg ubf{ ltg} Go"gtd t/Ë;Fu dfq ;Dks{ x'G5 / >]i7 t/Ëx¿ dflyaf6
g} u'lh|G5g\ . kxf8 jf lxdfndf a;]/ Wofg ug{'sf] cy{ ePsfn] dflg;x¿ ToxfF uO{ Wofg ug{
cfslif{t ePsf x'g\ . k[YjLsf t/Ëx¿ x/]s tndf ofqf ul//x]sf x'G5g\ . Psk|sf/sf t/Ë Ps
;txdf ofqf u5{g\ . hlt prfO x'G5 Tolt g} z'4 t/Ëx¿ ofqf u5{g\ t/ ;Tkfq ePg eg]
slxn]sfxLF >]i7 t/Ëx¿n] klg pTkft dRrfpF5g\ . To;}n] To:tf z'4 t/Ë em]Ng klg ;Tkfq /
;fdYo{jfg\ x'g'k5{ . xfdL hxfF afFR5f}F ToxL tn jf ;tx xfd|f] hLjgsf] ;tx x'G5 . To;}n] Wofgsf
;'?jftdf JolQmx¿sf nflu g w]/} dfly of g w]/} tn x'g] :yfg g} Wofgsf nflu pko'Qm x'G5 .
hlt–hlt Ifdtf a9\b} hfG5 Tolt Tolt dflysf] ofqf ug{ ;lsG5 . xfd|f k|frLg tLy{:yn,
zlQmkL7x¿ ljlzi6 sf/0fn] g} ;a}eGbf cUnf r'r'/f jf kxf8x¿df agfOPsf x'g\ . tL :yfg;Dd
la:tf/} ;fwsx¿n] ofqf ub{y] / pgLx¿sf nflu s}nfzsf] ofqf clGtd ofqf x'GYof] hxfF uP/
pgLx¿ ;dflwdf nLg x'Gy] . cUnf r'r'/f jf kxf8df k|z:t z'4 t/Ëx¿ pknAw x'g] ePsfn]
JolQmsf] Ifdtf clej[l4 ePkl5 la:tf/} pm z'4 t/Ë em]Ng ;dy{ x'GYof] . >Ls[i0f ch{'gnfO{
eGg'x'G5– ltdL pko'Qm ;dtn e"ld / pko'Qm cf;g ;d]t Wofgsf nflu rog u/, ta dfq ltdL
;/ntfk"j{s zfGt x'g] 5f} . >Ls[i0fn] d[urd{sf af/]df klg rrf{ ug{'sf] sf/0f 5 . k"jL{o bz{gdf
cf:yf /fVg] ;GGof;Lx¿ nfvf}+ jif{b]lv sf7sf] v/fp pkof]u ul//x]sf 5g\ . sf7sf] kmNofs,
d[urd{, l;+xrd{sf] cf;gdf a;]/ Wofg ug{'df ljz]if sf/0f 5 . h'g j:t'x¿df ljB't\ k|jfx x'Fb}g,
tL j:t'x¿ Wofgdf ;xof]uL x'G5g\ .
ljB't\ k|jflxt x'g] j:t'df j;]/ Wofg ug{' vt/gfs x'G5 lsgeg] ulx/f] Wofgdf z/L/n]
Pp6f cGt/ljB't\ k}bf u5{ . k"/f Wofgdf z/L/sf] cfGtl/s ljB't\ zlQm ;lqmo x'G5 . xfdL ;a}sf]
z/L/df ljB't\zlQm 5 / ToxL ljB't\ zlQmsf sf/0f xfdL p7\5f“}+, lxF8\5f“}+ / hLjg rnfpF5f“}+ . xfdL
h'g Zjf; lnG5f“}+ To;n] xfd|f] z/L/nfO{ k|f0fjfo' k'¥ofP/ xfd|f] z/L/sf] ljB't\nfO{ hLljt /fVg] sfd
ub{5 . Zjf;n] clS;8fOh];gsf] sfd ub{5 . xfd|f] z/L/nfO{ hLljt /fVg k|ltkn ljB't\sf]
cfjZostf kb{5≤ To;}n] Zjf;ljgf xfdL afFRg ;Sb}gf“}+ . z/L/ ljB't\sf] Pp6f h]g]/]6/ xf], hxfF k"/f
;do ljB't\ k}bf eO/x]sf] x'G5 . of] ljB't\nfO{ Wofgsf] ;dodf ;+/If0f k|fKt x'G5 . ;fwf/0ftof
xfdL ljB't\nfO{ ˆofFls/x]sf x'G5f“}+ . s]jn xft xNnfpFbf klg ljB't\sf] Ps dfqf xftaf6 ˆofFlsG5 .
Ps zAb af]Nbf klg zAbnfO{ ult lbg ljB't\sf] Ps dfqf gi6 x'G5 . xfdL hlt klg lqmofsnfk
u5f}{+ ltgdf ljB't\sf] dfqf pkof]udf cfO/x]sf] x'G5 .

nf]suLtf– 225
cWofo–^
Wofgdf lxF8\g], af]Ng] cflb ;a} lqmofx¿ aGb x'G5g\ . ljrf/z"Go, lrQ df}g / OlG›ox¿
lzlyn eP/ lgliqmo x'G5g\ . To;}n] aflx/ lg/Gt/ ˆofFlsg] ljB't\ pmhf{ ;a} Pslqt / ;+/lIft
x'G5g\ . unt :yfgdf a;]/ Wofg ul/of] eg] ljB't\sf] wSsf cg'ej x'G5 . sf7sf] v/fp nufP/
tf/nfO{ 5f]of] eg] ljB't\sf] em8\sfn] 5'Fb}g lsgeg] em8\sf lah'nLsf] sf/0fn] xf]Og, em8\sf t
lah'nLsf] tf/af6 xfdLleq h'g lah'nL cfpF5 To;nfO{ hldgn] em8\sfsf ;fy tfGb5 To;sf]
sf/0fn] nfU5 . olb v/fp nufPsf] 5 eg] lah'nLsf] tf/ 5'Fbf klg em8\sf nfUb}g lsgeg] v/fpn]
lah'nLsf] k|jfxnfO{ lkmtf{ ul/lbG5 . lah'nLn] Pp6f rqm agfPdf em8\sf nfUb}g . d[urd{, l;+xrd{,
v/fp cflb ljB't\ k|jfx/lxt ;fwg x'g\ / oL ;fdu|Ln] lah'nLnfO{ lkmtf{ ul/lbG5g\ . Wofg ug]{
JolQmsf nflu sf7sf kmNofsx¿, d[urd{, l;+xrd{ cflb pkof]uL x'G5g\ . JolQmsf] Wofgsf] :t/
dflyNnf] txdf k'Ug' cl3 oL j:t'x¿sf] k|of]u ug{' pko'Qm x'G5 . Wofgaf6 z/L/sf] cGt/rqm
lgdf{0f x'G5 / ljB't\ cGt/rqm agfpg ;kmn x'G5 . o:tf] cj:yfdf hldgdf a:bf klg em8\sfsf]
cg'ej x'Fb}g . t/ Tof] 36gf Wofgsf] dflyNnf] txdf cGt/rqm lgdf{0f ePkl5 dfq ;Dej x'G5≤
k|f/lDes ;fwsx¿df of] lgdf{0f ePsf] x'Fb}g . To;}n] dflysf j:t'x¿sf] k|of]u pkof]uL x'g ;S5 .
ha cGt/ljB't\sf] rqm lgld{t x'Fb}g, ta;Dd xfdL afXo rqmdf lge{/ /xg'k5{ / o;af6 kf/ x'g]
pkfo / k|of; ug{'k5{ .
To;}n] >Ls[i0f eGg'x'G5– cf;g / hldg pko'Qm x'g'k5{ . OlG›ox¿nfO{ jzdf /fVg o:tf]
l:yltdf ;lhnf] x'G5 . of]un] o:tf Joj:yfx¿sf] vf]h u/]sf] 5 hf] afXo Joj:yfnfO{ tfg]/
cGt/Joj:yfdf k'¥ofpg ;fy{s x'G5g\ . o:tf] d'›f vf]h]sf] 5 hf] OlG›onfO{ cGt/d'vL agfpg
;xfos x'G5g\ . o:tf :yfgx¿ vf]h]sf] 5 hxfFaf6 xfd|f] z/L/sf ljz]if s]G›x¿df bafa lbPdf
To;sf] kl/0ffd:j¿k xfd|f OlG›o lzlyn x'G5g\ . cd]l/sL j}1flgs lyof]8/ /]sn] u/]sf] vf]hdf
pgL eG5g\– dg'iosf z/L/df ePsf ljleGg ljGb'x¿nfO{ bafPdf z/L/df km/s kl/0ffd b]vfkb{5g\ .
pgL of]uL xf]Ogg\ k|mfo8sf lziox¿dWo] Ps ;fdfGo lzio dfq x'g\ . pgnfO{ k"j{df vf]lhPsf]
of]uf;gsf af/]df s'g} hfgsf/L lyPg, cGoyf pgsf] vf]h cem k|uf9 x'g;SYof] . pgn] z/L/sf s]xL
:yfgx¿sf] vf]hL u/] h;nfO{ bafpgfn] z/L/df ljljw kl/0ffd lg:sG5g\ . bfFtsf] glhs aËf/fdf
o:tf :yfgx¿sf] vf]hL u/] h;df JolQmsf] lx+;f ;ª\u|lxt x'G5 . pgL eGy]– lx+;fsf] d"n;|f]tsf]
s]G› bfFt xf] . ;d:t hgfj/ Pjd\ dg'iodf klg lx+;fsf] ;|f]t bfFt g} xf] . lx+;|s hgfj/df gª /
bfFtaf6 lx+;f x'G5 . ha JolQm lx+;fn] el/G5, ta p;sf] bfFtdf sDkg ;'? x'G5 . dg'iosf] z/L/df
gAa] k|ltzt ;d:of bfFtdf hDdf ePsf] lx+;fsf] s]G›sf sf/0fn] x'G5 . xfd|f] cf“}+nfsf] cf;kf; klg
lx+;fsf s]Gb| df}h'b 5g\ . xftsf cf}+“nfsf] df]8nfO{ x]/]/ JolQm slt lx+;|s 5 eg]/ atfpg ;lsG5 .
z/L/el/ o:tf cg]s s]Gbx¿ df}h'b 5g\ .
of]un] o:tf] vf]h u/]sf] 5 ls h;af6 dfly plNnlvt cj:yfx¿af6 d'Qm x'g ;lsG5 . a'4
/ dxfjL/sf] cf;g x]g]{ xf] eg] pxfFx¿sf] k"/f z/L/ Pp6f ljB't\sf] rqmh:tf] 5 . b'j} uf]8f 3'F8f;Dd
hf]l8Psf 5g\ . ljB't\sf] cfef; ltvf] ljGb'af6 x'G5, uf]nf] s'/faf6 ljB't\ aflx/ hfFb}g .
hgg]lG›oaf6 ;jf{lws ljB't\ aflx/ lgl:sG5 . To;}n] ;Def]ukl5 a]r}gL / plåUgtf tyf ysfg
x'G5 lsgeg] To;a]nf xfd|f] z/L/n] w]/} ljB't\ vr{ u/]sf] x'G5 . /Qmrfk, Åbosf] w8\sg / gf8Lsf]
ult klg cTolws a9]sf] x'G5 / ysfgsf] cg'ej x'G5 . o; If0fdf s]jn jLo{:vng dfq xf]Og,
jLo{sf] :vng;Fu} hgg]lG›on] 7'nf] dfqfdf ljB't\ klg aflx/ ˆofFS5 . Tof] ljB't\sf klg lglZrt

nf]suLtf– 226
cWofo–^
s]G›x¿ 5g\ . To;}n] l;4f;g jf kßf;gdf a:g] qmddf s's{'Rrfn] Tof] ljGb'nfO{ bafpF5 hxfFaf6
hgg]lG›o;Dd ljB't\ k'U5 .
kßf;gdf b'j} v'§f z/L/;Fu hf]l8G5g\ / b'j} v'§faf6 lg:sg] ljB't\ z/L/n] lnG5 clg k'gM
cfkm"leq lkmtf{ n}hfG5 . o;} u/L b'j} xft hf]l8Psf x'G5g\≤ To;}n] xftaf6 ljB't\ aflx/ hfg
kfpFb}g, Ps xftaf6 csf]{ xftdf ofqf u5{ / k"/f z/L/ Pp6f rqmdf ¿kfGtl/t x'G5 . a'4 /
dxfjL/sf d"lt{sf] cf;g lgofNg] xf] eg] k"/f z/L/ ljB't\ rqmsf ¿kdf b]lvG5 . o:tf] cj:yfdf
OlG›onfO{ leq tfGg' cToGt ;lhnf] x'G5 . of] ljB't\sf] rqm lgdf{0fsf sf/0f xfdL / xfd|f] OlG›osf
lardf Pp6f kvf{n aG5 h;sf] kmn:j¿k xfdL / OlG›o cnu x'G5f“}+ . ljB't\sf] ;|f]t xfdLleq 5
/ OlG›on] s]jn ljB't\sf] pkof]u dfq u5{g\ . olb lardf rqm aGof] eg] OlG›ox¿ aflx/ /xG5g\ /
xfdL leq /xG5f“}+ . xfdL / xfd|f] OlG›osf lardf ljB't\sf] kvf{n aG5 h;nfO{ kf/ ug{ ;lsFb}g .
o; If0fdf cGt/–cfsfzsf] ofqf ;lhnf] x'G5 . of] Pp6f j}1flgs k|lqmof xf] .
sltko of]uf¿9 ;fwsn] cg]sf“}+ hGdsf] ofqfsf qmddf (( l8u|Lsf] ofqf ul/;s]/ klg kf/
x'g g;s]/ k'gM hGd k|fKt u/]sf 5g\ . o; hGddf ;fgf] 36gfn] klg pgLx¿sf] ofqf k"/f x'G5
cyf{t\ !)) l8u|L kf/ ug{ s'g} 7'nf] sfd ug}{kb}{g t/ o:tf] 36gf cToGt la/n} x'G5 . nfpT;'
gfdsf Ps cb\e't ;GGof;L Ps ?vd'lg ;'lt/x]sf x'G5g\ . To;} If0f dflyaf6 Pp6f ;'s]sf] kft
em5{ . pgL v';Ln] gfR5g\ / eG5g\– olb s;}nfO{ 1fgsf] cfjZostf 5 eg] kft emg]{ a]nfdf
?vd'lg cfP/ x]/] k'U5, cyf{t\ 1fg k|fKt x'G5 . o; 36gfaf6 nfpT;'n] 1fg k|fKt u/] . pgsf] ofqf
k"j{hGdaf6 sl/a sl/a k"/f eO;s]sf] lyof] . cGttM Pp6f kft emgf{n] pgsf] ofqf k"/f eof] . o;
36gfsf cfwf/df cGo w]/} ;fwsx¿n] o;sf] k|of]u u/] t/ pgLx¿nfO{ ;kmntf ldn]g . JolQmx¿
;a} cf–cfˆgf] ofqfsf lhDd]jf/ :jod\ x'G5g\ .
>Ls[i0fn] ch{'gsf] cj:yfnfO{ Wofgdf /fv]/ pgsf nflu pkof]uL cf;g, :yfg, ;do
cflbsf] pNn]v ug{'ePsf] xf] . lbpF;f] Wofg ubf{ Wofg nfUg sl7g x'G5 lsgeg] ;"o{ k|bLKt x'G5 /
lz/ dfly x'G5 . o; a]nf 6fpsfnfO{ zfGt kfg{ ufx|f] x'G5 . k|ftMsfnLg ;"o{df afNokg x'G5 cyf{t\
tfk sd x'G5 . To;}n] ;"o{sf] ls/0f xfdLdf l;wf klg kb}{g / lz/df To;sf] c;/ x'Fb}g . t;y{ Tof]
;do Wofgsf nflu pko'Qm x'G5 . lbgdf ;"o{sf] ls/0f ;x;|fwf/ rqmaf6 k|j]z u/]/ sfds]G›df
rf]6 k'¥ofpF5g\, ta ;"o{sf] wf/f lz/af6 sfds]G›;Dd lg/Gt/ k'lu/xG5 . Wofgsf] ofqf l7s pN6f]
5 . sfds]G›af6 ;x;|fwf/ rqm;Ddsf] ofqf Wofgdf ug{'kg]{ x'G5 . lbgsf] Wofg pN6f] gbL au]sf]
h:tf] x'G5 t/ k|ftM Pjd\ ;GWofsfnLg Wofgdf ;"o{sf] ls/0f lz/af6 sfds]G›df rf]6 k'¥ofpg]
9Ësf] x'Fb}g . To;}n] Wofgsf nflu of] ;do cg's"n x'G5 . k|fy{gfsf gfddf g} ;GWofsf] k|fb'ef{j
ePsf] xf] . ;GWofsf] If0fdf ;"o{sf] tfk Go"gtd x'G5 . laxfg jf ;fFemsf] ;"o{n] JolQmdfly l;wf
c;/ ub}{g . ;fy} /ftL !@ ah] Wofg ug]{ JolQmnfO{ klg nfe x'G5 . To;}n] of]uLx¿n] To; ;dosf]
;b'kof]u u/]sf 5g\ . dWo/ftdf Wofg ubf{ ;"o{ ha JolQmsf] l7s tn k'U5, ta Wofgsf nflu ;"o{
sfds]G›af6 ;x;|fwf/ rqmlt/ hfg ;xof]uL aGg ;S5 . ;"o{sf] ls/0f xfd|f] hLjgsf] cfwf/ xf]
lsgeg] ;"o{ xfd|f] hLjg xf] . To;}n] k|ftMsfnLg qf6s ug]{ ljlw k|f/De ePsf] xf] . ;"o{;Fu n8\g
olb s;}n] qf6ssf] ;xL cEof; u/]sf] 5 eg] pm lbpF;f] klg Wofg ug{ ;S5 . ;"o{sf ls/0fx¿;Fu
tfnd]n ug]{ Joj:yf hfg]/ dfq n8\g ;lsG5 cGoyf ;Dej 5}g .
Wofgsf] k/d cj:yf ;doeGbf aflx/ cyf{t\ ;doftLt 5 t/ Wofgsf] Joj:yf eg] ;do
leq 5 . ;dosf] Joj:yfnfO{ l7s;Fu ghfGg]n] Wofgdf Joy{sf] si6 kfpF5g\ . Wofgsf klg

nf]suLtf– 227
cWofo–^
l:yltx¿ x'G5g\ . ha xfjf, u'?Œjfsif{0f, t/Ë / ;a} l:yltx¿ cg's"n x'G5g\, ta Wofgsf] ofqf w]/}
sd >ddf ug{ ;lsG5 . ;a} s'/f k|lts"n x'Fbf Wofg ug{ w]/} k|oTg ug{'kg]{ x'G5 .
ch{'gn] w]/} sl7g k|of; ug{' gk/f];\ / pgsf] ofqf ;xh xf];\ eg]/ s[i0fn] k|fylds s'/fx¿
atfO/xg' ePsf] 5 . s'zn] klg Wofgdf d2t k'U5 . xfdL s'zn Tof] JolQmnfO{ dfG5f}+ h;n]
Wofgdf ;xof]uL x'g] s'zsf] vf]hL u/] . s'zn] ljz]if z'4tf / :jR5tf NofpF5 . s'zsf] pkl:ylt
Pp6f pTk|]/s dWo:ystf{sf] ¿kdf xf] h;n] z'4tfsf] sfd ub{5 . s'z Pp6f ljz]ifk|sf/sf] 3fF;
xf] . o;sf] vf]hL Wofgsf] dfWodaf6 ePsf] lyof] . To;}n] of] Wofgdf ;xof]uL x'G5 . ;a} j:q
Wofgsf nflu pko'Qm x'Fb}gg\ . ef]hg ubf{ k|of]u ul/Psf] j:qdf Wofg ug{ sl7g x'G5 . cem
;Def]u ubf{ k|of]u ePsf] j:qdf Wofg ug{ t c;fWo sl7g g} x'G5 . h'g la5\of}gfdf a;]/
sfdjf;gfsf] Wofg u/]sf] 5, ToxL cf;gdf jf j:qdf k/dfTdfsf] Wofg ug{ ;Dej x'Fb}g . ;'tL
sk8feGbf /];dL j:q Wofgsf nflu pko'Qm x'G5 . Wofg ug]{ jftfj/0f klg :jR5 x'g' h?/L 5 .
cfˆgf] 3/df Pp6f :jR5 :yfg lgdf{0f ug{ ;Sof] eg] Tof] dlGb/ x'G5 . To;}n] >Ls[i0f z'4 :yfg
eGg'x'G5, h'g :yfgdf a;]/ b'isd{ u/]sf] 5}g / s'ljrf/ /fv]sf] 5}g Tof] :yfg Wofgsf nflu z'4 /
pko'Qm x'G5 . h'g :yfgdf a;]/ k/dfTdfsf] ;tt :d/0f eO/x]sf] 5 To; :yfgdf k|j]z ug{'k"j{
cfˆgf ;f/f 5'›tfnfO{ aflx/ 5f8]sf] x'Gf'k5{ .
nfvf}F s/f]8f}F dflg;x¿n] Wofg u/]sf] :yfg pmhf{n] 3gLe"t x'G5 hxfF k|j]z ug]{lalQs}
kljqtfsf] cg'ej x'g yfN5 . cfˆgf] cGt/ofqfsf] nflu ;xfotf k|fKt x'g] JolQmsf] ;flGgWonfO{
;T;Ë elgG5 . To;}n] ;gftg wd{ / lrGtgdf bz{gsf] Hofb} 7'nf] dxŒj /x]sf] 5 . s'g} kljq
JolQmsf cl3 b'O{ If0f pleP/ lz/ em'sfpg ;s] ulx/f] kl/0ffd cfpF5 . o:tf kljq JolQm;dIf
lz/ em'sfPdf p;sf] kljq pmhf{ lz/df k|jflxt x'g yfN5 / JolQm u|x0fzLn x'G5 . To;}n] >Ls[i0f
eGg'x'G5– Wofgsf nflu kljq :yfg, z'4 :gfg Pjd\ Wofgdf ;xof]uL j:t' ;lGgs6 ePdf Wofgdf
ofqf ug{ ;lhnf] x'G5 . of] afXo kl/l:yltnfO{ lgdf{0f u/L cGt/ dgl:ylt lgdf{0f ug]{ Joj:yf xf] .
;d+ sfolz/f]u|Lj+ wf/oGgrn+ l:y/M .
;Dk|]Io gfl;sfu|+ :j+ lbzZrfgjnf]sog\ ..!#..
of]ufEof;Ln] z/L/, lz/, 3fF6LnfO{ ;f]emf] / l:y/ /fvL cGo s'g} lbzfdf b[li6 glbO{ gfssf]
cu|efudf Ps 6sn] x]l//xf];\ ..
k|zfGtfTdf ljuteLa|{Xdrfl/j|t] l:ytM .
dgM ;+oDo dlRrQf] o'Qm cf;Lt dTk/M ..!$..
dgnfO{ ;+oldt / cljrlnt /fv]/ lg8/ x'bF } a|Xdro{ j|tdf /xL dnfO{ g} k/d nIo dfg]/
dgdf d]/} lrGtg u/f];\ ..
>Ls[i0f o; Znf]sdf ljlwsf af/]df atfpg'x'G5 . pxfF eGg'x'G5– of]ufEof;Ln] z/L/, lz/,
3fF6LnfO{ ;f]emf] / l:y/ /fvL gfssf] cu|efudf Ps 6s x]l//xf];\ . z/L/nfO{ Psbd () l8u|Lsf]
sf]0fdf l;wf /fVg'k5{ . xfd|f] d]?b08 hldgaf6 () l8u|L sf]0fdf /fVbf lz/ l;wf x'G5 . o:tf]
l:yltdf JolQm sl/a sl/a k[YjLsf] u'?Œjfsif{0faf6 aflx/ x'G5 / k[YjLsf] u'?Œjfsif{0f aflx/ x'g'
pmWj{udgsf] dfu{ aG5 . b[li6 gfssf] cu|efudf /fVbf cfFvfsf k/]nfx¿ klg em's]sf] cj:yfdf
x'G5g\ . gfssf] cu|efu x]g{sf nflu k"/f cfFvf v'Nnf /fVg'kb}{g . cfFvf em's]sf x'G5g\ / To:tf
cfFvfn] d'l:snn] @ lkm6 6f9f dfq b]Vg ;S5 . b[Zo :ki6 geO{ wldnf] x'G5 ;fy} k"/f ;do
gfssf] 6'Kkfdf b[li6 lbOof] eg] ;+;f/ jf:tljs sd / :jKgsf] ¿kdf Hofbf b]lvG5 . olb cw{–

nf]suLtf– 228
cWofo–^
v'Nnf cfFvf gf;fu| efudf /fVof}+ eg] ;f/f hut\ ;j{q :jKgt'No nfUb5 . xfd|f] b[li6sf] sf/0fn]
xfdL o; hut\nfO{ 7f]; b]V5f}+ . gf;fu| b[li6df aflx/sf ;a} s'/f wldnf] nfUg yfN5g\ / ;f/f s'/f
;kgft'No nfU5g\ . ha ;+;f/ clgTo / ;kgf k|tLt x'G5, ta k/dfTdf ;To nfUg yfN5 .
ha;Dd ;+;f/ ;To nfU5, ta;Dd O{Zj/ ;To nfUb}g . of] ;+;f/df b'O{ ;To x'g ;Sb}g . oxfF Ps
;To 6'6]kl5 dfq csf]{ ;Tosf] af]w x'G5 .
oxfF Wofgsf qmddf cfFvf cw{v'Nnf /fVg elgPsf] 5 . k"/f cfFvf aGb ug{ elgPsf] 5}g
lsgeg] cfFvf aGb u/]df ;+;f/ ;kgft'No nfUb}g . cfFvf aGb u/]df ;kgf b]Vg yflnG5, hf] leq
;To nfUg ;S5 . cfFvf g aGb g v'Nnf /fVg' klg b'O{ åGåsf lardf ;dtf sfod ug{'h:t} xf] . of]
cw{ v'Nnf cfFvfsf] 7'nf] /x:o 5 . cfwf v'n]sf] cfFvfn] leq g t ;kgf pTkGg u5{ g t aflx/sf]
b'lgofFnfO{ oyfy{ dfGg ;S5 . ha b[li6 gf;fu|df x'G5, ta cf1frqmdf cyf{t\ b'j} cfFvfsf] dWodf
hf]8 k/]sf] Ps cgf}7f] cg'ej x'g yfN5 . b[li6 t gfssf] cu|efudf x'G5 t/ gfssf] leqL efudf
hf]8 kg{ ;'? x'G5 . oxL ljGb' åf/ xf] hf] v'Ng]lalQs} pmWj{udgsf] ofqf ;''? x'G5 .
cf1frqmsf] tn ;+;f/ / dfly k/dfTdf 5 . tNnf] efu ;+;f/;Fu / dflyNnf] dl:tissf]
efu k/dfTdf;Fu hf]l8Psf] x'G5 . o;df hf]8 kg{' eg]sf] aGb 9f]sfnfO{ vf]Ng] k|of; ug{' xf] . of]
uf]Ko s'~hL cyf{t\ cf1frqmnfO{ vf]Ng] s'~hL xf] . h'g ljB't\ xfd|f] cfFvfaf6 aflx/ hfG5, ToxL
ljB't\nfO{ cf1frqmdf /f]Sbf s]G›df hf]8 k/]/ Tof] s'~hLn] 9f]sf vf]Ng] sfd ub{5 . 9f]sf
v'Ng]lalQs} cl3Nnf] hut\;Fusf] ;DaGw aGb eP/ csf]{ b'lgofFdf 5nfª dfg{ ;lsG5 . s[i0fn]
a|Xdro{ j|tsf af/]df klg pNn]v ug{'ePsf] 5 . Wofgsf] o; efudf ha cfwf cfFvf v'Nnf x'G5,
gf;fu|df b[li6 k'U5 / cf1frqmdf hf]8 k5{, ta lrQdf clnslt klg sfdjf;gfsf] ljrf/ cfof]
eg] h'g åf/ vf]Ng] k|of; eO/x]sf] lyof] Tof] tTsfn ;dfKt x'G5 . clg ;d:t pmhf{ tnlt/ aUg
yfN5 lsgeg] hLjg pmhf{ pt}lt/ aU5 h;sf] :d/0f cfpF5 . ha sfdgf, jf;gfsf] ljrf/ dgdf
p7\5, ta sfdjf;gf tTsfn ;lqmo x'G5 . ljrf/ dl:tisdf rN5 t/ sfds]G› ;lqmo x'G5 .
olb sfdjf;gfsf] ljrf/ rNof] eg] hLjg pmhf{ sfdjf;gflt/ k|jflxt x'G5 . Wofgsf
If0fdf olb sfdjf;gfsf] ljrf/ rNof] eg] JolQm Psbd tnsf] ofqf ug{ yfN5 . ;fdfGotof
sfdjf;gfdf klg olt tn uOFb}g≤ To;}n] s[i0fn] ;r]t u/fpg' vf]Hg' ePsf] xf] . cw{cfFvf v'n]sf] /
gf;fu|df b[li6 /x]sf] cj:yfdf sfdjf;gfsf] ljrf/ rNof] eg] tLj|tfk"j{s sfdjf;gfdf eml/G5,
h;sf] s'g} lx;fa ug{ ;ls“b}g . To;}n] sltko JolQmnfO{ Wofgsf] cg'ej a9\bf sfdjf;gfsf]
cg'ej x'G5 . Wofgsf If0fdf sfdjf;gfn] klqmof] eg] sfdjf;gfnfO{ Wofgsf] h'g pmhf{ k}bf
eO/x]sf] 5 Tof] klg k|fKt x'G5 . To;}n] >Ls[i0f eGg'x'G5– sfdjf;gf Tofu]/ a|Xdro{df l:y/
x'g'k5{ . r]tg ¿kdf sfdsf] lrGtg PsIf0f klg ug{ ;lsFb}g . sfd lrGtg ;b}j cr]tgdf rN5 .
ch{'g a|Xdrf/L xf]Ogg\, To;}n] >Ls[i0fn] a|Xdro{sf af/]df s'/f ug{'ePsf] xf] .
h}g wd{df dxfjL/eGbf cl3 t]O; tLy{ª\s/x¿n] a|Xdro{sf] s'/f p7fpg'ePsf] lyPg .
pxfFx¿n] rf/ wd{sf s'/f p7fpg'eof]≤ tL rf/ wd{ x'g–\ ;To, clx+;f, ckl/u|x / c:t]o -rf]/L
gug{'_ . To;}n] kf/;gfy;Ddsf] wd{sf] gfd rt'/ofd lyof] . dxfjL/n] a|Xdro{ hf]8]/ k~rdxfj|t
agfpg' eof] . dxfjL/eGbf cl3 t]O; tLy{ª\s/ h;;Fu s'/f ul//xg'ePsf] lyof] pxfFx¿ lgi0fft
a|Xdrf/L x'g'x'GYof] . To;a]nf h'g pkb]z lbOPsf] lyof] To;n] klg a|Xdro{ ;xh aGof] / nf]srrf{
ePg . dxfjL/n] tLy{ª\s/x¿sf] u'Kt ;Gb]z hf] ;fwsnfO{ dfq lbOGYof], cfd JolQmx¿nfO{ klg
atfpg'eof] . To;kl5 t]O; tLy{ª\s/x¿ cf]em]ndf kg{'eof] . dxfjL/ h}g wd{sf ;+:yfks

nf]suLtf– 229
cWofo–^
dflgg'eof] lsgeg] pxfFn] g} klxnf]k6s hgdfg;df tL s'/f k|bfg ug{'eof] h'g s]xL ;fwsnfO{ dfq
lbOGYof] .
>Ls[i0f eGg'x'G5– a|Xdro{ j[lQdf ePsf] JolQm jf Wofgdf /x]sf] JolQm Wofgsf] ;dodf
olb s]xL If0fsf nflu dfq /f]lsof] eg] klg ca|Xdro{df hfg d'l:sn x'G5 lsgeg] Psk6s pmhf{
dfly r9\of] eg] To;n] olt w]/} cfgGb NofpF5 ls Tof] cfgGbsf] tn sfdjf;gfdf uPsf] pmhf{ /
k|fKt cfgGb;Fu t'ngf x'g} ;Sb}g . To;}n] Psk6s of] cg'ej ePkl5 pmhf{ tnsf] ofqf ug{ aGb
u5{ . To;}n] >Ls[i0f eGg'x'G5– d]?b08nfO{ l;wf /fvL, l:y/ ;dtn cf;gdf cw{ v'Nnf cfFvf,
gf;fu|df b[li6sf ;fy cf1frqmdf hf]8 kg]{ u/L a|Xdro{df /x]/ WofgdUg x'g] JolQm …dÚ df
pknAw eP/ …dÚ df g} k|j]z u/]/ …dÚ;Fu Ps x'G5 . oyfy{df pm k/dfTdfdf k|fKt x'G5 . >Ls[i0f
o; tYosf] p¢f]if ub}{ eGg'x'G5– k/dfTdfnfO{ hfGg] JolQm k/dfTdf g} x'G5 .
>Ls[i0f eGg'x'G5– eo/lxt, z'4 lrQjfnf JolQm k/dfTdfdf k|j]z u5{ . eosf] d"n cfwf/
d[To' xf] . ul/aL, c:j:ytf, k|lti7fdf cfFr k'Ug] cflb xhf/f“}+ k|sf/sf eo x'G5g\ t/ ulx/f] eo d[To'
g} xf] . la/fdL kbf{ JolQm eoeLt x'G5 lsgeg] o;df d[To'sf] c+z x'G5 . ul/aLdf d[To'sf] cf+lzs
bz{g x'G5 . k|lti7fdf cfFr k'Ubf d[To'sf] c+z b]lvG5 cyf{t\ hxfF hxfF eo x'G5 ToxfF ToxfF d[To'sf]
c+z b]lvG5 . k|ToIf gb]lvP klg ck|ToIf ¿kdf sxLF g sxLF leq s]xL d5{, To;}n] eoeLt x'G5 .
wgsf] ;'/Iff klg d[To'sf] eoaf6 aRg] pkfo xf] . d[To' g} d"n eo xf] / c¿ eo o;sf zfvfx¿
x'g\ . ceodf k|fKt x'g] JolQm g} Wofgdf ult kfpg ;S5 . Wofgdf ult kfpgsf nflu eo/lxt
x'g'k5{ lsgeg] Wofg dxfd[To'sf] cg'ej xf] . ;fwf/0f d[To'df z/L/ dfq gi6 x'G5 leqL tŒj gi6
x'Fb}g≤ s]jn j:q dfq kl/jt{g x'G5 . Wofgdf dxfd[To' 3l6t x'G5 hxfF ddTj, stf{kg, cxª\sf/ /
dg klg d5{ . z/L/sf] d[To'df t olt w]/} eo x'G5 eg] dg;d]tsf] d[To'df slt 7'nf] tof/L
cfjZos x'G5 eGGf] s'/f :jtM :ki6 5 . To;}n] t ceo gagL Wofgdf k|j]z ug{ ;lsFb}g . h;/L
s[i0fn] eo/lxt eGg'ePsf] 5, To;/L g} dxfjL/n] klg ceonfO{ klxnf] ;"q dfGg'ePsf] 5 .
ceo geO{ sf]xL Wofgdf hfg ;Sb}g . Wofgsf] cg'ejdf d[To'sf] cg'ej clgjfo{ ¿kdf
x'G5 . Wofgsf dfWodaf6 s}of“}+ JolQm d[To'sf] leqL eoaf6 lkmtf{ x'G5g\ . olb ToxL If0fdf lge{o
eP/ kf/ x'g;Sof] eg] JolQm ;dflwdf k'Ug ;S5 . kms]{/ cfPdf hxfFaf6 ;'? u/]sf] lyof], ToxL“+
lkmtf{ eOG5 / km]l/ Wofgdf hfg] lxDdt klg ;dfKt x'G5 lsgeg] p;df d[To'sf] 8/ k|uf9 / ulx/f]
x'G5 . Wofgdf JolQm cd[tsf] åf/df k'U5 / ToxfF k|j]z ug{ ;Sof] eg] cd[tdf k|j]z x'G5 . To;kl5
pm lge{o eP/ ;j{q cd[t k|fKt ub{5 t/ o:tf] cj:yfaf/] cfkm"nfO{ x6fP/ dfq hfGg ;lsG5 .
:jod\nfO{ ;dk{0f u/] dfq ;a} hfGg ;lsG5 . To;}n] >Ls[i0f eGg'x'G5– eo/lxt lrQn] dfq k|j]z
;Dej 5 . zflGt unt ¿ksf] klg x'g ;S5 . To;}n] l7s ¿kn] zfGt ePsf] dg Wofgdf
cfjZos x'G5 . ;Ddf]xgsf] dfWodaf6 k|fKt x'g] zflGt l7s ¿ksf] xf]Og . zflGtsf] cEof;n]
dflg;df cw{zflGt sfod x'G5 cyf{t\ :j;Ddf]xg x'G5 t/ czflGt eg] /xG5 / Tof] yfxf x'Fb}g .
o;k|sf/sf] zflGt k|fKt ug]{ dfWod wf]sf xf], of] jf:tljs zflGt xf]Og . dgn] cfkm"nfO{ wf]sf lbg
;S5 lsgeg] dg cfkm"nfO{ ;'emfj lbg ;Ifd 5 .
>Ls[i0f ;;t{ zflGtsf] s'/f ug{'x'G5 . l7s;Fu kfPsf] zflGtn] dg zfGt x'G5 . l7s ¿kdf
Tof] JolQm dfq zfGt x'G5 hf] zflGtsf] r]i6f ub}{g a? czflGtsf] sf/0f vf]H5 . czflGtsf] sf/0f
g} gvf]hL em'6f] zflGtsf] vf]hL ug]{ JolQmdf leq czflGts} ;fu/ x'G5 . o:tf] JolQm Wofgsf]
dfu{df ofqf ug{ ;Sb}g . leq czflGtsf] sf/0f hfg]/ To;sf] lg/fs/0f ugf{n] dfq zflGt cfpg

nf]suLtf– 230
cWofo–^
;S5 . xfdL lsg czfGt 5f}+ eGg] sf/0f vf]h u¥of“}+ eg] czflGtsf] sf/0f b]vfk5{ clg To;sf]
lg/fs/0f ug{ sl7gfO x'Fb}g . xfd|f] czflGtsf] sf/0f olt 5'› x'G5 ls czflGtnfO{ xf];k"j{s hfGg]
lalQs} Tof] tTsfn labf x'g ;S5 . cfˆgf] cxª\sf/nfO{ 7'nf] dfGg] / cfk"m ;a}eGbf cufl8 x'g
rfxg] rfxgf g} czflGtsf] h8 xf] . xfdL czflGtsf] au}+rfnfO{ kNnljt u/fP/ zfGt x'g rfxG5f}+,
o:tf] cj:yfdf em'6f] zflGt dfq k|fKt x'g ;S5 . >Ls[i0f eGg'x'G5– czfGt x'gfsf] sf/0f 5f]8\gfn]
g} dg tTsfn zfGt x'G5 . dg :j:yfgdf k'Ug' g} zflGt xf] cGoyf zflGt em'6f] dfq x'G5 .
cGt/u'kmfsf] åf/ l7s ¿kn] zfGt ePsf] lrQjfnfnfO{ dfq v'N5 .
o'~hGg]j+ ;bfTdfg+ of]uL lgotdfg;M .
zflGt+ lgjf{0fk/df+ dT;+:yfdlwuR5lt ..!%..
o;k|sf/ cfˆgf] cfTdfnfO{ lg/Gt/ k/dfTdfdf nufpFb} ;+oldt / :jfwLg dg ePsf] of]uLn]
…dÚ df /x]sf] l:y/ ¿k k/dfgGb k/dfTdfdf zflGt k|fKt ub{5 ..
lg/Gt/ k/dfTdfdf r]tgf hufpg] of]uLn] zflGt k|fKt ub{5 . lg/Gt/sf] cy{ PsIf0f klg
Jojwfg geO{ hfu[lt jf lg›fj:yfdf klg k|e'sf] lj:d/0f geO{ cxlg{z ¿kdf leq k|e':d/0fsf]
wf/f alg/xf];\ eGg] xf] . o:tf] cj:yfdf dfq lg/Gt/ ljgf Jojwfg k|e'sf] Wofg x'g ;S5 . sfddf,
lj>fddf, ;Demgfdf, hfu/0fdf / lg›fdf klg h;/L :ff; rN5 To;/L g} k|e'sf] :d/0f, t[i0ff /
nugzLntf rln/xg' g} lg/Gt/tf xf] . xfdLnfO{ PsIf0f klg k|e':d/0fsf nflu ;do kfpg sl7g
x'G5 eg] lg/Gt/ t c;Dej g} x'G5 . xfdLn] :d/0f ubf{ s]jn ;txL ¿kdf dfq k'sf/ u5f}{+ To;}n]
k|f0fsf] cGt/ / ulx/fO;Dd xfd|f] k'sf/ k'Ub}g .
>Ls[i0f eGg'x'G5– o:tf] lg/Gt/ k|e'lt/ aUg] JolQm dfq ddf k|fKt x'G5 . hf] JolQm Ps If0f
klg k|e'nfO{ cGtÅ{boaf6 :d/0f u5{ To;af6 lg/Gt/ k|e'nfO{ :d/0f ug]{ Joj:yf sfod x'G5
lsgeg] xfdL;Fu s]jn Ps If0f dfq x'G5 b'O{ If0f slxNo} x'Fb}g . Ps If0f l/Qm ePkl5 dfq csf]{
If0f xftdf cfpF5 . To;}n] Ps If0f klg olb k|e':d/0f eof] eg] lg/Gt/ k|e':d/0f x'g'df s'g} klg
afwf x'Fb}g . Ps If0fdf k|f0faf6 k|e':d/0f ug{ hfGg] JolQmn] lg/Gt/ :d/0f ug]{ kfqtf k|fKt ub{5 .
xfdL Ps If0f klg p;nfO{ :d/0f ub}{gf}+ . ;fdfGotof xfdL O{Zj/nfO{ pwf/f] g} k'sf5f}{+ . xfdLn]
zAbx¿ s;}af6 ;'g]/ hfg]sf x'G5f}+, k/dfTdfsf] ¿k, nIf0f klg xfdLn] s;}af6 hfg]/ l;s]sf x'G5f}+ .
of] xfd|f] k|f0fsf] k|fdfl0fs cfwf/ x'Fb}g . To;}n] >Ls[i0fn] klxnf] Znf]sdf eGg'ePsf] lyof]– cGt/
u'kmfdf k|j]z u/]sf], ckl/u|xL lrQ / PsfGtdf k|fKt ePsf] JolQm g} k/dfTdfdf k|fKt x'G5 .
PsfGtsf] cy{ h;leq s'g} le8 / c¿sf] k|ltlaDa gxf];\ / ckl/u|xL lrQsf] xf];\ eGg] xf] .
ckl/u|xL lrQjfnf eGgfn] j:t'x¿sf] ;ª\u|x gug]{ jf bfg glng] eGg] xf] . t/ s[i0fsf]
cfzo of] xf]Og lsgeg] s[i0f s'g} klg dflg; ;+;f/ 5f]8]/ hfcf];\ eGg] rfxg'x'Gg . olb j:t'nfO{
5f]8\of] eg] ;+;f/ / hLjg klg 5'6\5 . pxfF sd{ 5f]8fpg klg rfxg'x'Gg lsgeg] j:t' 5f]8\bf sd{
:jtM 5'6\5 . s[i0fsf cg';f/ ckl/u|xL lrQsf] JolQmn] j:t'sf] pkof]u t u5{ t/ j:t'sf] dflns
cfkm" aGb}g cyf{t\ j:t' pkof]u u/] klg To;k|ltsf] cf;lQm / /fusf] ;DaGw :yflkt ub}{g eGg] xf],
h:tf] ls 3/sf] ;xof]uLn] To; 3/sf] j:t'sf] /]vb]v, k|of]u u5{ t/ To; j:t'k|lt p;sf] cf;lQm
jf /fu ufFl;Psf] x'Gg . To;}n] t ax'd"No j:t' x/fof] eg] klg Tof] ;xof]uLnfO{ s'g} kL8f af]w
x'Fb}g . pm s]jn ;fIfL dfq x'G5 . To:t} xfdL s]jn ;fIfL dfq xf}+ stf{ xf]Ogf}+ eGg] af]w x'g'k5{ .
hLjg ;du|tfdf afFRb} j:t' / JolQmx¿sf] laraf6 c:klz{t u'lh|g'k5{ . To;}n] c¿ ckl/u|xsf]
JofVof ;fwf/0f 5 t/ >Ls[i0fsf] ckl/u|xsf] JofVof sl7g 5 . h'g j:t'k|lt df]x sfod ePsf] 5

nf]suLtf– 231
cWofo–^
Tof] j:t' gfl;of] jf 6fl9of] eg] dgn] To;nfO{ s]xL ;dodf e'N5 / k'/fgf] /fu lj:d[t eP/ gofF
/fu lgld{t u5{ . w]/} dfofn' JolQmsf] d[To'df klg s]xL ;dokl5 :d/0f kftlnP/ e'Ng yfN5 clg
gofF ;DaGw jf /fu ;'? x'G5 . o;/L e'Ng' jf lj:d/0f x'g' d'Qm x'g' xf]Og .
>Ls[i0fsf] ckl/u|xsf] ulx/f] cy{ 5 . j:t'x¿ hxfF 5g\, ToxLF /x"g\ / ltdL klg hxfF 5f}
ToxLF /x"≤ s]jn ltdL / j:t'lar ;]t' dfq lgld{t gu/ . ltdL j:t'sf xf]Ogf} / j:t'x¿ klg ltd|f
xf]Ogg\ eGg] hfGg' g} ckl/u|x xf] . s[i0f klxn] PsfGtsf] s'/f ug{'x'G5≤ hxfF JolQm / j:t'sf] le8sf]
;DaGwsf] ;]t' 6'6\g'k5{, To;kl5 ckl/u|xsf] s'/f ug{'x'G5 . JolQm JolQm larsf] ;]t' 6'6\g Tolt
sl7g x'Fb}g lsgeg] oxfF b'O{ hLljt r]tgfx¿ larsf] ;DaGw x'G5 t/ JolQm / j:t' larsf] ;DaGw
6'6fpg cln ufx|f] x'G5 lsgeg] oxfF lghL{j j:t';Fusf] ;DaGw jf /fu :yflkt ePsf] x'G5 .
JolQm;Fu hl6ntf a9\b} hfG5 t/ j:t';Fu s'g} hl6ntf x'Fb}g . ckl/u|xLsf] cy{ j:t'sf] pkof]u ug{'
t/ To;sf] /; jf df]xdf gkg{' jf cf;Qm gx'g' eGg] xf] . j:t'x¿df hlt a9L /; x'G5 Tolt g}
pkof]u ug{ ;lsG5 . ckl/u|xL lrQ dfq k|e'sf] ;tt :d/0fdf plqg ;S5 / Ps If0f klg ;tt
:d/0fdf plqPdf k"0f{ :d/0f :jtM aG5 . >Ls[i0f eGg'x'G5– k|ltIf0f …d]/f]Ú :d/0f ug]{ JolQm …dÚ df
k|fKt x'G5 / …dÚ df k|ltli7t x'G5 .
k/dfTdfsf] ;tt :d/0f / :jod\ leq p;sf] vf]hL eof] eg] ToxfF k/dfTdf lj/fhdfg
ePsf] kfpg ;lsG5 . leqafx]s cGoq sxLF klg k/dfTdf;Fu ldng x'g ;Sb}g . cfkm"leq k|j]z
ug{sf nflu h] h] aflx/ 5 To;nfO{ ;dfKt gu/L k|j]z x'g ;Sb}g . aflx/sf] Ps Ps lrhnfO{
c:jLsf/ u/]/ leq df}gdf k|ltli7t x'g'k5{ hxfF pm lj/fhdfg 5 . z/L/af6 ;'? u/f}+“ / s] s'/f
hfgf}+“ eg] d z/L/ xf]Og, cln leq ;f; e]l6G5 cem leq hfFbf ljrf/ e]l6G5, cem leq hfFbf ToxfF
j[lQx¿ e]l6G5g\ Tof] klg d xf]Og eg]/ lg/Gt/ leq hfFbf efj e]l6O;s]kl5 Tof] eGbf klg k/
o:tf] If0f cfpF5 hxfF OGsf/ ug]{ sf]xL aRb}gg\ . hxfF ;Ggf6f / z"Go dfq z]if /xG5 / ToxL+“ cGt/
u'kmfsf] bz{g x'G5 . k|e'sf] cg'ej x'g]lalQs} Tof] lg/Gt/ ;f;df, /f“}+–/f}+“df, p7\bf, a:bf, ;'Tbf /
hfUbf Tof] u'~hg yfN5 clg :jtM lg/Gt/ :d/0f x'G5 . >Ls[i0f eGg'x'G5– o:tf] lg/Gt/ :d/0fdf
k|fKt x'g] JolQm …dÚ df g} k|ltli7t x'G5 jf o:tf] lg/fsf/ z"Go ;tt :d/0fn] el/Psf] JolQmdf k|e'
k|ltli7t x'g'x'G5 .
gfToZgt:t' of]uf]˜l:t g r}sfGtdgZgtM .
g rflt :jKgzLn:o hfu|tf] g}j rfh{'g ..!^..
x] ch{'g Û w]/} vfg] jf vfFb} gvfg], w]/} ;'Tg] jf /ftel/ hfu|fd a:g]nfO{ laNfs'n of] of]u l;4
x'g ;Sb}g ..
o'Qmfxf/ljxf/:o o'Qmr]i6:o sd{;' .
o'Qm:jKgfjaf]w:o of]uf] ejlt b'Mvxf ..!&..
pko'Qm cfxf/–ljxf/, ;+oldt lg›f Pjd\ ;d:t sd{x¿ k|fdfl0fs 9Ën] lglZrt ;dodf dfq
ug]{ dflg;nfO{ of]ufEof;åf/f b'v gfz ug]{ of]u l;4 x'G5 ..
>Ls[i0f ;dtf of]usf] csf]{ lbzfsf] ljj]rgf ub}{ x'g'x'G5 . clt lg›f, ef]hg, hfu/0f cflbdf
;dtf Nofpg afwf x'G5 . s'g} klg s'/f jf cj:yfsf] cltn] JolQmTjnfO{ c;Gt'lnt u5{ . k|To]s
j:t'sf] Ps cg'kft x'G5 / Tof] cg'kfteGbf Hofbf jf sd eof] eg] To;n] JolQmTjnfO{ gf]S;fg
k'¥ofpF5 . JolQm Pp6f hl6n Joj:yf xf] . of] ljZj a|Xdf08 hlt hl6n 5 Tolt g} Pp6f ;fgf]
JolQm klg hl6n x'G5 . JolQmsf] lj:tf/ eg] sd x'G5 t/ hl6ntf eg] a|Xdf08 h:tf] ljzfn

nf]suLtf– 232
cWofo–^
x'G5 . Pp6f ;fwf/0f z/L/df & s/f]8 hLjf0f'x¿ x'G5g\ . o; cy{df JolQm Pp6f 7'nf] a:tL g} xf] .
To;}n] ;fª\Voof]un] JolQmnfO{ k'?if eg]sf] xf] . k'?ifsf] cy{ Pp6f 7'nf] k'/sf] lar a:g] JolQm xf] .
xfdL :jod\ Ps k|sf/n] ljzfn gu/ xf}+“ . Pp6f 7'nf] k'/df /xg] JolQm g} k'?if xf] .
Pp6f ;fgf] dl:tisdf tLg ca{ :gfo' tGt'x¿ x'G5g\ . Pp6f ;fgf] hLjsf]i7 klg cfkm}“df
Pp6f hl6n 36gf xf] . o; z/L/df ePsf ;ft s/f]8 hLjsf]i7dWo] Ps hLjsf]i7 klg clt hl6n
x'G5 . Ps hLjsf]i7 hf] ;ft s/f]8 ;DaGwLx¿n] el/Psf] 5 To;sf] /f;folgs k|lqmofsf af/]df
ca aNn yfxf ePsf] 5 . of] ;f/f Joj:yfsf] hfn hf] xfdLdf 5, To; Joj:yfdf Psk|sf/sf]
;ËLtdo noa4tf ePg eg] ;~rfng ug{ sl7gfO x'G5 . of] k"/f gu/ -k'/_ hf] xfdLdf 5 olb of]
cJojl:yt, c/fhs jf ljlIfKt eof] eg] leq k|j]z ug{ c;Dej x'G5 . of] k"/f gu/ ;ËLta4,
noa4, zfGt, df}g, k|km'lNnt / cfglGbt ePdf dfq xfdL ;lhnf];Fu leq k|j]z ug{ ;S5f}+ . cGoyf
Pp6f ;fdfGo s'/fn] klg aflx/ c8\sfOlbG5 lsgeg] r]tgfsf] :jefjn] xfd|f] z/L/df sxLF st}
b'3{6gf ePsf] va/ lbO/xG5 . olb z/L/df b'3{6gf eof] eg] r]tgf b'3{6gfdf clNem/xG5 . Pp6f
;fgf] sfF8f la‰of] eg] ;f/f r]tgf sfF8flt/ bf}l8g yfN5 . o;sf] kL8fn] xfd|f] w]/} hLjsf]i7nfO{
kL8fdf 8'afpF5 / r]tgf Totflt/ bf}l8g yfN5 . z/L/sf] s'g} klg lx:;f olb clnslt klg ?U0f 5
eg] r]tgfsf] cGtu{dg sl7g x'G5 / r]tgf Tof] ?U0f lx:;fdf g} cl8\sG5 .
xfd|f] r]tgfnfO{ sxLF klg cl8\sg' gkg]{ cj:yf g} :jf:Yo xf] . xfdLnfO{ lz/sf] ta dfq
hfgsf/L x'G5, ha lz/df kL8faf]w x'G5 cGoyf yfxf klg x'Fb}g . jf:tjdf 6fpsf] b'vfO g} lz/ xf]
To;}n] z/L/sf] h'g efudf kL8f x'G5 To;sf af/]df dfq hfgsf/L x'G5 . olb xfd|f] z/L/ k"0f{ :j:Yf
5 eg] xfd|f] z/L/sf af/]df klg hfgsf/L x'Fb}g . z/L/sf ;DaGwdf x]bf{ dg'ion] hlt w]/} cfxf/f
lnof] Tolt w]/} r]tgf k]6lt/ bf}l8g yfN5 . ef]hgkl5 lg›f nfU5 clg dl:tis r]tgfaf6 vfnL x'g
yfN5 . dl:tis wldnf] / tG›fn] el/G5 . Hofbf ef]hg lnPdf Hofbf lg›f nfUg] ePsfn] k]6nfO{
w]/} r]tgfsf] h?/t k5{ . To;a]nf dl:tisn] sfd ug{ ;Sb}g . To;}n] t ef]hgkl5 dl:tissf]
sfd ug{ sl7g x'G5 . ha/h:tL sfd u/fpg vf]h] k]6n] krfpg ;Sb}g lsgeg] r]tgfn] k]6nfO{
rflxg] r]tgf k|bfg ug{ ;Sb}g . To:t} sd ef]hg u/]df klg r]tgf k]6lt/ nfU5 lsgeg] k]6n]
ef]ssf sf/0f c¿ ef]hgsf] cfjZostfsf ;DaGwdf va/ lbO/xG5 . k]6 kL8fsf] :yn ag]df
r]tgf k]6df cl8\sG5 / ulx/f] cGt/ofqf ug{ c;dy{ x'G5 .
To;}n] ef]hgdf ;Gt'ng x'g'k5{ . ;Gt'lnt ef]hgn] r]tgf k]6lt/ hfFb}g h;sf sf/0f r]tgf
cGt/ofqf ug{ ;S5 . lg›f sd nfUbf z/L/sf c0f' c0f' Pjd\ /f}+ /f}+n] lj>fd k'u]g eg]/ k'sf/
u5{g\ / ysfg dx;'; x'G5 . r]tgf xfd|f] z/L/sf] lj>fdsf nflu cft'/ x'G5 . Hofbf ;'Tg] cfbt
agfof“}+ eg] jf cfjZostfeGbf a9L ;'ltof] eg] z/L/ ;':t x'G5, cfn:o / k|dfbn] el/G5 . r]tgf
k"/f ;do p;sf] k|efjn] kLl8t x'G5 . lg›fsf] klg cg'kft x'G5, lg›f klg ;Gt'lnt x'g'k5{ Hofbf
klg xf]Og / sd klg xf]Og . JolQmTj cg'kftxLg geP/ ;dfg'kflts x'g'k5{ . cg'kftxLg JolQmTj
c/fhs x'G5 / o;df leqsf] noa4tf 6'6\g] x'gfn] Wofgdf afwf k'U5, h;n] ubf{ leqsf] ofqf x'g
;Sb}g . cg'kft k|To]s JolQmsf nflu leGg x'G5 . a[4a[4fnfO{ lg›f sd k5{ ha ls lszf]/ Pjd\
o'jfnfO{ Hofbf lg›f nfU5 . cfdfsf] k]6df aRrf @$ 306f ;'T5 lsgeg] To;a]nf z/L/ lgld{t
eO/x]sf] x'G5 . aRrf hlGdPkl5 @# 306f, @@ 306f, @) 306f !* 306f ;'Tg yfN5 . hlt hlt
pd]/ a9\b} hfG5 Tolt Tolt lg›f sd x'Fb} hfG5 . cg'kft adf]lhd lg›f gk/] k|s[ltsf] Joj:yf
c:tJo:t x'G5 . d[To' ;lGgs6 pd]/sf j[4j[4fnfO{ #–$ 306f dfq ;'t] k'U5 lsgeg] z/L/df ca

nf]suLtf– 233
cWofo–^
s'g} lgdf{0f x'Fb}g . z/L/ ca lj;lh{t x'g] tof/L ub}{ 5 . lg›f lgdf{0fsf/L tŒj ePsfn] z/L/df
gjLg lgdf{0f sfo{sf nflu o;sf] h?/t k5{ .
afNofj:yfaf6 g} slt ef]hg rflxG5 eGg] s'/fsf] lgSof]{n k|s[ltn] xf]Og of] cfdfn] to
ul5{g\ . aRrf ha vfgf vfg c:jLsf/ u5{, ta cfdf df]xjz Hofbf v'jfpg] r]i6f ul5{g\ .
Psk6s k|s[ltn] ;Gt'ng u'dfof] eg] ljk/Lt cltdf hfg ;S5 . t/ To:tf] cj:yfdf k'gM
;Gt'ngdf lkmtf{ x'g d'l:sn x'G5 . xfdL aRrfsf] lg›f, ef]hg cflb :jefj gi6 u5f}{+ / hLjge/
lbSs aG5f“}+ . afnaflnsfsf] clwst/ /f]u afa'cfdfsf] ef]hg u/fpg] afgLsf] sf/0fn] x'G5 .
dg'iodf dfq ef]hg;DaGwL ljs[lt 5 . kz'nfO{ dflg;n] afWo kf¥of] eg] dfq unt cfxf/f lnG5 .
olb hgfj/ la/fdL k¥of] eg] cfxf/f lng aGb u5{ / k]6df ePsf] vfgfnfO{ klg aflx/ pu|fP/ jf
jdg u/]/ ˆofFlslbG5 . s's'/nfO{ k]6df tslnkm eof] jf krfpg ufx|f] eof] eg] 3fF; rkfP/ pN6L
u5{ . ef]hg aflx/ ˆofFS5 / k]6 vfnL u5{ . k]6 ;'Jojl:yt gx'Gh]n;Dd cfxf/f lnFb}g . s]jn
dg'io dfq o:tf] k|f0fL xf] hf] k|s[ltsf] s'/f ;'Gb}g . xfdL s]6fs]6L pd]/b]lv g} ef]hgsf ;DaGwdf
afgL lauf5f}{+ . ha afnsnfO{ ef]s x'Fb}g, ta hah{:tL ¿kdf b'wnufotsf j:t' v'jfOG5 t/ ef]s
nfu]sf] a]nfdf v'jfOFb}g . o;af6 xfd|f] ef]hg, lg›f, hfu/0f / hLjgsf ;f/f rof{x¿ cltdf
8f]ln/xG5g\ / ;dGjo ;dfKt x'G5 .
;f/f sl7gfOx¿ jf b'vb ;do k“}+lt; jif{kl5 k|f/De x'G5 lsgeg] ToxL afgLnfO{ k}+lt;
jif{kl5 klg xfdL hf/L /fV5f“}+ . xfdL Tolt g} vfG5f}+ hlt k}+lt; jif{cl3 vfGYof“}+ t/ clxn] Tolt
ef]hgsf] h?/t g} kb}{g . Tolt g} ;do ;'Tg] k|oTg u5f}{+ hlt k“}+lt; jif{cl3 ;'TYof“}+ . lg›f gnfUbf
lbSs x'G5f}F t/ s] s'/f a'‰b}gf“}+ eg] ca Tolt g} ;do ;'Tg cfjZos 5}g . To;}n] ;hu eP/
JolQmn] b}lgs lg›fjlw to ug{'k5{ . l7s ;dodf cfˆgf] h?/t cg';f/ ef]hg, lg›f, :gfg /
;Dos\ rof{n] Pp6f cfGtl/s ;'v–zflGtsf] efjbzf aGb5 / o:tf] zflGtsf] cj:yfdf JolQm
;/ntfn] Wofgdf k|j]z ug{ ;S5 . xfdLn] s]jn Pp6} s'/fdf ljrf/ ug{'k5{ ls olb xfdL l7s;Fu
afFlr/x]sf 5f}+“ eg] xfd|f] z/L/n] ;'vsf] ;Gb]z lbO/x]sf] x'G5 . To:t} z/L/n] b'vsf] ;Gb]z lbFb} 5
eg] xfdL unt 9Ën] afFr]sf x'G5f}+“ . of] g} ;'v / b'vsf] dfkb08 xf] .
clt >d u/] klg gf]S;fg x'G5 / >d gu/] klg gf]S;fg g} x'G5 . pd]/;Fu} >d ug]{
cfjZostf klg ablnG5 . afnaflnsfnfO{ hlt >dsf] h?/L x'G5 Tolt a'9fnfO{ cfjZos x'Fb}g .
a'l4n] sfd ug]{ JolQm / z/L/n] sfd ug]{ JolQmsf cfjZostf leGg leGg x'G5g\ . a'l4n] sfd ug]{
JolQm sd ef]hg u5{ t/ zf/Ll/s >d ug]{ JolQmnfO{ clws ef]hgsf] cfjZostf k5{ . zf/Ll/s
>d ug]{ JolQmnfO{ yk >d jf Jofofdsf] h?/t kb}{g t/ a'l4n] sfd ug]{ JolQmnfO{ Jofofdsf]
cfjZostf x'G5 . k|s[ltn] ;Gt'ng dfU5 . h;n] k|fs[lts ;Gt'ng k"/f ub}{g To;n] hLjgdf
b'vl;jfo s]xL kfpFb}g . Wofg / of]udf k|j]zsf nflu Pp6f ;Gt'lnt z/L/ rflxG5 . To;}n]
>Ls[i0f l;wf ;'emfj k|bfg gu/]/ lgod atfpFb} x'g'x'G5 . g t clt ef]hg, g t cNk ef]hg, g
clt lg›f, g clt hfu/0f, g clt >d g clt lj>fd, olt eg]/ pxfF kl/df0f eGg'x'Gg . of]
xfdLnfO{ / ch{'gnfO{ 5f]l8lbg'x'G5 . s] l7s xf] eg]/ xfd|f] cfjZostfaf/] a'l4n] vf]h ug{'k5{ .
k|To]s JolQm cfˆgf] hLjgsf] lgoGtf cfkm“} aGg'k5{ .
lg›f;DaGwL cg';Gwfg cg';f/ k|To]s JolQmsf] tfkdfg /flt @ 306f 36\5 . laxfg h'g
xfdL lr;f] cg'ej u5f}{+ Tof] aflx/sf] lr;f]n] geO{ xfd|f] z/L/sf] tfkdfg @ l8u|L tn emgf{n] ePsf]
xf] . j}1flgsx¿sf cg';f/ ToxL laxfgkv ulx/f] lg›fsf] 306f xf] / Tof] @ 306f s'g} JolQm

nf]suLtf– 234
cWofo–^
l7s;Fu ;'Tg kfof] eg] lbge/ pm :jR5 x'G5 . t/ Tof] tfkdfg 36\g] ;dosf] @ 306f /fd|/L ;'Tg
kfPg eg] * 306f ;'t] klg pm km'lt{nf] x'g ;Sb}g / p;nfO{ lg›f k'Ub}g . Tof] tfkdfg 36\g] @
306fsf] ;do JolQmcg';f/ leGg–leGg x'g ;S5 . s'g} dflg;sf] laxfg @ ah]b]lv $ ah];Dd
tfkdfg em5{ eg] s;}sf] laxfg % ah]b]lv & ah];Dd tfkdfg em5{ . k'?if / :qLsf lar cg]s
k|of]ukl5 Tof] @ 306fsf] cjlw kQf nfu]sf] xf] . clws k'?if % ah] p7\g ;S5g\ t/ :qL p7\g
;Sb}gg\ . of] z/L/sf] cGt/n] ePsf] xf] . z/L/sf] cfˆgf] lgod 5 h'g a|Xdf08;Fu hf]l8Psf] 5 .
:qLsf] dfl;s–wd{ -/h:jnf_ rG›;Fu ;DalGwt x'G5 . To;}n] @* lbgsf] cjlwkl5 /h:jnf x'G5
h'g rG›dfsf] rf/ ;Ktfx;Fu ;DjlGwt x'G5 . h;/L rG›dfsf] k|efj ;d'›df k5{ To;} u/L :qLsf]
z/L/df klg o;sf] c;/ x'G5 t/ clxn] :qLsf] dfl;s–wd{df klg kl/jt{g x'g yfn]sf] 5 lsgeg]
;Eotf ;Fu;Fu} ljs[ltx¿ klg hlGdPsf 5g\ . klxn] lj/f6\;Fu h'g tfnd]n :yflkt lyof] Tof]
c:tJo:t x'g yfn]sf] 5 h;n] ubf{ k[YjLdf krf; k|ltzt :qLx¿ dfl;s–wd{sf sf/0f b'vdf
5g\ . :qLsf] JolQmTjdf h'g k|s[ltsf] cg's"ntf x'g'kg]{ xf] Tof] ;Gt'ng ;dfKt x'g yfn]sfn] o:tf]
c;/ k/]sf] xf] . xfdL cfˆg} 9Ëaf6 afFRg yfNof}+“ / cfk"m lj/f6\ k|s[lts} lx:;f ePsf] klg lal;{of“}+ .
JolQmdf c;dembf/L Hofbf ePsf]n] leqaf6 ;Gt'ng klg tf]l8“b} uPsf] 5 .
ha;Dd lah'nL aQLsf] Joj:yf lyPg, ta;Dd k[YjLdf lg›fsf] ;d:of g} lyPg . clxn]
klg cflbjf;Lx¿df lg›fsf] ;d:of 5}g . s]xL cflbjf;Lx¿ t /flqdf ;kgf klg b]Vb}gg\ .
slxn]sfxLF dfq ;kgf b]Vg] dflg;sf] ;kgf dxŒjk"0f{ ;"rs x'g ;S5 . cg';Gwfgsf dfWodaf6
j}1flgsx¿ s] eG5g\ eg] ;'lzlIft JolQm /ftL lg›fdf !) ldg]6 dfq ;kgfeGbf aflx/ x'G5g\
cGoyf ;du| /ft ;kgfdf g} lalt/x]sf] x'G5 . h;sf] hLjg ;Gt'lnt 5 p;nfO{ dfq uf9f lg›f
nfU5 / :j:Yo x'gsf nflu uf9f lg›f cfjZos x'G5 . h;sf] ef]s / ef]hg Pjd\ jf0fL / dg
;Gt'lnt 5 p;nfO{ dfq uf9f lg›f nfU5 . lg›f gnfUg] JolQm Wofgdf Psfu| x'g} ;Sb}g . To;}n]
>Ls[i0f eGg'x'G5– cfˆgf] cfjZostfg';f/ cfxf/, ljxf/ Pjd\ Jojxf/ ;Gt'lnt ug{'k5{ . xfd|f ;f/f
r]i6f c;Dos\ x'G5g\ . xfdL cfjZoseGbf sd r]i6f jf clws r]i6f u5f}{+ . s'g sd{sf nflu slt
>d ug]{ / slt zlQm nufpg] eGg]af/] Wofg lbg' h?/L 5 .
of]uLn] ;b}j sd{df ;Dos\ r]i6f ug]{ s'/fdf Wofg lbg'kb{5 . a'4n] ;Dos\ r]i6fsf nflu
7'nf] Joj:yf ug{'ePsf] 5 . a'4 h;nfO{ ci6flËs dfu{ eGg'x'G5 Tof] ;a} ;Dos\df cfwfl/t 5 .
;Dos\ Jofofd, ;Dos\ >d, ;Dos\ :d[lt, ;Dos\ bz{g, ;Dos\ 1fg, ;Dos\ cfxf/ cflb ;a} s'/f
;Dos\ xf]pmg\, s'g} klg c;Dos\ gxf]cf];\ eGg] xf] . To;}n] t >Ls[i0f ;Dos\lt/ O;f/f ub}{
eGg'x'G5– sd{ g clws g sd Tof] ;Dos\ x'g'k 5{ . o; k|sf/sf] ;Dos\ sd{n] afFWb}g / h;n]
;Dos\ r]i6f u5{ pm sd{eGbf aflx/ x'G5 . hf] cfjZostfeGbf Hofbf sd{ u5{ pm sd kmnk|flKt
x'Fbf k5'tfpF5 / lrlGtt aG5 . ;Dos\ sd{ ug]{ dflg; sdf{g';f/sf] kmnk|flKt x'Fbf ;Gt'i6 x'G5 .
xfd|f c;Dos\ sd{sf sf/0f xfd|f] k'gh{Gd x'G5 . xfd|f k'/fgf hGdsf c;Dos\ sd{ / o; hGdsf
c;Dos\ sd{sf] ef/ ylkP/ hf]l8G5 / Tof] a9\b} hfG5 clg hGd hGdfGt/;Dd e8\sg'k5{ . ;Dos\
sd{ ug]{sf] k'gh{Gd x'Fb}g, pgLx¿ df]If k|fKt u5{g\ .
obf ljlgot+ lrQdfTdGo]jfjlti7t] .
lgM:k[xM ;j{sfd]Eof] o'Qm OTo'Rot] tbf ..!*..
;+oldt cfxf/ ljxf/ Pjd\ hfu/0fn] o'Qm lrQ ha k/dfTdfdf l:yt /xG5 ta k'?if ;a}
ef}lts OR5f–cfsfª\Iffaf6 d'Qm x'G5 / ToxL d'Qm k'?if g} of]udf :yflkt k'?if slxG5 ..

nf]suLtf– 235
cWofo–^
of]usf] cEof;n] dfq lrQ z'4 / zfGt x'G5 t/ xfd|f] cz'4 x'g] cEof; uxg 5 . xfd|f]
hl6n x'g] s'zntf klg cb\e't 5 / :jod\nfO{ ;d:ofdf hfSg klg xfdL s'zn 5f“}+ . xfdLn]
lhGbuLdf o:tf] aGbf]a:t u/]sf 5f“},+ hxfF cfgGbsf] cfudg x'g g;sf];\ . rf}tkmL{ ¿kdf xfdLn]
cfkm"nfO{ gs{lt/ pGd'v u/fO/x]sf 5f}+“ . o;sf ljk/Lt lbzfdf hfg] k|of;sf] gfd g} of]ufEof; xf] .
xfdL t ;b}j czflGtsf nflu g} cEof; ul//xG5f}+“ . of]ufEof;n] xfd|f] gsf/fTds efjnfO{
;sf/fTds sf/0f vf]Hgdf nufpF5 . lhGbuLdf gsf/fTds / ;sf/fTds b'j} kIf df}h'b 5g\ .
gsf/fTds efjn] /fd|f] s'/fdf klg gsf/fTds kIfnfO{ vf]H5 / /fd|f] s'/fnfO{ lal;{G5 . ;sf/fTds
;f]rjfnf JolQmn] g/fd|f] s'/fdf klg /fd|f] kIfnfO{ klxn] vf]H5 . czflGtsf] cEof;df tNnLg
x'g]x¿ eg] x/]s JolQmdf g/fd|f] s'/fsf] vf]hL u5{g\ . of] cl:tTjdf k"/f /fd|f / g/fd|f sf]xL klg
x'Fb}gg\ cyf{t\ c;n JolQmdf klg s]xL cju'0f x'G5 / v/fa JolQmdf klg s]xL c;n u'0f kSs} x'G5 .
xfdL s] rog u5f}{+ eGg] s'/f xfd|f] 5gf]6df / xfd|f] cEof;df e/ k5{ olb xfdL v/fa
s'/fsf] 5gf]6 ug]{ s'/fdf cEo:t 5f“}+ eg] xfdLnfO{ g/fd|f] s'/f g} /fd|f] nfU5 . lhGbuLdf k|z:t
g/fd|f s'/fx¿ df}h'b 5g\ . xfdL h] vf]H5f}+“ ToxL kfpF5f“}+ . g/fd|f] vf]H5f}+ eg] g/fd|f], b'v vf]h] b'v,
cFWof/f] vf]h] cGwsf/ / kL8f vf]h] kL8f g} kfpF5f}+“ . k/dfTdfsf] vf]hL u¥of}+“ eg] k/dfTdf klg oxL“+
df}h'b 5g\ . hf] JolQm sfF8fx¿sf] lardf k|e'sf] nLnf, rdTsf/ eg]/ km"nsf] ;'Gb/tf vf]Hg ;S5
p;n] s]xL ;dodf sfF8fsf] cl:tTj klg lal;{G5 / p;n] tL sfF8fx¿ km"nsf] ;'/Iffy{ /x]sf x'g\
eGg] ;f]Rb5 . cGttM p;n] klg sfF8fljgf km"n l;lh{g ;Sb}g / sfF8fnfO{ klg km"n / km"nsf]
lj:tf/sf] ¿kdf ;f]Rb5 . xfd|f] b[li6 clncln ub}{ km}lnP/ lg/k]If x'G5 . cl:tTj åGå xf] hxfF b'j}
kIf df}h'b x'G5g\ .
hLjgdf zflGt, cfgGb, ;f}Gbo{, g[To / pT;jsf] dfu{ vf]Hg] JolQm g} of]ufEof;L xf] .
of]ufEof;sf] cy{ hLjgnfO{ lawfos b[li6n] x]g]{ 9Ë xf] . k'/fgf] cEof;nfO{ of]usf dfWodn]
sf6\g'kg]{ x'G5 . xfdLn] gsf/fTds 3/ agfPsf 5f“}+ eg] To;nfO{ g} ;sf/fTds b[li6n] tf]8]/ gofF
3/ agfpg'k5{ . xfd|f unt cEof; Pjd\ b'ik|j[lQnfO{ sf6\g] dfWod of]ufEof; xf] . xfdLn] g/fd|f]df
/fd|f], zq'df ldq / ljifdf cd[t vf]Hg'k5{ . xfdL h] kfpg rfxG5fF} cfkm"n] klg ToxL ug{'k5{ .
cfkm"leq z'e vf]Hg'k5{ clg dfq z'e k|fKt x'g ;S5 . sfdjf;gfdf :ju{sf] af6f] vf]Hof“}+ eg] Tof]
sfdjf;gf pmWj{ufdL x'g yfN5 . qmf]wdf Ifdf vf]h]df qmf]wsf] zlQm g} Ifdf aGb5≤ sfdsf] zlQm g}
a|Xdro{sf] zlQm aGb5≤ nf]esf] zlQm bfg aG5 . clxn];Dd hLjgnfO{ x]g]{ 9ËnfO{ ljk/Lt lbzfaf6
x]g{'k5{ . unt cEof;nfO{ sf6\g] cEof; u/]df b'isd{ x6]/ z'e dfq z]if /xG5 . z'e xfd|f] :jefj
xf] / z'e k|fKt ug{ s'g} cEof; ug{'kb}{g t/ cz'enfO{ sf6]/ z'e Nofpg eg] cEof; ug'{kg]{ x'G5 /
oxL cEof; g} of]ufEof; xf] .
cfTd1fgLx¿sf cg';f/ dg'iosf] :jefj g} k/dfTdf x'g' xf] . dflg; k/dfTdfsf] vf]hL u5{
t/ hf] vf]Hg lg:s]sf] 5 pm :jod\ k/dfTdf ePkl5 aflx/ vf]h]/ k/dfTdf kfOFb}g . hf] k/dfTdf
vf]Hg lg:s]sf] 5 p;sf] vf]h :jod\sf] g} vf]h xf] . oBlk xfdL vf]hsfo{ hf/L /fV5f“}+ lsgeg] of]
vf]hLsf] sf/0f xfd|f] lj:d/0f xf] . :jefj x/fpg ;lsF+b}g t/ o;nfO{ la;{g ;lsG5 . k/dfTdf
s]jn lj:d[t 5 / of]un] Tof] lj:d/0fnfO{ tf]8]/ k'gM :d/0f u/fpg d2t u5{ . of]usf] k|of]u s'g}
lrh kfpgsf nflu xf]Og, s'g} c8l\sPsf s'/fnfO{ tf]8\gsf nflu xf], of]uaf6 xfdL;Fu ePsf
lrhx¿sf] k'gM :d/0f dfq x'g] xf] . of]u lj:d/0fnfO{ sf6\g] ljlw xf] . xfdLleqsf] k/dfTdfsf]
hfgsf/L klg Psk6s lj:d/0f geO{ yfxf x'Fb}g . la/fdL geO{ :jf:Yosf af/]df yfxf x'Fb}g . To;}n]

nf]suLtf– 236
cWofo–^
lj:d/0f :d/0fsf] k|lqmofsf] clgjfo{ cË xf] . O{Zj/;Fu 6fl9g' O{Zj/sf] glhs cfpg] k|fylds sbd
xf] . hf] k/dfTdf;Fu k/ ePsf 5g\ ltgn] dfq k/dfTdfnfO{ hfGg ;S5g\ . r]tgfn] klg cfTdfaf6
lj:d/0f ePkl5 dfq cfTdfsf] :d/0f ug{ ;S5 .
lj:d[ltsf ljk/Lt ofqf of]u xf] h'g k'gM 3/ lkmtf{ x'g] k|lqmof xf] . of]u z'4 lj1fg xf] .
;gftg wd{af6 tLgj6f wd{x¿ af}4, h}g / lzv pTklQ ePsf 5g\ . logLx¿df hlt;'s} ;}4flGts
ljjfb eP klg of]usf ;DaGwdf s'g} ljjfb 5}g . of]u s'g} l;4fGt xf]Og, cWofTd klg xf]Og . of]u
Pp6f k|lqmof / k|of]u xf] o;nfO{ h;n] u/] klg cg'ej kmlnt x'G5 . To;}n] of]u Ps cy{df ;d:t
wd{sf] ;f/ xf] . O:nfd, ox'bL, lqml:rog, kf/;L wd{sf] klg of]uk|lt s'g} lj/f]w 5}g . of]un]
k/dfTdf s] xf] eGb}g a? k/dfTdfnfO{ s;/L hfGg ;lsG5 To;sf af/]df eG5 . of]u eG5– ltdL
:jod\ cfFvf vf]n / hfg d t s]jn cfFvf vf]Ng] 9Ë dfq atfpg ;S5' . lj1fg kbfy{ut x'G5 eg]
of]u ljifout jf cfTdut x'G5 . lj1fgn] kbfy{sf] / of]un] k/dfTdfsf] vf]hL u5{ . >Ls[i0f
eGg'x'G5– of]usf] ;tt cEof;n] JolQmnfO{ k/dfTdfdf k|ltli7t u/fpF5 .
dg'iosf] z/L/df hlt zlQmsf] pkof]u ul/G5 To;eGbf cgGt u'0ff a9L zlQm k}bf ug]{
Joj:yf / ;'lawf x'G5 . ;fwf/0f JolQmsf] 5ftLaf6 sf/ rnfpg ;lsFb}g t/ ef/tsf /fdd"lt{sf]
5ftLaf6 sf/ rnfpg ;lsG5 . x'g t pgsf] / xfd|f] 5ftLlar s'g} cGt/ of e]b 5}g . xfdL h'g
zlQmsf] slxNo} pkof]u ub}{gf}+ Tof] zlQm /fdd"lt{n] pkof]u u5{g\ . xfdL 5ftLaf6 Zjf; lvRg] /
ˆofFSg] sfd dfq u5f}{+ t/ pgL ToxL 5ftLaf6 sf/ cf]xf]/bf]xf]/ u/fpF5g\ . pgL;Fu o; /x:oaf/]
;f]Wbf pgL eG5g\– /x:o 6fo/ / 6\o'a h:t} xf] . ;fwf/0f /a/sf] 6\o'adf xfjf e/]kl5 ux|f}+ ef/L
af]Sg] ;fdYo{ /fV5 . To:t} d cfˆgf] kmf]S;f]af6 ToxL sfd lnG5', h'g uf8Lsf] 6fo/n] 6\o'a;Fu
lnG5 . xfjfnfO{ ljz]if cg'kftdf /f]S5' To;}n] d]/f] 5ftLaf6 xfQL of uf8L lgl:sFbf klg To;sf]
s'g} af]em ddfly kb}{g . Tof] af]em xfjf dfly k5{ t/ o; k|lqmofsf nflu Pp6f cEof;sf]
cfjZostf x'G5 . xfd|f] z/L/ cyfx Ifdtfn] o'Qm 5, h;sf] xfdLnfO{ s'g} hfgsf/L 5}g . tL ;f/f
Ifdtf cg'kof]uL ¿kdf Joy{ v]/ uO/x]sf 5g\ lsgeg] hLjgdf To;sf] s'g} cfjZostf g} kb}{g .
j}1flgs eG5g\– xfd|f] z/L/df ePsf bz k|ltzteGbf a9L Ifdtf xfdL pkof]u ub}{gf}+ / gAa]
k|ltzt z/L/sf zlQm lgliqmo jf k|of]uljxLg 5g\ .
of]usf] klxnf] sfd z/L/leq ;'t]/ /x]sf gAa] k|ltzt k|of]uljxLg zlQmnfO{ hufpg' xf]
h;sf dfWodaf6 cGt/ofqf x'g;S5 lsgeg] ljgf pmhf{ of zlQm s'g} ofqf x'g ;Sb}g .
k/dfTdf;Ddsf] ofqf uxg ofqf xf] / o;sf nflu xfdL;Fu pmhf{ x'g' h?/L 5 . h'g zlQmsf] xfdL
k|of]u u5f}{+ Tof] zlQm xfd|f] b}lgs sfo{df ;dfKt x'G5 / s]xL aRb}g . leq n's]sf] zlQmnfO{ hufpg
;lsFb}g . of]un] leq n's]sf] zlQm hufpg] sfd ub{5 . of]un] Tof] zlQm s;/L hufpg ;lsG5
eg]/ vf]h u/]sf] 5 . o;sf nflu k|f0ffofdsf] ljlw 5 h;n] xfd|f] ;'t]sf] of lgliqmo ePsf]
zlQmnfO{ k|xf/ ug]{ / ykykfpg] sfo{ ub{5 . of]un] cf;gsf vf]hL u5{ / cf;gn] xfd|f] z/L/df
n's]sf] pmhf{sf] ;|f]tsf] ljGb'nfO{ bafa lbg] sfd ub{5 tfls Tof] n's]sf] zlQm ;lqmo x'g ;sf];\ .
xfd|f] z/L/df ePsf zlQmnfO{ bafPdf ToxfF /x]sf lgliqmo pmhf{ ;lqmo x'G5g\ . hxfF zlQm n's]sf]
5 of] zlQmsf] ljGb'nfO{ of]urqm eGb5g\ . k|To]s rqmdf n's]sf zlQmx¿ 5g\ . k|f0ffofdsf
ljlwaf6 k|To]s rqmsf zlQmx¿nfO{ ;lqmo agfpg] cf;gx¿ klg 5g\ .
/flt ;'Tbf tlsofsf] k|of]u ul/Pg eg] z/L/sf] /ut lz/lt/ k|jflxt x'G5 . lz/sf tGt'x¿
/utsf] ultn] ;hu aGg] ePsfn] lg›f nfUb}g . To;}n] /ut lz/lt/ k|jflxt gxf]cf];\ eg]/

nf]suLtf– 237
cWofo–^
tlsofsf] k|of]u ul/G5 . zLiff{;gsf dfWodaf6 of]uLx¿ ;f/f z/L/sf] /ut lz/lt/ aufpF5g\ .
j}1flgsx¿sf cg';f/ xfd|f] dl:tis clxn] hlt sfd ug]{ Ifdtf /fV5 Tof] s]jn Ps rf}yfO dfq
xf] . afFsL tLg rf}yfO dl:tis aGb /x]sfn] slxNo} s'g} sfd ub}{g . Tof] lgliqmo dl:tisnfO{
zLiff{;gsf dfWodaf6 /utsf] tLj| rf]6 of bafa lbP/ ;lqmo u/fpg ;lsG5 lsgeg] of]
k|of]uljxLg ylGsP/ /x]sf] dl:tissf] lx:;fnfO{ /utsf] rfk of bafan] g} ;lqmo agfpF5 .
dl:tissf] Tof] lx:;f hf] aGb 5, To;n] sfd ug{ yfNof] eg] JolQmsf] :d/0f jf hfgsf/Ldf
u'0ffTds kl/jt{g eO{ cfd"n cGt/ b]vfk5{ . JolQm gjLg 9Ën] b]Vg] / ;f]Rg] x'G5 / Pp6f gjLg
b[li6 lgdf{0f x'G5 .
o;/L z/L/sf] rqmdf n's]sf ljz]if pmhf{x¿ of]usf] dfWodåf/f pkof]u ug{ ;lsG5 .
of]uf;g oL ;a} rqmx¿sf] pmhf{nfO{ hfu[t u/fpg] k|of]u xf] . of]uåf/f z/L/ Pp6f hLjGt pmhf{sf]
;fsf/ ¿k aG5 . oL zlQm¿kL ofgdf r9]/ cGt/ofqf x'g;S5 cGoyf cGt/ofqf cToGt sl7g
x'G5 . k|e'sf] :d/0f of]uzlQmx¿sf] k|of]uaf6 x'g ;S5 . of]un] zlQmsf ;'if'Kt ;|f]tnfO{ ;hLj,
hfu[t / k'ghL{ljt u/fpF5 . z/L/df s}of“}+ pmhf{;|f]tx¿ 5g\ . of]un] tL ;a} zlQmx¿nfO{ ;lqmo
t'Nofpg] ljlw vf]h]sf] 5, To;sf] lg/Gt/sf] cEof;n] JolQmnfO{ k/dfTdfdf k|ltli7t u/fpg ;S5 .
clxn] xfdL;Fu ePsf] dg lnP/ xfdL k/dfTdfdf k'Ug ;Sb}gf“}+ . oxL dgsf sf/0f xfdL
kbfy{lt/ cfslif{t ePsf 5f}+“ . of] dgn] xfdLnfO{ kbfy{;Fu hf]8\b5 . k/dfTdf;Fu tf]8\g] of] dgnfO{
of]usf dfWodaf6 lqmofzLn u/fO{ gjLg dg k}bf ug{'k5{ . h;/L z/L/sf] zlQm hufpg cf;g,
k|f0ffofd / d'›fx¿sf] Joj:yf ul/Psf] 5 To;/L g} of]uaf6 gofF dg l;lh{g'k5{ . x7of]un] o;
;DaGwdf ck"j{ r]i6f u/]sf] 5 . o:tf w]/} /x:ox¿ vf]h]sf] 5 h;af6 lj1fg klg ckl/lrt 5 .
x7of]usf cg';f/ /utsf] ult :j]R5fn] rNg / aGb x'g ;S5 . z/L/sf] pd]/ klg ljz]if
k|lqmofaf6 nfdf] / sd ug{ ;lsG5 .
;g\ !**) df OlhK6df Ps hgf of]uL $) jif{kl5 cfˆgf] lrxfg vg]/ slkmg lgsfNg
cfu|x ub}{ cfkm" ToltGh]n;Dd hLljt g} /xg] 3f]if0ff u/]/ hLljt cj:yfdf g} ;dflw:y eP . ;g\
!(@) df cyf{t\ ;dflw:y ePsf] $) jif{kl5 pgsf] lrxfg vg]/ slkmg lgsfNg'kg]{ lyof] . pgsf
;dsfnLg / cGo To; a]nfsf o'jfo'jtLx¿ klg dl/;s]sf lyP . s]xL afnaflnsfx¿ dfq afFr]sf
lyP . ;g\ !(@) ;Dd sl/a pgsf] 3f]if0ff ;a}n] e'ln;s]sf lyP . cs:dft\ Tof] 3f]if0ffsf] sfuh
xft k¥of] / vg]/ lgsfNbf pgL hLljt cj:yfdf g} km]nf k/] . o;/L pgL hLljt xf]nfg\ eGg]
s'/fdf s;}nfO{ e/f];f lyPg . $) jif{sf] cGt/fndf klg pgsf] pd]/df s'g} kl/jt{g b]vfk/]g .
pgsf kmfOndf ePsf $) jif{ cl3sf lrq / clxn]sf lrqdf s'g} leGgtf lyPg, x'ax' p:t} lyof] .
;g\ !(@) df lrxfgaf6 hLljt eP/ aflx/ cfPsf pgL c¿ gf} dlxgf yk afFr] . of] gf} dlxgfdf
olt cGt/ cfof] ls Tolt pgsf] z/L/df $) jif{df klg cfPsf] lyPg . pgnfO{ o;sf] /x:o ;f]Wbf
k|f0ffofdsf] ;fwf/0f k|of]uåf/f cfkm" $) jif{ hLljt /xg ;s]sf] s'/f atfP . pgn] ;f;nfO{
lgoGq0fdf /fVg] k|of]u d hfGb5' / of] To;}sf] kl/0ffd xf] eg] .
pmhf{sf] Pp6f lx:;f z/L/ / csf]{ dg xf] . of]un] gjLg dg / :jR5 z/L/ sfod /fVg]
ljlw of ;"q vf]h]sf] 5 . of]usf] csf]{ vf]h zAb / dGqsf] k|of]u cyf{t\ Wjlg xf] . o;sf nflu
dGqof]usf] k"/f Joj:yf 5 . xfd|f] lrQ Wjlgx¿n] rN5 h'g xfdLnfO{ yfxf 5}g . ef/tLo k|Voft
;ËLt1 cf]dsf/gfy 7fs'/ Psk6s O6nLsf zf;s d';f]lngLsf cltly aGg'eof] . ef]hgsf
;dodf Vofn7§fdf g} d';f]lngLn] ;f]w–] s[i0fn] afF;'/L ahfpFbf hgfj/x¿ klg cfpFy], ufO{,

nf]suLtf– 238
cWofo–^
do"/x¿ gfRy] elgG5 t/ s] of] ;Dej 5 < ;ËLt1 cf]dsf/gfy 7fs'/n] eGg'eof]– >Ls[i0fsf]
h:tf] d]/f] ;fdYo{ 5}g ;fy} pxfFsf] h:tf] :d/0f of 1fg cGo s'g} JolQm;Fu 5}g / x'g klg ;Sb}g .
d t ;ËLtsf] sv/f dfq hfGb5' t}klg oxfFsf] cg'dlt kfP Tof] ;fdfGo ;ËLt ahfP/ b]vfpF5' .
d';f]lngLsf] cg'dlt kfP/ cf]dsf/gfyn] cfkm";Fu jfBjfbgsf ;fdu|L geP klg vfgf vfg] rDrf
xftdf lnP/ lrofsf] sk Pjd\ efF8fs'F8fx¿df ahfpg yfNg'eof] . kfFr–;ft ldg]6df g}
d';f]lngLsf cfFvf gzfn] nÝ eP / pgL a]xf];Lsf] cj:yfdf k'u] . ;ËLtsf] tfnn] pgsf] 6fpsf]
6]andf cfkm}+ 7f]lSsg yfNof] . hlt hf]8 / tfndf ;ËLt aHYof] Tolt g} hf]8sf ;fy pgL 6]andf
6fpsf] 7f]Sg yfn] . lardf hf]8n] s/fP/ d';f]lngLn] ;ËLt1nfO{ cfkm"n] 6fpsf] /f]Sg} g;s]sfn]
;ËLt /f]Sg cg'/f]w u/] . cf]dsf/gfyn] ;ËLt /f]s] ptf d';f]lngLsf] 6fpsf] /utfDo eO;s]sf]
lyof] . kl5 d';f]lngLn] cfˆgf] cfTdsyfdf n]v]sf 5g\ ls d}n] >Ls[i0fsf af/]df h] eg]sf] lyPF
To;sf nflu Ifdf rfxG5' . pgL yK5g\– >Ls[i0fsf] afF;'/Lsf] :j/sf] cfsif{0fn] lvlrP/ kSs} hËnL
hgfj/x¿ cfpFy] xf]nfg\ .
Wjlg lrQsf] ;"Id t/Ë xf] h;df xfdL afFR5f“}+ . klZrdf Wjlgzf:qLx¿ eG5g\– ToxfF olt
w]/} ljlIfKttf a9\g'sf] sf/0f ;jf/Lsf ;fwgx¿ / xjfO{hxfh cflbsf] Wjlg xf] . ToxfF
;jf/L;fwgsf WjlgnfO{ dgn] ;xg g;s]/ dflg;x¿ ljlIfKt ePsf 5g\ . h;/L cGo s'g} Wjlg
;'g]/ dflg; kfun ePsf 5g\ To;/L g} s'g} Wjlg ;'g]/ dflg; zfGt Pjd\ ;dflw:y klg x'g
;S5g\ . dGqof]u o;sf] r]i6f xf] . o;k|sf/sf] Wjlg dGqof]un] vf]h]sf] 5 . Wjlgsf] cfGtl/s
pRrf/, Åbout pRrf/ Pjd\ k|f0fut pRrf/n] dgnfO{ gjLg ¿k lbg yfN5 . k|To]s Wjlgsf]
cfˆgf] gd'gf 5 . k[YjLdf ;a}eGbf ;+j]bgzLn j:t' g} xfd|f] lrQ xf] . xfdL a:bf, p7\bf, lxF8\bf h'g
Wjlg, t/Ë ;'G5f}+“, To;n] Psk|sf/sf] dgsf] lgdf{0f u5{ . of]u eG5– olb k/dfTdfdf hfg' 5 eg]
gofF dg rflxG5 . To;}n] Tof] Wjlg k|of]u u/ h'g Wjlgn] k/dfTdflt/ hfgsf nflu noa4 dg
lgdf{0f ug{ ;S5 . o;}n] ubf{ lg/Gt/ zAb bf]xf]¥ofpg] k|lqmof yfngL ePsf] xf] . lrQsf]
¿kfGt/0fsf] cb\e't s'~hL g} Wjlgzf:q xf] . of]usf] k|yd tŒj pmhf{, bf];|f] tŒj Wjlg / t];|f] tŒj
Wofg xf] . r]tgf To;} lbzfdf aU5 h;tkm{ xfdL r]tgfnfO{ pGd'v u5f}{+ .
k/dfTdfsf] s'g} lbzf g} gePsfn] r]tgf k/dfTdflt/ aUg] s'/} ePg . k/dfTdf t ;a}
lbzfdf JofKt 5 / lbzfxLg / lbzftLt 5 . o; hut\df k/dfTdfafx]s ;a} s'/fsf] lbzf 5 .
To;}n] of]un] o:tf] Wjlg vf]Hof] hf] lbzfxLg 5 . ç Tof] lbzfxLg Wjlg xf] . ç sf] kf7 uf]nfsf/
5 / ç sf] k|tLs klg uf]nfsf/ g} 5 . dlGb/sf] u'Dahsf] lgdf{0f klg ç ;Fu hf]8]/ ul/Psf] xf] .
lz/b]lv z/L/sf ;a} efudf jt{'nfsf/ lbzfxLg Wjlg k|jflxt x'G5 . ç sf] Wjlg ;a}lt/af6 cfpg]
/ ;a}lt/ hfg] h:tf] 5 . of] Pp6f cb\e't Wjlg xf] hf] of]un] vf]h]sf] 5 / o; Wjlgsf] t'ngfdf
hut\df bf];|f] Wjlg vf]Hg ;lsPsf] 5}g / ;lsFb}g . To;}n] o;nfO{ d"nWjlg jf aLhWjlg elgG5 .
of] jt{'nfsf/ Wjlgsf] cj:yfdf dfq xfdL k/dfTdflt/ pGd'v x'G5f“}+ cGoyf pGd'v x'g ;Sb}gf}+“ .
lbzfd'Qm ePkl5 dfq leqsf] ofqf ;'? x'G5 . >Ls[i0f eGg'x'G5– of]usf] lg/Gt/ cEof;af6
k/dfTdfdf k'Ug ;lsG5 .

nf]suLtf– 239
cWofo–^
oyf bLkf] lgjft:yf] g]Ët] ;f]kdf :d[tf .
of]lugf] otlrQ:o o'~htf] of]udfTdgM ..!(..
h;/L xfjf gePsf] 7fpFdf bLkHof]lt xlNnFb}g jf l:y/ /xG5, To;}u/L dgnfO{ lgoGq0fdf
/fv]sf of]uLx¿, of]u jf Wofgdf tNnLg k/dfTdfdf Wofg nufPsf dflg;x¿sf] dg To:t} l:y/ x'G5,
ljrlnt x'bF }g ..
h;/L jfo'/lxt :yfgdf bLkHof]lt l:y/ Pjd\ sDkg/lxt x'G5 To:t} of]uLsf] lrQdf r]tgf
l:y/ x'G5 . of] pkdf of]uLsf] lrQsf nflu elgPsf] xf] . ha;Dd r]tgf 5l/G5 jf s'g} lbzfdf,
hfG5 ta;Dd Tof] r]tgfsf] Hof]lt cl:y/ x'G5 . af6fdf Pp6f xg{ aHof] eg] klg r]tgf slDkt
x'G5, ;a} Wjlgx¿n] r]tgfnfO{ slDkt u/fpF5g\ . of]usf] cEof;åf/f lrQ l:y/ u/fpg ;lsG5 .
h;n] o; lbzfdf cEof; u5{ p;sf] lrQ sDkg/lxt x'g ;S5 . a'4n] o;nfO{ d08nf eGg' ePsf]
5 . r]tgf aflx/ ghfg] / aflx/af6 s'g} Wjlgt/Ë leq gcfpg] o; d08nfdf /f]lsPsf] r]tgf
jfo'/lxt :yfgdf lbof]sf] aQL h:t} x'G5 . o:tf] sDkg/lxt r]tgf dfq k|e'df k|ltli7t x'G5
lsgeg] sDkg/lxt x'g' g} k|e'df k'Ug' xf] . ;+;f/ cgGt sDkgsf] ;d"x xf] . jf;gf, ljrf/, j[lQ
cflbdf lrQ slDkt eP/ 8f]lnO/xG5 .
of]usf cg';f/ kft geO{ h/f sf6\g'k5{ . h/f sfl6of] eg] dfq} k"/f ?v 9N5 . leqsf] sfd
afFsL /x'Gh]n qmf]w TofUg ;lsFb}g . To:t} nf]e afFsL /x'Gh]n sfd ;lsFb}g . ha;Dd sfd /xG5,
ta;Dd cxª\sf/ klg ;Fu} /xG5 . oL rf/ sfd, qmf]w, nf]e, cxª\sf/dWo] s'g} Ps dfq afFsL eP
klg rf/} df}h'b x'G5g\ . s]jn Pssf] dfqf sd / csf]{sf] dfqf a9L x'g ;S5 . ;a} JolQmdf oL
rf/sf] dfqf x'G5 t/ s'g} JolQmdf qmf]w Hofbf / nf]e cln sd x'g ;S5 . of]u eGb5– Ps Ps
xfFufnfO{ xf]Og h/fnfO{ g} sf6\g'k5{ . h/f sfd, qmf]w, nf]e, cxª\sf/ geO{ dgsf] Joj:yf Pjd\
:jefj xf] . To;}n] of]u of] dgnfO{ g} ablnP/ gofF dgnfO{ :yflkt ug{'k5{ eGb5 . dgnfO{ abn]/
gofF dg agfpg] lbzfdf of]u ;xof]uL x'G5 . of]un] tLg k|sf/sf JolQmx¿sf nflu tLg k|sf/sf]
Joj:yf u/]sf] 5 . tL tLg k|sf/sf JolQmx¿ klxnf] ljrf/k|wfg, bf];|f] efjk|wfg / t];|f] sd{k|wfg
x'g\ . oL tLg} k|sf/sf JolQmx¿sf nflu of]un] cnu cnu Joj:yf u/]sf] 5 .
of]usf tLg zfvfx¿ sd{, elQm / 1fg x'g\ . ljrf/k|wfg dflg;sf nflu ehg, k|fy{gf
pko'Qm x'Fb}g . ljrf/df k|Zg p7\5 t/ efjdf k|Zg p7\b}g lsgeg] efj k|Zg/lxt x'G5 . efj
:jLsf/ xf] / ljrf/ ;‹if{ xf] . efj ePsf] JolQm efjgfn] afFRg] x'Fbf p;nfO{ gfr eGof] eg]
cfgGbdUg eP/ gfRg nfU5 / p;n] gfRgfn] s] x'G5 eg]/ ;f]Rb}g . gfRg] qmddf Tof] If0f cfpF5
ha gfRg] gt{s jf g[TofËgf / gfRg] ljrf/ klg x/fpF5 / dfq g[To afFsL /xG5 . dL/fn] ufpFb}
g[To ubf{ pgL x/fpFl5g\ / s[i0f klg x/fpg'x'G5 dfq uLt afFsL /xG5 . ha dL/f ufpFl5g\, æd]/] tf]
lul/w/ uf]kfn ÛÆ ta g t uf]kfn /xG5, g d]/f sf]xL /xG5g\, s]jn uLt dfq afFsL /xG5 . hxfF
uLt dfq afFsL /xG5 ToxfF ToxL 36gf 36\5 hf] 1fgof]udf 1fg afFsL /xFbf 3l6t x'G5 . 1fg
of]udf 1]o / 1ftf g/xL 1fg dfq afFsL /xG5 . h;nfO{ hfGg' 5 / hf] hfGg]jfnf 5 To;nfO{
5f]8]/ hfGg] Ifdtfdf cl8u /xg'k5{ . dxfjL/sf nflu g[To jf uLt xf]Og, 1fg z]if /xG5, Tof]
dxfjL/sf] :jefj xf] . dL/fsf nflu 1fgsf] s]xL sfd 5}g, s]jn uLt afFsL /xG5, of] pgsf]
:jefj xf] .
csf]{ ju{ klg 5 h;nfO{ 1fg / efjsf] s]xL cy{ 5}g . p;sf] hLjgsf] clek|fo t sd{af6
dfq v'N5 . sd{7 JolQmnfO{ klg 1fg / elQmsf] Tof] pknlAw k|fKt x'g ;S5 t/ p;nfO{ sd{af6

nf]suLtf– 240
cWofo–^
dfq k|fKt x'G5 . ch{'g h:tf JolQmnfO{ klg ha t/jf/ rlDsG5 ta ch{'g /xFb}gg\, zq' klg /xFb}g
s]jn sd{ dfq z]if /xG5 . t/jf/ rnfpFb} 5' eGg] efj /xFb}g s]jn t/jf/ rNg' dfq z]if /xG5
clg o:tf] cj:yfdf ch{'gnfO{ ToxL k|fKt x'G5 h'g 1fg / efjaf6 k|fKt x'G5 . oL tLg vf;
k|sf/sf ljlwsf] k|of]u u/L r]tgfnfO{ l:y/ cj:yfdf Nofpg ;lsG5 . 1fg, efj / sd{dWo] cfˆgf]
:jefjcg'¿k dfu{ rog u/]df jfo'/lxt :yfgdf lbof]sf] Hof]lt l:y/ eP h:t} JolQmsf] r]tgf
l:y/ x'G5 . To;}n] >Ls[i0f eGg'x'G5– of]uL klg jfo'/lxt :yfgsf] bLkHof]lt 7xl/P h:t} l:y/ /
sDkg/lxt ¿kdf 7xl/G5 .
oqf]k/dt] lrQ+ lg¿4+ of]u;]jof .
oq r}jfTdgfTdfg+ kZoGgfTdlg t'iolt ..@)..
of]ufEof;åf/f dg ha ef}lts, dfgl;s lqmofsnfkaf6 k"0f{ /f]lsG5 jf lrQ lgZrn /xG5,
ta k/dfTdfsf] Wofgaf6 z'4 ePsf] ;"Id a'l4åf/f ;lRrbfgGb:j¿k k/dfTdfnfO{ Åbodf b]v]/
;Gt'i6 x'G5 ..
o; Znf]sdf s;/L of]ufEof;åf/f a|Xdsf] lrGtg u/]/ lbJo;'v jf lgZrntf k|fKt x'G5 /
k|e'df s;/L /dfOG5 jf k|ltli7t x'g ;lsG5 eGg] af/]df s[i0fn] atfpg' ePsf] 5 . ha;Dd
ljifox¿df bf}l8g' ;'vb 5 eGg] e|flGt lrQdf /lx/xG5, ta;Dd lrQ lj>flGtdf k'Ub}g . lrQsf]
lgod bf}l8g] x'G5 . hxfF;Dd ;'v k|flKt x'G5 eGg] 7fGb5, ToxfF;Dd lrQ bf}l8/xG5 / hxfF b'v
kfOG5 eGg] ;f]R5 ToxfF lrQ bf}l8Fb}g . kfgL le/fnf] jf vfN8f]lt/ bf}l8P h:t} lrQ klg ;'vsf]
k|tLlt x'g] lalQs} To;tkm{ bf}l8G5 . ha;Dd bf}8G5 ta;Dd lrQ lj>fddf x'Fb}g / >ddf g}
nflu/xG5 . Pp6f ;'vsf] e|flGt ;lsg] lalQs} csf]{ ;'vlt/ lrQ bf}l8xfN5 . r]tgfsf] bf}l8g] gfd
g} dg xf] / r]tgfsf] lgZrn lbJo;'vsf] gfd cfTdf xf] . PsIf0f klg ;'v 5}g eGg] nfUof] eg]
lrQ lj>fdlt/ nfU5 . To;}n] a'4n] lrQsf] lj>fd / lgZrn lbJo ;'vb cj:yfsf nflu rf/ cfo{
;Tosf] :yfkgf ug{'ePsf] 5 . of] of]u;fwgfdf ;xof]uL x'G5 .
a'4n] hLjg b'v xf] eGg'ePsf] 5, o;sf] k|tLlt klxnf] cfo{ ;To xf] . h] xfdL rfxG5f“}+ /
h;nfO{ ;'v 7fG5f}+“, To;sf] glhs k'Ug]lalQs} b'v k|fKt x'G5 . k/af6 x]bf{ k|To]s vf]h c;n /
k|Llts/ nfU5g\ t/ ha glhs uOG5 ta tL s'¿k / c?lrs/ x'G5g\ . hLjg b'v xf] eGg]
;fIffTsf/ ePg eg] lrQ lgZrn x'g ;Sb}g . o:tf] ;fIffTsf/ x'g]lalQs} lrQn] ult kfpFb}g /
/f]lsG5 . xfd|f] ;xof]uljgf lrQ rNg} ;Sb}g . xfd|f] ;xof]u 6'6\g] lalQs} lrQsf] ult klg 6'6\5 .
hLjg b'vdo 5 eGg] k|tLlt k|ltIf0f xfdLnfO{ eO/x]sf] 5 t/ Tof] k|tLltn] xfdL slxNo} s'g} lg0f{o
ln+“b}gf“}+ . k"/f hLjg b'vk"0f{ 5 t/ xfdL o;sf] lgisif{ ln“+b}gf“}+ . Pp6f ;'v b'vdf ¿kfGt/0f eP
klg xfdL csf]{ ;'v t b'vb x'Fb}g xf]nf eGg] 7fGb5f“}+ / cgGt;Dd oxL k|lqmof rln/xG5 / of] df]x
sfod g} /xG5 . xhf/k6s cg'e"t eP klg xfdL To;sf] lgiklQ ln+“b}gf“} +. x/]s hGddf ToxL
cg'ej eO/xG5 . cl3Nnf] hGd 5f]8\of}+“ eg] klg Pp6} hGddf nfvf}+“ k6s ToxL cg'ej eO/xG5 /
o:tf] nfUb5 ls dg'io slxNo} klg cl3Nnf] e"naf6 l;Sg g} rfxFb}g . To;}n] lg/Gt/ ToxL e"n
ul//xG5 h'g p;n] lxhf] u/]sf] lyof] . e'naf6 dflg; emg\ s'zntfk"j{s cGo e'n ug{ l;Sb5 .
xfdL xfd|f] dgaf6 unt cEof; l;S5f}+“ / s'zntfk"j{s ToxL s'/fnfO{ bf]xf]¥ofp“5f“}+ .
hLjg b'v xf] eGg] hfg]kl5 of]uåf/f To;af6 d'Qm x'g] r]i6f u/]df lrQ lgZrn x'g ;S5 .
hLjg b'v xf] eg]/ hfGg]lalQs} JolQm To;sf] cltqmd0f ug]{ r]i6f ug{ yfN5 . b'vsf lar sf]xL
klg lj>fd ug{ rfxFb}g / JolQm hLjgaf6 km8\sf] dfg]{ r]i6f u5{ lsgeg] b'v;Fu /lx/xg' c;Dej

nf]suLtf– 241
cWofo–^
x'G5 . xfdL ;'v;Fu e|flGt g} eP klg /f]lsg ;S5f}+ t/ b'v;Fu afFRg' c;Dej x'G5 . To;}n] a'4
klxnf] cfo{;To æhLjg b'v xf]Æ eGg'x'G5 . b'vaf6 d'Qm x'g] pkfo 5 eGg] a'4sf] bf];|f] cfo{ ;To
xf] . ha b'vsf] k|tLlt x'G5, ta tTsfn To;af6 aRg] pkfosf] vf]h x'G5 . ;'vsf] vf]h ;+;f/ xf]
/ b'vaf6 d'lQmsf] vf]h of]u xf] . of]usf] vf]h gsf/fTds s'/fsf] x'G5 . of]u eG5– b'vaf6 d'lQm
vf]Hg ;lsG5 . ha b'vaf6 d'Qm eOG5, ta h] z]if /xG5 ToxL cfgGb xf] lsgeg] cfgGb xfd|f]
:jefj xf] . Joy{nfO{ x6fpg] lalQs} h] xfd|f] :jefj 5 Tof] k|s6 x'G5 . b'v d'lQmsf] pkfo, ljlw /
;fwg of]u xf] . To;}n] >Ls[i0f eGg'x'G5– of]uaf6 lgZrn ePsf] lrQ b'vaf6 d'Qm x'g ;S5 .
b'vsf] af]w ePkl5 of]uåf/f b'v d'lQmsf] pkfo x'g ;S5 .
a'4 t];|f] cfo{;To b'vaf6 d'Qm x'g ;lsG5 eGg'x'G5 . cfˆg} cg'ejaf6 pxfF eGg'x'G5–
b'vd'lQmsf] cj:yfdf k'u]sf] HjnGt k|df0f / b'vaf6 lgZrn eP/ lbJo ;'vfg'e"lt u/]sf] lrQ
ePsf] JolQm d g} x'F . lh;;;Fu s;}n] d'lQmsf] dfu{sf af/]df ;f]Wbf pxfF eGg'x'G5– æd g} dfu{ x'FÆ
I am the way . dlt/ x]/, d]/f cfFvfdf k|j]z u/ . lrQ olb czfGt x'G5 eg] zfGt x'g ;Sg]
;Defjgf klg x'G5 . ha sf]xL b'vL x'g ;S5 eg] b'vaf6 d'Qm x'g;Sg] ;Defjgf klg x'G5 . olb
xfdLleq cfgGb gePsf] eP xfdLnfO{ b'vsf] slxNo} klg hfgsf/L g} x'Fb}gYof] . b'v hfGgsf nflu
p;nfO{ b'vsf] rf]6 x'g} k5{ . a'4 rf}yf] cfo{ ;To eGg'x'G5– æof] dnfO{ dfq 36]sf] 36gf xf]Og /
d s'g} ckjfb klg xf]Og . of] ;a}nfO{ 36\g ;S5 lsgeg] k|To]s JolQm ulx/fOdf ToxL xf] . xfd|f]
;a} e]b afXo dfq xf] . leq cyf{t\ cGt:s/0fdf s'g} e]b 5}g . leq Ps ToxL 5 t/ To;nfO{ leq
guO{ a'‰g ;lsGg . ci6flËs of]u o;sf] dfu{ xf] .
of]uaf6 pk/fd -lj>fd_ df k'u]/ o;nfO{ hfGg ;lsG5 . dgn] s'g} s'/fdf ;'v 5 eGof]
eg] dg;Fu ;'v ;fFlRrs} 5 ls 5}g eg]/ ;f]Wg'k5{ . ha dgn] o;df ;'v 5 eG5, tTsfn ;'v
sxfF 5 eg]/ ;f]lwxfNg'k5{ . PsIf0f klg /f]lsP/ x]¥of}+ eg] yfxf x'G5 ls ;'v sbflk 5}g / tTsfn
b'vsf] bz{g x'G5 t/ dgn] e|flGt lbg vf]H5 . ha dgdf ult ;''? x'G5, ta PsIf0f cl8P/ ;f]Rof}+“
eg] hLjg b'vdo ePsf] k|tLlt emg\ ulx/f] x'G5 . ha of] k|tLlt ulx/f] x'G5, ta pk/fdsf] cj:yf
cfpF5 . x/]s b'v k|f/Dedf ;'vh:t} nfU5 / cGttM tL ;a} ;'v b'vdf ¿kfGtl/t x'G5g\ . ha
b'vsf] cg'ej x'G5, Tof] cg'ejnfO{ slxNo} gla;f}{+ lsgeg] s}of“}+ k6ssf] cg'ejkl5 klg x'“b}
gePsf] ;'v vf]Hg xfdL 5f]8\b}gf“}+ . Psk6s kms]{/ vf]Hof“}+ eg] hLjg b'v xf] ;'v xf]Og eg]/ yfxf
x'G5 . ha s'g} If0fdf r]tgf hfUb5 / oL ;a} b'v x'g\ eGg] hflgG5 To;kl5 Pp6f gofF cg'ej
k|f/De eP/ ;fIfL;Fu gofF ;DaGw x'G5 hf] ;a}sf] k5fl8 plePsf] x'G5 . ha leqsf] Tof] tŒj;Fu
kl/ro x'G5, ta tTsfn lrQ pk/fddf k|fKt x'G5 . To;}n] >Ls[i0f eGg'x'G5– of]u;fwgfaf6 zfGt
ePsf] lrQsf] dfWodaf6 k|e' jf k/d ;TonfO{ k|fKt ug{ ;lsG5 .
kt~hlnn] lrQ–j[lQ–lg/f]w eg]sf 5g\ . j[lQsf] ;fIffTsf/n] JolQmnfO{ lg/f]wdf lnP/ hfG5
lsgeg] z'4 j[lQsf] ;fIffTsf/ g} gs{sf] ;fIffTsf/ xf] . To;nfO{ hfGg] lalQs} JolQm To;af6 aflx/
x'G5 . xfd|f] ;f/f Joj:yf j[lQnfO{ c:jLsf/ ug]{ Joj:yf xf] . lg/f]wsf] cy{ lrQsf] bdg xf]Og .
qmf]wsf] cGt/wf/f xfdLdf au]sf] x'G5 / s;}n] clnslt rf]6 k'¥ofpg] lalQs} k|s6 x'G5 . qmf]wsf]
;fIffTsf/ ug]{lalQs} To;af6 JolQm aflx/ lg:sg ;S5 . To;}n] j[lQsf af/]df hfGg' g} To;af6
lg/f]w ug]{ pkfo aG5 . lrQsf] bdgn] slxNo} klg j[lQaf6 aflx/ x'g ;lsFb}g . j[lQ lg/f]wsf] cy{
j[lQsf] ulx/f] hfgsf/L x'g' xf] / Tof] hflg;s]kl5 j[lQdf /lx/xg ;Dej x'Fb}g . 1fgsf cltl/Qm

nf]suLtf– 242
cWofo–^
s'g} d'lQm Pjd\ lg/f]w 5}g . To;}n] >Ls[i0f eGg'x'G5– pk/fd, lgZrn Pjd\ zfGt ePsf] lrQ
cyf{t\ lrQj[lQaf6 lg/f]w ePsf] lrQ Tof] lg/f]wsf] If0fdf k|e'nfO{ hfGb5 .
;'vdfTolGts+ oQb\a'l4u|fXodtLlG›od\ .
j]lQ oq g r}jfo+ l:ytZrnlt tŒjtM ..@!..
z'4 ePsf] ;"Id a'l4åf/f ha hf] cfTolGts ;'vaf/] hflgG5 To; l:yltdf dflg; ;r]t /
cfglGbt x'G5 To:tf] cg'e"ltk|fKt dflg; k/dfTdfsf] :j¿kaf6 slxNo} ljrlnt x'bF }g ..
hf] eujt\ :j¿kaf6 rnfodfg x'Fb}g To:tf] lrQ ePsf] of]uL cfk"m OlG›osf] kf/ x'F eg]/
hfGb5 . eujt\ :j¿kaf6 xfdL rnfodfg x'G5f“}+ lsgeg] xfdL cfk"m OlG›o xf}+ eg]/ dfGb5f}F . ha
OlG›o x'F eGg] nfUb5 ta :jod\af6 k/ hfg yflnG5 / OlG›on] cem k/ nfG5 lsgeg] k|To]s
OlG›on] cfˆgf] ljifosf] dfu ub{5 / k|To]s ljifosf] ef]ukl5 o;af6 t[lKt x'Fb}g eGg] cg'ej x'G5
clg csf]{ ljifosf] vf]h ;'? x'G5 / hLjg Ps ofqf aGb5 . olb ;+;f/df hfg' 5 eg] OlG›o;+“u
tfbfTDo agfpg'k5{ . r]tgf h'g lrhsf] glhs hfG5 To;s} k|ltlaDa klqmG5 lsgeg] r]tgf
lgd{n / z'4 x'G5 . h:tf] ls gLndl0fnfO{ s'g} hn ePsf] efF8fdf /flvof] eg] k"/f hn lgnf] x'G5 .
gLndl0fsf] cfefn] k"/f hnnfO{ 3]5{ t/ gLndl0fnfO{ Tof] yfxf klg x'Fb}g lsgeg] k"/f hn lgnf]
eO;s]sf] x'G5 . cfTdfn] k"/f z/L/nfO{ cfj[Q u/]sf] x'G5 . cfTdfsf] cfef cgGt ePsfn] of] hxfF
klg k5{ / h'g ;LdfnfO{ 3]5{ Tof] Ps x'G5 . To;}n] cfTdfsf] OlG›ox¿;+“u tfbfTDo x'G5 .
sfd]lG›ox¿n] sfd ljifo vf]h eg]kl5 sfd laifosf] vf]h z'¿ x'G5 . o;/L xfdL cfkm"eGbf aflx/
uP/ rnfodfg / ultdfg x'G5f}+ / xfd|f] leq hf] ;bf crnfodfg 5 pm klg rnfodfg ePsf]
e|flGtdf k5{ / vf]hdf lgl:sG5 . hlt vf]h] klg s]xL gkfPkl5 c¿ k/ hfG5 / o;/L g} hGdsf]
nfdf] ofqf x'G5 .
>Ls[i0f eGg'x'G5– h;n] cfk"mnfO{ OlG›osf] kf/ x'F eGg] hfGb5, To:tf] of]uL eujt\
:j¿kaf6 rnfodfg x'Fb}g / pm eujfg\df Ps eP/ eujfg\ g} x'G5 t/ cfk"m OlG›osf] kf/ x'F eGg]
hfGg' h?/L x'G5 . Ps Ps OlG›ok|lt hfu]/ of] cfk"m gePsf] eGg] hfGg'k5{ . olb of] pQ/ leqaf6
cfof] eg] JolQmsf] hLjg g} ablnG5 / leq Tof] tŒj;Fu ;fIffTsf/ x'G5 clg lrQ pk/fddf k|fKt
x'G5 . h'g If0f of] z/L/ / cfk"m cnu ePsf] cg'ej x'G5 To; If0fdf r]tgf rnfodfg x'g /f]lsP/
k|e'df /Dg yfN5 / Ps x'G5 . z/L/ hlt rn] klg leq cfTdfn] cfk"m crn x'F eGg] hfGb5 . clg
z/L/ ;dfKt x'Fbf klg cfk"m cd/ ePsf] / z/L/ sfl6Fbf klg cfk"m gsfl6g] eGg] hflgG5 . o:tf]
l:y/tfdf k|e'df Pstf x'G5 / k|e'df l:yt x''g' g} cfgGb xf] .
o+ nAWjf rfk/+ nfe+ dGot] gflws+ ttM .
ol:dlG:ytf] g b'Mv]g u'?0fflk ljrfNot] ..@@..
dflg;n] k/dfTdfsf] :j¿ksf] lrGtgaf6 h'g cfgGbsf] cg'e"lt ub{5, Tof] kfPkl5 p;nfO{
cGo s'g} a9\tf nfesf] k|of]hg /xFb}g . o:tf] l:yltdf cfOkg]{ 7'nf sl7gfO jf b'vx¿af6 klg pm
ljrlnt x'bF }g ..
k/dfTdfk|flKtsf] sfdgf k"0f{ ePkl5 cGo s'g} sfdgf z]if /xFb}g cyf{t\ k|e'sf] k|flKtkl5
cGo s'/fsf] k|of]hg g} /xFb}g . >Ls[i0f eGg'x'G5– h;n] k|e'k|flKtsf] nfe sdfof] p;n] k/d nfe
k|fKt u¥of] . o:tf] k/d nfe k|fKt JolQm dxfg\ b'vdf ;d]t cljrlnt x'G5 . xfdL ;fdfGo b'vdf
klg ljrlnt x'G5f}+“ lsgeg] xfdLnfO{ cfgGbsf] s'g} cg'ej g} 5}g . olb cfgGbsf] cg'ej eof] eg]
b'vaf6 xfdL ljrlnt g} x'Fb}gf}+“ . ;fwf/0f b'vdf xfdL cEo:t eO;s]sfn] To;nfO{ em]Ng ;S5f“}+ t/

nf]suLtf– 243
cWofo–^
c;fwf/0f b'v cfOkg]{ lalQs} xfdL ljrlnt x'G5f“}+ . ;fdfGotM xfdL ;fwf/0f b'vdf g} hlGdG5f}+“,
x'ls{G5f“}+ / afFR5f“}+ . o;df cEo:t ePsfn] g} o;sf] ;fdgf ug{ ;Sg] x}l;ot /fV5f“}+ t/ ha 7'nf]
cfkt\ cfOnfU5 ta lrQ slDkt x'G5 / xfdL ljrlnt x'G5f“}+ .
lj1fg k"0f{ ¿kdf ;kmn eof] eg] klg xfdLnfO{ b'vaf6 k"0f{ ¿kn] 5'6\sf/f lbnfpg ;Sb}g .
s'g k|of; ul/of] eg] b'v cfp“b}g jf b'v ;fdfGo dfq x'G5 eg]/ lj1fgn] s]xL k|of; dfq ug{
;S5 . ;fdfGo b'v la:tf/} xfd|f] afgL aG5 . To;}n] t To;af6 xfdLnfO{ Hofbf kL8f x'Fb}g . ljz]if
b'v cfOkbf{ dfq xfdL kLl8t eP/ 56kl6G5f}+“ . xfdLdf ljz]if cfgGbsf] hfgsf/L gePsfn]
xfdLnfO{ ljz]if b'vn] lrlGtt kf5{ t/ of] b'v b}lgs cfpg yfNof] eg] To;df cEo:t x'g] ePsfn]
To;n] klg xfdLnfO{ kLl8t agfpg 5f]8\5 . b'vk|ltsf] xfd|f] ;+j]bgzLntf b'v cfPkl5 dGb x'G5 .
o'4df hfg] ;}lgs ha;Dd o'4:yndf k'Ub}g ta;Dd kLl8t / a]r}g x'G5 t/ o'4:yndf k'u]kl5
p;sf] 56k6L :jtM labf x'G5 . ha o'4sf] ljs/fn b[Zo Pjd\ l:ylt b]V5 / ef]U5, ta p;sf]
;+j]bgzLntf klg IfL0f x'G5 . o;/L xfdL sltko jf:tljs l:yltdf b'vdf cEo:t aG5f}+“ .
olb leq cfgGbsf] jiff{ xd];f eO/x]sf] 5 eg] aflx/ hlt;'s} b'v cfOk/] klg To;n] s'g}
km/s kfb}{g / Tof] b'v leq k|j]z ug{ klg ;Sb}g . leq b'v df}h'b eP dfq aflx/sf] b'v leq k:g
;S5 . >Ls[i0f eGg'x'G5– k/dfTdf k|fKt ul/;s]kl5 7'nf]eGbf 7'nf] b'vn] klg ljrlnt u/fpg
;Sb}g . h;;Fu cgGt vhfgf x'G5 p;n] s]xL /sd u'dfof] jf x/fof] eg] klg p;nfO{ s]xL lrGtf
/ kL8f x'Fb}g lsgeg] cgGtdf s]xL sdL x'Fb}g . h;n] cfkm"leqsf] tŒj slxNo} db}{g eg]/ hfGb5,
Tof] ;fgf]ltgf] la/fdLsf] t s] s'/f d[To';Fu klg ljrlnt x'Fb}g . xfdL d[To';Fu ljrlnt x'G5f}+
lsgeg] xfdL cjZo d5f}{+ eGg] ;f]Rb5f}+“ . cd[tsf] cg'ej gePsfn] xfdL d[To'af6 x'g] kL8faf6
ljrlnt / eoeLt x'G5f“}+ . olb xfdLnfO{ af/Daf/ b'vn] lbSs agfpF5 eg] xfdLleq b'vsf] vft 5
eGg] a'‰g'k5{ . pbf; JolQmn] rf}tkmL{ pbf;Lgtf g} b]Vb5 / p;leq pbf;L g} k|j]z u5{ . olb
sf]xL cfglGbt 5 eg] p;n] rf}tkmL{ ¿kdf cfgGbsf] wf/f au]sf] dfq b]V5 / p;leq klg cfgGb
g} k|j]z u5{ . xfdLleq h] a;]sf] 5 aflx/af6 ToxL g} k|j]z u5{ .
b'v t cg]sf“}+ x'G5g\ . lk|otd jf lk|otdf;Fusf] la5f]8n] klg b'v x'G5 . h;n] k/dfTdf
k|fKt u¥of] p;n] ;+;f/s} pTs[i6 lk|otd jf lk|otdf kfof] eGg] a'‰g'k5{ . ha ;fdfGo lk|otd jf
lk|otdf;Fusf] la5f]8n] s'g} b'v jf si6sf] cg'e"lt x'Fb}g, ta zfZjt;Fu ldng x'G5 . h;sf]
emns xfdLn] lk|ohgdf b]v]sf lyof“}+ Tof] g} kfPkl5 b'v ;dfKt x'G5 . s;}nfO{ k|]d ug{' eg]sf]
ulx/f]df k/dfTdfsf] g} vf]h xf] . ha sf]xL s;}sf] k|]ddf k5{, ta pm lbJotfsf] vf]h ul//x]sf]
x'G5 . lbJotf k|fKt gePdf pm ljiffbn] 3]l/G5 . h;n] k|e'nfO{ k|fKt ug{ ;s]sf] 5 p;nfO{ ca
cGo s'g} ldngsf] cfjZostf /xFb}g lsgeg] p;n] k/d ldngsf] lbJo ;'vsf] If0f k|ft ul/;s]sf]
x'G5 / ;a}sf] ldngdf k/dfTdf g} ;j{q b]Vb5 . k/d ldngkl5 la5f]8sf] ;Defjgf /xFb}g / k|e'sf]
;Ddfgkl5 s'g} ckdfg klg z]if /xFb}g lsgeg] p;n] ;a}eGbf 7'nf] ;Ddfg kfO;s]sf] x'G5 .
dG;'/nfO{ z"nL lbPkl5 pgL cfsfzlt/ x]/]/ xfF:g nfu] . pgnfO{ sf6\g nfu]sf] a]nfdf Ps
nfv JolQmx¿sf] le8 lyof] . s;}n] pgsf] xft, s;}n] v'§f sf6\g nfu] eg] sf]xL 9'Ëf a;f{pg yfn]
t/ pgL eg] xfFl;/x]sf lyP . le8df pgnfO{ s;}n] ;f]Wof] ls d[To' ;fd'Gg] x'Fbf klg ltdL s;/L
xfF:g ;ls/x]sf 5f} . pgn] hjfkm lbP– ltdLx¿ h;nfO{ d[To' b]lv/x]sf 5f} d k/dfTdf;Fu x'g
nfu]sf] dxfldng b]lv/x]sf] 5' . cfsfzaf6 k/dfTdfn] xft km}nfP/ dnfO{ af]nfO/xg' ePsf]
b]lv/x]sf] 5' . ltdLx¿ dnfO{ l5§} labf u/ tfls k/dfTdfn] d]/f lglDt nfdf] k|tLIff ug{' gk/f];\ .

nf]suLtf– 244
cWofo–^
dG;'/h:tf JolQmnfO{ xfdL sf6]/ b'v lbg ;Sb}gf“}+ lsgeg] pgnfO{ xfdL sf6\g} ;Sb}gf“}+ . hxfF pgL
afFlr/x]sf 5g\, ToxfF s'g} z:qc:qn] sfd ub}{g . To:t} lh;;nfO{ z"nLdf em'G8\ofP/ s'g} b'v lbg
;lsGg .
h;n] k|e'sf] emns k|fKt u5{ p;nfO{ s'g} sf/0fn] ljrlnt u/fpg ;Sb}g t/ k|e'sf] emns
gkfpg] JolQm eg] ;–;fgf s'/fdf klg af/Daf/ ljrlnt x'G5 . jf:tjdf xfdL ljrlnt / b'vL 5f}F
To;}n] hLjgsf] :j¿kdf b'v cfpg' :jfefljs xf] . ha;Dd xfdLnfO{ cfgGb k|fKt x'Fb}g, ta;Dd
b'vn] xfdL slDkt eO/xG5f“} . ha 7'nf]eGbf 7'nf] b'vn] klg sDkg jf ljrng NofpFb}g, ta k|e';Fu
ldng ePsf] 5 eg]/ hfGg'k5{ . h;n] k|e'sf] k/d nfe k|fKt u/]sf] 5 p;nfO{ hlt;'s} 7'nf] b'vn]
klg ljrlnt u/fpg ;Sb}g .
t+ laBfb\b'Mv;+of]uljof]u+ of]u;l~1td\ .
; lgZro]g of]QmJof] of]uf]˜lglj{00fr]t;f ..@#..
lqljw tfk / OlG›ohGo ljifon] lbg] ;+of]u / ljof]unfO{ hfGg' g} of]u xf] . b[9 ;ª\sNk, w}o{
/ pT;fxo'Qm lrQ lnP/ ljrlnt geOsg of]uk4ltsf] cEof; lgZrok"j{s ug{' JolQmsf] st{Jo xf] ..
>Ls[i0f eGg'x'G5– OlGb|ohGo ljifon] lbg] ;+;f/sf ;+of]u / ljof]unfO{ hfGg], b'v /
c1fgnfO{ x6fpg ;Sg] ;fdYo{ of]udf x'G5 . o:tf] of]usf] cys ;fwgf ug{' dflg;sf] st{Jo xf] .
dg lbSs x'g' g} dflg;sf] nIf0f xf] . kz'x¿df s'g} xtf; of lbSs x'g] nIf0f x'Fb}g . dflg; ;'v
g} ;'v, dxn, ;'Gb/L :qL, ;'Gb/ klt, wg, oz, sLlt{ cflb k|fKt u/] klg lbSs x'G5 . ha;Dd tL
lk|o j:t' k|fKt ub}{g, ta;Dd tL j:t'k|lt cfslif{t x'G5 t/ kfPkl5 lbsbf/L ;'? x'G5 .
k/dfTdftkm{sf] ofqfdf l7s ljk/Lt lgod nfu" x'G5 . ;+;f/tkm{ ofqf ug]{ qmddf dflg; slxNo}
x/]; vfFb}g / k|oTg ul/ g} /xG5 t/ To;sf] kl/0ffd k|fKt ePkl5 lbSs x'G5 . ;+;f/df ultzLn
x'g] lgod k/dfTdfdf l7s pN6f] x'G5 . ;+;f/df k|oTg ubf{ xfdL lbSs x'Fb}gf}F k|flKtkl5 dfq lbSs
x'G5f“} . To:t} k/dfTdfnfO{ kfpg k|oTg ubf{ lbSs xf]OG5 t/ k/dfTdf kfP cfgGb dfq k|fKt x'G5 .
;+;f/sf] ;fd|fHo kfP klg JolQm lbSs x'G5 t/ k/dfTdfsf] k|flKtkl5 eg] s'g} lbSbf/L cfpFb}g .
k/dfTdf k|lfKtsf] ofqf eg] sl7g x'G5 . >Ls[i0f eGg'x'G5– k/dfTdfnfO{ kfpg lbSs geO{sg
kl/>d ug{'k5{ / To:tf] kl/>d ug{' of]Uo klg 5 .
>Ls[i0fn] eg]sf] s'/f ch{'gn] dfGgsf nflu >4fsf] cfjZostf x'G5 . >4fsf] cy{ k"0f{
e/f];f xf] . ch{'g s[i0fnfO{ /fd|/L hfGb5g\ . pgn] s[i0fnfO{ slxNo} ljrlnt ePsf] kfPsf 5}gg\ .
g t s[i0f slxNo} lbSs b]lvg' x'G5 g t pxfFsf] afF;'/Laf6 slxNo} b'v jf lj/xsf :j/, tfn
;'lgG5 . pxfF t ;bf km'lt{nf] / k|;Gg d'›fdf x'g'x'G5 . s[i0f, a'4, dxfjL/ h:tf JolQmx¿sf] tl:a/
;b}j :jR5 / km'lt{nf] 5 cyf{t\ a'9\of}nLsf] s'g} cfef; 5}g lsgeg] lxGb" lrGts z/L/sf] tl:a/
xf]Og, dgf]efjsf] tl:a/ sf]5{g\ . To;}n] t s[i0f slxNo} a'9f] x'g'x'Gg . pxfF dlng, lg/fz, pbf;Lg
klg b]lvg'x'Gg a? ;bf :jR5, km'lt{nf] / k|;Gg d'›fdf b]lvg'x'G5 . z/L/ cfˆgf] lgodn] rNg] x'Fbf
a'9f] x'G5 t/ s[i0fsf] r]tgf cljrlnt efjn] cfgGbdUg eP/ Pjd\ o'jf ag]/ ;bf gflr/xG5 .
s[i0fn] Ps v'§fdf pleP/ afF;'/L ahfPsf] tl:a/ pxfFsf] cfGtl/s ljDa / leqL efjsf] tl:a/ xf] .
o;n] leq Pp6f k|km'lNnt r]tgf ePsf] atfpF5 . leq Pp6f uLt ufpFb} u/]sf] dg 5 h;sf]
afF;'/Ldf :j/ el/Psf] 5 . afF;'/L k|tLsfTds xf] h;n] leq ufpFb} u/]sf] dgsf] va/ lbG5 .
To:t} uf]lkgLx¿ gfRb} u/]sf] klg lrqdf b]vfOG5 . of] klg Ps cfGtl/s k|tLs xf] .
lxGb"x¿sf k'/f0f k|tLsfTds 5g\ . of] k|tLsn] ;'Gb/ gf/Lx¿ gflr/x]sf] / k'?if k|km'lNnt ePsf]

nf]suLtf– 245
cWofo–^
h:tf] b]vfpF5 / s[i0f l7s o:t} x'g'x'G5 . lrqdf k|tLssf] ¿kdf uf]lkgLx¿ gflr/x]sf / s[i0f
afF;'/LnfO{ cf]7df nufO/xg'ePsf] b]lvG5 . of] s[i0fsf] lgTo :jefj xf] . rf/}lt/ z/b\ Ct'sf]
;'uGwdo ;f}Gbo{ k|:k'ml6t eO{ ;ËLtdo jftfj/0fdf 3'Fu'/f 5d5d ah]/ k|]d al;{/x]sf] h:tf]
l:yltdf s[i0f rf}la;} 306f /xg'x'G5 . aflx/ rf/}lt/ h:tf] jftfj/0f b]lvO/x]sf] 5 leqL ¿kdf
s[i0f To:t} x'g'x'G5 . s[i0fnfO{ pbf;Ln] slxNo} cfˆgf] agfpg ;s]g . ch{'g pxfFnfO{ /fd|/L
lrGb5g\ . s[i0fsf] cfFvfdf slxNo} lg/fzf b]lvFb}g / ToxfF slxNo} b'v klg b]lvFb}g .
ch{'g cfˆgf] ofqf uGtJodf k'¥ofpg s[i0fk|lt 7'nf] e/f];f /fV5g\ . >Ls[i0f ch{'gnfO{ ug{
of]Uo st{Jo u/]kl5 dfq hfGg] 5f}, u/]gf} eg] hfGg ;Sg] 5}gf} eGg'x'G5 . st{Josd{ u/]kl5 dfq
hflgG5 . of] ug{'df ;a}eGbf afws tŒj lg/fzf xf] . cys >d cyf{t\ cgGt k|tLIffsf] zlQm
cfjZos x'G5 lsgeg] slxn] 36gf 36\5 jf k|e' ldng x'G5 eGg ;lsGg . If0fdf g} 36gf 36]/
k|e' ldng x'g;S5 / o;sf nflu cgGt hGd klg k|tLIff ug{'kg]{ x'g ;S5 . xfdL dfq k|tLIff /
k|oTg ug{ ;S5f}+“ To;}n] lbSs ePdf xfdL s]xL k|fKt ug{ ;Sb}gf}+“ . lbSs x'g' :jfefljs 36gf xf] .
To;}n] wfld{s :yndf hlt lbSs ePsf JolQmx¿ x'G5g\ Tolt st} klg x'Fb}gg\ .
To;}n] >Ls[i0f eGg'x'G5– of] lbSbf/Laf6 aRg of]usf] cf>o lng'k5{ / cys >d ug{'k5{ .
O{Zj/k|flKtdf hLjgsf] ;f/f vf]h k"/f x'G5 / slxNo} lbSbf/L x'Fb}g t/ of] >d gu/L cfkm"n]
ghfgLsg k|fKt klg x'Fb}g . >dsf] Ps sbd klg xhf/f“}+ ljrf/sf] sbdeGbf pknlAwk"0f{ x'G5 /
Ps sbdn] klg nfdf] b"/Lsf] ofqf k"0f{tflt/ nDsfpF5 . lg/fzfdf zlQm vr{ x'G5 To;}n] Tof] zlQm
klg >ddf g} nufpg' >]o:s/ x'G5 . ha lbSbf/L cfpF5 ta hf]8n] zlQmnfO{ >ddf nufpg'k5{ .
a'4 leIf'x¿nfO{ b'O{ k|sf/sf Wofg u/fpg'x'GYof] . klxnf] a;]/ Wofg u/fpg'x'GYof] / ha lbSs nfUg
yfN5, ta lxF8]/ Wofg u/ eGg'x'GYof] . lbSs ePdf af}4 leIf'x¿ tTsfn p7]/ Wofg ug{ yfN5g\ /
lbSs x'Fb}gg\ .
;ÍNkk|ejfGsfdf+:ToSTjf ;jf{gz]iftM .
dg;}j]lG›ou|fd+ ljlgoDo ;dGttM ..@$..
;ÍNkaf6 pTkGg x'g] ;a} k|sf/sf sfdgfx¿nfO{ h/}b]lv pv]n]/ dgn] OlG›osf ;d"xnfO{ klg
;a}lt/af6 jzdf /fvf];\ ..
zg}M zg}?k/d]b\a'4Øf w[ltu[xLtof .
cfTd;+:y+ dgM s[Tjf g lsl~rblk lrGto]t\ ..@%..
la:tf/} la:tf/} w}o{k"j{s cEof; ub}{ a'l4sf] ;xfotfn] dgnfO{ k/dfTdfdf l:y/ u/fP/
OlG›osf j[lQx¿af6 lgj[Q xf]cf];\ / k/dfTdfafx]s cGo s'g} s'/fsf] klg lrGtg gu/f];\ ..
oL Znf]ssf ;f/ g} k/dfTdf l;jfo c¿sf] lrGtg gug'{ eGg] xf] . >Ls[i0f k'gM bf]xf]¥ofpFb}
eGg'x'G5– sfdnfO{ jzdf /fv]/, dgnfO{ lgolGqt u/L OlG›oftLt x'Fb} ;ª\sNk ljsNk/lxt eP/
k/dfTdfsf] lrGtgdf nLg xf]pm . ;+;f/df hlt klg dxŒjk"0f{ jfª\do 5g\ tL ;a} af]lnPsf jf
elgPsf x'g\, n]lvPsf xf]Ogg\ . rfx] s'/fg xf];\ of afOan, uLtf xf];\ of wDdkb oL ;a} s;}nfO{
nlIft u/]/ af]lnPsf x'g\ . uLtfdf ch{'gsf] cfFvfdf x]/]/ >Ls[i0f af]ln/xg'ePsf] 5 . af/Daf/ pxfF
Pp6} s'/fnfO{ hf]8 lbFb} bf]xf]¥ofO/xg'ePsf] 5 . pxfF s?0ffn] el/Psf] x'gfn] af/Daf/ gofF sf]0faf6
ToxL s'/f bf]xf]¥ofpg'x'G5 . >Ls[i0f s'g} If0f ch{'gsf] r]tgfn] elgPsf s'/f a'em]/ pgsf nflu of]
dggof]Uo agf];\ eGg] cfzfn] af]Nb} x'g'x'G5 ;fy} s[i0f bf]xf]¥ofpFbf klg x/]s k6s gofF ;To hf]8]/
eGg'x'G5 . pko'{Qm Znf]sdf >Ls[i0fn] k|e'sf] ;tt lrGtg eg]/ gofF ;To hf]8\g' ePsf] 5 .

nf]suLtf– 246
cWofo–^
k|e' h;nfO{ xfdL hfGb}gf“},+ To;sf] xfdL s;/L lrGtg ug{ ;S5f“}+ . lrGtgsf] cy{ ljrf/
xf]Og lsgeg] lrGtg s]jn 1fgsf] dfq x'g ;S5, c1fgsf] x'g ;Sb}g . xfdLnfO{ ltvf{ nfu]sf]
a]nf h'g;'s} sfddf nfu]sf] eP klg ltvf{sf] lrGtg leq nflu g} /xG5 . ljrf/ t xfdL c¿ g}
ul//x]sf x'G5f“}+ t/ leq cg'lrGtg ltvf{sf] g} rln/xG5 . leqaf6 af/Daf/ s;}n] ltvf{ nfu]sf]
cg'ej JoQm ul//xG5 eg] Tof] lrGtg xf] . k|e'sf] ltvf{ xfdL ;a} leq 5 . k|e't[i0ff ljgf s;}sf]
hGd g} x'g ;Sb}g . kb, wg, ozsf] ;f/f ofqf k|e' lrGtgs} ofqf eP klg of] unt ofqf xf] s]jn
k|e' k|flKtsf] ofqf dfq ;xL ofqf xf] . of] unt JofVofnfO{ tf]8\g ;s]df xfdLleq ;xL lrGtg ;'?
x'G5 . ;tt ¿kdf h] u/] klg leq k|e'sf] t[i0ff hf/L /Xof] eg] Tof] leqsf] t[i0ff¿kL l;+9Lsf] gfd
g} lrGtg xf] . Tof] åf/df k'Ug k|e'sf] z/0f gk/Lsg s'g} pkfo g} 5}g . ha leq o:tf] lt;{gf rNg
yfN5, ta k|e'sf] ;tt lrGtg x'G5 . >Ls[i0f eGg'x'G5– o:tf] ;tt lrGtgdf k''Ug] efUodfgL JolQm
jf of]uL ;d:t jf;gf Tofu]/ OlG›oaf6 kf/ x'Fb} b'n{e ;To k|fKt ub{5 h'g kfpg of]Uo 5 .
otf] otf] lgZr/lt dgZr~rndl:y/d\ .
tt:ttf] lgoDo}tbfTdGo]j jz+ go]t\ ..@^..
h'g h'g zAbflb ljifosf nflu ;+;f/df bf}l8g], l:y/ g/xg] r~rn dg 5, To;nfO{ To;
ljifojf6 lgolGqt u/]/ af/Daf/ k/dfTdfdf l:y/ x'g] u/L jzdf Nofcf];\ ..
dg r~rn x'g'sf] pkof]lutf / Joy{tf b'j} x'G5 . dgsf] k|of]hg g} r~rn x'g' xf] .
dg'iosf] JolQmTjdf rf/}lt/ h] cGt/ eO/x]sf] 5 To;nfO{ va/ lbg] oGq dg xf]≤ To;}n] of] r~rn
x'G5 . udL{af6 hf8f] ePsf] dgn] olb va/ lbPg eg] hLjg c;Dej x'G5 . ldq–zq' ePsf], s'g}
cËdf rf]6 nfu]sf] / hLjgdf x'g] kl/jt{gsf] va/ dgn] lbPg eg] hLjg rNg c;Dej x'G5 .
k|ltIf0f xhf/f}+ k|sf/sf va/ dgn] lbO/xG5 . tL xhf/f}+“ va/ ta;Dd lbg ;S5, ha ;fgf]
36gfaf6 klg dg ljrlnt / r~rn x'G5 . xfd|f] hLjgnfO{ cl:tTjdf /fVg] oGq g} dg xf] .
cl:tTj k|ltkn kl/jt{g eO/xG5 . PsIf0f cl3 ePsf] cl:tTj ToxL ¿kdf PsIf0f kl5 g/xg
;S5 . x/If0f rf/}lt/ kl/jt{gsf] k|jfx eO/x]sf] 5 . To;}n] of] kl/jt{gsf] va/ ug]{ dg xfjfdf
kÎf 3'd]em}+ xfjf;Fu} kl/jlt{t x'g tof/ x'g'k5{ . x/kn kl/jt{gsf] ;"rgf xfdLnfO{ lbg' g} dgsf]
pkfb]otf xf] / dg o;} k|of]hgsf nflu x'G5 .
;+;f/ k|ltIf0f kl/jt{g x'G5 t/ k/dfTdf zfZjt / ;gftg x'gfn] slxNo} kl/jt{g x'Fb}g .
k/dfTdf ;b}j ToxL ¿kdf x'G5 t/ ;+;f/ If0fe/ klg pxL ¿kdf /xFb}g . ;+;f/ t alu/x]sf] gbL
h:tf] xf] h'g PsIf0f klg /f]lsFb}g cyf{t\ ;+;f/ kl/jt{gzLn 5 . dg ;+;f/nfO{ hfGg jf a'‰g
;Ifd / ;xof]uL eP klg k/dfTdfnfO{ hfGg jf a'‰g lans'n Joy{ / c;xof]uL x'G5 . dgsf]
k|of]hg g} r~rn 5 / r~rnkg x'g' g} o;sf] :jefj xf] . To;}n] lgTo / zfZjTfnfO{ hfGg' dgsf]
k|of]hg xf]Og≤ zfZjt / lgTolt/ dgsf] pkof]u ug{' e"n xf] / Joy{ klg xf] . hf] lgTo jf
zfZjtlt/ ult lng rfxG5 p;n] dgsf] r~rntfnfO{ /f]s]/ jf zfGt u/fP/ dfq ofqf ug{'k5{ .
dgnfO{ k|of]u ug]{ ljlw / dflns x'g hfGg'k5{ . dgnfO{ jzdf ug]{ JolQmn] cfjZostfg';f/ dgsf]
pkof]u ug{ ;S5 . cl:tTj bf]xf]/f] 5, aflx/lt/ ;+;f/ / leqlt/ k/dfTdf 5 . ;Dos\ JolQmTj Tof]
xf] hf] dgsf] dflns aGg ;S5 . dgnfO{ dfg]{ xf]Og o;nfO{ :j]R5fn] ultdfg\ of ultxLg ug{
;lsG5 .
xfdLn] v'§fnfO{ rnfpg grfxFbf grn] h:t} dgnfO{ klg rfx] cg';f/ rnfpg ldNg] u/L
Pp6f pks/0fsf] ¿kdf k|of]u ug{ hfGg'k5{ . dg t k6Ss} g;'gL rln g} /xG5 t/ o;df dgsf]

nf]suLtf– 247
cWofo–^
s'g} bf]if x'Fb}g . h;n] dgnfO{ ufnL u5{g\ tL lans'n ca'em x'g\ lsgeg] xfdLn] g} dgsf] o:tf]
Joj:yf u/]sf 5f“}+ . hLjge/ xfdLn] dgnfO{ o:t} lzIff lbPsf 5f}+“ . xfdLn] dgsf] dflns cfk"m
ePsf] slxNo} 3f]if0ff u/]sf 5}gf“}+ . o;nfO{ lgoGq0f ug]{ pkfo klg xfdLn] u/]sf 5}gf}+ / ljgfsf/0f
dgnfO{ rnfO/x]sf 5f}+“ . o;/L dgsf] dfu{ lgdf{0f ePsf] 5 . hGd–hGdfGt/b]lv dg rln/x]sf] 5 .
To;nfO{ /f]Sg] jf aGb ug]{ cEof; xfdL;Fu 5}g . ha o;nfO{ c8 eG5f“},+ ta of] cl8b}g . o;df
dgsf] bf]if geO{ xfdLn] g} o;nfO{ cEo:t agfPsf sf/0f of] /f]lsg hfGb}g . jf:tjdf cflQP/
ha xfdL o;nfO{ /f]lsof];\ eG5f}+ Tof] klg dgsf] g} ult xf] . dg lgoGq0f ug]{ snf hfGg'k5{ . sf/
rnfpFbf a|]s nufpg cfPg eg] /f]s eGb}df Tof] /f]lsb}+g . sf/ /f]Sg rfxG5f}+“ t/ xfdLn] slxNo}
a|]s gnufPsf sf/0f a|]s hfd eO;s]sf] 5 . dgsf] l:ylt klg l7s To:t} 5, dgnfO{ /f]Sg]
cEof; gu/]sfn] xfdL o;nfO{ /f]Sg ;Sb}gf“} .
>Ls[i0f eGg'x'G5– dg r~rn x'g' o;sf] :jefj xf] t/ dgsf] oGqdf o;nfO{ /f]Sg] Joj:yf
klg 5 . Tof] /f]Sg] Joj:yf /fd|/L hfGg'k5{ . klxnf] s'/f dg /f]Sg vf]Hbf dg¿kL PlS;n]6/ h;n]
ult k|bfg u5{ To;df v'§f /fVg'x'Gg . uf8Ldf xfdL Pp6} v'§fn] PlS;n]6/ / a|]s lyR5f“} . To:t}
dgnfO{ /f]Sgsf nflu clnslt :yfg kl/jt{g ug{'k5{ . dgnfO{ bf}8fpgsf nflu dg;Fu tfbfTDo
sfod ug{'k5{ / oxL tfbfTDo g} PlS;n]6/ xf] . dgnfO{ a|]s nufpg] l:ylt l7s ljk/Lt x'G5 .
o;sf nflu dgsf] tfbfTDo tf]8\g'k5{ . hlt dg j[lQaf6 cnu x'g;Sof] / d leGg 5' eGg] cg'ej
ug{;Sof] Tolt g} a|]s nfU5 . olb tfbfTDonfO{ bafof] eg] jf Ps eof] eg] dgn] ult klqmG5 /
dg cem r~rn x'G5 . olb tfbfTDonfO{ cnu u¥of] eg] dg crn eP/ k/ x6\5 . xfd|f] ;xof]u
ljgf dg g t r~rn x'g;S5 g xfd|f] c;xof]uljgf l:y/ x'g ;S5 . ;xof]un] ult k|bfg u5{ /
c;xof]un] ult tf]8\5 . s'g} klg j[lQsf] /fudf k¥of}+ eg] /Ë k"/} km}lnG5 / dgsf] ult tLj| x'G5 .
olb j[lQ;Fu k"/f /ldof] eg] 36gf 36\5 t/ :d[lt aGb}g . dgdf ljrf/ rNbf /f]Sg] xf]Og x]g]{
cEof; ug'{k5{ . ljrf/ rNbf k/af6 ;fIfLsf] ¿kdf x]l//x]sf] 5' eGg] efj ug]{ lalQs} dgsf] zlQm
/ ult sd x'g yfN5 . ;fIfLefj hfUg] lalQs} dg tTsfn lj;h{g x'G5 . dg;Fu s;}n] n8\g
;Sb}g, dgk|lt s]jn hfUg ;lsG5 / hfu[ltdf lg/f]w kmlnt x'G5 . ha;Dd dgsf] lg/f]w x'Fb}g,
ta;Dd k/dfTdftkm{sf] ofqf x'g ;Sb}g lsgeg] dg ;+;f/sf] nflu ;fwg / k/dfTdfsf nflu
afws xf] .
dgsf] dflns x'g] JolQmn] ;+;f/nfO{ klg k/dfTdfsf] ¿k 7fGb5 / p;sf nflu b'j}lt/sf]
ofqf ;'ud x'G5 . xfd|f] r]tgf Ps lbzftkm{ dfq aUg] x'Fbf of] xfdLnfO{ sl7g nfUb5 . xfdL
Psflt/ dfq b]Vg ;S5f“}+≤ o;df dgsf] s'g} uNtL geO{ of] xfd|f] uNtL xf] . wfld{s JolQmx¿ dgnfO{
r~rn eg]/ bf]if lbG5g\ . bf]if lbg] klg dg g} xf] . hf] dg/lxt x'G5 Tof] l:y/, crn / df}g x'G5
/ ToxfF lgzAbsf] lgjf; x'G5 . dgsf] v'aL pm cfˆgf] ljk/Lt jQmJo lbg ;S5 . dg czfGt x'G5
/ dgn] g} zflGt rflxof] klg eG5 . Ps dgsf] lx:;fn] zflGt / csf]{ lx:;fn] czflGt vf]H5 .
To;}n] k|]d ug{ hfFbf 3[0ff k|fKt x'G5 / ldqtf sfod ug{ vf]Hbf zq'tf k|fKt x'G5 . s;}nfO{ ;'v
lbg vf]Hof] eg] b'vl;jfo s]xL lbg ;lsFb}g . xfdL ;a} ljlIfKt h:t} bf}l8/x]sf 5f}+ / x/]s s'/f
;d:ofdf h]lnPsf] 5 . of] dgsf] ljlIfKt cj:yfnfO{ ha;Dd ;+oddf NofP/ lg/f]wdf pknAw
x'Fb}g ta;Dd k|e'sf] ofqf x'g ;Sb}g . lg/f]w k|fKt x'g] ljlw ;fIfLefj xf] . dg;Fusf] tfbfTDo
tf]8\g' g} of]u xf] . of]usf] cy{ hf]8\g' xf] h;af6 ;+;f/;Fu tf]l8g] / k|e';Fu hf]l8g] x'G5 . h;n]
k|e';Fu hf]l8g] snf hfGb5 Tof] JolQm ;+;f/;Fu klg Ps x'G5 . k/d1fgL of]udf pknAw eP/

nf]suLtf– 248
cWofo–^
k/dfTdf;Fu Psfsf/ x'G5g\ . hLjgsf] snf dgsf] dflns x'g' xf] . ha rfXof] h'6\g ;S5 / rfx]df
6'6\g klg ;S5 . o:tf] dflnskg xf];\ ls O;f/f ug]{lalQs} xfjfsf] ?v g} ablnof];\ / r]tgf
pt}lt/ aUg yfnf];\ . o:tf] :jtGq r]tgf ePsf] JolQm g} k|e'df pknAw x'G5 .
k|zfGtdg;+ Xo]g+ of]lug+ ;'vd'Qdd\ .
pk}lt zfGt/h;+ a|Xde"tdsNdifd\ ..@&..
ha dg k/dfTdfdf l:yt eP/ zfGt x'G5, hf] kfk /lxt 5, hf] /hf]u'0faf6 dfly p7]sf] 5
/ ;lRrbfgGb3g a|≈dsf ;fy Ps ePsf] 5, o:tf] of]uLn] pQd cfgGb k|fKt ub{5 ..
k|:t't Znf]sdfkm{t kfk/lxt / /hf]u'0f zfGt ePsf] JolQm kfkaf6 d'Qm x'g] s'/f pNn]v
ul/Psf] 5 . dflg; kfkaf6 s;/L d'Qm x'G5g\, s] rf]/L ug{', lx+;f ug{' / c;To af]Ng' kfk xf] <
j:t'tM oL kfksf ¿k dfq x'g\ . ;'gsf] r'/f, s0f{km"n, xf/ cflb cfe"if0f ;'gsf :j¿k x'g\ . olb
xfdLn] ;'gnfO{ hfGof} eg] ;'gsf ;a} :j¿kaf/] hfGg ;S5f}+ t/ olb ¿knfO{ dfq hfg]/ ;'gsf
af/]df hfg]gf}+ eg] xfdL wf]sfdf k5f}{+ . To;}n] :j0f{af6 1fg xfl;n ug{'k5{, cfe"if0faf6 xf]Og . l7s
To:t} kfk Pp6} x'G5 t/ o;sf :j¿k cg]s x'G5g\ . d"n;|f]t hfGg ;Sof}+ eg] kfk s] xf] eg]/
hfGg ;lsG5 . cnu–cnu ;dfh cnu–cnu s'/fnfO{ kfk 7fGb5g\ . h'g s'/f Pp6f ;dfhdf kfk
7flgG5 ToxL s'/f csf]{ ;dfhdf k'0o x'g ;S5 . Ps :yfgdf k'0o dflgPsf] s'/f csf]{ :yfgdf kfk
sxlng ;S5 . Pp6f o'udf kfk dflgPsf] s'/f csf]{ o'udf k'0o x'g ;S5 . To;}n] kfksf af/]df
lje|d k}bf ePsf] 5 . cfsf/nfO{ b[li6ut ug]{ xf] eg] lje|d k}bf x'G5 lsgeg] cfsf/ kl/jt{g x'g
;S5 .
kfksf] d"nnfO{ hfGg ;lsof] eg] xfdL kfkaf6 aRg ;S5f“}+ cGoyf aRg ;Sb}gf}+ . >Ls[i0f
kfkaf6 d'Qm / /hf]u'0faf6 aflx/ hf] 5 To;sf af/]df eGg'x'G5 . /hf]u'0f kfksf] cfwf/ xf] . olb
/hf]u'0f leq 5 eg] p;n] gofF kfksf] 9Ë vf]H5 t/ leq /hf]u'0f 5}g eg] kfk vf]Hg] pkfo klg
/xFb}g . xfdL leq kfk pTkGg ug]{ pmhf{ /hf]u'0f xf] . o;sf] Ifdtf jf :jefj g} kfk xf] . ;gftg
dfg;zf:q ljz]if u/L ;fª\Von] tLg u'0fsf] vf]h u/]sf 5g\ . oL tLg} u'0f uxg 5g\ . k|s[ltsf
lqu'0f ;fª\Vosf vf]h x'g\ . ;fª\Von] k|ltkfbg u/]sf ;Tj, /h / td oL tLg u'0faf6 k|s[ltn] sfd
ub{5 .
td l:y/ zlQm jf j:t'df cj/f]w pTkGg ug]{ zlQm xf] . xfdLleq l:y/ zlQm jf cj/f]ws
ePg eg] xfdL /f]lsg ;Sb}gf}+“ . tdf]u'0f gePdf xfdL k/dfTdfdf klg /f]lsg ;Sb}gf}+“ . xfdL dfly
lt/ 9'Ëf ˆofFS5f}+“ t/ Tof] PsIf0f kl5 em5{ / /f]lsG5 . l:y/ zlQm tdf]u'0f gePdf Tof] g/f]lsO{
cgGt sfn;Dd rn]sf] rNo} x'GYof] . ;+;f/df s'g} s'/faf6 /f]lsg' 5 eg] :qLsf] ;xf/f lng'k5{ .
k'?if ;a} s'/f rnfpg]jfnf xf] / :qL To;sf cj/f]ws x'g\ . To;}n] k'?if /h / :qL tdf] u'0fsf
k|tLs x'g\ . ;+;f/df /x]sf ;a} wd{sf k|ltkfbs k'?if x'g\ / :qL ltgLx¿sf ;+/lIfsf x'g\ . :qLsf
sf/0fn] ;a} wd{sf] cl:tTj hf]luPsf] 5 . lxGb", h}g, af}4, lzv, O:nfd, O;fO{ cflb ;a} wd{
k'?ifaf6 l;lh{Psf x'g\ t/ ;a}sf] ;'/Iff :qLn] u/]sf 5g\ . To;}n] x/]s dlGb/ Pjd\ rr{x¿df k'?if
sd / dlxnf a9L e]l6G5g\ . k'?if Pp6f ult lbP/ csf]{ ult lbg] s'/fdf bf}l8G5 t/ To;nfO{
/f]Sg], zflGt lbg] / l:y/tfdf Nofpg] sfd :qLn] u5{g\ .
dg;Fu klg /f]Sg] / bf}8fpg] b'j} zlQm x'G5 . td;\\ cj/f]ws jf l:y/ zlQm xf] / /h ult
jf r~rn zlQm xf] . JolQmdf /hf]u'0f clws ePdf dgsf] ult /f]Sg ;lsGg / rnfodfg eO/xG5 .
/h rnfpg] ult / pmhf{ xf] eg] td l:y/ / lj>fd xf] . b'j} zlQm JolQmnfO{ ultzLn Pjd\ lj>fd

nf]suLtf– 249
cWofo–^
u/fpg] zlQm x'g\ . ;Œj ult cj/f]ws geO{ :jefj xf] . /h a9L ePdf ;Œjdf /f]lsFb}g / /h z"Go
ePdf ;Œjdf /f]lsG5 t/ a]xf]; eOG5 . ;a} kfk /hsf] clwstfn] x'G5 . /hsf] clwstfn]
slxn]sfxLF csf/0f klg kfk u/fpF5 . kfk ul/;s]kl5 xfdL sf/0f vf]H5f}+ . xfdL leqsf] /hn] s]xL
ug{ rfx]/ wSsf lbG5 h;n] ubf{ kfk 3l6t x'G5 .
>Ls[i0f eGg'x'G5– /hf]u'0faf6 kf/ cyf{t\ dfly p7\g'k5{ . o;sf] cy{ /hf]u'0f / tdf]u'0f
;Gt'ngdf cfP/ z"Go x'g ;lsof];\ eGg] xf] . /hf]u'0fnfO{ sf6\g] sfd klg /hf]u'0fn] g} u5{ lsgeg]
;a} ;fwgfx¿ /hf]u'0faf6 g} x'G5 . To;}n] /hf]u'0f sf6\g] lbzfdf hfg' Joy{ x'gfn] b'O{ u'0fsf]
;Gt'ngsf af/]df dfq ljrf/ ug{'k5{ . /hf]u'0f / tdf]u'0f a/fa/ cg'kftdf cfPdf ;Œjdf k|ltli7t
x'g ;lsG5 . o:tf] ;Œjdf pknAw ePsf] JolQmn] clt pRr / >]i7 cfgGbsf ;fy} clt k|;Ggtf
k|fKt ub{5 . oL tLg u'0faf6 hLjgsf zlQmx¿sf] lqe'h aG5 . b'O{ e'hfx¿ tn sf]0f agfpF5g\ .
tnsf b'O{ sf]0f /h / td x'g\ . olb logLx¿ laNfs'n ^)–^) l8u|Lsf] ePdf ;Œjsf] ;Gt'lnt
sf]0fdfly pknAw x'G5 . of] t];|f] sf]0f g} ;Gt'lnt ;Œjsf] sf]0f xf] . of] ;Œjsf] l:ylt clt>]i7tf
xfl;n ug{' / cfgGbsf] lzv/ 5'g' xf] . of] lzv/ 5'gsf nflu ult / l:y/tfnfO{ ;Gt'ngdf
Nofpg'k5{ . ha dgnfO{ hltv]/ rfXof] l:y/ /fVg jf ultdfg\ agfpg ;lsG5, ta rNg] / /f]lsg]
sfd ;Gt'lnt x'G5 lsgeg] Tof] xfd|f] xftdf x'G5 . dg jzdf gx'Fbf xfdL c;Gt'lnt eP/ Ps
lrhdf /f]lsG5f}+ . o;/L c;Gt'lnt ePsf sf/0f hLjgsf ;f/f hl6ntfx¿ k}bf ePsf 5g\ . ;f/f
hl6ntf / kfk c;Gt'ngsf] kmn xf] .
/h / td b'O{ u'0faf6 kfk pTkGg x'G5 . /hf]u'0faf6 pTkGg x'g] kfk lawfos / tdf]u'0faf6
pTkGg x'g] kfk d"s bz{s (Silent spectator) x'G5 . s;}n] 5'/f k|xf/ ubf{ klg r'krfk al;/xg',
d"sbz{s eP/ s]xL gu/L df}g /x]/ lj/f]w gug{' d""sbz{s kfk xf] . o:tf] cj:yfdf xfdL tdf]u'0fsf
sf/0f kfkdf ;xefuL eO/x]sf x'G5f}F . 5'/f k|xf/ ug{' /hf]u'0fk|wfg kfk xf] / r'krfk x]/]/ a:g'
tdf]u'0f k|wfg kfk xf] . tdf]u'0fL JolQm r'krfk pleP/ ;xefuL x'G5 / of] 36gf xfd|f] gsf/fTds
;xof]uaf6 kmlnt x'G5 . ;dfhdf k|ToIf / ck|ToIf b'O{ k|sf/sf kfkL x'G5g\ . lawfos kfk Tof] xf]
hf] k|ToIf kfk u5{g\ / d"s bz{s kfk Tof] xf] hf] r'krfk pleP/ jf bz{s eP/ x]5{g\ .
g]kfndf dfcf]jfbL åGåsfndf kfFr xhf/ hgtf a;f]af; ug]{ ufpFdf kfFr hgf
cftª\sf/Lx¿n] b}lgs cftª\s dRrfO{ xTof;d]t ul//xFbf klg kfFr xhf/ JolQm ;w}+ df}g /x]/
pgLx¿nfO{ gsf/fTds ;xof]u ul//x] . krf; hgf ;jf/ uf8Ldf b'O{ hgf cfP/ cfuf] nufP jf
ad k8\sfP . krf; hgf r'krfk bz{s ag] . o;nfO{ td;\\sf] k|efjaf6 x'g] gsf/fTds kfk
elgG5 . xfdL k|ToIf kfkLnfO{ kqmG5f“}+, h]ndf xfN5f“}+ t/ ck|ToIf kfkLnfO{ s]xL ub}{gf“}+ . ck|ToIf
kfkL klg ;fgf] kfkL x'Fb}g . To;}n] kfksf] cfe"if0fnfO{ xf]Og kfksf] h8nfO{ klxrfg ug]{ k|oTg
ug{'k5{ . olb lrQ td;\\lt/ a9L em'Sof] eg] dflg; gsf/fTds kfkdf nfU5 . /hf]u'0flt/ a9L
em'Sof] eg] JolQm lawfos kfkdf nfU5 .
kfkaf6 aflx/ cfpg] pkfo eg]sf] /h / td a/fa/ eO{ ;Gt'ng sfod x'g' xf] . o;sf
dfWodaf6 ;Œjdf k'Ug ;lsG5 . ;Œj g} k'0o xf] . kfk h:tf] k'0o klg b'O{ k|sf/sf] x'G5 . s'g}
dflg; k'0ofTdf h:tf] b]lvG5 lsgeg] td;\\ a9L ePsfn] kfk ug{ ;Sb}g h'g gsf/fTds k'0o xf] .
sf]xL eG5g\– d}n] s'g} rf]/L u/]sf] 5}g o;sf] dtna pm rf]/ xf]Og eGg] xf]Og . olt dfq xf] ls
td;\\sf sf/0f rf]/L ug]{ lxDdt ug{ ;s]g . l;h{gfTds 1fg /h / tdsf] ;Gt'ngdf kmlnt x'G5 .
>Ls[i0f eGg'x'G5– o:tf] l:yltdf k/d cfgGb pknAw x'G5 .

nf]suLtf– 250
cWofo–^
o'~hGg]j+ ;bfTdfg+ of]uL ljutsNdifM .
;'v]g a|Xd;+:kz{dToGt+ ;'vdZg't] ..@*..
kfk/lxt, lg/Gt/ cfTdfnfO{ k/dfTdfdf nufO/xg] cfTd\;+odL of]uL ;d:t ef}lts sNdifaf6
d'Qm eO{ ;'vn] k/dfTdf k|flKt¿k cfgGbnfO{ cg'ej ub{5 ..
kfk/lxt JolQm cfTdfnfO{ k/dfTdfdf nufpFb} k/d cfgGbdf pknAw x'G5 . kfk/lxt k'?ifn]
g} cfTdfnfO{ k/dfTdflt/ c6'6 ¿kdf nufpg ;S5 . hf] JolQm kfkaf6 /lxt 5}g p;n] cfTdfnfO{
;tt ¿kdf kbfy{df nufO/xG5 . cfTdfnfO{ kbfy{df nufpg' kfk xf] / k/dfTdfdf nufpg' k'0o
xf] . kfksf] kmn b'v xf] / k'0osf] kmn cfgGb xf] . kbfy{sf] pkof]u ug{' /fd|f] s'/f xf] t/ kbfy{df
cfTdfnfO{ nufpg' unt s'/f xf] . cfTdfnfO{ kbfy{df gnufO{ To;sf] pkof]u ug{' g} of]usf] snf xf]
/ ToxL s'zntfsf] gfd of]u xf] . pkof]u t z/L/af6 ug{'kg]{ x'G5≤ h:tf] ls ef]hg z/L/af6
ul/G5 . ef]hgsf] h?/t z/L/sf lglDt xf] t/ ef]hg gu/] klg cfTdfnfO{ ef]hgdf nufO/fVg
;lsG5 . cfTdf kbfy{;Fu xf]Og ljrf/;Fu afFlwG5 . olb ljrf/ 5f]8]df cfTdf d'Qm x'g ;S5 .
cfTdfdfly kbfy{sf] s'g} aGwg x'Fb}g s]jn /;sf] aGwg x'G5 . xfdL kbfy{af6 /; lnG5f“}+ . hxfF
xfdL /; lnG5f“} ToxLF Wofg k|jflxt x'g yfN5 .
kbfy{df l;wf /; glnP/ pkof]u u/]df w]/} /; lng ;lsG5 . kbfy{df /; lng] JolQm
pkof]u klg ug{ ;Sb}g / w]/} b'v, kL8f k|fKt u5{ . hf] JolQm ef]hgdf /; lng vf]H5 p;nfO{
ef]hgaf6 /; k|fKt geO{ gf]S;fg dfq x'G5 . ef]hgdf /; glnO{ pkef]u ug]{ JolQmn] g} ;'v k|fKt
ub{5 . /;sf] lkmqmL gu/L l7s;Fu ef]hg ug]{ JolQm rkfP/ la:tf/} vfG5 t/ :jfbn] vfg] JolQm
rkfP/ vfFb}g . hLjgdf ;Dos\ pkof]uaf6 dfq /;k"0f{ s'/f k|fKt x'G5 . ;Dos\ pkof]u ta k|fKt
x'G5, ha xfd|f] cfTdfsf] kbfy{;Fu s'g} nufj x'Fb}g . kbfy{af6 w]/} ;'v kfOG5 eGg] nfUg' cf;lQm
xf] . hlt xfdL j:t'sf] ;+u|x u5f}{+ Tolt g} lrlGtt x'G5f“}+ . x/]s j:t'sf] /Iffsf nflu xfdLnfO{ cGo
j:t'sf] cfjZostf kb{5 / cGtdf JolQm x/fP/ j:t'x¿sf] ;+u|x dfq afFsL /xG5 . s[i0f kfk/lxt
k'?ifsf] s'/f ug{'x'G5 . kfksf] cy{ j:t'df nfu]sf] /; xf] . j:t'x¿sf] ;+u|xsf] bf}8df kfk / k'0osf]
hfgsf/L klg x'Fb}g . j:t'tM j:t'n] ;a} kfk u/fpF5 . wg xftdf eof] eg] ;f/f j:t' lsGg ;lsG5
eGg] e|ddf eOG5 t/ hlt j:t' lsg] klg j:t'eGbf cfk"m cnu ePsf] hfgsf/L gePdf hLjg kfk
/ cGwsf/do x'G5 . kbfy{lt/ bf}l8g], kfkn] el/Psf] lrQaf6 d'Qm gx'g] xf] eg] xfd|f] ;f/f hLjg
kfkdf g} ;dfKt x'G5 . kbfy{lt/ bf}l8g] lrQ k/dfTdflt/ bf}l8g ;Sb}g .
kbfy{ ;fsf/ / k/dfTdf lg/fsf/ 5 . kbfy{ h8 / k/dfTdf r]tg xf] . kbfy{ aflx/ /
k/dfTdf leq 5 . kbfy{ tn / k/dfTdf dfly 5 . kbfy{n] d[To'df / k/dfTdfn] cd[tlt/ n}hfG5 .
k/dfTdflt/ ofqf ug]{ lrQ lans'n ljk/Lt 5 . To;}n] t kbfy{lt/ hfg] lrQ k/dfTdflt/ hfg}
;Sb}g . kbfy{tkm{ cl3 a9\bf k/dfTdf;Dd k'luFb}g . To;}n] k/dfTdf k|fKt ug{sf nflu ofqfsf]
lbzf lkmtf{ ug{'k5{ . ha;Dd k|e' kfpg ;lsGg, ta;Dd zflGt klg k|fKt x'Fb}g . kbfy{af6 lkmtf{
eP/ ljk/Lt ofqf u/]df k/dfTdf cToGt lgs6 x'G5 . s]jn kbfy{lt/ bf}l8g] kfkaf6 k"/} lkmtf{
x'g'k5{ . kbfy{ pGd'v x'g' kfk xf] eg] kbfy{ tk{m 9f8 kmsf{pg' k'0o xf] . xfdL ca'em ePsfn] g}
kbfy{;Fu hf]l8Psf 5f“}+ . xfd|f] wg Pjd\ j:t'df ePsf] cf;lQm 5'6fpg'k5{ clg dfq j:t'sf] pkof]u
x'g ;S5 . k|e'nfO{ kfpgsf nflu kbfy{df ePsf] xfd|f] cf;lQmnfO{ 5f]8\g'k5{ . >Ls[i0f eGg'x'G5– hf]
kfkaf6 d'Qm x'G5 pm k|e'lt/ pGd'v x'G5 . kbfy{af6 d'Qm dg k|e'lt/ tTsfn ultdfg\ x'G5 .
kbfy{df ePsf] cf;lQm 5f]8\g] lalQs} k/dfTdfnfO{ kfOG5 . k|e';Fusf] ldngdf cfgGb g} cfgGb

nf]suLtf– 251
cWofo–^
ePsfn] Psk6s ;DaGw :yflkt ePkl5 p;nfO{ e'Ng g} ;lsGg / h] ubf{ klg p;sf] ;tt :d/0f
eO/xG5 .
lrQ kfkaf6 d'Qm ePkl5 dfq k|e':d/0f ;tt ¿kdf ;Dej x'G5 . ha ;a} sfd ubf{ub}{
klg ;tt ¿kdf k|e':d/0fdf lrQ nflu/xG5, ta of]u k"/f x'G5 . o:tf] cj:yfdf ePsf] JolQmnfO{
s'g} sfdn] klg k|e':d/0faf6 5'6fpg ;Sb}g . >Ls[i0f eGg'x'G5– Psk6s lrQaf6 kfk x6\of] eg]
k/d cfgGb k|fKt x'G5 . xfdLn] clnslt ;'v / w]/} b'v hfg]sf 5f}+ . ;'vsf] sfdgf u/] klg
cGTodf xfdLnfO{ b'v k|fKt ePsf] 5 . xfdLn] ;'v / b'v dfq hfg]sf 5f}+ / k/dfgGbsf af/]df
xfdLnfO{ s]xL hfgsf/L 5}g . xfdLnfO{ cfgGb ;'vs} 7'nf] ¿k xf] eGg] nfU5 t/ cfgGb zAbsf]zdf
n]lvPsf] h:tf] 7'nf] ;'v xf]Og . ;'v / b'v;Fu cfgGbsf] s'g} ;DaGw 5}g . ;'v / b'v b'j} z]if /x]g
eg] dfq cfgGb kmlnt x'G5 .
;'v / b'v b'j} kbfy{;Fu hf]l8Psf x'G5g\ / oL b'j} kfk x'g\ . kbfy{;Fu ghf]l8Psf ;'v–b'v
g} x'Fb}gg\ . oL b'j};Fu ghf]l8Psf] cfgGb xf] h;;Fu xfdL kl/lrt g} 5}gf}+“ . xfdLnfO{ wg k|fKt x'Fbf
;'vsf] / wg x/fof] eg] b'vsf] cg'ej x'G5 . cfkmGt;Fu ldng x'Fbf ;'vsf] / la5f]8 x'Fbf b'vsf]
cg'ej x'G5 . ;a} cg'ej kbfy{;Fu dfq x'G5 . cfgGbsf] cg'ejaf6 dfq k/dfTdfnfO{ hflgG5 /
cfgGb k/dfTdfsf] ;tt :d/0faf6 dfq kfpg ;lsG5 . ;fIfLefjsf] bzfdf xfdL k/dfTdfsf]
glhs k'Ug ;S5f“}+ . x/]s 36gfdf cfk"m cnu eP/ k/ pleP/ x]g]{ snf ;fIfLefj xf] .
;j{e"t:ydfTdfg+ ;j{e"tflg rfTdlg .
O{Ift] of]uo'QmfTdf ;j{q ;dbz{gM ..@(..
jf:tljs of]uLn] ;d:t hLjx¿df dnfO{ b]Vb5 / ddf g} ;d:t hLjx¿nfO{ b]Vb5 . :j¿k
l;4 JolQmn] lgM;Gb]x dnfO{ g} ;d:t a|Xdf08, ;Dk"0f{ k|f0fL / ;j{q ljBdfg k/dfTdfsf] ¿kdf
b]Vb5 ..
of] df+ kZolt ;j{q ;j{+ r dlo kZolt .
t:ofx+ g k|0fZofld ; r d] g k|0fZolt ..#)..
h;n] ;j{q ;Dk"0f{ k|f0fLx¿df …dÚ jf;'b]jnfO{ b]Vb5 / …dÚ df ;Dk"0f{ k|f0fLx¿nfO{ b]Vb5
To;sf nflu …dÚ slxNo} cb[Zo x'Gg / d]/f nflu klg pm slxNo} cb[Zo x'bF }g ..
xfdL k/dfTdf cb[Zo 5 eGg] dfGotf /fV5f“}+ t/ xfd|f] dfGotf q'l6k"0f{ 5 lsgeg] k/dfTdf
cb[Zo 5}g . xfdL g} cGwf 5f}+“ . xfdL cfˆgf] cGwf]kgnfO{ :jLsf/ ub}{gf“} a? k/dfTdfnfO{ g} cb[Zo
7fGb5f}+“ lsgeg] cfk"mnfO{ cGwf] dfGbf xfd|f] cxª\sf/nfO{ rf]6 nfU5 . xfdL h] b]V5f“},+ Tof] ;a}
k/dfTdf g} ePsf]n] pm t b[Zo g} 5 s]jn xfd|f] cfFvf dfq v'Nnf x'g'k5{ . >Ls[i0f eGg'x'G5– h;n]
;d:t k|f0fLdf Ps / Psdf ;d:t k|f0fLsf] cg'ej ug{ ;S5, To;sf nflu g t …dÚ cb[Zo 5' / g
pm d]/f nflu cb[Zo x'G5 . xfdL cfˆgf] cGwf]kg / c1fgtfsf sf/0f k/dfTdf cb[Zo ePsf] 7fGb5f}+“
t/ k/dfTdfsf nflu xfdL cb[Zo 5}gf“+} cGoyf of] hLjg ;~rfng g} x'g ;Sb}g .
k|To]s j:t'sf] cfsf/, u'0f / :jefj klg cnu–cnu x'G5 t/ j:t'sf] leGgtfleq h;n]
cleGgtf b]Vg ;S5, p;n] ;a}nfO{ b]Vg ;S5 . ha xfdL ¿k x]5f}{, ta c¿k b]lvGg . xfdL ;fsf/
Pjd\ ¿kjfg\ dfq b]V5f“}+ t/ lg/fsf/ b]Vb}gf}+“ . ;j{q lg/fsf/ df}h'b 5 t/ xfdL ;fsf/ dfq b]Vb5f}+“ .
;j{q lgu{'0f df}h'b 5 t/ xfdL ;u'0f dfq hfGb5f}+“ . x/]s :yfgdf c;Ld df}h'b 5 t/ xfdL
;Ldf;Fu dfq kl/lrt 5f“}+ . ha xfdL lg/fsf/nfO{ hfGg] 5f}“, ta k/dfTdfnfO{ ;j{q / cg]sdf Ps
b]Vg ;Sg] 5f“} . ‰ofnaf6 cfsfz x]bf{ cfsfz ;Lldt b]lvG5 t/ cfsfz c;Lldt / lg/fsf/ 5 .

nf]suLtf– 252
cWofo–^
OlG›osf] ;Ldfsf sf/0fn] xfdL lg/fsf/ b]Vg ;Sb}gf}“ s]jn ;fsf/ dfq b]V5f“} . ;a} OlG›ox¿n]
lg/fsf/nfO{ cfsf/ lbG5g\ . s[i0fn] o;eGbf cl3;Dd OlG›oaf6 kf/ x'g] JolQmn] dfq dnfO{ hfGg
;S5 eGg'ePsf] lyof] . clxn] pxfF h;n] dnfO{ ;a} k|f0fLx¿df b]Vb5 / …dÚ df ;a} k|f0fLx¿ b]V5
cyf{t\ Psdf ;a} / ;a}df Ps b]V5 Tof] …dÚ df g} l:yt x'G5 eGg'x'G5 . oL b'j} 36gf ;a}df Ps
b]Vg] / Psdf ;a} b]Vg] Pp6} 36gfsf b'O{ lsgf/f x'g\ .
:qLlrQ ;lhn};Fu Psdf ;a}nfO{ b]Vg ;S5 / Psaf6 g} t[Kt klg x'G5 . :qLlrQ Psdf
/f]lsg] x'gfn] :qL hlt k|uf9 k|]d ug{ ;S5g\ Tof] k'?ifn] ug{ ;Sb}gg\ . k'?ifsf] k|]d afFl8G5 . k'?if /
:qL lrQ olt leGg 5 ls oL b'j}sf lardf Ps¿ktf x'g ;Sb}g . k'?ifsf] lrQ kl/jt{g eO/xg]
x'Fbf cfWoflTds lbzfdf klg p;nfO{ cg]sdf Pssf] vf]haf6 ofqf ug{ ;lhnf] x'G5 . ;fsf/
¿k;Fu OlG›osf] ;Lldt Ifdtfn] ubf{ xfd|f] ulx/f] tfbfTDo x'G5 . of] tfbfTDonfO{ tf]8\g'k5{ /
tf]8\gsf nflu cfkm" ›i6f ePsf] hfGg'k5{ . s[i0fsf] ;f/f ;fwgf k4lt ›i6fsf] ;fwgf k4lt xf] . d
›i6f x'F eg]/ hfGg]lalQs} ljrf/x¿ / …dÚ leGg x'G5 . of] k[ystf hfg]kl5 Tof] lj/f6\
cGt/cfsfzsf] ofqf ;'? x'G5 . h'g lbg Tof] lj/f6\nfO{ hflgG5 To;} lbg Psdf cg]s / cg]sdf
Ps b]lvG5 .
h;nfO{ Psdf cg]s b]Vg' 5 p;sf nflu elQm ;'ud dfu{ x'G5 . elQmdfu{ d"ntM :qL–
lrQsf] k|tLs xf] . dL/fsf] h:tf] :qL–lrQ elQmdfu{sf] k|tLs xf] . dL/f j[Gbfjgsf] dlGb/df bz{gfy{
uOg\ t/ k"hf/Ln] :qLnfO{ dlGb/ k|j]zsf] cg'dlt glbg] atfP . ta dL/fn] elgg\– d t
>Ls[i0fafx]s sf]xL k'?if 5}gg\ eGg] ;f]Ry]+ tkfO{ klg k'?if x'g'x'G5 eGg] dnfO{ yfxf lyPg . o;y{ d
tkfO{“sf] bz{g ug{ rfxG5' . of] Psdf cg]s vf]Hg]jfnf lrQ xf] h;df Ps dfq k'?if >Ls[i0f
x'g'x'G5, afFsL ;a} :qLx¿ x'g\ . k'hf/L dL/fsf] s'/f ;'g]/ cflQP / dfkmL dfUb} leq cfpg cg'/f]w
u/] . s[i0fsf] dlGb/df csf]{ k'?if ePsf] bfaL ug{' unt ePsf] pgn] l:jsf/] . elQm ;dk{0fsf] dfu{
of :qLlrQsf] dfu{ xf] . s;}sf] r/0fdf ;a} /flvlbg' cyf{t\ Pp6f r/0fdf ;f/f hut\sf] lz/
e'msfpg' elQm xf] .
dxfjL/ z'4 k'?if lrQ x'g'x'G5 . cfTdf g} k/dfTdf xf] eGg' z'4 k'?ifsf] 3f]if0ff xf] . k'?if
s'g} k/dfTdf dfGg ;Sb}g lsgeg] k/dfTdf dfg]df ;dk{0f ug{'kg]{ x'G5 . k'?if ;ª\sNk / ;fwgf
ug{ ;S5 . dxfjL/ eGg'x'G5– :jod\nfO{ hfGg' g} k/dfTdf x'g' xf] c¿ s]xL hfGg' h?/L 5}g . k'?if
:jod\df afFR5 / :qL ;b}j c¿df afFR5g\ . olb ;dk{0f ug]{ lrQ ePdf Psdf cg]s ;xh}
b]lvG5 . To;}n] :qL k'?ifdf k/d]Zj/ b]Vg ;S5g\ . a'4ky k'?if ky xf]≤ To;}n] o;df :qL NofOof]
eg] ky g} ablnG5 eg]/ pxfFn] :qLnfO{ bLIff lbg w]/} ;do;Dd c:jLsf/ ug{'eof] . Pp6f tfls{s
36gfsf sf/0f a'4n] :qLnfO{ bLIff lbg'kg]{ cj:yf cfof] . ToxL ;do a'4n] 3f]if0ff ug{'eof] ls d]/f]
wd{ hf] kfFr xhf/ jif{;Dd rNg] lyof] Tof] ca kfFr ;o jif{;Dd klg rNg ;Sg] 5}g lsgeg]
:qLx¿n] d]/f] k4ltnfO{ kl/jt{g ul/lbg] 5g\ . :qL–lrQn] pxfFsf] 3f]if0ff h:t} af}4 wd{nfO{ kl/jt{g
ul/lbP . k'?if / :qL b'j} k|sf/sf] lrQ OlG›oeGbf dfly p7\g'k5{ . :qLlrQ ;dk{0fn] dfly p7\5
eg] k'?if lrQ ;ª\sNkn] kf/ x'G5 . :qLdfu{ ;dk{0fsf] dfu{ ePsfn] Ps km8\sf]df kf/ x'g ;S5
t/ k'?if dfu{ ;ª\sNksf] dfu{ ePsfn] nfdf] x'G5≤ t;y{ Ps–Ps u/L dfly p7\g'kg]{ x'G5 . oL b'j}
dfu{af6 ToxLF k'luG5 cyf{t\ k/dfTdf k|fKt x'G5 .
OlG›oftLt x'g] JolQmsf nflu k/dfTdf b[Zo x'G5 / lg/fsf/ ;du|tfdf k|s6 x'G5 .
cxª\sf/n] cfsf/ k|bfg u5{≤ t;y{ lg/fsf/ b]Vg cxª\sf/ z"Go x'g}k5{ . >Ls[i0f eGg'x'G5–

nf]suLtf– 253
cWofo–^
cxª\sf/ljxLg cj:yfdf ePsf] JolQmsf nflu …dÚ lg/fsf/ x'Fbf x'Fb} klg ;fsf/ h:tf] b[Zo x'G5' /
o:tf] JolQm dnfO{ b[Zo x'G5 . xfdL h] 5f}F ToxL b]V5f“}+ / k/dfTdf klg pm h] 5, ToxLF b]Vg ;S5 .
To;}n] ha;Dd xfdL k/dfTdf h:tf] x'g ;Sb}gf}+ ta;Dd p;n] xfdLnfO{ b]Vg ;Sb}g . xfdLnfO{
p;n] b]Vg ;Sb}g lsgeg] pm olt z'4 5 / xfdL olt cz'4 5f}+“ ls Tof] z'l4df xfd|f] cz'l4sf] s'g}
k|ltkmng x'g ;Sb}g . To;}n] ha;Dd xfd|f] cz'l4 x6\b}g xfdL p;sf] z'l4df k|ltkmlnt x'g
;Sb}gf}+“ . k/dfTdf gb]lvg'df p;sf] xf]Og xfd|f] cz'l4 afws x'G5 . pm olt lg/fsf/, lj/f6\, c;Ld
5 ls Tof] lg/fsf/sf] cfFvfdf xfd|f] cfsf/ u|x0fof]Uo g} x'Fb}g . h;/L cfsf/sf] cfFvfdf lg/fsf/
b]lv“b+}g To;/L g} lg/fsf/sf] cfFvfdf cfsf/ cfpFb}g lsgeg] cfsf/ olt 5'› 36gf xf] hf] Tof]
lj/f6\ lg/fsf/sf] lgoGq0fdf cfpg ;Sb}g . jf:tjdf lg/fsf/ / cfsf/sf] lardf s'g} ;DaGw aGg
;Sb}g . lg/fsf/ cfsf/;Fu ldNg ;s] Tof] klg cfsf/jfnf x'G5 . ;a} ;Ldfx¿ c¿;Fu aG5g\ t/
c;Ldsf] nflu s'g} csf]{ g} x'Fb}g . ha xfdL ;Ldfdf geP/ c;Ld x'G5f}+“, ta c;Ldsf] c;Ld;Fu
ldng x'G5 . To;}n] >Ls[i0f eGg'x'G5– ha;Dd xfdL k/dfTdf h:t} x'Fb}gf“}+, ta;Dd xfdL pxfFnfO{
b]Vg / k|fKt ug{ ;Sb}gf“}+ .
ha xfdL ;a}df Ps / Psdf ;a} b]Vg yfN5f“},+ To; If0f g} xfdLnfO{ k/dfTdfsf] ;fIffTsf/
x'G5 . ;fIffTsf/ dfq xf]Og xfdL k/dfTdfdf Psfsf/ x'G5f“}+ . To;If0f xfdL klg lg/fsf/ k/dfTdf
x'g] 5f}+ . k/dfTdf dfq k/dfTdf;Fu ldNg ;S5 . ldng ;bf ;dfgdf x'G5 . c;dfgsf lar ldng
x'Fb}g . h;nfO{ cfˆgf] lg/fsf/sf] af]w x'G5 pxL cfˆgf] cfsf/af6 kf/ eP/ k/dfTdf;Fu ldNg ;S5 .
lg/fsf/sf] af]w x'gf;fy of] z/L/ Pp6f j:qeGbf a9L x'Fb}g . OlG›ox¿ pkof]u ug]{ oGql;jfo s]xL
x'Fb}gg\ . xfdL k/dfTdf;Fu ta b[Zo x'G5f}+“, ha k/dfTdf xfd|f nflu b[Zo x'G5 . ha;Dd k/dfTdf
xfd|f nflu cb[Zo x'G5, ta;Dd xfdL klg p;sf nflu cb[Zo g} x'G5f“}+ . xfdL k/dfTdfdf g} afFR5f“}+,
a:5f“}+, vfG5f“}+, p7\5f“}+, hlGdG5f“}+ / p;df g} dg]{ 5f}+“ t/ klg p;n] xfdLnfO{ b]Vg kfpFb}g lsgeg]
xfd|f] kfqtf g} p;n] b]Vg ;Sg] u/L lgdf{0f ePsf] 5}g . xfd|f] kfqtfsf] 3f]if0ff ToxL If0f x'G5 ha
xfdL p;sf lglDt of]Uo x'G5f“}+ .
>Ls[i0f Hofb} s?0ffjfg\ x'g'x'G5 . pxfFsf Ps Ps zAb uxg dxŒjsf 5g\≤ To;}n] uLtf
dxfg\ ;+jfb xf] . of] ch{'gsf] l:yltnfO{ b[li6ut u/L s[i0fn] eGg'ePsf] xf] . ha ch{'g s[i0fsf s'/f
a'‰b}gg\, ta s[i0f cem tn em/]/ ch{'gnfO{ ;Demfpg'x'G5 . ch{'gsf] a'emfOn] prfO 6]Sg] lalQs}
s[i0f dfly uP/ af]Ng'x'G5 . To;}n] uLtfdf w]/} ptf/–r9fj 5g\, of] ;dtndf 5}g . ch{'g xfdL
;a}sf nflu lgldQ ePsfn] of] uLtf¿kL cd[tsf] kfg ug]{ ;f}efUo xfdLn] klg kfPsf 5f}“ .
;j{e"tl:yt+ of] df+ ehTo]sTjdfl:ytM .
;j{yf jt{dfgf]˜lk ; of]uL dlo jt{t] ..#!..
h'g of]uL Ps} efjdf l:yt eP/ ;Dk"0f{ k|f0fLx¿df cfTd¿kn] a;]sf] k/dfTdf:j¿k d
;lRrbfgGb3g af;'b]jnfO{ eHb5 Tof] ;b}j …dÚdf g} lj/fhdfg x'G5 ..
>Ls[i0f eGg'x'G5– ;a} k|f0fLx¿df k/dfTdfnfO{ eHg] JolQm …dÚdf k|fKt x'G5 . PsfGtdf
k|e'df ;dlk{t uLt ufpg', k|e'sf] :d/0f ug{' jf dlGb/df d"lt{;dIf efjk"0f{ lgj]bg ug{' g} ehg
xf] . pxfF csf]{ uDeL/ / Jofks cfofdsf af/]df klg eGg'x'G5 . ;d:t k|f0fLdf …dÚ ;lRrbfgGb
k/dfTdfnfO{ eHg] / hlt j:t'x¿ 5g\ tL ;a}df k/dfTdfsf] ¿ksf] :d/0f ug]{ JolQm …dÚ df g}
lj/fhdfg x'G5 . af6fdf /x]sf] 9'Ëf xf];\ jf cfsfzsf afbn / ;"o{ g} lsg gxf]pmg\, aRrfsf]
sf]dn ¿k of ldq jf zq' g} lsg gxf]pmg\≤ e]l6Psf hlt ;a} k|f0fL / kbfy{df k|e'sf] ¿k b]Vg] /

nf]suLtf– 254
cWofo–^
:d/0f ug]{ JolQmx¿ ;lRrbfgGb k/dfTdfsf] ¿knfO{ eHb5g\ / …dÚ df k|fKt x'G5g\ . af6fdf e]l6g]
j[If, hgfj/, gbL jf h] k|s6 ¿k b]lvG5 To;df Tof] lg/fsf/sf] :d/0f ug{' g} ehg xf] . s;}nfO{
b]Vbf Tof] JolQmdf k/dfTdf g} b]Vg' Pjd\ ;d:t k|f0fLdf klg k|e'sf] ¿k b]Vg' / eHg' k/dfTdfsf]
:d/0f ug'{ xf] .
PsfGtdf ehg ;lhnf] x'G5 lsgeg] ToxfF xfdL PSn} x'G5f}+“ . d"lt{sf cufl8 klg eHg
;lhnf] x'G5 . k|foM ToxfF klg ulx/fOdf xfdL PSn} x'G5f“}+ t/ hLjgsf] c6'6 k|jfxdf hxfF s}of}+
JolQmx¿;Fu e]63f6 x''G5 ToxfF zq'nfO{ klg k/dfTdfsf] ¿kdf b]Vg' eg]sf] k|e' ehg ug{' xf] .
hLjgdf hxfF ;ª\3if{, tgfj, czflGt / zq'tf x'G5 ToxfF klxnf] :d/0f k|e'sf] ug{ ;Sg' k|e' ehg
xf] . klxn] c¿ksf] klxrfg u/L kl5 ¿knfO{ lrGg ;Sg' Pjd\ o:tf] c¿knfO{ k|ltkn b]Vg] ;fwgf
g} k|e' eHg' xf] . hLjGt ;fwgf 3/ jf dlGb/leq xf]Og d'Qm cGt/–cfsfz leq x'G5 .
Pp6f dxfgfl:ts hf] k/dfTdf 5}g eGYof] pm Ps lbg ef/t dxf/fi6«sf] ;Gt PsgfysxfF
k'Uof] . Psgfy zÍ/sf] lkF8Ldf v'§f /fv]/ ;'lt/xg' ePsf] lyof] . pxfFnfO{ p7fpg] k|of; gu/L To;
gfl:tsn] ;Gt p7\g] k|tLIff u/]/ s'l//Xof] . Psgfy laxfg !) ah] p7\g'eof] . clg gfl:tsn]
eGof]– ;fw';Gt t a|fXdd'x"t{df p7\5g\ t/ tkfO{ s:tf] ;fw' xf] hf] !) ah] p7\g'x'G5 < Psgfyn]
hjfkm lbFb} eGg'eof]– ha ;fw';Gt p7\5g\, ta a|fXdd'x"t{ x'G5 . To;}n] of] a|fXdd'x"t{ g} xf] . d
cfˆgf] tkm{af6 ;'lTbgF, ha pm ;'T5 ta of] z/L/ ;'T5, ha pm p7\5 ta z/L/ p7\5 . d}n] t oxL
hfg]sf] 5' ls ha a|Xdsf] lg›f v'N5 ta a|fXdd'x"t{ x'G5 . d cfˆgf] tkm{af6 ;'Tbf klg ;'lTbgF,
p7\bf klg p7\lbgF, pm g} ;'T5 / pm g} p7\5 . oxL xf] a|fXdd'x"t{ lsgeg] a|Xd pl7/x]sf] 5 . To;
gfl:tsn] eGof]– d t a|Xd 5 ls 5}g eg]/ ;f]Wg cfPsf] lyPF t/ tkfO“{ t cfkm}+“nfO{ a|Xd eGb}
x'g'x'G5 . Psgfyn] eGg'eof]– d dfq xf]Og ltdL klg a|Xd xf} . ltdL / ddf olt cGt/ 5 ls
ltdLnfO{ cfkm" a|Xd ePsf] yfxf 5}g t/ dnfO{ yfxf 5 .
gfl:tsn] PsgfynfO{ zÍ/sf] lkF9Ldf v'§f k;f/]/ ;'Tg'sf] sf/0f ;f]Wbf pxfFn] hjfkm
lbg'eof]– d}n] ;a}lt/ v'§f /fv]/ x]/]+, ;a}lt/ zÍ/ /xg' ePsf] yfxf kfPF . ;j{q zÍ/ /xg'ePsfn]
s'g} g s'g} lbzfdf t v'§f k;fg}{ k5{ . To;f] ePsfn] d}n] ;f]Rg} 5f]8]+ . pxfFn] eGg'eof]– ltdL
6f9faf6 cfPsf 5f} . To;}n] d ef]hg agfpF5', vfP/ dfq hfpm . pxfFn] ufpFdf uP/ ux'Fsf] lk7f]
NofP/ /f]6L agfpg'eof] . ha /f]6L agfP/ /fVg'eof], ta s's'/n] Pp6f /f]6L lnP/ efUof] . Psgfy
klg l3psf] efF8f] lnP/ s's'/sf] kl5 bf}8g'eof] . Tof] b[Zo b]v]/ To; gfl:tsnfO{ s] nfUof] eg] oL
b'i6 ;fw' s's'/n] nu]sf] /f]6L vf]:g bu'b}{ 5g\ . pm klg ;fw'sf] kl5 kl5 bf}l8of] . ptf ;fw'n] Ps
dfOn bf}l8Pkl5 s's'/nfO{ ;dft] / /f]6L vf];]/ l3p bNg yfn] . l3p gbnL /fdnfO{ /f]6L vfg dg
nfUb}g . ltdL klg cfOGbf l3p gbnL /f]6L lnP/ gefu cGoyf d /fd|f] dfGg] 5}g eGg'eof] /
s's'/nfO{ k'gM l3p bn]sf] /f]6L v'jfpg'eof] . oxL g} k|e'nfO{ lg/Gt/ eHg' xf] . ;a}df k|e' b]Vg] oxL
ehg pgdf rln/x]sf] 5 . olb ;a}lt/ k|e' 5 eg] zÍ/sf] lkF9Ldf dfq xf]Og ;a}lt/ k|e' g} x'G5 .
olb ;a}df k|e' 5 eg] s's'/df klg pxL 5≤ To;}n] l3pljgf /f]6L s;/L vfg lbg] . oL b'j}
k|e'ehgdf nLg ePsf lrQsf ¿k x'g\ . xfdL h] b]V5f“},+ To;df k|e'sf] xf]Og ;+;f/sf] :d/0f u5f}{+ .
;+;f/df h] hlt 5'›, cz'e / lgDg:t/sf s'/fx¿ 5g\ ltgsf] g} xfdL ;tt :d/0f ul//xG5f“+} .
>Ls[i0f eGg'x'G5– k|e'sf] ehg sl7g tk:of xf] . hxfF h] j:t' b]lvG5, tL ;a}df k|e' k|s6
ePsf] 7fGg' / k|e'sf cltl/Qm c¿ sf]xL klg 5}gg\ eGg] :d/0fefj ljsl;t ug{' g} k|e'ehg xf] .
aflx/L b[Zodf ha;Dd csf]{ JolQm jf j:t' b]lvG5, ta;Dd p;df k/dfTdf vf]Hg] k|of; hf/L

nf]suLtf– 255
cWofo–^
/fVg'k5{ . x/]s JolQm / j:t'df lg/Gt/ k|e'sf] ¿k vf]lh/x]df PsIf0f o:tf] cfpg] 5 ha sf]xL
klg b]lvg] 5}gg\, k/dfTdf dfq b]lvGf]5g\ . o:tf] cj:yfdf ca ehgsf] s'g} h?/t kb}{g Tof] k|e'sf]
c6'6 ehg x'G5 . dg'iodf ;f]rsf cg]sf}+“ vft x'G5g\ Kofh jf aGbfsf] h:t} Pp6f kq lgsfn]kl5
k'gM csf]{ kq b]lvG5 . xfd|f ljrf/ jf b[li6sf]0fsf klg cg]sf“}+ vft 5g\ h;nfO{ Ps Ps u/]/
cg]sf}+ kq pwfb}{ hfg'k5{ . Ps Ps u/]/ kq pwfb}{ hfFbf ha leq z"Go cj:yf dfq afFsL /xG5,
ta eujt\ r}tGo jf eujfg\sf] cg'ej x'G5 . xfdLn] ¿kdf c¿knfO{ vf]Hg'k5{ . xfdLnfO{ b'v
si6 lbg], ufnL ug]{ JolQmdf klg k/dfTdf df}h'b 5 . xfdLnfO{ k|]d ug]{nfO{ k/dfTdf b]v]h:t} ;j{q
k/dfTdf df}h'b 5 eGg] 7fGg'k5{ .
k/dfTdf oyfy{df cl:tTj xf] hf] ;bf df}h'b 5 . pm ;j{q ePsfn] hxfF vf]h] klg kfOG5 .
t/ xfdLn] vf]h]gf}+ eg] sxLF kfOFb}g . k/dfTdf xfdLaf6 w]/} ;Defjgf k|s6 ePsf] x]g{ rfxG5 .
To;}n] pm tTsfn k|s6 x'Fb}g . k/dfTdf kfpg' tk:of xf] h;sf] d"No r'sfpg tof/ /xg'k5{ .
xfdLk|lt p;sf] cf:yf xfdLeGbf w]/} 5 . To;}n] t xfdLn] xhf/f}+ e"n u/] klg p;n] dfkm u5{ .
xhf/f}+ hGd lnP/ Joy{ u'dfpF5f}+ t}klg hGd lbG5 . k|e' gvf]hLsg kfOGg . vf]h ubf{ ;'?df vf]h]sf]
s'/fsf] pN6f] s'/f kfOG5 . klxn] z/L/ clg dg kfOG5 . olb o;nfO{ kf/ ug]{ ;fdYo{ 5}g eg]
aflx/af6 g} kmls{g'k5{ / cGt/sIfdf lj/fhdfg k|e';Fusf] ldngaf6 jl~rt x'g'k5{ . vf]h ug]{
;fx; / w}o{ 5 eg] dgnfO{ kf/ u/]/ p;nfO{ hfGg ;lsG5 / k|e';Fu ldng x'g ;S5 .
k|e'nfO{ ;d:t k|f0fLdf eHg'sf] cy{ hlt;'s} k|lts"n / ljk/Lt cj:yf eP klg / cfˆgf
cufl8 /fIf; g} plePsf] eP klg ToxfF k|e' df}h'b 5 eg]/ :d/0f ug{' xf] . o; cy{df h;n] k|e'sf]
ehg ub{5 p;nfO{ c¿ s'g} ehgsf] cfjZostf g} kb}{g . o;k|sf/ O{Zj/ lrGtg ug]{ dflg;n]
s'g} dlGb/df uP/ k|e' vf]Hg cfjZos 5}g . o:tf] JolQmsf nflu k"/f k[YjL g} dlGb/ x'G5 . p;sf
nflu ;a} ¿k k|ltdf x'G5 / ;a} cfsf/df lg/fsf/sf] lgjf; x'G5 eg]/ >Ls[i0f eGg'x'G5 . hf] ;a}
k|f0fLx¿df …dÚ jf;'b]jnfO{ b]Vb5 / eHb5 To; of]uLn] k/dl;l4 k|fKt ub{5 .
cfTdf}kDo]g ;j{q ;d+ kZolt of]˜h{'g .
;'v+ jf olb jf b'Mv+ ; of]uL k/df] dtM ..#@..
x] ch{'g Û hf] cfˆgf] cfTdf;Fu t'ngf u/]/ a|Xdf08sf ;d:t k|f0fLx¿ Pjd\ ltgLx¿sf ;'v–
b'vdf ;fb[Zo cyf{t\ ;dfgtf b]Vb5 Tof] g} dxfg\ of]uL xf] ..
;'v–b'v, cg's"n–k|lts"n ;a} l:ylt–kl/l:yltdf hf] ;d alg/xG5, Tof] ;dtfsf] af]w g}
>]i7of]u xf] / ToxL g} dxfg\ of]uL xf] . cfˆgf] ;fb[Zo ;a}df ;d b]Vg' cToGt sl7g s'/f xf] .
cfkm"h:t} c¿sf af/]df ;f]Rg' jf ug{' ;fb[Zotf xf] . c¿sf af/]df s'g} lg0f{o ubf{ ;fb[Zo efjsf
;fy ubf{ /fd|f] x'G5 t/ xfdL l7s pN6f] u5f}{+ . c¿n] g/fd|f sfd u/]df xfdL p;nfO{ g/fd|f] JolQm
eG5f“}+ t/ cfkm"n] g/fd|f] sfd ubf{ eg] To;nfO{ afWotf eG5f}+“ / ;fb[Zotf -a/fa/L_ sf] efjgf
TofU5f“}+ . csf{n] rf]/L ubf{ Tof] rf]/ xf] eG5f“}+ t/ xfdL cfkm"n] rf]/L ubf{ Tof] cfk4d{ xf] eG5f“}+ . xfdL
slxNo} ;fb[Zotf ;f]Rb}gf}+“ . xfdLn] qmf]w ubf{ Tof] c¿sf] ;'wf/sf nflu / c¿n] qmf]w u/]df p;nfO{
lx+;|s eG5f“}+ . c¿sf af/]df xfdL :jod\nfO{ ;f]r]h:tf] slxNo} ;f]Rb}gf}+“ . :jod\df h] >]i7 5
To;nfO{ xfdL cfˆgf] :jefj dfG5f}+“ t/ c¿df h] lgs[i6 5 Tof] p;sf] :jefj 7fG5f“}+ . c¿sf]
g/fd|f] jf s'enf] ;f]Rg' eGbf klxn] cfˆgf] s'enf] jf g/fd|f]sf af/]df ;f]Rg' ;fb[Zotf xf] .
o;f] ug{ ;s]df deGbf g/fd|f] pm s;/L x'g ;S5 eGg] efj ljsl;t x'G5 . ha cfˆgf]
>]i7tfsf af/]df ;f]R5f“},+ ta c¿sf] >]i7tfsf af/]df klg ;f]rf“}+ . clg dfq yfxf x'G5 ls d]/f]

nf]suLtf– 256
cWofo–^
>]i7tf t p;sf] >]i7tfsf t'ngfdf s]xL klg xf]Og t/ xfdL c¿sf] lgs[i6tf / cfˆgf] >]i7tfsf]
af/]df dfq ;f]R5f}+“ . t;y{ xfdLaf6 ;dtf geP/ lg/Gt/ cGofo x'G5 . s[i0fsf] ;dtf uxg 5 hf]
:jod\sf] ;fb[Zotfsf] ;dtf xf] . cfkm"nfO{ c¿ ;dfg ;Demg' g} ;fb[Zotf xf] t/ of] Hofb} hl6n
s'/f xf] . o;df cxª\sf/n] Hofb} afwf u5{ . ;dfhjfbL g]tfx¿ ;a}nfO{ ;dfg ug{ rfxG5g\ t/
cGTodf c¿ ;a} t ;dfg x'G5g\, pgLx¿ cfkm" ;a}eGbf dfly x'G5g\ . To:t} tyfslyt ;fw'x¿
cfk"mnfO{ pRr, dxfg\ / c¿nfO{ lgDg:t/sf] 7fGb5g\ . o:tf JolQmx¿ sf]xL klg c¿ cfk"m ;dfg
ePsf] b]Vg rfxFb}gg\ .
>Ls[i0f eGg'x'G5– ha c¿sf af/]df ;f]R5f}, ta :jod\sf] ;fb[Zon] ;f]r . ha JolQm
:jod\sf] ;fb[Zon] ;f]Rg yfN5, ta pm c¿sf] lg0f{o lng 5f]8\5 lsgeg] p;n] …dÚ lg0f{o ug]{ sf]
x'F eGg] ;f]Rg yfN5 . d klg ToxL plePsf] 5' hxfF c¿ plePsf 5g\ . xfd|f tyfslyt ;fw', ;Gt
/ g]tfx¿ hf] cfkm"nfO{ eujfg\ / c¿nfO{ gf/sLo ¿kdf b]V5g\ pgLx¿nfO{ s[i0fsf] of] Znf]saf6
JoQm x'g] ljrf/af/] hfgsf/L 5}g . l7s ;Gt t Tof] xf] hf] ;a} ;d 5g\ eGg] hfGb5 lsgeg] hf]
leq 5 Tof] clnslt klg tn–dfly x'Fb}g . ;a}leq a;]sf] Pp6} 5, To;}n] pm c;dfgtfsf] ljifo
x'g ;Sb}g . a'4n] cfˆgf] k"j{hGdsf] syf eGg'ePsf] 5 . cl3Nnf] hGddf ha a'4n] 1fg k|fKt
ug{'ePsf] lyPg To; ;dodf pxfF Ps a'4k'?if -1fgL_ sf] cf>ddf bz{g ug{ hfg'eof] . pxfFn]
em's]/ a'4k'?ifsf] r/0fdf 9f]Ug'eof] . cgk]lIft ¿kdf a'4 k'?ifn] klg a'4sf] r/0f 5'g'eof] . a'4n]
1fgLnfO{ x8a8fpFb} p7fpg'eof] / eGg'eof]– tkfO+{n] of] s] ug{'ePsf] xf], dnfO{ kfk nfUg] 5 . ta
1fgL k'?ifn] xfF:b} eGg'eof]– h] ltdL leq a;]sf] 5 To;nfO{ d /fd|/L hfGb5' lsgeg] ToxL dleq
klg lj/fhdfg 5 . ltdLnfO{ yfxf 5}g . of] s'/f kl5 s'g} hGddf yfxf kfpg] 5f} . Toltv]/ ltdLn]
d}n] ltd|f] r/0f :kz{ u/]sf] /x:o hfGg] 5f} .
>Ls[i0f eGg'x'G5– ;fb[Zotf ;j{>]i7 of]usf] l:ylt xf] . of] ;dtf -;fb[Zotf_ …ltdLÚ / d
larsf] xf] . dnfO{ ltdL;Fu ;dfg ¿kdf Nofpg' dxfg\ of]u xf] lsgeg] …dÚ sf] ;f/f r]i6f g}
ltdLnfO{ s;/L tn u¿F eGg] x'G5 . To;}n] xfdL lgGbfdf Hofb} /; lnG5f}+“ . xfdL hlxn] klg
csf{sf af/]df gsf/fTds s'/f ;f]R5f}+“ . c¿sf] /fd|f] s'/f ;'g]/ xfdLnfO{ a]r}gL dfq x'G5 / csf{nfO{
g/fd|f] b]Vg xfdL cg]sf}F ts{ lbG5f“}+ . s;}n] xfdLnfO{ csf{sf af/]df g/fd|f] s'/f ;'gfPdf xfdL
tTsfn dnfO{ t klxn]b]lv g} yfxf lyof] eG5f“}+ . c¿sf] lgGbf ubf{ xfdL k|df0f dfUb}gf“}+ / ha s;}n]
k|z+;f u5{, ta k|df0f dfU5f“}+ . lgGbf ubf{ dg v';L x'G5 lsgeg] cfk"m dfly xf]OG5 . k|z+;f ug{df
Hofb} kL8f x'G5 lsgeg] cfk"m tn xf]OG5 . ;a};Fu ;fb[Zo jf ;dfg ;lDemg' dxfof]u xf] . g/fd|f]–
/fd|f], kfk–k'0o Pjd\ csf]{ / …dÚ df s'g} cGt/ gb]Vg' g} ;fb[Zotf xf] . o:tf] k|tLlt ePdf xfdLleq
qmflGt 36\g] 5 .
csf{sf af/]df ;f]Rg'cl3 ToxL s'/f cfˆgf af/]df ;f]Rg'k5{ / cfˆgf] dgsf] wf]sfdf gk/L
;xL cfTd–cfnf]rgf ug{'k5{ . o; ;"qnfO{ dxfjL/n] clx+;f eGg'ePsf] 5 . of] :jod\sf] ;fb[Zo
;a}n] dfGg'nfO{ pxfFn] clx+;f eGg'ePsf] xf] . pxfF eGg'x'G5– h:tf] xfdLnfO{ nfU5 To:t} ;a}nfO{
nfU5 . To;}n] ltdL h:tf] Jojxf/ cfkm";Fu u5f}{ To:t} Jojxf/ c¿;Fu u/ . lh;;sf ;f/f
egfOx¿sf ;f/ lgsflnof] eg] Pp6} k/d jfSo 5 . ltdL c¿;Fu Tof] gu/ hf] ltdL cfˆgf;fy
gxf];\ egL 7fG5f“} . of] dxfjfSo xf] . a'4 eGg'x'GYof]– h;nfO{ ;fb[Zo of]usf] ;fwgf ug{' 5, p;n]
klxn] tLg dlxgf :d;fg3f6df uP/ jf; a:g'k5{ . ha s'g} d'bf{ NofOG5, ta Ps lbg d klg
oxL NofOg] 5' eGg] ;f]Rg'k5{ . ha nf; hnfOG5, ta dnfO{ klg o;/L g} hnfpg] 5g\ eGg]

nf]suLtf– 257
cWofo–^
7Dofpg'k5{ . pxfF eGg'x'G5– d[To'af6 ;fb[Zo ;'? u/≤ afFsL lhGbuLdf of] ;xof]uL x'G5 . d[To'
jf:tjdf ;xL sDo'lg:6 Joj:yf xf] h;n] ;a}nfO{ ;dfg ul/lbP/ s]jn v/fgL dfq afFsL /fV5 .
of] ;fb[Zon] of]usf] pRrtd l:yltdf k'¥ofpF5 .
af6fdf zjofqf b]lvof] eg] hfGg' ls cfk"m g} d/]+, ta ;xL ;fb[Zo kmlnt x'G5 . ;fb[Zosf]
af]w x'Fbf;fy s¿0ff k}bf x'G5 . jf;gfo'Qm tyf s?0ffjfg\ b'O{ k|sf/sf JolQmx¿ x'G5g\ . jf;gfn]
cfj]u / s?0ffn] ;+j]bgf k}bf u5{ . ha;Dd s'g} JolQm cfkm"nfO{ c¿eGbf leGg 7fGb5 ta;Dd
jf;gfdf afFR5 / ha cfk"m klg c¿ ;dfg x'F eg]/ hfGb5, ta s?0ffdf k|j]z u5{ . cxª\sf/nfO{
s]G› agfpg] JolQm jf;gfdf / ;fb[ZonfO{ s]G› agfpg] JolQm s?0ffdf afFRb5 . ;fb[Zon] c¿
hlt g} sdhf]/ cfk"m klg 5' eGg] efjsf] k'li6 u5{ . ;fb[Zo g} cxª\sf/sf] d[To' / s?0ffsf] hGd
xf] .
ch{'g pjfr
of]˜o+ of]u:Tjof k|f]QmM ;fDo]g dw';"bg .
Pt:ofx+ g kZofld r~rnTjflT:ylt+ l:y/fd\ ..##..
ch{'gn] eg]– x] dw';"bg Û xh'/n] j0f{g ug{'ePsf] ;defjsf] of]u–ljlw d]/f] r~rn Pjd\
cl:y/ dg ePsf sf/0f o;sf] l:y/tf jf l:ylt …dÚ b]lVbgF ..
r~rn+ lx dgM s[i0f k|dfly anjb\b[9d\ .
t:ofx+ lgu|x+ dGo] jfof]l/j ;'b'is/d\ ..#$..
x] s[i0f Û of] dg cToGt r~rn, pR5[În, anjfg\, b'/fu|xL -x7L_ 5 . o;nfO{ lgoGq0fdf
/fVg' jfo'nfO{ jzdf /fVg'eGbf klg cToGt sl7g 5 ..
of]usf cfwf/lznfx¿sf ;DaGwdf >Ls[i0fn] atfpg' ePkl5 ch{'gn] ToxL ;f]w] h'g xfdL
;a} ;f]Wg rfxG5f}+“ . ch{'g s[i0fnfO{ laGtL ub{5g\– xh'/sf] s'/f l7s g} xf]nf . k/dfgGb klg k|fKt
x'G5 xf]nf . Tof] cfofddf ofqf u¿F h:tf] klg nfU5 t/ dg Hofb} r~rn 5 . dg l:y/ /fVg] s'/f
a'‰g sl7g eO/x]sf] 5 . o;sf] r~rnkg b]v]/ If0fe/ klg dg l:y/ x'g ;S5 eGg] e/f];f klg
x'Fb}g . of] dg r~rn dfq xf]Og Hofb} zlQmzfnL, x7L :jefjsf] 5 . x] dw';"bg Û jfo'nfO{ jzdf
/fVg sl7g ePh:t} dg l:y/ jf jzdf /fVg sl7g 5 . jfo' / dg PsIf0f l:y/ x'Fb}g . jfo'
cb[Zo ePsf]n] s]jn o;sf] sDkgsf] cg'ej dfq x'G5 . jfo' olb l:y/ x'g] xf] eg] o;sf] s'g}
cg'ej x'Fb}g . jfo' bf}8]/ :kz{ ubf{ dfq o;sf] :kz{sf] cg'ej x'G5 . dgsf] cg'ej x'Fb}g t/ o;sf]
kl/jt{gsf] dfq cg'ej x'G5 . dgsf] r~rntf dfq k|tLltdf cfpF5 . h:tf] jfo'sf] k|tLlt :kz{sf]
cg'ejdf cfpF5 To:t} dgsf] k|tLltdf r~rntf cfpF5 . o:tf] cb[Zo hf] jzeGbf aflx/ / ;bf
bf}l8g] dg 5 o:tf] dgsf af/]df ch{'gn] xfdL ;a}sf] ;+zo >Ls[i0f;Fu p7fPsf 5g\ . pgL
s[i0f;Fu eG5g\– xh'/ ;bfsf nflu dg l:y/ ug{ eGg'x'G5 t/ of] t ;Dej g} nfUb}g . dg t
PsIf0f klg l:y/ ug{ ;Dej 5}g . dgsf] l:y/ x'g] :jefj g} b]lVbgF . dg t r~rn g} x'G5
lsgeg] r~rntf g} dg xf] . ch'{g eG5g\– xh'/sf] s'/fdf cfsif{0f klg 5 t/ dgsf] r~rntfnfO{
b]v]/ dg l:y/ ug{ c;Dej h:tf] nfU5 . of] ch{'gsf] dfq xf]Og ;du| dfgj hfltsf] dgsf]
cj:yf xf] .
xfdLn] slxNo} dg l:y/ ePsf] ghfGgfn] xfdLnfO{ dg l:y/ ug{' c;Dej nfU5 t/ of] xfd|f]
wf/0ff gsf/fTds xf] . s]jn r~rntfsf] cg'ejsf cfwf/df l:y/tf x'g ;Sb}g eGg] ;f]r
gsf/fTds ;f]r xf] . hf] xfd|f] cg'ej 5}g To;sf af/]df c;Dej eGg' plrt x'Fb}g . b[li6ljxLgnfO{

nf]suLtf– 258
cWofo–^
k|sfzsf] ;DefJotf / >j0fzlQmljxLgnfO{ jf0fL ;'Gg] ;DefJotf ;f]Wbf b'j}sf] pQ/ c;Dej g}
cfpF5 . pgLx¿sf s'/fnfO{ unt eGg ;lsFb}g lsgeg] pgLx¿ cfˆgf] cg'ej eGb} 5g\ . To:t}
ha xfdL dgsf ;DaGwdf eG5f“},+ Tof] klg xfdL cfˆgf] cg'ejaf6 eG5f“}+ lsgeg] Tof] klg
b[li6ljxLgsf] cg'ej h:t} xf] . xfdLn] dgsf] cg'ejsf] l;jfo s]xL hfg]sf g} 5}gf“}+ . ch{'gn] dg
r~rn 5 eGg' t plrt g} 5 t/ o;nfO{ jzdf ug{' / l:y/ ug{' csNkgLo / c;Dej 5 eGg]
s'/f pko'Qm dfGg ;lsGg lsgeg] c;Dej eGg] wf/0ff al;;s]kl5 ;Dej agfpg k|of; ug]{
wf/0ff g} ;dfKt x'g ;S5 . olb c;Dej dfGof}+ eg] k|oTg ul/Fb}g / k|oTg ul/Pg eg] ;Dej klg
x'Fb}g . xfd|f] dfGotf cem b[9 x'G5 / olb c;DejnfO{ klg ;Dej dfg]/ k|of; ug]{ xf] eg] c;Dej
klg ;Dej x'g ;S5 . w]/} c;Dejx¿ ;Dej ePsf 5g\ . xfdL ctLtaf6 lgisif{ lnG5f“}+ t/ ctLt
eljiosf] lgwf{/s x'g ;Sb}g .
ch{'g eG5g\– PsIf0fsf nflu klg dg /f]lsG5 eGg] sNkgf ug{ ;lsGg . To;}n] of] ;Dej
nfUb}g t/ ch{'g o;nfO{ c1fgtfjz elg/x]sf 5g\ . h] xfdL hfGb}gf“}+ To;sf af/]df lgisif{k"0f{
egfO pko'Qm x'Fb}g . s'g} JolQmn] d]/f] cfo' *) jif{sf] eof] t/ cfh;Dd O{Zj/sf] bz{g kfOgF≤
To;}n] O{Zj/sf] bz{g c;Dej 5 eGg' pko'Qm x'Fb}g . O{Zj/ 5 ls 5}g dnfO{ yfxf 5}g t/ d}n]
clxn];Dd p;sf] bz{g kfPsf] 5}g“ eGg' pko'Qm x'G5 . d}n] b]v]sf] 5}g“, To;}n] O{Zj/ 5}g eGg]
h:tf] ts{ cfˆg} ;LdfeGbf aflx/sf] x'G5 . ch{'gsf] egfO jf:tljs eP klg of] q'l6k"0f{ 5 . csf]{
s'/f ch{'g eG5g\– dg jfo' h:t} 5 . o;df s] s'/f a'‰g' h?/L 5 eg] jfo' kbfy{ xf] t/ dg kbfy{
xf]Og . jfo'nfO{ klqmg jf lgoGq0f ug{ ;lsG5 / lj1fgn] jfo' ;dft]/ 7G8f agfO{ kfgL agfpg
;kmn eO;s]sf] 5 . cem 7G8f u/]df 7f]; j/km aGg ;S5 . lj1fg eG5– k|To]s kbfy{sf tLg
cj:yf x'G5g\≤ a/km, kfgL / afkm . k|To]s kbfy{ Ps cj:yfaf6 bf];|f] cj:yfdf k|j]z ug{ ;S5 .
jfo' klg Ps ljz]if cj:yfdf hn h:t} x'g ;S5 / csf]{ ljz]if kl/l:yltdf 9'Ëf h:t} hDg ;S5 .
cfh jfo'sf] pbfx/0f pko'Qm x'Fb}g lsgeg] cfh jfo'nfO{ d'flLdf ;dfTg ;lsG5 . To;}n] ch{'gn]
kbfy{sf] t'ngf dg;Fu ubf{ q'l6 ePsf] kfOG5 .
dg t s]jn ljrf/ xf] . xfd|f] z/L/ kbfy{ Pjd\ k~re"tsf] ;d"x xf] . cfTdf kbfy{ geO{
r}tGo xf] . dg r]tgf / kbfy{ oL b'O{sf] ldngaf6 pTkGg ePsf] ;xpTkfbg xf] . j:t'tM cfTdf /
z/L/sf] cl:tTj 5 t/ dgsf] cl:tTj x'Fb}g . dg kbfy{ Pjd\ cfTdf klg xf]Og lsgeg] b'O{
kbfy{sf lar of] 3l6t x'g ;Sb}g≤ To;}n] of] kbfy{ klg xf]Og . z/L/nfO{ dfWod gagfO{ b'O{
cfTdfaf6 klg of] 3l6t x'g ;Sb}g To;}n] of] cfTdf klg xf]Og t/ z/L/ / cfTdf df}h'b ePdf d}qL
sfod x'g ;S5 . To;}n] dg kbfy{ xf]Og ;DaGw xf] . ;DaGwnfO{ kbfy{;Fu t'ngf ubf{ q'l6 x'g
;S5 . kbfy{nfO{ slxNo} tf]8\g ;lsGg . Pp6f 9'ËfnfO{ ;o 6'qmf ubf{ klg kbfy{ tf]l8Fb}g, dfq 9'Ëf
tf]l8G5 . 9'Ëf kmf]8]/ z"Godf ljnLg ug{ ;lsGg t/ ;DaGw gi6 ug{ ;lsG5 .
jfo' kbfy{ xf] / dg ;DaGw xf] . dg z/L/ / cfTdflarsf] ;]t' xf] . cfTdfn] z/L/;Fu
;DaGw :yflkt ug{ dgsf] ;[hgf u5{ . olb d d]/f] sf/nfO{ k|]d u5{' eg] klg sf/n] dnfO{ k|]d ug{
;Sb}g . To;}n] ;DaGw z/L/af6 cfTdflt/ x'g ;Sb}g . of] ;DaGw r]tgfsf] tkm{af6sf] ;DaGw xf] /
of] PstkmL{ ;DaGw xf] h'g Pstkm{af6 6'6\g klg ;S5 . ;DaGw /fVg] jf g/fVg] of] r]tgfsf] lg0f{o
xf] / r]tgfn] rfx]df of] ;DaGw tf]8\g klg ;S5 . ch{'g ha dgnfO{ jfo';Fu t'ngf u5{g\, ta s]xL
e"n x'G5 . pkdf lbFbf k|foM e'n g} x'G5 lsgeg] lj1fg dgnfO{ dfGg /fhL 5}g . j}1flgs
k|of]uzfnfdf dgnfO{ ;dft]/ /fVg ;lsGg . z/L/ sf6\bf df;', x8\8L, af];f], kfgL, kmnfd, tfdf

nf]suLtf– 259
cWofo–^
cflb tŒj ;a} kfOG5 t/ dg kfOFb}g . j}1flgsx¿n] vf]h u/]/ kfPsf] z/L/ dfq xf] . pgLx¿n]
dgnfO{ e]6fPsf 5}gg\ / pgLx¿sf vf]hdf k|]d klg 5}g . t/ lj1fgn] ge]6]sf] k|]d xfd|f] cg'ejdf
5 . xfdL ;a}sf] cg'ejdf k|]d 5 t/ Tof] lj1fgsf] k|of]uzfnfn] l;4 ug{ ;Sb}g . ;DaGw j:t'
gePsf]n] of] aGg klg ;S5 / ljgfz klg x'g ;S5 . ;DaGw z"Goaf6 l;lh{G5 / z"Godf g} ljnLg
x'G5 . j:t'sf] l;h{gf / ljgfz x'Fb}g, ¿kfGt/0f dfq x'G5 . hf] clxn] z/L/ 5 Tof] ef]ln v/fgL
aGg ;S5 / hf] cfh v/fgL 5 Tof] z/L/ aG5 . oL ;a} ¿kfGt/0f x'g ;S5g\ t/ d"n kbfy{ slxNo}
ljgfz x'Fb}g . kbfy{ hlt 5 Tolt g} /xG5 t/ ;DaGw b}lgs gofF aGg / 36\g klg ;S5 . To;}n]
dgsf] t'ngf jfo';Fu ug{' o'lQm;Ët x'Fb}g .
dgnfO{ l:y/ ug{ ;lsGg eGg] ch{'gsf] egfOdf klg ;Totf 5}g . h'g j:t' r~rn x'G5
Tof] l:y/ klg x'G5 . of] uxg ljifo xf] . h'g lrh l:y/ 5}gg\ tL r~rn klg x'Fb}gg\ . bf}l8g] JolQm
pleg ;S5 t/ hf] pleg ;Sb}g Tof] bf}l8g klg ;Sb}g . xfdL hGd hGdfGt/b]lv dgnfO{ r~rn
agfO/x]sf 5f}+“ . To;}n] o;nfO{ l:y/ agfpg sl7g 5 . ;fy} dgn] g} l:y/ ug{ sl7g x'g] s'/f
elg/x]sf] 5 . ch{'g h'g k|Zg ;f]lw/x]sf 5g\ Tof] pgsf] dgn] ;f]lw/x]sf] k|Zg xf] . pgsf] dgn] s]
elg/x]sf] 5 eg] dg l:y/ ug{ sl7g / c;Dej 5 . dg eGb} 5 d ;bf r~rn 5' / bf}l8/x]sf] 5'
lsgeg] r~rntf d]/f] :jefj xf] . To;}n] d l:y/ / zfGt x'g ;lSbgF . o; ;+;f/df k|To]s zlQm
cfˆgf] ljk/Lt zlQm;Fu hf]l8Psf] x'G5 . hf] hlGdG5 Tof] d5{ . afFRg';Fu dg{' klg hf]l8Psf] x'G5 .
cl:tTj w|'jLo x'gfn] hf]l8Psf] 5 . ;+;f/af6 k|sfz ;dfKt ePdf cGwsf/ klg tTsfn ;dfKt
x'G5 . k|sfz / cGwsf/ ;+o'Qm cl:tTj x'g\ . ;+;f/af6 udL{ ;dfKt ePdf hf8f] klg ;dfKt x'G5 .
lr;f] udL{sf] g} Ps ¿k xf], hf] udL{;Fu g} ;dfKt x'G5 . ;a} k'?if ;dfKt eP eg] gf/Lx¿ klg
:jtM ;dfKt x'G5g\ lsgeg] k'?if / :qL ;+o'Qm cl:tTj x'g\ hf] Ps;fy x'g ;S5g\ . ;+;f/af6
zq'tf ;dfKt ePdf ldqtf klg tTsfn ;dfKt x'G5 . of] cl:tTjsf] lgod xf] . olb o'4 ;dfKt
ePdf zflGt klg ;dfKt x'G5 . cl:tTj ljk/Lt;Fu afFlwPsf] x'G5 / of] w|'jLo 5 .
To;}n] dg r~rn 5 / of] l:y/ x'g ;Sb}g eGg] ch{'gsf] egfO unt 5 . dg r~rn 5
To;}n] of] l:y/ x'g ;S5 . olb ch{'gnfO{ dgsf] :jefj r~rn 5 t/ cEof; ul/of] eg] of] /f]lsg
klg ;S5 eGg] af]w eOlbPsf] eP pgsf] egfO l7s x'GYof] . ch{'gn] o:tf] k|Zg u/]sf eP xfdLnfO{
dgsf af/]df a'‰g sl7g x'GYof] . ch{'gdf klg xfdL h:t} af]w 5}g / h'g ts{ jf ljlwaf6 xfdL
rN5f“}+ ToxL ljlwaf6 pgL klg rln/x]sf 5g\ . s'g} JolQm;Fu k|]d x'g' emu8fsf] gftf :yflkt ug{'
xf] t/ xfd|f] ts{n] of] dfGb}g . k|s[ltsf] lgodfg';f/ h;;Fu hlt k|]d 5 To;;Fu Tolt g} snxsf]
;Defjgf x'G5 . snxaf6 aRg' 5 eg] k|]daf6 aRg'k5{ . zq'tfaf6 aRg rfxg]n] ldqtfaf6 klg
aRg'k5{ . hf] hlt cfˆgf] x'G5 p;af6 Tolt g} k/fO{kg k|fKt x'G5 . of] hLjgsf] uxg lgod xf] hf]
;fwf/0ftof xfdLnfO{ hfgsf/L x'Fb}g≤ To;}n] xfdL lhGbuLe/ uNtL ul//xG5f}+“ . xfdL hlt hLjgsf
leqL txdf hfG5f}+ Tolt g} lj/f]wL tŒj kfpF5f}+“ . /fu–lj/fu / cfsif{0f–ljsif{0f Ps;fy x'G5g\ .
>Ls[i0f ;}4flGts xf]Og ;To af]Nb} x'g'x'G5 eGg] s'/f ch{'gn] a'‰g ;s]sf 5}gg\ . olb s[i0fn]
l;4fGtsf] s'/f ug{' ePsf] eP ch{'gn] ts{sf s'/f u/]/ s[i0fnfO{ g} x/fpg] lyP lsgeg] ;a}
l;4fGt dgsf ;Gtlt x'g\ . dgn] g} l;4fGt hGdfpF5 / rnfpF5 . s[i0fn] ;Tosf] s'/f ug{'ePsf] xf] .
ch{'gn] p7fPsf ljifox¿ dflg;sf dgsf sl7gfOx¿ x'g\ / s[i0fnfO{ l;4fGtsf] s'g} rf;f] 5}g .
uLtfdf >Ls[i0fn] l;4fGtsf af/]df w]/} pNn]v ug{'ePsf] 5 . ;+;f/df hlt l;4fGt 5g\
sl/a sl/a ;a}sf af/]df uLtfdf s[i0fn] ;Í]t ug{'ePsf] 5 . To;}n] t ;a} l;4fGtjfbL

nf]suLtf– 260
cWofo–^
kl08tx¿nfO{ uLtf Hofb} pkof]uL ePsf] 5 lsgeg] ;a}n] cf–cfˆgf] l;4fGtsf s'/f uLtfaf6
lgsfNg ;S5g\ . o;} sf/0fn] xf]nf Û uLtfdf olt w]/} 6Lsfx¿ n]lvPsf 5g\ h'g Ps csf{sf
lj/f]wL 5g\ . clwsf+z 6Lsfx¿df s]jn cfˆgf] efiffdf ;+:s[tsf] cg'jfb dfq ul/Psf] 5 / tL
6Lsfx¿df s[i0fnfO{ a'‰g] ;fdYo{ cToGt cNk 5 . s]xL 6Lsfsf/x¿n] cfˆgf] l;4fGtnfO{ uLtfdf
yf]kg]{ k|of; klg u/]sf 5g\ . >Ls[i0fsf] uLtf l;4fGt xf]Og ;Tosf] pb\3f]if0f xf] t/ pxfF Tof]
;To;Dd k'Ugsf nflu s'g} klg l;4fGt cjnDag eg] ug{ ;Sg'x'G5 . To;}n] t pxfF elQm, 1fg,
Wofg, sd{ cflbsf] ;f/f s'/f ug{'x'G5 . oL ;a} l;4fGt, l;4fGt h:t} lj/f]wL 5g\ / ;To h:t}
clj/f]wL 5g\ . ;Todf s'g} lj/f]w x'g ;Sb}g . To;}n] uLtfdf ePsf] cgfrf/ k[YjLdf cGo s'g}
k':ts;Fu ePsf] 5}g lsgeg] Ps l;4fGtnfO{ dfGg]jfnf ha cfˆgf] l;4fGtsf] JofVof u5{, ta pm
;a} l;4fGtsf] ub{g l5gfn]/ uLtfdf yf]kl/lbG5 / cfˆgf] l;4fGtnfO{ dfq arfpF5 .
uLtf l;4fGtjfbL zf:q xf]Og, uLtf ;Tosf] p¢f]if0ff xf] . of] hLjgsf] zf:q xf] . hLjg
hlt lj/f]wL 5 uLtf klg To:t} 5 . hlt lgod w|'jLo 5 Tolt g} uLtfsf jrg klg :jlj/f]wL 5g\ .
ch{'g k|Zg u/]/ cfˆgf] cj:yf atfO/x]sf 5g\ / o; k|Zgn] pgsf] l:yltnfO{ :ki6 kf/]sf] 5 .
ch{'gnfO{ dgeGbf dfly s'g} klg s'/fsf] cg'ej 5}g . ts{ / a'l4 pgL;Fu uxg 5 . efjsf]
;+;f/df pgsf] s'g} k|j]z 5}g . pgL lgodsf] s'/f t u5{g\ t/ csf6\o jf w|'j;To lgodaf/]
pgnfO{ s'g} af]w 5}g .
>Leujfg'jfr
c;+zo+ dxfafxf] dgf] b'lg{u|x+ rnd\ .
cEof;]g t' sf}Gt]o j}/fUo]0f r u[Xot] ..#%..
eujfg\n] eGg'eof]– x] dxfafx' Û of] dg cToGt r~rn 5 / o;nfO{ jzdf /fVg jf bdg ug{
lgM;Gb]x sl7g 5 . t/ klg x] sf}Gt]o Û o;nfO{ cEof; / j}/fUoåf/f jzdf Nofpg ;lsG5 ..
>Ls[i0fn] ch{'gsf] dgf]bzfnfO{ a'em]/ eGg'eof]– dg Hofb} d'l:snn] jzdf x'G5 . pxfFn] of]
dflg;sf] dgnfO{ b[li6ut u/]/ eGg'ePsf] xf] . xfdL h:tf 5f}+“, To;nfO{ b[li6ut ug]{ xf] eg] t dg
jzdf x'g klg ;Sb}g xf]nf Û t/ >Ls[i0f eGg'x'G5– x] ch{'g Û cEof; / j}/fUon] dg jzdf x'G5 .
hxfF h:tf] cj:yfdf dflg; 5, To;nfO{ To:t} /xg lbof] eg] dg jzdf x'g ;Sb}g . xfdL t dg
g} xf}+ To;}n] xfdLnfO{ dgsf] kf/ s]xLF klg 5}g h:tf] nfU5 / dgsf] kf/ ePsf] xfd|f] s'g} cg'ej
klg 5}g . dgnfO{ jzdf ug]{ s'g} pkfo klg xfd|f] xftdf 5}g t/ cEof; / j}/fUoaf6 dg jzdf
x'G5 . cEof; / j}/fUo uLtfsf k|f0f x'g\ . cEof; / j}/fUoaf6 dflg; h:tf] 5 Tof]eGbf leGg x'g
;S5 . Pp6f aRrfnfO{ hlGdg] lalQs} hËndf 5fl8lbg] xf] eg] p;n] dfgj efiff af]Nb}g . dg'io
ToxL x'G5 h'g cfofddf p;nfO{ cEof; u/fOG5 . hËndf /Xof] eg] pm hËnL x'G5 . h'g
kl/l:yltdf afFR5 tbg';f/ g} x'G5 . dg'io cgGt ;Defjgfsf] e08f/ xf] . To;}n] xfdL h] eof}+ Tof]
s]jn xfd|f] Ps ;Defjgf dfq xf] . ;+;f/df cflbjf;Lx¿sf] o:tf] sljnf 5 hxfF JolQmx¿ qmf]w
ug{ hfGb}gg\ lsgeg] qmf]w klg cEof;n] dfq cfpF5 . 3/df cfdfafa' ;a} qmf]w ul//x]sf 5g\ eg]
aRrfn] ToxL l;S5 .
cEof;sf] d"n cy{ xfdL h:tf 5f}+“, Tof]eGbf cGo x'g ;S5f}+“ eGg] xf] . cEof;sf] cy{ o:tf]
ljlw xf] h;n] cGoyf ug{ d2t u5{ . ch{'g eG5g\ dg Hofb} r~rn 5 / >Ls[i0f eGg'x'G5
cEof;n] g} dg r~rn x'gaf6 /f]Sg ;lsG5 . ;a} afXo / cfGtl/s l:yltdf kl/jt{g cfpg' /
xfdLleq hd]/ a;]sf] ;+:sf/nfO{ tf]8]/ gofF lbzf lbg' cEof; xf] . cEof;sf] cy{ h:tf] 5 Tof]eGbf

nf]suLtf– 261
cWofo–^
cGoyf ug]{ ljlw xf] . xfdL h:tf 5f“},+ Tof] klg s'g} ljlwsf sf/0fn] 5f}“,+ cfˆgf sf/0fn] xf]Og .
g]kfnL efiffsf] cEof; u/fPsfn] xfdL g]kfnL af]N5f“}+ . xfdL h] 5f}+“, Tof] cEof;sf] kmn xf] . clxn]
h] 5f}F Tof] ;dfhn] u/fPsf] cEof;sf] sf/0fn] ePsf] xf] . ;dfh la/fdLx¿sf] ;d"x xf] / le8
dflg;sf] Go"gtd cj:yf xf] . cEof;sf] cy{ Tof] lbzfdf JolQmut r]i6f xf] hxfF xfdL gofF / leGg
x'g ;S5f}+“ . of] dgsf] wf/f r~rn 5 lsgeg] ;f/f Joj:yfn] o;nfO{ r~rn u/fO/x]sf] 5 . xfdL
klg s]6fs]6Lb]lv ;a} ldn]/ dgnfO{ bf}8fO/x]sf 5f}+“ . afa'n] k|yd xf]pm eg]/ bf}8fpF5, cfdf
l5d]sLsf] aRrf;Fu t'ngf u/]/ bf}8fpFl5g\ . kTgLn] wg;DklQ / ;d[l4sf nflu bf}8fpFl5g\ .
;Gtfgsf] ck]Iffsf nflu csf]{ bf}8 ;''? x'G5 . To;}n] w]/} bf}8]/ ;ª\3if{df dgn] /f]lsg] :yfg g}
kfpFb}g / bf}l8 g} /xG5 . ch{'gn] p7fPsf] k|Zg xfdL ;a}sf] dgsf] cj:yf xf] .
>Ls[i0f eGg'x'G5– of] dgsf] 9Ë s]jn Pp6f ;+:sfl/t Joj:yf xf] . cEof;n] o;nfO{ tf]8]/
gofF Joj:yf lbg ;lsG5 . j}/fUo ePg eg] dflg;x¿ o;sf ljlwx¿sf] pkof]u g} ub}{gg\ . To;}n]
s[i0fn] j}/fUo eGg'ePsf] xf] lsgeg] /fu bf}8fpg] Joj:yf xf] / /fusf sf/0fn] g} JolQm bf}l8G5 .
/fu s]xL kfpg] ljrf/ / s'g} nIosf] ck]Iff xf] . To;}n] /fu r~rn x'g] cfwf/ xf] / j}/fUo
lj>fdsf] cfwf/ xf] . xfd|f] k"/f ;dfh /fun] el/Psf] 5 . r~rntf l;Sg] snfsf] cfwf/ /fu xf]
To:t} l:y/tf l;Sg] snfsf] cfwf/ j}/fUo xf] . j}/fUo geP;Dd sf]xL sxLF /f]lsg ;Sb}g . ha;Dd
sxLF k'Ug] /fu x'G5, ta;Dd dg l:y/ x'g ;Sb}g . o;df dgsf] s'g} bf]if 5}g . dg t s]jn
cf1fkfng dfq ub{5 . >Ls[i0f cEof;kl5 j}/fUo eGg'x'G5 . j}/fUosf] efjgf ePdf o:tf ljlwx¿
5g\, h;af6 JolQm dgnfO{ lj>fddf k'¥ofpg ;S5 . /fu ;+;f/ ofqfsf] dfu{ xf] eg] j}/fUo
;+;f/lt/ 9f8 kmsf{pFb} :jod\sf] 3/ lkmtL{sf] dfu{ xf] . h;nfO{ j}/fUo kmlnt ePsf] 5}g, pm
cEof;df hfFb}g . j}/fUosf] af]w ePkl5 xfdL dfu{, k4ltsf] vf]h u5f}{+ tfls xfdL :jod\sf 3/
kmls{P/ Tof] cfgGbnfO{ hfGg ;sf“} .
;+;f/k|ltsf] ljt[i0ff g} j}/fUo xf] . hxfF–hxfF cfsif{0f x'G5 ToxfF–ToxfF ljsif{0f klg x'G5 .
xfdL ;a}nfO{ ljsif{0f x'G5 / k|To]s lbg xfdL j}/fUo k|fKt u5f}{+ t/ j}/fUosf] af]w ePkl5 xfdL
cEof;lt/ hfFb}gf“}+ . To;a]nf k'/fgf] /fu t ;dfKt x'G5 t/ xfdL gofF /fusf] vf]hLdf lgl:sG5f}+“ .
k|To]s /fusf] k5fl8 kZrfQfk uxg ¿kdf pTkGg x'G5 t/ xfdL lj/fult/ guP/ gofF /fusf]
vf]hdf ofqf ;''? u5f}{+ . Pp6f ;'vsf] vf]hL Joy{ x'G5 lsgeg] tTsfn dgn] gofF ;'vsf] vf]h u/]/
lg/Gt/sf] ofqf hf/L /fV5 . of] ;'v t Joy{ eof] t/ ;a} ;'v Joy{ x'G5 eGg] h?/L 5}g egL dgn]
cfZjf;g lbG5 . cgGt sfn;Dd klg o:t} x'G5, ;'v kfOFb}g t/ ;'vsf] vf]h eg] hf/L /xG5 .
o:tf] ePdf j}/fUo slxNo} klg hlGdFb}g . Pp6f /fusf] cGTokl5 k'gM csf]{ /fusf] sfdgf ug]{ xf]
eg] /fusf] wf/f hf/L /xG5 . Pp6f 6'6\5 / csf]{ lgld{t x'G5 . bf];|f] 6'6\5 / t];|f] lgld{t x'G5 .
o:tf] cgGt;Dd rNg ;S5 . hf] Pp6f /fuaf6 5'6]kl5 ;d:t /fux¿sf] Joy{tf hfGb5, Pp6f
;'v 5'6\bf ;d:t ;'v 5'6]sf] b]Vg ;dy{ x'G5 / h;n] ;'vnfO{ klg ljiffb eg]/ hfGb5 p;nfO{
j}/fUo k|fKt x'G5 . h;n] dgsf] /x:o ;'vsf] wf]vf xf] eGg] hfGb5 p;n] h;nfO{ ;'v dfg]sf] lyof]
Tof] t b'v /x]5 eGg] klg hfGb5 . of] ulx/f] ;To hfGg ;Sg] JolQm /fuaf6 d'Qm eP/ j}/fUosf]
ofqfdf cl3 a9\5 .
j}/fUosf] cy{ s'g} s'/fn] klg cfslif{t gug{' xf] . rfx]sf] s'/f gkfpFbf klg hLjg Joy{ 5
eGg] ;f]r gx'g' j}/fUo xf] . j}/fUosf] cy{ j:t'x¿;Fusf] d'lQm / :jod\sf] tkm{sf] ofqf xf] . lrQn]
ls t cfkm"af6 kbfy{lt/ of kbfy{af6 cfkm"lt/ ofqf ug{ ;S5 . cfkm"af6 kbfy{lt/ hfg] wf/fsf]

nf]suLtf– 262
cWofo–^
gfd /fu xf] / kbfy{af6 cfkm"lt/ kmls{g] wf/fsf] gfd j}/fUo xf] . j}/fUosf ;;fgf cg'ejx¿ xfdL
;a}nfO{ cfpF5g\ t/ tL l:y/ x'g kfpFb}gg\ . j}/fUosf] s'g} cEof; gePsfn] tL l:y/ x'Fb}gg\ .
To;}n] >Ls[i0f j}/fUo / cEof;sf] s'/f ug{'x'G5 . o; hut\df aflx/ sxLF klg ;'v / zflGt 5}g,
o;sf] ck]Iff ug{' Joy{ xf] eGg] k|tLlt x'g;Sof] eg] j}/fUo k|fKt x'G5 . hLjgn] xfdLnfO{ /fu /
lj/fu b'j} lbG5 t/ xfdLnfO{ /fusf] cEof; ePsfn] /fu lbuf] x'G5, j}/fUosf] cEof; gePsfn] of]
lbuf] x'Fb}g .
>Ls[i0fn] cEof;kl5 j}/fUo eGg'ePsf] 5 lsgeg] j}/fUo t k|To]s lbg cfpF5 t/ cEof;
gePsf sf/0f l6Sb}g . h;/L xfdL sfdjf;gfsf] lrGtg u5f}{+ To;/L g} lgisfdsf] klg lrGtg
ug{'kg]{ x'G5 . h'g s'/fdf /; lnPsf lyof}+ ToxL s'/fdf lj/; k}bf ug{'k5{ . h'g s'/fdf /; lnOPsf]
5 To;sf] oyfy{tfnfO{ vf]Hof}+ eg] lj/;tf k}bf x'G5 . j}/fUosf] If0fnfO{ l:y/ ug{sf nflu of]
If0fsf] pkof]u ug{'kg]{ x'G5 . lhGbuLdf hlt If0f /fusf] x'G5 Tolt g} If0f j}/fUosf] klg x'G5 cyf{t\
o;sf] cg'kft a/fa/ x'G5 . h;/L xfdLn] /fusf] If0fsf] pkof]u u/]sf lyof}+ To;/L g} j}/fUosf]
If0fsf] klg pkof]u ug{'kg]{ x'G5 . xfdL lj/lQmsf] If0fnfO{ l5§} kG5fpg] jf To;af6 oyfzSo l56f]
pDsg] k|of; u5f}{+ t/ /fusf] If0fdf cf/fd;Fu /lx/xg rfxG5f}+“ . olb ctLtsf] :d/0f b'vb /Xof]
eg] eljiosf] ;kgf IfL0f x'G5 lsgeg] eljio ctLtsf] of]hgf xf] . eljiosf] of]hgf g} ctLtsf]
c;kmntfnfO{ km]l/ ;XdfNg] k|of; xf] . j}/fUosf] If0fnfO{ l6sfO/fVg h;/L ;'vsf] vf]hdf nfUbf
b'v cfOk/]sf] 5 To;sf] dfq lg/Gt/ cEof; ug{'kg]{ x'G5 . sfdjf;gfsf] cEof; rln/xFbf ljutsf]
cg'ejaf6 36]sf] kZrfQfksf] :d/0f l:y/ eof] eg] sfdjf;gfaf6 j}/fUo k|fKt ug{ ;lsG5 t/
o;sf nflu Tof] kZrfQfksf] cEof; eg] rflxG5 .
hfu?stfsf] cEof; ug}{ k5{ lsgeg] hfu?stfsf] cEof; Joy{ x'g ;Sb}g . olb s;}nfO{
hfu elgG5 eg] To;sf] cy{ s]xL u/ eGg' xf] . cEof;sf] tfTko{ JolQm h:tf] 5 To;} ¿kdf
k/dfTdfdf k|j]z ug{ ;Sb}g eGg] xf] . To;}n] cfkm"nfO{ kl/jt{g u/L of]Uo agfpgsf nflu klg
cEof; cfjZos x'G5 . cEof;af6 ¿kfGtl/t eP/ k/dfTdfdf k|j]z kfpg of]Uo x'g'k5{ .
¿kfGt/0fsf xhf/f}+“ ljlwx¿ x'g ;S5g\ . ;+;f/sf ;a} wd{n] ¿kfGt/0fsf cnu–cnu ljlwx¿
atfPsf 5g\ . oL cnu–cnu ljlwx¿sf sf/0f j}dg:o k}bf ePsf] 5 lsgeg] k|To]s ljlwsf cf–
cfˆg} ;t{ 5g\ h;nfO{ p:f} u/L k"0f{ ¿kdf dfGg'kg]{ x'G5 . olt w]/} af6fx¿ 5g\ eGg] xfdLnfO{
nfUof] eg] Pp6} af6fdf glxF8]/ b'O{ sbd Pp6f af6f] / b'O{ sbd csf]{ af6fdf xfdL lxF8\g] 5f}F /
hLjge/ af6f] kl/jt{g ul//xg] 5f}F . kmn:j¿k xfdL slxNo} lbJowfddf k'Ug ;Sb}gf}+“ .
To;}n] k|To]s wd{n] cfˆgf] af6f] dfq ;xL xf] eG5 lsgeg] olb ;a} af6f] l7s xf] elgof]
eg] bf]wf/df k/L JolQmx¿ emg\ e8\sG5g\ . To;}n] k|To]s wd{n] cfu|xk"j{s cfˆgf] ljlw dfq l7s
xf] eG5 / of] cfu|x xfdLdfly s?0ffsf sf/0f ul/Psf] xf] . hf] of] ljlwsf] pkof]u u/]/ lbJowfddf
k'U5 p;n] c¿ ljlwsf] pkof]uaf6 klg ToxLF k'luG5 eGg] hfGb5 . ljlwsf] pkof]u clgjfo{ 5
lsgeg] xfdLn] clxn];Dd h] u/]sf 5f}+“ To;nfO{ sf6\g h?/L 5 . hf] xfdL lgld{t u5f}{+ To;nfO{
x6fpg klg h?/L 5 . xfdLn] /fusf k|ltdfx¿ lgdf{0f u/]sf 5f“},+ ltgnfO{ sf6\g xfdLn] j}/fUosf]
t/jf/ p7fpg} k5{ . >Ls[i0f eGg'x'G5– /funfO{ cEof;n] tf]8\g'k5{ .

nf]suLtf– 263
cWofo–^
c;+otfTdgf of]uf] b'ik|fk Olt d] dltM .
jZofTdgf t' ottf zSof]˜jfKt'd'kfotM ..#^..
>Ls[i0f eGg'x'G5– h;sf] dg pR5[În 5 p;sf nflu cfTd\;fIffTsf/ cyf{t\ of]u k|fKt ug{
cToGt sl7g 5 t/ lgolGqt dg / c6'6 k|oTg ug]{n] ;kmntf k|fKt ug{ ;S5 eGg] d]/f] dt xf] ..
dg cfˆgf] jzdf gug]{ k'?if of]udf pknAw x'g sl7g x'G5 t/ c;Dej eg] x'Fb}g . dg
jzdf ug]{x¿sf nflu eg] of]usf] pknlAw ;/n / ;xh x'G5 . >Ls[i0f oxL ;To xf] geg]/ o:tf]
d]/f] dt 5 eGg'x'G5 . dgnfO{ jzdf gug]{ JolQmsf nflu of]usf] pknlAw c;Dej x'G5 eg]/
s[i0fn] gegL clt sl7g 5 dfq eGg'ePsf] 5 . o;sf] cy{ s'g} l:yltdf dg jzdf gu/Lsg klg
s'g} JolQmnfO{ of]usf] pknlAw ;Dej x'g ;S5 . o:tf JolQm cToGt cNk;ª\Vofdf x'G5g\ cyf{t\
s/f]8f}Fdf s'g} JolQm dgnfO{ jzdf g/fvLsg klg of]udf k|fKt x'G5g\ . >Ls[i0f klg o:t} cToGt
b'n{edWo] Ps x'g'x'G5 . s[i0fn] o:tf] geGg' ePsf] eP ch{'g h;n] pxfFnfO{ slxNo} cf;g ljlwsf]
k|of]u u/]sf], k|e':d/0f, of]u;fwgf / tk:of u/]sf] b]v]sf 5}gg\, s]jn dw'/ afF;'/Ljfbs,
uf]lkgLx¿;Fu g[To ug]{ / /f;nLnf /Rg] /rlotfsf ¿kdf dfq lrg]sf 5g\ pgsf dgdf k|Zg p7\g
;SYof] . t/ s[i0fn] c;Dejsf] 7fpF sl7g zAbsf] k|of]uåf/f ch{'gsf] dgdf of] k|Zg p7\g] df}sf g}
lbg'ePg . To:t} tGq;fwgf Pp6f o:tf] ljlw xf], h;df dgnfO{ jzdf /fVg kb}{g . tGqsf] k|of]u
ha cToGt yf]/} JolQmx¿ ub{y], To;avt of] cToGt k|efjsf/L lyof] . of] hf] c;Dej 5}g eg]/
s[i0fn] clnslt vfnL 7fpF 5f8\g'ePsf] 5, of] tGqsf nflu xf] .
tGqsf] s'/f pxfFn] atfpg' ePg lsgeg] tGqsf af/]df atfpg' vt/gfs l;4 x'g ;S5 .
xfdL ;a} cfkm"nfO{ ckjfb dfGb5f}+“ / dgnfO{ jzdf gu/L of]u kmlnt x'g] dfu{df hfg ;S5f“}+ eGg]
7fGb5f}F . To;}n] tGqsf] Jofks k}mnfj6;Fu} sl7gfO klg pTkGg eof] . tGqsf] k~rdsf/ k|l;4 5
h;n] oL kfFr …dÚsf] k|of]u u5{ pxL of]udf k|fKt x'G5 . tGqdf dlb/fsf] Tofu xf]Og ;]jg ug{'k5{ .
d}y'gsf] Tofu ug{'kb}{g / df;'sf] ef]hg ug{'k5{ . hf] o;nfO{ ef]Ug ;S5 pxL of]udf pknAw x'G5 .
of] dfu{ cToGt cNkju{sf nflu pko'Qm 5 . of] cNkju{ cToGt sl7g dfu{af6 u'lh|G5 . x]bf{
;fdfGo nfU5 /S;L lkpg kfOg], df;'–d}y'gdf s'g} k|ltaGw gePsf] t/ tGqsf] ;fwgf cToGt
sl7g 5 . tGqn] eG5 /S;L lkpg' t/ a]xf]; gx'g', oxL ;fwgf xf] . a]xf]; ePdf ;fwgf c;kmn
x'G5 . /S;L lkP/ xf]; sfod /fVg' clt sl7g ;fwgf xf] lsgeg] xfdL t /S;L glkP/ klg xf];
sfod /fVb}gf“}+ . tGqsf] cfˆgf] ljlw 5 h;df jiff}{+sf] ;fwgfkl5 dfq xf]; sfod x'G5 . tGq
;fwgfsf] k|of]usf qmddf olb /S;Ln] sfd u/]g eg] ;k{af6 cfˆgf] lha|f]df 6f]sfpg'kYof{] .
;fwgfsf] clGtd k|of;df ;k{sf] 6f]sfOaf6 eP klg xf]; sfod x'g'kYof{] . tGq Hofb} ;fx;Lsf]
dfu{ xf] hf] cToGt sl7g 5 . pgLx¿ eG5g\– olb lxnf]df sdn km'Ng ;S5 eg] xfdL /S;Ldf klg
xf]; sfod ug{ ;S5f“}+ .
tGqn] eG5– xfdL a|Xdro{sf] ;fwgf ub}{gf“}+ . xfdL d}y'g -;xjf;_ sf] k|of]u u5f}{+ / o;df
k|j]z u/]/ jLo{ :vlnt x'g lbFb}gf}+“ . of] cToGt sl7g dfu{nfO{ tGqn] k|of]u u/]sf] 5 . t/ of] dfu{
u'Kt lyof] hf] ;d"xdf ul/+b}gYof] . ha /S;L lkP/ gfnLdf n8\g] JolQmx¿n] tGqsf] k|of]u ;/n
7fg]/ ug{ yfn], ta pgLx¿sf] emg\ ktg eof] . d}y'gdf g} k/dfTdfsf] pknlAw x'G5 eg]/ ;/n /
;xh dfu{ 7fGb} ha sfd'sx¿ o; dfu{df nfu], ta pgLx¿ emg\ lgDgl:yltdf efl;P . of] tGq
;fwgfsf] h'g ju{ 5, Tof] cToGt sl7g JolQmx¿sf] ju{ xf] hxfF d}y'g eP/ :vng x'g' x'Fb}g .
jf:tjdf d}y'gdf cl3 a9\g] g} :vngsf nflu xf] . tGq o;nfO{ cltqmd0f u5{ lsgeg] s'g} JolQm

nf]suLtf– 264
cWofo–^
sfdqmL8fsf qmddf :vng/lxt cj:yfdf pknAw x'g ;s] Tof] eGbf 7'nf] a|Xdro{ s]xL x'g ;Sb}g .
of] cToGt b'?x / sl7g dfu{af/] >Ls[i0fn] s]jn ;ª\s]t u/]/ 5f]l8lbg'eof] . tGq eG5 dg¿kL
/ydf nufd gs;L o;nfO{ hxfF bf}l8G5 ToxLF bf}l8g b]pm . vfN8fv'N8L ePsf] v/fa af6faf6
;d]t /y u'lh|Fbf klg sDkg/lxt /ydf a:g ;s]df c;nL dflnskg ToxL xf] . o:tf] dflnskg
sfod ug{;Sg] cToGt cNk;ª\Vos JolQmx¿ dfq x'G5g\ . tGqsf] af6f]df dgnfO{ jzdf gu/Lsg
of]udf pknAw x'g ;Dej 5 .
To;}n] s[i0fn] o;nfO{ c;Dej eGg'ePg s]jn sl7g dfq eGg'eof] lsgeg] o:tf JolQm
ckjfbsf ¿kdf dfq x'G5g\ . >Ls[i0f ch{'gnfO{ h'g lgodsf] s'/f atfpFb} x'g'x'G5 To;nfO{ ÅboËd
ubf{ ch{'gsf] cj:yf / l:ylt To:tf] dfu{df hfg ;Sg] b]lvFb}g . To;}n] >Ls[i0f of] dfu{ b'ik|fKo /
sl7g 5 eGg'x'G5 . dgnfO{ jzdf ug{ ;Sg] JolQmsf nflu of] dfu{ ;/n klg x'g ;S5 . bf];|f] s'/f
>Ls[i0fn] h;n] dgnfO{ jzdf /fVg ;S5 To;sf nflu of] dfu{ ;/n 5 eGg'ePsf] 5 . dgnfO{
sfa'df /fVg ;Sg] JolQm ;xhtfsf ;fy of]udf pknAw x'g ;S5g\ .
a'4 hËnsf] af6f] x'Fb} Pp6f ufpFdf hfg nfUg'ePsf] lyof] . cË'nLdfn gfdsf] s'Voft 8fFs'
h;n] ((( hgfsf] xTof u/L pgLx¿sf xftsf cf“}+nf sf6]/ To;sf] dfnf nufPsf] lyof] / pm Tof]
;ª\Vof Ps xhf/ k'¥ofpg] bfpdf lyof] . pm ToxL hËndf /x]sf] x'Fbf Tof] af6f] ghfg ufpFsf
dflg;x¿n] pxfFnfO{ cfu|x u/] . o:tf] rrf{ ;'g]kl5 a'4n] ToxL af6f] g} hfg] lgwf] ug{'eof] .
pxfFnfO{ b]v]kl5 cË'nLdfn xltof/df ;fFw nufpg yfNof] t/ a'4sf] zfGt / lgZrn :jefj b]v]/
bof nfu]sfn] cfˆgf] kl/ro lbFb} p;n] a'4nfO{ 6f9}af6 efUg cfu|x u¥of] . t/ a'4 emg\ cl3
a9\g'eof] . p;n] k'gM a'4nfO{ /f]lsgsf nflu cfb]z lbof] t/ a'4n] t cfkm" hfu[t ePb]lv g}
/f]lsPsf] / s]jn cfˆgf] z/L/ dfq rNg] atfpFb} pgnfO{ g} /f]lsg eGg'eof] . cË'nLdfnn] d
/f]lsPsf]nfO{ c8 eGg] t/ cfkm" lxFl8/xbf klg rn]sf] 5}g eGg] o:tf] dflg; kSsf kfun x'g;S5
egL 7fGof] . a'4n] d t /f]lsPs} 5' t/ ltd|f] dg r~rn x'gfn] ltdL bf]wf/df 5f} To;}n] ltdL
zfGt eP/ c8 eGg'eof] . cË'nLdfn xltof/ lnP/ pxfFnfO{ dfg{ tlD;of] . To;}a]nf a'4n] Pp6f
dfu k"/f u/]/ dfq cfkm"nfO{ dfg{ cfu|x ug{'eof] . a'4n] p;nfO{ ?vsf] @–$ j6f kft l6k]/ lbg
eGg'eof] . p;n] xltof/sf] k|of]u u/L xfFuf g} sf6]/ lbof] .
a'4n] cfwf dfu k"/f ul/lbPsf]df wGojfb lbFb} ca o; kftnfO{ klxnfs} ?vdf h:tfsf]
To:t} hf]8 eGg'eof] . cË'nLdfnn] a'4nfO{ eGof]– ltdL kSs} kfun /x]5f} cGoyf em/]sf] of l6k]sf]
kft klg k'gM s;/L hf]8\g ;lsG5 . a'4n] tf]8\g t ;fdfGo afnsn] klg ;S5 t/ 7'nf] dfG5] ToxL
xf] h;n] pQm kftnfO{ k'/fgf]df hf]8\g klg ;S5 . olt ug{;Sof} eg] ltdL s]xL xf} eg]/ a'em'Fnf,
cGoyf ltdL s]xL xf]Ogf} . xhf/ 3fF6L l5gfNg' ;fdfGo s'/f xf] t/ h;n] tL l5gfn]sf 6fpsf
hf]8\g ;S5 ToxL dxfg\ xf] . olt ug{ ;Sof} eg] eg] ltdLnfO{ dfGg] 5' cGoyf ltdL s]xL klg
xf]Ogf} eGg'eof] . a'4sf jf0fL ;'g]/ cË'nLdfnn] tTsfn xltof/ 5f]8]/ pxfFsf] r/0fdf lz/ /fVof] .
pxfFn] cË'nLdfnnfO{ ltdL cfhaf6 ;GGof;L eof} eGg'eof] . pxfFsf cGo leIf'x¿ O{iof{n] el/P /
xh'/n] o:tf] xTof/fnfO{ klg ;GGof;L aGg ;kmn eof} eg]/ s;/L eGg'eof] elg k|Zg u/] . a'4n]
eGg'eof]– of] cË'nLdfn Psbd yf]/} JolQmx¿dWo] Ps xf] h;n] km8\sf] dfg{ ;Sof] To;}n] pm xTof
ubf{ ub}{ klg d'Qm eof] . p;sf nflu dgnfO{ jz ug]{ s'g} ljlwsf] cfjZostf 5}g . ljlw ljgf g}
pm of]udf k|fKt eof] . cª\u'nLdfn h:t} s]xL cNk JolQmx¿ ;f]em} km8\sf] dfg]{ ;fdYo{ /fVb5g\ .

nf]suLtf– 265
cWofo–^
>Ls[i0fn] o:t} cToGt cNk JolQmx¿sf nflu b'ik|fKo eGg'ePsf] xf] . pxfF eGg'x'G5– dgnfO{
jz ug{ b'ik|fKo cyf{t\ sl7g 5 t/ qmlds cEof;åf/f o;nfO{ jz ug{ ;lsG5 . olb dgsf xhf/
3f]8fx¿ 5g\ eg] Ps Ps 3f]8fnfO{ nufd nufP/ jzdf /fVg ;lsG5 / Ps lbg ;dtfdf k|fKt
x'g ;lsG5 . ljk/Ltsf lardf ;dtfdf k'Ug sl7g x'G5 eg] cg's"nsf lar ;dtf k|fKt ug{
;lhnf] x'G5 . To;}n] >Ls[i0f eGg'x'G5– dgnfO{ cg's"n agfP/ ;dtfdf k'Ug ;/n 5 / k|lts"n
kl/l:yltdf ;dtfdf k'Ug sl7g 5 t/ c;Dej eg] 5}g . >Ls[i0f g} c;Dej kl/l:yltdf pknAw
x'g'ePsf] pbfx/0f x'g'x'G5 gq pxfF o'4df ;xefuL x'g'x'GYof] . o'4df ;xefuL x'g tof/ x'g'x'G5
lsgeg] pxfFsf] lrQ ToxfF klg p:t} x'g] 5 .
To;}n] t >Ls[i0f ch{'gnfO{ eGg'x'G5– o'4df lgl:kmqmL eP/ n8 / zq'nfO{ a]lkmqmL eP/
sf6 s]jn sf6\g]jfnf x'F eGg] efj dfq Tofu lsgeg] sf]xL s;}nfO{ sf6\g ;Sb}g . of] t s]jn
e|flGt dfq xf] . ;a} cfˆg} sf/0fn] d5{g\, ltdL lgldQ eGbf a9\tf xf]Ogf} . To;}n] t dfg]{ sf6\g]
lrGtf 5f]8, oxfF sf]xL db}{g z/L/ dfq d5{ . leqsf] cfTdtŒj ch/–cd/ 5 o;nfO{ z:qf:qn]
sf6\g ;lsGg, cfuf]n] hnfpg / kfgLn] 8'afpg klg ;Sb}g . o:tf] hfg]sf] x'gfn] s[i0f o;/L eGg
;Sg'x'G5– hfg]/ s/f]8f“}+ s/f]8df Ps JolQm dfq o'4df pleg ;S5 cGoyf tyfslyt
clx+;fjfbLx¿ ePsf] eP t o'4df plqg g} ;Sg] lyPgg\ . s[i0f ;/n ljlwaf6 hfGg pko'Qm x'g]
atfpg'x'G5 lsgeg] of] ljlwaf6 clwsf+z JolQmx¿nfO{ kf/ kfpg cg's"n / ;xh x'G5 . o;
;Gbe{df >Ls[i0f of] …d]/f] cledtÚ xf] eGg'x'G5 . pxfFn] of] ;To xf] geg]/ of] d]/f] cledt xf]
eGg'ePsf] 5 .
;To s;}n] hfg] jf ghfg]df, s;}n] dfg] jf gdfg]df / eg] jf geg]df klg ;To ToxL
x'G5 . dtsf] cy{ ;Tosf] ;DaGwdf cfˆgf] ljrf/ xf] . ljrf/df cleJolQmsf] bf]if klg x'g ;S5 /
tn dfly klg x'g ;S5 . zAb eGg]lalQs} csf{sf] xftdf hfG5 / To;sf] JofVof ;'Gg] JolQmn] dfq
u5{ . To;}n] >Ls[i0f of] d]/f] cledt xf] eGg'x'G5 . ;TonfO{ zAb lbof] eg] Tof] dt x'G5 ;To
/xFb}g . ;To t ha lgMzAb x'G5, ta dfq ;To /xG5 . ;To k|s6 u/]df Tof] dt x'G5, To;}n] ;a}
zf:q dt x'g\ . s'g} klg zf:q ;Tosf] zf:q x'g ;Sb}g . ;Tosf ;DaGwdf xhf/ dt x'g ;S5g\ .
k|To]s zf:qn] ;Tosf] bfaL u5{ t/ b'O{ ;To dfGbf snx pTkGg x'G5 . ch{'gnfO{ s[i0fn] eGg'ePsf]
of] dt xf] . >Ls[i0f h:tf JolQmn] of] d]/f] dt xf] eGg' cb\e't s'/f xf] . pxfFh:tf JolQmn] dfq
;xh} of] ;To xf] eGg ;S5g\ lsgeg] pxfF g} ;To xf] . dt xf] eGg'sf] tfTko{ ;To ch{'g :jod\n]
vf]h"g\ eg]/ o;f] elgPsf] xf] . >Ls[i0f oL egfOdfkm{t ch{'gnfO{ ;To kfpg' 5 eg] ltdLn] g}
cEof;, r]i6f / ;fwgf u/]/ To;nfO{ k|fKt ug{ ;Sg] 5f} eGg] ;"rgf lbO/xg' ePsf] 5 .
ch{'g pjfr
coltM >4of]k]tf] of]ufRrlntdfg;M .
ck|fKo of]u;+l;l4+ sf+ ult+ s[i0f uR5lt ..#&..
ch{'gn] eg]– x] >Ls[i0f Û >4fk"j{s cfTd\;fIffTsf/sf] ljlwdf nfu]sf] JolQm ha ljrlnt
dgsf sf/0f of]ul;l4 ug{af6 jl~rt x'G5 To:tf c;kmn JolQmx¿nfO{ s:tf] ult k|fKt x'G5 <
slRrGgf]eolje|i6lZ5Ggfe|ldj gZolt .
ck|lti7f] dxfafxf] ljd"9f] a|Xd0fM kly ..#*..
x] >Ls[i0f Û st} a|Xdk|flKtsf] af6f]af6 Ro't ePsf] ;fws ;f+;fl/s ef}lts ;Dkbfsf dfu{af6
;d]t Ro't x'g k'Uof] eg] l5GgleGg ePsf] afbnh:t} b'j} ;kmntfaf6 gfz x'g] t xf]Og <

nf]suLtf– 266
cWofo–^
PtGd] ;+zo+ s[i0f 5]Q'dx{:oz]iftM .
TjbGoM ;+zo:of:o 5]Qf g Xo'kkBt] ..#(..
x] >Ls[i0f Û d]/f oL cfzª\sfx¿ 5g\ . o;nfO{ h/}b]lv sf6\g jf gfz ug{ xh'/afx]s c¿
sf]xL ;dy{ 5}g . t;y{ d]/f oL ;Gb]xx¿ x6fOlbg'xf];\ lsgeg] xh'/ oL ;+zo x6fpg of]Uo x'g'x'G5 ..
>Ls[i0fsf] s'/f ;'g]/ h'g ;+zo p7\g'kg]{ lyof] ch{'gdf ToxL p7]sf] 5 . ch{'g cl3af6 g}
atfpg ;lsg] :jefjsf JolQm 5g\ . pgsf] dgdf s:tf] k|Zg p7\b} 5 eGg] s'/f eljiojf0fL ug{
;lsG5 . xfdL ;a}sf] dgdf h:tf] s'/f p7\5 ToxL pgsf] dgdf klg pl7/x]sf] 5 . ch{'gsf] dgdf
;+zo p7]sf] 5 . h;sf] lrQ of]uaf6 rnfodfg ePsf] 5, h;df k|e' kfpg] rfxgf / k|of;sf] s'g}
sdL 5}g t/ klg p;sf] dg l:y/ 5}g eg] o:tf dflg;sf] ult s] x'G5 eGg] pgL hfGg rfxG5g\ .
o; k|sf/sf] 8/ :jfefljs g} xf] . To;}n] t ch{'g hfGg rfxG5g\– dg l:y/ gx'Fbf st} oxfF
;+;f/ klg 5'6\g] / ptf k/dfTdfnfO{ gkfOg] l:ylt eof] eg] s] x'G5 . sxL+“ /fd / sfd b'j} 5'6\g]
kf] xf] ls eg]/ pgL lrlGtt 5g\ . pgdf o:tf] k|Zg p7\g' :jfefljs g} xf] . ;f+;fl/s ef]u klg
5'6\g] / k/dfTdf klg k|fKt ug{ g;lsg] eof] eg] d otfsf] g ptfsf] x'g] t xf]Og egL pgL
cfzª\sf JoQm ub{5g\ . clxn] ;+;f/df g} eP klg d;Fu kTgL, k'q, kl/jf/, ;fd|fHo 5 ef]nLn] s]
x'g] xf] lglZrt 5}g . t;y{ x] dxfafx' Û oxfF ;+;f/ klg 5'6\g] / k/dfTdf klg gkfOg] ePdf 3/sf]
g 3f6sf] x'g] l:ylt cfpg] t xf]Og egL ch{'g lrlGtt 5g\ . x] >Ls[i0f Û xh'/sf] s'/f ;'g]/ Tof]
a|Xd / cfgGb k|fKt ug]{ OR5f t hfu]sf] 5 t/ ;+;f/ 5'6]/ a|Xd klg k|fKt ePg eg] s] ug]{ eg]/
pgL hfGg rfxG5g\ . wfld{s ofqfdf lgl:sg] ofqLdf of] k|Zg p7\g' :jfefljs xf] . To;}n] ch{'g
s[i0fnfO{ eGb5g\– d]/f] ;+zo k"0f{ ¿kdf lgjf/0f ul/lbg'xf];\ . dnfO{ lglZrGt u/fO{ d]/f] cfzª\sf
x6fOlbg'xf];\ . s] d}n] of] ;+;f/¿kL lsgf/f 5f]8] klg csf]{ lsgf/f kfpF5', xh'/afx]s d]/f] cfzª\sf
x6fOlbg] c¿ sf]xL 5}g . cfzª\sf/lxt JolQmn] dfq cfzª\sf k"0f{ ¿kdf x6fpg ;S5 . cfkm"leq
k"0f{ e/f];f ePsf] / ;Gb]x gePsf] JolQm >Ls[i0fafx]s csf]{ s'g} x'g} ;Sb}g . xhf/f“}+ jif{df
s[i0fh:tf JolQm kfOG5g\ . s[i0fh:tf] ;Gb]x/lxt / k|ZgljxLg JolQmn] g} o:tf cfzª\sfsf]
;dfwfg ug{ ;S5g\ .
;f+;fl/s dg s'g} lrh kfpg] e/f];f eP dfq cGo lrh 5f]8\g ;S5 . ;xh ¿kdf geP/
To;sf] abnfdf s'g} s'/f kfpg] cfZjf;g ePdf dfq Tof] s'/f 5f]8\g ;S5 . JolQm Tofusf] ¿kdf
nufgL ug{ tof/ x'G5 . To;}n] ;f+;fl/s dgn] Tofu ug{ xf]Og df]ndf]nfO dfq ug{ hfGb5 . o:tf]
dgn] kfpg] lglZrt ePkl5 dfq 5f]8\5 . oyfy{df kfpgsf nflu g} 5f]8\g] xf] eg] Tof] 5f]8\g' g}
xf]Og . h;n] s]xL kfpg] cfzf g/fvL 5f]8\5 To;n] w]/} kfpF5 / hf] kfpg] cfzf /fv]/ Tofu u5{
Tof] Tofu g} x'Fb}g / To;n] s]xL klg kfpFb}g . h;nfO{ kfpg' 5 p;n] kfpg] s'/f g} 5f]8\g'k5{ .
ch{'g s[i0f;Fu e/f];f dfU5g\ . s[i0fn] e/f];f lbg'eof] eg] klg pgsf] dgn] ;Gb]x ug{ 5f]8\b}g .
dflg; Pp6f ;Gb]xsf] ;dfwfg kfPkl5 csf]{ ;Gb]x p7fpF5 .
>Ls[i0f ch{'gsf] cfzª\sfnfO{ lgM;t{ ug{ vf]Hb} x'g'x'G5 . Ps Ps u/]/ pxfF ch{'gsf] ;+zo
d]6fpg rfxg'x'G5 . ;Gb]xsf] s'g} cGTo x'Fb}g eGg] s'/f ch{'gn] a'em] eg] cfzª\sf x6\g ;S5
cGoyf Pp6f ;Gb]x ;dfKt x'gf;fy k'gM csf]{ ;Gb]x pAhg] 5 . ;Gb]x jf cfZjf;gsf] vf]h Joy{
xf] eGg] 1fg eP dfq ;Gb]xn] ;tfpFb}g . ch{'gsf] t[i0ff dfgjLo 5 . ;kgf b]Vg] JolQmn] cem /fd|f ]
;kgf b]v]kl5 dfq d ;kgf TofU5' eg]/ ;f]r] h:tf] ch{'g klg To;nfO{ kfpg] lglZrGttf ePdf
dfq o;nfO{ Tofu ug{ rfxG5g\ .

nf]suLtf– 267
cWofo–^
>Leujfg'jfr
kfy{ g}j]x gfd'q ljgfz:t:o ljBt] .
g lx sNof0fs[TslZrb\b'u{lt+ tft uR5lt ..$)..
eujfg\n] eGg'eof]– x] kfy{ Û sNof0fsf/L sd{df nfu]sf ;fwssf] g o; nf]sdf g k/nf]sdf
g} gfz x'G5 . eujt\ lrGtgdf nfu]sf jf cfTdf]¢f/sf nflu sd{ ug]{ dflg; b'u{ltdf k|fKt xF'b}g ..
ch{'g cfÎgf] lrGtf k|s6 u5{g–\ x] >Ls[i0f Û xh'/n] O;f/f ug{' ePtkm{ ;+od ;fWg g;s]/,
dg cl:y/ ePdf Psflt/ ;+;f/ klg 5'6\g] 5 / csf]{tk{m k/dfTdf klg k|fKt ePg eg] d b'j}
lsgf/faf6 jl~rt x'g] t xf]Og < >Ls[i0f ch{'gsf] k|Zgsf] pQ/df eGg'x'G5– z'e sd{ ug]{ JolQm
slxNo} klg b'u{ltdf kb{}g . k|e'tkm{ pGd'v ePsf] r}tGo o;nf]s / k/nf]s b'j}df gfz x'Fb}g
lsgeg] r}tGo tŒj slxNo} gi6 x'Fb}g s]jn ;+of]usf] dfq gfz x'G5 . h'g lrh s'g} s'/fsf]
hf]8af6 lgld{t x'G5, To;sf] ljgfz x'G5 t/ ljgf hf]8sf] lrh gi6 x'Fb}g . xfdL hf]8 agfpg /
tf]8\g ;S5f“}+ . tŒjsf] lgdf{0f x'Fb}g s]jn ;+of]usf] dfq lgdf{0f x'G5 . hf] aG5, Tof] gi6 x'G5 /
h;sf] k|f/De 5 To;sf] cGTo klg x'G5 . tŒjnfO{ xfdL agfpg ;Sb}gf}+“ . To;}n] lxGb"x¿n] tŒjsf]
kl/efiff gi6 ug{ / l;h{gf ug{ ;lsFb}g eGg] dfg]sf 5g\ .
hut\df b'O{ tŒj h8 / r}tGo 5g\ . ;j{q km}lnPsf] kbfy{ h8 / h;n] o; h8 kbfy{nfO{
cg'ejjf6 hfGb5 Tof] tŒj r}tGo xf] . oL b'j} tŒjsf] g ljgfz x'G5 g lgdf{0f g} x'G5 . z/L/
r]tgf / kbfy{af6 pTkGg x'g] x'Fbf of] Ps lbg hlGdG5 / lj;lh{t x'G5 . z/L/ kbfy{sf] ¿kdf /
cfTdf r}tGosf] ¿kdf df}h'b x'G5≤ d[To'df s]jn oL b'O{sf] larsf] ;DaGw dfq ;dfKt x'G5 . Tof]
;DaGw g} gfd / ¿k xf] . >Ls[i0f eGg'x'G5– r]tgfsf] ljgfz x'Fb}g lsgeg] r]tgf cljgfzL x'G5 .
s'g} JolQm a]xf]; x'Fbf p;sf] r]tgf ljgfz x'Fb}g z/L/;Fu dfq xf]; x'Fb}g t/ cfTdf k"0f{ r]tgfo'Qm
x'G5 . dflg; a]xf]; x'Fbf r]tgf / z/L/sf] ;DaGw lzlyn eP/ r]tgfsf] k|jfx dfq aGb x'G5 .
leqsf] pmhf{ z/L/;Dd cfpg] af6f] dg xf] / JolQm a]xf]; x'Fbf ljB't\sf] l:jr aGb ePh:t} dg
aGb x'G5 . larsf] ;]t' 6'6\5 t/ leqsf] r]tgf h:tfsf] To:t} /xG5 . z/L/ h8 ePsf]n] of] Tolt
g} cr]tg x'G5 h:tf] lyof] . cfTdfaf6 of] r]tgf z/L/;Dd h'g k|ltljlDat x'GYof], Tof] dfq x'Fb}g .
kfkLn] hlt w]/} kfksd{ jf g/fd|f] sd{ u/] jf ;+;f/;Fu cem ;;Qm ;DaGw agfP klg r]tgf
ljgfz x'Fb}g . r]tgf s]jn b'vb ;Gtfkn] 3]l/G5 / gs{df si6 / kL8fsf ;fy afFR5 t/ klg r]tgf
gi6 x'Fb}g .
xfdL jfn'jfsf] ;fgf] s0f klg gi6 ug{ ;Sb}gf“}+ . j}1flgsx¿n] k/df0f' pmhf{sf] vf]h u/L
rG› w/ftndf kfOnf 6]ls;s]sf 5g\ . kfFr dfOn ulx/f] k|zfGt dxf;fu/df 8'a'NsL lng ;Sg]
ePsf 5g\ / cGo w]/} cfZro{hgs sfd lj1fgjf6 ePsf 5g\ t/ jfn'jfsf] ;fgf] s0f klg
lj1fgn] agfpg ;Sb}g lsgeg] kbfy{ g t gi6 x'G5, g t l;h{gf g} x'G5 . c0f'nfO{ km'6fP/ k/df0f'
agfP h:t} dflg;sf] hLjsf]ifnfO{ klg tf]8]/ dg'ionfO{ k|of]uzfnfdf hGd lbg ;Sg] k|of]u ug{
klg j}1flgsx¿ ;kmn ePsf 5g\ . 6]:66\o'a a]aL cyf{t\ aRrfnfO{ k/:j gnLdf hGdfpg] Joj:yf
klg ul/;s]sf 5g\ t/ cfTdf k}bf ug{ c;Dej 5 . j}1flgsx¿n] k|of]uzfnfdf lgdf{0f u/]sf]
aRrfdf klg cfdfsf] ue{df k|j]z u/]h:t} To;df klg cfTdf k|j]z u5{ . cfTdf ck|s6 r]tgf
ePsf]n] k|s6 x'g] dfWod kfpg] lalQs} pm k|s6 x'G5 .
>Ls[i0fn] æg}g+ l5GblGt z:qfl0f g}g+ bxlt kfjsMÆ cyf{t\ cfTdfnfO{ xft–xltof/n] sf6\g /
clUgn] hnfpg klg ;lsGg eGg'ePsf] 5 . z/L/ lgdf{0f ePkl5 cfTdf To;df k|j]z u5{ / Tof]

nf]suLtf– 268
cWofo–^
cfTdf chGdf, cd[t¿kL / cljgfzL x'G5 . >Ls[i0f csf]{ s'/f eGg'x'G5– h;n] z'esd{ u/]sf] 5,
Tof] z'esd{ ug{' g} kof{Kt 5 . o:tf] z'esd{ ug]{ JolQmsf] slxNo} b'u{lt x'Fb}g . z'esd{ ;kmn eof]
eg] t s'/} gu/f}+, c;kmn eof] eg] klg p;sf] slxNo} b'u{lt x'g] 5}g . cz'e sd{ ug]{ qmddf
;kmn x'g ;s]g cyjf cz'e ljrf/ dfq p7\of] eg] klg pm b'u{ltdf kg]{ lglZrt 5 . s;}sf] xTof
ug{ rfXof] t/ ;s]g eg] klg pm kfksf] eflubf/ aG5 lsgeg] cGttM xfd|f] ljrf/ g} hLjgsf] kmn
aG5 . t;y{ b'u{ltaf6 aRg ;xL ljrf/ g} kof{Kt x'G5 . a'4n] wDdkbdf eGg'ePsf] 5– ltdL h] 5f},
Tof] ltd|f] ljrf/sf] kmn xf] . olb b'vL 5f} eg] cfˆgf] ljrf/nfO{ vf]h / Tof] aLh -d"n;|f]t_ kfpg]
5f} h;sf sf/0f b'v ePsf] 5 . xfdL cfˆgf] gs{sf] lgdf{0f Hofb} ldlxg]t ;fy u5f}{+ .
a'4;Fu Pp6f b'ik|j[lQdf nfu]sf /fhs'df/n] bLIff lnP h;sf] Hofb} rrf{ eof]– o:tf] v/fa
JolQmn] sqf] ;f}efUo k|fKt u¥of] eg]/ leIf'x¿ 5Ss k/] . a'4 / dxfjL/n] k"j{hGdsf ;a} s'/f
hfGg ;Sg] lj1fgsf] ljsf; ug{'ePsf] lyof] . pxfFn] To; /fhs'df/sf] k"j{hGdsf] j[QfGt
;'gfpg'eof] . k"j{hGddf 36]sf] Ps 36gfn] p;sf] ;GGof;sf] jftfj/0f lgdf{0f ePsf] xf] . cl3Nnf]
hGddf ;f] JolQm hËndf xfQLx¿sf] /fhf lyof] . pQm hËndf cfunfuL eof] . ;a} kz'kG5L
ql;t eP/ cfunfuLaf6 aRgsf nflu efu] . Pp6f ljzfn ?vsf] 5fofFdf Tof] xfQL s]xL If0f
lj>fd u/L lxF8\g nfu]sf a]nf cfˆgf] v'§fd'lg Pp6f v/fof] a;]sf] kfof] . lxF8\bf v/fof]
sRofss'r's x'g] ePsfn] xfQLdf s?0ff hfUof] / st} grnLsg ToxLF a:of] / cGttM cfuf]df hn]/
d¥of] . To; hLjgdf p;n] ToxL Pp6f k'0o u/]sf] lyof] . To;}sf] kmn cfh of] /fhs'df/sf] ¿kdf
hGd]/ ;GGof;sf] bLIff;d]tsf] ;f}efUo k|fKt u¥of] . k"j{hGdsf] z'esd{sf] kmnn] g} cfh pm
;GGof;L x'g ;Sof] . z'esd{sf] ljrf/ dfq kof{Kt x'G5 ;kmn eof] eg] t eGg} k/]g, c;kmn eP
klg b'u{ltaf6 aRg ;kmn x'G5 . t;y{ >Ls[i0f eGg'x'G5– x] kfy{ Û sNof0fsf/L sd{df nfu]sf
;fwssf] g o; nf]sdf g k/nf]sdf g} gfz x'G5 . cfTdf]¢f/sf nflu sd{ ug]{ JolQm b'u{ltdf k|fKt
x'Fb}g .
k|fKo k'0os[tf+ nf]sfg'lifTjf zfZjtLM ;dfM .
z'rLgf+ >Ldtf+ u]x] of]ue|i6f]˜lehfot] ..$!..
cfTd\;fIffTsf/sf] af6f]df nfu]/ l;l4 k|fKt ug{ g;s]sfx¿ :juf{lb nf]sdf w]/} jif{;Dd
k'0osd{sf] cfgGb ef]u]/ pQd cfr/0fo'Qm kl/jf/df jf ;DkGg s'ndf hGd lnG5 ..
cyjf of]lugfd]j s'n] ejlt wLdtfd\ .
Ptl4 b'n{et/+ nf]s] hGd obLb[zd\ ..$@..
cfTd\;fIffTsf/sf] dfu{df nfUbf nfUb} c;kmn ePsf] j}/fUojfg\ k'?if :juf{lb nf]ssf] ef]u /
;bfrf/L s'n jf kl/jf/df ghGd]/ l;w} a'l4dfg\ of]uLsf] s'ndf hGd lnG5 / pm k/d a'l4dfg\
x'G5 . lgZro g} o;k|sf/sf] hGd cToGt b'n{e 5 ..
of]ue|i6 JolQmx¿sf af/]df ch{'g k|Zg ;f]Wb} 5g\– d ;f+;fl/s ef]u 5fl8lbG5' t/ of]udf
klg ;kmn x'g ;lsgF eg] st} d oL b'j} af6faf6 ktg x'g] t xf]Og eg]/ pgL hfGg rfxG5g\ .
of]ue|i6 JolQmsf af/]df >Ls[i0f eGg'x'G5– r}tGo k|flKtsf] dfu{df uP/ of]ul;4 ug{ ;s]g /
of]ue|i6 eP/ lardf g} cl8\sof] eg] klg ckl/ldt ;'v kfpF5 / lardf gcl8\sO{ of]udf k"0f{tf
k|fKt u¥of] eg] t d'Qm eOxfN5 . ckl/ldt ;'vsf] hut\sf] gfd :ju{ xf] . of]ue|i6 JolQmn] klg
cTolws ;'v k|fKt ug]{ 5 t/ hlt;'s} ;'v k|fKt u/] klg Tof] ;'v Pslbg ;lsG5 cyf{t\ hlt;'s}
7'nf] / nfdf] ;'v klg If0fdf g} ;dfKt ePsf] efg x'G5 . o:tf] r]tgfn] w]/} ;'v ef]U5 / ;'v

nf]suLtf– 269
cWofo–^
l;l4Pkl5 k'gM lkmtf{ eP/ klxnfsf] l:yltdf cfpF5 . csf]{ ;Defjgf– of]ue|i6 k'?ifsf] r]tgfn]
To:tf] 3/df hGd lnG5 hxfF 1fg tyf of]usf] jftfj/0f 5 . hxfF pWj{udgsf] ofqfsf nflu ;r]t
JolQmx¿ 5g\ To:tf] s'n Pjd\ kl/jf/df p;n] hGd lng ;S5 . cl3Nnf] hGddf hxfFaf6 of]u
5'6]sf] 5 ToxLFaf6 kl5Nnf] hGddf To;sf] k'n -;]t'_ hf]l8G5 .
>Ls[i0fn] of]ue|i6 JolQmsf b'O{ ljsNksf af/]df atfpg' ePsf] 5 . Pp6f ;'v} ;'vn] o'Qm
:yfg :ju{df hlGdg ;S5 hxfF s'g} b'v xF'b}g . z'e ug{ rfx]sf] lyof] t/ ug{ ;kmn ePg eg] klg
:ju{ t p;sf nflu lglZrt 5 . t/ ;'vsf] ef]u ul/;s]kl5 ToxL cj:yfdf k]ml/ ;+;f/df
kms{g'k5{ . ;+;f/af6 ha;Dd df]Ifsf] ofqf k"/f x'Fb}g, ta;Dd ;+;f/df lkmtf{ eO/xg'k5{ . csf]{
ljsNk pgLx¿sf] hGd o:tf] kl/jf/df x'G5 hxfF pgLx¿ of]usf] ofqf ;'? ug{ ;s"g\ . To;}n]
>Ls[i0f ch{'gnfO{ cfZjf;g / e/f];f lbg'x'G5– ltdL ljrlnt / eoeLt gxf]pm . olb df]If kfpg
;s]gf} eg] klg :ju{ t cjZo k|fKt x'G5 jf To; s'ndf hGd x'Gf]5 hxfF ltdLn] cl3Nnf] hGddf
5f]8]sf] ofqf k'gM ;'? ug{ ;Sg]5f}F . s[i0f h:tf dfu{bz{s e]§fpg' ch{'gsf] cxf]efUo xf] . pxfF
ch{'gsf] cj:yfnfO{ b[li6ut u/L pgnfO{ ;xfotf k|bfg ug{'x'G5 . s[i0f ch{'gnfO{ Ps–Ps sbd
k5\ofpFb} x'g'x'G5 . ch{'gsf lgldQ kmsfpFb} cl3 a9fpg] hlt k|of; pxfFn] ug{'ePsf] 5 Tolt s;}n]
u/]sf 5}gg\ / ug{ klg ;Sb}gg\ . >Ls[i0f ch{'gsf sltko cgfjZos ts{ / s'/fnfO{ klg Wofgk"j{s
;'g]/ k|]dn] kmsfpg'x'G5 / Ps Ps OGr dfly Nofpg'x'G5 . k|e' t k|To]snfO{ df]Ifdf k'¥ofpg
rfxG5g\ t/ xfdL lsgf/fnfO{ olt hf]8n] ;dfT5f}+ ls xfdL g} ofqfdf clu a9\g rfxFb}gf}+“ .
tq t+ a'l4;+of]u+ net] kf}j{b]lxsd\ .
ott] r ttf] e"oM ;+l;4f} s'?gGbg ..$#..
x] s'?gGbg Û o:tf] hGd kfPkl5 k"j{hGdsf] a'l4;+of]u cyf{t\ ;da'l4 of]usf] ;+:sf/ / r]tgf
k'gM cgfof; g} k|fKt x'G5 . To;sf] k|efjn] cfTd\;fIffTsf/sf] k"0f{tf jf l;l4sf nflu o; hGddf
klxnfeGbf klg cem cl3 a9]/ k|oTg ub{5 ..
hLjgdf s;}n] klg s]xL u'dfpFb}g . hLjg xfdLn] u/]sf ;dtfsf] hf]8 xf] . xfdLaf6
ul/Psf sd{, ljrf/ xfd|f] k|f0fsf] lx:;f aGb5 . xfdL ha s]xL ;f]R5f}+“ jf u5f}{+, ta g} xfdL
¿kfGtl/t x'G5f}+ . Tof] ¿kfGt/0f xfdL;Fu} lxF8\5 . xfdL cfh h] 5f}+ Tof] xfd|f] ctLtsf] ljrf/ /
sd{sf] >[Înf xf] . xfdL;Fu cgGt hGddf u/]sf s'/fx¿ ;ª\u|lxt 5g\ . >Ls[i0f eGg'x'G5– o;
hGddf olb s;}n] of]u;fwgf ul//xFbf l;l4 k|fKt gePsf] cj:yf 5 eg] kl5Nnf] hGddf cgfof;
g} k"j{ hGdb]lvsf] ;fwgfsf] an / zlQm ck|Toflzt 9Ën] p;df b]vfkb{5 . s'g} JolQm cl3Nnf]
hGddf l;l4 k|fKt ubf{ pgfG;o l8u|L ;kmntf xfl;n ubf{ ub}{ d[To' ePsf] 5 eg] o; hGddf
k"j{hGdsf] afFsL ;fdfGo Ps l8u|L sfd jf ;kmntf k|fKt ug]{ lalQs} p;nfO{ l;l4 k|fKt x'G5 .
o; hGddf ;fgf] 36gf jf k|of; ugf{;fy ltgLx¿nfO{ ck|Toflzt ¿kn] k/d1fg k|fKt x'G5 .
>Ls[i0f eGg'x'G5– cl3Nnf] hGdsf] ofqf clnslt cw'/f] 5 eg] Tof] cw'/f] ;dosf nflu hlt
;do;Dd k|tLIff ug{'kg]{ lyof] Tolt dfq ;dodf o; hGddf s'g} klg lbg ck|Toflzt ¿kdf aLh
k'm6]/ åf/ v'Ng] 5 . s}of}+“ hGddf xfdL OGr e/n] dfq r'S5f“}+ / To;sf] e/kfO{ ug{ csf]{ hGdsf]
ofqf ug{'kg]{ x'G5 .
cd]l/sfsf] sf]nf]/f8f]df klxnf]k6s ;'gsf] vfgL e]l6of] . cfh klg ;a}eGbf a9L ;'gsf]
vfgL sf]nf]/f8f]df g} 5 . Toltv]/ v]tdf vGbf vGb} ls;fgx¿n] ;'g k|fKt ug{ yfn] . kxf8df
JolQm r9\y] / ;'g kfpFy] . ToxfF hldg lsg]/ dflg;x¿ c/aklt eP . Ps JolQmn] ToxfF va{klt

nf]suLtf– 270
cWofo–^
aGg] cfzfdf Pp6f k"/} kxf8 lsg] t/ cfZro{ s] eof] eg] 7'nf 7'nf oflGqs pks/0fsf] k|of]u u/]
klg pgn] ;'g kfPgg\ . pgn] tLg s/f]8 8n/ pQm kxf8 lsGg / vGgdf vr{ u/]sf lyP . pgL
6f6 klN6P t/ ;'g e]l6Pg . pgL;Fu kxf8af6 d]l;g tn emfg{ klg k};f ePg . pgn] k"/} kxf8 /
oflGqs pks/0fx¿ laqmLsf nflu lj1fkg u/] . Ps hgf JolQm Tof] kxf8 / pks/0f tLg s/f]8df
lsGg tof/ eP . pgsf kl/jf/ / cGo lxt}ifLx¿n] pgnfO{ ltdLn] lsGof} eg] klxnfsf] dflg;
h:t} xl/sËfn x'g] 5f} eg] . pgn] klxn]sf] JolQmn] vg]sf] eGbf tn ;'g x'g ;S5 eGg] ;f]r]/ pQm
kxf8 lsGg] c7f]6 u/] . cfZro{ Û pgn] lslg;s]kl5 Ps lkm6 ulx/f] vGbf g} Tof] kxf8df ;'g
e]l6of] . clxn] klg Tof] kxf8 sf]nf]/f8f]sf] ;a}eGbf 7'nf] ;'gvfgLsf] ¿kdf kl/lrt 5 .
slxn]sfxLF Ps jf cfwf OGrn] klg JolQm r'S5 . >Ls[i0f eGg'x'G5– x] ch{'g Û ltdL
hlt;'s} r'Sof} eg] klg eo gdfg lsgeg] z'esd{ lgikmn x'Fb}g . cl3Nnf] hGddf ltdLn] hlt
u/]sf 5f} To;eGbf clws g} ltdLn] kfpg] 5f} . s]jn ;dosf] Jojwfg dfq x'g] 5 / ck|Toflzt
¿kdf 36gf 36\g] 5 . t/ ltdLn] u/]sf] sd{sf] kmn lgikmn hfg] 5}g . of]usf] lbzfdf ul/Psf
s'g} klg k|oTg slxNo} r'Sb}gg\ . k|e'sf] lbzfdf p7fOPsf] s'g} klg sd{ lgikmn x'Fb}g . o; lbzfdf
p7fOPsf ljrf/ klg Joy{ hfFb}gg\ . >Ls[i0f eGg'x'G5– ltdL eoeLt geO{ sd{ u/ . o; hGddf
;kmntf ldn]g eg] klg csf]{ hGddf ltdLnfO{ ck|Toflzt ¿kdf ;kmntf ldNg] 5 . s[i0fn]
ch{'gdf klxnf]k6s pT;'stf kfpg'ePsf] 5 lsgeg] ch{'g ;f]Wb} 5g\– sxLF d g otfsf] g ptfsf]
x'g] t xf]Og < sxL+ d g ;f+;fl/s ef]usf] / g k/dfTdf k|flKtsf] cj:yfdf k'Ug] t xf]Og < o;
k|Zgsf] cy{ ch{'gsf] dgdf csf]{tkm{ hfg] leqL k'sf/sf] kbfk{0f ePsf] 5 t/ pgdf s]jn eo dfq
5 . ch{'g lrlGtt x'g' z'e nIf0f xf] / >Ls[i0fn] ha pgsf] åf/ v'n]sf] kfpg'eof] ta cfZjf;g
lbg'eof]– ltd|f] ofqf olb k"/f ePg eg] klg ltdLn] u/]sf z'esd{sf] z'ekmn csf]{ hGddf
ck|Toflzt ¿kdf k|fKt x'g] 5≤ t;y{ eoeLt gxf]pm .
ltAatdf Pp6f k'/fgf] egfO 5– ltdL u'?nfO{ gvf]h, lzio tof/ ePkl5 u'? cfkm}+ pkl:yt
x'G5g\ (Do not seek master, when disciple is ready master appears) . 5 xhf/ jif{ k'/fgf]
k':tsdf of] s'/f pNn]v ePsf] 5 . xfd|f] of]Uotfsf] cfwf/ x]/]/ ;bf k/dfTdfn] ;fwg
h'6fOlbG5g\ . ;a} ;DklQ o;} hGddf 5'6\5 t/ ulx/fOdf u/]sf] z'e of cz'e sd{;DklQ csf]{
hGddf klg cfkm";Fu} ofqf u5{ .
k"jf{Eof;]g t]g}j lx|ot] Xojzf]˜lk ;M .
lh1f;'/lk of]u:o zAba|Xdfltjt{t] ..$$..
k"j{hGdsf] cEof;, b}jL ;+:sf/ Pjd\ b}jL r]tgfn] o'Qm Tof] ;fws grfx]/ klg :jtM ;dtf jf
a'l4of]utkm{ cfslif{t x'G5 . pm j]bdf jl0f{t ;sfd sd{ Pjd\ cg'i7fgnfO{ cltqmd0f u5{ ..
>Ls[i0f cGo b'O{ s'/fx¿ eGg'x'G5– cl3Nnf] hGddf s;}n] clnslt k|e'sf] lbzftkm{ ofqf
u/]sf] 5 / clnslt klg of]usf] ;~ro u/]sf] 5 eg] Tof] p;sf] ;Dkbf aG5 / csf]{ hGddf ljifo
/ jf;gfdf lnKt ePdf klg k|e' s[kfsf] kfq x'G5 h;af6 p;sf] ¿kfGt/0fsf] ;Defjgf ;bf agL
g} /xG5 . k|e' s[kf cg]sg ¿kdf p;dfly al;{/xG5 . >Ls[i0f csf]{ s'/f klg eGg'x'G5– of]usf]
l;4, ;fws jf d'd'If' xf]Og s]jn lh1f;' dfq eP k'U5 . pm klg j]bdf atfPsf] ;sfd sd{sf]
pNn‹g ub}{ kf/ x'G5≤ cyf{t\ To;eGbf /fd|f] kmn k|fKt u5{ . j]bdf o1 ubf{ of] of] kmn k|fKt x'G5
egL pNn]v ul/Psf] 5 . cd's lrh bfg ubf{ :ju{ k|fKt x'G5 . To;}n] cd's b]jtfsf] o;/L k"hf
u/]df g}j]B r9fPdf cd's kmn k|flKt x'G5 elgPsf] 5 . j]bn] w]/} ljlwsf af/]df atfPsf] 5 h;n]

nf]suLtf– 271
cWofo–^
dg'ionfO{ ;'vsf] lbzfdf n}hfG5 . j]b ch{'g h:tf] :ki6 lh1f;'nfO{ lbPsf] jrg dfq xf]Og, j]b
ljZjsf]if (Encyclopidea) xf] . k[YjLdf ePsf ;Dk"0f{ dflg;sf nflu cfjZos ;"q j]bdf pknAw
5g\ . uLtf Pp6f ljlzi6 JolQmåf/f ljz]if kfqnfO{ lbOPsf] ljz]if lzIff xf] t/ j]b cg]sf}+
JolQmx¿åf/f cg]sf“}+ JolQmx¿sf nflu lbOPsf] lzIff xf] . j]bdf 5'›b]lv dxfg\ JolQmsf nflu
jrgx¿ 5g\ . j]bdf 5'› JolQmn] æx] OG› Û d]/f l5d]sL zq'sf ufO{sf] b'w ;'sfOb]pmÆ eg]/ k|fy{gf
ug]{ ljlw;Dd klg 5 . ;+;f/sf s'g} klg wd{u|Gyn] o:tf s'/fnfO{ ;+nUg ug]{ lxDdt ub}{gg\ t/
j]bdf ;a} ;lDdlnt (Inclusive) 5 lsgeg] k/dfTdfdf klg ;Dk"0f{ s'/f ;lDdlnt 5 .
>Ls[i0f eGg'x'G5– j]bdf s'g} ;sfd sfdgf;lxt ul/Psf] k"hf, kf7, xjg ljlw, sd{sf08
u/]/ klg JolQm hxfF k'U5, lgisfd efjn] of]usf] lh1f;f dfq ug]{ JolQm cufl8 g} To;sf] kf/
lgl:sG5 . lgisfd efj olt zlQmzfnL x'G5 eGg] s'/f atfpgsf nflu s[i0fn] j]bsf] pbfx/0f
lbg'ePsf] xf] . s[i0fn] lgisfd sd{sf] t'ngf j]bsf] ;sfd sd{;Fu ug{'ePsf] 5 . j]b;Fu a'4 /
dxfjL/ ;xdt x'g'x'Gg . jf:tjdf j]bsf sf/0fn] ubf{ af}4 / h}g wd{ pTklQ ePsf x'g\ . h}gsf
tLy{ª\s/x¿ eG5g\– j]bdf cg]s cgy{sf s'/fx¿ 5g\ . dxfjL/ eGg'x'G5– c¿sf nflu klg ToxL
;f]r h] cfˆgf nflu ;f]R5f} . j]bn] b'idgnfO{ gi6 ul/b]pm eGg] k|fy{gfnfO{ klg :yfg lbG5 . a'4
eGg'x'G5– ltd|f xTof/fdfly klg s?0ff u/ t/ j]bdf l5d]sLsf] hLjg gi6 ug]{ k|fy{gf klg df}h'b
5 . j]b ljZjsf]if xf] o;df wd{sf] lbzfdf h] ;Dej x'G5 Tof] ;a} ;ª\u|lxt 5 . ;a} lsl;dsf
k|fy{gf / tYox¿ j]bdf ;ª\u|lxt 5g\ .
;+;f/sf ;a} lstfax¿df /fd|f s'/f 5gf]6 ul/Psf x'G5g\ . s]xL 5f]l8Psf / s]xL g/fd|f
x6fP/ /fd|f dfq /flvPsf] x'G5 . wd{u|Gydf klg /fd|f] /fv]/ g/fd|f] x6fOPsf] x'G5 t/ j]b wd{u|Gy
dfq xf]Og, of] t ;d:t dg'iox¿sf] Ifdtfsf] ;ª\u|x xf] . j]b ;Dk"0f{ /fd|f–g/fd|f s'/fx¿ ;lDdlnt
u|Gy xf] . To;}n] j]bdf 5'› JolQmsf 5'› k|fy{gfb]lv >]i7 JolQm hf] k/dfTdf;dIf s'g} kmnsf nflu
k|fy{gf ub}{g, p;sf] k|fy{gf klg ;dfj]z ePsf] 5 . j]bdf Tof] JolQmsf nflu ljlw 5 hf]
k/dfTdflt/ hfg] cg]sf}+ k|of]u u/]/ klg k/dfTdf kfpg ;Sb}g . Tof] JolQmsf nflu klg :yfg 5
hf] k/dfTdflt/ hfg] s'g} k|of; g} ub}{g a? k/dfTdf :jod\ o:tf] JolQmnfO{ vf]Hb5 . To;}n] j]bdf
lgGbf ug]{ JolQm / k|z+;f ug]{ JolQmsf nflu klg cj;/x¿ 5g\ . j]b ;a} ju{nfO{ k|ltlglwTj ug]{
k':ts xf] / o:tf] k':ts ;+;f/df c¿ s'g} klg 5}g . j]bnfO{ dg'iosf] k|ltlglw elgof] eg] cem
pko'Qm x'G5 . j]bsf] cy{ 1fg xf] . t;y{ dg'iosf] ;a} 1fg o;df ;ª\u|lxt 5 .
>Ls[i0f eGg'x'G5– ;sfdsdL{x¿sf nflu j]b klg l7s} 5 t/ lgisfdsdL{x¿ j]beGbf kf/
hfG5g\ . a'4 / dxfjL/n] j]bnfO{ k"/} c:jLsf/ ug{'ePsfn] af}4 / h}g cj}lbs wd{sf ¿kdf :yfkgf
eP t/ j]b hf] ;j{;+o'Qm / ;lDdlnt 5 To;nfO{ l7s;Fu hfGg / a'‰g ;lsPg lsgeg] ljk/Lt
:jefjsf s'/fx¿ klg To;df df}h'b 5g\ . dg'io Ps} k|s[ltsf x'Fb}gg\ . a'4 / dxfjL/nfO{ j]b;Fu
;d:of o;sf/0f x'g ;S5 ls j]bdf pxfFx¿sf :jefjeGbf leGg s'/fx¿ klg 5g\ . >Ls[i0f
ch{'gnfO{ eGg'x'G5– j]bsf] ;d:t ;fwgf ltdLn] u¥of} eg] klg of]usf] lh1f;'n] To;eGbf a9L
kfpg] 5 . s;}n] of]u;fwgf u5{ eg] t k|e's[kf p;n] l;w} k|fKt ug]{ 5 .

nf]suLtf– 272
cWofo–^
k|oTgfBtdfg:t' of]uL ;+z'4lslNaifM .
cg]shGd;+l;4:ttf] oflt k/f+ ultd\ ..$%..
h;n] k|oTgk"j{s of]ufEof; u/]sf] 5 / ;a} k|sf/sf kfkaf6 z'4 ePsf] 5, h;n] cg]sf}+“
hGdb]lv cGt:s/0f z'4 eP/ l;l4 k|fKt u/]sf] 5 To;n] g} tTsfn k/dult cyf{t\ k/dfTdfnfO{
k|fKt ub{5 ..
o; Znf]sdf >Ls[i0f b'O{ s'/f eGg'x'G5– ch{'g hlt hlt s'/f a'‰b} cl3 a9\g] Ifdtf /fV5g\
Tolt Tolt g} s[i0f pgnfO{ yk s'/f atfpg'x'G5 . h;sf] lrQ cgGt hGddf z'4 ePsf] 5, pm
;fwgåf/f ljlwsf] ;xfotfn] k/dultdf k|fKt x'G5 . ;fwf/0ftof xfdLnfO{ z'4 eO;s]kl5 ;fwgsf]
s'g} cfjZostf 5}g / k/dfTdf t p;nfO{ ljgf ;fwg g} k|fKt x'g'kg]{ xf] eGg] nfUg ;S5 . lrQ
z'4 ePsf] JolQmn] ;fwgsf] pkof]u gubf{ z'4 Pjd\ kljq cxª\sf/ leq lgld{t x'G5 . s;}nfO{
xTof u5{' eg]/ 3f]if0ff ug]{ c;flŒjs cxª\sf/sf] 3f]if0ff xf] . t/ ;flŒjs cxª\sf/ d t s]xL xf]Og,
xh'/sf] r/0fsf] w'nf] x'F eGg] h:tf] ;"Id x'G5 . of] klg cxª\sf/sf] ;"Id ;flŒjs ¿k xf] . cxª\sf/
cToGt rnfs x'G5 / x/]s s'/f;Fu cfkm"nfO{ hf]8\g ;S5 . aflx/L cxª\sf/ t ;a}df b]lvG5 t/
Tofujfnf ;"Id cxª\sf/ b]lvFb}g .
>Ls[i0f eGg'x'G5– x] ch{'g ;a} k|sf/n] z'4 ePsf] JolQm klg ;fwgsf] ;xfotfn] k|e'df
k|fKt x'G5 . ;flŒjs JolQm hlt;'s} z'4 eP klg p;sf] leq …dÚ afFlr/xG5 h;nfO{ ;fwgljgf
sf6\g ;lsFb}g . of]usf k/d ljlwx¿af6 of] …dÚ nfO{ sf6\g ;lsG5 . of]udf cnu–cnu
JolQmx¿sf nflu cnu–cnu dfu{ / ljlwx¿ 5g\ . ;flŒjs cxª\sf/ hf] lardf /xG5 ;fwg4f/f
To;nfO{ klg sf6\g'k5{ / Tof] sf6\g] ljlw of]u xf] . olb sf]xL z'4 g}lts x'g] k|of; u5{ eg] z'4
cxª\sf/ sf6\gsf nflu p;nfO{ ;fwgsf] cfjZostf k5{ .
tkl:jEof]˜lwsf] of]uL 1flgEof]˜lk dtf]˜lwsM .
sld{EoZrflwsf] of]uL t:dfBf]uL ejfh{'g ..$^..
x] ch{'g Û d]/f dtdf tk:jL / 1fgLeGbf klg of]uL >]i7 dflgPsf] 5 . of]uL ;sfdsdL{eGbf
klg >]i7 x'G5 . To;}n] x] ch'{g ltdL klg of]uL xf]pm ..
tk:jLeGbf of]uL >]i7 x'G5 . ;sfd sd{ ug]{jfnfeGbf of]uL pQd x'G5 . 1fgLeGbf klg
of]uL g} >]i7 x'G5 . To;}n] t ch{'g klg ToxL ;j{>]i7 of]uL ag"g\ eGg] >Ls[i0fsf] rfxgf 5 .
>Ls[i0f of]uLnfO{ tk:jLeGbf dxfg\ eGg'x'G5 . ;fwf/0ftof of] egfO :jLsf/ ug{ sl7g nfU5
lsgeg] tk:jL g} >]i7 h:tf b]lvG5g\ . tkZrof{ k|s6 / of]u ck|s6 s'/f xf] . of]u cGt;f{wgf /
tk:of alx;f{wgf xf] . ;a}n] b]Vg] u/L g} tk:jL s8f 3fd jf lr;f]df pleP/ z/L/nfO{ ;tfpg] /
unfpg] u/L ;fwgf/t /xG5g\ . d"ntM tk:jL ef]uLh:t} z/L/;Fu afFlwPsf] x'G5 . tk:jL z/L/nfO{
si6 lbg] u5{g\ . ef]uL dflg; / tk:jL b'j}sf] s]G› z/L/ g} xf] . Pp6fn] z/L/nfO{ k|]dk"j{s
;hfpF5 / csf{n] z/L/nfO{ si6 lbG5 .
xfdL ;a} z/L/jfbL ePsfn] of]uLsf] jf:tljs :j¿k klxrfg ug{ ;Sb}gf“}+ . of]uLsf] ofqf
cGt:s/0faf6 ;'? x'G5 . p;sf] ofqf z/L/af6 k|f/De geO{ leqL x'G5 . of]uLsf] ofqf j}1flgs
x'G5 . j}1flgs o; cy{df ls of]uL ;fwgsf] pkof]u u/]/ cGt:s/0f z'4 u5{ . TofuL z/L/;Fu
zq'sf] efFtL n8\5 eg] tk:jLn] z/L/sf] bdg ub{5 . pm z/L/;Fu n8\5 lsgeg] pm jf;gf
z/L/df 5 eGg] ;f]R5 . jf;gf cfFvfdf 5 eGg] ;f]rn] ubf{ :qLk|lt cf;lQm a9\of] eg] pm cfFvfsf]
sf/0fn] df]lxt ePsf] eGg] 7fg]/ cfFvf g} km'6fpg] s'/f ;f]R5 t/ cfFvf km'6] klg jf;gf slxNo}

nf]suLtf– 273
cWofo–^
km'6\b}g . b[li6ljxLgsf] klg sfdjf;gf Tolt g} x'G5 hlt ;an b[li6jfnfsf] x'G5 . t/ of]uL cfFvf
km'6fpFb}gg\, a? cfFvfleq Wofg lbg] h'g zlQm xf] h;n] sfdjf;gf hufPsf] 5 To;nfO{ g}
cfFvfaf6 k/ x6fpF5g\ . cfFvfdf ePsf] Wofg x6fPkl5 jf;gf klg afFsL /xFb}g . of]u ¿kfGt/0fsf]
dfWod xf] .
ef]uLn] cfˆgf] IfdtfeGbf a9L vfG5g\ / TofuLn] ef]hg k"/} Tofu ul/lbG5 . of]uL g ef]uL
h:tf] cTolws ef]hg u5{ g TofuL h:tf] Tofu g} u5{ . of]uL ef]hgsf] xf]Og /;sf] Tofu u5{ .
:jfbsf] Tofu u5{ / z/L/nfO{ hlt ef]hgsf] h?/t k5{ Tolt dfq ef]hg u5{ . pm :jfbsf]
ljlIfKttfnfO{ 5f]l8lbG5 . of]uLn] s] u/]sf] 5 eGg] s'/f cGon] b]Vb}gg\ t/ tk:jLn] h] u5{g\ Tof]
;a}n] b]V5g\ . of]uLsf ;a} ;fwgf cGt;f{wgf x'g\ . To;}n] t >Ls[i0f eGg'x'G5– of]uL tk:jLeGbf
dxfg\ xf] . x]bf{ tk:jL dxfg\ b]lvG5 . sfF9fdf ;'Tg' Tolt dxfg\ s'/f xf]Og lsgeg] of] t s]xL
lbgsf] cEof;af6 klg ug{ ;lsG5 . dfgj z/L/df s]xL o:tf ljGb'x¿ x'G5g\ h;nfO{ 3f]Rbf
kL8f x'Fb}g . k|To]s JolQmsf] 9f8df @%–#) j6f cGwf :yfg (Blind spots) x'G5g\ hxfF sfF9fn]
3f]Rbf klg s'g} b'vfO x'Fb}g . ToxL gb'Vg] cEof; u/]df tk:jLn] sfF9fn] 3f]r]h:tf] ug{ ;lsG5 t/
sfF9fdf ;'t]sf JolQmnfO{ b]Vg]x¿ eg] cfZro{rlst x'G5g\ . pgLx¿nfO{ of] g} rdTsf/ x'G5 .
Wofgdf Psfu| x'g' sfF9fdf ;'Tg'eGbf w]/} sl7g sfo{ xf] . Wofg Ps} :yfgdf /f]Sg' sl7g sfo{
xf] hf] of]un] dfq ug{ ;S5 . of]udf pknAw JolQmsf] hLjgdf tk:of klg x'G5 t/ tk:of
ul//x]sf] JolQmsf] hLjgdf of]u kmlnt x'g' w]/} sl7g sfo{ xf] . of]udf pknAw JolQm ;xhtfk"j{s
b'v em]Ng ;S5 / pm ;'vsf] dfu klg ub}{g . To;}n] p;nfO{ hLjgdf b'v cfOk¥of] eg] klg
;Gtf]ifk"j{s u|x0f u5{ . of]uL ;'v / b'vdf ;d x'G5 t/ tk:jL b'vsf] jf:tf gu/L cfkm}+“n] b'vsf]
Joj:yf ug]{ x'Fbf x7wdL{ x'G5 . ef]s nfUbf ef]hg eP klg x7k"j{s ef]hg gu/L a:5 . of] p;sf]
cfof]lht b'v xf] . of]uL k|e'sf] k|;fb 7fg]/ ;defjn] ef]hg u|x0f u5{≤ eg] tk:jL b'vsf] cfof]hg
u/]/ ;'v lng vf]H5 .
;+;f/df k|foM ;a} hgf c¿nfO{ ;tfP/ dhf lnG5g\ t/ s]xL JolQm cfkm"nfO{ ;tfP/ klg
dhf lnG5g\ . dgf]j}1flgsx¿ eG5g\– o:tf JolQmx¿ y'k|} 5g\ hf] cfkm"nfO{ b'v lbg tTk/ /xG5g\ .
o:tf JolQm cfkm"nfO{ ;tfpg] df}sf vf]H5g\ . 5fofFdf a:g ;Sg] JolQm 3fddf, vfgf kfpg] 7fpFdf
ef]s} /xL, ;'Tg ;Sg] :yfgdf hfu]/ tyf ;lhnf] af6f] glxF8]/ vfN8fv'N8L cK7\of/f] af6f] lxF8\5g\
lsgeg] cfkm"nfO{ b'v lbFbf klg cxª\sf/sf] t[lKt x'G5 . of] cfkm"nfO{ b'v lbg] j[lQ c¿nfO{ b'v lbg]
k|j[lQsf] pN6f] ¿k xf] . >Ls[i0f eGg'x'G5– of]uL tk:jLeGbf w]/} dfly x'G5 . tk:jL cfkm"nfO{ b'v
lbgdf xd];f ;+nUg x'G5g\ . dgf]j}1flgsx¿sf efiffdf o:tf] JolQm d];f]lr:6 xf] . d];f]h gfd
u/]sf Ps JolQm hf] n]vs lyP, pgnfO{ cfkm}+nfO{ sf]/f{n] glxsf{O{ ;'Tg ;Sb}gy] . cf]5\ofgdf sfF8f
glaR5\ofO{ pgnfO{ lg›f nfUb}gYof] . vfgfdf klg cTolws lk/f] rflxGYof] . k"j{df d];f]h hlGdPsf
eP pgL 7'nf dxfTdf x'Gy] .
dxfTdf ufGwL klg lgdsf] crf/;Fu vfgf vfg'x'GYof] . hfGg] a'‰g] dflg; pxfFnfO{ s:tf]
TofuL eGy] . Ps lbg n'O lkm;/ ufGwLnfO{ e]6\g cfP . pgnfO{ ef]hgsf] ;dodf ufGwLhLn] lgdsf]
crf/sf] 7'nf] 8Nnf] g} vfgfdf /flvlbg'eof] . pxfF cfkm"sxfF cfpg] x/]s cltlynfO{ lgdsf] crf/
v'jfpg'x'GYof] . h;n] cfkm"nfO{ b'v lbg hfGb5 Tof] c¿nfO{ klg b'v lbP/ ;'vL x'g vf]H5 . n'O
lkm;/n] b]v]– ufGwLhL Hofb} ld7f] dfg]/ lgdsf] crf/ vfFb} x'g'x'G5 . pgn] rfVg] lalQs} k"/f d'v
lttf] eof] . ufGwLhLn] s] eGg'xf]nf eg]/ n'On] k"/} 8Nnf] Ps}k6sdf kfgL;Fu lgn] . ptf ufGwLhLn]

nf]suLtf– 274
cWofo–^
n'OnfO{ crf/ ld7f] nfu]sf] 5 pxfFnfO{ c¿ yKg'xf];\ eg] . n'Osf] xfnt s] eof] xf]nf xfdL sNkgf
dfq ug{ ;S5f“}+ . ufGwLhLsf] cf>ddf Ps hgf ;Hhg k|fWofks eG;fnL x'g'x'GYof] . ufGwLhLnfO{
dfGg]x¿n] eG;fnLnfO{ klg dxfg\ ;Gt eg]/ dfG5g\ . pxfF kSsf tk:jL x'g'x'GYof] . pxfF 5
dlxgf;Dd ufO{sf] uf]a/ dfq vfP/ a:g'x'GYof] . pxfF tk:jLsf ;fy} d];f]lr:6 klg x'g'x'GYof] .
cfh aNn dgf]lj1fgn] cfkm"nfO{ ;tfpg] j[lQ la/fdL j[lQ jf ?U0f cj:yf xf] eg]/ hfg]sf]
5 . of] s'/f >Ls[i0fn] xhf/f}+“ jif{clu hfg]/ o;sf af/]df atfpg' ePsf] xf] . pxfF ch{'gnfO{ hf]
cfhsf] dgf]lj1fgn] eG5 ToxL s'/f elg/xg' ePsf] 5– tk:jLeGbf of]uL dxfg\ x'G5 . xfdL klg
k|foM b'vL 5f}+“ lsgeg] xfdL sf]xL c¿ JolQmnfO{ ;tfpg kfpFbf / ljkb\df k/]sfnfO{ b]Vbf cfgGb
lnG5f“}+ . dgf]j}1flgsx¿ o; k|j[lQnfO{ c¿nfO{ kL8f lbg] (Saddist) k|j[lQ eG5g\ . xfdLdf klg
b'ik|j[lQ xfaL ePsfn] o;df /; lnO/x]sf 5f}+ . cxª\sf/nfO{ ta emg\ an ldN5, ha o:tf] b]Vbf
klg dflg;x¿ sqf] tk:jL eg]/ cfb/ u5{g\ . of] ;'g]/ / b]v]/ tk:jL emg\ cfkm"nfO{ b'v lbg
yfN5g\ .
>Ls[i0f csf]{ s'/f eGg'x'G5– hf] zf:q1 cyf{t\ zf:q hfGg]x¿ 5g\, ltgLx¿eGbf klg of]uL
dxfg\ x'G5 lsgeg] zf:q1n] zAbsf cltl/Qm s]xL hfg]sf] x'Fb}g . zf:q k9]/ ;To t slxNo}
hflgFb}g s]jn zAb / l;4fGt dfq kfpg ;lsG5 . ;f/f l;4fGt hfg]/ klg s'g} s'/fsf] cg'e"lt
x'Fb}g . xhf/f}+“ zf:q lkP/ klg To;af6 /QLe/ cg'ej k|fKt x'Fb}g . zf:q k6Ss} ghfGg] of]uL klg
zf:q hfGg] JolQmeGbf >]i7 x'g ;S5 . sla/ k6Ss} zf:q hfGg'x'Gg . s;}n] zf:qsf af/]df ;f]w]
eg] pxfF eGg'x'G5– sfuhdf s] n]lvPsf] 5 Tof] dnfO{ yfxf 5}g . d t ToxL hfGb5' hf] cfFvfn]
b]lvG5 æd} tf] sxtf cfFvg b]vL, t" sxtf x} sfuh n]vL .Æ zf:q hfGg] JolQm / of]uLdf oxL
cGt/ x'G5 . zf:q hfGg]nfO{ hfGg] e|d k}bf x'G5 t/ 1fg k}bf x'Fb}g . 1fg t :jod\sf] bz{gaf6
dfq k}bf x'G5 . h'g lbg s;}n] :jod\nfO{ hfGg] 5, To; lbg uLtfn] h] eg]sf] 5 Tof] p;n] a'‰g]
5 . h] xfdL hfGb}gf}+“ Tof] uLtfdf k9\g klg ;Sb}gf}+“ . xfdL ToxL k9\g ;S5f}+“, h] xfdL hfGb5f}+“ .
To;}n] uLtf k9\g] JolQmx¿ uLtfdf cnu–cnu cy{ jf wf/0ff lgsfN5g\ lsgeg] k|To]s JolQm
ToxL k9\g / hfGg ;S5 h'g p;sf] Ifdtf x'G5 .
Pp6} zAbsf] xhf/ cy{ lgsfNg / JofVof ug{ ;lsG5 . zf:q1fg bf];|f] sf]l6sf] 1fg xf] .
klxnf] sf]l6sf] 1fg t :jod\sf] cg'ej xf] . klxnf] sf]l6sf] 1fg k|fKt ug]{ dflg;nfO{ zf:q cfˆgf]
cg'ej;Fu bfFHg pkof]uL x'G5 t/ zf:q dfqsf] 1fg s'g} d"Nosf] x'Fb}g . uLtf of]uLn] k9\of] eg]
o;df p;n] cd[tsf] ;fu/ kfpF5 / uLtfnfO{ c¿n] k9] eg] zAbsf cltl/Qm s]xL kfpFb}gg\ .
To;}n] >Ls[i0f eGg'x'G5– of]uzf:q 1fgeGbf klg >]i7 x'G5 . >Ls[i0f csf]{ s'/f klg eGg'x'G5–
;sfd sd{eGbf of]uL dxfg\ x'G5 lsgeg] s'g} klg cfzf /fv]/ ul/g] k"hf, cg'i7fg, o1eGbf of]uL
>]i7 x'G5 . of]usf] lgi7fsf] klxnf] ;t{ g} lgisfd x'g' xf] . of]un] eG5– cfzf, cfsfª\Iff / kmnsf]
ck]Iff Tofu clg dfq of]udf k|j]z x'G5 . ;sfd sd{ ;fwf/0f s'/f xf] hf] k|foM ;a}n] u/]sf x'G5g\ .
jf;gf / sfdgfaf6 x'g] s'g} klg cfof]hg eGbf of]u w]/} >]i7 5 lsgeg] ToxfF kmnsf] s'g} cfzf g}
x'Fb}g . To;}n] >Ls[i0f ch'{g ;sfdsdL{, zf:q1ftf / tk:jL gagL of]uL ag"g\ eGg] clek|fon]
eGg'x'G5– x] ch{'g Û ltd|f] dg o'4 lhtf}+“, /fHo k|fKt xf];\ eGg] rfxG5≤ eg] klg ltd|f nflu ;sfd
kysf] ofqf plrt xf]Og . ltd|f nflu lgisfd sd{of]u g} pko'Qm xf] . zf:q k9]/ klg g s]xL
hflgG5 g t s]xL kfOG5 . ltd|f] :jod\sf] cg'ejeGbf 7'nf] 1fg s'g} 5}g . To;}n] ltdL of]uL ag .

nf]suLtf– 275
cWofo–^
ch{'g elg/x]sf 5g\– cfkmGtnfO{ df/]/ k|fKt x'g] /fHo;'veGbf t d cfkm}+“n] b'v kfP/
hª\un k:g' /fd|f] x'g] 5 . ch{'g o:tf] ljiffbsf cj:yfdf 5g\ . Iflqo c¿nfO{ ;tfpg] j[lQdf
lgi0fft x'g'k5{ cGoyf Iflqo x'g ;Sb}g . Iflqox¿ c¿nfO{ ;tfpg kfPgg\ eg] cfkm“}+nfO{ ;tfpg
yfN5g\ . To;}n] Iflqox¿n] a|f≈d0f of c¿eGbf klg w]/} tk:jLx¿ hGdfPsf 5g\ . ch{'gnfO{ klg
tk:of ;lhnf] x'GYof] / pgL of]uLeGbf tk:jL aGg ;Sy] . To;}n] >Ls[i0fn] ch{'gnfO{ tLg s'/f
atfpg' eof]– ltdL ;sfd sdL{, zf:q1ftf of :jod\nfO{ ;tfpg]jfnf tk:jL klg aGg ;S5f} t/
oL tLg s'/feGbf klg of]u dxfg\ 5 . To;}n] ltdL of]uL ag .
of]lugfdlk ;j]{iff+ db\ut]gfGt/fTdgf .
>4fjfGeht] of] df+ ; d] o'Qmtdf] dtM ..$&..
;Dk"0f{ of]uLx¿df klg hf] cGt:s/0fdf d]/} lrGtg ub{5, hf] d]/} lbJo elQmdf ;+nUg 5, hf]
>4fjfg\ 5 / ddf g} ;dlk{t 5 Tof] g} d]/f] dtdf >]i7 of]uL xf] ..
5}6f}+“ cWofosf] clGtd Znf]s >4fdf k"/f ePsf] 5 . >Ls[i0f eGg'x'G5– >4fsf ;fy …dÚ df
;dlk{t of]uL k/d cj:yfdf pknAw x'G5g\ . hLjgsf] kL8faf6 kf/ kfpg dflg; of]usf] r]i6f ug{
;S5 . t/ of] t b'vaf6 kf/ kfpgsf nflu of]usf] ;xf/f lnPsf] 7x5{ . h;df lawfos >4f x'Fb}g
/ hf] hLjgsf] b'vaf6 kf/ kfpgsf nflu dfq of]usf] ;xf/f lnG5 pm k/dfTdfk|ltsf] >4fljgf klg
o; dfu{df nfUg ;S5 . o:tf] JolQmn] k/dfTdfk|flKtsf nflu nfdf] ofqf ug{'kg]{ x'G5 lsgeg]
k/dfTdfn] h'g ;xfotf lbg ;S5 Tof] p;nfO{ k|fKt x'Fb}g .
>Ls[i0f eGg'x'G5– hf] dk|lt >4fo'Qm eP/ ddf g} nLg x'G5 To;nfO{ d k/d >]i7 dfGb5' .
hf] cGt/ cfTdfb]lv g} lg/Gt/ dnfO{ eHb5 Tof] of]uL >]i7 xf] . hf] …dÚdf >4fk"j{s nfUb5 / k"/f
kl/>d u/] klg olb k/dfTdfsf] s[kf ePg eg] d kf/ x'g ;lSbgF eGg] hfGb5, Tof] g} k|e'df
pknAw x'G5 . o:tf] >4fo'Qm of]uLdf cxª\sf/ lgld{t x'g kfpFb}g . pm d]/f] PSnf] d]xgtn] s]xL x'g
;Sb}g eGg] hfGb5 . k/dfTdfsf] ;xf/fljgf s]xL x'g ;Sb}g . o:tf] lrQsf] åf/ ;b}j k/d zlQm
k|fKt ug{ v'Nnf x'G5 . hf] >4fjfg\ x'Fb}g p;sf nflu åf/ aGb x'G5 . pm d g} kof{Kt 5' eGg]
7fGb5 . >4fjfg\ JolQmsf ;a} åf/ v'Nnf x'G5g\ / ToxfF k/dfTdfnfO{ leq k|j]z ug]{ ;'lawf x'G5 .
>4fsf] cy{ deGbf w]/} lj/f6\ zlQm ;j{q df}h'b 5 / p;sf] ;xf/f / ;xfotfsf nflu
lg/Gt/ lgj]bg ul//xG5', d PSn} s]xL ug{ klg ;dy{ 5}g“ eGg] xf] . Tof] lj/f6\ zlQm d hlGdg'cl3
klg cl:tTjdf lyof] / cfh klg cl:tTjjfg\ 5 . d]/f] Åbosf] w8\sg p;}åf/f rN5 . d]/f] /utsf]
;~rfng p;}n] u5{ . d]/f] Zjf; p;}n] lnG5 / lbG5 . d]/f] d[To'kl5 dnfO{ p;}n] cfkm"df lkmtf{
af]nfP/ ;dflxt u5{ . p;n] dnfO{ hGd / hLjg lbG5 . ;f/f v]n p;}n] v]N5 / v]nfpF5 eg] d
s;/L oqf] ej;fu/ PSn} kf/ ug{ ;S5' .
>Ls[i0f of]usf] nfdf] rrf{kl5 >4fsf] s'/f atfpg'x'G5 . of]usf] cy{ d ug]{ 5' / >4fsf]
cy{ …dÚ af6 PSn} ;Dej 5}g eGg] xf] . t;y{ Tof] lj/f6\ zlQmsf] ;xof]u ljgf kf/ kfpg ;lsGg .
em§ x]bf{ of]u / >4f ljk/Lt h:tf] nfU5 . of]u;fwg ljlw JolQmn] ug]{ xf] t/ >4f k/dfTdfljgf
;Dej 5}g . of] cnu xf]Og lsgeg] ;fwgljlw h] ubf{ klg >4fk"j{s u/]sf] v08df p;sf] ;xof]u
k|fKt x'G5 . O;f/fx¿ k|fKt x'g yfN5g\ / an Pjd\ zlQm klg ldNb5 . >4fk"j{s rNg g;Sg]nfO{
klg k/dfTdfsf] O;f/f t ldN5 t/ p;sf] åf/ aGb ePsf sf/0f p;n] ;'Gg ;Sb}g . zlQm k|fKt t
x'G5 t/ 9f]sf aGb ePsfn] zlQm 9f]sfaf6 g} kmls{G5 . k/dfTdf ;xfotf t ;a}nfO{ lbG5g\ t/
>4fjfGf\n] dfq Tof] ;xfotf lng ;S5 . hf] >4f ub}{gg\ ltgLx¿n] Tof] ;xfotf lng kfpFb}gg\ .

nf]suLtf– 276
cWofo–^
>4fsf] cy{ k"0f{ ;dk{0f xf] . d ljzfn ;fu/df Ps yf]kf hn jf cl:tTj :j¿k ;fgf]eGbf ;fgf]
s0f x'F . of]u ;fwgljlw ubf{ klg ltdLn] ;xfotf lbPsfn] of] hfGg ;s]sf] 5' . o;k|sf/sf] >4f
ePdf ;fgf] lbof] klg ;"o{sf] a/fa/ zlQmjfg\ x'g] 5 . o:tf] ePdf ;fgf] c0f' klg k/d zlQmsf] cË
aG5 . xfdL PSn} x'Fb}gf}+ k/dfTdf ;b}j ;fydf x'G5 .
;]G6 6]l/;f Ps O;fO{ ;GGof;L x'g\ . pgL ;+;f/s} ;a}eGbf 7'nf] rr{ agfpg rfxlGyg\ .
To;}n] pgL ufpFdf uP/ rr{ agfpgsf nflu bfg dfUg yflng\ . tLg k};f bfg kfPkl5 rr{ aGg]
eof] eGb} pgL gfRg nflug\ . ufpFn]n] tLg k};fn] s;/L rr{ aG5, st} ltdL kfun t eOgf} eg] .
pgn] cfˆgf] tkm{af6 tLg k};f h'6fPkl5 afFsL k/dfTdfsf] sfd xf] elgg\ . xfdLaf6 h] ;Dej
lyof] Tof] eof] . ca afFsL sfd t k/dfTdfn] u5{ . h'g 7fpFdf ;]G6 6]l/;fn] eg]sL lyOg\, ToxfF
k[YjLdf >]i7 rr{x¿dWo] Ps Sofy]l8«n ag]sf] 5 . Tof] rr{sf] lznfdf n]lvPsf] 5– xfdL ufpFsf
dflg;x¿ TfL ul/a dlxnf;Fu xf¥of“}+ h;n] tLg k};f, …dÚ / k/dfTdf ldn]/ rr{ aGg] 5 eg]sL
lyOg\ . >4fsf] oxL cy{ xf] . >d / zlQm xfd|f] tLg k};feGbf a9L x'Fb}g . of]u xfd|f] hf] tLg
k};feGbf a9L 5}g . To;}n] >Ls[i0fn] of]usf] s'/f ul/;s]kl5 cGtdf eGg'ePsf] 5– hf] >4fjfg\ 5
To;nfO{ d k/d >]i7 eGb5' .
ç tT;lblt >Ld∫ujb\uLtf;"klgifT;' a|XdljBfof+ of]uzf:q]
>Ls[i0ffh{'g;+jfb] cfTd;+odof]uf] gfd
ifi7f]˜WofoM ..^..

nf]suLtf– 277
cWofo–^

nf]suLtf– 278
cWofo–&
ç >Lk/dfTdg] gdM
;ftf}+ cWofo
1fglj1fgof]uM

>Leujfg'jfr
døof;QmdgfM kfy{ of]u+ o'~hGdbf>oM .
c;+zo+ ;du|+ df+ oyf 1f:ol; tR5[0f' ..!..
eujfg\n] eGg'eof]– x] kfy{ Û dgnfO{ …dÚdf k|]dn] cf;Qm u/fP/, d]/} z/0f k/]/ sd{of]udf
nfu]sf ltdL h'g k|sf/n] ;Dk"0f{ lje"lt, an, P]Zjof{lb u'0fx¿n] o'Qm ;a}sf] cfTd¿k dnfO{
;+zo/lxt hfGg ;S5f}, Tof] ;'g ..
hLjgk|lt k|Llts/ lgi7fsf] gfd wd{ xf] . hLjgk|lt :jLsf/ / c:jLsf/sf b'O{ b[li6sf]0f
x'G5g\ . cxª\sf/ x'g] JolQmsf] c:jLsf/sf] / ljgd| x'g] JolQmsf] :jLsf/sf] b[li6 x'G5 . :jLsf/sf]
b[li6 x'g] JolQm hLjgn] htf 8f]¥ofpF5 pt} 8f]l/G5 . k|]d klg b'O{ k|sf/sf] x'G5M Pp6f k|]ddf
cGosf] efj x'G5 To;}n] ToxfF km/skg /xG5 / bf];|f] k|]ddf cgGosf] efj x'G5 hxfF b''O{ ljlng
eP/ Ps dfq aR5 . k|]ddf b'O{ garL Psdfq ar]df oxL cgGo efjsf] k|]d xf] . b'O{ sfod ePdf
k|]d / b'O{ ljnLg ePdf k|fy{gf x'G5, k|fy{gf / k|]ddf oxL km/s x'G5, of] k|fy{gfsf] ;"q xf] . cgGo
efjsf] k|]d k/dfTdfk|lt dfq x'g ;S5, s'g} JolQmk|lt x'g ;Sb}g lsgeg] k/dfTdf;Fusf] k|]d c;Ld
x'G5 . cgGo k|]ddf k]|o;L / k|]dL b'j} aRb}g s]jn k|]d dfq aR5 . o:tf] cgGo efjn] o'Qm ePsf]
JolQm g} eQm xf] .
hLjgdf snx jf cGt/lj/f]w gePsf] k|]d vf]Hg ufx|f] 5 . b'O{ JolQm k|]ddf kg]{lalQs}
snxsf] tof/L ;''? x'G5 lsgeg] hxfF d / csf]{ JolQm x'G5, ToxfF dflnskg / lx+;fsf] sf]l;; ;''?
x'G5 . cgGo efjdf s'g} dflnskg Pjd\ sf]xL tndfly x'Fb}g . cgGo efjdf g eQm g eujfg\\
s]jn elQm dfq /xG5 . h'g lbg o:tf] 36gf 36\5, ta x/]s 7fpF, x/]s lbzf, x/]s cg'xf/df
eujfg\\sf] cg'xf/ dfq b]lvG5 . s'g} 9'Ëf x'Fb}g h;df eujfg\\sf] d"lt{sf] :j¿k gxf];\, o:tf] s'g}
kmn x'Fb}g h'g g}j}B gagf];\ . ;a} s'/f p;s} x'G5 / pafx]s csf]{ sf]xL /xFb}g . >Ls[i0f cgGo
efjn] hf] dnfO{ k|]d u5{ pm …dÚ df g} Psfsf/ x'G5 eGg'x'G5 . s[i0f;Fu s'g} cxª\sf/ 5}g, pxfFsf]
…dÚ c;Ld 5 h;df ;f/f a|Xdf08 ;dflxt 5 . oyfy{df of] …dÚ lj/f6\ 5 / k"/f uLtf oxL …dÚ ;Fu
;DalGwt 5≤ To;}n] of] …dÚ hfg]kl5 uLtfnfO{ hfGg ;lsG5 . >Ls[i0fn] k/dfTdfsf] ¿kdf uLtfsf]
1fg k|bfg ug'{ePsf] xf] . s[i0f eujfg\sf] ¿kdf ch{'gnfO{ hf] cgGo efjn] d]/f] z/0fdf cfpF5,
pxL of]udf pknAw x'G5 / h;sf] lgi7f ;Gb]x/lxt eP/ …dÚ df k'Ub5, pm c;lGbUw 1fgdf k|fKt
x'G5 eGg'x'G5 . pxfFn] d]/f] z/0fdf cfpm eGg'sf] tfTko{ eujfg\sf] z/0fdf cfpm eGg'ePsf] xf] .
>Ls[i0f eGg'x'G5– x] kfy{ Û dgnfO{ …dÚ df k|]dn] cf;Qm u/fP/ d}/} z/0f k/]df ;Dk"0f{ lje"lt, an,
PZjof{lb u'0fx¿n] o'Qm ;a}sf] cfTd¿k dnfO{ ;+zo/lxt hfGg ;Sg] 5f} .
lgi7f klg ;+zofTds / c;+zofTds u/L b'O{ k|sf/sf] x'G5 . lj1fgsf] lgi7f ;+zofTds
lgi7f xf]≤ To;}n] lj1fgsf] vf]hsf nflu ;+zofTds lgi7f rflxG5 . wd{df k|j]z ug{' 5 eg]
c;+zofTds lgi7f rflxG5 . ;Gb]x/lxt lgi7f c;+zofTds lgi7f xf] . ;"o{ gpbfP klg c;+zofTds
lgi7f ePsf] JolQmn] ;"o{ t kSs} pbfPsf] 5, cfˆgf] cfFvfsf] s'g} ;d:ofn] gb]lvPsf] xf]nf eGg]
nf]suLtf– 279
cWofo–&
7fGb5 . ;+zojfg\ JolQm ;bf e'n c¿df vf]Hb5 t/ ;Gb]x/lxt JolQm e'n ;bf cfkm"df vf]Hb5 .
hLjgdf ;'v–b'v h] 36] klg ;+zo/lxt JolQmsf] lgi7fdf s'g} cGt/ kb}{g . b'v cfOkbf{ ;+zojfg\
JolQm k/dfTdfsf] s[kfsf] sdLn] b'v 36]sf] 7fGb5 t/ ;+zo/lxt JolQm cfˆg} e'nsf] sf/0f b'v
36]sf], k/dfTdfsf] s[kfdf s'g} sdL 5}g eGg] cg'e"lt ub{5 .
>Ls[i0f hf] lg;+zo eP/ …dÚ df lgi7f /fVb5, p;sf] leqsf] åf/ v'Nb5 eGg'x'G5 . cfh
lg;+zo lgi7fsf] s'/f k|foM c;Dej h:tf] nfUb5 . s[i0fsf] jrgdf ch{'gn] s'g} k|Zg p7fPgg\ .
ch{'g Tof] ;dosf ;j{>]i7 s'nLg, ;'lzlIft, ;Eo JolQmx¿dWo] Ps lyP . s[i0fn] w]/}k6s ;a}
5f]8]/ …dÚdf lgi7f /fv eGg' ePsf] 5 . ch{'gsf] dg r~rn eP klg pgn] s;/L xh'/dfly lgi7f
/fv"F eg]/ slxNo} k|Zg p7fPgg\ . ch{'gdf cfzª\sf gp7\g' / xfdLdf p7\g' lgi7fsf] sf/0fn] g+} xf] .
xfdLnfO{ o;f] u/]df t xfdL ld6\g]5f}+“ h:tf] nfU5 t/ s[i0fsf] lzIff g} xfdLnfO{ ld6fpg] lzIff xf] .
olb wd{sf] hut\\df k|j]z ug{' 5 eg] :jod\nfO{ d]6fpg] ;fdYo{ rflxG5 . olb xfdL cfkm"nfO{
arfpg rfxG5f}+“ eg] leq k|j]z ug{ ;Sb}gfF} . zª\sfaf6 kfOg] j:t'x¿df dg cfglGbt x'Fb}g . h'g
lbg cfzª\sfn] s]xL kfOFb}g eGg] nfU5 To; lbg dfq leqsf] dlGb/df k|j]z x'G5 . xfd|f] cfhsf]
o'u lj1fgsf] o'u xf]≤ To;}n] lzIffsf sf/0f xfdL k|Zg p7fpF5f} / cfzª\sf u5f}{+ . of] lzIff
lj1fgsf nflu h?/L 5 cGoyf lj1fg v8f klg x'g ;Sb}g . To;}n] k"j{df lj1fg pleg ;s]g
lsgeg] h'g b]zdf uLtfdfly e/f];f ul/G5, Tof] b]z lj1fgdf k5fl8 kg]{ lglZrt 5 t/ klZrddf
lj1fgsf] ljsf; t eof] t/ cfzª\sfsf sf/0fn] wd{ ljnLg x'Fb} uof] .
klZrdn] ;Gb]x u/]/ aflx/sf w]/} s'/fx¿ t kfof] t/ leq hfg] åf/ aGb u¥of] . ;Gb]x
gugf{n] xfdLn] aflx/sf w]/} s'/fx¿ u'dfP klg >4f u/]/ leqsf] åf/ v'Nnf /fVg ;dy{ ePsf 5f}F .
1fgL JolQmx¿ eGb5g\– leq k'u]kl5 k/d cfgGb k|fKt x'G5, hxfF 8'a]/ sf]xL aflx/ cfpg rfxFb}g .
pd/ v}ofd hf] Ps ;'kmL kmls/ x'g\ pgn] ToxL gzf, /S;L / a]xf];Lsf] uLt ufPsf x'g\ .
JolQmx¿n] pgL /S;L lkpg] :yfgsf] s'/f ub}{ 5g\ eGg] ;Dem] t/ pgL leqL dw'zfnf cyf{t\
k/dfTdfsf] gzfsf] s'/f ub}{ 5g\ . leqsf] åf/ >4fn] dfq v'Nb5 h'g c;+zofTds lgi7f xf] t/
xfd|f] lzIf0f lj1fgsf] ePsfn] xfd|f] dg ;w“+} ;Gb]x u/]/ k|Zg p7fpF5 . ch{'gsf] ;dodf lj1fgsf]
geO{ wd{sf] lzIf0f lyof] . To;}n] ch{'gn] s'g} ;Gb]xsf] k|Zg p7fPgg\ . uLtfsf] ej;fu/df k|j]z
ug{sf nflu o:t} c;+zofTds dg rflxG5 . of] ;+zon] el/Psf] lrQnfO{ c;+zosf] cj:yfdf
k'¥ofpgsf nflu ;ÍNk u/]/ yfSg h?/L x'G5 . ;+zo u/]/ klg s]xL kfOFb}g eGg] cg'ej ePkl5
dfq c;+zosf] cj:yfdf k'Ug ;lsG5 h'g leqsf] dlGb/df k|j]z ug]{ klxnf] ;t{ xf] . >Ls[i0f k"/f
lg;+zoL eP/ d]/f s'/f ;'g clg dfq ltdLnfO{ Tof] /x:o vf]N5' hf] a'l4sf] nflu xf]Og s]jn
Åbosf] ;dIf dfq vf]Ng ;lsG5 eGg'x'G5 . of] cfGtl/s ;To cgGo efjsf] k|]dsf] bzfdf dfq
eGg ;lsG5 . cgGo k|]ddf h:tf];'s} 3ft klg :jLsfo{ x'G5 .
k/dfTdfk|ltsf] cf;lQm g} k"0f{ cf;lQm xf] . cf;lQm clnslt klg cGoq /Xof] eg] Tof]
k/dfTdfk|lt k|]d / elQm x'g ;Sb}g . k/dfTdf ;j{:j cl:tTj xf] h;n] ;a}nfO{ 3]/]/, ;a}sf] leq
n's]/ a;]sf] 5 . Tof] lg/fsf/ / c¿k|lt cfslif{t x'g] JolQm g} leqsf] cJolQmk|lt cfslif{t x'G5 .
k/dfTdfk|ltsf] cf;lQmk"0f{ k|]d g} elQm xf] . >Ls[i0f k/dfTdflt/ pGd'v x'g ;S5f} eg] ltdL d]/f]
s'/f ;'g eGg'x'G5 lsgeg] pxfF h] eGg uO/xg' ePsf] 5 Tof] k/dfTdflt/ ljd'v x'g] JolQmn] ;'Gg
;Sb}g . ch{'g k/dfTdflt/ pGd'v xf]pmg\ eGg] s[i0f rfxg'x'G5 . t/ ch{'gsf] pGd'vtf o'4af6
s;/L aRg] eGg] 5 . pgL lx+;f /f]Sg Pjd\ s'g} a|Xd1fgsf nflu s[i0fsxfF uPsf klg xf]Ogg\ .

nf]suLtf– 280
cWofo–&
ch{'gsf] OR5fn] geO{ >Ls[i0f cfkm} pgnfO{ a|Xd1fg lbFb} x'g'x'G5 lsgeg] s[i0f;Fu h] 5 pxfF ToxL
lbg ;Sg'x'G5 . olb sf]xL cd[tsf] ;fu/;dIf ljif lng uof] eg] klg cd[t g} kfpF5 . ch{'gn] t
s[i0f;dIf Pp6f ;fgf] k|Zg dfq /fv]sf lyP To;af6 oqf] dxfg\ cd[t¿kL uLtf pknAw x'G5 /
s[i0f oqf] 1fgsf] ulx/fOdf pgnfO{ lnP/ hfg'x'g] 5 eg]/ pgn] ;f]r]sf klg lyPgg\ . s[i0fn] eGg'
ePsf uxg s'/f ch{'g s[i0ftkm{ pGd'v eP dfq a'‰g ;Sg] 5g\ . To;}n] t pxfF cgGo k|]defjn]
…dÚ k|lt k/fo0f eP/ ;'g eGg'x'G5 .
1fg+ t]˜x+ ;lj1fgldb+ jIofDoz]iftM .
oH1fTjf g]x e"of]˜GoH1ftJodjlziot] ..@..
…dÚ ltdLnfO{ /x:do lj1fg;lxt tŒj1fg k"0f{ ¿kn] atfpF5' h'g hfg]kl5 ltdLn] hfGg'kg]{ s'g}
s'/f z]if /xF+b}g ..
w]/} s'/f hfg] klg cem hfGg'kg]{ s'/f z]if /xG5 t/ :jod\nfO{ tŒjk"j{s hfg]df c¿
hfGg'kg]{ s]xL z]if /xb}g . pklgifb\df Pp6f k|l;4 syf 5– Zj]ts]t' u'?s'naf6 3/ kmls{P .
To;a]nf pgL k|rlnt !* zf:qsf ;Dk"0f{ 1fg lnP/ cfPsf lyP . lktf klg d]/f cufl8 s]xL
hfGg'x'Gg eGg] pgdf cxª\sf/ lyof] . lktf p2fnsn] cxª\sf/n] el/Psf] 5f]/fnfO{ s] ltdLn] ;a}
hfg]/ cfof} eg]/ k|Zg ug{'eof] . Zj]ts]t'n] eg]– d lglZrt ¿kdf ;a} zf:qdf cAan bhf{df
pQL0f{ eP/ cfPsf] 5' . lktfn] k'gM s] ltdLn] Tof] klg hfGof} h'g Ps hfg]kl5 ;a} hflgG5 eg]/
;f]w] . Zj]ts]t' c;d~h;df k/] / eg] ;Dk"0f{ zf:qdf To:tf] s'g} ljifo 5}g hf] hfg]kl5 ;a}
hflgG5 . d t ToxL s'/f hfg]/ cfPsf] 5' hf] hfg]kl5 p;}nfO{ hflgG5 . p2fnsn] eg]– ltdL 1fgL
eP/ kmls{Psf 5f}+, ltdLn] zf:q t a'‰of} t/ 1fgsf] ls/0f clxn] ltd|f] hLjgdf km'6]sf] 5}g .
To;}n] hfpm / Tof] hfg]/ cfpm, h'g Ps hfg]kl5 hfGgnfO{ s]xL klg z]if /xFb}g . Zj]ts]t' kmls{P/
uP / pgn] u'¿;Fu lktfn] eg]sf] s'/f ;f]w] . pgsf u'?n] eg] Tof] t ltdL :jod\\ xf} / ltdLn]
cfkm"nfO{ hfGg' g} Tof] PsnfO{ hfGg' xf] . ltdLn] slxNo} klg d sf] x'F eg]/ ;f]w]gf}, ha;Dd ltdL
:jod\\nfO{ hfGb}gf}, ta;Dd cfTd1fg kfpFb}gf} . :jod\\nfO{ hfg]kl5 ;a} hflgG5 / To;kl5 hfGgsf
nflu s]xL z]if /xFb}g .
>Ls[i0fn] ;Tosf] af/]df atfp5' geg]/ :jod\sf] /x:osf af/]df atfpF5' eGg'eof] lsgeg]
o;nfO{ phfu/ ug{ ;To zAb ;fgf] x'G5 . ;To hlt;'s} eg] klg o;nfO{ hfg]sf] bfaL ug{
;lsGg . /x:osf] cy{ :jod\nfO{ hfg]kl5 cfk"m ljnLg eP/ ;To dfq afFsL /xg] 5 eGg] xf] . Tof]
/x:odf hlt leq k|j]z u¥of] plt g} c;Lldttf af]s]sf] gofF /x:o kfOG5 . To;}n] s[i0fn] /x:o
zAb k|of]u ug{'ePsf] xf] . ;Gtx¿n] ;w+}“ ;Tosf] bfaf xf]Og /x:osf] 3f]if0ff u/]sf 5g\ t/
bfz{lgsx¿n] ;Tosf] bfaf u/]/ ;Tosf] xTof u/]sf 5g\ . To;}n] wd{ / bz{gdf km/s eg]sf] wd{
/x:osf] / bz{gzf:q ;Tosf] vf]h xf] . bz{gzf:q ts{, lgisif{ / lgiklQ lgsfNgdf ;+nUg x'G5
eg] ;Gt ;a} lgiklQnfO{ tf]8]/ Tof] cgGt c1ftdf 8'a'NsL nufpg ;+nUg x'G5g\ . /x:ojfbLx¿
eGb5g\– 1fgsf] 3f]if0ff ltd|f] c1fgsf] k|df0f xf] . olb ltdLn] jf:tjdf g} hfGof} eg] ltdL hfGg]
bfaf g} ug]{ 5}gf} . ;To olt ljzfn 5 ls ltdL sxfF 5f} eg]/ yfxf kfpg klg ;lsGg . hlt
xfdLn] hfg] klg Tof] c1ft g} /xG5 . Tof] c1ft hf] z]if /xG5≤ ToxL /x:o xf] .
>Ls[i0f ch{'gnfO{ eGg'x'G5– …dÚ ;a} ltdLnfO{ eG5', h] eGg ;lsG5 Tof] klg / h] eGg
;lsGg Tof] klg eG5' t/ s:tf] cefuL 5 xfd|f] dg Û s[i0f ha zAbdf eGg'x'G5, ta ch{'gn]
a'‰b}gg\ . ha k"/f k|s6 x'g'x'G5, ta ch{'g eGb5g\ aGb ug{'xf];\, of] ¿knfO{ /f]Sg'xf];\ lsgeg] d]/f]

nf]suLtf– 281
cWofo–&
dg tl;{G5 / k|f0f sfFKg yfNb5 . To;}n] of] lj/f6\ ¿k g} lkmtf{ lng'xf];\ . xfdL ;'g]/ jf b]v]/
a'‰b}gf}“ . s[i0fsf] s¿0ff ckl/ldt / c;Lldt 5 lsgeg] pxfF xfd|f] cj:yfnfO{ hfg]/ klg c;Dej
k|of; ul//xg' x'G5 . >Ls[i0f Tof] s'/f atfpg rfxg'x'G5 h'g s'/f hfg]kl5 ;a} hflgG5, Tof]
clgj{r{gLo k/d cflv/L ;To h'g hfg]kl5 c¿ hfGg a'‰g s]xL z]if /xFb}g . pxfF ;a} tfNrf v'Ng]
/x:odoL ;fFrf] k|bfg ug{ rfxg'x'G5 .
dg'iof0ff+ ;x;|]if' slZrBtlt l;4o] .
ottfdlk l;4fgf+ slZrGdf+ j]lQ tŒjtM ..#..
xhf/f“}+ dflg;x¿dWo] s'g} Ps hgfn] of]ul;l4sf nflu cyf{t\ d]/f] k|flKtsf nflu k|oTg ub{5 .
To:t} tL l;l4sf nflu k|oTg ug]{x¿dWo] klg s'g} Psn] dfq d]/f] k/fo0f eP/ tŒjk"j{s dnfO{
hfGb5 ..
k|e'sf] ofqf ;/n / ;jf{lws sl7g klg 5 . o;sf/0f ;/n 5 ls h;nfO{ kfpg' 5
p;nfO{ xfdLn] ;bf kfO/x]sf g} 5f}+“ / h;nfO{ vf]Hg' 5 j:t'tM To;nfO{ xfdLn] slxNo} klg x/fPsf
5}gf“}+ . lg/Gt/ xfdLdf, xfd|f] Zjf;df / xfd|f] Åbosf] k|To]s w8\sgdf pxL /x]sf] 5 . k|e'sf]
tkm{af6 s'g} klg afwf gx'gfn] pxfFnfO{ kfpg ;/n 5 . ;fy} k|e'nfO{ kfpg sl7g klg 5 .
dg'iosf tkm{af6 w]/} sl7gfO 5g\ t/ k|e'sf tkm{af6 eg] s'g} klg sl7gfO 5}g . p;sf] dlGb/sf]
åf/ ;bf v'Nnf 5 t/ xfdL To; dlGb/sf] ljk/Lt lbzfdf a;]sf 5f}+“ / ljk/Lt lbzftkm{ g}
bf}l8/x]sf 5f“}+ . xhf/f}+“ hGd bf}8]/ klg xfdL Tof] dlGb/df k|j]z ug{ ;Sg] 5}gf}+“ t/ h'g lbg xfdL
k"/f kms]{/ x]g{] 5f}{“ ta Tof] dlGb/ ToxLF ePsf] kfpg] 5f}F hxfFaf6 xfdLn] bf}8g ;'? u/]sf lyof}“+ .
dg'iosf tkm{af6 k|e'sf] ofqf sl7g 5 . To;}n] >Ls[i0f s/f]8f}Fdf sf]xL Ps To;tk{m ofqf
u5{ / Tof] k|of; ug]{ s/f]8f}Fdf klg sf]xL Ps dfq …dÚ df pknAw x'G5, ToxL Ps dk|lt k/fo0f eO{
;dlk{t ePsf] JolQm …dÚ df pknAw x'G5 eGg'x'G5 . k/dfTdf hLjg, cd[t / cfgGb xf] . tyflk
s/f]8f}d +“ f s'g} Ps JolQmn] dfq k|of; ug{'sf] klxnf] sf/0f t hf] xfdLnfO{ ;bf pknAw 5 o;sf
nflu lsg k|of; ug{' eGg] efjgfn] ubf{ g} xf] . ;fu/sf] df5fn] ;a} s'/f vf]h] klg ;fu/nfO{
vf]Hb}g . To;}df hGdG5, afFR5 / ;dfKt x'G5 t/ p;nfO{ ;fu/ 5 eGg] cg'e"lt klg x'Fb}g . dg'io
k/dfTdfeGbf slxNo} klg cnu x'Fb}g . dg'io hxfF uP klg ;j{q k/dfTdfsf] pkl:ylt x'G5 .
To;}n] dg'ion] k/dfTdfsf] ljifodf ;f]Rg 5fl8lbG5 . xfd|f] Pp6f bfFt efFlrbf cgfof; lha|f]
Tot}lt/ hfG5 . dgsf] ulx/f] lgodfg';f/ hf] xfdLnfO{ pknAw x'G5, To;sf] vf]hL xfdL 5f]l8lbG5f“}
/ hf] pknAw 5}g To;sf] xfdL vf]h ub{5f}+“ . To;}n] k/dfTdfnfO{ vf]Hg'k5{ eGg] jf:tljstf;Fu
klg xfdL cgle1 x'G5f“}+ lsgeg] pxfF t oqtq ;j{q df}h'b x'g'x'G5 . To;}n] s/f]8f“}+df Ps JolQm
k/dfTdfsf] vf]hdf lgl:sG5 . olb k/dfTdfnfO{ kfpg' 5 eg] h] xfdL;Fu 5 To;sf] ljrf/ u/L
xfdL;Fu gePsf] vf]h aGb ug{'kb{5, ta xfdL klg Tof] s/f]8df Ps aGg yfNg] 5f“}+ . ha cfkm";Fu
h] 5}g, To;sf] lrGtf 5f8L h] 5 To;;Fu k"/f cfgGbn] afFRg l;S5f}+“, ta xfdL k/dfTdfsf] vf]hsf]
;xL lbzfdf lglSnPsf] 7xg]{ 5 .
k/dfTdfsf] ofqfsf nflu xfd|f] dgsf] 9Ë kl/jt{g ug{'k5{ . Pp6f 3/ agfpg'cl3 dg
cg]sf}+ sNkgf ;hfpF5 t/ ha 3/ aG5 / ToxfF a:g yflnG5, ta 3/nfO{ dgn] k"/} e'N5 . dg
k/]sf] s'/f k|fKt ePkl5 To;nfO{ dgn] e'Nb5 lsgeg] of] dgsf] lgod xf] . k/dfTdf t kfOPs} 5,
To;}n] o;nfO{ e'Ng' dgsf] lgodleq g} k5{ . dgsf] lgod kl/jt{g u/L vfN8f]lt/ geO{ kxf8lt/
bf}8fpg ;''? ug{'kb{5 . h] kfOPsf] 5 To;df k|;Gg / ;Gt'i6 x'g'sf ;fy} k|e'nfO{ wGojfb

nf]suLtf– 282
cWofo–&
lbg'kb{5 . h] 5}g To;sf] vf]hL /f]s]df rfF8} g} k/dfTdfsf] vf]h ;''? x'G5 . To;}n] h;n]
k/dfTdfsf] vf]hdf ;Gtf]ifnfO{ clgjfo{ agfPsf 5g\ To;sf] sf/0f klg o; ;"qdf /x]sf] 5 .
;Gtf]if cfkm“}+df s'g} d"Nosf] x'Fb}g lsgeg] sdhf]/, sfo/ / eoeLt JolQm hf] r'gf}tL lngaf6
8/fpF5 To:tf] JolQm klg ;Gt'i6 b]lvg ;S5 . t/ jf:tljs ;Gtf]ifLsf] hLjgdf k|fKt x'g] b'v g}
k/dfTdfsf] ofqfdf hfg ;xof]uL x'G5 . o:tf] ;Gtf]ifL hLjgdf h] pknAw 5, To;df ;Gt'i6 x'g'sf
;fy} k/dfTdfk|lt cg'u|lxt klg x'G5g\ . o:tf] ;Gtf]ifLdf k/dfTdfnfO{ kfpg Pp6f gofF k|;j kL8f
;'? x'G5 . To;}n] ;Gtx¿n] k/dfTdfnfO{ kfpg] Pp6f ;"qsf] ¿kdf ;Gtf]ifnfO{ lnPsf 5g\ .
;Gtf]ilf JolQm cfkm"leq ulx/fOdf /x]sf] dxf/;sf] vf]h ;''? u5{ . To;}n] s/f]8df Ps JolQm
h;;Fu ;sf/fTds ;f]r 5, pm To;sf] vf]hdf lgl:sG5 .
xfdLx¿ t ;a} gsf/fTds ;f]rsf JolQm xf}+“ . xfdLnfO{ ;'vsf] klg hfgsf/L ta x'G5 ha
b'vsf] k|j]z / ;'v lt/f]lxt x'g] cj:yf x'G5 . k|]dsf af/]df klg k|]dsf] lbof] lgEg nfu]kl5 dfq
1ft x'G5 . ha sf]xL d5{, ta dfq pm klg lyof] eGg] cfef; x'G5 . lktf hLljt x'Fbf 5f]/fnfO{
ofb} x'Fb}g / h'g lbg d[To' x'G5, To;} lbg lktfsf] sdLsf] cfef; x'G5 . hf] 5}g Tof] xfd|f nflu
dxŒjk"0f{ x'G5 / h] 5 Tof] u}/dxŒjk"0f{ x'G5 . To;}n] h] 5 Tof] xfdLnfO{ :d[lt gx'Fbf k/dfTdf
xfdL;Fu clt lgs6 eP/ klg lj:d/0f ePsf] 5 . To;}n] s/f]8df sf]xL Ps p;sf] vf]hdf
lgl:sG5 . lawfos ;f]rsf] JolQm p;sf] vf]hdf lgl:sg ;S5 . To;}n] h] 5 To;nfO{ x]g{ / h]
5}g, To;nfO{ e'Ng ;''? ug'{k5{ . >Ls[i0f eGg'x'G5– s/f]8f}Fdf sf]xL Ps JolQm k|e'sf] vf]hdf
lgl:sG5g\ lsgeg] s/f]8f}Fdf s'g} Pssf] dfq lawfos lrQ x'G5 . ;Gb]xn] el/Psf] lrQ gsf/fTds
x'G5 / >4fn] el/Psf] lrQ lawfos x'G5 . lawfos lrQ ePsf] JolQm k|e'sf] vf]hLdf lg:sG5 .
s/f]8f}+“df Ps JolQm k|of; u/]kl5 k/dfTdfdf pknAw x'G5 . ToxL Ps JolQmn] dfq ;dk{0f
ub{5 / afFsL JolQmx¿ ;ª\sNk ub{5g\ t/ ;dk{0f ub}{gg\ . s/f]8f}+“df s'g} Ps JolQmn] eGb5– k|e' Û
ltdLnfO{ vf]Hg] d]/f] s'g} ;fdYo{ / zlQm klg 5}g . ltdLn] g} olb dnfO{ vf]Hof} eg] dfq ldng x'g
;S5 cGoyf d ltdLnfO{ vf]Hg c;dy{ 5' . c¿ s/f]8f“}+ JolQmx¿ k|e' vf]hdf klg cl:dtf,
cxª\sf/;Fu} lnP/ lgl:sG5g\ / k|e'nfO{ kfP/} 5f]8\5f}+ eGg] ;ª\sNk ub{5g\ . To;sf lglDt ;fwgf,
of]u / Wofg u5{g\ t/ cxª\sf/ eg] ;fydf g} /xG5 . o:tf] cj:yfdf xfdL k/dfTdfnfO{ k|fy{gf
xf]Og k/dfTdf;Fu ;+3if{ ul//x]sf x'G5f“}+ . cxª\sf/nfO{ 5f]8]/ k|of; ug]{ ToxL s/f]8df Ps JolQm
dfq nIodf k'Ub5 . To;}n] >Ls[i0f eGg'x'G5– hf] d]/f] r/0fdf z/0ffut x'G5 To:tf] JolQmsf] lz/
d]/ftkm{ ;dlk{t eP/ em's]sf] x'G5 . >Ls[i0fsf r/0fdf z/0ffult ug{' eg]sf] cxª\sf/nfO{ lj;h{g
u/]/ em'Sg l;Sg' xf] . lawfos / ;dlk{t dg g} ToxfF k'Ug] ;t{ xf] . k/dfTdfsf] tkm{af6 s'g} afwf
5}g t/ dg'iosf tkm{af6 afwf eg]sf] gsf/fTds dg / cxª\sf/n] el/Psf] efj xf] . oL b'O{nfO{
kf/ ug{ h?/L 5 . t;y{ >Ls[i0f s/f]8fF}df Ps JolQm k|of;kZrft\ …dÚ df pknAw x'G5 eGg'x'G5 .
e"ld/fkf]˜gnf] jfo'M v+ dgf] a'l4/]j r .
cxÍf/ OtLo+ d] leGgf k|s[lt/i6wf ..$..
x] ch'{g Û k[YjL, hn, clUg, jfo', cfsfz, dg, a'l4 / cxª\sf/ oL cf7 d]/f leGg–leGg
ef}lts zlQmx¿ k|s[lt x'g\ ..
k~rdxfe"tn] hut\\ ag]sf] ;j{JofkL dfGotf 5 / >Ls[i0f klg k~rtŒjsf] g} s'/f ug{'x'G5 .
>Ls[i0f k|s[ltnfO{ cf7 lx:;fdf ljefhg ug{'x'G5 . k[YjL, hn, jfo', clUg, cfsfz k~rdxfe"t
x'g\ . j}1flgsx¿ !)* tŒjx¿ 5g\ eGb5g\ . olb ulxl/P/ x]g]{ xf] eg] Ps tŒj dfq x'G5, !)*

nf]suLtf– 283
cWofo–&
tŒj t To;sf k|sf/ x'g\ . Tof] Ps tŒj ljB't\ xf] eGg] pgLx¿sf] egfO 5 . h'g JolQmx¿ cGt;\
cg'e"ltsf] ulx/fOdf plqG5g\ pgLx¿nfO{ clUgtŒjsf] ;fIffTsf/ x'G5 . hlt leq ulx/f]df JolQm
k|j]z u5{ plQ g} xhf/f}+ ;"o{ plqP h:tf] k|sfz b]lvg yfNb5 . Wofgdf k|sfzsf] cg'ej
cGt/\udgsf] ;"rgf xf] . of] lj/f6\ clUgsf] cg'ej cGt;\sf] cg'ej xf] . hLjgsf] ;d:t ¿k
clUgsf] g} ¿k xf] . ca t j}1flgsx¿ s] klg dfGb5g\ eg] leq rn]sf] clS;8fOh];g g} clUg xf]
hf] k"/f ;do ;f;af6 clS;hg leq uP/ hLjgHof]lt hnfO/x]sf] x'G5 . Pp6f lbof]sf] aQL
9flslbg] xf] eg] s]xL ;dodf clS;hg ;lsP/ aQL lgEb5 . lbof]n] h:t} dg'io klg a? cfFwL
e]mNg ;S5 t/ clS;hgsf] sdLnfO{ e]mNg ;Sb}g . olb xfd|f] ;Dk"0f{ z/L/nfO{ Knfl:6sn] 5f]lklbg]
xf] eg] gfs aGb gu/] klg xfdL !)–!% ldg]6 eGbf a9L afFRg ;Sb}gf}F lsgeg] xfd|f] k|To]s /f}+n]
Zjf; lnO/x]sf] x'G5 h;n] leq xfd|f] k|f0f clUg hnfpF5 . clUgsf] hNg] k|lqmof h:t} xfd|f] hLjg
rNg] k|lqmof klg To:t} x'G5 . clUg hLjgsf] ;d:t tŒjdf x'G5, lsgeg] clUg hLjgsf] cfwf/e"t
tŒj xf] . cfh lj1fgsf] vf]hn] h;nfO{ ljB't\ eg]sf] 5 ;gftg dxlif{n] To;nfO{ clUg dfg]sf
lyP . ljB't\ klg clUgs} ¿k xf] .
clUg d"n tŒj xf] / k[YjL clUgsf] Ps ¿k xf] . clUgsf] klxnf] ¿k 7f];, bf];|f] ¿k hn /
t];|f] ¿k jfo' xf] . lj1fgn] 7f];, t/n / UofF; -jfo'_ kbfy{sf tLg l:yltx¿ x'G5g\ eg]sf] 5 .
k|To]s cl:tTjjfg\ lrhx¿ tLg ¿kdf k|s6 x'G5g\ . k[YjLnfO{ cfh lj1fgn] 7f]; (Solid) eGb5 .
cfhsf] ;dodf k[YjLeGbf 7f]; cGo s'/f 5}g To;}n] of] k|tLsfTds zAb xf] . To:t} hnh:tf]
k|jfxdfg cGo s'g} s'/f x'Fb}g . To;}n] hneGbf pko'Qm k|tLs s'g} s'/f x'g ;Sb}g . To:t} jfo'eGbf
Hofbf cfsfzLo tŒj c¿ s'g} x'g ;Sb}g . clUg d"n tŒj xf] . clUg ha k|s6 x'G5 ta 7f];,
hnLo / Uof;sf ¿kdf k|s6 x'G5 . clUgnfO{ k|s6 x'g h'g :yfg rflxG5 Tof] cfsfz xf] .
cfsfzsf] cy{ :k]; (Space) xf] h;df cjsfz ldN5 . s'g} klg j:t' x'gnfO{ b'O{ cfofd ;do /
:yfg rflxG5 . cfOG:6fOgeGbf cl3 ;do / :yfgnfO{ b'O{ dflgGYof] . pgn] ;do / :yfg b'O{
xf]Ogg\ Ps} s'/fsf b'O{ kIf x'g\ eg]/ k|dfl0ft u/] . >Ls[i0fn] xhf/f}F jif{cl3 ;donfO{ :yfgsf] Ps
lx:;f dfg]/ To;nfO{ cnu ¿kdf eGg'ePg . k~rdxfe"tsf] wf/0ffg';f/ vfnLkgsf nflu cfsfz,
cl:tTjsf nflu cfwf/e"t clUg / k|s6 cl:tTjsf nflu tLg ¿k k[YjL, hn / jfo' x'g\ . s[i0fn]
atfpg' ePsf k~rdxfe"tdf j}1flgs b[li6sf]0f klg 5 .
clUg hLjgsf] cfwf/e"t tŒj x'gfn] b]jtf dfg]/ o; ;+;f/df clUgsf] k"hf ug{ yflnPsf]
xf] . ;+;f/sf k|foM ;a} wd{x¿ clUgnfO{ k"hf ub{5g\ . kf/;Lx¿ cfˆgf] dlGb/df rf}la;} 306f clUg
k|Hjlnt u5{g\ . clUgaf6 hLjgsf] ;a} ¿k ljsl;t x'G5 . clUgsf tLg k|s6 ¿k 5g\– 7f];,
hnLo / Uof;Lo . :yfg / ;do hxfF ldn]sf] 5 Tof] cfsfz xf] . k~rdxfe"taf6 k|s[lt ag]sf] 5,
>Ls[i0fn] cGo tLg cGt/\ ¿ksf] s'/f u/]/ o;nfO{ cf7 atfpg'ePsf] xf] . tL tLg dg, a'l4 /
cxª\sf/ x'g\ . oL cf7df klxnf] k[YjL / clGtd cxª\sf/ xf] . k[YjL ;a}eGbf :y"n / cxª\sf/
;a}eGbf ;"Id lrh xf] . leqsf] ofqfdf /xg] dg xf], dgsf] cy{ ;r]tgf / xfdLleqsf] dgg zlQm
xf] . a'l4 dgsf] ljz]if ¿k xf], s]jn dgg dfq xf]Og ts{o'Qm lrGtgsf] gfd klg a'l4 xf] . ha
s'g} k'?if w]/} a'l4sf] pkof]u u5{, ta leq w]/} ;"Idtd lrhsf] hGd x'G5 / ToxL cxª\sf/ xf] .
>Ls[i0f eGg'x'G5– of] cf7 tŒjaf6 d}n] ;f/f k|s[lt /r]sf] x'F . oL cf7 tŒj k|s[ltnfO{ hfg]/
logaf6 kf/ x'g] dg'ion] dfq dnfO{ hfGg ;Sg] 5g\ . oL cf7sf ;fy ha;Dd sf]xL x'G5, ta;Dd
;+;f/df x'G5 / o;af6 kf/ ePkl5 k/dfTdf cyf{t\ s[i0f tŒjdf k'Ub5 . ;jf{lws sl7gfO

nf]suLtf– 284
cWofo–&
cxª\sf/;Fu x'G5 lsgeg] of] ;"Id x'G5 . xfjfnfO{ a? jzdf /fVg ;lsPnf t/ cxª\sf/nfO{ jzdf
/fVg lgs} sl7g x'G5 . xfjf rNbf p;sf] em8\sf nfUg ;S5 t/ cxª\sf/ rNbf p;sf] :kz{ klg
yfxf x'Fb}g . To;}n] cxª\sf/af6 p7\g sl7g x'G5 lsgeg] of] olt ;"Id 5, h] u¥of] To;df g} k|j]z
u5{ . Tofu u/]df p;sf k5fl8 g} pleG5 / eG5– d}n] Tofu / ;dk{0f u/]+“ . k|fy{gfdf eG5– d
slt wfld{s 5' . Tof] …dÚ k|To]s sd{sf k5fl8 pleG5 / hxfF xfdL x'G5f}+“, pm ToxLF k'U5 . ha;Dd
…dÚ x'G5, ta;Dd cxª\sf/ klg ;fy} x'G5 .
>Ls[i0fsf] o; ljefhgdf ;a}eGbf 7'nf] s'/f k[YjL / ;"Id s'/f cxª\sf/ xf] . ;j{k|yd
kbfy{af6 d'Qm x'g}k5{ lsgeg] kbfy{sf] ;"Id¿k cxª\sf/ xf] . afXo kbfy{ / leqL kbfy{sf] ¿k
clUgs} ¿k xf] . dgg a'l4 / xfdLleq h] rln/x]sf] 5 Tof] ;a} clUgs} ¿k xf] t;y{ k/dfTdflt/
ofqf ubf{ k|s[ltsf ;"Id¿k eGbf dfly p7\g'k5{ . >Ls[i0f of] k|s[ltsf] cf7 lx:;f d}n] /r]sf] x'F
eGg'x'G5 . h] /lrG5 / aG5 Tof] k|s[lt xf] / hf] /lrFb}g, aGb}g, agfpg Pjd\ l;lh{g ;lsGg Tof]
k/dfTdf xf] . afNojodf cxª\sf/ x'Fb}g t/ la:tf/} lgld{t x'g yfN5≤ a'l4 klg kl5 dfq k}bf x'G5 .
dg, a'l4 / cxª\sf/ oL tLg}j6f k|s[lt x'g\, oLeGbf k/ cl;lh{t k/dfTdf 5 . hf] oL cf7
k|s[lteGbf dfly x'G5 p;nfO{ dfq k/dfTdf bz{g x'G5 .
ck/]oldt:TjGof+ k|s[lt+ ljl4 d] k/fd\ .
hLje"tf+ dxfafxf] oo]b+ wfo{t] hut\\ ..%..
x] dxfafx' Û oL cf7 k|s[lt h;nfO{ …ck/fÚ elgG5 tL h8 x'G5g\ . oLafx]s ;Dk"0f{ k|f0fLx¿df
hLj¿kn] /xg] r]tg zlQm …k/fÚ x'g\ . …k/fÚ cyf{t\ r]tg zlQmn] g} …ck/fÚ cyf{t\ h8¿k ;+;f/nfO{
pkef]u jf wf/0f ub{5 ..
>Ls[i0f eGg'x'G5– oL ci6fË k|s[ltnfO{ …ck/fÚ elgG5 . ck/f eGgfn] h8 / lgDg eGg]
a'lemG5 . o;eGbf dfly …d]/f]Ú Tof] k|s[lt 5 h;nfO{ …k/fÚ elgG5 . Pp6} lsgf/fdf Psfkl§ oL cf7
k|s[lt 5g\ / csf]{ lsgf/fdf d 5' . cf7 k|s[lteGbf d]/f] k/fzlQm dfly 5 lsgeg] d logLx¿nfO{
kf/ ub{5' . oL cf7 k|s[lteGbf dfly Tof] r}tGo 5, x] ch{'g Û ;a}nfO{ wf/0f ug]{jfnf ;jf]{Rr zlQm
g} …k/fÚ xf] . h'g r]tgo'Qm 5 ToxL wd{ xf]≤ o;n] g} ;a}nfO{ ;+/If0f u/]sf] 5 . of] ljzfn a|Xdf08
k/fzlQms} lj:tf/ xf] . ;d:t of]usf] ;f/ g} Tof] k/fnfO{ lrGg] k|lqmof xf] . z/L/ kbfy{, dg
ljrf/x¿sf] hf]8, a'l4 clUgsf] ;"Idtd ¿k / cxª\sf/ :jlgld{t wf/0ff ePsfn] logLx¿ ;a}
ck/f zlQm x'g\ . oyfy{df k/fzlQm o;eGbf dfly / cnu ;a}sf] ;fIfL efjdf x'G5 . xfdL cfˆgf]
z/L/sf] ;fIfL x'g ;S5f}F . xfd|f] z/L/sf] s'g} Ps cË jf ;a} efu sfl6P klg …xfdLÚ plQs} /xG5f}F .
s]jn z/L/df sdL x'G5 t/ xfd|f] cl:tTjdf s'g} cGt/ x'Fb}g . aflx/sf] Ps åf/ 6'lqmg ;S5 t/
leqsf] k"0f{tfdf s'g} cGt/ x'Fb}g lsgeg] leq s'g} lrh sf6]/ sfl6“+b}g . xfdL ljrf/x¿sf] klg
;fIfL x'g ;S5f“}+≤ leq sfd, qmf]w / nf]e rln/x]sf] b]Vg ;S5f}+“ . ljrf/sf] ;fIfL ePkl5 dfq xfdL
cfk"m cnu ePsf] a'‰g ;S5f“}+ .
cxª\sf/ b]Vg sl7g x'G5 lsgeg] xfdL …dÚ;Fu afFlwPsf 5f“}+ t/ ;fIfL efjn] …dÚnfO{ klg
b]Vg ;lsG5 . ;8sdf lxF8\bf s'g} JolQm b]Vg] lalQs} leq s]xL kl/jt{g x'G5 . xfdL PSn} x'Fbf c¿
g} x'G5f} / JolQm b]Vg] lalQs} kl/jlt{t eP/ d sf] efj ;[lht x'G5 . of] cxª\sf/ xf];k"j{s sxfF /
slxn] xfaL x'G5 eg]/ x]g]{ xf] eg] xfdL / xfd|f] cxª\sf/ larsf] km/skgf hfGg ;lsG5 . h'g lbg
xfdL cxª\sf/nfO{ klg ;fIfL eP/ b]Vg ;S5f“},+ ToxL ;do xfdL oL cf7 k|s[lteGbf d'Qm eP/
leqsf] …k/fÚ k|s[ltdf k'Ug ;S5f“}+ . h;nfO{ >Ls[i0f Tof] …d]/f]Ú :j¿k / r]tgf xf] Pjd\ ToxL r]tgfn]

nf]suLtf– 285
cWofo–&
;a}nfO{ wf/0f u/]sf] 5 eGg'x'G5 . Toltv]/ xfdL z/L/ / a'l4nfO{ klg p;}n] wf/0f u/]sf] eGg]
kfpF5f“}+ . To:t} ;jf]{kl/ k|f0f h;nfO{ xfdLn] b]v]sf 5}gf}+ To;nfO{ klg hfGg ;lsG5 ;fy} Tof] k/f
zlQm g} ;f/f kl/lwsf] s]G› xf] eg]/ klg hfGg ;lsG5 . s[i0f ch{'gnfO{ Ps Ps sbd ub}{ Tof]
s]G›lt/ n}hfg] k|of; ub}{ x'g'x'G5 . oL cf7 k|s[lt h;nfO{ ck/f elgG5 o;eGbf kf/ …k/fÚ zlQm
5, hf] r}tGo 5 . of] k/fzlQm g} ;a}sf] lgdf{tf / ;a}sf] cfwf/ xf] h;n] ;a}nfO{ cfTd;ft\ u/]sf]
5.
PtBf]gLlg e"tflg ;jf{0fLTo'kwf/o .
cx+ s[T:g:o hutM k|ejM k|no:tyf ..^..
x] ch{'g Û ;Dk"0f{ k|f0fLx¿ oL b'O{ k/f -r]tg_ / ck/f -h8_ k|s[ltåf/f pTkGg ePsf x'g\ eGg]
hfg . …dÚ g} ;Dk"0f{ hut\sf] pTklQ / k|nosf] sf/0f x'F ..
dQM k/t/+ gfGolTsl~rbl:t wg~ho .
dlo ;j{ldb+ k|f]t+ ;"q] dl0fu0ff Oj ..&..
x] wg~ho Û …dÚ eGbf >]i7 s'g} ;To 5}g . h;/L wfuf]df ljljw df]tLsf bfgf plgPsf 5g\
To;/L g} of] ;+;f/ …dÚdf g} cfl>t 5 jf plgPsf] 5 ..
wfuf]df plgPsf] km"nsf] dfnfdf km"n k|s6 / wfuf] ck|s6 eP em}F hut\ k|s6 / k/dfTdf
ck|s6 5 . h] cb[Zo 5 To;df b[Zo ;XdflnPsf] x'G5 . Tof] n's]sf] cb[Zosf] cfwf/df g} k|s6sf]
hLjgnLnf cfwfl/t x'G5 . xfdLnfO{ dflyaf6 x]bf{ km"ndf klg k|f0f 5 eGg] nfU5 t/ k|f0f t h/fdf
g} x'G5 . km"n r'F8\bf jf xfFuf efFRbf klg af]6sf] cGt geO{ k'gM cª\s'l/t x'G5 . gofF kft tyf xfFuf
knfP/ km"n k'gM kmlqmG5 / km'N5 t/ h/f g} sfl6lbg] xf] eg] km"nsf] af]6sf] g} cGt x'G5 . hLjgsf]
lj/f6\ ¿k klg o:t} 5 . h] b]lvG5 To;leqsf] d"n;|f]t jf h/f vf]Hg ;s] dfq wd{sf] ofqf k|f/De
x'G5 . cb[Zosf] vf]h / To;nfO{ g} hLjgsf] p2]Zo dfGg' wd{ xf] / b[Zodf clNemg' / To;nfO{ g}
;j{:j 7fGg' ;+;f/ xf] . >Ls[i0f o;df cfˆgf] cb[Zo ¿ksf af/]df atfpg'x'G5 . pxfF eGg'x'G5– d
n's]sf], u'Kt / ck|s6 5' . h] k|s6 ¿k 5 Tof] k|s[lt xf] . Tof] ci6k|s[lt d}n] agfPsf] v]n xf] /
To;nfO{ d}n] dgaf6 lgld{t u/]sf] x'F . ljZja|Xdf08 hf] k|s6 ¿k xf], Tof] d]/f] ck|s6 ¿kdf g}
;dflxt 5 . k/dfTdf cb[Zo 5 eGg] ;TonfO{ s[i0fn] o; k|;ª\udf :ki6 kfg{'ePsf] 5 . >Ls[i0f h]
b]lvG5 Tof] …dÚ xf]Og, k|s[lt xf] eGg'x'G5 . OlG›osf] lgoGq0fdf h] cfpF5 / b]lvG5 Tof] k|s[lt xf] .
OlG›oftLt cyf{t\ h;nfO{ b]Vg / hfGg ;lsGg Tof] k/dfTdf xf] . h'g lbg cb[Zosf af/]df dflg;
hfGg yfN5 aNn pm k|f}9 eP/ wfld{s x'G5 .
wd{ cb[Zo lj1fg xf] . lj1fg ;+;f/sf] vf]h x'gfn] of] ;txdf k|s6 x'G5 t/ cb[Zo
ulx/fOdf n's]sf] x'G5 . To;}n] hLjgsf] b'n{e ;Dkbf uf]Ko :yfgdf n's]sf] x'gfn] To;nfO{ kfpgsf
nflu Tolt g} ulx/fOdf plqg'k5{ . OlG›on] ha;Dd xfdLnfO{ lgoGq0fdf lnG5 ta;Dd xfdL
ulx/fOdf hfg ;Sb}gf“}+ . To;}n] >Ls[i0f eGg'x'G5– h] OlG›oftLt 5 Tof] d x'F / h] OlG›osf]
lgoGq0fdf 5 Tof] hut\\ xf] . d}n] g} oL cf7 k|s[lt l;h]{sf] x'F / of] k|s[lt k|nosfndf …dÚdf g}
;dflxt x'G5 . h;af6 hut\\ k}bf x'G5 To;}df hut\\ nLg x'G5 . hf] hGdbftf x'G5 ToxL d[To'sf]
sf/s klg x'G5 . oL b'j} k|lqmof p;}sf] s[kfaf6 x'G5g\ . h;n] ;|i6fdf dfq s[kf b]Vb5 Tof] wfld{s
xf]Og t/ h;n] ljgfzsdf klg k/dfTdfsf] g} s[kf b]Vb5 Tof] wfld{s xf] . >Ls[i0f ;|i6f / ljgfzs
b'j} …dÚ g} x'F Pjd\ d}n] g} ;Dk"0f{ a|Dxf08 lgdf{0f u/]sf] x'F / of] ;a} …dÚdf g} ljnLg x'G5 eGg'x'G5 .
of] Hofb} j}1flgs b[li6sf]0f xf] . hLjgsf ;a} ult rqmfsf/ x'G5g\ / hxfFaf6 k|f/De x'G5, ToxL“+

nf]suLtf– 286
cWofo–&
cGt eP/ j[Q k"/f x'G5 . d[To' hGdeGbf ljk/Lt xf]Og of] hGd;Fu hf]l8Psf] bf];|f] cj:yf xf] .
To;}n] ljgfz klg s]jn lj>fd dfq xf] . ;[li6 >d xf] eg] k|no lj>fd xf] .
To;}n] xfdLn] ;[li6nfO{ a|Xdfsf] lbg / k|nonfO{ /flq eg]sf xf“}+ . lbg hLjg / ;[li6 >d xf]
eg] /flq d[To' / ljgfz lj>fd xf] . ;gftg wdf{jnDaLx¿n] slxNo} ljgfz jf d[To'nfO{ zq'sf]
¿kdf x]b}{gg\ . h;n] d[To' / ljgfznfO{ zq' 7fGb5 pm lge{o eP/ afFRg ;Sb}g t/ h;n] d[To' /
ljgfznfO{ klg hLjg 7fGb5 pm g} ;xL ¿kdf afFRg ;S5 . p;nfO{ d[To' / ljgfzn] b'v lbFb}g
lsgeg] p;n] logLx¿df klg hLjgsf] k"0f{tf b]v]sf] x'G5 . cd[t / ljif b'j}nfO{ Ps;fy :jLsf/
ug{' g} cb\e't ;To xf] . hLjgsf] ;d:t åGå cGwsf/ / k|sfz h:t} ;+o'Qm 5g\ . olb k/dfTdf
k|sfz dfq xf] / cFWof/f] xf]Og eg] hut\\df zlQm ljefhg x'G5 . olb xfdLn] hut\\nfO{ b'O{ wf/df
ljefhg u¥of“}+ eg] xfd|f] lgi7f klg ljeflht x'G5 . ljeflht lgi7f lgi7f g} xf]Og, cljeflht
lgi7f dfq lgi7f xf] . klZrddf wd{k|lt dg'iosf] em'sfp gx'g'sf] sf/0f klg lgi7f ljeflht eP/
xf] .
To;}n] >Ls[i0f Hofb} ;xhtfsf ;fy …dÚ g} ;h{s / k|no x'F / ;a} …dÚ af6 g} hlGdG5g\ /
…dÚ df g} nLg x'G5g\ eGg'x'G5 . xfdL lxGb"x¿n] k/dfTdfnfO{ cleGg ¿kdf hfg]sf 5f“}+ . lgi7f
leGg x'Fbf xfd|f] >4f klg leGg x'G5, cleGg /xg ;Sb}g . To;}n] t cfh klZrddf ;a}eGbf 7'nf]
;d:of bf]xf]/f] rl/q /x]sf] 5 . ToxfFsf dgf]lrlsT;snfO{ dg'iosf] dg b'O{ efudf lsg 6'lqmPsf] xf]
eGg] hfgsf/L 5}g . To;sf] k|d'v sf/0f dg b'O{ lgi7fdf afFl8g'n] ubf{ xf] . lgi7f ljeflht
x'gf;fy Åbo klg b'O{ lx:;fdf afFl8G5 t/ k/dfTdfnfO{ ;Dk"0f{tfdf :jLsf/ ug{ ;s] dfq lgi7f
ljeflht x'Fb}g . lgi7f ljeflht eO{ lrQ 8fdf8f]n x'g' g} b'O{df afFl8Gf' xf] . klZrddf JolQmsf]
ljvl08t JolQmTj x'g'sf] k|d'v sf/0f ToxfF cl:tTjnfO{ b'O{ lx:;fdf afF8\g'n] ubf{ xf] . >Ls[i0f /fd|f ]
/ g/fd|f] b'j} …dÚ g} x'F eGg'x'G5 . h;n] of] ;du| :jLs[ltnfO{ a'‰b5, p;n] g} s[i0fsf] tŒjbz{gnfO{
a'‰g ;S5 .
>Ls[i0fsf] JolQmTj ;du|nfO{ ;dflxt u/]sf] JolQmTj xf] . To;}n] t sltkonfO{ pxfFdf b'j}
JolQmTj s;/L x'g ;S5 eg]/ nfUg ;S5 . Psflt/ k/dfTdfsf] s'/f ug{'x'G5 clg csf{lt/ o'4df
ptfg{ k|]l/t ug'{x'G5 . k/dfTdf t zflGtsf] kIfdf x'g'kg]{ xf] / czflGt b'i6sf] sfd x'g'kg]{ xf] .
o'4af6 efUg nfu]sf ch{'gnfO{ o'4df anhˆtL k|j]z u/fOlbg] sfd /fd|f] xf]Og eg]/ klg
sltkonfO{ nfUg ;S5 t/ >Ls[i0f ;du|tfdf ;a} :jLsf/ u/]/, b'j} /fd|f]–g/fd|f] / o'4–zflGt klg
…dÚ g} x'F eGg'x'G5 . pxfFsf cg';f/ ha ltdL b'j} ¿k …dÚdf b]Vg ;S5f}, ta dfq ltdLn] dnfO{
b]Vg] 5f} . olb ltdLn] dnfO{ leGg afF8]/ x]¥of} eg] slxNo} dnfO{ b]Vg ;Sg] 5}gf} . k/dfTdfnfO{
r'gfj ug{ ;lsGg, 5gf]6 t s]jn 3/df /fv]sf] k/dfTdfnfO{ dfq ug{ ;lsG5 . wfld{s JolQm
b':;fx;L x'G5 lsgeg] p;n] k/dfTdfsf b'j} ¿knfO{ :jLsf/ u5{ . lj/f]wnfO{ cfTd;ft\ ug]{ of]
:jLs[lt j]bfGtsf] ;f/ xf] . ha hLjgsf] b[li6 clj/f]wsf] x'G5, ta leq klg clj/f]w g} hlGdG5 .
xfd|f] Åbo ToxL ¿kdf 9N5 h'g ¿kdf xfdL k/dfTdfnfO{ :jLsf/ u5f}{+ . h'g lbg km"nsf nflu
dfq xf]Og sfF8fsf nflu klg k/dfTdfnfO{ wGojfb lbG5f}+ Tof] lbg k/dfTdf vf]Hg dlGb/ jf cGo
sxL+ hfg' g} kb}{g . pm hxfF 5, ToxL+“ dlGb/ x'G5 / ToxLF k/dfTdf lj/fhdfg x'G5 .
/;f]˜xdK;' sf}Gt]o k|efl:d zlz;"o{of]M .
k|0fjM ;j{j]b]if' zAbM v] kf}?if+ g[if' ..*..

nf]suLtf– 287
cWofo–&
x] sf}Gt]o Û …dÚ hndf /; jf :jfb x',F rG› / ;"o{sf] k|sfz d g} x',F j]bsf k|0fj jf cf]Íf/
…dÚ g} x',F cfsfzsf] Wjlg tyf dfgj k'?iffy{ cyf{t\ zlQm klg …dÚ g} x'F ..
k'0of] uGwM k[lyJof+ r t]hZrfl:d ljefj;f} .
hLjg+ ;j{e"t]if' tkZrfl:d tkl:jif' ..(..
x] ch{'g Û k[YjLdf ljBdfg kljq ;'uGw …dÚ g} x'F . clUgsf] t]h, ;Dk"0f{ k|f0fLx¿df l:yt
hLjg cyf{t\ h]df pgLx¿ afFRb5g\ Tof] tŒj tyf tk:jLx¿sf] tk …dÚ g} x'F ..
oL sygdfkm{t >Ls[i0f Tof] cb[Zolt/sf] O;f/f ug{'x'G5 . pxfF b[Zo j:t'x¿nfO{ Oª\lut ub}{
cb[Zosf] cg'e"lt u/fpg rfxg'x'G5 . klxn] b[Zo j:t' hndf …dÚ /; x'F eGg'x'G5 . hn b[Zo xf] t/
/; cb\e't cg'e"lt xf] h'g ;"Id / cb[Zo x'G5 . h] b]lvG5 Tof] /; geP/ k]o j:t' hn dfq xf] t/
lkpFbf k|fKt ePsf] cg'ej cb[Zo x'G5, ToxL cfGtl/s cg'e"lt g} /; xf] . >Ls[i0f eGg'x'G5– ;d:t
hnLo ›Jox¿ h'g k]o kbfy{ 5g\ tL pxfF xf]Og t/ h'g xfdL lkP/ cg'ej u5f“},{ Tof] /; pxfF xf] .
hndf pxfF /; xf] h'g cb[Zo x'G5 . km"n b[Zo xf] t/ ;f}Gbo{ cb[Zo xf] . km"ndf s'g} /; x'Fb}g t/
km"n b]v]/ h'g /; cfpF5, To;df ;f}Gbo{ b]lvG5 . df]tLsf bfgfx¿nfO{ afFw]/ /fVg] wfuf] cb[Zo
ePem“} hLjgdf xfd|f h] hlt ulx/f cg'ej 5g\ tL ;a} /;sf cg'ej x'g\ h'g cb[Zo x'G5g\, rfx]
Tof] ;f}Gbo{, uLt–;ËLt jf k|]d g} lsg gxf];\ . ;d:t cg'ejsf] h'g ;f/ 5 Tof] /; xf] . pklgifb\n]
klg Tof] a|Xd/; xf] eg]/ 3f]if0ff u/]sf] 5 .
o:f} u/L >Ls[i0f k[YjLdf d kljq ;'uGw x'F eGg'x'G5 . pxfF kljq ;'uGw eGg'x'G5 lsgeg]
;'uGw ;a} kljq x'Fb}gg\ . h'g ;'uGwsf] k|efj kg]{lalQs} hLjgsf] pmhf{ pmWj{udgsf] ofqfdf
k|efljt x'G5 Tof] kljq ;'uGw / h;sf] k|efj kgf{;fy hLjgsf] pmhf{ tnlt/ k|jflxt x'G5 Tof]
ckljq ;'uGw xf] . sltko ;'uGwx¿ k/LIf0f u/]/ ljk/Lt lnª\uLnfO{ cfslif{t ug]{ clek|fon] tof/
ul/G5g\, h;n] sfdjf;gf hufpg d2t ub{5g\ . Tof] ckljq ;'uGwn] hLjg pmhf{nfO{ tnlt/
n}hfg ;xof]u u5{ . dxfjL/sf ;DaGwdf pxfF lxF8\bf, a:bf xfjfdf Ps kljq ;'uGw axGYof]
elgG5 . kljq ;'uGw la/n} cfpF5, dxfjL/sf] z/L/ klg xfd|f] h:tf] g} xf] t/ pxfFsf] z/L/af6
lg:sg] ;'uGw kljq ;'uGw xf] . tLj| sfdjf;gfsf] If0fdf xfd|f] z/L/sf cnu u|lGyx¿ sfd ug{
yfN5g\ / z/L/af6 b'u{Gw km}lng yfN5 h;n] xfdL tnlt/ cf]ln{G5f“}+ . To:t} Wofgsf] cj:yfdf
z/L/af6 Ps k|sf/sf] ;'uGw k|s6 x'G5, ta pmhf{ dflylt/ axg yfN5 . dxfjL/ / a'4h:tf
dxfk'?ifx¿sf] Wofgsf] km"n ha kmlqmG5, ta cf;kf; ;'uGw km}lng yfN5 . >Ls[i0f To;}n] t
;'uGw dfq geg]/ kljq ;'uGw x'F eGg'x'G5 . kljq ;'uGw km"ndf xf]Og a? of] dfgj¿kL km"ndf
klg la/n} k}bf x'G5 .
>Ls[i0f eGg'x'G5– ærG›df, ;"o{ / tf/fx¿df …dÚ cfef / k|sfz x'F .Æ xfdL k|sfz b]Vg
;Sb}gf“}+, k|sflzt lrhx¿ dfq b]Vg ;S5f“}+ . k|sfz b]Vg c;Dej x'G5 . To;}n] t pxfF ;"o{, tf/f,
rG›dfx¿df …dÚ k|sfz x'F eGg'x'G5 . rG›df h] b]lvG5 Tof] …dÚ xf]Og, …dÚ To;sf] k|sfz dfq x'F .
k|sfzsf sf/0fn] xfdL lrhx¿ k|sflzt ePsf] b]V5f“}+ t/ k|sfz b]Vb}gf“}+ lsgeg] Tof] cb[Zo x'G5 .
k|sfz b[Zo 36gf h:tf] nfU5 t/ of] cb[Zo 36gf xf] . h;n] cGt/Ë ofqfdf uP/ leqsf] cfFvf
vf]Ng ;S5, p;n] ;f/f hut\\ g} k|sfzjfg\ b]Vg ;S5 . >Ls[i0f eGg'x'G5– ltdL rG›, ;"o{, tf/fx¿
b]Vg ;S5f} t/ dnfO{ b]Vg ;Sb}gf} lsgeg] …dÚ cb[Zo 5' . To;} u/L >Ls[i0f tk:jLx¿df …dÚ t]h x'F
eGg'x'G5 . z/L/nfO{ si6 lbP/ pkjf; al;/x]sf] / Ps uf]8fsf] e/df dfq plePsf] jf sfF8fdf
;'lt/x]sf] tk:jL ;a}n] b]V5g\ t/ s[i0f eGg'x'G5– …dÚ tk:jL xf]Og tk:jLdf t]h x'F .

nf]suLtf– 288
cWofo–&
;du|df xfdL t]hsf] cf–cfˆg} JofVof u5f}{+≤ h;sf] cg'xf/df /f}gs b]lvPsf] 5 To;nfO{
xfdL t]h 7fG5f“}+ . :j:Yo jf zlQmzfnL b]lvof] eg] To;nfO{ t]h 7fG5f}+“ t/ of] t b[Zo xf], t]h
xf]Og . s[i0f cb[Zosf] s'/f ub}{ x'g'x'G5 . olb s'g} tk:jLdf t]h vf]Hg' 5 eg] tk:jLsf] Wofgdf
vf]Hg'k5{ . dxfjL/ of a'4nfO{ Wofgsf] d'›fdf lg/Gt/ x]g]{ xf] eg] ToxfF Pp6f o:tf] l:ylt cfpF5
hxfF pxfFx¿ x/fpg'x'G5, s]jn t]hk'~h / cfefo''Qm ;|f]t dfq aR5 . lbof]sf] cfefdf ;|f]t x'G5 t/
a'4 / dxfjL/x¿sf] t]hdf s'g} ;|f]t x'Fb}g . To;}n] xfdL s[i0f, dxfjL/, a'4sf] lrqsf] lz/sf k5fl8
h'g uf]nf] 3]/f agfpF5f}+ Tof] t]hsf] k|tLs xf] . >Ls[i0f tk:jLdf tkZrof{ eGg'x'Gg pxfF t t]h x'F
eGg'x'G5 . hlt;'s} tk:of u/] klg ha;Dd cfkm" k"0f{ ¿kdf x/fP/ k|sfzk'~h dfq afFsL /xFb}g,
ta;Dd Tof] t]h k}bf x'Fb}g . a'4, dxfjL/nfO{ 1fg k|fKt ePkl5 klg c¿ rfln; jif{ afFRg'eof] .
Tof] afFsL ;dodf pxfFx¿ z/L/ xf]Og k|sfzk'~h dfq x'g'x'GYof] .
h'g lbg a'4 ;dflw lng nfUg'ePsf] lyof], To;}a]nf s'g} Ps JolQmn] cfP/ pxfFnfO{ ;f]Wof]
ls d[To'kZrft\ xh'/ sxfF hfg'x'G5 . pxfFn] hjfkm lbg'eof]– rfln; jif{b]lv d hxfF lyPF ca klg
ToxLF g} x'g] 5' . p;n] k'gM ;f]Wof]– o;nfO{ xfdL s;/L dfgf}+“ lsgeg] xh'/sf] z/L/ t ca x/fpg]
5, ta a'4n] eGg'eof]– d]/f nflu t of] z/L/ rfln; jif{ cufl8 g} ;dfKt eO;s]sf] lyof],
To;otf t d s]jn z"Go, k|sfzsf] efFtL afFlr/x]sf] 5' . ca d]/f] gfz x'g] s'g} pkfo 5}g lsgeg]
h'g gfz x'g'kg]{ xf] Tof] eO;s]sf] 5 . t]h cd[t tŒj xf] / z/L/ d/0f wd{ xf] . tk:jLdf t]hsf]
cy{ Tof] xf] hf] pgLx¿df slxNo} db}{g . t]h u'Kt /x:o xf] ha;Dd t]h x'Fb}g, ta;Dd pm tk:jL
klg x'Fb}g . a'4 cd's JolQmnfO{ 1fg eof] / p;nfO{ 1fg ePsf] 5}g eGg'x'GYof] . pxfFsf] 1fg
ePsf] x]g]{ Tof] ljlw g} t]h xf] . a'4 JolQmsf] t]h x]/]/ of] JolQm s'g cj:yfdf 5 eg]/ atfpg'
x'GYof] .
>Ls[i0f Ps Ps lrhdf cb[Zosf] O;f/f ug{'x'G5 . pxfF eGg'x'G5– cfsfzdf …dÚ zAb x'F .
cfsfz b]lvG5 t/ zAb b]lv+b}+g . oBlk cfsfz zAbn] g} el/Psf] 5 . j}1flgsx¿ eG5g\– s[i0fn]
eg]sf] uLtf xfdL Ps lbg cjZo kQf nufpF5f}+ lsgeg] zAb hlxn] elgP klg of] gfz gx'g]
ePsfn] of] cfsfzdf g} df}h'b /xG5 . of] ;f/f cl:tTj zAbsf] vftn] el/Psf] 5 . o; hut\\df
af]lnPsf zAbx¿ clen]vsf] ¿kdf ;+/lIft x'G5g\ . To;}n] t wd{ ckzAb slxNo} gaf]Ng' eGb5
lsgeg] Tof] zAb slxNo} gfz x'Fb}g . Tof] zAb cgGt ofqf;Dd clen]vsf] ¿kdf ;'/lIft x'G5 .
cl:tTjn] zAbnfO{ ljgfz ub}{g . cfsfz hf] ;jf{lws j:t'n] JofKt 5 Tof] zAb xf] t/ Tof] zAb
b]lvFb}g . ctM unt af]Ng'eGbf t r'krfk nfUg' /fd|f] xf] . a'4 leIf'x¿nfO{ eGg'x'GYof]– k|fy{gf ;'?
ug{'eGbf klxn] hut\\sf] dËnsf] sfdgfaf6 / k|fy{gfsf] cGTo klg hut\sf] dËnsf] sfdgfsf ;fy
ug{'k5{ . k|fy{gf a]sf/ eP klg dËnsf] p¢f]if cgGt sfn;Dd ;'/lIft /xG5 .
cfsfzdf ;"Id ;ª\u|lxt ¿k 5 h;nfO{ zAb elgG5, hf] cb[Zo 5 / Tof] cb[Zo >Ls[i0f
…dÚ x'F eGg'x'G5 . j]bdf …dÚ cf]ª\sf/ x'F . hut\df vf]lhPsf k|foM ;a} lrh j]bdf 5g\ t/ TfL ;a}nfO{
5f]8]/ >Ls[i0f eGg'x'G5– j]bdf …dÚ cf]ª\sf/ x'F, cGo afFsL …dÚ xf]Og . afFsL t ;a} ;+;f/ xf], …dÚ
s]jn cf]ª\sf/ dfq x'F . pxfFsf] cfzo olb ;a} zf:q gi6 eP/ cf]ª\sf/ dfq aRof] eg] klg ;a}
zf:q aR5 / ;a} zf:q ar]/ cf]ª\sf/ x/fof] eg] ;a} zf:q x/fpF5 zf:qsf] cl:tTj gi6 x'G5 . ç
Pp6f cy{xLg zAb xf] . Pp6f ;fgf] ç df ;gftg wdf{njDaLx¿n] ;d:t dGqsf] of]u;f/nfO{
aLh ¿kdf aGb u/]sf 5g\ . lxGb" wdf{jnDaLx¿n] hLjgdf h] cGt/Ë cg'ej / h'g ljlwx¿
ljsl;t u/]sf 5g\, ;Tolt/ ofqf ug{ TfL ;a}df ç nfO{ aLh dGqsf] ¿kdf /flvPsf] 5 . ;f/f

nf]suLtf– 289
cWofo–&
zAbsf] lj:tf/ ç sf] lj:tf/ xf] . ç af6 ;f/f j]b k'gM lgld{t x'g ;S5 . ;f/f hut\sf] zf:q c–
pm–d\ cyf{t\ ç ePdf lgdf{0f x'g ;S5 . lj1fg e}/jtGqdf lzjn] kfj{tLnfO{ eGg'ePsf] 5– ltdL
w]/} g;f]w ltdLnfO{ d yf]/} eG5' . c–pm–d\ sf] of]uaf6 ag]sf] of] hf] ç 5 o;df ltdL …cÚ nfO{
e'n …d\Ú nfO{ klg e'n / hf] lardf pm aR5 Tof] …pmÚ df ltdL 8'a . o;f] u¥of] eg] …dÚ ltdLdf
k|fKt x'G5' . olb …pmÚ hf]8n] eGof] eg] xfd|f] k"/f gfle leq k:5 / ank"j{s gfledf hf]8 k5{ .
gfle hLjgsf] d"n pmhf{;|f]t xf]≤ o;df h;n] wSsf lbG5 p;sf] hLjgsf] pmhf{ p7\g ;'? x'G5 /
s'08lngL hfUg yfN5 . ç ;d:t j]bsf] u'Xotd zlQm xf] . JolQmleq h'g k/dfTdfsf] pmhf{
aLhdf n's]sf] x'G5 To;nfO{ ;lqmo ug]{ ljlw cf]ª\sf/ xf] . To;}n] >Ls[i0f j]bx¿df d çsf/ x'F
eGg'x'G5 .
>Ls[i0f k'?ifdf …dÚ k'?ifTj x'F eGg'x'G5 . of] k'/ eg]sf] gu/L jf a:tL xf] ToxL k'/leq a:g]
dflnsnfO{ k'?if elgG5 . of] k'/ :qLsf] ljk/Lt xf]Og lsgeg] of] k'?if t :qLsf] leq klg l:yt
x'G5 . :qLsf] z/L/ cnu x'gfn] p;sf] gu/ leGg / k'?ifsf] gu/ leGg x'G5 t/ b'j} leq cf;Lg
x'g] k'?if Ps} x'G5, k[ys\ x'Fb}g . hLjgsf] ;[hgfdf k'?if ;f+of]lus / :qL cfwf/e"t x'G5g\ . :qL
k'?ifdf ;lDdlnt ePsfn] s[i0fn] hfg]/ g} :qLsf] s'/f ug{'ePg . oxfF gu/sf] s'/f gu/L gu/sf]
lardf a:g] dflns k'?ifsf af/]df pxfF eGg'x'G5 . :qL leq klg Tof] k'?if tŒj x'G5 . xhf/f“}+ km"n
l6k]/ k|zf]wg u/L clnslt cQ/ agfPh:t} ;d:t k'/sf] dflns hxfFhxfF 5 p;leqsf] k'?ifTj …dÚ
x'F eg]/ >Ls[i0f eGg'x'G5 . k'?if ;Ldfdf afFlwPsf] x'G5 t/ k'?ifTj c;Ld x'G5 . h:tf] k|]dLsf] ;Ldf
x'G5 t/ k|]d c;Ld x'G5 . k'?ifTj lj/f6\ cfsfz h:t} ;LdfljxLg / zfZjt 5 eg] k'?if t cfpg]
/ hfg] 5g\ . k'?ifleqsf] k'?ifTj lgu{'0f, lg/fsf/ / zfZjt x'G5 . 5fnx¿df …dÚ ;fu/ x'F eg] h:t}
>Ls[i0f k'?ifx¿df …dÚ k'?ifTj x'F eGg'x'G5 . pxfF Tof] k'?ifTjsf] s'/f ub}{ x'g'x'G5 h'g hlt g} ¿k
lgld{t / lj;lh{t eP klg pm lg/fsf/ / c¿k g} x'G5 .
aLh+ df+ ;j{e"tfgf+ ljl4 kfy{ ;gftgd\ .
a'l4a{'l4dtfdl:d t]h:t]hl:jgfdxd\ ..!)..
x] kfy{ Û ;Dk"0f{ k|f0fLx¿sf] jf cl:tTjsf] d"n aLh jf pTklQsf] ;gftg sf/0f …dÚ x'F .
a'l4dfg\x¿sf] a'l4 / t]h:jLx¿df /x]sf] t]h -sflGt_ klg …dÚ g} x'F ..
an+ anjtf+ rfx+ sfd/fuljjlh{td\ .
wdf{lj?4f] e"t]if' sfdf]˜l:d e/tif{e ..!!..
x] e/t>]i7 Û d anjfg\x¿df /x]sf] sfdjf;gf / cf;lQm/lxt ;fdYo{ x'F . ;Dk"0f{ k|f0fLx¿df
/x]sf] wdf{g's"n cfr/0fo'Qm sfdjf;gf klg …dÚ g} x'F ..
JolQmnfO{ cfˆgf] kl/ro lbFbf hlt sl7gfO x'G5 k/dfTdfnfO{ cfˆgf] kl/ro lbg To; eGbf
a9L sl7gfO x'G5 . pm :jod\n] cfˆgf] kl/ro cfwf dfq lbg ;S5 lsgeg] cl:tTj lj/f6\ 5 /
zAb ;f/} 5'b| ePsfn] JoQm x'g} ;Sb}g . k/dfTdfn] rfx]sf] s'/f zAbsf] sf/0fn] JoQm ug{ ;Sb}g /
eGg rfx]sf] s'/f s'g} g s'g} ¿kdf 5'6\5 . h] eGg ;lsG5 Tof] ;ª\s]tdf dfq eGg ;lsG5 .
s[i0fnfO{ klg ToxL sl7gfO 5 . s[i0fn] ;fwf/0f s'/faf6 pbfx/0f lbFb} ;Demfpg vf]Hg'ePsf] 5 .
dg'io;Fu s'/f ug{ dg'iosf] efiff k|of]u ug{'k5{ . To;}n] s[i0f ;f]xLcg';f/ O;f/f ug{'x'G5 t/ O;f/f
To;sf nflu dfq pkof]uL x'g ;S5 h;n] rG›dfnfO{ cf}+“nfn] b]vfpFbf k|ltljDadf geO{ rG›dfdf
dfq gh/ nufpF5 . pxfFn] h] atfpFb} x'g'x'G5 To;df cf+lzs O;f/fx¿ dfq 5g\ . O;f/fsf]
dfWodaf6 dfly p7\g ;Sg] JolQm g} jf:tljs ¿kdf Tof] O;f/f a'‰g ;dy{ x'G5 . >Ls[i0f

nf]suLtf– 290
cWofo–&
eGg'x'G5– …dÚ jf;gf / sfdgf/lxt jLo{ / lj/Qm jL/tf x'F . dfgjleq sfd / jf;gf gePsf]
jLo{sf] pmhf{ …dÚ g} x'F .
dxfjL/sf] hGdsf] gfd jw{dfg lyof] . jL/tfsf nflu kl5 pxfFsf] gfd dxfjL/ /flvof] .
pxfF uf]8f 6]Stf klg s'g} hLj gd¿g\ eg]/ /fd|/L km's]/ dfq 6]Sg'x'GYof] . pxfFsf] s;};Fu O{iof{ /
k|lt:kwf{ g} lyPg . pxfFdf crDdsf] jL/tf lyof] . s[i0fsf] o; sygdf pxfFnfO{ dxfjL/ eGg'sf]
sf/0fsf af/]df atfOPsf] 5 . pxfFdf jf;gf / sfdgf/lxt gjLg jLo{¿kL pmhf{sf] pbo ePsf]
lyof] . dxfjL/n] s7f]/ ;fwgfsf dfWodaf6 hut\nfO{ g} e'n]/ s]jn cfkm"nfO{ dfq ofb /fVg'eof] .
pxfF ufpF aflx/ gfËf] /xg'x'GYof]≤ t;y{ ufpFn]x¿ pxfFnfO{ ;tfpFy] . Ps lbg Pp6f Ujfnfn] pxfF
ePsf] :yfgdf ufO{ r/fpg nUof] / pxfFnfO{ pQm ufO{x¿ x]l/lbg cx|fof] . pm s]xL ;dokl5
kmls{P/ cfpFbf dxfjL/ WofgdUg x'g'x'GYof], p;n] ufO{ b]v]g . ufO{x¿ rbf{rb}{ 6f9f k'u]sf lyP≤
To;}n] p;n] ufO{x¿ st} e]6]g . ;fFem kms]{/ 3/ cfpg nfUbf ufO{x¿ dxfjL/sf] glhs ePsf]
b]Vof] . o;n] g} ufO{ rf]/]/ /fv]sf] /x]5 / s]xL a]/kl5 3/df n}hfg] o;sf] dg;fo xf]nf eg]/
Wofgsf] :jfª kf/]sf] 7fgL pxfFnfO{ p;n] s'6lk6 u¥of] / alx/f]sf] gf6s u/]sf] eGb} sfgdf 7]8L
7f]lslbof] . pxfFsf] sfgaf6 /utsf] wf/f aUg yfNof] .
syf a8f] /;k"0f{ 5 . dxfjL/sf] cj:yf b]v]/ b]jtfx¿ klg b'vL / lrlGtt eP . OG›n]
cfP/ pxfF;Fu cfkm"nfO{ Ifdf ug{'xf];\ eGb} xh'/sf] ;'/Iff ug{ xfdLnfO{ cf1f lbg'xf];\ eg] . pxfFn]
Tof] uf]7fnf] h:t} xh'/ klg s'g} 9Ën] dnfO{ ljrlnt u/fpg cfpg'ePsf] 5 s[kof ddfly bof
ug{'xf];\ / d h:tf] cj:yfdf 5' ToxL cj:yfdf 5fl8lbg'xf];\ . hGd–hGdfGt/df d}n] w]/}sf] ;xof]u
lnPF t/ tL ;a} Joy{ eP . ca d PSn} 5' / PSn} /xg rfxG5' eGg'eof] . o'4df s'zntf / jL/tf
k|bz{g ug]{x¿ klg dxfjL/sf cufl8 afnsh:t} x'g\ lsgeg] pxfFsf] h:tf] jL/tf t s'g} jL/x¿;Fu
klg x'Fb}g . pxfF ca ;DaGw / ldqtf gufF:g] / cfkm" PSn} kof{Kt /x]sf] atfpg'x'G5 . h–h;n]
dnfO{ ;xf/f lbP/ ;+/If0f ug]{ atfP, ltgLx¿ g} cfˆgf] b'vsf sf/0f ag], To;}n] ca dnfO{ sf]xL
rflxFb}g, d PSn} /xg rfxG5' . dxfjL/ k[YjLdf PSn} a:g ;Sg] ;fx;L JolQm xf] / ToxL ;fx;
jL/tf xf] . ;a}eGbf 7'nf k/fqmdL of]4f klg PSn} a:g g;sL sDtLdf ;'/Iffsf nflu t/jf/ ;fydf
/fVb5 . h;sf] xftdf xltof/ x'G5 p;leq sfo/tf n's]sf] x'G5 . t/ dxfjL/ gfËf] x'g'x'G5 /
pxfFsf ;fydf s]xL klg 5}g lsgeg] pxfFdf PSn} a:g] ;fx; 5 .
>Ls[i0f h;df sfd ;dfKt ePsf] 5 / jf;gf klg z]if 5}g To;df …dÚ jLo{ / an x'F eGg'
x'G5 . pxfF sfd / jf;gf/lxt jLo{ …dÚ x'F eGg'x'G5 . jf;gf / sfd hxfF x'G5 ToxfF jL/ x'g' eg]sf]
/S;L v'jfP/ o'4df n8\g k7fPh:t} xf] . gzfdf axfb'/ x'g ;lhnf] x'G5 lsgeg] Toltv]/ JolQm
d"l5{t x'G5 . To;}n] t xfQLnfO{ o'4df k7fpFbf /S;L v'jfP/ dfq k7fOG5 . sfdjf;gf klg Pp6f
ljif / dfbskbfy{ h:tf] xf] . sfdjf;gfn] el/Fbf JolQm cfuf] nfu]sf] 3/df klg jf;gf k"/f ug{
k|j]z ug{ ;S5 . t'n;Lbf;sf] syf /f]rs 5 . pxfF Ps k6s sfdjf;gfn] plåUg eP/ /ftdf
dfOt a;]sL >LdtLnfO{ e]6\g cft'/tfn] cGwf] eP/ k'Ubf pxfFsL kTgLsf] h'g jf;gf sfdlt/
nufpg' ePsf] 5, Tof] jf;gf /fdlt/ nufpg'xf];\ eGg] cfu|xaf6 t'n;Lbf;sf] hLjgn] ;fy{stf
k|fKt u¥of] .
tLj| jf;gfdf JolQm a]xf]; x'G5 / a]xf];Ldf ePsf] ansf] s'g} cy{ /xGg . To;}n] >Ls[i0f
eGg'x'G5– sfdjf;gf d'Qm anjfg\x¿sf] …dÚ an x'F t/ hf] wd{n] el/Psf] x'G5 To;sf] …dÚ
sfdjf;gf klg x'F . sfdjf;gf/lxt anjfg\x¿sf] …dÚ an x'F eGg' ePsf]df of] egfO ljk/Lt h:tf]

nf]suLtf– 291
cWofo–&
klg nfUg ;S5 . >Ls[i0f wd{n] el/Psf] JolQmsf] sfdjf;gf klg …dÚ x'F eGg'x'G5 . ha JolQmsf]
hLjgdf wd{ plqG5 ta p;df sfdjf;gf /xFb}g . hLjgdf wd{sf] cjt/0f x'g] JolQmsf ;a}
lqmofsnfk wfld{s x'G5g\ . wd{n] a'l4 / ÅbonfO{ dfq xf]Og, JolQmsf] z/L/nfO{ klg ¿kfGt/0f u5{ .
wd{sf] 36gf 36]kl5 JolQm To;df k"/f 8'A5 clg sfdjf;gf z]if g} /xFb}g . wd{sf] cd[tdf ljif
k/] klg Tof] cd[t g} x'G5 . wd{sf] d'Vo k|of; g} leq /x]sf] ljifnfO{ x6fO{ cd[t :yflkt ug{' xf] .
xfdLleqsf] sfd Pjd\ jf;gf olb k|e'df clk{t ePdf Tof] sfd Pjd\ jf;gf¿kL pmhf{ klg a|Xdsf]
pmhf{ aGb5 . o; k|sf/sf JolQmsf] sfdjf;gfsf] ult cfd"n ¿kdf ablnG5 . xfdL a]xf];, cr]tg
/ ljlIfKt eP/ sfdjf;gfaf6 el/G5f} / jf;gfn] xfdLnfO{ ank"j{s ;dft]/ s7k'tnL agfpF5 .
xfdL ha xf];df cfpF5f“},+ ta kZrfQfkn] hn]/ b'vL / kLl8t x'G5f“}+ . k|s[ltn] xfdLaf6 sfd lnlG5g\
/ xfdL p;sf] bf; ag]/ cf1fkfng u5f}{+ .
wd{sf] pknlAw r'ld;s]sf] JolQm k|s[ltsf] cfb]zsf] ;LdfeGbf kf/ x'G5 / p;df gjLg
36gf 3l6t x'G5 . o:tf JolQmx¿n] k|s[ltsf] cfb]z dfGb}gg\ a? pgLx¿n] k|s[ltnfO{ g} cfb]z lbg
;'? ub{5g\ . To;a]nf pgLx¿df cfd"n kl/jt{g eP/ ¿kfGt/0f x'G5 . ha;Dd xfdL cwd{df
afFR5f“},+ ta;Dd xfdL k|s[ltsf] bf;h:t} cf1fkfns x'G5f}+ / k|s[ltn] g} xfdLnfO{ tfg]/ rnfpF5 .
xfdLnfO{ k|s[ltn] g} qmf]w u/fpF5 . To;}u/L sfdjf;gf klg xfdLnfO{ k|s[ltn] g} wSsf lbP/
u/fPsf] xf], xfdL t s]jn Ps l;sf/ dfq xf“}+ . k|s[ltn] rf/}lt/af6 xfdLnfO{ wSsf lbO/x]sf] x'G5 .
wd{n] el/Psf] JolQm k|s[lteGbf dfly p7\5 / k|s[ltsf] cf1fkfns xf]Og cfb]zstf{ aGb5 .
o;k|sf/sf JolQmsf] hLjgdf sfdjf;gf /xFb}g . o:tf JolQmsf hLjgdf olb sfdsf] 36gf 36\of]
eg] o;sf] sf/0f leGg x'G5 .
lh;; s'df/L cfdf dl/odaf6 hlGdg'ePsf] xf] elgG5 . s'df/Laf6 sf]xL hlGdg ;Sb}gg\
t/ s[i0fsf] sygnfO{ a'‰g] xf] eg] s'df/L cfdfaf6 klg sf]xL hlGdg ;S5 . lh;;sL cfdf d]/Ln]
lh;;sf] cfTdfnfO{ hGd lbgsf nflu cfˆgf] z/L/ cl:tTjsf] cfb]z :j¿k k|of]u ug{ lbPsL x'g\
eg] pgL s'df/L g} x'g\ . ha s'g} afnssf] hGd x'g nfU5, ta afnssf] cfTdf rf/}lt/af6 dnfO{
hGd b]pm eg]/ cfdfnfO{ k|]l/t ul//xG5 . oBlk xfdLnfO{ of] s'/f k|ToIf cg'ej x'Fb}g lsgeg] xfdL
a]xf]; x'G5f“}+ / k|s[ltn] xfdLnfO{ wSsf lbP/ hGd u/fpFl5g\ t/ sfdjf;gf h'g lbg wd{af6
¿kfGtl/t x'G5, ToxL lbg xfdL ;r]t ¿kdf Pp6f cfTdf;Fu s'/f ug{ ;S5f}+“ hf] xfdLåf/f hGd lng
rfxG5 . olb xfdL p;nfO{ hGd lbg rfxG5f“+} eg] jf;gf Pjd\ sfds[Todf plqg egL ;f] JolQmn]
cfˆgf] z/L/nfO{ cfb]z lbG5 . xfdL ha sfdjf;gfdf plqG5f“},+ ta xfdL a]xf]; x'G5f}+“ t/ wfld{s
JolQm sfdjf;gfdf plqof] eg] pm k"0f{ xf];df x'G5 . pm cfˆgf] z/L/sf] pkof]u Pp6f oGqsf] efFtL
ul//x]sf] x'G5 . dflns eP/ z/L/sf] pkof]u u5{ t/ z/L/n] p;sf] pkof]u ub}{g .
>Ls[i0f wd{n] el/Psf] JolQmsf nflu d sfdjf;gf klg x'F eGg'x'G5 . olb JolQmnfO{ ;r]t
agfOof] eg] z/L/nfO{ ¿kfGt/0f u/]/ xf]Og r]tgfnfO{ ¿kfGt/0f u/]/ JolQm sfdjf;gfdf nfUb5 .
of] Pp6f xf];k"j{s ¿kfGtl/t r]tgfn] ;xof]u ug{ ;Sg] lawfos dfu{ xf] h;sf] k|of]u xhf/f“}+
jif{;Dd k"j{df ul/Psf] lyof] . dxfjL/ / a'4sf] hLjgdf :jKglj1fgsf] dxŒjk"0f{ e"ldsf /x]sf]
kfOG5 . h}g k/Dk/fdf ha s'g} tLy{Í/ cfdfsf] uef{zodf k|j]z ug{ vf]H5, ta cfdfnfO{ o;sf
af/]df ;kgfdf hfgsf/L cfpg yfN5 . Tof] ;kgf s'g} Pp6f lj/f6\ cfTdf cfdfsf] ue{df k|j]z ug{
rfx]sf] ;fÍ]lts ;Gb]z x'GYof] . h}gsf rf}la; tLy{Í/ nfdf] ;do sl/a bz xhf/ jif{sf] cGt/fndf
x'g' eof] t/ pxfFx¿sL cfdfnfO{ cfpg] ;kgf Ps} k|sf/sf] x'GYof] .

nf]suLtf– 292
cWofo–&
a'4nfO{ hGdfpg] cfdf pxfFnfO{ hGd lbP/ tTsfn dg]{ l5g\ eGg] klg yfxf lyof] lsgeg]
a'4h:tf] JolQmTjnfO{ hGd lbFbf cfTdf;Dd k|;j kL8fsf] cg'ej x'G5 . ;fwf/0f :qLnfO{ klg
z/L/sf] tn;Dd kL8f x'G5 t/ klg a'4sL cfdf pxfFnfO{ hGdfpg /fhL x'g'eof] lsgeg] a'4nfO{
hGdfpg] ;f}efUo k|fKt ug{' klg dxfg\ cj;/ xf] . a'4n] 3f]if0ff ug{' ePsf] 5 ls b'O{ xhf/ jif{kl5
d wtL{df d}q]osf gfddf cjtl/t x'g] 5' . b'O{ xhf/ jif{eGbf a9\tf ;do lalt;s]sf] 5 oBlk
d}q]onfO{ c;n ue{ ldNg ;s]sf] 5}g . >Ls[i0f Tof] lj1fgsf af/]df atfpFb} x'g'x'G5, h'g lbg lrQ
wd{af6 el/G5 To; lbgsf] sfdjf;gf klg pxfF g} x'g'x'G5 .
To:t} >Ls[i0f ;Dk"0f{ k|f0fLx¿sf ;gftg sf/0f klg …dÚ g} x'F eGg'x'G5 . h;nfO{ xfdL sf/0f
eG5f“},+ Tof] dflyaf6 hf]l8Psf] 36gf dfq xf] t/ >Ls[i0f ;a} k|f0fLx¿sf] sf/0f geg]/ ;gftg
sf/0f (Ultimate cause) cyf{t\ cgflb sf/0f eGg'x'G5 . olb xfdL Ps Ps sf/0f vf]Hg yfNof“}+ eg]
o; ;+;f/df cgGt sf/0fx¿ x'G5g\ . ;fgf] 36gfdf klg ;Dk"0f{ hut\ sf/0fx¿sf] hfnf] lnP/
pkl:yt x'G5 / hlt leq k:of] cgGt sf/0f e]l6G5g\ lsgeg] vf]hsf] s'g} cGt x'Fb}g . To;}n]
>Ls[i0f sf/0fx¿df ;gftg sf/0f …dÚ x'F eGg'x'G5 . ;gftg sf/0fsf] cy{ of] ;a} …dÚ af6 l;lh{P/
…dÚdf g} nLg x'g] 5g\, …dÚ ljgf s]xL klg x'Fb}g / oL ;a} d]/f] g} v]n xf] eGg] xf] . h;af6 ;a}
hlGdG5 p;}df ;dfKt x'g' ;gftg sf/0f xf] . To; lardf ePsf cGo sf/0fx¿sf] h'g hfnf] 5
To;;Fu s'g} ;DaGw x'Fb}g . ch{'g / xfdL ;a} dflyNnf] sf/0f b]V5f}+ . ch{'g eGb} 5g\– d}n] o;nfO{
df/]+ eg] of] dg]{ 5 t/ >Ls[i0f eGg'x'G5– o;df ltdL slQ klg lrGtf gu/ lsgeg] o;sf] hGd /
d[To' b'j}sf] ;gftg sf/0f …dÚ g} x'F . ha;Dd …dÚ rfxFlbg ta;Dd logLx¿ sf]xL dg]{ 5}gg\ .
To;}n] ltdL lglZrGt eP/ o'4 u/ . ltdLn] df/]/ logLx¿ dg]{jfnf 5}gg\ / ltdLn] gdfb}{df jf
arfP/ /fVb}df klg logLx¿ afFRg] xf]Ogg\ . logsf] x'g' / gx'g' …dÚdf lge{/ x'G5 lsgeg] …dÚ
;gftg sf/0f x'F .
olb k/dfTdf ;gftg sf/0f xf] eGg] s'/f a'‰g ;lsof] eg] JolQm stf{ aGg] df]xaf6 d'Qm
x'G5 . h'g lbg of] ;TonfO{ cfTd;\ft\ ug{ ;S5f“},+ Tof] lbg cxª\sf/ klg z]if /xGg . k/dfTdf
;gftg sf/0f xf] eGg] s'/f af]w ePkl5 JolQmdf stf{kg klg /xFb}g . ha stf{kg x6\5 ta xfd|f]
ofqf k/dfTdflt/ k|f/De x'G5, ;a} k/dfTdfn] g} u/fpF5 / pxL stf{ x'G5 . xfdLnfO{ ;gftg
sf/0fsf] af]w ePkl5 xfd|f ;'v–b'v, dfg–ckdfg, hGd–d[To'df klg xfd|f] pQ]hgf zfGt x'G5 .
pQ]hgfsf ;a} sf/0f Ifl0fs x'g\ . pQ]hgfljxLg zflGtk"0f{ hut\df k|j]z ug]{ xf] eg] ;gftg
sf/0fsf] :d/0f ug{'kg]{ x'G5 .
To:t} >Ls[i0f a'l4dfg\x¿sf] a'l4 …dÚ x'F eGg'x'G5 . ;a} a'l4dfg\x¿ a'l4n] o'Qm x'Fb}gg\ .
cTolws a'l4dfg\x¿df ;"rgfsf] ;ª\u|x x'G5 . Pp6f egfO 5– ltdL d"v{nfO{ lzlIft agfpg ;S5f}
t/ p;nfO{ a'l4dfg\ agfpg ;Sb}gf} (You can educate a fool but you can not make him wise) .
w]/}h;f] a'l4dfg\x¿df a'l4sf] wf]sf dfq x'G5 hf] p;n] c¿af6 kfPsf] x'G5 . a'l4 k|1f xf] h;nfO{
(Wisdom) elgG5 . o;nfO{ h;n] hfGb5 p;n] cfˆgf] hLjgnfO{ km"nh:t} km'nfpF5 . ljj]s;Ddt
1fg hLjgsf] /x:osf] af]w xf], of] s'g} hfgsf/L / ;ª\u|x xf]Og . of] leqaf6 cfPsf] zfZjt efj
Pjd\ xf];k"0f{ 1fg xf] . tyfslyt a'l4dfg\ ctLtsf] 1fgdf lge{/ x'G5g\ . j:t'tM a'l4 ;bf
jt{dfgdf / oxLF hfu[t cj:yfdf x'G5 .
>Ls[i0f To:t} a'l4sf] s'/f ul//xg'ePsf] 5 . a'l4dfg\x¿sf] …dÚ a'l4 x'F . a'l4dfgL jf
a'l4dQf (Intellect) Pjd\ 1fg (Knowledge) xf]Og, of] t z'4 a'l4 (Intellegence) xf] . Pp6f

nf]suLtf– 293
cWofo–&
sf]7fdf hlt ;fdfg e¥of] plt g} sf]7f ;fgf] x'g yfN5 . To:t} a'l4df hlt ;"rgf e¥of] a'l4 Tolt
g} ;fgf] x'G5 . a'l4 t vfnL :yfg xf] . a'l4dfg\ Tof] xf] hf] cfˆgf] a'l4nfO{ ;bf vfnL, tfhf /
;hu /fVb5 . hlt ;"rgfx¿ leq el/G5 Tolt g} a'l4 ;ª\s'lrt x'G5 cyf{t\ a'l4sf] h?/t sd
kb{5 lsgeg] xfdL ;"rgfaf6 g} sfd rnfpF5f“}+ . >Ls[i0f …dÚ Tof] vfnL :yfg x'F eGg'x'G5 h;nfO{
pklgifb\df Åbosf] cGt/ :yfg elgPsf] 5 . of] k"/f vfnL cGt/ u'kmf;Dd hf] k'Ug ;S5 Tof]
k/dfTdfsf] dlGb/df k|j]z u5{ . a'l4sf] cy{ af7f] x'g' xf]Og . a'l4sf] cy{ leqsf] z"Go cGt/u'kmfdf
k|j]z ug'{ xf] . ToxL z"Godf pleP/ ;Tosf] bz{g x'G5 . >Ls[i0f tk:jLx¿df …dÚ tk x'F, tk:of
xf]Og eGg'x'G5 . tk / tk:of b'j} Ps zAb h:tf 5g\ t/ tk:ofsf] hf]8 s[Todf x'G5 eg] tksf]
hf]8 cfGtl/s pknlAwdf x'G5 . tk:of ug]{ lqmof afXo s[To xf] . pkjf;, k|f0ffofd, cf;g oL ;a}
tk:ofsf aflx/L s[To x'g\ . s'g} c1fgL jf cxª\sf/Ln] klg of] s[To ug{ ;Sg] x'Fbf leq s'g} k'0o
kmlnt gx'g ;S5 . tk:jLx¿sf af/]df cg';Gwfg ug]{ xf] eg] cToflws tk:jLx¿ k|bz{gsf/L
x'G5g\ lsgeg] tk:ofdf cxª\sf/sf] t[lKt klg x'g ;S5 .
ha s'g} JolQm b'v–;'v, ;Ddfg–ckdfg, hLjg–d[To' cflbdf klg b'v dfGb}g, ta p;leq
:jod\df l:y/ x'g ;Sg] tŒj k}bf x'G5, oxL tk xf] / tksf] cy{ cfTdjfg\ x'g' xf] . ha;Dd oL
cg'e"ltx¿n] xfdLnfO{ xNnfpF5g\, ta;Dd xfdL sdhf]/ x'G5f}+“ . kl/kSj cj:yf ta cfpF5 ha
åGåsf] lardf ;dtf efj kmlnt x'G5 . tk:of ¿k / b[Zo xf] eg] tk ¿kljxLg cb[Zo / ;dtf
xf] . >Ls[i0f tk:jLx¿df cfkm"nfO{ tk eGg'x'G5 . pxfF cg]s dfu{af6 a'emfpg] k|of; ug{'x'G5 .
dnfO{ ltdL sxL“+af6 vf]h / lrg, d]/f åf/x¿ cg]s 5g\ . ltdL b[ZonfO{ 5f]8]/ cb[Zodf plqg
;Sof} eg], ¿knfO{ 5f]8]/ c¿kdf x]g{ ;Sof} eg] ltdL dnfO{ lrGg] 5f} . Tolt dfq xf]Og≤ cfsf/nfO{
5f8]/ lg/fsf/df, Joy{nfO{ 5f8]/ ;f/e"tdf hfg ;Sof} eg] klg ltdLn] dnfO{ lrGg] 5f} . >Ls[i0fn]
…dÚ ;gftg sf/0f x'F eg]/ 5fl8lbg klg ;Sg'x'GYof] t/ olt w]/} pbfx/0f lbg'sf] sf/0f xfd|f] lrQsf]
cj:yfnfO{ x]/]/ xf] . ch{'gn] Tof] If0f u|x0f ug{ ;s"g\ eg]/ g} s?0ffjz >Ls[i0fn] olt w]/}
pbfx/0fx¿ lbg'ePsf] xf] . To;}n] t pxfFn] cnu–cnu dfu{af6 3Rf3RofO/xg'sf] sf/0f ch{'gsf]
;Dk"0f{ åf/ v'nf];\ / pgL ToxL åf/af6 k|j]z ug{ ;s"g\ eGg] xf] .
o] r}j ;flŒjsf efjf /fh;f:tfd;fZr o] .
dQ Pj]lt tflGjl4 g Tjx+ t]if' t] dlo ..!@..
;Œju'0f, /hf]u'0f / tdf]u'0fsf efj Pjd\ j:t'x¿ h] hlt 5g\ tL ;a} daf6 g} pTklQ ePsf
x'g\ . d :jtGq ePsf]n] ltgLx¿sf cwLgdf 5}g t/ d]/f cwLgdf ltgLx¿ 5g\ ..
k|s[lt k/dfTdfdf lge{/ 5 t/ k/dfTdf k|s[ltdf lge{/ 5}g . of] lj/f]wfef;L h:tf] b]lvg]
egfOsf] ;f/ uxg 5 . >Ls[i0f eGg'x'G5– ;Œj, /h / tdf]u'0fn] ag]sf] k|s[lt …dÚdf 5 t/ …dÚ
k|s[ltdf 5}g cyf{t\ …dÚ lgln{Kt 5' . Pp6f 7'nf] j[Q agfcf}“,+ To;leq ;fgf] j[Q klg agfcf}+“ . o;f]
ubf{ 7'nf] j[Qdf ;fgf] j[Q x'G5 t/ ;fgf] j[Qdf 7'nf] j[Q c6fpFb}g . k|s[lt c;Ld / lj/f6\ 5
h;sf] ;'? / cGTo g} hfGg ;lsGg t/ k/dfTdfsf b[li6df k|s[lt s]xL klg xf]Og dfq ;fgf] /
;Lldt j[Q h:t} xf] . o:tf cgGt k|s[lt k/dfTdfdf x'G5g\, h'g aG5g\ / ;dfKt x'G5g\ .
k/dfTdfleq g} ;a} s'/f 3l6t x'G5 . To;}n] t >Ls[i0f eGg'x'G5– ;a} s'/f …dÚ df 5 t/ …dÚ p;df
5}g . lj/f6\ 5'›df x'Fb}g t/ 5'› lj/f6\df x'G5 .
hf] k|s[lt;Fu dfq /xG5, To;df k/dfTdf x'Fb}g t/ hf] k/dfTdfdf k|j]z u5{ To;df k|s[lt
klg x'G5 . s[i0f, lh;;, a'4, dxfjL/ nufot xfdL ;a}df klg k|s[ltn] a/fa/ sfd ub{5 .

nf]suLtf– 294
cWofo–&
lh;;nfO{ z"nLdf r9fpFbf xfdLnfO{ h:t} b'V5 t/ pxfFnfO{ z"nLdf r9fpFbf pxfF k|s[ltaf6 kf/
eP/ k/dfTdfdf k|j]z ug{'x'G5 . xfdL d[To'sf] lgs6 x'Fbf kLl8t eP/ 56kl6G5f“}+ lsgeg] k|s[ltsf
cltl/Qm xfdLn] s]xL klg hfg]sf 5}gf}+“ . z/L/ 5'6\bf k|s[lt klg 6'6\5 To;}n] xfdL gi6 x'G5f}+“ . t/
qmfO:6sf] k|s[lt 5'6\bf pxfF cfglGbt x'g'x'G5 lsgeg] pxfF Tof] 7'nf] j[Qdf yfxf kfP/ k|j]z ub}{
x'g'x'G5 . ha xfd|f] k|s[lt 6'6\5 ta s]jn k|s[lt dfq 6'6\5 lsgeg] xfdLnfO{ k/dfTdfsf] hfgsf/L
5}g . h;n] k/dfTdfnfO{ hfGof] pm k|s[ltsf] ;fIfL x'G5 . p;n] ;fgf] j[Q b]v] klg pm 7'nf] j[Qdf
l:yt x'G5 . k/dfTdfnfO{ ghfGg] dflg; ;fgf] j[Qsf cltl/Qm s]xL klg b]Vb}g . k|s[ltdf cltzo
dg nfUg] JolQmnfO{ k/dfTdflt/ hfg ;Dej x'Fb}g .
;g\ !**) df o'/f]ksf] :k]gdf cNtfld/fsf] u'kmf kQf nfUof] . o;sf] vf]hdf Hofb} /f]rs
36gf 36\of] . Pp6f 7'nf] hldgbf/ bfg dfl;{nfgf]sf] kxf8L efudf of] u'kmf kfOof] . Tof] u'kmfdf
jiff{df df6fsf] sf/0f Ejfª k/]sf] lyof] . ToxLFaf6 Pp6f s's'/ leq k:of] t/ lg:sg g;s]kl5 e'Sg
yfNof] . ls;fg dfl;{nfgf]]n] hldg vg]/ s's'/ lgsfn] . s's'/ t lgl:sof] ;Fu;Fu} u'kmfsf] cfljisf/
klg eof] . dfl;{nfgf] Oltxf;sf ljBfyL{ lyP hf] dflg;sf] x8\8Lsf] cg';Gwfg ul//x]sf lyP .
u'kmfdf ax'd"No x8\8L klg kfpg ;lsG5 eGg] ;f]rsf sf/0f 6r{ afn]/ pgL u'kmfleq k;] . pgL 5
lbg;Dd lg/Gt/ x8\8Lsf] vf]hdf tNnLg /x] / ;ftf}F lbgdf ;fgL 5f]/L klg pgL;Fu k|j]z ul/g\ .
pQm u'kmfdf tL ;ft jif{sL s]6Ln] 6r{nfO6sf] k|sfzdf cfˆgf a'afnfO{ dfly x]g{ cfu|x ul/g\ .
dfl;{nfgf] x8\8Lsf] vf]h / cg';Gwfgdf olt Jo:t lyP ls pgn] dfly l;lnËdf x]/]sf klg
lyPgg\ . ha pgsL 5f]/Ln] lrRofP/ dfly x]g{ cfu|x ul/g\, ta l;lnËdf ax'd"No lrqx¿ sf]l/Psf
e]l6P . tL lrq cToGt ;'Gb/ / ev{/} sf]l/Psf h:tf b]lvGy] t/ tL lrqx¿ la; xhf/ jif{ k'/fgf
lyP .
ltg} k|frLg lrqsf sf/0f cNtfld/fsf] u'kmf ljZjk|l;4 eof] . tL o:tf ax'd"No / cb\e't
lrqx¿ lyP ls lksf;f]n] agfPsf lrqx¿eGbf sd ;'Gb/ lyPgg\ . k'/fgf] ;dodf olt ;'Gb/ lrq
agfpg] ;fwg lyP eg]/ kTofpg d'l:sn kYof{] . To; u'kmfdf Pp6f ;fF9]sf] lrq olt cb\e't lyof]
ls h;sf] d'sflanf ug{ cfh klg s'g} lrqsf/n] ;Sb}g . x8\8Lsf] vf]hdf tNnLg ePsfn]
dfl;{nfgf]sf] Wofg dfly l;lnËdf uPg t/ pgsL 5f]/Ln] dflylt/ gh/ k'¥ofPsf] x'gfn] pgL tL
lrq vf]Hg ;kmn eOg\ . o;}k|sf/ ha;Dd xfdLx¿ klg k|s[ltdf / hldgsf] sfdgf¿kL x8\8Lsf]
vf]hdf tNnLg x'G5f“}, ta;Dd k/dfTdflt/ b[li6 k'¥ofpg c;dy{ x'G5f“}+ . ha dflylt/ dfl;{nfgf]sL
5f]/Lsf] h:t} Wofg b[li6 k'Ub5, ta dfq xfdL nIo r'Dg ;kmn x'G5f“}+ . tn x]/]/ xf]Og dfly
k/dfTdflt/ b[li6 k'¥ofpg'k5{ . sfdgf, jf;gf, wg / kb k|lti7fsf] vf]h klg x8\8Lsf] vf]h g} xf] .
k|s[ltdf ?dlNnPsf] dg g t dfly p7\5 g t 7'nf] j[QnfO{ g} b]Vg ;S5 .
>Ls[i0f …dÚ df k|s[lt 5 t/ …dÚ k|s[ltdf 5}g eGg'x'G5 . ;fgf] j[Q 7'nf] j[Qdf x'G5 eg]
lgodcg';f/ 7'nf] j[Q ;fgf] j[Qdf x'g'kg]{ xf] t/ k|s[ltdf klg k/dfTdf 5 eg]/ dfGg] xf] eg]
JolQmn] k|s[lteGbf dfly p7\g] r]i6f g} ub}{g . o;f]eGbf z/L/ g} k/dfTdf x'G5 . JolQmdf z/L/af6
dfly lsg p7\g' eGg] efj cfpg ;S5 / p;n] k/dfTdf tŒjsf] vf]h g} ub}{g . h'g lbg 7'nf]
j[QnfO{ s;}n] hfGb5, Tof] lbg p;n] k|s[lt klg To;df g} 5 eg]/ hfGg] 5 . k/dfTdf¿kL Tof]
7'nf] j[Q klg k|s[ltdf 5 eGg] lalQs} xfdLh:tf c1fgL cfˆgf x/]s s[Todf k/dfTdfsf] vf]hsf]
ljrf/ g} d]6fpF5f“}+ . To;}n] t >Ls[i0f hfg]/} k|s[lt …dÚdf 5 t/ …dÚ k|s[ltdf 5}g, ltdLn] k|s[ltdf
hlt vf]h] klg dnfO{ kfpg ;Sb}gf} t/ dnfO{ kfof} eg] k|s[lt t :jtM kfOxfN5f} eGg'x'G5 . wgn]

nf]suLtf– 295
cWofo–&
JolQm wgL x'Fb}g . k/dfTdfsf] vf]hLn] eg] bl/› klg wgL x'G5 t/ xfdL k|e'afx]s cGo ;j} s'/fsf]
vf]hLdf /xG5f}“ . t;y{ g t vf]h]sf] kfOG5 g t k|e' g} e]l6G5 . oz hlt vf]h] klg kfOFb}g t/ k|e'
vf]Hbf t :jtM oz:jL eOG5 . k|]d aflx/ sxL“+ vf]Hbf kfOGg t/ k|fy{gfnfO{ vf]h] hLjg ;'uGwn]
el/P/ k|]dk"0f{ x'G5 .
>Ls[i0f eGg'x'G5– ;Œj, /h / tdf]u'0f ;a} …dÚ df 5 t/ …dÚ To;df 5}g . k/dfTdf k|flKt
ljgf ;flŒjs JolQm klg wfld{s x'g ;Sb}g t/ /fh;L / tfd;L u'0fn] o'Qm dflg;df k/dfTdf k|j]z
u¥of] eg] pm tTsfn ;a} u'0faf6 kf/ x'G5 . cfˆg} ann] s'g} JolQm ;flŒjs eof] eg] pm cxª\sf/L
x'G5, cyf{t\ p;df kljq cxª\sf/n] hGd lnG5 . olb sf]xL bLgxLg, s'¿k / kfkL 5g\ eg] klg
k/dfTdfdf km8\sf] dfg{ ;Sof] eg] tTsfn cfuf]df kmf]x/ hn]h:tf] k/dfTdfsf] cfuf]df ;a} kfk /
cxª\sf/ hNb5 . cxª\sf/ gfz geO{ k/dfTdf kfpg ;lsGg . To;}n] >Ls[i0f klxn] ltdL k/dfTdf
vf]h eGg'x'G5 . ch{'g eGb} 5g\ ls dnfO{ of] o'4af6 efUg lbg'xf];\ lsgeg] d /fh;L / tfd;L
efj Tofu]/ ;flŒjs x'g rfxG5' . /fHo k|fKt ug{sf nflu ul/g] sf6df/ 5'› Jojxf/ d]/f] ;flŒjs
dgnfO{ lk|o nfUb}g . o'4 ug{'eGbf a9\tf t efUg' jf lev dfu]/ vfg' g} pQd x'g] 5 . o'4 ug{'eGbf
d hª\undf k|fy{gf u/]/ a:g pko'Qm 7fGb5' .
>Ls[i0f eGg'x'G5– ;Œj, /h / td oL tLg tŒj …dÚdf g} 5g\ . To;}n] olb ltdL …dÚdf
;dlk{t geO{ ;flŒjs x'g rfXof} eg] ltdL cxª\sf/L x'g] 5f} . ltd|f] ;Tjaf6 ;d:ofsf] xn x'Fb}g .
klxn] ltdL ddf k|fKt xf]pm clg ;Œj, /h / tdsf af/]df ;f]r . To;kl5 ltdL k|s[ltsf af/]df
klg ljrf/ u/ . gLltn] ;flŒjs ag / wd{n] wfld{s xf]pm eG5 . wd{ / gLltdf oxL cGt/ 5 .
gLlt eG5 klxn] cfˆgf] :jefj, cfr/0f abn≤ wd{n] eG5 klxn] k|e'df k|j]z xf]pm lsgeg] wd{nfO{
k|fKt gu/L cfr/0f dfq kl/jt{g u/] klg Tof] ltd|} cfr/0f x'g] 5 hf] ltdL eGbf 7'nf] x'Fb}g . s'g}
JolQm klg cfkm+}“åf/f ;bfr/0fdf pknAw x'g ;Sb}g .
>Ls[i0f eGg'x'G5– k/dfTdfdf klxn] b[li6 nufpm, kl/jt{g cfkm}+“ x'G5 lsgeg] To;a]nf ltdL
k/dfTdfs} xft x'g] 5f} . lj/f6\ b]Vgf;fy xfdL leqsf 5'›tfx¿ :jtM x6\g yfN5g\ . h'g lbg
k/dfTdfk|lt b[li6 p7\5 To;}lbg Tof] lj/f6\df ;Dk"0f{ k|s[lt b]lvg] 5 / xfdL cs}{ JolQm x'g] 5f}+ .
To; lbg a]l7s sfo{ ug{ c;Dej x'g] 5 . To;kl5 sfd / qmf]w em'6 x'g} ;Sb}g lsgeg] :jod\
k/dfTdf g} b]v]kl5 s;}n] klg unt sfo{ ug{ ;Sb}g . ha sf]xL k/dfTdfdf Ps x'G5, ta stf{
;dfKt eP/ s]jn k|e' dfq stf{ xf] eGg] yfxf x'G5 . >Ls[i0f eGg'x'G5– …dÚdf ;f/f k|s[lt 5,
To;}n] ltdL dnfO{ vf]h clg k|s[lt ltdLnfO{ k|fKt x'G5 t/ k|s[lt vf]h]/ dnfO{ kfpFb}gf} .
;Œju'0fsf] s'/f gu/≤ /h / tdf]u'0fsf] klg lgGbf gu/ lsgeg] oL tLg u'0f …dÚdf g} 5g\ . To;}n]
ltdL d]/f] z/0fdf cfpm . ltdL v08sf] xf]Og cv08 cyf{t\ k"0f{tfsf] s'/f u/ . k/dfTdfnfO{
a'‰gf;fy ;a} j:t' / JolQm cfˆgf nfUg] 5g\, leq k|km'Nntf km'Ng] 5 / ;a} cfˆgf x'g\ eGg] efjn]
k/dfgGbdf lj/fhdfg x'g] 5f} . k|s[ltdf vf]Hg] JolQmn] of] cfgGb kfpFb}g t/ k/dfTdfdf h;n]
vf]H5 p;n] Tof] cfgGb k|s[ltdf klg kfpg] 5 .
>Ls[i0f eGg'x'G5– olb k|s[lttkm{ ltdLn] Wofg lbof} eg] ltdL …dÚ ;Dd cfOk'Ug ;Sb}gf} .
oBlk k|s[lt …dÚ df x'G5 t/ klg ltdL …dÚ sxfF cfpg kfpFb}gf} lsgeg] …dÚ cb[Zo ¿kdf n's]sf]
x'G5' . h] ltdL b]V5f} Tof] …dÚ xf]Og / h] b]lvFb}g Tof] …dÚ x'F . ltdL cb[ZonfO{ b]Vg ;kmn eof} eg]
b[Zodf x]g{ Hofb} ;/n x'G5 . Wjlg/lxt Wjlg ;'Gg ;Sg]n] Wjlg ;'Gg / zAb/lxt zAb hfGg ;Sof]
eg] zAb ;lhn} hfGg ;lsG5 . lj/f6\nfO{ x]g{ ;Sg]n] 5'› j:t'nfO{ ;lhn} x]g{ ;S5 . To;}n] s[i0fsf]

nf]suLtf– 296
cWofo–&
k4lt k"0f{af6 k|f/De ug]{ k4lt xf] . ;d:t lj1fgsf] k4lt v08af6 ;'? ug]{ x'G5 eg] wd{sf] k4lt
k"0f{af6 k|f/De ug]{ x'G5 . wd{ / lj1fgsf] cGt/ oxL xf] . lj1fg k/df0f'af6 jf 5'›af6 ;''? u5{
lsgeg] hlt 5'› x'G5 Tolt g} JolQmn] To;nfO{ ;lhnf];Fu ljZn]if0f ug{ ;S5 . wd{n] lj/f6\af6
;'? ug]{ x'Fbf o;nfO{ ljZn]if0f ug{ ;lsGg . lj/f6\nfO{ hfGg :jod\ g} lj/f6\sf] r/0fdf kg{'k5{ . wd{
k"0f{af6 ;''? x'g] x'gfn] o;sf] ljlw ;dk{0f xf] eg] lj1fg 5'›af6 ;'? x'g] x'gfn] o;sf] ljlw ;ª\3if{
xf] . lj1fg cfk"mnfO{ lhTg] efiffdf / wd{ ;dk{0f cyf{t\ cfk"mnfO{ xfg]{ efiffdf ;f]Rb5 . >Ls[i0f …dÚ
t of] 5'›df klg 5' t/ ltdL k"0f{af6 ;''? u/ eGg'x'G5 .
lqleu{'0fdo}ef{j}/]leM ;j{ldb+ hut\\ .
df]lxt+ gflehfgflt dfd]EoM k/dJood\ ..!#..
;Œj, /h / td oL tLg u'0fsf] sfo{¿kn] df]lxt ePsf k|f0fLx¿ ;du|df of] ;+;f/,
ltgLx¿eGbf dfly of cnu /x]sf] cfkm}+“nfO{ k}bf ug]{ cljgfzL …dÚnfO{ lrGg c;dy{ 5g\ ..
>Ls[i0f eGg'x'G5– ;Dk"0f{ dflg; k|s[ltsf df]xdf x'G5g\ . df]xsf] sf/0f axfgf km/s km/s
x'g;S5 t/ df]xsf] kl/0ffd eg] Pp6} x'G5 . tLg u'0f ;Œj, /h / tdaf6 df]lxt x'g]x¿n] …dÚnfO{
hfGg ;Sb}gg\ cyf{t\ u'0faf6 df]lxt x'g]x¿n] cljgfzL tŒjnfO{ hfGg ;Sb}gg\ lsgeg] …dÚ tL
u'0feGbf dfly 5' . /h / tdf]u'0fLn] dfq xf]Og ;Œju'0fLn] klg …dÚ nfO{ hfGg ;Sb}g . g/fd|f] jf
v/fa k|j[lQsf dflg;sf ;fy} ;Œju'0f k|wfg JolQm klg k|s[ltdf g} df]lxt x'G5g\ . /fd|f] sfd klg
k/dfTdfdf ;dlk{t gu/Lsg df]xjz u/]df To;af6 klg cxª\sf/ g} lgld{t x'G5 . ;flŒjs
JolQmx¿ klg cfˆg} k|lqmofcg';f/ cfˆgf] cl:tTj alnof] agfpg nflu/x]sf x'G5g\ . k/dfTdf
cyf{t\ …k/dsfÚ cltl/Qm ;a} ;Ddf]xg xf] . k/dfTdfsf cltl/Qm ;a} df]xsf] cfwf/ ag]/ dgnfO{
d"l5{t t'NofpF5g\ .
ch{'g ;Œj;Fu df]lxt ePsfn] >Ls[i0f eGb} x'g'x'G5– ;a} sd{ rfx] /fd|f] jf g/fd|f] g} lsg
gxf];\ Tof] ;a} k|s[ltsf] xf] / Tof] k|s[lt;Fu df]lxt x'g] JolQmn] dnfO{ k|fKt ug{ ;Sb}g . s[i0fsf] o;
sygsf] lgiklQ k/dfTdfnfO{ kfpg b'isd{af6 dfq xf]Og ;'sd{af6 klg dfly p7\g'k5{ eGg] xf] .
p;nfO{ kfpg c;t\ j[lQsf ;fy} ;t\j[lQ klg TofUg'k5{ . >Ls[i0f eGg'x'G5– x] ch{'g Û ltdL ;Œjdf
nfUg] ljrf/ gu/ / ;fw'tfsf] s'/f klg gu/ lsgeg] …dÚdf k|fKt geO{ sf]xL klg ;fw' x'g} ;Sb}g .
To;eGbf cl3 pxfF ;a} dgsf] wf]sf dfq xf] eGg'x'G5 . ha;Dd k|s[ltsf] u'0feGbf dfly sf]xL
p7\b}g, ta;Dd ;fw' aGg] s'/f wf]sf dfq xf] . lrQ o:tf] ;dtfdf x'g'k5{ ls /fd|f]–g/fd|f], sfd–
qmf]w, nf]e–df]x, ;]jf, ;b\efj, dËn, sNof0f cflb s'g}n] klg cfsif{0f jf cgfsif{0f ug{ g;sf];\ .
o:tf] l:yltdf lrQ l:y/ x'G5, cGoyf ef“}+tfl/G5 . lrQ ta dfq /f]lsG5 ha b'j}af6 dfly p7\5 /
o:tf] cj:yfdf Pp6f gofF cfofddf ofqf ;''? x'G5 . Tof] ofqf cGt/ofqf jf pmWj{ofqf xf] .
To;kl5 dfq JolQm k|s[lteGbf dfly p7]/ k/dfTdfnfO{ cg'ej ug{ ;Sg] x'G5 . To;}n] ;fw'nfO{
eGbf ;GtnfO{ d"No / cfb/ lbOPsf] xf] .
;fw' / b'i6 b'j} Pp6} ;+;f/df /xG5g\ . Pp6f ;'sd{df / csf]{ b'isd{df Jo:t x'G5g\ t/
b'j}sf] gh/ cfsfzlt/ geO{ hldgd} x'G5 . ;Gt Tof] xf] hf] /fd|f]–g/fd|f]af6 cfˆgf] b[li6 p7fP/
k/dfTdfnfO{ lrGg ;Ifd x'G5 . k/dfTdfnfO{ hflg;s]sf] JolQm g} ;Gt xf] . k/dfTdf lrGg g;Sg]
JolQmsf] ;fw'tf b'i6sf] lj?4 ;ª\3if{ dfq x'G5 . ;fw' Tof] xf] h;n] qmf]wnfO{ leq bafP/ cqmf]wL,
b'i6 k|j[lQnfO{ leq bafP/ ;Hhg / cxª\sf/nfO{ bafP/ ljgd| ePsf] 5 . t/ leq ;a} ljs[lt
df}h'b x'G5 lsgeg] Tof] leq blaP/ a;]sf] x'G5 / lj>fdsf] k|tLIff ul//x]sf] x'G5 . ha;Dd

nf]suLtf– 297
cWofo–&
b'ik|j[lQ sfod /xG5 ;fw'kg s]jn ;txL dfq x'G5 . ;Gt k/dfTdfnfO{ hfGg] JolQm xf] . p;leq
s'g} ;ª\3if{, c;ª\ult blaPsf] gx'Fbf ljk/Ltsf] s'g} ;Defjgf x'Fb}g . k/dfTdfnfO{ lrGg] lalQs}
JolQmsf] b'i6tf :jtM ;dfKt eO{ pm ;Gt x'G5 . 7'nf] j[Q k/dfTdf xf], To;leqsf] ;fgf] j[Q k|s[lt
xf] / To;eGbf klg ;fgf] j[Q dg'io xf] . k|s[lt k/dfTdfdf x'G5 t/ k/dfTdf k|s[ltdf x'Fb}g, To:t}
dg'io k|s[ltdf x'G5 t/ k|s[lt dg'iodf x'Fb}g . dg'io k|s[ltsf lj/f]wdf n8\of] eg] lglZrt xfg]{ 5
lsgeg] k|s[lt lj/f6\ 5 . k|s[lt JolQmdf leq n's]sf] 5 t/ JolQm ;b}j k|s[lt;Fu n8]/ xfb{5 .
ha xfdL qmf]w;Fu n8\5f“},+ ta xfdL k|s[ltsf] Ps lx:;f;Fu nl8/x]sf x'G5f“}+ . qmf]w ulx/f]
ePsfn] xfdLn] qmf]w gug]{ lg0f{o u/] klg leqsf] ulx/f] k|s[ltn] jf:tf ub}{g / qmf]w ul/xfN5f}+“ .
k|s[lt;Fu xfdL cfˆgf] an Pjd\ zlQmn] n8\g ;Sb}gf“}+, To;}n] t xfdL k|ltlbg xf5f}{+ . olb k|s[ltnfO{
x/fpg' 5 eg] Tof] 7'nf] j[Qsf] ;xf/fdf hfg'k5{ . k/dfTdfsf] ;xf/f kfPkl5 dfq k|s[ltnfO{ x/fpg
;Dej x'G5 . h;/L k|s[lt xfdLeGbf ljzfn ePsf sf/0f xfdL p;;Fu xd];f xf5f}{+, To;/L g} k|s[lt
klg Tof] lj/f6\ zlQm;Fu xf5{ lsgeg] k/dfTdfsf cufl8 k|s[lt s]xL xf]Og . pbfx/0fsf nflu
k/dfTdf ;fu/ xf], k|s[lt To;sf] 5fn xf] / xfdL t Tof] t/Ë dfly Pp6f ;fgf] t[0f dfq xf}+“ .
To;}n] xfdL xd];f 5fnaf6 xf5f}{+ t/ ;fu/sf] ;xf/f lnof“}+ eg] lglZrt ¿kdf lhTg] 5f“}+ .
k/dfTdfsf] ;xf/f lng' / p;df ;dlk{t x'g'sf] cy{ xf] k|s[lt;Fu dg'iosf] l;wf n8fOF c;Dej 5 .
To;}n] k/dfTdfdf ;dlk{t x'g] lalQs} xfd|f] k|s[lt;Fusf] n8fOF g} ;dfKt x'G5 / k/dfTdfnfO{
b]Vgf;fy k|s[lt zfGt x'G5 .
cfkm“} ;flŒjs x'g] r]i6f k/dfTdfdf ;dlk{t geO{ k|s[lt;Fu n8\g] r]i6f dfq xf] . k/dfTdf
oL tLg u'0feGbf dfly x'G5 . ha lrQdf oL tLg u'0f x'Fb}gg\, ta lrQ k/dfTdflt/ p7\5 . /h;\\ /
td;\\ zlQmsf b'j} lbzfx¿ ;Gt'lnt eP/ aGb eP kZrft\ zlQm dflylt/ t];|f] ofqflt/ hfg yfN5
/ Tof] t];|f] ofqf k/dfTdfsf] ofqf xf] hxfF z'e–cz'e Pjd\ åGå geO{ cå}t dfq x'G5 . >Ls[i0f
eGg'x'G5– klxnf ltdL Tof] k/dfTdfsf] Hof]ltsf] bz{g u/ clg ;Œj jf ;fw'tfsf] s'/f u/ . ltdLdf
k/dfTdfsf] gh/ kgf{;fy ltdL ;fw' aGg} kb}{g, cfkm}+“ ;fw' aGg] 5f} . Psk6s p;sf] bz{g u/
To;kl5 ltdL kf/ x'G5f} t/ p;sf] bz{g kfpgsf nflu k|s[ltsf tLg u'0f ;Œj, /h / tdaf6
dfly p7\g'k5{ . >Ls[i0f oL tLg u'0f;Dd k|s[lt 5 / o;eGbf dfly d u'0fftLt 5' eGg'x'G5 .
b}jL ≈o]iff u'0fdoL dd dfof b'/Toof .
dfd]j o] k|kBGt] dfofd]tf+ t/lGt t] ..!$..
k|s[ltsf ;Œj, /h / td u'0fn] o'Qm d]/f] cnf}lss zlQmaf6 kf/ kfpg Hofb} sl7g 5 t/
s'g} k'?if d]/f] z/0fdf k5{g\ / dnfO{ lg/Gt/ eHb5g\ eg] ltgLx¿ dfof / ej;fu/af6 ;lhn} kf/
x'g ;S5g\ ..
k|s[ltsf] zlQm cnf}lss, cb\e't, Pjd\ sl7g 5 lsgeg] k|s[ltsf] zlQm klg k/dfTdfsf]
zlQm g} xf] . xfdL klg ToxL zlQmaf6 lgld{t ePsf xf“}+ . xfdLleqsf] r}tGo afx]s ;a} s'/f
k|s[ltaf6 ag]sf] 5 . xfd|f] z/L/, dg, a'l4 ;a} s'/f k|s[lt lgld{t x'g\ . xfdL ha df6f];Fu n8\5f}+
ta xfd|f] df6f] g} nl8/x]sf] x'G5 . xfdL k|s[ltnfO{ g} k|s[ltsf lj?4df n8fO/x]sf 5f}+ . To;}n] xfdL
k|s[ltnfO{ lhTg ;Sb}gf}+ lsgeg] k|s[lt Hofb} Jofks 5 . s[i0fsf] egfOcg';f/ k|s[lt Hofb} ljlrq,
cb\e't / cnf}lss 5 . of] zlQm c;fwf/0f x'g'sf sf/0f Tof] k/dfTdfsf] g} zlQm eP/ xf] . nx/
hlt ;fgf] eP klg Tof] ;fu/sf] g} c+z xf] . To;}n] ha JolQm cfˆgf] Ifdtfn] n8]/ kf/ u5{' eGg]
ljrf/ u5{ ta Tof] Hofb} sl7g x'G5 t/ k/dfTdfsf] ;xf/f lnPdf of] ;Dej x'G5 . t;y{ >Ls[i0f

nf]suLtf– 298
cWofo–&
d]/f] ;xf/f lnP/ …dÚ df e/f];f /fVof} eg] Tof] Hofb} ;/n x'Gf]5 eGg'x'G5 . lj/f6\ zlQm;Fu e/f];f
ePdf n8fOF Hofb} ;lhnf] x'G5 t/ JolQm cfkm}+“ n8\of] eg] lhTg c;Dej x'G5 . s[i0fsf] lg/Gt/
ehgn] dfq k|s[lt¿kL ;+;f/af6 kf/ kfOG5 .
lg/Gt/ eHg' cfTolGts efjbzf xf] . hxfF h] b[Zo 5 ToxfF s[i0fs} :d/0f /xf];\ . km"n b]Vbf
km"nsf] xf]Og, ef]hg ubf{ ef]hgsf] xf]Og s[i0fsf] :d/0f /xf];\ / km"n, ef]hg s[i0f¿k agf];\ .
p7\bf, a:bf, ;'Tbf /f}+“ /f“}+df efjk"j{s s[i0fsf] :d/0f g} eO/xf];\, ;'v–b'v Pjd\ ljklQdf klg pgsf]
g} :d/0f /xf];\ / ;a} s'/f pg}df ;dlk{t xf]cf];\ . o:tf] efj ePdf xfd|f] r]tgf ToxLF aUg yfN5
hxfF xfd|f] :d[lt x'G5 . o:tf] efjdf k|j]z u¥of] eg] k/dfTdfsf] ehg lg/Gt/ x'G5 . cfdf /
aRrfsf] k|]ddf zAb x'Fb}g, s]jn efjbzf x'G5 . cfdfn] aRrfnfO{ 5ftLdf 6fF:bf aRrf pgdf
;dflxt x'G5 . cfdf / aRrfsf] h:t} lg/Gt/ xfdL / k/dfTdfsf lardf To:t} efjk"0f{ ;DaGw
:yflkt u/]df o:tf] JolQm k/dfTdfsf] lg/Gt/ ehgdf x'G5 .
k|e':d/0f ug]{ efjsf] cGt/wf/f alu/Xof] eg] o:tf JolQmsf] k/dfTdf;Fu ;]t' lgld{t x'G5 .
o:tf] ;]t' lgld{t ePkl5 JolQm k|s[lteGbf lga{n x'Fb}g . >Ls[i0f eGg'x'G5– ha;Dd ;]t' aGb}g,
ta;Dd k|s[lt dxfg\ zlQmzfnL x'G5 / ;]t' ag]kl5 JolQmsf] zlQm k/dfTdfs} zlQm eP/ k|s[ltnfO{
;xhtfk"j{s k/flht ug{ ;lsG5 . xfdL cfˆgf] zlQmn] k|s[lt;Fu n8\g c;dy{ 5f}“ oBlk x/]s
c;kmntfkl5 ;kmntf kfpg] cfzfdf ToxL e'n ul//xG5f}+“ . To;}n] >Ls[i0f eGg'x'G5– …dÚ k|lt
;dlk{t xf]pm / of] bf}8af6 ar . oL k|s[ltsf tLg u'0f / ;Ddf]xgsf] hfn d]/f] of]udfof xf] . of]
of]udfofdf ;f/f hut\\ bf}l8/x]sf] 5 . ltdL l:y/ eP/ d]/f] :d/0f u/ . k/dfTdfsf] :d/0f
;Ddf]xgsf] ljk/Lt x'G5 / o;n] ;Ddf]xgnfO{ tf]8]/ ;dfKt kf5{ .
af6fdf ;'Gb/L o'jtL b]Vbf tL o'jtLdf klg s[i0fsf], leq hxfFaf6 of] cfsif{0f cfPsf] 5
ToxfF klg s[i0fs} :d/0f u/f}+“ . lardf k}bf ePsf] ;Ddf]xg / jf;gf s[i0f :d/0f ugf{;fy kl5 x6\g]
5 . d k/dfTdfsf] bz{g ul//x]sf] 5' eGg] efj cfpgf;fy tL ;'Gb/ o'jtLdf klg k|e' b]lvG5 /
jf;gfsf] cj:yf ;dfKt x'G5 . crfgs leqaf6 cGwsf/ x/fP/ pHofnf] ePsf] cg'ej x'G5 .
xfdLleq qmf]wsf] w'jfF p7]sf] cj:yf k|s[ltsf] ;Ddf]xg xf] . To; a]nf klg s[i0f :d/0f ug]{ lalQs}
qmf]wsf] kª\vf hf] p8\g tof/ ePsf] lyof] Tof] v'lDrP/ ;dfKt x'G5 . olb cfkm"nfO{ stf{ ePsf]
;Dem]df ;Ddf]xg cem ;;Qm ag]/ cfkm}nfO{ d"lR5{t u5{ . oL k|s[ltsf tLg u'0fsf nLnf ;j{q
rln/xG5g\ . o;af6 p7\g] åf/ g} k|e':d/0f xf] .
g df+ b'is[ltgf] d"9fM k|kBGt] g/fwdfM .
dfoofkXt1fgf cf;'/+ efjdfl>tfM ..!%..
hf] b'i6, d"v{ / ;a}eGbf cwd 5g\, h;sf] 1fg df]xu|:t 5, hf] /fIf;L :jefjsf 5g\ tL
d"9x¿ d]/f z/0fdf cfpFb}gg\ ..
rt'lj{wf ehGt] df+ hgfM ;'s[ltgf]˜h{'g .
cftf]{ lh1f;'/yf{yL{ 1fgL r e/tif{e ..!^..
x] e/t >]i7 ch{'g Û pQd sd{ ug]{, ;sfd b'vaf6 d'Qm x'g] OR5f ePsf] 1fgL / lh1f;' oL
rf/ k|sf/sf dflg;x¿n] dfq dnfO{ eHb5g\ ..
k|e'sf] :d/0f s'g dg'ion] u5{g\ oxL o; Znf]ssf] d"n wf/0ff xf] . dg'ionfO{ xfdL lzIff,
wg;Dkbf, j0f{ cyf{t\ /ªsf cfwf/df, lzlIft–clzlIft, wgL–ul/a / sfnf]–uf]/f] u/L b'O{ efudf
afXo ljefhg u5f}{ t/ k|e'lt/ pGd'v x'g] / pGd'v gx'g] JolQmsf] ljefhg clGtd / k/d ljefhg

nf]suLtf– 299
cWofo–&
xf] . >Ls[i0f eGg'x'G5– d"9 JolQmx¿n] dnfO{ eHb}gg\ . pxfF ;Tosf af/]df atfpFb} x'g'x'G5 . d"9
eGg' tYosf] 3f]if0ff xf], of] s;}nfO{ ufnL xf]Og . jf:tjdf hf] k/dfTdflt/ pGd'v geO{ a;]sf] x'G5
Tof] d"9 g} xf] . of] pxfFn] l/;fP/ eGg'ePsf] xf]Og . oyfy{df d"9 JolQmx¿n] cfTd3ft ul//x]sf
x'G5g\ . d"9sf] cy{ d"v{ dfq xf]Og . d"v{sf] cy{ sd a'l4dfg\ xf] / h;nfO{ xfdL a'l4dfg\ eG5f“},+ Tof]
sd d"v{ xf] . d"v{ / a'l4dfg\sf larsf] cGt/ dfqfsf] x'G5, u'0fsf] xf]Og . cfkm" h'g xfFufdf a;]sf]
5 ToxL xfFuf sf6\g] sfnLbf; d"9tfsf] k|tLs xf] . d"9 o:tf] JolQm xf] h;n] cfTd3ft u5{ .
k/dfTdflt/ ljd'v eP/ a:g] eGbf 7'nf] d"9 of cfTd3ftL c¿ sf]xL x'Fb}g lsgeg] o:tf] JolQm
;a}lt/af6 gf]S;fgLdf k5{ . To;}n] >Ls[i0f d"9 eg]/ o:tf JolQmsf af/]df ;"rgf lbO/xg' ePsf]
5.
hlt;'s} wg–;DklQ, oz cflb k|fKt u/] klg k/dfTdfljgf xfdL bl/› g} x'G5f}F lsgeg] pm
xfd|f] k/d ;Dkbf xf] . k/dfTdf ljgf htf bf}l8P klg cGt ;dodf xfdL hxfF klxnf lyof}+ ToxL
plePsf] kfpg] 5f}“ . k/dfTdfsf lj?4df pleg' eg]sf] cfˆg} lj?4df pleg' xf] . h'g JolQm
k/dfTdfk|lt pGd'v x'Fb}g pm cfkm"k|lt klg ljk/Lt x'G5 . >Ls[i0f eGg'x'G5– o:tf] JolQm d"9 xf] hf]
k/dfTdfsf] ehg ub}{g . ehgsf] cy{ k/dfTdf / cfkm"lar ;]t' agfpg' xf] . k/dfTdfsf] zlQmnfO{
hf] cfˆgf] zlQm dfGb}g Tof] lj/f6\ pmhf{;Fu n8\5 / lglZrt xf5{, h:tf] nx/ ;fu/;Fu n8\g vf]Hbf
xf5{ . To;}n] >Ls[i0f eGg'x'G5 d"9hgn] dnfO{ eHb}gg\ / of] d"9tfdf pgLx¿ cfˆg} ljgfz
ul/x/]sf x'G5g\ .
cfˆgf] hLjgsf] clGtd ;dodf k|mfo8n] dg'ioleq d[To'sf] cfsfª\Iff -yfgf6f]h_ klg /x]sf]
s'/fsf] vf]h u/]sf lyP . pgn] hLjge/ cfsif{0f -O/f]h_ sfdjf;gf g} hLjgsf] OR5f xf] eg]sf
lyP t/ cGTodf pgnfO{ of] cw'/f] nfUof] . dfgjleq dg]{ OR5f n's]sf] x'G5 . To;nfO{ pgn] d[To'sf]
cfsfª\Iff eg] . dfgjdf o:tf] tŒj klg 5 hf] :jod\nfO{ gi6 ug{ klg cft'/ x'G5 . k|mfo8sf] of]
vf]hn] klZrddf cfZro{ pTkGg u¥of] . t/ k"j{df dg'ioleq dg]{ / afFRg] b'j} cfsfª\Iff x'G5g\ eGg]
1fg w]/} klxn]b]lv lyof] . :j:y JolQm hLjgsf] cfsfª\Iffsf] ofqf u5{ eg] c:j:Yo JolQm d[To'sf]
cfsfª\Iffsf] ofqf u5{ . hLjgsf] cfsfª\Iffdf afFRg] JolQm k/dfTdfsf] ofqfdf pGd'v x'G5 . d[To'sf]
cfsfª\Iffn] afFRg] JolQm k/dfTdfaf6 ljd'v x'G5 .
cfkm"nfO{ ;tfpg] JolQm d"9 xf] . cfkm"nfO{ ;tfpg] ljlw eg]sf] k|e'sf] lj:d/0f xf] .
k/dfTdfsf] lj:d/0f x'Fbf 7'nf] si6sf ;fy JolQm d/L d/L afFR5, h'g d[To'eGbf si6s/ / kL8fbfoL
x'G5 . k|e'ljxLg hLjgdf zq'sf] rf}tkmL{ 3]/fdf kl/G5 . qmf]w, lx+;f, rf]/L, pk›j cflb ;a} jl/kl/
hDdf eO{ logLx¿sf lardf xfdL afFRg'k5{, k|e'lt/ ljd'v cj:yf o:t} x'G5 . k|e'sf] ;fy 5f]8\g]n]
b'u'{0fsf ;fy} ktg / gs{sf] jf; kfpF5 . k|fy{gf ug{' sl7g sfo{ xf] . wg, kb, oz, :jf:Yo, ;'v
kfpg] clenfiffn] k|e'sf] gfd pRrf/0f ug{' Pjd\ dlGb/ hfg' k|fy{gf xf]Og lsgeg] o;sf] k|of]hg
k/dfTdf;Fu geO{ cfˆgf] ;'vsf nflu x'G5 . of] t k/dfTdfaf6 ;'v kfOPnf eg]/ pxfFnfO{ ;fwgsf]
¿kdf k|of]u u/]sf] dfq xf] . d"9hg klg k|fy{gf u5{g\ t/ pgLx¿ h] h:tf s'/f u5{g\ TfL k|fy{gf
geO{ s]jn 5'› dfu dfq x'g\ . k|fy{gf eg]sf] dfu geO{ ljgfdfusf] wGojfb xf] . k/dfTdfn] h]
lbPsf] 5 To;sf nflu wGojfb 1fkg ug{' Pjd\ cg'u|xsf] efj JoQm ug'{ g} k|fy{gf xf] . xfdL t
k/dfTdf;dIf wGojfb xf]Og cfˆgf c;Gt'li6x¿ lnP/ hfG5f}+“ . d"9sf] k|fy{gfnfO{ s[i0f k|fy{gf
eGg'x'Gg lsgeg] pm k/dfTdfnfO{ xf]Og, k/dfTdfsf] axfgfdf hut\ / s]jn ;f+;fl/s j:t'x¿nfO{
dfq eHb5 .

nf]suLtf– 300
cWofo–&
>Ls[i0f lh1f;', d'd'If', ;flŒjs hg, a'l4dfg\ Pjd\ ;bfrf/df /x]sf JolQmx¿n] dnfO{
eHb5g\ eGg'x'G5 . jf:tjdf ltg} JolQmx¿ a'l4dfg\ x'g\ h;n] ;+;f/sf] ;f/f cj;/nfO{ k|e'sf]
bz{g kfpgdf nufpF5g\ . To;sf cltl/Qm ;a} a'l4xLg x'g\ . hLjg j:t';ª\u|x ug{df dfq klg
nufpg ;lsG5 t/ Tof] kfP/ klg s]xL k|flKt x'Fb}g . l;sGb/ ;f/f ;+;f/ lht]/ klg ;'vL ePgg\
lsgeg] ;'vsf] ;DaGw ;f/f hut\\ lhTg';Fu x'Fb}g . xfd|f] dgn] rfx]h:tf] ;a} kfP klg leq ;a}
vfnL x'G5 . hLjgsf] ulx/f] ;To k/dfTdfsf] vf]h xf] . p;sf] k|flKtdf cd[t k|fKt x'G5 . h'g
hGdeGbf klxn] klg lyof] / d[To'kl5 klg To:t} /xG5 . Tof] ;f/f kl/jt{gleq zfZjt,
pynk'yndf klg l:yt, cfFwLx¿sf] lardf cl8u / hLjg / d[To'sf] lar h'g Ps 5 Tof] Pssf]
vf]h g} k/dfTdfsf] vf]h xf] . of] Pssf] vf]hdf nfUg] dflg; g} lglZrt ¿kdf a'l4dfg\ xf] . d]wfjL
ToxL xf] h;n] dfgj hLjgdf k/dfTdfnfO{ k|fKt u5{ . k|e'nfO{ eHg] JolQm g} a'l4dfg\ x'g\ .
k|e':d/0fsf] cy{ cd[to'Qm k/d;Qfsf] :d/0f ug'{ xf] . of] :d/0f s]xL ;dosf nflu dfq
gfdf]Rrf/0f ul/P h:tf] xf]Og≤ of] :d/0f t /f“}+ /f“}+df, k|To]s ;f;df, Åbosf] w8\sgdf k|j]z ug{'k5{ .
p7\bf, a:bf, ;'Tbf vfFbf, lxF8\bf ;b}j k|e'ehgdf ha sf]xL nfUb5 ToxL JolQm a'l4dfg\ sxnfpF5 .
>Ls[i0f eGg'x'G5– hut\df b'O{ k|sf/sf JolQmx¿ 5g\M Pp6f d"9hg / csf]{ a'l4dfg\ . d"9hg …dÚ
lt/ cfFvf nufpFb}gg\ / a'l4dfg\ hf] d]/f cltl/Qm sxLF klg gh/ nufpFb}gg\ lsgeg] …dÚdf cfFvf
nufpg] lalQs} cfFvf nufpg of]Uo ;+;f/df s'g} kbfy{ jf JolQm g} x'Fb}g . dnfO{ h;n] k|fKt u5{
p;n] ;a} kfpF5 . ;a} d"9 a'l4dfg\ / ;a} a'l4dfg\ d"9 klg x'g ;S5g\ . ;a} ;Gtx¿sf] o:t}
ctLt 5 . ;a} kfkLx¿sf] eljio 5 / sf]xL klg kfkaf6 gu'h|Lsg ;GtTjdf k'Ub}g . cGt/ Ps
km\8sfsf] dfq 5 h;af6 ¿kfGt/0f x'g ;S5 . Psk6s km/Ss kmls{g (About turn) ;Sof] eg]
d"9 klg a'l4dfg\ x'g ;S5 .
xfdL hLjg¿kL wg s}of“}+k6s u'dfP/ klg To;af6 cg'ej lnFb}gf}+ . xfdL ;+;f/;Fu ljlIfKt
¿kdf ;Ddf]xgdf k/]sf 5f}+ / k"/f afFlwPsf 5f}+ . >Ls[i0f eGg'x'G5– dfof / ;Ddf]xgdf 8'a]sf,
k|s[ltsf] u'0faf6 cf;Qm ePsf d"9hg d]/f] ehg ub}{gg\ / k|s[ltsf] :d/0f ub{5g\ . pgLx¿ b'vsf
cltl/Qm cGo s]xL kfpFb}gg\ / ;'v kfpg] cfzfdf s}of}+“ hGd latfpF5g\ . wg–;Dkbf, kb, 3/–
kl/jf/ cflbsf] vf]hdf d[To'sf cltl/Qm c¿ s]xL k|fKt x'Fb}g . hlt wg k|fKt eP klg leq JolQm
lgw{g g} /xG5 . hlt pRr kb k|fKt u/] klg leq xLgtf g} /xG5 . dgf]j}1flgsx¿ eG5g\–
/fhgLlt1df hlt xLgtfsf] efj cGo s;}df klg x'Fb}g . /fhgLlt1x¿ xLgtfsf] u|lGyaf6 kLl8t
eP/ kbsf] vf]hdf lgl:sG5g\ .
n]lggsf v'§fn] s';L{df a:bf klg e'OF 5'Fb}gy] . dflysf] efu 7'nf] lyof] t/ tnsf] efu ;fgf]
cyf{t\ 5f]6f] lyof] . P8n/ eG5g\– xLgtfsf sf/0f d s]xL x'F eg]/ b]vfpgsf nflu n]lggn] Tolt
7'nf] if8\oGq ug{ ;kmn eP . h;leq xLgtfsf] u|lGy x'G5 pgLx¿ 7'nf] kbdf a;]/ hgtfnfO{
b]vfpg rfxG5g\ ls xfdL klg s]xL xf“}+ . o;n] jf:tjdf s]xL cGt/ kb}{g lsgeg] xLg JolQm cflv/
;b}j xLg g} x'G5 . Tof] kb / k|lti7fdf klg p;sf] xLgtf b]lvG5 . olb xfdLdf cg'ejaf6 kf7
l;Sg] l:ylt aGof] eg] k|s[ltsf] ;Ddf]xg 6'lqmG5 / xfd|f] cfFvf k|e'lt/ s]lG›t x'g yfN5 .
;Ddf]xgdf afFlwg' d"9tf / k|e'lt/ hfg' a'l4dfgL xf] .
t]iff+ 1fgL lgToo'Qm PselQmlj{lziot] .
lk|of] lx 1flggf]˜Toy{dx+ ; r dd lk|oM ..!&..

nf]suLtf– 301
cWofo–&
ltgLx¿dWo] klg hf] cgGo k|]d / elQmjfnf 5, 1fgL 5, hf] lgTo …dÚdf Ps} efjn] l:yt
x'G5 ToxL g} ;j{>]i7 xf] lsgeg] cgGo efjn] dnfO{ tŒjk"j{s hfGg] 1fgLnfO{ …dÚ lk|o 5' / Tof] 1fgL
dnfO{ lk|o 5 ..
>Ls[i0f eGg'x'G5– Pp6} ¿kn] cgGo efjsf ;fy tŒjnfO{ hfg]/ h;n] dnfO{ k|]d u5{ Tof]
1fgL xf] . Pp6} efjn] h;n] …dÚ / cfkm"lar clnslt cGt/ /fVb}g ToxL g} d]/f] lk|o xf] . cfkm"nfO{
k/dfTdf;Fu s]xL gn'sfO{ k|]d u/]df Tof] ;Rrf k|]d x'G5 . k|]dsf] cy{ csf]{ JolQm;Fu d cfkm}+“;Fu
u/]h:tf] Jojxf/ ug]{ 5' / p;;Fu d s]xL n'sfpFlbgF eGg] efj cfpg' xf] . xfdL k/dfTdf;Fu klg
k"/f v'n]/ gUg x'Fb}gf“} . O;fotn] o;} l;4fGtsf cfwf/df :jLsf/f]lQm (Confession), klxn] kfksf]
:jLsf/ clg k|fy{gfsf] Joj:yf u/]sf] 5 . o:tf] :jLsf/f]lQm u/]df k/dfTdfsf] cl3 xfdL gUg x'g]
5f“}+ / xfd|f] lardf s'g} cGt/, uf]KfgLotf / b"/L g/xL k|]d :yflkt x'g] 5 . xfdL cfˆgf] s'¿ktfnfO{
n'sfP/ k/dfTdfnfO{ wf]sf lbg vf]H5f}F . To;}n] ubf{ xfdL p;;Fu tb\¿ktf sfod ug{ ;Sb}gf}F .
>Ls[i0f eGg'x'G5– hf] s]xL g n'sfO{ ;/ntf Pjd\ OdfGfbf/Lk"j{s …dÚ ;dIf cfkm"nfO{ k|s6 u5{
To:tf] Psefj ePsf] eQmn] dnfO{ k|fKt ub{5 . o:tf] JolQmnfO{ …dÚ lk|o x'G5' / dnfO{ o:tf] JolQm
lk|o x'G5 . ha k/dfTdf;Fu s]xL n'sfOFb}g, ta Ps efj sfod eP/ JolQm eQm x'G5 .
>Ls[i0f eGg'x'G5– cgGo efjn] dnfO{ tŒjk"j{s hfGg] 1fgLnfO{ d lk|o 5' / pm dnfO{ lk|o
5 . sltko JolQm tŒj ga'emL cyf{t\ hLjgsf] /x:o ga'emL wd{sf] ofqfdf lg:sG5g\ . o:tf] ck|f}9
/ afnlrQ ePsf dflg;x¿ wfld{s ofqfdf lgl:sP eg] wd{ s] xf] eGg] g} a'‰b}gg\ t/ wd{nfO{
ckl/kSj agfpg eg] ;kmn x'G5g\ . o:tf ckl/kSj dflg;n] wd{sf] ofqf k|nf]egsf sf/0fn] dfq
ub{5g\ . sltko dflg;x¿ cfgGb kfpg] nf]esf] sf/0fn] wd{sf] ofqfdf lg:sG5g\ t/ nf]esf
sf/0fn] ul/Psf] wd{sf] ofqfaf6 k/dfTdf kfpg ;lsGg . >Ls[i0f eGg'x'G5– ;+;f/ b'vsf] ;fu/ xf]
eGg] tŒjnfO{ a'em]/ h;n] wd{sf] ofqf ub{5 Tof] ofqf k/dfTdflt/sf] ofqf xf] . k/dfTdfdf cfgGb
k|fKt x'G5 eGg] ;'g]/ To;tkm{ ofqf ug'{ k|nf]egsf] ofqf xf] .
d7, dlGb/, rr{, u'Daf, dl:hb cflbdf dflg;x¿ nf]e Pjd\ eosf sf/0f hfG5g\ eg] Tof]
nf]esf] ofqf xf] . d[To'–pGd'v dflg;x¿ k|foM wg;Dklt, 3/kl/jf/, Oi6ldq, kb, ;dfh cflb
s]xLn] klg arfpg ;Sb}gg\ / ca k/dfTdfs} ;xf/fdf hfg'sf] ljsNk 5}g eGg] 7fg]/ d7dlGb/df
hfG5g\ . k|foM ckjfbnfO{ 5f8]/ dlGb/df nf]eL, 8/kf]sx¿ Pjd\ j[4j[4fx¿sf] g} le8 nfU5 .
sltko j[4x¿ o'jf o'jtLnfO{ ltd|f] pd]/ wd{sf] ofqfdf lg:sg] xf]Og eg]/ klg eGb5g\ . hLjge/
wd{sf] gfddf d'vaf6 /fdsf] gfd glgsfNg]x¿ klg sltkon] d[To'sf] a]nf 8/fP/ /fd/fd eG5g\ .
;a} kfkaf6 /fdsf] gfd hKg] lalQs} d'Qm x'g ;lsG5 eg]/ wd{sf tyfslyt k'/f]lxtx¿n] atfPsf
sf/0f pgLx¿ >4fn] geO{ eosf sf/0f /fd gfd hKb5g\ .
tŒj1fg k|fKt ug{ pd]/ afws x'Fb}g / pd]/;Fu tŒjsf] s'g} ;DaGw klg x'Fb}g . t;y{
>Ls[i0f eGg'x'G5– tŒj a'em]/ hf] d]/f] z/0fdf cfpF5g\ pgLx¿ jf:tljs 1fgL x'g\ . nf]e / eoaf6
cfpg'sf] s'g} cy{ 5}g . hf] 1fgL 5g\ ltgLx¿ d]/f nflu lk|o 5g\ / d klg pgLx¿sf] lk|o x'G5' .
hf] dnfO{ k|]d u5{g\ ltgLx¿nfO{ …dÚ klg k|]d u5{' eGg] s[i0fsf] egfO a'‰g h?/L 5 . k/dfTdfsf]
k|]d t ;a}df a/fa/ g} al;{G5 t/ hf] k/dfTdfnfO{ k|]d ub}{gg\ pgLx¿nfO{ k/dfTdfsf] k|]dsf
af/]df s'g} hfgsf/L g} x'Fb}g . To;}n] pgLx¿sf] k|e';Fu ldng x'g] ;Defjgf x'Fb}g . k|e'nfO{ h;n]
k|]d u5{ p;nfO{ dfq k|e'sf] k|]d k|fKt x'G5 . o;sf] cy{ p;nfO{ dfq k|e'sf] k|]dsf] jiff{sf] cg'e"lt
x'G5 . hf] k|]d ub}{g p;nfO{ k|]dfg'e"lt x'g] s'/} ePg . ;"o{sf] k|sfz, rG›sf] cd[t¿kL sflGt /

nf]suLtf– 302
cWofo–&
jfo'sf] xfjf ;a}nfO{ lg/Gt/ k|fKt eO/x]sf] x'G5 t/ ;"o{sf] ls/0f l5g{ glbg] u/L åf/ aGb u/]/
a:of}+ eg] ;"o{n] s]xL ug{ ;Sb}gg\ Û ;fy} ;"o{sf] ls/0f leq k:bf klg cfFvf lrDn]/ a:of}F eg] ;"o{n]
o:tf JolQmsf cfFvfsf] k/]nL v'nfpg ;Sb}gGf\ . xfdLn] 9f]sf / cfFvf vf]Ng] lalQs} ;"o{ ls/0fsf]
bz{g kfpg] 5f“}+ .
o:t} k/dfTdfsf] k|]d t ;w}+ ;a}df ;dfg ¿kdf g} al;{/x]sf] x'G5 t/ ;a}n] ;dfg ¿kdf
kfpg ;Sb}gg\ lsgeg] Tof] k|]d lng JolQm tof/ x'g'k5{ . k|e'sf] k|]d t cf–cfˆgf] kfqtf, Jojxf/,
lh1f;f / pGd'vtfn] dfq k|fKt x'G5 . nf]e / eosf] p2]Zosf ;fy k/dfTdflt/ hfg] JolQmsf] 38f
pN6f] x'G5, hlt;'s} kfgL eg{ vf]h] klg kfgL eg{ ;lsGg . t;y{ hlt;'s} k|fy{gf u/] klg k|e' k|]d
k|fKt x'g ;Sb}g t/ hf] hLjgsf] Joy{tfnfO{ hfg]/ k|e'sf] ofqfdf lgl:sG5 To;dfly k|e'sf] k|]d
al;{G5 . >Ls[i0f eGg'x'G5– Ps efjn], cgGo ¿kdf tŒj hfg]/ h;n] dnfO{ k|]d u5{ d klg
p;nfO{ k|]d u5'{ .
pbf/fM ;j{ Pj}t] 1fgL TjfTd}j d] dtd\ .
cfl:ytM ; lx o'QmfTdf dfd]jfg'Qdf+ ultd\ ..!*..
;a} eQmx¿ lgM;Gb]x pbf/ cfTdf x'g\ tyflk hf] d]/} 1fgdf cjl:yt 5g\ ltgLx¿nfO{ d cfk}“m
;dfg 7fGb5' . d]/f] lbJo ;]jfdf nfUg] l:y/ a'l4 ePsf 1fgL eQm cGttM k/d ;jf]{Rr ultsf
¿kdf dnfO{ k|fKt ub{5g\ ..
ax"gf+ hGdgfdGt] 1fgjfGdf+ k|kBt] .
jf;'b]jM ;j{ldlt ; dxfTdf ;'b'n{eM ..!(..
cg]sf}+“ hGd hGdfGt/kl5sf] cGtsf] hGddf tŒj1fgdf k|fKt ePsf 1fgLx¿ jf;'b]j g}
sf/0fx¿sf sf/0f x'g\ eGg] 7fg]/ d]/f] z/0fdf k5{g\ . o:tf dxfTdfx¿ cToGt b'n{e x'G5g\ ..
c1fgtfsf sf/0f k/dfTdf;Fu b"/L /xG5 t/ ha k/dfTdfnfO{ hflgG5, ta JolQm p;;Fu
Psfsf/ x'G5 . k/dfTdfnfO{ k/af6 hfGg ;lsFb}g, p;nfO{ hfGgsf nflu pm;Fu Ps x'g'k5{ .
k/dfTdfnfO{ hfGg] JolQm 1fgL / dxfTdf xf] . k/dfTdf;Fu o'Qm x'g] JolQm 1fgL / l:y/ a'l4sf]
x'G5 . xfdL ;a}sf] cfTdf v08–v08df ljeflht eP/ co'Qm 5 . xfdL Ps xf]Og, w]/} JolQmx¿sf]
le8 xf“}+ / k|To]s If0f xfdLleq kl/jt{g eO/xG5 . xfdLdf v08–v08 dfq xf]Og ljk/Lt v08 klg
df}h'b x'G5 . k|To]s If0f xfdL leq ;a} s'/f kl/jt{g eO/xG5 . xfdL;Fu Pp6f cg'xf/ / Pp6}
cfTdf 5}g . To;}n] t If0fIf0fdf s}of“}+ cg'xf/ kl/jt{g ul//xG5f“}+ . xfdL Ps k|sf/sf] k|jfx xf}+ .
>Ls[i0f eGg'x'G5– o'Qm k'?if o;sf] l7s ljk/Lt x'G5, h;sf] a'l4 l:y/ x'G5 To:tf] JolQmn] dfq
dnfO{ hfGb5 / d;dIf cfpg ;S5 .
>Ls[i0f eGg'x'G5– ha JolQm ax'lrQaf6 PslrQsf] x'G5, ta dfq d ;dIf cfpg ;S5
To;cl3 dnfO{ hfGg ;Sb}g . xfdL ;a} cg]sf“}+ cg'xf/ ePsf] le8df 5f“},+ hxfF JolQmnfO{ vf]Hg
;lsFb}g . xfdL em'6f] cg'xf/ lnP/ hLjg rnfO/x]sf 5f}+ lsgeg] leq s;};Fu klg o'Qm cfTdf 5}g .
l:y/ r]tgf / PsLs[t lrQjfnf JolQmn] dfq o'Qm cfTdf k|fKt ug{ ;S5 . To:tf] JolQm ca
jx'lrQjfg\ x'Fb}g lsgeg] p;nfO{ lj/f6\ r]tgfn] Ps u/fpF5 / o:tf] o'Qm r]tgf ePsf] 1fgL d]/f
z/0fdf cfpg ;S5 eg]/ >Ls[i0f eGg'x'G5 . vl08t lrQjfnf k'?ifn] cg]sf}+“ hGd k|fKt u5{ .
cg]sf“}+ hGdsf] ofqfkl5 dfq p;nfO{ d}n] cl3Nnf hGdx¿ Joy{df u'dfPF, To;}n] cl3Nnf
hGdx¿sf] wf]sfaf6 cg'ej lnP/ cvl08t lrQ eP/ afFR5' eGg] ljrf/ cfpF5 . o;k|sf/sf]

nf]suLtf– 303
cWofo–&
cg'ej cgGt hGdkl5 klg eof] eg] 7'nf] pknlAw dfGg'k5{ lsgeg] xfdL ;a}sf] cgGt hGd
eO;s]sf] 5 .
wfld{s JolQmdf hLjg h:tf] 5 To;s} ;xh :jLs[ltsf] 3f]if0ff x'G5 . h;n] /fd|f]–g/fd|f]nfO{
h:tfsf] To:t} :jLsf/ u5{ tTf\If0f p;df ¿kfGt/0f x'G5 / ;a} b'isd{ ;dfKt x'G5g\ . b'isd{ gug]{
/ cfkm" h:tf] 5 To:t} ¿k k|s6 ug]{, v'n:t JolQm g} o'Qm cfTdfdf k|fKt x'G5 . o'Qm cfTdf g}
k/dfTdf;Fu Psfsf/ x'G5 . ha eQmn] eujfg\\nfO{ hfGb5, ta pm eQm /xFb}g eujfg\\ g} x'G5 .
jf:tjdf k/dfTdf / xfdL lardf s'g} cGt/ 5}g Tof] t s]jn xfdLn] agfPsf] sf/0fn] dfq cGt/
b]lvPsf] xf] . k/dfTdfnfO{ eHg] JolQm k/dfTdf g} x'G5 . dg'io eujfg\\ x'g ;S5 eGg] s'/f xfdL
ljZjf; ug{ ;Sb}gf}+“ lsgeg] xfdL cfkm"leqsf 5'› s'/fx¿;Fu dfq kl/lrt 5f“}+ . xfdL /fIf; x'g
;S5f“} t/ eujfg\\ x'g ;Sb}gf}“ eGg] ;f]Rb5f}+“ . xfdLleq h'g 5'b| k|j[lQ b]lvG5 jf:tjdf Tof] xfdL
xf]Ogf}“+ . xfdLnfO{ cfk"m s] xf}+ eGg] s'/f yfxf gePsfn] Tof] 5'›tf cfk"m ePsf] h:tf] nfu]sf] xf] .
h'g lbg xfdLnfO{ cfˆgf af/]df hfgsf/L x'G5 To; lbg Tof] 5'b|tf ;dfKt x'G5 / xfdLnfO{ cfk"m
eujfg\ ePsf] yfxf x'G5 .
hlt;'s} kmf]x/ gbL klg ;fu/df ldl;P kl5 z'4 ePem}+“ ha xfdL leqsf] lj/f6\nfO{ b]V5f}+“
ta xfd|f ;a} 5'›tfx¿ cfkm}+“ z'4 x'G5g\ . 7'nf] zlQmn] ;fgf]nfO{ kljq kfg]{ ;fdYo{ /fVb5 t/
xfdLnfO{ lj/f6\sf af/]df hfgsf/L g} 5}g≤ To;}n] xfdL ;fgf] 5'›tfdf g} afFR5f}+“ . jf:tjdf hlt
hLjg pmhf{n] xfd|f] z/L/ rN5 To;}nfO{ xfdL cfTdf 7fGb5f}+“ . z/L/ rnfpg t cToGt sd pmhf{
eP k'U5 To;sf nflu xfdL;Fu ePsf] lj/f6\ pmhf{sf] cfjZostf g} kb}{g . z/L/sf] pmhf{;Fu
tfbfTDo :yflkt u/]/ xfdL cfkm" cfTdf ePsf] 7fG5f“}+ . To;}n] /fIf;L k|j[lQ hGdfpg] 5'›tfsf] dfq
xfdLnfO{ hfgsf/L x'G5 . lj/f6\ pmhf{;Fusf] ;DaGwn] eujfg\;Fusf] ;DaGw :yflkt u/fpF5 . To;}n]
>Ls[i0f eGg'x'G5– h;n] dnfO{ hfGb5, pm jf;'b]j g} x'G5 . h;n] a|Xd hfGb5 pm a|Xd g} x'G5 t/
s[i0fsf] of] jrg a'‰g xfdLnfO{ ufx|f] x'G5 lsgeg] xfd|f] cg'ejdf h] hfGof] To;;Fu Ps eOG5
eGg] 5}g . xfd|f] ;a} hfGg' å}tnfO{ hfGg' xf] . xfdL hfGg] s'/f;Fu k/af6 g} k|of; u5f}{+ . h'g
lrhnfO{ xfdL hfGg' eG5f}“≤ Tof] hfGg' xf]Og, s]jn kl/ro dfq xf] . olb xfdLn] s;};Fu k|]d u/]sf]
eP xfdL ToxL x'GYof}F h;;Fu k|]d ul/Psf] 5 . olb o:tf] ePg eg] xfdL k|]dnfO{ hfGb}gf}F s]jn
kl/ronfO{ dfq hfGb5f}+“ .
>Ls[i0f eGg'x'G5– :jod\nfO{ hfGg' g} 1fg xf] o;sf cltl/Qm s'g} 1fg 5}g . h;;Fu
cfTd;ft\ u/]/ cfkm" ToxLF eOG5 ToxL 1fg xf] . 1fg ToxL xf] hf] Psfsf/ eP/ dfq hfGg ;lsG5 .
>Ls[i0f h'g 1fgsf] s'/f ub}{ x'g'x'G5 ToxfF x'g' / hfGg'sf lardf Psfsf/ ePdf dfq a|XdtŒjnfO{
hfGg ;lsG5 . pxfF eGg'x'G5– dnfO{ eHg], o'Qm lrQjfnf, l:y/ a'l4 ePsf] eQm jf;'b]j g} x'G5≤
ta Tof] eQm /xFb}g eujfg\ g} x'G5 . Ps If0f klg xfdLnfO{ eujfg\ ePsf] :d/0f eof] eg] xfd|f
cl3Nnf hLjgx¿ :jKga4h:tf nfUg] 5g\ . ;fy} of] hLjgnfO{ :jKg¿k dfg]/ afFRg yflnof] eg]
klg Ps lbg crfgs k/dfTdfsf ;fy Ps ePsf] cg'ej x'g] 5 . o;nfO{ s]jn a'l4n] dfq hfGg
vf]lhof] eg] Tof] hfGg' ghfGg' h:t} x'G5 / k/dfTdf;Fu klg Ps x'g ;lsGg . 1fgsf] ls/0f ha
km'6\5, ta 1fgL /xFb}g leq s]jn 1fg dfq /xG5 / o;kl5 k/dfTdf;Fu ;fIffTsf/ x'G5 .
;fIffTsf/ klg zAbsf] ;Lldttfn] eGg'k/]sf] xf]≤ o:tf] JolQm k/dfTdf g} x'G5 . h;nfO{ vf]Hg
lgl:sPsf] xf] Tof] k"/f x/fP/ h;nfO{ vf]lhPsf] xf] ToxL z]if /xG5 . t/ zf:q, hfgsf/L / kl/ro

nf]suLtf– 304
cWofo–&
cflbaf6 s]xL klg kfO“b}g, s]jn xfd|f] ;ª\u|x dfq a9\5 . ha;Dd cxª\sf/ /xG5 ta;Dd
k/dfTdf;Fu ldng x'Fb}g .
sfd}:t}:t}x{[t1fgfM k|kBGt]˜Gob]jtfM .
t+ t+ lgoddf:yfo k|s[Tof lgotfM :jof ..@)..
ef}lts j:t' jf sfdgfaf6 h;sf] a'l4 ckxl/t ePsf] 5 ltgLx¿ tbg'¿ksf sfdgf k"0f{ ug{
cGo b]jtfx¿sf] lgod kfngf ub}{ k"hf–cr{gf ub{5g\ / pgLx¿sf] g} z/0f lnG5g\ ..
>Ls[i0f eGg'x'G5– sfdf;Qm, ljifof;Qm k'?ifx¿ ef]usf] cfsfª\Iffn] el/Psf x'G5g\ . To;}n]
ef]uaf6 ;Ddf]lxt ePsfx¿ / 1fgaf6 Ro't ePsfx¿ d]/f] :d/0f ub}{gg\ / cGo ef]uk|wfg
b]jtfx¿sf] :d/0f ub{5g\ . sfdf;Qm / ljifof;Qm k'?if 1fgaf6 Ro't x'G5g\ . ljifolt/ dg bf}l8g]
lalQs} leq 1fgsf] wf/f tn em5{ . Ps If0f dfq klg ef]u jf ljifolt/ dg k|]l/t eof] eg] leqsf]
r]tgf 8fdf8f]n x'G5 / cwf]ultlt/sf] ofqf ;'? u5{ . ljifolt/sf] ;fdfGo ljrf/, jf;gf cflbn]
c1fg hGdfpF5 / 1fg x/fpF5 . yf]/} dfq jf;gfn] klg d"lR5{t agfpF5 . xfdLx¿ rf}la;} 306f
ljifosf] sfdgfn] el/G5f}+ . To;}n] t xfdLnfO{ 1fgwf/f ktg ePsf] yfxf x'Fb}g . h;;Fu wg x'G5,
To;nfO{ dfq 6f6 klN6g] s'/f yfxf x'G5, levf/LnfO{ 6f6 klN6g] s'/f yfxf x'Gg . jf;gfn] tLj|
¿kdf 3]g{ yfNof] eg] 1fgsf] u'0f sdhf]/ aG5 . x/]s jf;gfn] Pp6f ;"Id ljiffbdf k'¥ofP/ kltt
agfpF5 . xfdL h] kfpFYof}+ Tof]eGbf s}of}+ u'0ff a9L u'dfpF5f}+ . jf;gfdf xfd|f] Jojxf/ d"v{tfk"0f{
x'G5 . jf;gfdf s'g} j:t'lt/ cfslif{t x'gf;fy xfd|f] r]tgfsf] wf/f tnlt/ em5{ .
wd{sf w]/} ljlwx¿ jf;gfnfO{ tf]8\g] ;fwgsf] ¿kdf k|of]u ul/Psf] x'G5 h'g s'/f xfdLnfO{
yfxf x'Fb}g t/ ;+:sf/hGo ¿kdf xfdL ul//x]sf x'G5f}“ . dlGb/df 306L ahfpFbf xfd|f jf;gf /
ljrf/nfO{ Psfu| ug{ ;xh x'G5 . 306L aHgf;fy jf;gf / sfdgfsf] ;DaGw ;hu eP/ z"Gotfdf
k|j]z ub{5 . Tof] cGt/wf/f hf] leq rln/x]sf] x'G5 Tof] Ps em8\sfdf 6'6f];\ eGgfsf nflu 306L
ahfOG5 . dlGb/df :gfg u/]kl5 dfq hfg'k5{ eGg'sf] cfzo klg of] jf;gfsf] cGt/wf/f tf]8\g]
Pp6f ljlw xf] . To:t} aflx/ h'Qf km'sfNg' klg leqsf rfxgfx¿sf] cGt/wf/f tf]8\gsf nflu ul/g]
:d/0f xf] . dlGb/df ;fi6fË b08jt\ k|0ffd ug]{ ljlw cGtu{t z/L/sf ;a} cË e'OFdf 5f]OPsf
x'G5g\ . of] cxª\sf/ 5f]8]/ k[YjL;Fu Ps eO{ jf;gfsf] cGt/wf/f TofuL Psfu|tfsf ;fy k|fy{gf ug]{
Pp6f ljlw xf] . dg'ionfO{ ;xof]u k'¥ofpg] p2]Zon] JolQmx¿n] g} o:tf ljlw / Joj:yfsf] lgdf{0f
u/]sf x'g\ . To:t} dg'iosf] lz/sf] k|tLssf] ¿kdf gl/jnsf] Joj:yf ul/Psf] xf] h'g b]jtfx¿nfO{
lz/sf] ;§f r9fOG5 t/ k/dfTdfnfO{ t gl/jn xf]Og cfkm"nfO{ ;dlk{t u/] dfq k|fy{gf x'G5 . To:t}
l;Gb"/ dfgj /utsf] k|tLssf] ¿kdf r9fOPsf] xf] .
1fg k|fKt ePkl5 dfq jf;gfsf] wf/fdf au]sf] lrQ jf;gfaf6 d'Qm x'G5 . 1fg xfd|f]
:jefj xf], jf;gfn] xfdLnfO{ hf]8n] ;dft]sf] x'gfn] g} xfdLn] 1fg u'dfPsf xf}+ . jf;gf xfd|f]
:jefj gePsf]n] To;n] xfdLnfO{ slxNo} t[Kt kfg{ ;Sb}g . jf;gf ktgsf] dfu{ xf] h;n] xfdLnfO{
kL8f / ;Gtfk lbG5 / gs{df k'¥ofpF5 . To;}n] jf;gfaf6 d'Qm eO{ Ps g Ps lbg xfdLn] cfˆgf]
k|f0fsf] lzv/df kmls{g} k5{ . s}nfz lxdfnodf xf]Og Åbodf l:yt 5 . of] 1fgsf] lzv/sf] gfd xf]
hxfF eujfg\\ ;b}j l:yt x'G5 . h'g lbg xfdL ;a} jf;gf Tofu]/ Tof] lzv/df k'U5f}“, To;}lbg hf]
;b}j xfdLleq l:yt lyof] To;;Fu ldng x'G5 .
>Ls[i0f eGg'x'G5– cyf{yL{, cft{, lh1f;'x¿ d]/f] xf]Og cGo ef]uk|wfg b]jLb]jtfsf] k"hf
ub{5g\ . k/dfTdfsf] k|fy{gfdf pgLx¿ ;+nUg x'Fb}gg\ lsgeg] pgLx¿ k/dfTdfsf] k|fy{gfsf] ;t{ g}

nf]suLtf– 305
cWofo–&
k"/f ug{ ;Sb}gg\ . O{Zj/sf] k|fy{gfsf] klxnf] ;t{ jf;gf TofUg' xf] . ljifof;Qm dflg; slxNo}
k/dfTdfdf k'Ug ;Sb}gg\ . To;}n] pgLx¿ cfˆgf dfu k"/f u/fpg ;fdfGo b]jtf lgld{t u/]/
pgLx¿sf] pkf;gf ub{5g\ h;n] pgLx¿nfO{ s'g} ;t{df afFWb}gg\ . >Ls[i0f eGg'x'G5– o:tf
JolQmx¿ cGo b]jtfsf cf>odf k'Ub5g\ . o:tf b]jtfsf] k"hf–k|fy{gfaf6 slxn]sfxLF kmn k|fKt
x'G5 . olb kmn k|fKt gx'g] eP dflg; lbSs eO;SYof] . ha xfdL s'g} b]jtfsf] :yfkgf u/]/ k"hf
u5f}{+, ta w]/} c;n d[tfTdfx¿n] klg xfd|f] k|fy{gfdf ;xof]u k'¥ofpF5g\ . tL b]jtfsf] bof /
s?0ffsf] sf/0f ha k|fy{gf k"/f x'G5 / kl/0ffd cfpF5, ta xfdL To;}nfO{ af/Daf/ ul//xg
rfxG5f}+ . xfd|f k|To]s b]jLb]jtfsf cf;kf; c;n cfTdfx¿ x'G5g\ h;n] ;xfotf ug{ ;S5g\ . d"lt{
/ dlGb/n] xf]Og ToxfF lgjf; ug]{ c;n cfTdfx¿n] d2t ub{5g\ . of] z'e cfTdfsf] bof / s?0ffsf]
k|;fb xf] . t/ hlt;'s} z'e cfTdfn] klg s;}nfO{ k/dfTdf lbnfpg ;Sb}g . wg, kb, oz, /f]udf
;/ntfk"j{s d2t ug{ ;S5g\ t/ k/dfTdfnfO{ e]6\g t xfdL :jod\ hfg'k5{ . k/dfTdf t s]jn Ps
dfq 5, hf] c;[i6, ;gftg / cljgfzL 5 . jf;gf / cf;lQmaf6 lrQ x6]kl5 dfq 1fgdf l:y/
xf]OG5 . Ps efjn] ;dlk{t eO{ k|e'sf] ehg u/]df dfq xfdL pm;dIf k'Ug ;S5f}+ / ToxL lbg eQm
eujfg\\ x'G5 .
of] of] of+ of+ tg'+ eQmM >4oflr{t'ldR5lt .
t:o t:ofrnf+ >4f+ tfd]j ljbwfDoxd\ ..@!..
d k|To]s hLjsf Åbodf lj/fhdfg 5' . hf] h'g h'g b]jtfsf] elQm Pjd\ >4fsf ;fy k"hf
ub{5g\ tL eQmsf] >4f ltg} b]jtfdf l:y/ ul/lbG5' ..
; tof >4of o'Qm:t:of/fwgdLxt] .
net] r ttM sfdfGdo}j ljlxtflGx tfg\ ..@@..
d}n] h'g >4f ltgLx¿sf Åbodf l:y/ ul/lbPsf] 5', To;sf dfWodaf6 ltgLx¿ b]jtfsf]
cf/fwgf ub{5g\ / OlR5t sfdgf k"lt{ ub{5g\ . ltgLx¿n] k|fKt ug]{ sfdgf jf nfe …dÚ åf/f g}
Jojl:yt ul/Psf x'g\ ..
k|e'sf] vf]hsf nflu >4fefj cToGt dxŒjk"0f{ x'G5 . s'g} gfd lnP/ s'g} ofqfdf lg:sg',
s'g} b]jtfnfO{ ;De]m/ cd's dlGb/df k|j]z ug{', cd's zf:qsf] cf>o lng' cflb dxŒjk"0f{ x'Fb}g .
p;n] s'g eujfg\nfO{ eHg] xf] To;n] s]xL km/s kb}{g t/ eHg'n] eg] km/s k5{ . k|e'nfO{ s'g}
sf/0fn] k'sf/ ug'{eGbf k|e'df >4f ug{' dxŒjk"0f{ x'G5 . k/d>4fn] cfk"l/t ePsf] JolQm dfq
k/dfTdfsf] r/0fdf k'Ub5 . Åboaf6 >4fsf] km"n al;{Pdf gfl:ts klg ToxfF k'Ug ;S5 t/ >4fsf]
efj gePsf] cfl:ts klg ToxfF k'Ug ;Sb}g . >4fsf] cy{ ljZjf; xf]Og lsgeg] ljZjf;L
cljZjf;L klg x'g ;S5g\ . h;sf] Åbodf cljZjf; x'Fb}g p;n] g} >4f ub{5 . ;+;f/df olt w]/}
ljZjf;o'Qm JolQm eP/ klg wd{ sxLF b]lvFb}g . k[YjL ljZjf;Lx¿n] el/Psf] 5 t/ wd{ sxLF b]lvFb}g
lsgeg] wd{sf] ofqfdf ljZjf;n] sfd rNb}g . dlGb/, dl:hb, rr{df ljZjf;Lx¿ k|fy{gf t u5{g\
t/ k|fy{gfn] hlt cfgGb ljef]/ x'g'kg]{ xf] Tof] b]lvFb}g .
>4fsf] cy{ cljZjf; gx'g' xf] . eujfg\\ :jod\ cfP/ >4fjfg\ JolQmnfO{ eujfg\ 5}gg\ eg]
klg p;n] kTofpFb}g . >Ls[i0f eGg'x'G5– h;n] >4f u5{ rfx] Tof] >4f s'g} sfdgfn] k|]l/t eP/
s'g} b]jtfnfO{ ul/Psf] eP klg d p;sf] >4fnfO{ x6fpFlbgF a? d p;sf] >4fnfO{ kl/k'i6 / cem
alnof] agfpF5' . s[i0fnfO{ /fd|/L yfxf 5 ls b]jtfk|ltsf] >4fn] d'lQm k|fKt x'Fb}g / sfdgfn] k|]l/t
eP/ ul/Psf] >4f ;f+;fl/s x'G5 . To;}n] b]jtfdf /flvg] o:tf] >4f s]xL kfpgsf nflu x'G5 .

nf]suLtf– 306
cWofo–&
s[i0fn] b]jtfaf6 d'lQm x'Fb}g t;y{ ltdLx¿ ;To / cd[t k|fKt ug{ d;dIf cfpm eGg'eof] eg]
pgfG;o k|ltzt JolQmx¿ s[i0flt/ kSs} cfpFb}gg\ . o:tf JolQmx¿ hf] b]jtfsf] k|fy{gf >4fk"j{s
ul//x]sf 5g\ tL Ps k|ltzt JolQmx¿ klg s[i0fsf] egfO ;'g]/ b]jtfk|lt >4fefj g/fVg ;S5g\ .
To;}n] >Ls[i0f eGg'x'G5– d p;s} b]jtfdf p;sf] >4f :yflkt ul/lbG5' lsgeg] >4f cfh
b]jtfdf :yflkt x'g;Sof] eg] ef]ln To;nfO{ Ps sbd cl3 a9fpg ;lsG5 . sfdgf k"/f eP/ klg
cGttM b'vsf cltl/Qm s]xL klg k|fKt x'Fb}g . To;}n] t pxfF sfdgfo'Qm JolQmsf] >4fnfO{ klg
:yflkt u/fpg rfxg'x'G5 . of] klg cg'ej u/fpg rfxg'x'G5 ls h'g sfdgfk"lt{sf lglDt b]jtfsf]
;xfotf k|fKt u¥of] ToxL >4fn] jf;gf/lxt sfdgf u/]sf] eP pm k/dfTdf g} x'g;Sg] lyof], h'g
cj;/ p;n] dfu u/]/ u'dfof] . To;}n] t >Ls[i0f eGg'x'G5– d p;sf] >4fnfO{ ToxL b]jtfdf cem
alnof] agfpF5', h;k|lt p;sf] nufj 5 . ha k/dfTdfsf] s[kfsf] jiff{t x'g ;'? x'G5, ta sfdgf
ug]{ JolQmn] Tof] k|;fbsf] jiff{df cfˆgf] sfdgf g} lal;{P/ h] al;{/x]sf] 5 Tot}lt/ ofqf ;''? ug{
;S5 . xfdL unt 5f“} / ha;Dd k/dfTdf k|fKt x'Fb}g, ta;Dd ;xL x'g ;Dej g} 5}g . s[i0fsf]
k4lt cgf}7f] 5, s?0ff ckl/;Ld 5 / pxfFsf] ljlw lawfos 5 . To;}n] pxfF eGg'x'G5– ltdL
sfdgf;lxt >4f cfˆgf] h'g b]jtfk|lt 5 To;}df /fv, d To;nfO{ clxn] alnof] agfP/ :yflkt
u5{' lsgeg] ltd|f] sfdgfsf] ;+;f/af6 ltdL Ps lbg dfly p7]/ k/dsf] vf]h ug]{ 5f} .
;+;f/df ljut tLg ;o jif{df dg'iosf] a'l4 gsf/fTds ¿kdf ;f]Rg]tkm{ k|jflxt ePsf]
kfOG5 . xfdLnfO{ o:tf] nfU5 ls cFWof/f] x6fPkl5 k|sfz kfOg] 5 . t/ s'/f l7s ljk/Lt 5, k|sfz
cfpgf;fy cGwsf/ :jtM x6\5 . of] hLjgnfO{ ;sf/fTds 9Ëaf6 x]g]{ b[li6sf]0f xf] . To;}n] s[i0f
untnfO{ klg ;dy{g ub}{ x'g'x'G5 . pxfFnfO{ /fd|/L yfxf 5 ls jf;gfo'Qm lrQ unt xf] .
jf;gfo'Qm lrQ jf;gfk"lt{sf lglDt b]jtf ;dIf hfG5 / o:tf] JolQmsf] k/dsf] vf]h clxn] ;''?
ePsf] 5}g . hf] dfUg cfPsf] 5 Tof] afns ;dfg ePsfn] >Ls[i0f d ;a} s'/f ltd|f] b]jtfdf g}
k|ltli7t ul/lbP/ ltd|f] >4fnfO{ emg\ alnof] agfOlbG5', ltd|f] b]jtfdf zlQm k|jflxt ul/lbP/ ltd|f]
dfu ltd|} b]jtfsf dfWodaf6 k"/f ul/lbG5', ta ltdL cfˆgf] >4fdf cem b[9 x'g ;Sg] 5f}
eGg'x'G5 . olb JolQm Ps Ps sbd >4fdf b[9 x'g ;Sof] eg] Ps lbg Tof] clgj{rgLo / cj0f{gLo
x'g] 5 . ha >4f k"0f{ x'G5 ta s'g} ;Gb]xsf] /]vf z]if /xFb}g . Tof] c;lGbU3 >4fdf ePsf] JolQmsf]
k/dsf] ofqf cfkm}+“ ;'? x'G5 . of] egfO xfdL h:tf c;ª\Vo sdhf]/ JolQmsf nflu elgPsf] xf] .
k|sfz ;b}j cFWof/f]df g} aflnG5 / ;a} sbd e|ddf g} lnOG5 . ;a}lt/af6 e'nn] el/Psf
xfdLh:tf JolQmx¿nfO{ >Ls[i0f s?0ffs} sf/0f xfd|f] ca'em k|fy{gfnfO{ klg :jLsf/ ug]{ 5'
eGg'x'G5 . o; hut\df ;a} s'/f k/dfTdfsf] lawfg adf]lhd x'G5, s'g} klg lawfg ljk/Lt x'g
;Sb}g . p;sf] lgodeGbf aflx/ s'g} s'/f klg x'g ;Sb}g . ;a} s'/f k/dfTdfs} pmhf{n] ;~rflnt
x'G5 . To;}n] >Ls[i0f eGg'x'G5– d}n] lgwf{/0f u/]sf] lawfg adf]lhd g} b]jtfx¿ sfdgfx¿sf] k"lt{
ub{5g\ . d]/f] zlQm g} ;f/f lawfgsf] k5fl8 ;lqmo x'G5 / b]jtfx¿af6 k|fKt x'g] ;f/f sfdgf k"lt{
klg d]/f] zlQmn] g} k|fKt x'G5 .
cGtjQ' kmn+ t]iff+ t∫jToNkd]w;fd\ .
b]jfGb]johf] oflGt d∫Qmf oflGt dfdlk ..@#..
cNka'l4 ePsf dflg;x¿ b]jtfsf] k"hf u5{g\ / Ifl0fs kmn k|fKt ub{5g\ Tof] kmn gfzjfg\
x'G5 / ltgLx¿ cGTodf b]jnf]s hfG5g\ t/ d]/f eQmx¿ rfx] h;/L eh"g\ ltgLx¿ dnfO{ g} k|fKt
x'G5g\ ..

nf]suLtf– 307
cWofo–&
sfdgfx¿af6 clek|]l/t eP/ ul/Psf k|fy{gfx¿sf] kmn t k|fKt x'G5 t/ Tof] kmn Ifl0fs
x'G5 . s'g} klg ;'v jf b'v ;b}j l6Sb}g . ;'v–b'v ;d'›df p7\g] / x/fpg] t/Ëh:t} Ifl0fs
x'G5g\ . ;'v–b'vsf] cfef; cNk ;dosf nflu dfq x'G5 . jf;gfsf] dfu{af6 o;eGbf a9L kfpg}
;lsFb}g . To;}n] >Ls[i0f eGg'x'G5– pxfF ;dIf cfpg rfxg]n] jf;gf / ljifok|ltsf] cf;lQm TofUg}
k5{ . o;k|sf/sf z'4 a'l4 ePsf dflg;x¿ cljgfzL tŒjdf k|fKt x'G5g\ . >Ls[i0f cNka'l4 ePsf
dflg;x¿sf af/]df rrf{ ug{'x'G5 . To:tf cNk1x¿ cfˆgf xftaf6 d"Nojfg\ j:t' u'dfP/ clt
;fdfGo j:t' k|fKt ug{ rfxG5g\ . k|fy{gfn] k/d ;To kfpg ;lsG5 t/ cNk1x¿ z/L/sf ;fdfGo
cfjZostfsf kl/k"lt{sf] dfu u5{g\ lsgeg] pgLx¿ h] dfu u5{g\ Tof] k|flKt kZrft\ klg
pgLx¿sf dfusf] cGTo x'Fb}g . hlt cfjZostf k"lt{ eP klg ;Gt'i6 geO{ ;w“} ct[Kt, cw'/f] /
bLgxLg /xG5g\ . olb dfUg' g} 5 eg] Tof] dfUg'kb{5 h'g dfu]/ k|fKt ePkl5 t[Kt x'g ;lsof];\ /
c¿ s]xL dfUg afFsL g} g/xf];\ t/ cNk1 6f9f;Dd b]Vg g;Sg] x'Fbf pgLx¿sf] a'l4 Ifl0fs x'G5 .
pgLx¿ s]jn tTsfnsf] cfjZostfsf] dfq dfu ub{5g\ . a'l4dfg\ ltg} x'g\ h;n] hLjgsf] k/d
cfjZostfsf] dfu ub{5g\ .
xfdL a'l4dfg\ geO{ cNk a'l4jfnf xf}+ . cNka'l4 a'l4xLg xf]Og, yf]/} a'l4 ePsf x'g\ . dg'io
;'v rfxG5 lsgeg] pm cNka'l4sf] 5 . pm o:tf] ;'v rfxG5 h;n] cGTodf b'v dfq NofpF5 .
xfdL ;a} sfuhsf] 8'Ëfdf ;d'›df ofqf u5f}{+ . xfd|f] 8'Ëf ;kgf h:tf] 5 / ejg tf;sf] 3/h:tf]
5 . xfd|f] ;kgf afn'jfh:tf] 5 hf] xfjfsf] em8\sfn] ltt/lat/ x'G5 . xfdL ;a}df cNk g} eP klg
a'l4 x'G5 . xfdL ;a} ;'vsf] rfxgf /fV5f“} t/ ;'vsf af/]df hfGg ;s]sf 5}gf}+ . To;}n] ;'v
rfxG5f}+, t/ b'v k|fKt x'G5 . xfdL h] u5f}{+ To;af6 b'v dfq xft nfU5 . ef]uL cfh dfq ;'v x'g]
dfu{ 5fG5 h'g ef]ln b'v aG5 . of]uL cfh b'vh:tf] b]lvg] dfu{ 5gf]6 u5{ h'g ef]ln uP/ ;'v
aG5 . cfh b'vsf] 5gf]6 ug]{x¿ ef]ln ;'vsf] dflns x'G5g\ eg] cfh ;'v 5gf]6 ug]{x¿ ef]ln
b'vsf cltl/Qm s]xL kfpFb}gg\ . cNka'l4jfnfx¿ Pp6f s'/fn] ;'v lbPg eg] csf]{ j:t'af6 ;'v
kfOG5 ls eGg] 7fGb5g\ . pgLx¿ hLjgsf] Pp6f cg'ejnfO{ lr/:yfoL agfpg ;Sb}gg\ / cfkm"nfO{
wf]sf lbO/xG5g\ . o; hut\df Pp6f cg'ejn] ;f/f cg'ejsf] hfgsf/L lbG5 To;sf nflu cNka'l4
xf]Og a'l4dfg\ x'g'k5{ .
;d|f6\ czf]s slnËsf] o'4df n8fOF n8\g uP h'g o'4df Psnfv dflg; dfl/P . czf]sn]
o'4df h'g cg'ej u/] Tof] cGo s;}n] klg slxNo} u/]gg\ . pgL slnËsf] o'4 lht]/ kmls{+bf klg
ljhosf] k|;Ggtfsf] 7fpFdf b'vL b]lvGy] . pgn] ca pgsf nflu csf]{ o'4 c;Dej 5 eg], lsgeg]
slnËsf] o'4 lhTbf h'g cfgGb k|fKt x'G5 eGg] ;f]r]sf lyP Tof] k|fKt ePg . slnË t lht] t/
cfgGbsf] ;f6f] lj/lQm cfof] . dgn] t cem} y'k|} /fHo lhTg afFsL 5 eg]/ wf]sf lbg vf]lh/x]sf]
lyof] t/ of] dgsf] s'/f dfGg pgsf] ljj]sn] lbPg . Psk6s dgsf] s'/f dfg]/ Psnfv dflg;sf]
nf; n8]sf] b]lv;s]sf] x'gfn] of] cg'ejaf6 pgn] kf7 l;s] . ca of] cg'ejaf6 kf7 l;S5' / c¿
d"v{tf ulb{gF lsgeg] dgn] ;kgf b]vfof] t/ cfgGb k|fKt geO{ s]jn b'v dfq k|fKt x'Fbf] /x]5 eGg]
pgn] a'e]m . To; lbgb]lv ;d|f6\ czf]s leIf'h:t} eP/ /xg yfn] .
>Ls[i0f eGg'x'G5– cNk a'l4dfg\x¿ b]jtfx¿;Fu ;'vsf] sfdgf u/]/ ;'v kfpF5g\ t/
pgLx¿sf] Tof] ;'v If0feª\u'/ l;4 x'G5 t/ …dÚ ;dIf cfpg] JolQm k/d pmhf{sf] åf/df cfP/
cgGt cfgGbsf] dflns x'G5 . k|e'sf] åf/df hfg' 5 eg] 5'› jf;gf lnP/ hfg'sf] cy{ cNka'l4 xf] .
jf;gf k"/f eP klg s]xL xftdf cfpFb}g . k|e'sf] åf/df jf;gfz"Go eP/ ltdLn] h] lbPsf 5f} Tof]

nf]suLtf– 308
cWofo–&
cfjZostf eGbf w]/} 5 eg]/ k|fy{gf u/]df k|e'sf] s[kf p;df al;{G5 . xfdLn] h] kfPsf 5f}+ To;df
;Gt'i6 5}gf}+ / h] kfOPsf] 5}g To;sf nflu k|e';Fu u'gf;f] u5f}{+ . wfld{s JolQm dlGb/df dfu/lxt
k|fy{gf ug{ hfG5 . pm ;w+}“ cfˆgf] ;fdYo{eGbf a9L k|e'n] lbPsf]df s[t1tf 1fkg u5{ . k|e'n] lbPsf]
s'/fsf] klg xfdLn] k"0f{ pkof]u u/]sf 5}gf}+“ . xfdLnfO{ cfFvf k|fKt 5 t/ k/dfTdfsf] b[Zo x]g{
;s]sf 5}gf“} . xfd|f] sfgn] s'g} cd[t¿kL jf0fL ;'Gg ;s]sf] 5}g . cd[t t ;j{q df}h'b 5 t/
To;tkm{ cfs[i6 geO{ xfdL s]jn 5'› dfud} ;Lldt x'G5f}“ . xfd|f] ;f/f k|fy{gf gkfOPsf] lrhsf]
dfu xf] . xfdL h:tf] cNka'l4jfnfnfO{ Tof] dfu k"/f ePsf] Ps If0fdf g} Tof] x/fpg] 5 eGg]
dx;'; g} x'Fb}g . k|fy{gf t ToxL ;fy{s xf] hf] Ps k6s kfPkl5 slxNo} x/fpFb}g / ;dfKt klg
x'Fb}g t/ Tof] b]jtfsf] k"hgaf6 xf]Og k/d;Qftkm{sf] ;dk{0fn] dfq ;Dej x'G5 .
cJoQm+ JolQmdfkGg+ dGoGt] dfda'4oM .
k/+ efjdhfgGtf] ddfJoodg'Qdd\ ..@$..
cNk1x¿ d]/f] cg'Qd, cljgfzL / k/d efjnfO{ ga'em]/ dg OlG›oeGbf k/ …dÚ
;lRrbfgGb3g k/dfTdfnfO{ dg'io 7fg]/ JolQmsf] efjnfO{ k|fKt u/]sf] dfGb5g\ ..
gfx+ k|sfzM ;j{:o of]udfof;dfj[tM .
d"9f]˜o+ gflehfgflt nf]sf] dfdhdJood\ ..@%..
d"v{ Pjd\ cNk1fgLx¿sf nflu …dÚ of]udfofsf] cfj/0fåf/f 9flsPsfn] b]lvGgF jf ck|s6 x'G5'
t/ ltgLx¿ …dÚ chGdf / cljgfzL k/dfTdfnfO{ tŒjk"j{s hfGb}gg\ / dnfO{ hGdg] / dg]{jfnf
7fGb5g\ ..
>Ls[i0f eGg'x'G5– d clxn] ;fsf/ z/L/sf] ¿kdf plePsf] 5' cyjf d}n] cfsf/ lnPsf] 5'
t/ cNk1x¿ ;f]R5g\ d]/f] cfsf/ g} …dÚ x'F t/ …dÚ leqsf] lg/fsf/nfO{ pgLx¿ c1fgtfsf sf/0f
b]Vg ;Sb}gg\ . d]/f] ¿k b]Vgsf nflu cfFvf / ;f]Rgsf nflu d]wf gx'g]x¿n] d]/f] ;fsf/ ¿k b]Vg
;S5g\ t/ leq n's]sf] c¿knfO{ b]Vg ;Sb}gg\ . d]/f] ;lRrbfgGb:j¿k pgLx¿sf] cfFvfaf6 b]Vg
;lsGg . ha ha k/dfTdf k|s6 x'G5g\, ta ta cfsf/ jf ¿kdf g} k|s6 x'G5g\ . k|s6 x'g'sf] cy{
g} ¿kflot x'g' xf] . k|s6 x'g' eg]sf] ef}lts hut\df ¿k / cfsf/df cleJoQm x'g' xf] . hf] JolQm
a'l4xLg 5g\ pgLx¿ d]/f] z/L/nfO{ g} …dÚ 7fGb5g\ t/ pgLx¿ …dÚ leqsf] c¿k tŒjnfO{ hfGb}gg\ .
s[i0fnfO{ z/L/wf/L dfGg] / eujfg\ gdfGg] JolQmx¿ pxfFnfO{ xfdLh:t} dfgj 7fg]/ hGdg] /
dg]{jfnf 7fGb5g\ / eujfg\ dfGb}gg\ t/ s[i0f t chGdf / cljgfzL k/dfTdf x\'g'x'G5 .
lg/fsf/nfO{ b]Vg ;Sg] JolQm a'l4dfg\ xf] eg] cfsf/nfO{ dfq b]Vg] JolQm a'l4xLg xf] .
a'l4dfgn] rf}tkmL{ lg/fsf/ b]V5 . xfd|f] b[li6df ;a}lt/ cfsf/ dfq b[i6fGt x'gfn] s[i0fdf klg xfdL
cfsf/ g} b]Vb5f}+ . >Ls[i0f eGg'x'G5– hf] dnfO{ ;fsf/ ¿kdf dfq b]V5g\ / dnfO{ z/L/wf/L dfq
7fG5g\ pgLx¿ t a'l4xLg x'g\ . pgLx¿ dnfO{ lg/fsf/df b]Vg ;Sb}gg\ t/ …dÚ ToxL lg/fsf/ x'F .
cleJoQm x'gsf nflu ¿k / cfsf/ rflxG5 . olb xfdLnfO{ af]Ng' 5 eg] zAbsf] pkof]u ug}{k5{ t/
cy{ t slxn] klg k'Ub}g, s]jn zAb dfq k'U5 . cy{ lg/fsf/ / zAb ;fsf/ xf] t/ h] af]Ng' 5 Tof]
lgMzAb 5 . oxfF h] l;lh{G5 To;n] ¿k lnG5≤ ¿k lngf;fy ¿k b]lvG5 / c¿k n'S5, oxL
hLjgsf] sl7gfO xf] . ha;Dd Tof] c¿k b]lvFb}g xfd|f] hLjgdf eujt\ r}tGosf] s'g} cg'e"lt g}
x'Fb}g . t;y{ >Ls[i0f …dÚ ;lRrbfgGbnfO{ hfGg' 5 eg] ¿kaf6 cfFvf p7fP/ c¿k cyf{t\
lg/fsf/nfO{ vf]Hg'k5{ . d]/f] ;fsf/ ¿kdf, zAbdf g/f]lsO{ To;eGbf 6f9f vf]Hg ;s]df dfq ToxfF

nf]suLtf– 309
cWofo–&
d]/f] ;lRrbfgGb ¿knfO{ kfpg] 5f} h'g lg/fsf/ / lgMzAb 5 . hf] leq crn 5 p;n] slxNo} klg
hGd lnFb}g / slxNo} db}{g, pm ;f/f 36gfx¿af6 kf/ 5 . oL ;a} 36gfx¿ cfsf/ leq dfq x'G5 .
a'l4xLg JolQmx¿ cfsf/df c8\lsG5g\ / a'l4dfg\ JolQmx¿ lg/fsf/nfO{ vf]h]/ To;df
8'a'NsL nufpF5g\ . Psk6s lg/fsf/sf] emns k|flKt ko{Gt ;Dk"0f{ cfsf/x¿ cfkm}+ ;dfKt x'G5g\
hxfF s]jn cfgGb dfq z]if /xG5 . To;}n] >Ls[i0f Tof] d]/f] ;lRrbfgGb:j¿k xf], ToxfF ;t\, lrt\ /
cfgGbsf] jf; x'G5 eGg'x'G5 . ;t\sf] cy{ xf] cl:tTj / c;T\fsf] cy{ hf] 5 h:tf] b]lvG5 t/ 5}g .
lrt\sf] cy{ r}tGo h;sf] cfsf/ x'Fb}g . cfsf/df t h8 dfq kfOG5 . cfgGbnfO{ cfsf/df vf]h]
;'v / b'v kfOG5 t/ cfgGb kfOFb}g, Tof] t s]jn lg/fsf/df dfq kfOG5 . t;y{ >Ls[i0f hf] cfsf/
/ cfs[ltdf clNemFb}g p;n] dfq d]/f] c;nL ¿k lg/fsf/ b]Vg ;S5 eGg'x'G5 .
j]bfx+ ;dtLtflg jt{dfgflg rfh{'g .
eljiofl0f r e"tflg df+ t' j]b g sZrg ..@^..
x] ch{'g Û d e"t, eljio / jt{dfg sfndf 36]sf, 36\g] / 3l6/x]sf ;a} s'/f hfGb5' . d
;a} k|f0fLnfO{ hfGb5' t/ tL >4fljxLg k|f0fL dnfO{ hfGb}gg\ ..
>Ls[i0f eGg'x'G5– cl3 h] eof] clxn] h] eO/x]sf] 5 / eljiodf h] x'G5 oL ;a} …dÚ
hfGb5' . dh:tf] lg/fsf/ r]tgf;dIf ;do g} x'Fb}g . jt{dfg, e"t / eljio ;fsf/ JolQmx¿sf]
wf/0ff xf] . h;/L lg/fsf/df ;fsf/ ¿k x/fpF5 To;/L g} ;dodf e"t / eljio x/fP/ jt{dfgdf
;do /f]lsG5 . jf:tjdf xfdL ;do lalt/x]sf] 5 eG5f“}+ t/ ;xL cy{df ;do xf]Og, xfdL
lalt/x]sf 5f“}+ . ;do sxL+ hfFb}g / cfˆg} 7fpFdf x'G5 . g t lxhf] lat]sf] ;do cl:tTjdf hDdf
x'G5 g t ef]ln hf] cfPs} 5}g Tof] st}af6 cfpF5 . g t eljio cfO/x]sf] x'G5 g t ctLt
uO;s]sf] 5 . ;do hxfF 5 ToxL /xG5 s]jn xfdL u'lh|/x]sf x'G5f“}+ . dflg; rN5, t/ ;do l:y/
x'G5 . To;}n] t >Ls[i0f e"t, eljio / jt{dfg ;a} hfGb5' eGg'x'G5 . To;sf] dtna s] xf] eg]
pxfFh:tf] JolQmnfO{ k/d r]tgfsf] cj:yfdf jt{dfg, e"t / eljiosf] ;a} cGt/ ;dfKt x'G5 .
hlt r]tgfsf] prfO x'G5 plt g} jt{dfg, eljio / ctLtsf] b"/L sd x'Fb} hfG5 . h'g lbg
s[i0fh:tf] k/d r]tgfsf] cj:yf x'G5 Tof] lbg ;a} s'/f hf] eO;s]sf], eO/x]sf] / x'g]jfnf 5 tLg}
l:ylt b]lvG5g\ . oxL cg'ejsf cfwf/df ;d:t Hof]ltifsf] ljsf; ePsf] lyof] . Hof]ltifsf] ;f/f
ljsf; ;dflw:y lrQaf6 ePsf] lyof] h;sf nflu ;dosf] ;a} cGt/ ;dfKt ePsf] x'G5 .
pgLx¿n] e"t, eljio / jt{dfg ;a} b]v] . Hof]ltif Hof]lto{do r]tgfaf6 cf/De ePsf] xf] . >Ls[i0f
eGg'x'G5– …dÚ ;a}nfO{ b]V5' t/ c1fgLx¿ …dnfO{Ú b]Vb}gg\ . s[i0fnfO{ sf}/jx¿ o'4 xfl//x]sf 5g\
eGg] yfxf lyof] . of] o'4sf] kl/0ffd pxfFsf] nflu jt{dfg xf] t/ ch{'gnfO{ sf}/jx¿ o'4 xfl//x]sf
5g\ eGg] s'g} hfgsf/L 5}g . s[i0fnfO{ o'4sf af/]df yfxf lyof] To;}n] pxfFn] ch{'gnfO{ eGg'eof]–
ltdL o'4af6 gefu, ltdL h;nfO{ df5{' elg/x]sf 5f} ltgLx¿ t klxNo} dfl/O;s]sf 5g\ lsgeg]
d pgLx¿sf] nf; b]lv/x]sf] 5' . ha s]xL ;dokl5 Tof] jt{dfg x'G5 ta ltdLn] klg b]Vg] 5f} .
ltdL pgLx¿nfO{ d}n] df5{' eGg] 7fGb5f} t/ ltgLx¿ t klxNo} ;dfKt eO;s]sf 5g\ . ltdL t
s]jn lgldQ dfq xf}+ .
kxf8af6 tn x]g{ ;lhnf] x'G5 t/ tnaf6 dfly x]g{ sl7g x'G5 . hlt xfdL tn x'G5f}+ xfd|f]
r]tgf Tolt g} ;ÍL0f{ x'G5 / hlt dfly x'G5f}+ Tolt g} lj:tf/ x'G5 . s[i0fnfO{ b]Vg ;lhnf] 5,
To;}n] pxfF ;a}nfO{ ;lhn} b]Vg ;Sg'x'G5 t/ ;a}n] s[i0fnfO{ b]Vg ;Sb}gg\ . s[i0fnfO{ lrGg]x¿
cfkm"nfO{ pxfFdf ;dk{0f u/]/ afFR5g\ / h] s[i0fn] eGg'ePsf] xf] ToxL x'G5 eGg] s'/f hfGb5g\ .

nf]suLtf– 310
cWofo–&
s[i0fsf nflu o'4 v]n dfq xf] / pxfFn] h'g lgolt xf] Tof] eP/ g} 5f8\g] 5 eGg] b]Vg'ePsf] 5 .
s[i0fnfO{ h] x'g]jfnf 5 Tof] 1ft 5 . o; o'4df s[i0fnfO{ h;n] hfGg ;Sof] p;sf nflu t pxfF
lg/fsf/ k/dfTdf x'g'x'GYof] t/ h;n] pxfFnfO{ hfGg ;s]gg\ ltgLx¿sf nflu t s]jn ;fdfGo
JolQmsf ¿kdf dfq b]lvg'eof] . >Ls[i0f h;n] lg/fsf/nfO{ b]Vg ;S5 To;n] dfq dnfO{ jf:tljs
¿kdf lrGg] 5 eGg'x'G5 .
OR5få]if;d'Ty]g åGådf]x]g ef/t .
;j{e"tflg ;Ddf]x+ ;u]{ oflGt k/Gtk ..@&..
x] e/tj+zL k/Gtk Û ;a} hLjx¿ OR5f, å]if Pjd\ 3[0ffaf6 pTkGg ePsf] ;'v–b'vflbsf] åGådf
k/L e|ldt eP/ df]xjz ;Dk"0f{ k|f0fL clt–c1fgtfdf k|fKt eO/x]sf 5g\ ..
o]iff+ TjGtut+ kfk+ hgfgf+ k'0osd{0ffd\ .
t] åGådf]xlgd{'Qmf ehGt] df+ b[9j|tfM ..@*..
h;n] kfksd{ lgd{"n eP/ k'0osd{ cyf{t\ >]i7 sd{sf] cfr/0f u/]sf 5g\ ltgLx¿ df]xsf]
åGåaf6 d'Qm x'bF } b[9 lgZro ePsf k'?if d]/} ehg ub{5g\ ..
oxfF >L s[i0fn] ch{'gnfO{ …ef/tÚ eg]/ ;Daf]wg ug{' ePsf] 5 / o;} cWofosf] cf7f}F Znf]sdf
…sf}Gt]oÚ eg]/ ;Daf]wg ug{'ePsf] 5 h'g cy{k"0f{ 5 . sf}Gt]o eGbf ch{'gsf] dft[s"ntkm{sf] / ef/t
eGbf csf]{ lkt[s"n tkm{sf] dxfgtf k|s6 x'G5 . ch{'g o'4af6 ljd'v x'g'clw pgsf] dft[–lkt[s'nsf]
pQ/bfloŒj / st{Jo kfngsf] :d/0f u¿g\ eg]/ a8f] s'zntfk"j{s >Ls[i0fn] of] ;Daf]wg ug{'
ePsf] xf] . OR5f, /fu / å]ifaf6 d'Qm ePsf dflg;n] g} k|e'sf] :d/0f / ehg ub{5g\ . h;sf] lrQ
OR5f, /fu / å]if h:tf Joy{ ljsf/x¿n] el/Psf] x'G5, To;n] k|e'sf] k|fy{gf / :d/0f ug]{ ;Defjgf
g} x'Fb}g . t;y{ >Ls[i0f eGg'x'G5– x] e/tj+ZL k/dtk OR5f, å]if / 3[0ffaf6 pTkGg ;'v–b'vsf]
e|ddf k/]/ df]xjz ;Dk"0f{ k|f0fL clt c1fgtfdf k|fKt eO/x]sf 5g\ . dgsf] cfkm"n] cfkm}+“nfO{
ljiffQm ug]{ bf}8 ha;Dd ;dfKt x'Fb}g, ta;Dd k|e':d/0f / ehg c;Dej x'G5 . ca'em Pjd\
c1fgLx¿ OR5f / å]ifdf g} cfˆgf] hLjgnLnf ;dfKt kf5{g\ / cfkm“}+ g} gs{sf] ofqf u5{g\ . 1fgLx¿
cfˆgf] hLjgnfO{ cfgGbsf] ofqfdf lg/Gt/ k|jflxt u5{g\ . h;n] cfˆgf] dgnfO{ lgisfd efjn]
kljq u/]/ Pjd\ /fu / å]if k|e'df ;dlk{t u5{ To:tf] 1fgL eQmn] s[i0fnfO{ k|fKt u5{ . To:t} p7\bf,
a:bf, ;'Tbf k|To]s s[Todf eujt\ ehgdf nLg /xg] Pjd\ k|e'df ;dlk{t x'g] JolQm klg s[i0fdf
nLg x'G5 .
hLjgnfO{ x]g]{ b[li6sf]0fn] g} xfd|f] wf/0ff aG5 . kfgL kg{'nfO{ ;fdfGo b[li6af6 x]bf{ kfgL
k/]sf] jf leHbf kfgLn] lehfof] eGg] wf/0ff x'g ;S5 . gsf/fTds wf/0ff /fv]df kfgL k/]sf] k|lt
gsf/sf] b[li6 klg x'g ;S5 t/ ;sf/fTds b[li6n] x]g]{ xf] eg] kfgLdf xfdL k/dfTdfsf] k|;fb
al;{Psf] kfpg ;S5f}+“ . t;y{ >Ls[i0f eGg'x'G5– h;sf] dgdf sfd–å]if cflb 5}g, h;n] kfksd{
lgd"{n eP/ k'0osd{ cyf{t\ >]i7 sd{sf] cfr/0f u/]sf 5g\, hf] s;}k|lt 3[0ffn] el/Psf] 5}g pm
;/ntfk"j{s d]/f] ehgdf nLg x'g ;S5 . o:tf] 1fgLnfO{ d pknAw x'G5' . o:tf] JolQm hut\df
k/dfTdfsf cltl/Qm c¿ s;}nfO{ b]Vb}g .
h/fd/0fdf]Iffo dfdfl>To otlGt o] .
t] a|≈d tlåb'M s[T:gdWofTd+ sd{ rflvnd\ ..@(..
hf] j[åtf / d[To'af6 d'lQm k|fKt ug{sf nflu elQmk"j{s d]/f] z/0fdf kb{5g\ ltgLx¿ ;d:t
lbJo sd{nfO{, a|≈dnfO{ / ;Dk"0f{ cWofTdnfO{ k"0f{ ¿kn] hfGb5g\ ..

nf]suLtf– 311
cWofo–&
>Ls[i0f eGg'x'G5– hf] d]/f] z/0fdf kb{5g\ pgLx¿ ;a} b'vaf6 d'Qm x'G5g\ / ;d:t lbJo
sd{, a|Xd / cWofTdnfO{ hfGb5g\ . z/0f zAbdf wd{sf] ;f/f ;f/ /x]sf] 5 . k"j{df vf]lhPsf]
cfwf/e"t ljifo klg z/0f g} xf] . hf] cfkm"nfO{ c;xfo / ;a} s[To 1ft–c1ft zlQmn] g} u/fPsf]
xf], d t s]jn lgldQ dfq x'F eGg] 7fg]/ cfkm"nfO{ k|e'df ;dlk{t u5{ ToxL z/0fdf kg{' z/0ffult
x'g' xf] . cgGtnfO{ ca d ltd|f] r/0fdf ;dlk{t ePF eGg] efj z/0ffult xf] . >4fk"j{s h;n]
k|e'nfO{ ltd|f] OR5f k"/f xf];\ eGg ;S5 p;sf] hLjgaf6 b'v labf x'G5 . d]/f] OR5f b'v xf] /
p;sf] OR5f b'vsf] cGTo xf] eg]/ ;f]Rg] JolQmnfO{ d[To' g} cfP klg pm ljrlnt x'Fb}g . 36gfx¿
aflx/ x'G5g\ / JolQm To;af6 d'Qm x'G5 . jf:tjdf …dÚsf] l;jfo hut\df c¿ s'g} b'v 5}g . xfdL
k"/f …dÚefj cyf{t\ stf{kgaf6 el/Psf 5f}+ / Tof] …dÚ g} xfdLnfO{ ;dlk{t x'g Pjd\ z/0fdf hfg
lbFb}g .
h'g k/dfTdfnfO{ xfdL kfpgof]Uo klg 5}g eg]/ pk]Iff u5f“} cGTodf pxL k/dfTdf z/0f x'g
of]Uo lyof] eGg] yfxf x'G5 . z/0f cb\e't cg'ej xf] . z/0fsf] cy{ …dÚ ca 5}g ltdL g} 5f} / ca
ltdL h] u/fpF5f} / h] u5f}{ To;;Fu d ;xdt 5' eGg] xf] . h'g lbg JolQm k/dfTdfsf] z/0fdf
cfkm"nfO{ 5f]l8lbG5 To;} If0f pm k/dfTdf;Fu Ps x'G5 . hLjgsf] /x:o ha;Dd xfdL cfkm"nfO{
arfpF5f“}+ ta;Dd xfdL cfkm"nfO{ x/fpF5f}+“ / h'g lbg cfkm"nfO{ 5f]l8lbG5f“}+ ToxL lbg cfkm"nfO{
arfpF5f“}+ eGg] xf] . ha;Dd xfdL cfkm"nfO{ arfpF5f“}+, xfd|f] d'flL vfnL x'G5 / h'g lbg cfk"mnfO{
5f]l8lbG5f“},+ ToxL ;do of] ;f/f ;Dkbf / hut\ xfd|f] x'G5 . ha;Dd d cyf{t\ cxª\sf/ leq afFsL
/xG5 of] ;Dej x'Fb}g . jf:tjdf cxª\sf/ xfd|f] ldq h:tf] nfU5 t/ oxL g} ;a}eGbf 7'nf] zq' xf] .
h;nfO{ xfdLn] ldq ;D‰of}+ ltgLx¿ g} xfd|f zq' x'g\ / ToxL …dÚn] z/0fdf hfg / lz/ em'sfpg
klg lbFb}g . xfdL ha ;dk{0f u5f}{+ ToxL If0f lj/f6\ pmhf{ xfdLleq k|j]z u/]/ gofF zlQm k|bfg
u5{ . s[i0fsf] uLtfsf] ;f/ g} z/0ffult (Complete surrender) xf] . >Ls[i0f elQmk"0f{ z/0ffultn]
dfq d cyf{t\ cxª\sf/ x6\5 eGg'x'G5 . pxfFsf egfOdf hf] z/0fdf hfG5 To;n] ;a} s'/f kfpF5 .
;flwe"tflwb}j+ df+ ;flwo1+ r o] ljb'M .
k|of0fsfn]˜lk r df+ t] ljb'o{'Qmr]t;M ..#)..
hf] k'?if clew"t, clwb}j tyf clwo1;lxt dnfO{ cGtsfndf klg hfGb5 To:tf] o'Qm lrQ
ePsf] k'?ifn] …dÚ nfO{ g} hfGb5 / d[To'sfndf …dÚ nfO{ g} k|fKt ub{5 ..
>Ls[i0f eGg'x'G5– ;Dk"0f{ k|f0fLx¿df / cGwsf/df klg h;n] clwe"t, clwb}j tyf
clwo1;lxt dnfO{ g} b]Vb5 p;n] dnfO{ g} hfGb5 / d[To'sfndf klg dnfO{ g} k|fKt ub{5 . xfdL
;a}nfO{ k/dfTdf k|sfz, hLjg / cfgGb:j¿k xf] h:tf] nfUb5 . t/ >Ls[i0f eGg'x'g5– h;n]
dnfO{ ;a} k|f0fLdf b]Vb5 To;n] cGwsf/, b'v / d[To'df klg dnfO{ g} b]Vb5 / dnfO{ g} k|fKt
ub{5 . ha;Dd d[To'df k/dfTdf b]lvGg, ta;Dd cd[t k|fKt x'Fb}g . ljk/Lt / cGwsf/df k/dfTdf
gb]lvP;Dd k/dfTdf pknAw x'g ;Sb}g . xfdL lhGbuLnfO{ b'O{ lx:;fdf afF8]/ x]5f}{+ . To;}n] xfdL
eG5f}“– x] k|e' Û dnfO{ cGwsf/af6 k|sfzlt/, d[To'af6 cd[tlt/, eoaf6 ceolt/ / b'vaf6 ;'vlt/
n}hfpm . of] xfdLh:tf ga'‰g] JolQmx¿sf] k|fy{gf xf], h;n] hLjgnfO{ b'O{ efudf afF8]/ ;f]Rb5f}F .
h;n] ;Dk"0f{ k|f0fLdf s[i0fnfO{ b]V5g\ pgLx¿ cGwsf/df klg pxfFnfO{ g} kfpF5g\ . o:tf] JolQmn] x]
k|e' Û d cGwsf/, b'v / d[To'df klg ltdLnfO{ g} b]Vg ;s"F, dnfO{ cd[tsf] s'g} rfxgf 5}g eGg]
k|fy{gf ub{5 . hut\df tŒj Ps dfq 5 . h;nfO{ xfdL cGwsf/ eG5f}+“, Tof] k|sfzsf] g} ¿k xf] .
h;nfO{ xfdL d[To' eG5f}+“, Tof] cd[tsf] Pp6f ¿kfGt/0f xf] . h;nfO{ xfdL kL8f, ;Gtfk, b'v eG5f}+

nf]suLtf– 312
cWofo–&
Tof] klg cfgGbsf] ofqfsf] la:ff}gL dfq xf] . t/ To;nfO{ xfdL ta b]Vg ;S5f“},+ ha xfdL hLjgnfO{
Pslqt ¿kdf x]g{ ;S5f}+ . t/ xfdL t hLjgnfO{ 6'qmf–6'qmf u/]/ x]5f}{+ . xfd|f] a'l4n] ;a} s'/fnfO{
v08–v08 kf5{ lsgeg] a'l4sf] sfd g} lrhx¿nfO{ tf]8\g' xf], hf]8g' xf]Og .
cfh eGbf Ps xhf/ jif{clu ;]na]l;; gfdsf O;fO{ ;fw' ef/tjif{ cfP . pgL cToGt
cb\e't JolQmx¿dWo] Ps lyP . s]xL jif{kl5 pgL Sofyf]lns rr{sf kf]k klg eP . hlt kf]kx¿
eP ltgLx¿;Fu pgsf] t'ngf g} x'g ;Sb}g . pgn] lxGb" ;+:s[lt, ;fwgf / /x:osf af/]df uxg
cWoog / k|of]u u/]sf lyP . Ps hgf ;fw'n] pgnfO{ tfdfn] ag]sf] 6fpsf] -dfgj vKk/_ pkxf/
lbP . Tof] 6fpsfaf6 …xf] jf xf]OgÚ eGg] hjfkm cfpFYof] . Tof] 6fpsf] rfFbLn] a]l/Psf] lyof] .
;]na]l;;n] Tof] vKk/;Fu xhf/f}+ k|Zg u/], ;b}j ;xL hjfkm kfP . h:tf] ls s'g} JolQm ef]ln d5{ <
eg]/ ;f]Wbf 6fpsfn] xf] eg]/ hjfkm lbFbf Tof] JolQm ef]ln g} d¥of] . s;}nfO{ p;n] xf]Og eGof] hf]
d/]g . ;]na]l;;nfO{ Tof] 6fpsf] pkxf/ lbg] JolQmn] eg]sf] lyof] ls a'l4sf] s'/f ;'g]/ of]
6fpsfnfO{ slxNo} vf]n]/ gx]g{" . t/ ;]na]l;;n] ha k|To]s k|Zgsf] hjfkm ;xL kfP pgL a]r}g eP
/ ;'Tg klg ;s]gg\ . ta o;leq s] 5 eg]/ pgn] Tof] 6fpsf] vf]n]/ x]/] . 6fpsf] leq t s]xL klg
lyPg . Tof] Pp6f ;fwf/0f vKk/ dfq lyof] . ;]na]l;; cToGt b'vL eP . cfh klg Tof] vKk/nfO{
e]l6sg l;6Lsf] kf]ksf] sfof{nodf /flvPsf] 5 . ;]na]l;;n] w]/} kZrfQfksf ;fy Tof] 6fpsfnfO{
hf]8\g t ;kmn eP t/ To;af6 s'g} hjfkm cfPg .
leq s] 5 eg]/ xfdL tTsfn lrhx¿nfO{ kmf]8]/ jf 6'S|ofP/ x]g{ rfxG5f}+“ t/ leqsf] tŒj
hf]l8Psf] x'G5, 6'lqmPsf] x'Fb}g . h'g lrhnfO{ xfdL kmf]8\5f“}+ To;sf] k"0f{ cl:tTj ;dfKt x'G5 .
hLjgsf ;a} /x:ox¿ k"0f{tfdf x'G5g\ . To;}n] lj1fgn] slxNo} klg /x:o kQf nufpg ;Sb}g
lsgeg] lj1fgsf] k"/f k|lqmof 6'S|ofP/ ljZn]if0f ug]{ x'G5 . To;}n] k/df0f' t kfOof] t/ cfTdf
slxNo} kfOPg . k/df0f' 6'qmf kf/]/ kfOG5 eg] cfTdf hf]8]/ kfOG5 . ljB'tLo s0f On]S6«f]g 6'S|ofP/
kfOG5 t/ k/dfTdf hf]8]/ dfq kfOG5 . s[i0f cGwsf/–k|sfz, hLjg–d[To'sf] lardf ;dtfsf] s'/f
ug{'x'G5 . hf] ;a} k|f0fLdf dnfO{ b]V5 p;n] Ps lbg cGwsf/df klg dnfO{ b]Vg] 5 . h'g lbg
g/fd|f] jf c?lrs/ j:t'df klg k/dfTdf b]lvg yfN5 Tof] lbg s'g} c?lrs/ g} z]if /xGg . s'g}
JolQmsf] cfFvf lgsfn]/ ;fd'Gg] /fVof] eg] Tof] eofgs b]lvG5 . t/ z/L/sf] Ps cËsf] ¿kdf x]bf{
cfFvf ;'Gb/ x'G5 lsgeg] k"0f{tfdf dfq ;a} s'/f ;'Gb/ x'G5 . ha v08 x'G5, ta s'¿k x'G5 . ha
s;}n] k"/f hLjg / lj/f6\nfO{ ;+o'Qm ¿kdf x]5{, ta of] k/d ;f}Gbo{do x'G5 . ToxL k/d ;f}Gbo{ g}
eujt\ ;f}Gbo{ xf] .
t/ xfdL ;a} s'/f 6'qmfdf x]5f}{+ . ha xfdL j[If x]5f}{,+ ta ;"o{ b]Vb}gf}+“ . ;"o{ / j[If ;+o'Qm
hf]l8Psf x'G5g\ . ;"o{nfO{ ha x]5f}{+, ta hldg x]b}{gf“}+ . ;"o{ / k[YjL ;+o'Qm ¿kdf hf]l8Psf 5g\ .
/ft x]bf{ lbg / lbg x]bf{ /ft b]Vg ;Sb}gf}+ t/ oL b'j} Ps csf{;Fu ;+o'Qm x'G5g\ . k|sfz / cGwsf/
klg Ps–csf{sf k"/s x'g\ . xfdL t olt;Dd sdhf]/ 5f}+ ls xfdL Pp6f l;Ssfsf b'O{ kf6f klg
Ps;fy b]Vg ;Sb}gf}+ . To;}n] ts{zf:qLx¿ eG5g\– k};fsf b'O{ kf6fnfO{ s;}n] klg Ps ;fy b]v]sf
g} 5}gg\ clg s;/L dfGg' ls oL Ps x'g\ . dfgj a'l4n] ;+o'Qm b]Vg ;Sb}g, v08 v08 u/]/ dfq
b]Vg ;S5 t/ v08df ;a} ;f}Gbo{ r]tgf / ;To ;dfKt eP/ x/fpF5 / s]jn c;f}Gbo{ / s'¿ktf
dfq afFsL /xG5 . >Ls[i0f eGg'x'G5– ;a} k|f0fLdf dnfO{ b]Vg] JolQmn] dfq dnfO{ b]V5 . ;d:t
k|f0fL, jiff{, afbn, kfgL, b'v, ;'v, ldq, zq', zAb, df}g cflb ;a}df ha Ps b]lvG5 ta dfq å}t
cyf{t\ ljk/Lt afFsL /xGg, s]jn Ps dfq aR5 . ha k|f0fdf Ps dfq aR5 Tof] lbg gofF cfofddf

nf]suLtf– 313
cWofo–&
km8\sf] df/]/ gofF hut\df k|j]z x'G5 . cGTodf z/0fdf hfg' g} dxŒjk"0f{ x'G5 . cg's"ndf dfq
xf]Og k|lts"ndf klg k/dfTdfnfO{ b]v]/ z/0fdf hfg ;Sg' g} dg''iosf] k/LIff / r'gf}tL xf] .
ç tT;lblt >Ld∫ujb\uLtf;"klgifT;' a|XdljBfof+ of]uzf:q]
>Ls[i0ffh{'g;+jfb] 1fglj1fgof]uf] gfd
;Ktdf]˜WofoM ..&..

nf]suLtf– 314
cWofo–&

nf]suLtf– 315
cWofo–&

nf]suLtf– 316
cWofo–*
ç >Lk/dfTdg] gdM
cf7f}+ cWofo
cIf/a|≈dof]uM

ch{'g pjfr .
ls+ tb\a|Xd lsdWofTd+ ls+ sd{ k'?iff]Qd .
clwe"t+ r ls+ k|f]Qmdlwb}j+ lsd'Rot] ..!..
ch{'gn] ;f]w]– x] k'?iff]Qd Û a|Xd s] xf] < cWofTd jf cfTdf s] xf] < ;sfd sd{ s] xf] <
ef}lts hut\ s] xf] < clwe"t eg]sf] s] xf] clwb}j s;nfO{ elgG5 <
clwo1M sy+ sf]›q b]x]›l:dGdw';"bg .
k|of0fsfn] r sy+ 1]of]›l; lgotfTdleM ..@..
x] dw';"bg Û oxfF clwo1 eg]sf] s] xf] / clwo1 of] z/L/df s;/L /xG5 < tyf o'QmlrQ
ePsf] k'?ifn] d[To'sfndf cyf{t\ cGtsfndf s;/L xh'/nfO{ hfGg ;S5g\ <
>Leujfg'jfr .
cIf/+ a|Xd k/d+ :jefjf]›WofTdd'Rot] .
e"tefjf]∫js/f] lj;u{M sd{;l~1tM ..#..
eujfg\n] eGg'eof]– ;lRrbfgGb:j¿k cljgfzL lbJo hLjfTdf g} a|Xd xf] . hLjsf] ;gftg
:jefjnfO{ cWofTd elgG5 . k|f0fLsf] efjgf hfu[t u/fpg] Tofu jf lj;u{ g} sd{ xf] ..
ch{'gsf] k|Zgsf] s'g} cGt 5}g . >Ls[i0f h:tf lbJok'?if pkl:yt x'Fbf klg ch{'g k|Zg g}
p7fO/x]sf 5g\ . ToxL sf/0fn] pgn] s[i0fnfO{ a'‰g ;ls/x]sf 5}gg\ . s[i0fn] eGg'ePsf s'/f klg
ch{'gn] a'‰g ;s]sf 5}gg\ . ha;Dd k|Zg dfq x'G5, ta;Dd pQ/ a'lem+Fb}g . k|Zg/lxt ePkl5
dfq pQ/ a''‰g ;lsG5 . s[i0f h:tf ;fIfft\ pQ/ cufl8 x'Fbf klg ch{'g pQ/ a'‰g ;ls/x]sf
5}gg\ . ch{'g hlt k|Zg ub}{ hfG5g\ plt g} pQ/ a'‰g c;dy{ x'G5g\ . lg/Gt/ k|Zg p7fO/x]sf]n]
;fgf] pQ/ klg pgnfO{ a'‰g sl7g eO/x]sf] 5 . s[i0fsf] pQ/ ga'‰g'df pgsf] dg g} afws 5 .
cl3Nnf ;ft cWofox¿df s[i0fn] pQ/ lbO;s]sf] eP klg k|Zgsf gfddf ch{'g k'/fg} k|Zg
bf]xf]¥ofO/x]sf 5g\ . o; k|;Ëdf ch'{g k|Zgsf] jiff{ g} ub}{ 5g\ .
ch{'g ;f]W5g\– x] k'?iff]Qd Û a|Xd s] xf], oBlk a|Xd;DaGwL k|Zgkl5 ;d:t k|Zgsf] cGTo
x'G5 To;kl5 t k|Zg g} aRb}g . a|Xd t clGtd k|Zg (Ultimate question) xf] . ch{'g a|Xdsf]
k|Zgkl5 klg k|Zgsf] l;nl;nf hf/L /fVb} ;f]W5g\– cWofTd s] xf], sd{ s] xf], clwe"t s] xf],
clwb]j s] xf] / clwo1 s] xf], of] z/L/df pm s;/L x'G5 / o'Qm k'?ifåf/f cGTo ;dodf xh'/
s;/L hflgg'x'G5 . ch{'gsf] k|Zg ;'Gbf s'g} Ps k|Zgdf pgsf] pT;'stf ePh:tf] nfUb}g lsgeg]
pgL xtf/ u/]/ Pskl5 csf]{ k|Zg ;f]Wb} 5g\ cGoyf a|Xdsf] k|Zgkl5 t s'g} k|Zg g} z]if g/xg' kg]{
xf] . o;sf] cy{ a|Xddf pgsf] ljz]if lh1f;f 5}g eGg] a'lemG5 cGoyf of] Pp6f k|Zg g} ;f/f
pQ/x¿sf] nflu kof{Kt x'g'kg]{ xf] . of] PsnfO{ hfGg] lalQs} ;a}nfO{ hflgG5 / hfGg s]xL afFsL
/xb}g . ch'{gsf k|Zgx¿sf] 5f6af6 s] a'lemG5 eg] h'g;'s} pQ/ cfP klg pgsf k|Zgx¿sf]
;dfwfg ldNn]jfnf 5}g . jf:tjdf xfd|f] dgn] ha Pp6f pQ/ kfpF5, ta To; pQ/af6 cGo bz
k|Zg ;f]Wg dg l;kfn' x'G5 .

nf]suLtf– 317
cWofo–*
jfb/fo0fsf] a|Xd;"q Pp6f ;fgf] k|Zgaf6 k|f/De x'G5 . …cyftf] a|Xdlh1f;fÚ cyf{t\ oxfFaf6
a|Xd;DaGwL lh1f;f ;'? x'G5 . oxL g} To; a|Xd;"qsf] klxnf] / clGtd k|Zg xf] . ch{'g a|Xd s]
xf] egL ;f]W5g\– t/ If0fe/ klg k|tLIff gu/L pgL cWofTd s] xf] eGg] csf]{ k|Zg u5{g\ . o:tf]
k|Zg xfd|f] a'l4af6 cfpF5, Åboaf6 cfpg ;Sb}g . of] k|Zg d}n] klxn] klg ;f]lw;s]sf] 5' eGg]
:d/0f klg pgL /fVb}gg\ . pgnfO{ s[i0fn] lbg''ePsf] pQ/sf] dtna klg 5}g lsgeg] pgL s[i0fsf
tL pQ/x¿ ;'lg/x]sf 5}gg\ . ch{'g s[i0fnfO{ s'g} k|Zgn] cK7\of/f] kfg]{ ljrf/df klg x'g ;S5g\ .
pgn] s[i0fnfO{ lbSs kf/]/ ysfP/ ltdL h] rfxG5f} ToxL u/ egfpg rfx]sf] klg x'g ;S5 .
t/ >Ls[i0f h:tf] dxfk'?ifnfO{ ysfpg c;Dej 5 lsgeg] pxfFnfO{ /fd|/L yfxf 5 ch{'gnfO{
k|Zg;Fu s'g} dtna 5}g . ch{'gsf ;a} k|Zg ;dfKt eP/ pgsf] hLjgdf qmflGt 3l6t x'g ;sf];\
eGg] s[i0f rfxg'x'G5 . ch{'gnfO{ k|Zg;Fu s'g} k|of]hg 5}g eGg] pxfFnfO{ yfxf 5 cGoyf s[i0fn] of]
k|Zg t ltdLn] ;f]lw;Sof} / d}n] o;sf] pQ/ lbO;s]sf] 5' eGg'x'GYof] . ch{'gnfO{ hjfkm xf]Og,
¿kfGt/0f rflxPsf] 5 / Tof] ¿kfGt/0fsf] cj:yf;Dd k'¥ofpgsf nflu pgnfO{ s[i0f ;DemfpFb}
x'g'x'G5 . To;}n] ca s[i0fn] ch{'gsf] efiffdf af]Ng'kg]{ x'G5 . ch{'gsf] dgdl:tsdf k|sfzsf] ls/0f
k'uf];\ eGg] cfzfn] s[i0f ;Dk"0f{ k|Zgx¿sf] pQ/ lbO/xg'ePsf] 5 . o;} cfzfaf6 uLtfsf] k|fb'ef{j
ePsf] xf] / >Ls[i0f h:tf cnf}lss JolQm xfdL ;a}n] kfPsf xf}F . a'4nfO{ Ps hgfn] ;f]w]– d[To' s]
xf] < pxfFn] k|ltk|Zg ug{'eof]– s] ltdL d[To'nfO{ hfGg rfxG5f} < Tof] lh1f;'n] eGof]– d d[To'af6
aRg rfxG5' . a'4n] eGg'eof]– d[To'sf af/]df hfGg rfxG5f} eg] d[To'df g} k|j]z ug{'k5{ To;eGbf
cltl/Qm hfGg] s'g} pkfo 5}g . o;kl5 Tof] JolQmn] cK7\of/f]df k/L Wofgsf af/]df dnfO{ atfO–
lbg'xf];\ eg]/ csf]{ k|Zg ;f]Wof] . a'4n] eGg'eof]– ltdL Wofg lsg ug{ rfxG5f}, ha;Dd Wofgaf/]
hfGg] sf/0f /fd|/L atfpFb}gf}, ta;Dd d pQ/ lbGgF . ;fob s[i0f / ch{'gsf] ;+jfbaf6 a'4nfO{
cg'ej ePsf] x'g ;S5 .
t/ >Ls[i0f cGo ;a}sf t'ngfdf cb\e't x'g'x'G5 . >Ls[i0f ch{'gnfO{ ltdL of] s] ;f]lw/x]sf
5f}, ltdL h:tf JolQmn] o:tf] k|Zg ;f]Wg ;'xfpFb}g klg eGg'x'Gg . o; k|Zgsf] d}n] pQ/ lbO;s]F
klg eGg'x'Gg / af/Daf/ pQ/ lbg tof/ x'g'x'G5 . ch{'gsf] klxnf] k|Zg a|Xd s] xf] eGg] 5,
>Ls[i0fn] pQ/df eGg'eof]– h;sf] slxNo} gfz x'Fb}g Tof] g} a|Xd xf] . xfdLnfO{ hut\sf ;a} j:t'
gfzjfg\ h:tf] nfU5 . o;nfO{ dfGg] xf] eg] a|Xd hut\df sxLF klg 5}g . hut\sf ;a} lrh
gfzjfg\ 5g\ / ;a} gbLsf wf/ h:tf] k|jfxdf alu/x]sf 5g\ t/ >Ls[i0f eGg'x'G5– h;sf] s'g}
ljgfz x'Fb}g Tof] a|Xd xf] . ch{'g of] s'/f a'‰g ;Sb}gg\ lsgeg] pgL t o'4df dfl/g]x¿sf] ljgfzsf]
lhDd]jf/ cfkm"nfO{ 7fGb5g\ . >Ls[i0f eGg'x'G5– oxfF t ;a} gfzjfg\ 5g\ / olb ltdL l:y/ x'g
rfxG5f} eg] ltdL cljgfzL a|Xddf l:y/ x'g'k5{ . xfd|f] OlG›on] k}bf x'g] / gi6 x'g] lrhnfO{ dfq
hfGg ;S5, ;bf l:yt x'g] lrhnfO{ hfGg ;Sb}g . olb Tof] ;bf l:yt /xg] ;TonfO{ hfGg' 5 eg]
OlG›oaf6 xf]Og :jod\sf] cGt:s/0fdf vf]Hg'k5{, hxfF OlG›osf] s'g} ult x'Fb}g . s[i0f a|Xdaf/] 5f]6f]
pQ/ lbg'x'G5 h'g ;To 5 cyf{t\ h'g gfz x'Fb}g, Tof] g} a|Xd xf] . hxfF klg ljgfz ePsf] b]lvG5,
ToxfF s]jn ¿ksf] ljgfz ePsf] xf], ¿kfot tŒj t ljgi6 x'Fb}g . cfsf/ ljgfz x'g ;S5 t/
cfsf/sf] leqL tŒj ljgfz x'Fb}g . kfgL afkmdf kl/0ft x'Fbf kfgL gi6 x'Fb}g lsgeg] afkm lr;f]
ag]df of] km]l/ kfgL aG5 . ¿k, cfsf/ ljgi6 x'G5 t/ ¿kfot ljgi6 x'Fb}g . xfdL t ¿k dfq
b]Vg ;S5f}+ Tof] leq n's]sf] tŒjnfO{ b]Vg ;Sb}gf}+ h'g slxNo} klg ljgfz x'Fb}g . ca t lj1fg klg
s'g} klg kbfy{ gi6 x'Fb}g eg]/ :jLsf/ u5{ .

nf]suLtf– 318
cWofo–*
>Ls[i0f eGg'x'G5– h'g lrh gi6 x'Fb}g ToxL lbJo lhjfTdf a|Xd xf] . lj1fgnfO{ klg a|Xdsf]
cg'dfg;Dd ePsf] x'g ;S5 t/ p;n] a|XdnfO{ hfg]sf] 5}g . lj1fgnfO{ kl/jlt{t ¿ksf af/]df
hfgsf/L 5 t/ leqsf] ckl/jlt{t j:t'sf af/]df yfxf 5}g, s]jn cg'dfg dfq 5 . kfgLnfO{
ttfpFbf afkm aGg' cl3 lardf PsIf0f kfgL kfgL klg x'Fb}g / afkm eO;s]sf] klg x'Fb}g . kfgL
afkmdf kl/jt{g x'gsf nflu h'g If0f cfjZos x'G5 hxfF kfgL klg g/xg] / afkm klg gag]sf]
l:yltsf] If0fdf g} a|Xdsf] cg'ej ug{ ;lsG5 . To:t} uf8Lsf] luo/ abNg] qmddf klxnf] luo/af6
bf];|f]df jf csf]{ luo/df n}hfFbf t6:y (Neutral) luo/ eP/ hfg'kg]{ x'G5 . of] t6:y luo/ geO{{
gx'g] h?/L s8L xf] . kfgL / afkm b'j} gePsf] larsf] l:yltsf] PsIf0f jf uf8Lsf] luo/ kl/jt{g
ubf{ larsf] t6:y cj:yfdf g} a|XdnfO{ vf]Hg ;lsG5 . >Ls[i0f eGg'x'G5– h'g gfz x'Fb}g Tof] a|Xd
xf] . c¿k jf cb[Zo hf] b]Vg ;lsGg ToxL a|Xd xf] . kfgL / afkm b]lvG5 t/ larsf] g kfgL g
afkm ePsf] If0f h'g c¿k 5 Tof] b]lv+Fb}g . Tof] c¿knfO{ JolQmn] vf]h]df a|XdnfO{ hfGg ;S5 .
ha xfd|f] Ps ljrf/ uP/ csf]{ ljrf/ cfpF5, tL b'j} ljrf/sf lardf s'g} ljrf/ g} gePsf]
cj:yf cfpF5 . klxnf] ljrf/sf] cGTo / gofF ljrf/sf] k|f/De x'g g;s]sf] If0fdf a|XdnfO{ vf]Hg
;lsG5 . olb ljrf/ efjsf] lardf ePsf] vfnL :yfgsf] cGt/df 8'Ag ;s]df c¿ksf] bz{g x'g
;S5 . olb leq Tof] c¿ksf] bz{g eof] eg] aflx/ klg b'O{ cfsf/sf lardf xfdL Tof] c¿knfO{
b]Vg ;S5f“}+ / lg/fsf/nfO{ hfGg ;S5f“}+ .
>Ls[i0f eGg'x'G5– ¿k gfl;G5 t/ c¿k gfl;Gg . slxNo} gfz gx'g] c¿k g} a|Xd xf] h'g
;lRrbfgGb:j¿k cljgfzL x'G5 . hxfF ¿k x'G5 ToxfF d[To' eP/ Ps ¿k csf]{ ¿kdf kl/jt{g
x'G5 . To;}n] ¿k jf cfsf/df b'v dfq x'G5 slxNo} cfgGb x'g ;Sb}g . To;}n] >Ls[i0f eGg'x'G5–
¿kljxLg, c¿k, zfZjt / cljgfzL tŒj g} k/dfgGb xf] / cfˆgf] :j¿k jf :jefjnfO{ hfGg' g}
cWofTd xf] . s[i0fsf] of] cToGt d"Nojfg\ ;"q xf] . uLtfnfO{ uLtf agfpg of] ;"q cToGt dxŒjk"0f{
5 . >Ls[i0f xfd|f] :jefj g} cWofTd xf] eGg'x'G5 . uLtf k9\g] / dgg ug]{ dflg;x¿sf] klg o;
;"qdf Tolt Wofg hfFb}g . :jefj cWofTd xf] eGg'sf] cy{ cfkm"leqsf] ;bf l:y/ /xg] tŒj h'g
s;}n] klg lgdf{0f u/]sf] xf]Og To; tŒjsf] vf]hL ug{' xf] . Tof] tŒj s[lqd geO{ chGdf xf] . k|To]s
JolQmn] h;af6 of] ;a} hut\ lgld{t ePsf] 5 t/ :jod\ eg] chGdf / zfZjt 5 To;sf] vf]hL
ug{'k5{ .
xfdLnfO{ cfˆgf] :jefjsf af/]df kQf nufpg klg d'l:sn k5{ . xfdL sf] xf}+“ eGg] klg
xfdLnfO{ yfxf 5}g . xfdLn] hfg]sf ;a} s'/f xfd|f :jefj xf]Ogg\≤ tL ;a} xfdLn] l;s]sf s'/fx¿
x'g\ . d h'g efiff af]N5' olb Tof] efifLsf] kl/jf/df ghGd]sf] eP cs}{ efiff af]Ng] lyPF . efiff
:jefj geP/ k|lzIf0f xf] hf] l;sfOPsf] x'G5 . efiffleq n's]sf] cb[Zo tŒj hf] ;b}j df}g x'G5 Tof]
xfdLn] l;Sg'kb}{g . To;}n] efiff s[lqd xf] / df}g xfd|f] :jefj xf] . df}g xfdLnfO{ :jefjdf n}hfg]
dfu{ xf] / of] xfd|f] ;fwgf klg xf] . df}gsf] cy{ leqsf] efiff aGb x'g' xf] . efiff ljrf/ cfbfg–k|bfg
/ cleJolQmsf] dfWod xf] . xfdL PSn} ePdf efiffsf] s'g} cfjZostf x'Fb}g . leqsf] df}gtf xfd|f]
:jefj xf] Tof] s;}n] xfdLnfO{ l;sfPsf] xf]Og . Pp6f 7'nf] le8df zAb k|of]u gu/L ;a} df}g /Xof“}+
eg] xfdL ;a} Ps x'G5f}+“ / efiff k|of]u u¥of“}+ jf af]Ng yfNof}+“ eg] cnu–cnu x'G5f“}+ lsgeg] efiffn]
JolQmx¿df ljefhg u5{ . df}gtfdf xfdL j[If, rG›, tf/f, ;"o{ cflb ;a};Fu Ps x'G5f}+“ . To;}n]
ulx/f] df}gdf ePsf dxfjL/ h:tf JolQmx¿ jg:klt, ls/f cflb s;}nfO{ klg cf3ft k'¥ofpg'x'Gg .
hf] JolQm df}gdf hfG5 p;sf] ;DaGw ;a};Fu ulx/f] x'G5 lsgeg] p;sf nflu hLjg ;j{JofkL
x'G5 / ;a}df Pssf] g} lj:tf/ x'G5 . o:tf] PsfTdstfdf hf] sfl6P klg cfk"m g} sfl6G5 .

nf]suLtf– 319
cWofo–*
>Ls[i0f eGg'x'G5– :jefj cWofTd xf] . o;nfO{ csf]{ b[li6af6 klg a'‰g ;lsG5 . cfFvf aGb
u/]/ leq ljrf/ u¥of] eg] z/L/sf] t cfs[lt 5 t/ z/L/leq d]/f] x'g'sf] (Being) ¿k s] xf] eg]/
vf]Hg'k5{ . leqsf] cfs[lt h;df z/L/ aG5 / kl/jt{g eO/xG5 olb Tof] cfs[ltnfO{ hfGg ;lsof]
eg] la:tf/} c¿ cfs[ltx¿ ;a} x/fpF5g\ / ToxL lg/fsf/sf] cfs[lt dfq afFsL /xG5 . Tof] lg/fsf/
cfs[lt g} xfd|f] :jefj xf] . xfd|f z/L/sf cfs[ltx¿ h'g xfdLnfO{ cfdfa'afaf6 k|fKt x'G5g\ tL
s[lqd x'g\ . leqsf] tŒj hf] z/L/eGbf leGg / chGdf 5, ToxL xfd|f] :jefj xf] . xfdL z/L/nfO{ g}
cfˆgf] ¿k 7fG5f}+“ t/ z/L/ t k|To]s kn cfˆgf] ¿k kl/jt{g ul//xG5 . cfˆg} ;fgf] aRrfsf]
tl:a/ klg xfdL cfh lrGg ;Sb}gf}“ . hfkfgsf h}g kmls/x¿ eG5g\– cfˆgf] c;nL cg'xf/ kQf
nufpm (Find out your original face) h'g cg'xf/ x]g{sf lglDt P]gfsf] cfjZostf k5{ Tof] ltd|f]
cg'xf/ x'g ;Sb}g, sd;]sd cfˆgf] cg'xf/ t ljgf P]gf b]lvg'k5{ . s[i0fsf] egfO cg';f/ :jefj
cWofTd xf] / Tof] chGdf 5 . :jefjsf] cy{ chGdf, ;gftg, cljgfzL, c;[i6, clgld{Q /
cgfof]lht ;To¿k xf] . p;nfO{ hfGg' g} cWofTd xf] / hf] p;nfO{ hfGb5 p;}n] a|XdnfO{ klg
hfGb5 . To;}n] cWofTd a|XdnfO{ hfGg] lj1fg xf] . cfˆgf] :j¿knfO{ hfGg' cfWofTd xf] .
ch{'gn] s[i0f;Fu sd{ s] xf] eg]/ ;f]w]sf 5g\ . pxfF eGg'x'G5– ;d:t k|f0fLx¿df cg]s efj
pTkGg ug]{jfnf tŒjx¿sf] lj;h{gnfO{ g} sd{sf] gfd lbOPsf] 5 . uLtfsf sltko JofVoftfx¿n]
sd{sf] cy{ j}lbs sd{sf08 eg]sf 5g\ . pgLx¿sf cg';f/ o1, bfg, xf]dflbsf lgldQ h'g ›Jo
cflb Tofu ul/G5 To;nfO{ sd{ elgPsf] 5, t/ o:tf] cy{ plrt 5}g . s[i0f h:tf] JolQm ;fdlos
efiffdf xf]Og, zfZjt efiffdf af]Ng'x'G5 . k|f0fLsf efj pTkGg ug]{ lsl;dsf] Tofu g} sd{ xf] . of]
;fwf/0f cy{ xf]Og hf] c¿ 6Lsfsf/n] u/]sf 5g\, of] c;fwf/0f ;"q xf] . dg'iosf] x'g] (Being)
zfZjt :jefj g} cfWofTd xf] / hf] p;sf] :jefj xf]Og Tof] p;sf] sd{ xf] . xfd|f] b'O{ lx:;f 5–
Pp6f x'g' h'g d]/f] :jefj xf] / csf]{ h:tf] d ub{5' Tof] d]/f] sd{sf] hut\ xf] . xfdL ;a} ul//x]sf]
sfdnfO{ g} cfkm" ePsf] ;f]Rb5f}+“ . Pp6f JolQmnfO{ tkfO{+“ sf] xf] eg]/ ;f]lwof] eg] p;n] d 8fS6/ x'F
eG5 . jf:tjdf 8fS6/ x'g' p;sf] kl/ro xf]Og s]jn p;n] s] u5{ eGg] s'/fsf] hfgsf/L dfq xf] .
xfdL sd{sf] hf]8nfO{ cfˆgf] cfTdf agfpF5f“}+ . To;}n] k|To]s JolQm cfˆgf] sd{af6 g} cfˆgf] kl/ro
lbG5 . olb sd{nfO{ vf]l;of] eg] klg xfdL x'G5f}+ . olb wgL;Fu wg, TofuL;Fu Tofu, lrqsf/;Fu
lrqsnf vf]l;of] eg] klg xfd|f] x'g'df s'g} sdL x'Fb}g . d]/f] x'g' d]/f] ug{' xf]Og .
d]/f] x'g' lgtfGt csd{sf] cj:yf xf] . To;}n] >Ls[i0f :jefj cfWofTd xf] eg]kl5 sd{sf]
s'/f ug{'x'G5 . ch{'gn] ;f]w]sf 5g\– sd{ s] xf], pgn] klg j}lbs sd{sf08sf af/]df ;f]w]sf 5}gg\ .
>Ls[i0f eGg'x'G5– k|f0fLx¿sf] efjnfO{ pTkGg ug]{jfnf Tofu g} sd{ xf] . o; ;+;f/df ha xfdL
s]xL kfpg] OR5f /fv]/ s]xL ef]Ug rfxG5f}+“, ta xfdLn] s]xL TofUg'k5{ . olb wgL x'g rfxg] xf] eg]
To;sf nflu xfdLn] cfˆgf] cfTdfnfO{ TofUg'k5{ . of] ;+;f/sf] s'g} klg ef]u :jod\sf] Tofu xf] /
Joy{sf nflu ;fy{snfO{ 5f]8\g' xf] . ef]uflb OR5f, jf;gf / cfsfª\Iffn] h] klg Tofu ul/G5 Tof]
lj;u{ xf] . lj;u{sf] cy{ cfkm"af6 la5f]l8g' / :jod\;Fu 6'6\g' xf] . To;}n] hf] ef]uL x'G5 Tof] TofuL
x'G5 / cfkm";Fu 6'6\g] Tofu u/]/ ef]unfO{ k|fKt u5{ . xfdL 5'›sf nflu lj/f6\ Tofu]/ a;]sf 5f}+“ .
To;}n] xfdL h:tf] TofuL vf]Hg sl7g 5 . xfdL t Ps sf}8Lsf nflu cfTdf a]Rg tof/ x'G5f}+“ .
>Ls[i0f eGg'x'G5– :jod\af6 5'6\g' / j:t'lt/ efUg' sd{ xf] . t/ Tof] j:t' slxNo} kfpg ;lsGg /
olb kfOof] eg] klg To;nfO{ kfP/ s]xL kfOGg . k|To]s JolQm cfkm"nfO{ 5f]8]/ Joy{lt/ bf}l8/x]sf]
x'G5 .

nf]suLtf– 320
cWofo–*
sd{sf] of] JofVof a'lemof] eg] hxfF hxfF xfdL sd{df /t 5f}+“, ToxfF sd{ 5f]8]/ xf]Og xfdL
cfk"mnfO{ 5f]8]/ efu]sf 5f“}+ . sf]xL klg sd{ 5f]8]/ efUg} ;Sb}g . efUg' / 5f]8\g' b'j} sd{ x'g\ . sd{df
k|lti7f gu/]/ sd{nfO{ rln/xg lbg' / k|lti7f cl:tTjdf x'g' g}F lgisfd sd{ ug{' xf] . cfˆgf]
:jfefjdf k|ltli7t x'g' cWofTd / cfˆgf] :jfefjaf6 r'Sg] gfd sd{ xf] . sd{df ha stf{efj x'G5
ta Tof] sd{ :jod\sf] Tofuaf6 kmlnt x'G5 . 1fgLn] klg sd{ u5{ t/ stf{sf] efj x'Fb}g . To;}n]
p;sf] sd{nfO{ >Ls[i0f csd{ h:tf] sd{ eGg'x'G5 . o:tf] sd{ ubf{ klg sd{ x'Fb}g csd{ g} x'G5 .
clwe"t+ If/f] efjM k'?ifZrflwb}jtd\ .
clwo1f]›xd]jfq b]x] b]xe[tf+ j/ ..$..
x] b]xwf/Lx¿df >]i7 ch{'g Û ef}lts k|s[lt lg/Gt/ kl/jt{gzLn 5 h'g clwe"t xf] . ;d:t
;"of{lb b]jx¿sf] lj/f6\ :j¿k clwb}j xf] / k|To]s hLjsf Xbodf k/dfTdf :j¿kn] l:yt x'g] d g}
clwo1 jf o1 -sd{_ sf] :jfdL x'“ ..
cGtsfn] r dfd]j :d/Gd'STjf sn]j/d\ .
oM k|oflt ; d∫fj+ oflt gf:Toq ;+zoM ..%..
hLjgsf] clGtd If0fdf dnfO{ ;DemFb} h;n] z/L/ Tofu ub{5 To;n] d]/f] :jefjnfO{ tTsfn
k|fKt ub{5≤ o;df s'g} ;Gb]x 5}g ..
o+ o+ jflk :d/Gefj+ TohToGt] sn]j/d\ .
t+ td]j}lt sf}Gt]o ;bf t∫fjefljtM ..^..
x] sf}Gt]o Û z/L/ Tofu ug]{ ;dodf dflg;n] h'g h'g efjsf] :d/0f ub}{ cfˆgf] b]x Tofu
ub{5, ToxL ToxL :j¿ksf] ;b}j lrGtg ub}{ Tof] ToxL l:yltdf k|fKt x'G5 ..
h;sf] g k|f/De x'G5 g t cGTo g} x'G5 To;nfO{ g} >Ls[i0f a|Xd eGg'x'G5 . slxNo}
ghlGdg] / slxn] d[To' gx'g] tŒj g} a|Xd xf] . >Ls[i0f eGg''x'G5 xfd|f rf/}lt/ h] b]lvG5g\ Tof]
pTklQ / ljgfz x'G5 . ToxL pTklQ / ljgfz x'g] tŒj kbfy{ cyf{t\ clwe"t xf] . kbfy{ xfdL
To;nfO{ eG5f“},+ hf] jf:tljs ¿kdf b]Vg / 5'g ;lsG5 . s[i0fsf cg';f/ k/dfTdf Tof] xf] hf] ;To,
zfZjt, cJoo / ;gftg 5 . Tof] ;b}j Ps /; / ckl/jt{gzLn 5 . kbfy{ cl:y/ / kl/jt{gzLn
5 . h;sf] :jefj g} kl/jt{gzLn 5 To;nfO{ kbfy{ elgG5 / hf] lgTo l:yt 5 To;nfO{ a|Xd
elgG5 .
rf/}lt/ xfdL kl/jt{g b]V5f“}+ . h'g lrh ablnG5 Tof] xfdL b]V5f}+“ t/ h'g lrh l:y/ x'G5
To;df xfdLnfO{ s'g} cfsif{0f x'Fb}g . ultn] xfdLnfO{ cfslif{t ug]{ x'Fbf xfdL l:y/ lrhnfO{ k"/}
e'N5f}+ / kl/jt{g Pjd\ ultzLn j:t'nfO{ dfq ;Demgf u5f{}+ . OlG›ox¿ / dgnfO{ kl/jt{gn] a]r}g
kf5{ lsgeg] dgn] Tof] kl/jt{g;Fu tfnd]n ug{'k5{ . ckl/jt{gzLn j:t'df ;Demgf /fVg'kg]{ s'g}
sf/0f x'Fb}g To;}n] xfdL gablng] s'/fnfO{ e'N5f}“ . ;fwf/0f l:y/ lrhx¿;Fu t o:tf] x'G5 eg]
zfZjt / lgTonfO{ xfdLn] e'Ng' :jfefljs g} xf] . kbfy{ k|ltkn abln/xg] x'gfn] xfdLn] p;sf]
:d/0f ug{'k5{ lsgeg] OlG›on] ablng] kbfy{nfO{ dfq ks8\g ;S5 . ablnFbf] ;+;f/;Fu tfnd]n
u/]/ cfkm"nfO{ To;sf lglDt of]Uo agfpg' OlG›osf] s'zntf xf] t/ k/dfTdf slxNo} abln+Fb}g
To;}n] OlGb|on] k/dfTdfnfO{ hfGg ;Sb}g . >Ls[i0f eGg'x'G5– pm lgTo, lg/fsf/ / z"Gosf] ;fu/
xf] .
>Ls[i0fn] klxn] hf] slxNo} gfz x'Fb}g Tof] a|Xd xf] eGg'eof] . ljgfz To;sf] x'Fb}g h;sf] x'g'
gx'g' h:tf] x'G5 . To;}n] cfsf/ gfz x'G5 t/ lg/fsf/ gi6 x'g ;Sb}g . k/dfTdfsf] cl:tTj Ps
k|sf/n] gx'g' h:tf] 5 h;nfO{ 5'g vf]Hbf 5'g ;lsGg, x]g{ vf]Hbf b]lvGgF / xftn] ;dfTg ;lsFb}g

nf]suLtf– 321
cWofo–*
tyflk pxL dfq 5 afFsL ;a}sf] x'g' gx'g' h:tf] dfq 5 . O{Zj/nfO{ 5 eGg] lalQs} Tof] 5}g klg
x'G5 t/ O{Zj/ t ;gftg / zfZjt 5 To;}n] p;nfO{ 5 eGg' l7s xf]Og lsgeg] 5 eGg] lalQs}
5}g\ cyf{t\ kbfy{df k|j]z x'G5 . cfl:tsn] O{Zj/sf] x'g'nfO{ s'g} k|df0f jf ts{ lbPsf 5}gg\ . h;n]
k|df0f / ts{ lbPsf 5g\ pgLx¿nfO{ O{Zj/sf af/]df s'g} hfgsf/L g} 5}g . h;n] O{Zj/n] g} ;+;f/
agfof] eG5 Tof] ;+;f/ t gi6 x'G5 lsgeg] lgld{t j:t' ljgfz x'G5 . To;}n] k/dfTdfnfO{
agfpg]jfnf eGg' ljgfzsf] hut\df k|j]z u/fpg' xf] . k/dfTdf 5 t/ gePsf] h:tf] p;sf]
pkl:ylt 5 . sf]7fleqsf ;a} ;fdu|L lgsfNg ;lsG5 t/ To; sf]7fleqsf] cjsfz lgsfNg ;Dej
5}g . To;}n] hut\df ;a} s'/f aG5 / gi6 x'G5 t/ cfsfz ;[li6/lxt / cljgfzL x'G5 .
k/dfTdfsf nflu h–h;n] lgs6td k|tLs vf]h]sf 5g\, pgLx¿n] k/dfTdfnfO{ cfsfz
h:tf] z"Go, lg/fsf/, l/Qm cflb eg]sf 5g\ . o:tf] ePdf dfq pm ljgfzeGbf aflx/ x'g ;S5 .
kbfy{sf] ljgfz x'gfsf] sf/0f kbfy{ ljefhg ug{ ;lsg] eP/ xf] . xfdL x/]s kbfy{ ljefhg ug{
;S5f“}+ . ljefhg ug{ ;lsg] j:t' w]/} lrh ldn]/ ag]sf], j:t'x¿sf] ;+of]u xf] . t/ k/dfTdf c;+of]u
xf] . cl:tTj ;+o'Qm 5 / cl:tTjdf s'g} v08 x'Fb}g, To;}n] a|DxnfO{ cv08 elgPsf] xf] . h;sf]
v08 jf 6'qmf x'Fb}g To;sf] ljgfz klg x'Fb}g . h;sf] ;Ldf/]vf x'Fb}g p;sf] v08 klg x'Fb}g .
hlt;'s} ;fgf] eP klg h;sf] ;Ldf 5, To;nfO{ xfdL v08df ljefhg ug{ ;S5f}+ . cl:tTj cyf{t\
k/dfTdf c;Ld 5≤ To;}n] k/dfTdfsf] v08 ug{ ;lsGg t/ kbfy{ ;Lldt ePsf]n] To;sf] v08 ug{
;lsG5 . h'g lrhnfO{ xfdL agfpg ;S5f} Tof] d]l6G5 t/ k/dfTdfnfO{ xfdL agfpg ;Sb}gf}+“ To;}n]
p;nfO{ d]6fpg ;lsGg . xfdLn] dfq geP/ k|s[ltn] klg h;nfO{ agfpg ;S5 Tof] klg d]l6G5 .
xfdLn] agfpg ;Sg] ;a} j:t'x¿ kbfy{ x'g\, h'g gfl;G5g\ . h;nfO{ xfdL agfpg ;Sb}gf}+“ To;nfO{
vf]Hg ;Sof}+“ eg] xfdLn] a|XdnfO{ hfGg ;Sg] 5f}+ .
>Ls[i0f eGg'x'G5– pTklQ / ljgfz x'g] :jefjjfnf ;a} ef}lts kbfy{ clwe"t x'g\ / k'?if
clwb]j xf] . hf] kbfy{sf lardf afFr]/ klg kbfy{k|lt xf];n] el/G5 To;nfO{ >Ls[i0f k'?if eGg'x'G5 .
kbfy{nfO{ :jod\sf] s'g} af]w x'Fb}g . kbfy{ 5 eGg] af]w klg xfd|f] r]tgfsf] af]w xf] . k'?if gu/sf]
lardf a;]/ k|ltkn cfkm"k|lt / gu/k|lt klg xf];n] el/Psf] x'G5 . To;}n] gu/sf] lardf a:g]
xf];n] el/Psf] k'?if clwb]j xf] . oxL k/d r}tGosf] cj:yf xf] . r]tgfsf] nIf0f xf]; xf] . wd{n]
a]xf];Lsf] lj/f]w ug{'sf] sf/0f hlt xfdL a]xf]; x'G5f}+“, Tolt g} xfdL k'?if geP/ kbfy{ x'G5f“}+ ;fy}
Wofgsf] ;dy{g ug'{sf] sf/0f hlt xfdL Wofg:y x'G5f}+“ Tolt g} kbfy{ sd eP/ k'?if Hofbf x'G5f“}+
eg]/ xf] . k"0f{¿kdf WofgdUg cj:yfdf z'4 r]tgf dfq afFsL /xG5 . o:tf] cj:yfdf pm k"0f{ k'?if
cyf{t\ k'?iff]Qd x'G5 . ha JolQm d"l5{t x'G5, ta pm sl/a–sl/a h8 kbfy{ h:t} x'G5 . xfdL
lbgel/df s}og\ k6s slxn] kbfy{ / slxn] k/dfTdfsf] lgs6 x'G5f}+“ . ha xfdL xf];n] el/Psf
x'G5f“},+ ta k/dfTdfsf] lgs6 / a]xf];Lsf If0fdf kbfy{sf lgs6 x'G5f}+“ . qmf]w of sfdjf;gfn] el/Fbf
JolQmsf] xf]; x/fpF5 / ha o:tf] d s;/L ug{ ;S5' eGg] ljrf/ u5{, ta pm xf];df kmls{g
yfN5 . qmf]w / jf;gfn] z/L/df ljif 5f]8\g] x'Fbf o:tf] a]nfdf JolQmn] h] klg ug{ ;S5 . JolQmn]
s;}sf] xTof ubf{ k'?ifsf] x}l;otn] geO{ kbfy{sf] x}l;otn] xTof u5{ . g/fd|f] s[Todf xfdL kbfy{
x'G5f}+“ / c;n s[Todf xfdL k'?if x'G5f}+“ . xfdLn] r]tgfsf] Hof]ltnfO{ hlt a9fof] plt g} clwb]jsf
lgs6 x'G5f}+ / hlt 36fof] plt g} xfdL clwe"tsf lgs6 x'G5f“}+ .
>Ls[i0f ch{'gnfO{ b]xwf/Lx¿df >]i7 eGg'x'G5 . uLtfdfly xhf/f“}+ JofVof ul/Psf 5g\ t/
s;}n] klg ch{'gnfO{ lsg b]xwf/Lx¿df >]i7 eGg'eof] eGg] s'/fsf] l7s ljZn]if0f u/]sf] kfOFb}g .
pgLx¿sf] dfGotf ch{'g Iflqo s'nsf] ;De|fGt kl/jf/, s'nLg j+zh, /fhkl/jf/, of]4f, s[i0fsf

nf]suLtf– 322
cWofo–*
ldq, k'0ofTdf ePsfn] g} b]xwf/Lx¿df >]i7 elgPsf x'g\ eGg] 5 t/ of] egfO ;xL xf]Og . h'g lbg
JolQm hLjgsf] k/d ;To ;'Ggsf nflu nfnflot eP/ To;sf] lgs6 x'G5 To; If0fdf g} JolQm
b]xwf/Lx¿df >]i7 x'G5 . ch{'g s[i0fsf] olt lgs6 eP/ k/d ;Toaf/] hfGgsf nflu tTk/ x'g' g}
b]xwf/Lx¿df >]i7 ePsfn] xf] . o:tf JolQmx¿ cyf{t\ ch{'g s[i0fsf lgs6, cfgGb a'4sf lgs6,
No's qmfO:6sf lgs6, Rjf+u t' ;] nfpT;'sf lgs6, uf}td dxfjL/sf lgs6 x'g' b]xwf/Lx¿df >]i7
x'g'sf pbfx/0fx¿ x'g\ . o:tf] ;To p¢fl6t ug]{ JolQmx¿ kf/; h:tf] eP/ cGo kbfy{nfO{ ;'g
agfpg ;S5g\ . o:tf JolQmsf] lgs6 /xg kfpg' g} b]xwf/Lx¿df >]i7 x'g' xf] . of] ch{'gnfO{ :d/0f
u/fpg] k|of; klg xf] . uLtf h:tf] kljq ;Gb]z af/Daf/ p¢fl6t x'Fb}g / >]i7td\ s'/fsf] k'g?lQm
klg x'Fb}g . To;}n] s[i0f ch{'gnfO{ of] If0f jx'd"No ePsf] :d/0f u/fpg'x'G5 .
>Ls[i0f tTsfn eGg'x'G5– of] z/L/df d clwo1 x'F . oxL z/L/leq tLgj6f tŒj 5g\ .
klxnf] z/L/ kbfy{ xf] hf] kl/jt{gzLn / ljgfzzLn x'G5 . >Ls[i0f o;nfO{ kbfy{ cyf{t\ clwe"t
eGg'x'G5 . of] xfd|f] z/L/sf] Ps kq xf] . bf];|f] leqsf] r}tGo h'g sl/a–sl/a d"l5{t h:tf] 5
To;nfO{ >Ls[i0f clwb]j eGg'x'G5 / t];|f] o;eGbf klg leq h'g s]G› 5 To;nfO{ >Ls[i0f clwo1
eGg'x'G5 . aflx/ d"l5{t z/L/¿kL kbfy{ 5 . To;eGbf leq cw{hfu[t wldnf] r]tgfsf] bf];|f] tx 5 .
o;eGbf klg leq k|Hjlnt clUg cyf{t\ k"0f{ r]tgf 5 h;nfO{ >Ls[i0f clwo1 eGg'x'G5 . pxfF
eGg'x'G5– …dÚ clwo1 x'F, cyf{t\ cv08 k"0f{Hof]lt x'F hxfF s'g} w'jfF 5}g . olb Tof] Hof]ltdf w'jfF
ePdf Tof] cw{hfu[t / cw{d"l5{t r]tgf clwb]j xf] . olb Hof]lt geP/ s]jn w'jfF dfq 5 eg] Tof]
clwe"t xf] . w'jfF/lxt k"0f{Hof]lt ePdf Tof] clwo1 xf] . To;}n] aflx/sf] Hof]ltn] s]xL x'Fb}g ToxfF t
w'jfF dfq x'G5 . oyfy{df xfdLn] Tof] cfuf]nfO{ vf]Hg'k5{ h'g ;gftgb]lv g} cljlR5Gg ¿kdf
hln/x]sf] 5 . of] clUgsf nflu OGwgsf] cfjZostf x'Fb}g / of] slxNo} lgEb}g . >Ls[i0f eGg'x'G5–
Tof] clgld{t, w'jfF/lxt, OGwgljgf k|Hjlnt x'g] clUgsf] Hof]lt …dÚ x'F . o; z/L/df …dÚ clwo1 x'F
h'g zfZjt / lgTo 5 .
lj/f6\sf] ;fgf] k|lt¿k JolQm xf] . of] lj/f6\ a|Xdf08nfO{ z/L/ dfGof}+ eg] klxnf] kq kbfy{,
bf];|f] kq cw{ r}tGo / t];|f] kq k"0f{ Hof]ltd{o r}tGo xf] . k"0f{ r]tgf / kbfy{ hxfF k/:k/df
ufleG5g\, ToxLF xfd|f] cw{–r]tgf k}bf x'G5 . cw{–r]tgfaf6 kf/ ePkl5 …dÚ / kbfy{ cnu ePsf]
yfxf x'G5 . cw{–r]tgf b'O{ k|sf/n] ;dfKt x'G5 klxnf] k"0f{ a]xf]; eP/ kbfy{ ePdf / bf];|f] k"0f{
xf];df cyf{t\ clwo1 ePdf larsf] r]tgf ljnLg x'G5 . dflg;nfO{ b'O{ k|sf/sf] cfgGb k|fKt x'g
;S5 . klxnf] cfgGb cfgGb geP/ ed| dfq xf] / Tof] k"0f{ d"5f{sf] cj:yf xf] . To;}n] lg›fdf ;'v
kfOG5 . /S;L lkpFbf jf sfdjf;gfdf ;'v kfpg' eg]sf] d"5f{sf] ;'v xf] . ToxfF s]xL ;dosf nflu
;'v kfP h:tf] x'G5 t/ Tof] ;a} lg›fsf] ;'v xf] . of] cfgGbsf] wf]sf dfq xf] . bf];|f] cfgGbdf
JolQm s]xL e'Nb}g, p;sf] :d/0f l:y/ x'G5 / lg›fdf klg pm hfu/0fdf g} eP/ r}tGosf]
cv08wf/f lg/Gt/ aflu/xG5 . >Ls[i0fn] oxL clwo1 z'4 r]tgfsf] af/]df eGg'ePsf] xf] . Tof]
cfgGbdf b'v k"0f{¿kdf x6\5 . a]xf];Ldf x'Fbf s]xL a]/sf nflu b'v e'lnG5 h;nfO{ xfdL ;'v 7fG5f}+“
t/ b'v k"0f{¿kdf x6]/ h'g cfgGb k|fKt x'G5 Tof] g} jf:tljs cfgGb xf] . JolQmsf] k"0f{ a]xf];Laf6
cw{r}tGo / cw{r}tGoaf6 k"0f{r}tGosf] ofqf g} cWofTd xf] . k"0f{ r}tGodf l:yt x'g' g} xfd|f] :jefj
xf] .
>Ls[i0f eGg'x'G5– h;n] cGTosfndf d]/f] :d/0f ub}{ cfˆgf] z/L/ Tofu u5{, To;n] d]/f]
:j¿k k|fKt ub{5 o;df s'g} ;+zo 5}g . hf] cGTodf k/dfTdfnfO{ :d/0f ub}{ d[To'j/0f u5{ cyf{t\
cv08, w'jfF/lxt, Hof]ltnfO{ ;De“mb} clGtd ;dodf z/L/ Tofu u5{, p;n] d]/f] :j¿knfO{ k|fKt

nf]suLtf– 323
cWofo–*
u5{ t/ h;n] hLjge/ z/L/nfO{ :d/0f u/]sf] 5 p;n] dg]{ a]nfdf O{Zj/nfO{ :d/0f ug{ cToGt
sl7g x'G5 . clGtd If0fdf xfdL hLjge/ h] lyof}+ ToxL cg'xf/ k|s6 x'G5 . cGtIf0f xfd|f]
hLjge/sf] lgrf]8 xf] .
>Ls[i0fsf] egfOaf6 w]/} JolQmx¿df e|d k}bf ePsf] 5 . pgLx¿nfO{ clGtd ;dodf
k/dfTdfnfO{ :d/0f u/f}Fnf, hLjge/ k/dfTdfsf] :d/0f ug{ cfjZostf 5}g / cGTo ;dodf cfkm"n]
;Demg ;lsPg eg] k'/f]lxtaf6 kf7 u/fpFnf, sfgdf k|e'sf] gfd eGg nufpFnf / 3/df efujtsf]
kf7 u/fpFnf eGg] nfu]sf] x'g ;S5 t/ oL ;a} e|flGt x'g\ . of] sygsf] unt JofVof ug{' cgy{ xf] .
>Ls[i0fn] cGTodf h;n] d]/f] gfd ;'Gg] 5 eGg'ePsf] 5}g a? h;n] :d/0f ug]{ 5 eGg'ePsf] 5 .
cGTodf To;n] g} eujt\ gfd :d/0f ug{ ;Sg] 5, h;n] hLjge/ p;sf] ;DkbfnfO{ ;≈Dffn]/
/fv]sf] x'G5 cGoyf cGTo ;dodf :d/0f x'g ;Sb}g . d[To' hLjgsf] ;a}eGbf 7'nf] 36gf xf] . To;
If0fdf k|f0f tyf Zjf;df hLjge/ k/dfTdfsf] :d/0f gu/]sf] JolQmn] p;sf] :d/0f ug}{ ;Sb}g .
;fy} cGt ;dodf eosf] sf/0fn] ul/g] :d/0f klg k|of]hgxLg x'G5 lsgeg] :d/0f t k/dfgGbsf]
:km'/0ff xf] . To;}n] hLjgsf x/]s If0fdf cfgGbn] :d/0f ug{ ;s]df s[i0fn] eGg'eP h:tf] clGtd
;dodf s[i0f:d/0f x'G5 cGoyf Tof] :d/0f g} xf]Og . o:tf] JolQmn] d[To'sf] If0fdf Tof]
cGt/Hof]ltsf] :d/0f u/]/ oyfy{ ¿k d[To' t x'Fb} x'Fb}g, s]jn z/L/dfq 5'6\5 eGg] hfGb5 . o:tf
JolQm g} k/dfgGbdf 8'a'NsL dfg{ ;kmn x'G5g\ / pgLx¿nfO{ cfjfudgsf] rqmdf klg kg{'kb}{g .
z/L/;Fu tfbfTDo /fVg] JolQmnfO{ dfq d[To'sf] eo x'G5 . To:tf] JolQmnfO{ dfq z/L/ 5'6\bf
b'v–si6 x'G5 t/ h;n] cfkm"nfO{ k"0f{ r}tGosf] lx:;f eGg] hfg]sf] 5 p;nfO{ z/L/ 5'6\g'df s'g}
eo x'Fb}g . hLjge/ k|e':d/0fdf u'hf/]sf] JolQmn] dfq o:tf] cj:yf k|fKt ug{ ;S5 . o; sygsf]
;xL JofVofnfO{ hfGg'k5{ cGoyf o;sf] a'emfO unt x'g ;S5 . s[i0fnfO{ ch{'g;Fu oxL s'/fsf] 8/
/x]sf] x'g ;S5 . To;}n] pxfF tTsfn eGg'x'G5– x] s'GtLk'q Û cGTosfndf dflg; h'g efjnfO{
:d/0f ub}{ z/L/ Tofu u5{, pm ToxL efjdf k|fKt x'G5 . k/Gt' ;b}j ToxL efj Pjd\ lrGtg ul/Pdf
dfq cGTodf ToxL efj :d/0f x'g ;S5 . s[i0fn] eg]sf] s'/f ;'g]/ ch{'gn] klg cGTo ;dodf g}
:d/0f u/f}+“nf egL ;f]r]sf] x'g ;S5 t/ cGTo ;do slxn] cfpF5 eGg] s;}nfO{ klg yfxf xF'b}g .
s'g} klg If0f clGtd ;do x'g ;S5 . To;}n] cGTo ;dodf :d/0f u?Fnf eGg] h;n] 7fGb5 pm
k|e':d/0faf6 jl~rt x'G5 . cv08 ehg eHg] wf/0ff ljsl;t x'gfsf] sf/0f klg oxL xf] . o;sf]
cy{ slt ;ª\Vof k/dfTdfsf] gfd pRrf/0f ug]{ eGg] xf]Og slt efjk"j{s k|e':d/0f u5f}{+ eGg] xf] .
cv08 ehgsf] Ps dfq k|of]hg s'g} klg If0f k|e':d/0fljgf vfnL ghfcf];\ eGg] g} xf] .
>Ls[i0f eGg'x'G5– cGTo ;dodf JolQmsf] h'g efj x'G5 pm ToxL efjdf k|fKt x'G5 . d[To'sf]
clGtd ljrf/ g} hLjgsf] klxnf] ljrf/ x'G5 . d[To' Pp6f ulx/f] a]xf];L xf], Pp6f gf6ssf] cGTo /
csf]{ gf6ssf] k|f/De xf] . csf]{ gf6s ToxLFaf6 ;''? x'G5, hxfFaf6 cGTo ePsf] 5 . To;}n] clGtd
efj g} lg0ff{os x'G5 . dflg; dbf{ b'vb efjdf k|f0f Tofu u5{ / ToxL clGtd efjsf] l;nl;nfn]
csf]{ hGddf lg/Gt/tf k|fKt u5{ . clGtd efj g} ;f/f hLjgsf] lgrf]8 x'gfn] clGtd efjnfO{
;≈DffNg' 5 eg] To;nfO{ k"/f hLjge/ ;≈DffNg'k5{ . >Ls[i0f k'gM eGg'x'G5– ;b}j h'g efjn] lrGtg
ul/G5, cGTosfndf klg k|foM p;}sf] :d/0f x'g] ePsfn] ;bf c;n efjn] lrGtg ul//xg'k5{ .
hLjgsf] ;f/f ;do c¿ g} sd{ / efjdf latfpg] dflg;n] cGTo ;dodf k|e':d/0f ug]{ ;Defjgf
x'Fb}g . hLjge/ h;sf] :d/0f ul/G5 clGtd ;dodf klg p;sf] g} :d/0f ub}{ labf x'g'k5{ .
hLjge/ ;txL ¿kdf :d/0f u/]sf] 5 eg] To:tf] :d/0fsf] s'g} cy{ x'Fb}g . o:tf] ;txdf u/]sf]
:d/0fdf :d[ltsf] Ps v08 vfnL eP/ oflGqs :d/0f x'G5 . olb nfdf] ;do /fd–/fd eh]sf]

nf]suLtf– 324
cWofo–*
v08df :d[ltsf] Ps efu :jtM:km"t{ ¿kdf /fd–/fd eGg yfN5 / JolQm cfˆgf] sfd klg ul//x]sf]
x'G5 . o;k|sf/ :d/0f ug]{jfnf JolQm oflGqs :d/0f dfq ub{5 h'g cEof;af6 klg ug{ ;lsG5 .
>Ls[i0fn] o:tf] oflGqs :d/0f geO{ xflb{s :d/0fsf af/]df eGg'ePsf] xf] . k/dfTdf;Fu
xflb{s k|]d eP/ Åbosf] :kGbgaf6 :d/0f lgl:sPsf] ePdf dfq Tof] xflb{s :d/0f x'g] 5 . To;}n]
>Ls[i0fn] eGg'ePsf] 5– cGTosfndf h;n] h'g efjn] z/L/ Tofu u5{ p;n] ToxL :j¿knfO{ k|fKt
ug]{ 5 . k/dfTdfk|lt xflb{s k|]d ug{sf nflu j:t'x¿sf] k|]dk|lt ;hu /xg'k5{ . j:t' tyf
JolQmx¿k|ltsf] k|]dnfO{ k/dfTdfsf] k|]ddf ÅbonfO{ vf]n]/ nufpg'k5{ . 5'›nfO{ k|]d ug{'eGbf
lj/f6\nfO{ k|]d ug{' pQd x'G5 . >Ls[i0f eGg'x'G5– o:tf] Åbosf] efjn] lgM;+zo hf] d]/f] :d/0f u5{g\
pgLx¿ d]/f] :j¿kdf pknAw x'g] 5g\ . o;df s'g} ;+zo 5}g .
t:dfT;j]{if' sfn]if' dfdg':d/ o'Wo r .
døolk{tdgf]a'l4df{d]j}io:o;+zod\ ..&..
x] ch{'g t;y{ ;b}j dnfO{ lrGtg u/ / o'4 klg u/ . ha ltdL cfˆgf sd{, a'l4 / dg ddf
;dlk{t u5f}{ ta lgZro g} dnfO{ k|fKt ug]{ 5f} ..
cEof;of]uo'Qm]g r]t;f gfGoufldgf .
k/d+ k'?if+ lbJo+ oflt kfyf{g'lrGtog\ ..*..
x] kfy{ Û h;n] k/dfTdfsf] Wofg / cEof;o'Qm of]usf dfWodn] dg Pjd\ a'l4nfO{ cGoq hfg
glbO{ lbJo k/dfTdfsf] lg/Gt/ lrGtg u5{ pm p;}df k|fKt x'G5 ..
slj+ k'/f0fdg'zfl;tf/–
d0ff]/0fLof+;dg':d/]BM .
;j{:o wftf/dlrGTo¿k–
dflbToj0f{+ td;\M k/:tft\ ..(..
hf] ;j{1, k|frLgtd, cg'zfl;t, ;"IdeGbf klg ;"Id, ;a}sf kfngstf{, ef}lts
cjwf/0ffeGbf k/, clrGTo / k'?ifsf ¿kdf l:yt x'g'x'G5, hf] ;"o{ ;dfg k|sfzjfg\ / cljBf jf
cGwsf/af6 k/, lbJo :j¿ksf x'g'x'G5 pg} k/dk'?ifsf] ;b}j :d/0f ug{'k5{ ..
5f]6f] ;dosf nflu ul/Psf] k|e'sf] :d/0f k|f0fsf] cGt:tn;Dd k'Ub}g . To:tf] :d/0f ;txL
dfq x'G5 / cGt:tn c5'tf] /xG5 . Zjf;sf] efFtL k|e'sf] ;tt :d/0f ug{'k5{ . Zjf; aGb eP
hLjg;Fusf] ;DaGw 5'6\5 . To:t} u/L :d/0fsf] wfuf] If0fe/sf nflu dfq 6'6\of] eg] klg
k/dfTdf;Fusf] ;DaGw 6'6\5 . z/L/;Fu hf]l8g Zjf; rflxG5 / k|e';Fu hf]l8g :d/0f rflxG5 .
xfdLn] k|e'sf] k|ltkn :d/0f u¥of}+“ eg] cGo sfo{x¿ ug{sf nflu ;do x'Fb}g . To;}n] Ps 38L
k|e':d/0f u/]/ afFsL ;do sfddf vlr{g'k5{ eGg] ljrf/ cfpg ;S5 t/ o:tf] Ps If0fsf] :d/0fn]
sfd rNb}g lsgeg] olb xfdLn] Ps If0fdfq Zjf; lnP/ cGo ;do c¿ sfo{ ub}{ Zjf; km]g{
lal;{of}+ eg] xfd|f] k|f0f ;dfKt x'G5 . To;}n] k/dfTdfsf] :d/0f ;tt ¿kdf x/kn ug{'k5{ . k|e'sf]
:d/0f Åbosf] efjn] u/]df h] sfd u/] klg Tof] k/dfTdfsf] ;tt :d/0f g} x'G5 .
>Ls[i0f eGg'x'G5– ltdL x/bd d]/f] :d/0f u/ . of] :d/0fn] o'4df s'g} afwf x'g] 5}g . k|e'sf]
:d/0f hËndf efu]/ dfq x'G5 eGg] ltd|f] ;f]r unt xf] . ltdL d]/f] :d/0f / o'4 b'j} Ps;fy ug{
;S5f} t/ of] xfdLnfO{ ug{ ufx|f] h:tf] nfU5 lsgeg] xfd|f] lrQ Psk6sdf Pp6f sfd dfq ug{
;S5 / To;}If0f csf]{ sfd ug{ vf]Hof] eg] klxnf] sfo{af6 lrQ x6\5 . lrQsf] :jefj s'g} Pp6f
ljifodf Psfu| x'g' xf] . To;}n] o'4sf ;dodf k|e'nfO{ s;/L :d/0f ug{ ;lsG5 eg]/ ch'{gnfO{
nfUg ;S5 . xfdLnfO{ k|e':d/0f / o'4dWo] s'g} Ps sfddf dfq lrQ nfUg ;S5 eGg] nfU5 t/

nf]suLtf– 325
cWofo–*
>Ls[i0f eGg'x'G5– b'j} sfd ltdL Ps ;fy u/ cyf{t\ o'4 ub}{ k|e'sf] x/ If0f :d/0f u/ .
k/dfTdfsf] gfd bf]xf]¥ofpg' p;sf] ;fFrf] :d/0f xf]Og . ;fFrf] :d/0fdf gfdsf] klg h?/t /xFb}g .
gfd t :d/0fnfO{ ge'Ngsf nflu ug]{ axfgf dfq xf] . olb k|e'nfO{ ljgf :d/0f ;Demg ;ls+Fb}g eg]
gfd:d/0f u/] klg e'Ng ;lsG5 / xfdL l7s oxL ul//x]sf x'G5f“} . xfdL k/dfTdfsf] gfd t
lnO/xG5f“}+ t/ k|e'nfO{ eg] xfdLn] e'n]sf 5f}+“ .
>Ls[i0f h'g :d/0fsf af/]df eGb} x'g'x'G5– of] gfdf]Rrf/0f xf]Og . of] ;+;f/ h'g rf}tkmL{
km}lnPsf] 5 Tof] k|e'sf] g} lj:tf/ xf] . o;sf] af]w alg/Xof] eg] xfdL h] sfd ubf{ klg k|e':d/0f
hf/L /xG5 clg ;Dk"0f{ sd{x¿ k/dfTdfsf] :d/0faf6 g} x'G5g\ . To;}n] >Ls[i0f eGg'x'G5– ltdL
k|e':d/0f / o'4 b'j} u/ . o;sf] cy{ hf] o'4 ul//x]sf] 5, cufl8 h'g zq'x¿ 5g\ / o'4df lht /
xf/ h;sf] eP klg oL ;a}sf lardf k/dfTdf g} ;lqmo 5 eGg] xf] . olb of] af]w ePdf xfdL h]
ubf{ klg k|e'sf] :d/0f ug{ ;S5f}+“ clg ldq–zq', cfkmGt ;a}df k|e' b]Vg ;S5f“}+ / ;a} s'/fdf
k/dfTdfnfO{ :d/0f u/]sf] cg'ej x'G5 . hLjgsf] wf/fdf s0f s0fdf k|e'nfO{ :d/0f ug{ ;Sof] eg]
dfq ;Rrf :d/0f x'G5 . k|e':d/0f dfnfdf wfuf] h:t} x'G5 . ;a} sd{nfO{ k|e'sf] r/0fdf ;dk{0f
ug{ ;lsof] eg] of] k|e':d/0f x'g] 5 . :d/0f o:tf] xf];\ ls k|To]s sd{ Wofg aGg ;sf];\ . 1fgLn]
sd{Tofu gu/L k|e'sf] :d/0f ub}{ k/dfTdfnfO{ cfˆgf] dgdlGb/df lj/fhdfg u/fPsf] x'G5 . ch{'gsf]
lrGtf / egfO o'4 / wd{ b'j} cnu s'/f x'g\ eGg] 5 . ch{'gsf] dfq xf]Og xfdL ;a}sf] lrGtf klg
oxL xf] .
olb o'4df g} ulx/f] Wofg u¥of} eg] hLjgsf] uxg wf/fdf k|j]z ug{ ;lsG5 / :d/0fk"j{s
Wofgsf ;fy o'4 x'g ;S5 . ha :d/0fk"j{s o'4 x'G5 ta o'4 o'4 x'Fb}g, Tof] wd{o'4 x'G5 . >Ls[i0f
eGg'x'G5– olb ltdL k|e':d/0faf6 efUof} eg] / :d/0fsf] snf hfg]gf} eg] ltd|f] ;GGof; klg
;GGof; x'g] 5}g . olb :d/0fsf] snf 1ft eof] eg] hlt;'s} unt sfd ug]{ JolQm klg dlGb/sf]
k'hf/LeGbf w]/} klxn] g} k|e'sf] dlGb/df k|j]z ug]{ 5 . Psk6s klg hf] sf]xLn] >4fk"j{s k|e'sf]
:d/0f u¥of] eg] pm ToxL JolQm /xFb}g lsgeg] :d/0f olt 7'nf] 36gf xf] h;n] JolQmsf] hLjgdf
cfd"n kl/jt{g NofOlbG5 . To;}n] o'4 ub}{ k|e'sf] :d/0f u/ . o;k|sf/ ddf ck{0f ul/Psf] dg
a'l4n] o'Qm ePsf] JolQmn] lgM;Gb]x dnfO{ g} k|fKt ug]{ 5 . x] ch{'g Û ltdL g8/fpm / o'4af6
gefu .
>Ls[i0f dg a'l4n] o'Qm ePsf] x'g'k5{ eGg'x'G5 . Åbon] lg/Gt/ c¿ s]xL eG5 / a'l4n] cs}{
s'/f eG5 cyf{t\ dg / a'l4sf] of]u slxNo} x'Fb}g . a'l4n] Pp6f s'/fnfO{ l7s eG5, Åbon] csf]{
s'/fnfO{ ;To 7fGb5 / lg/Gt/ leq snx rln/xG5 . Åbon] ehgdf 8'Ag eG5 t/ a'l4n] o;nfO{
Joy{tfsf] ;+1f lbG5 . Åbon] kbfy{af6 lg:s]/ k|e'nfO{ vf]h eG5 / a'l4 clxn] cGo s'/fsf] vf]hL
u/]/ cg'ej k|fKt u¿F, k/dfTdfnfO{ t cGTo ;dodf vf]h'Fnf eG5 . a'l4 / Åbosf] lardf lr/f
k/]sf] 5 . To;}n] olb s'g} JolQm o:tf] lr/f k/]sf] ;dodf k|e'sf] :d/0f u5{ eg] Tof] :d/0f k"/f
x'Fb}g . a'l4n] dfq ul/Psf] :d/0f nufgL xf] . pgLx¿ olb k|e':d/0f ul/Pg eg] gs{ t hfg'kb}{g
eg]/ ;f]R5g\ . To;}n] k|e':d/0f u¥of] eg] :ju{ / ;kmntf k|fKt x'g] 5 / b'vaf6 d'Qm eP/ ;'v
k|fKt x'g] 5 eGg] pgLx¿sf] wf/0ff x'G5 . o:tf] lx;fa lstfasf] efiffdf ;f]Rg] JolQmsf] Åbosf]
ulx/fOdf k|e'sf] s'g} Kof; x'Fb}g / of] af}l4s Jofkf/ dfq x'G5 .
xfdLx¿nfO{ o:t} af}l4s Jofkf/ g} k|e'sf] ;DaGwdf l;sfOPsf] x'G5 . s]6fs]6Lb]lv g}
elgG5– eujfg\sf] :d/0f u/]df k/LIffdf /fd|f] cÍ NofP/ pQL0f{ x'g] 5f} . xfdLnfO{ yfxf geP/
xfdL JolQmnfO{ cwfld{s agfO/x]sf 5f}+ . oL afnaflnsf h;nfO{ k|e':d/0f ugf{n] pQL0f{ x'g] 5f}

nf]suLtf– 326
cWofo–*
eg]/ l;sfOPsf] 5 olb pgLx¿ pQL0f{ eP eg] pgLx¿n] k|e'sf] :d/0f ugf{n] nfe x'G5 eGg] a'‰g]
5g\ / o:tf afnaflnsf cwfld{s 7xg]{ 5g\ lsgeg] nfesf nflu ul/g] :d/0f wfld{s x'Fb}g . olb
c;kmn eP eg] pgLx¿ ;bfsf nflu k/dfTdfk|lt lj/f]wL x'G5g\ / k|e' g} x'Fb}g eGg] 7fG5g\ .
k|]dk"j{s / k|fy{gf u/]/ k|e'sf] pkof]u ug]{ ljrf/ g} p7\b}g / hxfF pkof]u x'G5 ToxfF s'g} xflb{s
;DaGw g} x'Fb}g .
a'l4n] ls t gfl:ts agfpF5 ls t gfl:tseGbf klg tNnf] :t/df lu/fpF5 . gfl:ts hf]
k/dfTdf 5}g eG5g\ pgLx¿ tyfslyt cfl:tseGbf /fd|f x'G5g\ . tyfslyt cfl:tsn] t
k/dfTdfnfO{ nfesf] nflu k'sf5{ . la/fdL 5 eg] lgsf] kfl/b]pm, gf]s/L 5}g eg] gf]s/L lbnfOb]pm
eG5 . cfÎgf sfdgf k"0f{ eP dfq k/dfTdf 5 eGg] p;nfO{ k|df0f ldN5≤ gq p;sf nflu ;a}
k|df0f Joy{ l;4 x'G5 . a'l4 dfq kof{Kt 5}g t/ xfd|f] ;f/f lzIf0f a'l4sf] g} 5 . To;}n] a'l4sf] tn
n's]sf] efjhut\sf] cGt:tn laNfs'n c5'tf] /xG5 . slxn]sfxLF Tof] c5'tf] dgaf6 klg cfjfh t
cfpF5 t/ a'l4n] o;nfO{ bafP/ /fV5 . To;}n] >Ls[i0f eGg'x'G5– a'l4o'Qm dg / efj b'j}n] xf]
egf];\ ta dfq b'j}sf] lardf tfnd]n eP/ ;]t' aGb5 . Tof] ;]t' afFlwPsf] If0fdf g} JolQmn]
k"0f{¿kdf k/dfTdfdf ;dk{0f ug{ ;S5 .
a'l4 dgsf] dflyNnf] ;tx ePsfn] o;af6 afXo hut\;Fu dfq ;DaGw :yflkt ug{
;lsG5 . To;}n] a'l4nfO{ cGt:tnsf af/]df ;f]Wg' xfd|f] d"v{tf dfq xf] . ha cGt:tnsf af/]df
xfdL p;nfO{ ;f]W5f}+“, pm s'zntfk"j{s hjfkm lbG5 t/ To;af6 k/dfTdfsf] s'g} ;flGgWo jf ;'uGw
k|fKt x'Fb}g . a'l4nfO{ pkof]u u/]/ Åbo;Fu ;f]Wg] xf] eg] hjfkm cfpF5 . ÅbonfO{ s] ug{' 5 eg]/
;f]Wg] / a'l4nfO{ s;/L ug]{ eg]/ ;f]Wg] xf] eg] dfq kf/ x'G5 . ÅbonfO{ nIo / a'l4nfO{ ;fwgsf
af/]df ;f]Wof] eg] o:tf] cj:yfdf dg a'l4af6 o'Qm x'g ;S5 . a'l4n] dfu{ atfpg ;S5 t/ nIo
atfpFb}g . xfdLx¿ t a'l4;Fu nIo ;f]w]/ e8\lsG5f}+“ . a'l4sf] r/d ljsf; lj1fgdf ePsf] 5 /
Åbosf] r/d ljsf; wd{df ePsf] 5 . olb lj1fgnfO{ xfdL s]sf nflu afFR5f}+“ eg]/ ;f]Wof}+“ eg]
lj1fgn] eGg ;Sb}g t/ lj1fgnfO{ s'g k|sf/n] afFrf}+ / s;/L Hofbf afFRg ;lsG5 eg]/ ;f]Wof] eg]
lj1fgn] af6f] atfpF5 .
lj1fgn] s] ug]{ eg]/ atfpg ;Sb}g t/ wd{n] atfpg ;S5 . To:t} a'l4n] dfu{ atfpg
;S5 . To;}n] ÅbonfO{ of] kfpg' 5 / To;sf nflu ljlw / dfu{ vf]h eg]/ a'l4nfO{ cfb]z lbg'k5{ .
o;f] u/]df a'l4 / Åbo ;+o'Qm x'G5g\ . a'l4 / Åbosf] ;+of]uaf6 of]u kmlnt x'G5 . To;}n] >Ls[i0f
eGg'x'G5– …dÚdf ck{0f ul/Psf] dg a'l4n] o'Qm ePsf] JolQm lgM;Gb]x …dÚdf k|fKt x'G5 . lsgeg]
Åbo ;bf ck{0f ug{ rfxG5 sf/0f Åbo ck"j{ ljgd|tf xf] . olb s;}n] a'l4af6 k/dfTdfnfO{ vf]Hg
rfXof] eg] ts{ ubf{ub}{ g} vf]h ;dfKt x'G5 / s'g} pQ/ ldNb}g t/ ÅbonfO{ ;f]Wof] eg] k/dfTdfsf]
pQ/ k|fKt x'G5 . ÅbonfO{ k/dfTdfsf af/]df ;f]Wof] eg] k/dfTdf rf/}lt/ df}h'b ePsf] p;sf]
cg'ej x'G5 . >Ls[i0f eGg'x'G5– a'l4n] o'Qm …dÚdf ;dlk{t dg ePsf] JolQm lg:;Gb]x …dÚdf g} k|fKt
x'G5 lsgeg] ;dk{0f g} pknlAw xf] . h;n] ;dk{0f ub}{g pm k/dfTdfaf6 jl~rt x'G5 t/ ;dk{0f
ug]{ JolQm k/dfTdf;dIf k'Ug ;kmn x'G5 . ;j{zlQmdfg\ lj/f6\k|lt h;n] ;dk{0f ub{5 pm tTsfn
cs}{ JolQm eP/ k/dfTdflt/ cu|;/ x'G5 .
>Ls[i0f eGg'x'G5– x] kfy{ Û Wofgsf] cEof;¿k of]un] o'Qm, c¿lt/ gaxlsg] lrQn] lg/Gt/
lrGtg ul//x]sf] k'?ifnfO{ k/d lbJo k/dfTdf k|fKt x'G5 . h;sf] Wofg …dÚdf dfq cEof;/t x'G5
/ …dÚafx]s cGoq sxL Wofg hfFb}g eg] Tof] …dÚdf g} k|fKt x'G5 . o;sf] cy{ cGo k/dfTdf qmfO:6,
a'4, /fd, df]xDdblt/ ghfg] eGg vf]h]sf] xf]Og . o; egfOsf] eQm ;d'bfon] unt cy{ nufPsf

nf]suLtf– 327
cWofo–*
5g\ . s[i0feQm ;f]Rg ;S5g\– /fdlt/ dg uof] eg] k/dfTdf k|fKt xF'b}g, t/ of] a'emfO unt xf] .
k/dfTdf t Ps dfq 5 . p;nfO{ /fd, /lxd, s[i0f h] eg] klg x'G5 . oxfF cGosf] cy{ dflg;sf
dgdf xhf/f}+“tkm{ bf}l8g] j[lQx¿ x'G5g\ / dg Ps 7fpFdf w]/} a]/;Dd /xg ;Sb}g eg]/ o:tf]
elgPsf] xf] . dg k|ltIf0f gofFnfO{ vf]H5 / dg Ps 7fpFdf l:y/ eP/ /xg'kg]{ eof] eg] p;n] ult
kfpFb}g / s'Fhf] x'G5 . hf] lgTo gofFsf] vf]h ul//xG5 Tof] k/dfTdfdf w]/} ;do /f]lsg ;Sb}g .
k/dfTdf t Ps /; xf] / k/dfTdf;Fu t ToxL JolQm /f]lsg ;S5 hf] Tof] cEof;df kf/Ët
x'G5 . dflg;nfO{ cwfld{s agfpg] dxŒjk"0f{ s'/f k6\of/ nfUg' xf] . dg x/]s s'/faf6 lbSs x'G5,
kltkTgL lardf klg lbSs jf x}/fgL pTkGg x'g ;S5 . ldq;Fu jf Joj;fok|lt lbSbf/L k}bf
x'g;S5 / gofFsf] vf]hL ug{ yfN5 . ;fy} dg cfkm“}+;Fu klg lbSs eP/ cflQG5 . oyfy{df dgdf
lbSbf/L pTkGg eO/xG5 . Wofg lbSs gx'g] cEof; xf] . Wofgdf klxn] ljrf/x¿sf] kf]sf] v'N5 /
ha Wofg kmlnt x'G5, ta s'g} s'/fdf lbSbf/L pTkGg x'Fb}g . h:tf] ;d'›sf] kfgLnfO{ hxfFaf6 rfv]
klg g'lgnf] x'G5, To:t} k|e'nfO{ hxfFaf6 rfv] klg pm Ps /; x'G5 . >Ls[i0f eGg'x'G5– cGolt/
clnslt klg lrQ uof] eg] Tof] Wofg xf]Og / cGotkm{ lrQ guP/ cgGo ¿kn] …d]/f]Ú tkm{ nfUof]
jf k/d lbJo k'?iflt/ nfUof] eg] dfq k/dfTdf k|fKt x'G5 . hf] k'?if ;j{1, cgflb, ;a}sf] lgoGtf,
;"IdeGbf klg ;"Id, ;a}sf] wf/0f kf]if0f ug]{jfnf, clrGTo :j¿k, ;"o{sf] ;fb[Zo k|sfz¿k /
cljBfaf6 k/ k/dfTdfnfO{ :d/0f u5{ pxL k/dfgGb k/dfTdfdf pknAw x'G5 .
o; hut\df ;a} cNk1 g} x'G5g\ . hlt hfg] klg hfGgsf nflu y'k|} afFsL /xG5 / hfGg'sf]
k"0f{tf x'Fb}g . k"0f{ lj1 t k/dfTdf dfq x'G5 h;;Fu hfGgsf nflu s]xL afFsL /xGg . k"0f{ 1fg
k/dfTdfsf] cGt:tndf dfq x'G5 . To;}n] t k/dfTdf ;j{1 xf] . hf] ;a} s'/f hfGg] ;j{1sf] :d/0f
u5{ pm clncln u/]/ p;;Fu Ps x'G5 . hf] k/d;Qfdf nLg x'G5, p;nfO{ 1fg / c1fgsf af/]df
s]xL klg yfxf x'Fb}g . xfd|f ;dfhdf /x]sf tyfslyt hfGg] JolQm;Fu Ps k|sf/n] k"j{lgld{t pQ/
;b}j tof/ /xG5 . s;}n] ;f]Wgf;fy pgLx¿ algagfp pQ/ tTsfn lbG5g\ . k/d;Qf k|e'df nLg
x'g] JolQmnfO{ 1fg / c1fgsf af/]df s]xL yfxf x'Fb}g / s]xL ;f]Wbf pQ/ leqaf6 h] cfpF5 ToxL
lbG5g\≤ cfkm"n] s'g} pQ/ lb“b}gg\ . To;}n] >Ls[i0f h:tf] JolQmaf6 cfkm}+“ pQ/ cfpFb}g . pxfF t k|Zg
lkpg'x'G5 / leqaf6 pQ/ cfkm“}+ cfpF5 . k/dfTdf ;j{1 5 / ;a} s'/f hfGb5 t/ klg p;nfO{ 1fg
/ c1fgsf] hfgsf/L x'Fb}g lsgeg] Tof] hfgsf/L t s]jn c1fgLnfO{ dfq x'G5 .
k/dfTdf dfq 5 / pm ;bf /xg] 5 . pm cgflb, k|f/De/lxt, chGdf / cgGt 5 . >Ls[i0f
eGg'x'G5– hf] ;j{1, lgoGtf, ;"IdeGbf ;"Id, ;a}sf] kfngstf{, clrGTo, ;"o{;dfg k|sfzjfg\ /
cljBfaf6 k/ lbJo:j¿k x'g'x'G5 pg} k/d k'?ifsf] ;b}j :d/0f ug'{kb{5 . pm ;a}sf] lgoGtf xf]
h;sf] xftdf ;a} s'/f 5 . p;sf] cf}+nfdf ;"o{, rG›, tf/fx¿ 5g\ / ;a} s'/f p;af6 g} rN5g\ .
lgoGtf zAbaf6 a8f] e|flGt ePsf] 5 . lgoGtf eGgfn] ;a}sf] lgoGqs (Supreme controller)
cyf{t\ h;n] ;a}dfly lgoGq0f ul//x]sf] x'G5 eGg] cy{ ;xL xf]Og . lgoGq0f hlxn] klg csf{df
ul/G5 t/ oxfF t p;sf cltl/Qm sf]xL klg 5}g To;}n] p;n] s;}nfO{ lgoGq0f ug{ cfjZos g}
5}g . lgoGtfsf] cy{ lgoGqs geP/ zfZjt lgod (The law) xf] . h;sf] hLjgsf] wf/f / lgod 5
Pjd\ h;nfO{ j]bn] /Lt eg]sf] 5 ToxL g} lgoGtfsf] vf; cy{ xf] . pxL k/d;Qf g} lgod xf] /
oxfF p;sf cltl/Qm sf]xL klg 5}g . To;}n] pm ;j{ lgoGtf xf] . af6fdf lxF8\g] qmddf pN6f] kfOnf
rfNg] lalQs} xfdL uNof{Dd 9N5f}+ . j}1flgsnfO{ ;f]Wof] eg] pgLx¿ hldgsf] u'?Œjfsif{0fn] ubf{
o:tf] ePsf] eGg] hjfkm lbG5g\ . xfdL hldgn] n8fof] eG5f“}+, oyfy{df o:tf] xf]Og pN6f] v'§f
/fv]df cfkm“}+ nl8G5, h'g hldgnfO{ yfxf klg x'Fb}g lsgeg] Tof] p;sf] lgod xf] . kfgL ;fu/lt/

nf]suLtf– 328
cWofo–*
alu/x]sf] x'G5 / k/dfTdf Ps Ps gbLnfO{ ws]n]/ ;fu/lt/ k7fpFb}g, kfgLsf] lgod g} tnlt/
aUg' xf] . To;}cg'¿k gbLx¿ tnlt/ alu/xG5g\ . lgoGtfsf] cy{ zfZjt lgod xf] / k/dfTdf ToxL
;jf]{Rr ;j{lgoGtf xf] .
;"IdeGbf klg clt;"Id eGg'sf] sf/0f of] ;"Id zAb klg :y"n eP/ xf] . xfdL s'g} s'/fnfO{
clt;"Id eG5f“}+ . skfnnfO{ xfdL ;"Id eG5f}“ t/ skfn kof{Kt df]6f] / :y"n 5 . Psnfv c0f'nfO{
Ps ;fy /flvof] eg] Pp6f skfn a/fa/ x'G5 . To;}n] >Ls[i0f ;"IdeGbf klg ;"Id eGg'x'G5 .
jf:tjdf To;nfO{ atfpg xfdL;Fu c¿ zAb g} 5}g . of] s]jn dfqfsf] e]b xf] . xfQLsf] cl3lNt/
sldnfnfO{ /fVg] xf] eg] Tof] clt ;"Id x'g ;S5 t/ sldnfeGbf klg ;"Id s'/fx¿ 5g\ hxfF
sldnf klg :y"n x'g ;S5g\ t/ k/dfTdfnfO{ ;"Idtd eGg'sf] tfTko{ p;eGbf ;"Id c¿ s]xL 5}g
eGg] xf] . k/dfTdfsf] s]jn k|tLlt dfq x'g ;S5 / cg'ejn] clnslt :kz{ lng ;lsG5 . >Ls[i0f
k/dfTdfnfO{ ;"o{sf] ;fb[Zo k|sfz¿k eGg'x'G5– ;"o{ Pp6f dWojuL{o tf/f xf] . o;eGbf nfvf}F u'0ff
7'nf ;"o{x¿ 5g\ . xfd|f] ;"o{ k[YjLeGbf ;f7L xhf/ u'0ff 7'nf] eP klg cGo ;"o{x¿sf] t'ngfdf of]
;fgf] 5 . ;"o{sf] ;fb[Zo k|sfz ¿k Pp6f ;Í]t dfq xf] . To;}n] pbfx/0f:j¿k s[i0fn] ;"o{sf]
;fb[Zo k|sfzjfg\ eGg'ePsf] xf] . Tof] cgflb k/dfTdfsf] s'g} cGt 5}g Pjd\ k/dfTdf :jk|sflzt
5.
hut\df csf{af6 k|sflzt x'g] / :jod\ k|sfzjfg\ x'g] b'O{ k|sf/sf] cj:yf 5 . Pp6f
sf]7fdf lbof] afNbf sf]7fdf ePsf ;a} s'/fx¿ b]lvG5g\ / aQL lgefof] eg] b]lvF+b}gg\ . sf]7fsf
;fdu|L b]lvgsf nflu csf]{ k|sfz df}h'b x'g'k5{ t/ lbof]sf] k|sfznfO{ x]g{ csf]{ k|sfz rflx+Fb}g
lsgeg] lbof] :jk|sflzt xf] t/ klg lbof]nfO{ OGwgsf] h?/t k5{ . To;}n] lbof] :jtGq geP/
k/tGq 5 . k/dfTdf o:tf] k|sfz xf] hf] :jod\ k|sflzt / :jtGq 5 . s'g} klg s'/fdf lge{/
gePsfn] pm :jod\ k|sflzt 5 . cljBfaf6 clt k/, c1fgaf6 clt 6f9f z'4 ;lRrbfgGb
k/dfTdfnfO{ h;n] :d/0f u5{ p;}nfO{ k/dfTdf k|fKt x'G5 . xfdL sf]xL klg c1fgdf emb}{gf}+“
lsgeg] xfdL k/dfTdfsf ¿k xf}+ t/ xfdLnfO{ ljrf/af6 em/]sf] h:tf] nfU5 . of] s]jn xfd|f] wf/0ff
xf] . To;}n] ha sf]xL 1fgdf k|fKt x'G5, p;sf] c1fgL x'g] wf/0ff dfq x6\5, c1fg x6\b}g . xfdLn]
h] dfGof] ToxL 36\5 lsgeg] lj/f6\ zlQm leq 5 / r]tgf :jtGq 5 . p;n] h] rfXof] ToxL dfGg
;S5 . j:t'tM 1fgLn] cfk"mnfO{ g 1fgL g c1fgL s]jn cljBfaf6 k/ ePsf] dfq kfpF5 .
cljBfleq b'j} 1fgL / c1fgL x'G5g\ . cljBfaf6 k/ 1fg g c1fg o:tf] xfd|f] :jefj x'G5 . of]
:jefjsf] k/d cleJolQm k/dfTdf xf] / h'g lbg s;}nfO{ leq of] k/d cleJolQm x'G5, ta pm klg
k/dfTdf g} x'G5 . xfdL h] dfG5f“},+ Tof] l:ylt xfd|f] cfTd;Ddf]xg xf] / olb of] cfTd;Ddf]xgnfO{
tf]8\g' 5 eg] k/d]Zj/sf] ;tt\ :d/0f cfjZos x'G5 .
k|of0fsfn] dg;frn]g
eSTof o'Qmf] of]uan]g r}j .
e|'jf]d{Wo] k|f0fdfj]Zo ;Dos\–
; t+ k/+ k'?ifd'k}lt lbJod\ ..!)..
z/L/ Tofu ug]{ ;dodf dgnfO{ c6n /fvL of]uansf zlQmn] b'j} cfFvLef“}+sf] lardf k|f0f
/fd|/L l:y/ u/]/ h;n] k"0f{ elQmsf ;fy k/d]Zj/sf] :d/0f ub{5 To;n] lgZro g} k/d lbJo
k'?ifnfO{ g} k|fKt ub{5 ..

nf]suLtf– 329
cWofo–*
obIf/+ j]bljbf] jblGt
ljzlGt oBtof] jLt/fufM .
olbR5Gtf] a|Xdro{+ r/lGt
tQ] kb+ ;ª\u|x]0f k|jIo] ..!!..
j]bsf 1ftfx¿ h'g k/dkb cIf/ cf]Íf/ -ç_ sf] hk ub{5g\, cf;lQmaf6 d'Qm x'g k|oTgzLn
dxfg\ ;GGof;Lx¿ h;df k|j]z ub{5g\, k/dfTdfsf ;fws hf] a|Xdro{sf] cEof; u5{g\ tL h;/L
k/dkbdf k'Ub5g\, Tof] ljlw ;+If]kn] eGb5' ..
hLjgsf] clGtd If0f ;jf{lws dxŒjk"0f{ x'G5 lsgeg] Tof] g} cfufdL hLjgsf] aLh ¿k xf] .
xfdLn] cfˆgf] hLjgsf] clGtd If0fdf cfk"mn] u/]sf], rfx]sf] / ;f]r]sf] ;Dk"0f{ j[QfGt ;ª\u|lxt u/]/
/fV5f“}+ / To;nfO{ :d/0fsf] ¿kdf lnP/ cufl8sf] ofqf u5f}{+ . xfd|f] hGdsf] If0f k|f/De xf]Og
lsgeg] hGddf ToxL aLh cª\s'l/t x'G5 hf] d[To'sf] ;dodf ;ª\u|lxt ul/Psf] x'G5 . To;}n]
k|f/Desf] If0f d[To'sf] If0f xf] / Tof] ;dodf ag]sf] aLh hGdkl5 cª\s'l/t eP/ j[If aG5 .
1fgLx¿ d[To'nfO{ g} k|f/De dfGb5g\ . d[To' cl3Nnf] hGdsf] cGTo / cfufdL hLjgsf] k|f/De xf] .
To; If0fdf xfdLn] km8\sf] dfg{ ;Sof“}+ eg] Tof]eGbf ;/ntfk"j{s hLjg kf/ x'gsf nflu csf]{ cj;/
slxNo} k|fKt x'Fb}g lsgeg] d[To'sf] If0fdf z/L/ 5'6]sf] ;fIfL aGg ;Sof}+ eg] xfdL Tof] b]xljgfsf]
cg'ej ug{ ;S5f}F, h;nfO{ z/L/df /x]/ cg'ej ug{ sl7g x'G5 . gofF hGd ;''? ePsf] 5}g / k'/fgf]
hGd 5'6]sf] klg 5}g, larsf] Tof] ;lGwsfndf olb k|e'sf] :d/0f eof] eg] r]tgfsf] ofqf z/L/nfO{
5f]8]/ a|Xdlt/ ;'? x'G5 . >Ls[i0f oxfF ch{'gnfO{ clGtd If0fdf s] ug{ ;lsG5 / clGtd If0fdf
:d/0f u/]sf] k'?if s'g ofqfdf lgl:sG5 eGg] ;Gbe{sf af/]df atfpFb} x'g'x'G5 . pxfF eGg'x'G5– Tof]
elQmo'Qm k'?if cGtsfndf klg of]usf dfWodn] e[s'6Lsf] dWodf k|f0f :yfkgf u/]/ lgZrn dgn]
:d/0f ub}{ Tof] lbJo :j¿knfO{ g} k|fKt u5{ .
dg'iosf] r]tgfdf ljrf/ / efjsf] Ifdtf x'G5 . ;+;f/df ultzLn agfpg] pks/0f ljrf/
xf] eg] ;+;f/af6 kf/ ug]{ pks/0f efj xf] . ljrf/sf] Ifdtf ;+;f/sf nflu pkof]uL x'G5 .
ljrf/ljgf ;+;f/df / efjljgf k/dfTdfdf Ps sbd klg rfNg ;ls+Fb}g / xfdL hGd}b]lv ljrf/sf]
Ifdtfaf6 ;~rflnt 5f“}+ . To;}sf cfwf/df k/dfTdflt/sf] ofqf ug]{ k|of; u5f}{+ h;n] ubf{
c;kmntf dfq k|fKt x'G5 . ;+;f/k|flKtsf lglDt k|of]u x'g] pks/0f k/dfTdf k|flKtsf lglDt pko'Qm
x'Fb}g . ljrf/ ts{sf] k|lqmof, lrGtgsf] dfu{ / ljZn]if0fsf] ljlw xf] . olb s'g} s'/fnfO{ lgoddf
Nofpg' 5 eg] ljrf/ / ts{ h?/L x'G5 . ljrf/nfO{ k|an agfpg lg/Gt/ lrGtg h?/L x'G5 . unt
ljrf/nfO{ ts{af6 dfq x6fpg ;lsG5 / ;xL ljrf/sf nflu klg ts{ h?/L x'G5 . ljrf/ lj1fgsf]
hGdbftf xf] t/ cGt/ofqfsf] dfu{ xf]Og . k/dfTdfsf] vf]hdf j:t'sf] ljZn]if0f u/]h:tf] u/]/ hfg
;ls“b}g . ljZn]if0f ubf{ lrhx¿ gi6 x'g] x'Fbf cfTdfsf] s'g} ljZn]if0f x'g ;Sb}g . lj1fg kbfy{sf]
hut\df ;kmn ePsf] 5 t/ r]tgfsf] hut\df o;n] ;kmntf xfl;n ug{ ;s]sf] 5}g .
olb hLjgnfO{ hfGg' 5 eg] efj p;sf] dfu{ xf] . ljrf/ kmf]8]/ hfFr u5{ / efj hf]8]/ hfFr
u5{ . efj k|]dsf] dfu{ xf] . xfdL k/dfTdf 5 ls 5}g eg]/ ts{n] leq hfFb}gf“}+ a? efjn] hf]l8P/
hfg] k|of; u5f}{+ . To;}n] kmf]8\g] ljlwn] ljrf/nfO{ k|e'lt/ n}hfg ;Sb}g . ;+;f/ hlt ljrf/jfg\ x'G5
Tolt g} k/dfTdfaf6 jl~rt x'G5 . kfFr xhf/ jif{b]lv dflg;x¿ ljrf/ ug{ s'zn 5g\ t/ efjsf]
s'zntf k|bz{g ug{ eg] r's]sf 5g\ . efjsf] s'zntf k"0f{¿kdf ;dfKtk|foM ePsf] 5 . cfh dlGb/,
dl:hb, u'Daf, luhf{3/ cflb ;a} k|efjxLg h:t} ePsf 5g\ . k"hf–k|fy{gf ;a} Joy{ ePsf 5g\

nf]suLtf– 330
cWofo–*
lsgeg] efjsf] h'g Ifdtfn] dlGb/ hLjGt x'GYof] / h'g :kGbgn] k"hf ul/GYof], Tof] efj g} ca
sl/j–sl/j ;dfKt ePsf] 5 . ca efjsf] s'g} k|lzIf0f g} 5}g .
elQmsf] ;fwgf g} efjsf] k|lzIf0f xf] / hf] efjdf k|lzlIft x'G5 pxL eQm xf] . ljrf/nfO{
5f]8L efjdUg eP/ k|]ddf afFRg] JolQm g} eQm xf] . k/dfTdfnfO{ hfGg k|]defjdf nLg eP/
8'Ag'k5{ . efjsf] nf]sdf JolQm / eQm /xFb}g s]jn elQm dfq /xG5 . o:tf] k|]defjdf 8'a]/
k/dfTdflt/ k|jflxt ug]{ zlQm g} elQm xf] . ljrf/sf] ofqfdf cxª\sf/ klg ;fydf g} x'g] x'gfn]
k/dfTdfsf] ofqf c;Dej x'G5 t/ efjsf] bzfdf cxª\sf/ gx'g] x'Fbf k/dfTdfsf] ofqf ;'ud x'G5 .
efj cGt/k|j]z / cfkm}df lkmtf{ x'g' xf] . ljrf/ aflx/lt/sf] bf}8 xf], o;n] a|Xdf08sf] e|d0f
u/fpF5 t/ leqsf] ofqf u/fpFb}g . h;nfO{ xfdL efj eG5f“},+ Tof] jf:tljs efj xf]Og lsgeg]
efjn] d]/f] / t]/f] hfGb}g . ljrf/n] dfq t]/f] / d]/f] eGg] hfGb5 . efj t s]jn k|]d dfq hfGb5,
e]befj hfGb}g . efj ulx/f] ePdf sf]xL gePsf] lgh{g :yfgdf klg k|]dsf] wf/f ;3g eP/
alu/xG5 . s[i0f, a'4 h:tf dxfk'?ifx¿af6 sf]xL JolQm geP klg ToxfF k|]dsf] ls/0f km}ln/xG5 .
PsfGtdf an]sf] bLkaf6 k|sfzk'~h km}lnP h:t} Tof] efj s;}sf nflu nlIft x'Fb}g . efjdf /d0f
ubf{ cfgGb kmlnt x'G5 lsgeg] efj cGt/udg xf] . To;}n] h;nfO{ efjsf] ofqf ug{' 5 pm
ljrf/af6 ;fjwfg x'g'k5{ . h'g lbg s;}k|lt nlIft gx'g] efj kmlnt x'G5 To;} lbg Tof] efj
k/dfTdfk|lt nlIft x'G5 .
jf:tjdf efj g} xfd|f] d"n cfwf/ xf] . elQmo'Qm lrQn] ;ª\sNk zlQmsf ;fy ljrf/nfO{
leqsf] sfddf afwf lbgaf6 k"/} /f]Sg'k5{ . h'g JolQmn] ljrf/ aflx/sf nflu / efj leqsf nflu
xf] eGg] hfGb}g p;nfO{ efjsf] hut\df k|j]z ug{ sl7gfO x'G5 . hLjgdf sltko s'/f ;f]r]/ ug}{
;lsFb}g h:tf] ls k|]d ug{' cl3 ;f]Rg ;lsGg . hxfF ljrf/ x6]/ efjsf] t/ª\u k}bf x'G5, ToxfF
Åbodf cfgGb kmlnt x'G5 . efjsf] cª\s'/0faf6 k|]d hfu]/ k|fy{gfsf] nf]sdf k|j]z x'G5 / la:tf/}
elQm kmlnt x'G5 . elQmsf] cy{ s'g} Psk|ltsf] dfq geO{{ ;d:tk|ltsf] k|]d xf] . ha;Dd ;'Gb/nfO{
;'Gb/ b]lvG5, ta;Dd k"0f{ ;f}Gbo{sf af/]df yfxf x'Fb}g t/ ha s'¿kdf klg ;f}Gbo{ b]lvG5 ta k"0f{
;f}Gbo{sf] cg'ej x'G5 . ldq;Fu dfq k|]d ug]{n] k"0f{ k|]dsf] cf:jfbg ug{ ;Sb}g t/ zq';Fu klg k|]d
ug{]n] k"0f{ k|]dsf af/]df hfGb5 . h'g lbg ;d:tsf k|lt s'g} sf/0f, lg0f{o / 5gf]6ljgf k|]dwf/f
aUg yfN5 To:tf] cj:yfdf elQm kmlnt x'G5 . >Ls[i0f eGg'x'G5– o:tf] efjn] el/Psf] elQmo'Qm
k'?if cGtsfndf klg of]uanaf6 e[s'6Lsf] dWo efudf k|f0f :yfkgf u/]/ k/dfTdfdf k|fKt x'G5 .
xfd|f b'O{ cfFvLe'OFsf] larsf] :yfg of] z/L/df ;jf{lws dxŒjk"0f{ x'G5 . of] t];|f] g]q
(Third-eye) nfO{ lzjg]q klg elgG5 . ;dli6k|lt k|]d, k|fy{gf / k"hfsf] efj x'g] JolQmn]
k/dfTdfsf cltl/Qm s]xL klg b]Vb}g . o:tf] JolQm cGt ;dodf e[s'6Lsf] dWodf Wofg:y x'G5 /
p;sf cufl8sf] z/L/sf] ofqf aGb x'G5 . olb t];|f] g]qdf Wofg gePdf cfjfudgsf] ofqf hf/L
/xG5 . ;+;f/af6 5'6\g] åf/ t];|f] g]q xf] . of] e[s'6Ldf /f]lsPsf] lrQn] lgZrn dgaf6 :d/0f ub}{
Tof] lbJo:j¿k k/dfTdfnfO{ k|fKt ub{5 . e[s'6Lsf] ;lGw cToGt ;fgf] ePsfn] To;df lgisDk efj
ePsf] JolQmn] dfq k|j]z ug{ ;S5 . efjbzfsf] cGtIf0f cfPdf ;d:t efj Pslqt eP/ e[s'6Ldf
hDdf x'G5 . >Ls[i0f eGg'x'G5– of]uanaf6 e[s'6Ldf Wofg s]lG›t u/]sf JolQmx¿sf nflu
cGtIf0fdf e[s'6Ldf efj cfpg ;lhnf] x'G5 . z/L/leqsf dfu{af6 sf]xL r's]sf] 5 eg] clGtd
;dodf dfu{ agfpg sl7gfO x'G5 . xfd|f] Wofg sfds]G›df cTolws x'G5 / sfds]G› e[s'6Lsf] l7s
pN6f] 5 . Ps lsgf/fdf sfds]G› / csf]{ lsgf/fdf Wofgs]G› cjl:yt 5 . olb sfdsf] lrGtg
Hofbf eof] eg] xfd|f] r]tgfsf] hfg] dfu{ sfdjf;gfsf] dfu{ x'G5 .

nf]suLtf– 331
cWofo–*
e[s'6Lsf] dWosf] s]Gb|nfO{ of]uLx¿ cf1frqm eGb5g\ . eQmsf] r]tgf Wofgdf uP/ e[s'6Ldf
l:yt x'G5 t/ To:tf] x'gsf nflu of]usf] cEof; x'g' h?/L 5 . olb of] dfu{ tof/ /Xof] eg] cGt
;dodf ;d:t efj cf1frqmdf hDdf eP/ z/L/sf] cfjfudg aGb x'G5 . >Ls[i0f eGg'x'G5–
e[s[6Lsf] dWodf of]uanaf6 k|f0fnfO{ /fd|/L l:yt u/]/ lgZrn dgn] k/dfTdfsf] :d/0f ug]{ k'?if
Tof] lbJo:j¿k k/dfTdfnfO{ k|fKt u5{ . x] ch{'g Û j]b hfGg]jfnf h'g k/dkbnfO{ ç gfd -pmFsf/_
n] lrG5g\ / cf;lQm/lxt oTgzLn dxfTdfhg h;df k|j]z u5{g\ tyf h'g k/dkbnfO{ rfxg]jfnf
a|Xdro{sf] cfr/0f ub{5g\, Tof] k/dkbsf af/]df d ltdLnfO{ ;+If]kdf atfpF5' . j]b hfGg]jfnf
eGg'sf] tfTko{ rf/j6f ;+lxtf hfGg] jf j]bkf7L JolQm xf]Og . zf:q hfGg]jfnf JolQm s[i0fsf nflu
dxŒjk"0f{ x'Fb}g . h;nfO{ xfdL j]b eG5f“},+ Tof] s]jn 1fgsf] k|lt5lj xf] . xfdLn] k/d1fgsf cufl8
P]gf nUof}+“ eg] hlt k|lt5lj b]lvG5, Tolt g} j]b pbo x'g ;S5g\ . j]bsf] Ozf/f k/d 1fglt/ 5 .
To;}n] j]bsf rf/j6f ;+lxtf x/fP klg j]b x/fpFb}g . CUj]b, oh'j]{b, ;fdj]b / cyj{j]b
dfgjhfltsf :d/0fdf k/d 1fgsf] k|tLltsf 5lj x'g\ .
j]b lg/Gt/ l;lh{t eO/xG5 . ha s'g} JolQm k/defjdf pknAw x'G5, ta Tof] zfZjt 1fg
k/dfTdfsf] Åbodf lj/fhdfg eP/ cfˆgf] k|ltljDa agfpF5 . Tof] 5lj P]gfh:t} cnu–cnu
x'G5 . CUj]b Pp6f 5lj xf] . s'/fg df]xDdbsf] 5ljsf] P]gf xf] eg] afOan lh;;sf] 5ljsf] P]gf
xf] . a'4, dxfjL/, nfpT;' h:tf xhf/f“}+ JolQmsf] k|ltljDa klg j]b xf] . j]b s'g} d[t lstfasf] gfd
xf]Og . j]b Tof] k/dfTdfsf] k/d 1fgsf] gfd xf] h;sf ;dIf JolQm k"0f{ z"Go eP/ pleG5 .
>Ls[i0f ha j]bsf] s'/f ug{'x'G5 pxfF Pp6f wd{sf] efiffdf af]Ng'x'Gg, pxfF t k/d1fgsf af/]df
eGg'x'G5 . Tof] k/d 1fg hf] bk{0f ag]sf JolQmx¿df k|ltljlDat x'G5 o:tf] j]bnfO{ hfGg]jfnf Tof]
k/dkb cIf/nfO{ cf]Íf/ -ç_ gfdn] ;Daf]wg u5{g\ . cIf/ slxNo} gi6 Pjd\ IfL0f x'Fb}g / 5l/F+b}g .
xfdL ;a} j0f{dfnfnfO{ cIf/ eG5f}+“ t/ TfL ;a} 5l/G5g\ / gi6 x'G5g\ . To;}n] ltgLx¿nfO{ cIf/
eGg' l7s xf]Og . olb d}n] af]lngF eg] oL cIf/ hlGdFb}gg\ / d r'k nfu]F eg] oL cIf/ x/fpF5g\ .
>Ls[i0f eGg'x'G5– of] k/dkbnfO{ hfGg]jfnf hf] xf] p;nfO{ cIf/ eG5g\ / Tof] cIf/ cf]Íf/
-ç_ xf] . ç o:tf] cIf/ xf] hf] xfdL af]n]gf}+“ eg] klg af]lnG5 . c¿ ;a} cIf/ xfdLn] af]Nbf dfq
/xG5 / gaf]Nbf x/fpF5 t/ Ps cIf/ o:tf] klg 5 hf] xfdL af]Nbf af]ln+Fb}g / ;'lgFb}g . ha xfdL
df}g x'G5f“+} / leq s'g} zAb /x“b}g, ta Pp6f Wjlgsf] gfb ;'? x'G5 . Tof] gfbsf] gfdnfO{ hfGg]jfnf
j]bsf] 1ftfn] cIf/ eg]sf 5g\ . Tof] gfbsf] k|tLs cf]Íf/ -ç_ xf] . ha sf]xL df}g x'G5 ta p;leq
klg k/dWjlg u'~hG5 . Tof] Wjlg xfdLn] agfPsf xf]Ogf}+“ . Tof] Wjlg xfd|f] cl:tTj xf] . To;}n]
cl:tTj g} To;df Wjlgt x'G5 . xfdL gx'Fbf klg Tof] Wjlg lyof] / xfdL k'gM gx'Fbf klg Tof] Wjlgt
eO/xG5 . xfdL ToxL Wjlgsf] Pp6f ;3g ¿k xf}+“ / Tof] Wjlgsf] gfd cf]Íf/ -ç_ xf] . ç s'g} zAb
xf]Og / o;sf] s'g} cy{ klg 5}g≤ of] cl:tTjaf]ws dfq xf] . To;}n] ç nfO{ n]Vg] 9Ë lrqaf6 dfq
x'GYof] . o;nfO{ cfs[lt lbg'sf] cy{ of] c¿eGbf leGg eP/ xf] . j:t'tM pxL cIf/ xf] / c¿
cIf/x¿ p;sf g} k}bfjf/ x'g\ . c–p–d\ ç sf tLg pTklQ x'g\ / xfd|f ;f/f j0ff{If/ ltg} tLg c–
pm–d\sf lj:tfl/t ¿k x'g\ . k"jL{o dgLifLn] ;TonfO{ Ps hfg]sf 5g\ / ha ;To ;+;f/ aG5, ta
Tof] tLg x'G5 / tLgaf6 cg]s x'G5 .
cf;lQm/lxt dxfTdfhg o;df k|j]z ub{5g\ . of] ç cIf/df e[s'6Lsf] dWodf ha efj
l:y/ x'G5, ta Tof] l:y/tfdf çsf/sf] gfb ;''? x'G5 . of] gfb;Fu} JolQm ;+;f/af6 kf/ eP/
df]Ifdf k|j]z u5{ . Tof] gfb jfxg xf] / e[s'6Lsf] dWodf k'Ug]lalQs} of] gfb 3g3f]/ eP/ uxg
x'G5 . To; If0fdf JolQm z/L/ g/x]/ Wjlgsf] ;ª\u|x dfq /xG5 / cf;lQm/lxt 1fgLhg h;nfO{

nf]suLtf– 332
cWofo–*
ç eG5g\ To;df k|j]z u5{g\ . cf;lQm/lxt eGgfn] df]Ifsf] klg cf;lQm gePsf dxfTdfhg x'g\
lsgeg] kfpg] OR5f g} ;+;f/ xf] . cf;lQm/lxt t/ oTgzLn eg] x'g'kb{5 . cf;lQm geP/ cfgGbsf
nflu k|of; ug{' oTgzLn x'g' xf] . oTg cfgGb ag]kl5 dfq hf/L x'G5 . cf;lQm g/fvL oTg hf/L
/fVg] dxfTdfhg çsf/sf] cIf/Wjlgdf k|j]z ub{5g\ . k/dkb rfxg]jfnf a|Xdro{sf] cfr/0f
ub{5g\ . a|Xdro{sf] cy{ k|e'sf] h:tf] rof{ xf] . h;nfO{ k|e' kfpg' 5, p;nfO{ kfpg' cl3 g} k|e'
h:t} rof{ ug{'k5{ cGoyf xfdLdf To;sf] kfqtf x'Fb}g . h'g lbg rof{ k|e' h:t} x'G5, To;} lbg
k|e';Fu ldng x'G5 .
;j{åf/fl0f ;+oDo dgf] Ålb lg?Wo r .
d"WGof{wfofTdgM k|f0fdfl:ytf] of]uwf/0ffd\ ..!@..
OlG›osf ;Dk"0f{ åf/x¿ aGb u/]/ dgnfO{ Åbodf / k|f0fjfo'nfO{ lz/df l:y/ /fv]/
of]uwf/0ffdf l:yt x'g'kb{5 . To:tf] ;fws cljrlnt lbJo ;dflwdf :yflkt x'g ;S5 ..
cf]ldTo]sfIf/+ a|Xd Jofx/Gdfdg':d/g\ .
oM k|oflt TohGb]x+ ; oflt k/df+ ultd\ ..!#..
h;n] cf]Íf/ -ç_ ¿kL a|Xdsf] pRrf/0f ub}{ o;sf] cy{:j¿k …d]/f]Ú lrGtg u/]/ z/L/ Tofu
ub{5 To;n] k/dkbdf k|fKt ub{5 ..
cgGor]tfM ;tt+ of] df+ :d/lt lgTozM .
t:ofx+ ;'neM kfy{ lgToo'Qm:o of]lugM ..!$..
x] kfy{ Û h'g k'?if …dÚdf cgGo lrQn] ;b}j l:yt eP/ dnfO{ g} eHb5, Tof] lg/Gt/ ddf
tNnLg /xg] of]uLsf nflu …dÚ clt ;'ne 5' ..
JolQmsf] r]tgf OlG›ox¿sf] dfu{ eP/ aflx/lt/ / OlG›ox¿sf] åf/nfO{ aGb u/]/ leqsf]
ofqf klg ug{ ;S5 . OlG›ox¿ r]tgfsf nflu åf/ x'g\ / of] åf/ b'j}lt/ v'N5 . Pp6} åf/n] aflx/
klg n}hfg ;S5 / leq klg Nofpg ;S5 . xfdL hLjgel/ aflx/sf] ofqf ubf{ ub}{ oxL åf/af6
leqsf] ofqf klg x'g ;S5 eGg] s'/f k"/} e'n]sf 5f“}+ . dfu{ cnu geP/ s]jn rNg] lbzf dfq cnu
x'G5 . >Ls[i0f eGg'x'G5– x] ch{'g Û ;a} OlG›osf åf/nfO{ aGb u/]/ OlG›onfO{ ;+oddf /fv . h;n]
efj Pjd\ dgnfO{ Åbodf s]lGb|t u/]/ k|f0fnfO{ dl:tisdf l:yt u5{ pm k/d ultnfO{ pknAw
x'G5 . ljifoaf6 hah{:tL OlG›onfO{ bdg u/]/ / OlGb|onfO{ ljifok|ltsf] cf;lQmaf6 6f9f /fv]/
OlGb|onfO{ cj?4 ug{ ;lsG5 . ljifoaf6 efUg ;lsG5 t/ j[lQx¿af6 efUg ;lsGg . s'g} lrh
;'Gb/ nfUbf dg cfslif{t eP/ r~rn x'G5 .
s[i0fn] OlG›onfO{ bdg jf lg/f]w u/]/ efUg eGg'ePsf] xf]Og . s[i0f :jod\ klg s]xL 5f]8]/
sxLF hfg'ePsf] 5}g . To;}n] pxfFsf] cfzo ljifoaf6 efUg' eGg] xf]Og . pxfF t ch{'gnfO{ o'4af6
klg gefUg eGg'x'G5 . aflx/sf] o'4 t ;fgf] 5 t/ leqsf] r]tgfsf] ljifo;Fu rln/x]sf] cGt/o'4
w]/} 7'nf] 5 . s[i0f o'4df pleP/ ¿kfGt/0f x'gsf nflu ch'{gnfO{ ;Nnfx lbg'x'G5 . ljifo;Fu efUg
;lsFb}g lsgeg] hxfF xfdL k'U5f“},+ ToxLF ljifo df}h'b x'G5 / hxfF ;+;f/ x'G5 ToxfF ljifo x'G5 .
s[i0fsf cg'';f/ j[lQx¿nfO{ lj;lh{t ug{' g} OlG›ox¿sf] ;+od xf] . olb j[lQ cj?4 eof] eg]
OlG›ox¿ :jtM lj;lh{t x'G5g\ . j[lQsf] åf/af6 r9]/ r]tgf OlG›oaf6 aflx/ lg:sG5 . To;}n]
j[lQsf] åf/ g} cj?4 eof] eg] r]tgf sxLF efUg ;Sb}g . OlG›ox¿sf] åf/ :jrflnt ePsfn] Tof]
ta;Dd v'Nnf x'G5, ha;Dd r]tgfn] leqaf6 wSsf lbO/xG5 / ha leqsf] r]tgfn] wSsf lb+Fb}g,
To;kl5 OlG›osf] åf/ cfkm“}+ aGb x'G5 . cfFvf ;"Id OlG›o xf] . ha;Dd r]tgf hfUg rfxG5,

nf]suLtf– 333
cWofo–*
ta;Dd cfFvfsf] k/]nf v'Nnf x'G5 / ha r]tgf lj>fd ug{ rfxG5, ta cfFvfsf] k/]nf aGb x'G5 .
h'g cfFvfsf ;DaGwdf x'G5 ToxL ;a} OlG›osf ;DaGwdf klg x'G5 . r]tgfn] wSsf glbFbf;Dd Tof]
åf/ aGb x'G5 .
>Ls[i0f ank"j{s OlG›onfO{ bdg ug]{ s'/f ug{'x'Gg lsgeg] hah{:tL bdg ubf{ OlG›o emg\
zlQmzfnL x'G5 . s[i0fsf] cfzo leqsf] j[lQnfO{ lj;h{g u/]/ s'g} ljifon] cfslif{t ubf{ klg Wofg
ljifodf g/fvL j[lQdf /fVg' eGg] xf] . xfdL af6fdf lxF8\bf b]lvPsf] ;'Gb/ cg'xf/df Wofg s]lG›t
geO{ r]tgfj[lQdf s]lGb|t eof] eg] OlG›osf] åf/ :jtM aGb x'G5 . Wofg leq hfFbf r]tgf klg leq
hfG5 lsgeg] hxfF Wofg aU5, ToxfF r]tgf klg aU5 . ha pmhf{ OlG›oaf6 lkmtf{ cfO{ jt{'n
agfpF5, ta JolQm cgGt u'0ff wgL / ;+oddf k|fKt x'G5 . ;+odsf] cy{ :jod\sf] pmhf{n] ag]sf]
jt{'n xf] . ha pmhf{ jt{'ndf 3'Dg yfN5, ta p;nfO{ aflx/ hfg] l:ylt g} x'Fb}g . ha jt{'n alnof]
x'G5, ta pmhf{ dfly p7\g yfN5 clg la:tf/} dlGb/sf] lzv/df k'luG5 . dlGb/sf] u'Dah pmhf{sf]
pb\udsf] k|tLssf] ¿kdf agfOPsf] xf] . s[i0fsf nflu pmhf{ :jod\df l:y/ x'g' g} ;+od xf] . ha
ljifon] cfslif{t u5{, ta ljifodf Wofg glbO{ :jod\sf] r]tgfdf Wofg lbOof] eg] To;} If0f aflx/
uO/x]sf] s'g} s'/f leq cfpg yfN5 / Pp6f cgf}7f] cg'ej x'G5≤ cfkm"leqaf6 aflx/ uPsf] zlQm
lkmtf{ ePsf] cg'ej x'G5 / lkmtf{ ePsf] pmhf{sf] ck"j{ ;fIffTsf/ x'G5 . of] ;+oddf pknAw eP/
efjnfO{ Åbodf l:y/ ug{ ;Sg]n] g} k|f0f dl:tisdf l:y/ ug{ ;S5 .
efjsf] cy{ ;+j]bgf (Feeling) xf] . ha sf]xL ;+oldt x'G5 ta cfk"mleqsf] cg'ej ug]{
IfdtfnfO{ Åbodf l:y/ ug{ ;S5 . xfd|f] z/L/leq k|To]s cg'e"ltsf nflu cnu–cnu s]G› / rqm
x'G5g\ . ha s'g} Ps rqmsf] pmhf{ csf]{ rqmdf k|j]z u5{, ta ljlIfKttfsf] cg'ej x'G5 .
sfdjf;gfsf] cfˆg} s]G› 5 t/ To;nfO{ ha xfdL sfdjf;gfsf] s]G›af6 x6fP/ dl:tisn] ;f]Rg
yfN5f}“, ta JolQm sfdjf;gfaf6 ljlIfKt x'g yfN5 . p;sf] sfds]G›sf] ;Defjgf dl:tisdf
s]lG›t x'g] ePsfn] o:tf] JolQm sfdsf] ljrf/ ubf{ Hofb} zlQmzfnL nfU5 t/ zlQm k|bz{g ug]{
a]nfdf zlQmxLg x'G5 . xfd|f ;f/f rqmx¿ Ps csf{df k|j]z u/]sf x'gfn] cndndf x'G5g\ .
Pp6fsf] sfd csf{n] / csf{sf] sfd s'g} csf{n] ug]{ x'Fbf oL rqmx¿n] Ps–csf{nfO{ ;'Gb}gg\ . xfdL
dl:tisaf6 efjgf ug]{ k|of; u5f}{+ hf] ;Dej x'Fb}g .
Åbon] ljrf/ ug{ ;Sb}g . hf] h'g rqmsf] sfd xf] ToxL rqmaf6 sfd ePdf JolQmTj
;Gt'lnt x'G5 . ha pmhf{ ;+oddf k|fKt x'G5, ta k|To]s rqmn] cfˆgf] sfd dfq u5{g\ . >Ls[i0f
eGg'x'G5– ha s'g} JolQm ;+oddf k|fKt x'G5 / efj Åbodf l:yt x'G5, To:tf] cj:yfdf dg
Åbodf / k|f0f dl:tisdf yfldP/ l:yt /xG5 . k|f0f pmhf{ Tof] xf] h;sf] ;xf/fdf xfdL afFR5f“}+ /
ha of] z/L/ 5'6\5 ta z/L/af6 s]jn k|f0f hfG5 cGo s]xL hfFb}g . olb Tof] k|f0fnfO{ dl:tisdf
:yflkt ug{ ;lsof] eg] k/dultdf k|fKt eOG5 . olb dl:tisdf :yflkt ug{ ;lsPg eg] k|f0f h'g
s]G›df :yflkt x'G5 JolQm ToxL ultdf k|fKt x'G5 . h;sf cufl8 s'g} ult x'Fb}g To;nfO{ >Ls[i0f
k/dult eGg'x'G5 . k/dult clGtd ult xf]≤ To;}n] df]If, a|≈Df pknlAw jf lgjf{0f g} k/dult xf] .
olb e[s'6Lsf] dWodf k|f0f l:yt /xg ;Sof] eg] k/dult k|fKt x'G5 . k|f0f h'g ultdf x'G5,
To;af6 dg'io s'g ultdf hfg]jfnf 5 eGg] yfxf x'G5 . k|To]s JolQmsf] k|f0f z/L/sf ljleGg
ljGb'x¿af6 aflx/ lgl:sG5 . h;sf] k|f0f Ef|"dWodf hDdf x'G5 p;sf] k|f0f ;x;|fwf/ rqmaf6 aflx/
lgl:sG5 . cf1frqmdf h;sf] k|f0f :yflkt x'G5 p;sf] k|f0f clGtd ;ftf}+ rqmnfO{ kmf]8]/ lgl:sG5 .
To;}n] k/d1fgLx¿sf] lz/sf] dflyNnf] efu k|foM km'6]sf] x'G5 / of] k/dultdf k|fKt ePsf] ;ª\s]t
xf] . of] k|f0f xfd|f] hLjg pmhf{ (Life Energy) xf] . olb e|"dWo;Dd k|f0f pmhf{ gk'uL cGo rqmaf6

nf]suLtf– 334
cWofo–*
k|f0f labf eof] eg] k'gh{Gd lng'k5{ / h'g rqmaf6 k|f0f 5'6\5 ;f]xL cg';f/sf] hLjg k|fKt x'G5 .
tNnf] rqmaf6 k|f0f 5'6\of] eg] xfd|f] hLjg tNnf] ultdf ;''? x'G5 eGg] ;ª\s]t xf] / To;f] x'Fbf xfdL
lgDg z/L/ / dg lnP/ hlGdg] 5f}+“ . w]/} JolQmx¿sf] k|f0f sfds]G›af6 klg 5'6\5 h;sf] cy{
To:tf] JolQm sfdjf;gfn] el/P/ k'gM gofF hGddf k|j]z u5{ eGg] xf] . l7s;Fu afFRg' dfq xf]Og
l7s;Fu dg{' klg snf xf] . hf] l7s;Fu afFR5g\ pgLx¿ g} l7s;Fu db{5g\ . To;}n] l7s;Fu afFRg'
l7s;Fu dg]{ snfsf] k|fylds r/0f xf] . t;y{ >Ls[i0f l7s;Fu dg]{ snfsf af/]df atfpFb} x'g'x'G5 .
Ef|"dWodf k|f0f c8\ofP/ Wofg ljlwsf] pkof]u ub}{ a|Xdsf] pRrf/0fsf ;fy k/dfTdfnfO{ lrGtg ub}{
h;n] z/L/ TofU5 To;nfO{ k/dult k|fKt x'G5 .
ç cIf/ jf a|Xdsf] pRrf/0f ug]{ k|;Ëdf klg e|d l;h{gf ePsf] 5 . xfdL ç sf] pRrf/0f
ug{ ;S5f}+“ / h'g pRrf/0f r]i6fn] x'G5 Tof] Åbo;Dd k'Ub}g lsgeg] r]i6f s07eGbf tn plqFb}g .
cf]7af6 k}bf x'g] cf]7;Dd / s07af6 k}bf x'g] s07;Dd dfq /xG5 . To;}n] o;k|sf/sf]
pRrf/0fnfO{ cfxtgfb elgG5 . cfxtgfb b'O{ s'/fsf] larsf] ;ª\3if{af6 pTkGg x'G5 . cf]7 cf]7;Fu
le8\bf cfjfh pTkGg x'G5 . lha|f] tfn';Fu 3if{0f x'Fbf pRrf/0f pTkGg x'G5 . of] cfxtgfb xf] h'g
b'O{ s'/fsf] 3if{0faf6 k}bf x'G5, ToxL Wjlg xf] . >Ls[i0f cgfxt gfbsf af/]df eGg'x'G5– h'g ljgf
s'g} 3if{0f k}bf ePsf] gfb xf] t/ xfdL o:tf] gfbnfO{ hfGb}gf}+ . o; hut\df hlt klg gfb 5g\ tL
cfxt gfb x'g\ t/ csf]{ Pp6f gfb klg 5 Tof] cgfxt gfb xf] . Tof] cgfxt gfb ç xf] . Tof] ta
k}bf x'G5, ha leq ;a} ;ª\3if{ aGb x'G5 . ha;Dd leq ;ª\3if{ x'G5, ta;Dd Tof] cfxtgfb g}
x'G5 . jf:tjdf ç cfkm“}+ pRrfl/t x'G5 . xfd|f] k|f0faf6 Tof] gfb u'l~hg yfN5 / xfdL To;sf
;fIfL dfq x'G5f}+“ . of] Wjlg s;};Fu klg 3if{0f jf ;ª\3if{ gu/L k}bf x'g] x'Fbf o;nfO{ cgfxt gfb
elgPsf] xf] . of] cl:tTjsf] Wjlg xf] . leqsf] u'~hg ç nfO{ cg]sf}+ JolQmx¿n] cg]s ¿kdf
;Dem]sf 5g\ . lxGb"x¿n] ç ¿kdf, lxa|', ox'bL, ;'kmL d';ndfgn] ToxL WjlgnfO{ …cfldgÚ eg]/
;Demgf u5{g\ . k[YjLdf clxn] b'O{ zAb ç / cfldg dfq 5g\ . cfwfn] cfldg / cfwfn] ç sf]
:d/0f ub{5g\ . oL b'j} leqsf] Wjlgsf k|ltWjlg x'g\ .
>Ls[i0f eGg'x'G5– of] Wjlgsf] pRrf/0f ub}{ hf] k'?if d]/f] lrGtgdf /dfpFb} z/L/nfO{ TofU5
Tof] k/dultdf k|fKt x'G5 t/ xfdLx¿ t z/L/nfO{ olt hf]8;Fu ;dfT5f}+“ ls k|f0f hfcf];\ t/ xfdL
z/L/ 5f]8\g rfxFb}gf“}+ . xfdL ef]u ug{ klg ;Sb}gf“} / Tofu ug{ klg ;Sb}gf“} . ef]usf] ;dodf
aGbf]j:t ug{ olt Jo:t x'G5f}+“ ls ;do JotLt ePsf] klg yfxf x'Fb}g, cGTodf 5f]8\g klg
rfxFb}gf}+ . z/L/af6 s]xL klg kfOFb}g eGg] k|tLlt h;nfO{ x'G5 p;nfO{ tTf\If0f z/L/ 5f]8\g s'g}
sl7gfO x'Fb}g lsgeg] z/L/df ;dfTg of]Uo s]xL klg x'Fb}g . ultsf] cy{ kl/jt{g (Movement) xf]
/ k/dult cflv/L ult xf] . >Ls[i0f eGg'x'G5– hf] k'?if …dÚ df cgGo lrQ eP/ dnfO{ ;b}j :d/0f
ub{5 / Tof] lg/Gt/ …dÚdf g} o'Qm ePsf] of]uLsf nflu …dÚ ;'ne 5' . olb xfdL clNemPsf 5f“}+ eg]
k/dfTdf b'n{e 5 / e|ddf 5}gf}+ eg] k/dfTdf clt ;'ne 5 . ;a} s'/f xfdLdf lge{/ x'G5 . pmhf{
lkmtf{ ePsf] ;+odL hf] Wofgdf pknAw eO{{ k|f0fnfO{ e|"–dWodf :yflkt u/]/ …d]/f]Ú :d/0f u5{ /
lg/Gt/ …dÚdf o'Qm 5 o:tf] of]uL k/dfTdfdf k|fKt x'G5 .
dfd'k]To k'gh{Gd b'MvfnodzfZjtd\ .
gfKg'jlGt dxfTdfgM ;+l;l4+ k/df+ utfM ..!%..
h'g dxfk'?ifx¿n] dnfO{ k|fKt u/]sf 5g\ ltgLx¿ b'vk"0f{ of] gfzjfg\ hut\df slxNo} kms]{/
cfpFb}gg\ lsgeg] ltgLx¿n] k/dl;l4 k|fKt ul/;s]sf 5g\ ..

nf]suLtf– 335
cWofo–*
cfa|Xde'jgfNnf]sfM k'g/fjlt{gf]˜h{'g .
dfd'k]To t' sf}Gt]o k'gh{Gd g ljBt] ..!^..
x] s'GtLk'q ch{'g Û o; nf]sb]lv a|Xdnf]s;Ddsf ;Dk"0f{ nf]sx¿sf] k'g/fudg x'G5, tL ;a}
hGd / d[To'sf] rqmdf kb{5g\ t/ hf] …dÚdf k|fKt eO;s]sf 5g\ ltgLx¿n] hGdg' / dg{' kb}{g ..
;x;|o'uko{Gtdxo{b\a|Xd0ff] ljb'M .
/flq+ o'u;x;|fGtf+ t]˜xf]/fqljbf] hgfM ..!&..
h'g dflg;x¿ Ps xhf/ o'u cjlwnfO{ a|XdfhLsf] Ps lbg / Tolt g} cyf{t\ Ps xhf/ o'usf]
;donfO{ pxfFsf] Ps /flq x'G5 eg]/ hfGb5g\, lgZro g} ltgLx¿ a|Xdfsf] lbg / /ftnfO{ cyf{t\
sfnsf] tŒjnfO{ hfGb5g\ ..
klZrdsf dgLifLx¿eGbf k"j{sf dgLifLx¿n] b'vsf leGg sf/0fx¿sf] lg¿k0f u/]sf 5g\ .
of] e]b wd{ / lj1fgsf sf/0fn] x'g ;S5 jf leqL cg'ejsf] b[li6sf] cGt/ klg x'g ;S5 .
klZrdn] ;bf b'vsf] sf/0f kl/l:yltnfO{ dfg]sf] 5 . olb xfdLn] kl/l:yltdf ;'wf/ Nofof}+ eg] b'v
gi6 x'G5 eGg] pgLx¿sf] 7DofO 5 . aflx/sf] kl/l:ylt leqsf] r]tgfcg's"n gePsf] x'gfn] b'v
5 . To;}n] klZrdsf dgLifLx¿ b'O{ xhf/ jif{b]lv lj1fgsf] ;tt ;fwgfaf6 aflx/sf] kl/l:ylt
abNg] r]i6f ul//x]sf 5g\ . clxn] cfP/ pgLx¿df g;f]r]sf] s'/f x'g yfn]sf] 5 . kl/l:ylt
ablnPkl5 emg\ 7'nf] b'v dfgjdfly k5{ eGg] s'/f pgLx¿n] ;f]r]sf klg lyPgg\ . klZrdn]
;jf{lws ;d[l4, oGqsf}zn, j}1flgs k|ult / aflx/sf] l:yltnfO{ dg'iosf] cg's"n ¿kfGt/0f ug{df
;kmntf kfPsf] 5, h'g ;kmntf s'g} klg ;dfhn] k|fKt ug{ ;s]sf] lyPg . t/ cfh Tof]
;kmntfsf] lzv/df /x]sf klZrdL d'n'sx¿ b'vsf] dxfg\ ut{df 8'a]sf 5g\ . o:tf] b'v bLgxLg,
ul/ax¿nfO{ k/]sf] klg kfOFb}g . To;}n] klZrdsf] ts{ g/fd|f];Fu k/flht ePsf] 5 . k"jL{o
dgLifLx¿sf] wf/0ff a]Un} 5 . pgLx¿sf] ;f]r s] 5 eg] kl/l:yltdf xf]Og dgl:ylt cyf{t\
OlGb|o;Fu PsfTdtf x'gfn] dfgj r]tgfdf g} b'v 5 . To;}n] o;df kl/jt{g Nofpg ;lsof] eg]
b'vaf6 5'6sf/f kfpg ;lsG5, cGoyf b'v k}bf ug]{ r]tgfn] hlt;'s} u/] klg k'gM b'vnfO{ g}
cfTd;ft\ ug{ k'U5 / x/]s l:yltdf b'v k}bf eO/xG5 .
o;} ;Gbe{df >Ls[i0f ch{'gnfO{ eGg'x'G5– k/d l;l4 u/]sf dxfTdfhgx¿ dnfO{ k|fKt u/]/
b'vsf] ;fu/¿k k'gh{Gdaf6 d'Qm x'G5g\ cyf{t\ pgLx¿n] b'vn] n]kg ul/Psf] If0feª\u'/ hLjg k|fKt
ug{'kb}{g . b'vsf] 3/ k'gh{Gd xf] / k'gh{Gdsf] k|f/De hLjgsf] cfsfª\Iff cyf{t\ afFRg] cfsfª\Iff
lhhLljiff (Lust for Life) xf] . Pp6f jf;gf k"/f x'g gkfpFb} cGo bz jf;gfsf] hGd x'G5 . s'g}
klg jf;gf k"/f ug{sf nflu k"/f hLjg Pjd\ ;do rflxG5 cGoyf k"/f x'Fb}g . To;}n] jf;gfsf
nflu eljio rflxG5 . sltko jf;gf k"/f ug{sf nflu xfdLnfO{ Ps hLjg kof{Kt geP/ bzf“}+
hLjg rflxg ;S5 / cGTodf xfdL jf;gf k"/f ug]{ k|of; c;kmn ePsf] kfpF5f}+“ . t/ o:tf] x'Fbf x'Fb}
klg d[To'sf] If0fdf xfdL jf;gf k}bf ug{ 5f8\b}gf}+“ . hGdsf] ;dodf eGbf d[To'sf] ;dodf jf;gf
c¿ a9L x'G5 lsgeg] Pp6f jf;gf klg k"/f x'Fb}g . To;}n] c¿ hGdx¿sf] cfsfª\Iff k}bf x'G5 .
jf;gf k"lt{ ug{sf nflu yk hLjg rflxG5, To;}n] k'gh{Gd x'G5 . >Ls[i0f eGg'x'G5– k'gh{Gd g}
b'vsf] 3/ xf] . jf;gf k"/f ug]{ ;dosf] dfu / hLjgsf] cfsfª\Iffsf sf/0f k'gh{Gd x'G5 . To;}n]
k'gh{Gdsf] sf/0f jf;gf / t[i0ff xf] . jf;gf geP ef]lnsf] s'g} cfjZostf x'Fb}g .
Psk6s lh;;nfO{ s;}n] ;f]w]– xh'/sf] k|e'sf] /fHodf s] x'G5 < pxfFn] eGg'eof]– ToxfF
;do x'Fb}g (There shall be time no longer) . ;do x'Fb}g eGg'sf] cfzo ToxfF s'g} klg jf;gf

nf]suLtf– 336
cWofo–*
x'Fb}g h;sf nflu ;do rflxG5 eGg] xf] . ;do gePdf k'gh{Gd x'Fb}g . ToxfF ef]ln x'Fb}g s]jn cfh
dfq x'G5 . cem eg"F eg] clxn] dfq x'G5 t/ of] If0f cgGt x'G5 . dxfjL/nfO{ s'g} lzion] ;f]W5g\–
ha ;dflw k|fKt x'G5, ta xfdLaf6 s] ;dfKt x'G5 < pxfFsf] hjfkm lyof] …;doÚ . h;leq ;dflw
kmlnt x'G5 To; JolQmdf jf;gfsf] bf}8 /xFb}g / bf}8sf nflu rflxg] ;do klg grflxg] x'G5 .
hxfF h'g kl/l:yltdf ;dflw 3l6t eP klg ;dflw ;doftLt x'G5 . of] ;dflw:y JolQmx¿sf]
cg'ej xf] .
k'gh{Gd xfd|f] dfu xf] lsgeg] xfdLdf w]/} dfux¿ cw'/f /x]sf 5g\, h;nfO{ k"/f ug{' 5 .
a'4 eGg'x'G5– sfdgf slxNo} k"/f ug{ ;lsGg . sfdgf o:tf] efF8f] xf] h'g b'j}lt/ v'n]sf] 9'ª\u|f ]
h:tf] x'G5 . sfdgf k"/f ug]{ xfd|f] k|of; Joy{ x'g'sf] sf/0f oxL xf] . hlt /fv] klg Tof] efF8f]
slxNo} el/Gg ;a} r'lxP/ hfG5 . d[To'sf] If0fdf hf] jf;gf/lxt eP/ d5{ p;sf] k'gh{Gd x'Fb}g
lsgeg] p;sf dfu g} ;dfKt x'G5g\ . ;dosf] dfu aGb ePdf k'gh{Gd x'Fb}g . h;sf] jf;gf x'Fb}g,
p;sf nflu t ;do g} ;do x'G5 t/ jf;gf x'g] JolQmsf nflu ;do sd x'G5 . k/dfTdfsf]
lj:tf/ cgGt 5 / xfdL hlt dfU5f}+ Tolt g} ;do k|fKt x'G5 . >Ls[i0f k'gh{Gddf b'v x'G5
eGg'x'G5 . b'v o;sf/0f 5 ls xfdL h] kfpg rfxG5f}+“, Tof] kfOFb}g t/ kl/>d k"/f x'g] ePsf]n] b'v
dfq k|fKt x'G5 . b'vsf] Pp6} cy{ xf] h] d kfpg rfxGy]F, Tof] kfOg“ / h] d kfpg rfxGgy]F, Tof]
kfPF . a'4 eGg'x'G5– b'vsf] cy{ h'g lrh xfdL vf]H5f},+“ Tof] kfpg ;s]gf}+“ / h;nfO{ arfpg vf]H5f“},+
Tof] klg ;Dej ePg . h;sf nflu oqf] k|of; u/]sf lyof}+ Tof] klg k|fKt ePg / h] xfdL;Fu ;b}j
5 eGg] 7fg]sf lyof}+ Tof] klg xfdLaf6 x/fof] .
d[To'df oxL b'v uxg x'G5 . b'v ax'cfofdL x'G5 . jf;gf k"/f x'Fb}g / jf;gf k'/f ug{ cem
;do rflxG5 . h] xfdL kfpg rfxG5f“},+ Tof] kfOFb}g / h] kfpg] OR5f u/]sf lyPgf“},+ Tof]rflxF
cgfjZos ¿kdf k|fKt x'G5 . csf]{ k|fKt x'Fbf klg leq zflGt, lj>fd, cfgGbsf] ;fgf] ls/0f klg
cª\s'l/t x'Fb}g / ;bf cfgGb ef]ln kfOg] 5 h:tf] nflUf/xG5 . cfh olt b'vk"0f{ 5 ls ef]lnsf]
cfzfdf g} xfdL To;nfO{ e'Ng ;S5f}+“ . x/]s hGddf xfdL csf]{ hGddf t ;'v kSs} kfOG5 eg]/
;f]R5f“} / hf] JolQm cfhnfO{ ef]lndf 6fln/x]sf] x'G5 pm k'gh{Gdsf] tof/L ub}{ x'G5 . csf]{ hGddf
xfdL ToxL k'g¿lQm dfq u5f}{+ . gofF hGdn] xfdLnfO{ lsg b'v lbG5 eGg] k|;Ëdf >Ls[i0f eGg'x'G5–
hLjg If0feª\u'/ x'g' g} o;sf] d'Vo sf/0f xf] . o; hLjgdf xfdL h] kfpF5f“},+ Tof] s]xL If0f dfq
xftdf x'G5 . k"/f hLjg OG›wg'ifsf] vf]h xf] . o; hut\df ;a} s'/f gfzjfg\ 5 . xfdL ha s]xL
kfpg] k|of; u5f}{+, Tof] If0f;Dd Tof] ufoa eO;S5 . To;}n] b'v, ljiffb / c;kmntf dfq xft
nfU5 . k|ltkn dfgj z/L/ gbLh:t} alu/x]sf] 5 . hf] slxNo} aUb}g To;sf af/]df xfdLnfO{ yfxf
g} 5}g . If0feª\u'/tf cl:tTjsf] :jefj xf] / oxfF s]xL klg l:y/ 5}g . xfdL o;nfO{ :yfoL 3/
agfpg rfxG5f}+“≤ To;}n] of] b'vsf] 3/ aG5 . xfd|f] b'vsf] k|d'v sf/0f hf] l:y/ 5}g xfdL To;nfO{
g} l:y/ agfpg rfxG5f}+“ t/ h;n] If0fnfO{ If0f eg]/ hfGb5 p;leq ljk/Ltsf] cfsfª\Iff g/xg]
ePsfn] b'vsf] sf/0f g} ;dfKt x'G5 .
>Ls[i0f eGg'x'G5– k/d l;l4 k|fKt u/]sf dxfTdfhgx¿ dnfO{ k|fKt u/]/ k'gh{Gddf pknAw
x'Fb}gg\ . h;n] k|e'nfO{ zfZjt, lgTo Pjd\ cljgfzL ¿kdf hfGb5, pm If0feª\u'/sf] sfdgf ub}{g .
dnfO{ k|fKt ugf{;fy tL dxfTdfhg If0feª\u'/ jf;gfsf] jf:tf ub}{gg\ . hxfF jf;gf x'Fb}g ToxfF
k'gh{Gd x'Fb}g . pxfF eGg'x'G5– a|Xdnf]sb]lvsf ;a} nf]sdf k'g/fj[lQjfnf dfq 5g\ . ;a} jf;gfx¿
k'g/fj[Q x'G5g\ . xfdL gofF jf;gf xf]Og, Pp6} jf;gfnfO{ xhf/f}+“ k6s bf]xf]¥ofO/x]sf x'G5f“}+ .
x/]sk6s s]xL kfOPg eG5f}+“ tyflk tTsfn bf]xf]¥ofpg yfN5f“}+ . sltk6s qmf]w u¥of}F / sltk6s

nf]suLtf– 337
cWofo–*
qmf]w u/]/ kZrfQfk u¥of“}+ t/ of] kZrfQfk eg] qmf]w k'gM cfpgdf afws aGb}g . xfdL qmf]w
af/Daf/ u5f}{+ lsgeg] jf;gfsf] :jefj g} k'g/fj[lQ xf] .
dxfjL/;dIf Ps hgf JolQm ;fwgf l;Sg cfpFbf pxfFn] …dÚ ltdLnfO{ ;fwgfdf ptfg{ eGbf
klxnf ltd|f] cl3Nnf] hGdsf] ;Demgfdf ptfg{ rfxG5' eGg''eof], sf/0f cl3Nnf] hGdsf jf;gfx¿
gb]vLsg ;fwgfdf plqg' Joy{ x'G5 . pxfF x/]s ;fwsnfO{ cl3Nnf] hGdsf s'/fx¿ b]vfpg'x'GYof] /
Tof] cl3Nnf] hGd x]bf{x]b}{ Tof] JolQm ¿kfGtl/t eP/ eGYof]– ca s]xL 5f]8\g'5}g lsgeg] ;a} d}n]
cg]s k6s ul/;s]sf] 5' / km]l/ klg ToxL dfu ub}{ 5' . t;y{ s}of}+“ k6s ToxL u/]/ klg ha d}n]
kfOgF eg] ca klg u/]/ kfpg ;lSbgF . To;}n] ca d]/f] Åbo vfnL ePsfn] ca d Wofgsf nflu
tTk/ 5' . dxfjL/n] x/]s ;fwsnfO{ klxn] k"j{hGdsf] :d/0f clg Wofgsf] Joj:yfnfO{ clgjfo{
ug{'ePsf] lyof] . o; ;+;f/df pxfFsf] ;a}eGbf 7'nf] b]g clx+;fsf] ;fy} k"j{hGdsf] :d/0f
(Remembering the past life) xf] . Psk6s cl3Nnf] hGdsf] :d/0f eof] eg] :jod\ g} ToxL uNtL
k'gM bf]xf]¥ofpg s;}n] klg rfxb}g .
;+;f/ Pp6f rqm xf] / of] slxn] dfly / slxn] tn 3'ld/xG5 . ToxL jf;gf, qmf]w, sfdgf
af/Daf/ rqmh:t} 3'ld/xG5g\ / ToxL j[lQ af/Daf/ bf]xf]l//xG5 . ;+;f/ zAbsf] cy{ g} rqm xf] .
o; ;+;f/df s]xL klg gofF 5}g lsgeg] o;sf] k"/f Joj:yf g} k'g?lQmdo 5 t/ x/]sk6s gofF
h:tf] nfU5 . >Ls[i0f eGg'x'G5– a|Xdnf]sb]lv ;a} nf]sx¿df k'g?lQm dfq x'G5 . hxfF;Dd nf]s 5
ToxfF;Dd k'g/fj[lQ g} x'G5 . k'g/fj[lQ aGb x'g] :yfgnfO{ 1fgLx¿n] cnf]s eg]sf 5g\ . Tof]
cnf]sdf k|j]z ug{', k/dfTdfdf k|j]z ug{' xf] hxfF s'g} k'g/fj[lQ x'Fb}g . ToxfF ;a} s'/f gofF 5 eg]
oxfF ;a} k'/fgf 5g\ . of] lgbf]{if s'df/Lkgsf] k|tLlt cfgGb xf] / k'/fgf] k'g/fj[lQsf] k|tLlt b'v xf] .
k/Gt' x] s'GtLk'q Û dnfO{ k|fKt u/]kl5 k'gh{Gd x'Fb}g . k/dfTdfnfO{ kfPkl5 kfpgsf nflu s]xL
afFsL /xGg . x] ch{'g Û a|Xdfsf] Ps lbg xhf/ o'usf] cjlw xf] / Ps /flq klg xhf/ o'usf] cjlw
xf] eg]/ h'g k'?if tŒjk"j{s hfGb5g\ pgLx¿ sfnsf] tŒj klg hfGb5 / ToxL g} oyfy{df
hfGg]jfnf xf] . ;do sfnsf] /x:o cnu x'G5 . slxn]sfxLF lg›fsf] Ps emKsL cyf{t\ Ps ldg]6
klg k"/f gx'Fbf 5f]/f hlGdP/ o'jf eP/ ljjfxsf] hGtL hfFbf ah]sf] afhfsf] Wjlgn] lg›f 6'6\b5 .
Ps ldg]6df rfln; krf; jif{sf] lj:tf/ b]lvG5 . aflx/sf] Ps ldg]6 ;kgfsf nflu rfln; jif{
x'g ;S5 .
cfOG:6fOg eG5g\– ;+;f/df ;donufot ;a} s'/f ;fk]If 5 . cfd JolQmnfO{ a'emfpgsf
nflu cfOG:6fOg eG5g\– olb ltdL Pp6f tftf] r'Xnf]df a:of} eg] Ps If0f klg 306f“} h:tf] nfdf]
nfU5 / olb ltd|f w]/} lbgkl5 e]l6Psf cfkmGthgnfO{ ltdLn] e]6\of“} / p;sf] xft ;dft]/ a:of}
eg] 306f klg If0fe/ h:tf] nfU5 . ;dosf] k|tLlt lrQdf lge{/ x'G5 . lrQcg';f/ ;do nfdf] /
5f]6f] dx;'; x'G5 . h'g zlQmsf] xftdf ;[li6 / k|nolarsf] lgoGq0f 5, Tof] k/da|Xdsf nflu
;[li6 / k|no lbg / /fth:t} x'G5 . klZrddf O;fOotn] dg'io hGdnfO{ Ps hGdsf] dfg]sf] x'gfn]
Ps hGdd} OR5f cfsfª\Iff k"/f ug]{ bf}8 x'G5 . ToxfF lj1fgsf] ljsf; o;sf/0f g} ePsf] xf] .
k"j{df klZrdsf] t'ngfdf bf}8fbf}8 gx'g'sf] sf/0f k'gh{Gdsf] wf/0ffn] ubf{ xf] . oxfF xfdL;Fu jf;gf
k"/f ug]{ ;do o; hGddf k"/f geP csf]{ hGd klg pknAw 5 . To;}n] k"j{df ;dok|ltsf] ;hutf
k6Ss} 5}g t/ klZrd ;dok|lt k"/f ;r]t 5 .
>Ls[i0f ch{'gnfO{ eGg'x'G5– olb ltdLn] a|≈dfsf] lx;fan] ;f]Rof} eg] pxfFsf] Ps lbg / Ps
/ftdWo] laxfgdf ;[li6 x'G5, ;fFemdf cfwL x'G5, /ft x'Fbf cGtsf] sl/a x'G5 / laxfgLkv ;a}
;dfKt x'G5 ta k|no cfpF5 . of] rf}la; 306fsf] v]n xf] . ;f/f hut\sf] ;[li6 / k|no a|Xdfsf]

nf]suLtf– 338
cWofo–*
Ps rqmsf] v]n xf] . To;}n] of] gofF xf]Og, ;[li6 / k|no t k'/fg} s'/f xf] . >Ls[i0f eGg'x'G5– h;n]
;dosf] of] /x:onfO{ hfGb5, To:tf tŒjljb\ of]uLhg k/dultdf k|fKt x'G5g\ . ;dosf] /x:oaf/]
hfGg] r]tgfdf g} ;dosf] lj:tf/ jf ;ª\s'rg lge{/ x'G5 . a|Xdsf] r]tgfsf nflu oqf] lj/f6\
cfof]hg ;[li6 / k|no s]jn Ps lbg / /ft xf] . xfd|f] 38Lsf] Ps ldg]6sf] ;dodf s'g} cldjf jf
ls/f km6\ofª\u|fsf nflu k"/f hLjg j[Q x'G5 . ;dosf] oqf] lj:tf/ / ;ª\s'rgsf] rqmsf] leq x'g'
;+;f/ xf] / of] ;dorqmsf] aflx/ x'g' ;dembf/L / a'l4dQf xf] . hf] ;doaf6 kf/ x'G5 pm ;[li6–
k|no, hGd–d[To' / ;'v–b'vaf6 klg kf/ x'G5 . ;doaf6 kf/ x'g] JolQm nf]saf6 cnf]sdf k|fKt
x'G5, hxfFaf6 slxNo} lkmtf{ cfpg'kb}{g . s'g} k'g/fudg geO{ k/d hLjg, cgGt / cgflbdf k|j]z
x'G5 . sfnsf] of] /x:onfO{ hfGg' 5 eg] Wofgdf ult cfjZos x'G5 lsgeg] Wofg sfnsf] l7s
ljk/Lt x'G5 / Wofgdf hlt ult x'G5 plt g} ;doaf6 aflx/ eOG5 .
cJoQmfb\JoQmoM ;jf{M k|ejGTox/fud] .
/fœofud] k|nLoGt] tq}jfJoQm;~1s] ..!*..
a|Xdfsf] lbgdf cJoQmaf6 ;a} b[Zodfg hut\ / k|f0fL pTkGg x'G5g\ / a|Xdfsf /ftdf
cb[Zosf tL ;a} ef}lts hut\ a|Xdfsf] ;"Id z/L/df ljnLg x'G5g\ ..
e"tu|fdM ; Pjfo+ e"Tjf e"Tjf k|nLot] .
/fœofud]˜jzM kfy{ k|ejTox/fud] ..!(..
ha ha a|Xdfsf] lbgsf] z'ef/De x'G5 ta ta hLjx¿ af/Daf/ k|s6 x'G5g\ . a|Xdfsf] /ftsf]
cfudg;Fu} tL hLjfTdfx¿ lg/f>o eP/ ljnLg x'G5g\ ..
k/:t:dfQ' efjf]˜Gof]˜JoQmf]˜JoQmfT;gftgM .
oM ; ;j]{if' e"t]if' gZoT;' g ljgZolt ..@)..
of] cJoQmeGbf klg csf]{ cToGt >]i7 ;gftg cJoQm 5 hf] zfZjt / lbJo 5 . ;+;f/sf ;a}
j:t' jf k|f0fL gi6 x'bF f klg Tof] k/fzlQm jf O{Zj/ hf] 5 Tof] gfz x'bF }g ..
sfnsf] tŒj hfGg]n] g} cl:tTj s:tf] x'G5, s;/L hlGdG5 / s;/L nLg x'G5 eGg] s'/f
hfGg ;S5 . ;doleq h] klg k|s6 x'G5g\ tL ;a} ;kgf h:t} x'g\ . bk{0fdf cfˆgf] tl:a/ x]g{' klg
:jKg h:t} xf] lsgeg] ToxfF tl:a/ b]lvG5, :jod\ b]lvFb}g . To:t} k"l0f{dfsf] rG›df kf]v/Ldf x]bf{
klg lrq t b]lvG5 t/ rG›df ToxfF x'Fb}g . o;y{ ;dosf] leq klg k|ltkmng dfq x'G5 . ;dodf
b]lvg] s'/f :jKg h:tf] xf] / dfof eg]sf] klg ToxL xf] t/ ha;Dd xfdL bk{0fsf] aflx/ ePsf]
tl:a/af/] hfGb}gf}+“, ta;Dd ;dosf] leq b]lvPsf lrh dfof x'g\ eGg] af]w x'Fb}g . ;dosf] kf]v/Ldf
h] b]lvG5 Tof] dfof xf] / Tof] g} ;+;f/ xf] . xfdL ;doeGbf aflx/ s]xL b]Vg ;Sb}gf“}+ / ;dosf]
dfWodaf6 h] emlNsG5 ToxL dfq b]Vb5f“}+ . ;dosf] tŒjnfO{ a'‰g]n] of] hut\ Pp6f dfof, k|ltljDa
jf ;kgf xf] eGg] hfGb5 . hf] ;doaf6 d'Qm x'G5 tTf\If0f pm hut\af6 klg d'Qm x'G5 . o;nfO{
cem ;"Id ¿kdf eGg] xf] eg] ;do g} ;+;f/ xf] . xfdL ;a} sfdgfsf] cwLgdf sd jf a];L
;dosf ;Ldfleq x'G5f“}+ . hlt xfd|f] sfdgf Pjd\ jf;gf tLj| x'G5 Tolt g} ;doleq xfd|f] tLj| k|j]z
x'G5 / jf;gf hlt IfL0f x'G5 xfdL Tolt g} ;doeGbf aflx/ x'G5f}+“ . jf;gfaf6 kf/ x'g'k5{ eGg]
af]w ;dosf af/]df hfgsf/ JolQmdf dfq x'G5 .
h'g JolQm ;dodf geP/ If0fdf afFRg hfGb5, p;;Fu Ps If0feGbf Hofbf x'Fb}g / Ps If0f
;dfKt ePkl5 dfq bf];|f] If0f cfpF5 . olb sf]xL Ps If0f afFr]/ csf]{ If0fsf] OR5f, jf;gf gug]{ xf]
eg] o:tf] JolQm jf;gfaf6 kf/ x'G5 lsgeg] jf;gf o; If0fdf x'g ;Sb}g . o; If0fdf t s]jn

nf]suLtf– 339
cWofo–*
k|fy{gf dfq x'g ;S5 . To:t} of] If0fdf t[i0ff klg x'g ;Sb}g lsgeg] t[i0ffsf] nflu Ps If0feGbf
w]/} ;do rflxG5 . olb ctLt / eljio ljgf oxL If0fdf dfq afFRg] xf] eg] ;do / jf;gf b'j}
;dfKt x'G5g\ . To;}n] 1fgL If0fdf afFRb5 / ha oxLF / clxn] afFRg yfN5 pm ;doeGbf aflx/
x'G5 . ;dosf] cflv/L 6'qmfnfO{ If0f elgG5 cyf{t\ Tof] ;dosf] k/df0f' xf] . To;}n] h'g dflg;
;dodf /f]lsG5 pm ;doeGbf aflx/ x'G5 . h:tf] k/df0f'df k|j]z ubf{ kbfy{sf] aflx/ x'G5 To:t}
hf] ;dosf] k/df0f'df /f]lsG5 pm ;doeGbf aflx/ x'G5 . lj1fgn] hut\df vf]h u/]/ k/df0f' k|fKt
u¥of] / To;af6 ckbfy{df jf cJoQmdf k|j]z u¥of] . o:t} wd{n] ;dosf] vf]h u/]/ ;dosf]
cflv/L 6'qmf If0f (Time atom) kfof] / ha If0fdf k|j]z u¥of] ta ;do x/fpg] ;To k|fKt u¥of] /
ToxL zfZjt / ;gftgnfO{ wd{n] hfGof] .
>Ls[i0f eGg'x'G5– hf] ;do¿lk sfn tŒjnfO{, If0fsf] åf/nfO{ / ;doeGbf aflx/ x'g]
snfnfO{ hfGb5 To;n] ;Dk"0f{ b[Zo k|f0fLhut\sf ;fy} a|Xdfsf] lbgsf] k|j]z sfndf cJoQmaf6
pTkGg x'g] / a|≈dfsf] /flqsfndf ToxL cJoQmdf g} nLg x'g] tŒjsf af/]df ;d]t hfGb5 . >Ls[i0f
eGg'x'G5– ;dosf] 1ftfn] hut\sf] pTklQ / no sxfFaf6 x'G5 eGg] ;Tosf af/]df klg /fd|/L
hfGb5 . a|fXdd'x"t{df g} of] hut\sf] k|f/De x'G5 . ;d:t b[Zo, k|f0fL, kbfy{ cflb a|Xdfsf]
k|j]zsfndf cyf{t\ a|Xdfsf] k|yd z'ed'x"t{ If0fdf k|f/De x'G5g\ / To; a]nf hut\ / hLjg ;'?
x'G5 . kbfy{ clee"t eP/ JoQm x'G5 / nLnf ;'? x'G5 . laxfg Tof] nLnf k|f/De x'G5, ;fFemdf Tof]
lzv/df k'U5 / /flqdf plqg ;'? eP/ ;a} s'/f a|≈ddf gi6 x'g ;'? x'G5 . laxfg ;''? x'g'cl3
clGtd If0f /flqdf ;a} s'/fx¿ gi6 x'g yfN5g\ clg h'g hut\ k|s6 ePsf] lyof] Tof] k'gM
ck|s6df nLg x'G5 . k'gM laxfg–;fFem–/flq nufotsf] j[Qfsf/ ¿kdf k|s6 x'g] / gi6 x'g] nLnfsf]
¿kdf a|Xdfsf] ;do rln/xG5 .
of] ;a} JoQm cJoQmaf6 (Unmanifested) pTkGg x'G5 . cJoQmsf] cy{ hf] k|s6 geP/
n's]sf] 5 To;af6 g} ;a} k|s6 x'G5 eGg] xf] . >Ls[i0f eGg'x'G5– cJoQmaf6 JoQmsf] hGd x'G5 .
a|fXdd'x"t{ cyf{t\ a|Xdfsf] klxnf] If0fdf JoQmsf] hGd x'G5 . ha JoQm yfs]/ h/fhL0f{ Pjd\ j[4
x'G5, ta k'gM cJoQmdf nLg x'G5 . xfd|f zf:qx¿n] klg lg›f cw{–d[To' xf] eg]sf 5g\ . xfdL
lbge/ sfd u/]/ /ftdf cJoQmdf lj>fd u5f}{+ / laxfg k'gM tfhf eP/ JoQm x'G5f}+“ . o:t} a|Xdfsf]
;[li6 klg lbge/ sfd u/]/ yfS5 / /flqdf lj>fd ug{ ;'T5 clg d[To'df k'U5 / laxfg tfhf eP/
p7\5 . xfd|f] hLjgsf] ;fgf] rqm jf jt{'n rf}la; 306fsf] eP h:t} a|Xdfsf] ljzfn jt{'n klg
lg/Gt/ To;/L g} 3'ld/xG5 .
klZrddf ;dosf] wf/0ff Ps ;/n /]vfsf (Liniar) ¿kdf 5 t/ k"j{df xfdL ;donfO{ klg
j[Qfsf/ ¿kdf ;f]R5f}+“ . klZrd hf] Ps /]vfdf ;donfO{ dfG5 To;}nfO{ cfwf/ dfg]/ Oltxf; n]vg
ub{5 . klZrdn] O;fsf] hGdnfO{ k|f/De ljGb' dfg]/ ;donfO{ To;}sf cfwf/df dfkg ug{ yfNof]
t/ xfdL;Fu o:tf] ;do dfkg 5}g . xfdLn] Oltxf; geP/ k'/f0f n]Vof}+“ . k'/f0fsf] cy{ Tof] hf] ;bf
lkmtf{ x'G5 eGg] xf] . /fd, s[i0f, a'4 h:tf dxfk'?if sf]xL g sf]xL JolQmsf ¿kdf wtL{df cjtl/t
eO/xG5g\ . lqmlZrogx¿ lh;; k|yd P]ltxfl;s k'?if x'g\ eGg] dfGb5g\ . pgLx¿ xfd|f k"jL{o
clåtLo dxfk'?ifx¿ /fd, s[i0f, a'4 cflbnfO{ P]ltxfl;s k'?if dfGb}gg\ . xfd|f k/dfTdf P]ltxfl;s
xf]Ogg\ kf}/fl0fs x'g\ / Oltxf;eGbf kf}/fl0fs x'g' w]/} dxŒjk"0f{ s'/f xf] . Oltxf; ;fdfGotM lat]sf
d[t 36gfx¿sf] n]vfhf]vf xf] / k'/f0f cGt/td ;Tosf] / k/dsf] n]vfhf]vf xf] .
cJoQmaf6 JoQmsf] hGd j[Qfsf/ ePdf dfq jfNdLls h:tf 1fgL, eljiosf 1ftf x'g
;Sg'x'G5 . pxfFn] /fd x'g'eGbf cl3 g} /fdsf] rl/q;lxtsf] /fdfo0f n]Vg'ePsf] lyof] . of] j[Qfsf/

nf]suLtf– 340
cWofo–*
Joj:yfdf h] k|f/De x'G5 Tof] ;dfKt klg x'G5 . klZrdnfO{ s]jn l;h{gfsf] dfq hfgsf/L 5
k|nosf] s'g} hfgsf/L 5}g . O{Zj/n] hut\ agfof] t/ O{Zj/n] g} of] ;[li6nfO{ gi6 klg u5{ eg]/
klZrdfx¿ ;f]Rg klg ;Sb}gg\ . t/ lxGb"x¿n] hf] ;|i6f xf] pm g} ljgfzs klg xf] eGg] s'/f /fd|/L
a'em]sf 5g\ cyf{t\ pgLx¿ hGdkl5 d[To' cjZoDefjL x'G5 eGg] s'/fdf lglZrGt 5g\ . hGd–d[To',
pTklQ–ljgfz Pp6} l;Ssfsf b'O{ kf6f x'g\ lsgeg] ;"o{ laxfg pbfpF5 / pxL ;"o{ ;fFemdf
c:tfpF5 . h'g ;"o{ pbfpFbf laxfg k|sflzt x'G5 / ToxL ;"o{ c:tfpFbf cGwsf/ x'G5 lsgeg] pxL
;"o{n] b'j} sfd u5{ . To:t} a|Xdfsf] pbo If0fdf ;[li6 x'G5 / clGtd dx"t{df ljgfz x'G5 clg k'gM
j[Qfsf/ ¿kdf hGd–d[To'sf] k|lqmof cGtxLg ¿kdf rln/xG5 . j}1flgs / Hof]ltifsf gjLg vf]hsf
sf/0f hut\ l:y/ gePsf] tYo kQf nfUof] . hut\ a8f] tLj| ultdf km}ln/x]sf] 5 . /flt b]lvPsf
tf/f ef]lnkN6 pxL :yfgdf b]lvGgg\, 6f9f ;l/;s]sf x'G5g\ . klZrdf j}1flgsx¿ / Hof]ltifx¿;Fu
of] hut\ sxfF / slt;Dd km}ln/xG5 eGg] lh1f;f 5 . o;/L g} lg/Gt/ k}mnFb} hfg] xf] eg] cGtdf
lj:kmf]6 x'g}k5{ lsgeg] Pp6f ;LdfeGbf aflx/ uPkl5 s'g} klg s'/f cGttM k'm6\g} k5{ . Tof] km'6fO
jf lj:kmf]6nfO{ k|no elgG5 .
>Ls[i0f eGg'x'G5– hf] cJoQmaf6 hlGdG5 / km}lnG5, Tof] a|Xdfsf] lbg xf] / ha cJoQmdf
v'lDrG5 Tof] a|Xdfsf] /ft xf] . cJoQmdf nLg x'g] k|lqmof k|no xf] . a|Xdfsf] /flqk|j]zsfndf
cJoQmdf ;a} no x'G5 . x] ch{'g Û of] k|f0fL;d'bfo pTkGg eP/ /fqLsf] k|j]z sfndf cJoQmdf no
x'G5g\ / lbgsf] k|j]zsfndf k'gM cJoQmaf6 pTkGg x'G5g\ . ;fdfGotM dflg; d[To'sf] If0fdf
jf;gfn] el/G5 / gofF hGddf ToxL jf;gf k"/f ug{ k'gM cfˆgf] bf}8 hf/L /fVb5 . o;} u/L k"/f
a|Xdf08sf] bf}8 klg hf/L /xG5 . >Ls[i0f eGg'x'G5– hut\sf ;d:t k|f0fL jf;gfsf] jzdf
cfsfª\Iffaf6 k|]l/t eP/ k'gM hlGdG5g\ / k'gM ljno x'G5g\ . o;/L g} k'gM ;[li6 / k|no¿kL v]n
cJoQmeGbf klg clt k/;Dd rln/xG5 .
>Ls[i0f eGg'x'G5– t/ csf]{ ljnIf0f ;gftg cJoQm cyf{t\ k"0f{ a|Xd k/dfTdf ;a} k|f0fLx¿
gi6 x'Fbf klg slxNo} gi6 x'Fb}g . ch{'gsf] k|Zgsf] pQ/ lbFb} >Ls[i0f k'gM eGg'x'G5– of] t ;a} gi6
eO{{ g} /xG5, ltdL cufl8 /x]sf ;a} d5{g\ eGg] ;f]Rb5f} t/ pgLx¿ s}of}+ k6s dl/;s] / k'gM db}{
5g\, k'gM hGd lng] 5g\ / k'gM dg]{ 5g\ . dg{' / hlGdg' k|s[ltsf] lx:;f xf] . dfgjsf] s'/f 5f]8f“},+ of]
;f/f k|s[lt klg s}of}+“ k6s aGb} ljgi6 eO/x]sf] 5 . of] k|lqmof cgGt 5 . jf;gfn] l;h{gf u5{ /
jf;gfn] g} gi6 u5{ . t;y{ x] ch{'g Û ltdL o;sf] lrGtf gu/ . ltdL of] lrGtfnfO{ wd{sf] ¿kdf
g7fg . ltdLn] gdf/]df logLx¿ afFRg] 5g\ eGg] g;f]r . ltdL s]jn lgldQ dfq xf}, d[To' t
cjZoDefjL 5≤ To;}n] ltdL cfkm"nfO{ stf{ gdfg . logLx¿sf] d[To' logLx¿sf] hGdsf] ;dodf g}
n]lvPsf] 5 . hf] hlGdG5 Tof] gd/L 5f8\b}g . dg'iox¿sf] dfq s'/f gu/f“},+ of] ;f/f ljZj
a|Xdf08df h] b]lvPsf] 5 Tof] ;a} aG5 / gi6 x'G5 . dfgj dfq xf]Og tf/fx¿ klg hlGdG5g\ /
gi6 x'G5g\ . o;y{ of] ;f/f cl:tTj aG5, km}nG5, v'lDrG5 / gi6 x'G5 . >Ls[i0f eGg'x'G5– h;nfO{
d}n] cJoQm eg]+,“ Tof] klg k"0f{ cJoQm xf]Og lsgeg] Tof] klg k|s6 t x'G5 . h:tf] ls aLh hf]
cJoQm 5 To;nfO{ hldgdf /f]k]kl5 j[If lgl:sG5 . Tof] aLh x'Fbf cJoQm lyof] / kfn'jf
lgl:sPkl5 JoQm eof] . Pp6f aLhdf s/f]8f“}+ aLh n's]sf x'G5g\ h'g Ps lbg k|s6 x'G5 . To;}n]
o;nfO{ k"0f{ cJoQm eGg ;lsGg . hf] JoQm x'g] 5 Tof] Hofbf cJoQm xf]Og .
>Ls[i0f eGg'x'G5– of] cJoQmeGbf k/ k"0f{ cJoQm a|Xd 5 . cJoQmeGbf klg 6f9f /x]sf]
;gftg cJoQm a|Xd 5 Tof] slxNo} JoQm ePsf] 5}g / x'g klg ;Sb}g . ToxL ;gftg cJoQm
k/dfTdf ;a} k|f0fLx¿ gi6 x'Fbf klg gi6 x'Fb}g . Tof] a|Xd h;sf] slxNo} l;h{gf ePsf] 5}g To;sf]

nf]suLtf– 341
cWofo–*
k|no klg x'g ;Sb}g . x] ch{'g Û ltdL olb cd[tsf af/]df hfGg rfxG5f} eg] ltdL p;sf af/]df
klg hfg hf] cJoQmeGbf klg 6f9f 5 . xfdLleq tLg kqx¿ 5g\ . klxnf] JoQm hf] xfd|f] z/L/ xf] .
bf];|f] cJoQm hf] xfd|f] dg xf] / t];|f] hf] cJoQmeGbf klg 6f9f 5 Tof] xfd|f] cfTdf xf] . dgdf h]
eP klg cfh geP ef]ln JoQm eOxfN5 . z/L/ t JoQm g} 5 / dgsf] cleJolQmaf6 z/L/¿kL
JoQm k}bf x'G5 . To;}n] ha xfdL d5f}{+, ta z/L/ t 5'6\5 t/ dg 5'6\b}g . dgnfO{ xfdL aLhsf]
¿kdf ;fydf g} n}hfG5f}+ / To;n] k'gM gjLg z/L/ agfpF5 . dg]{ JolQmsf] dgsf] hfgsf/L x'g] xf]
eg] p;sf] cl3Nnf] hGdsf af/]df klxn] g} eGg ;lsG5 . o; hut\df xfdL ;'Gb/, s'¿k, wdf{Tdf,
bfgL, sGh'; h:tf hlGdG5f}+ Tof] xfd|f] dgsf] aLhcg';f/ g} lgld{t ePsf x'G5f}+“ . xfdL c08sf]ifdf
klxnf]k6s k|j]z ubf{ cfdf / afa'sf] JoQm c0f' lnP/ k|j]z u5f}{+, To;kl5 dg la:tf/} k|j]z u5{ .
t/ of] JoQm z/L/ / cJoQm dgsf] kf/ cfTdf 5 . >Ls[i0f eGg'x'G5– olb ;fFRr} ljgfzsf]
;Defjgfaf6 kf/ x'g rfxG5f} eg] ltdL Tof] a|Xdsf] vf]h u/ hf] g slxNo} hlGdG5 g t slxNo}
d5{, hf] g slxNo} k|s6 x'G5 g ck|s6 x'G5, hf] g aG5 g gi6 x'G5≤ hf] s]jn 5 To;sf] ltdL
vf]hL u/ .
xfd|f] z/L/df cg]sf}+“ /x:o n's]sf 5g\ h;sf] xfdLnfO{ s'g} hfgsf/L 5}g . o;sf] vf]h of]u
/ tGqx¿n] u/]sf 5g\ . xfd|f] z/L/df s'08lngL zlQm n's]sf] 5 h;sf] hfgsf/L xfdLnfO{ 5}g t/
of] t JoQmsf] g} lx:;f xf] . o:t} z/L/df u'Kt ¿kdf cb\e't zlQmx¿ x'G5g\ . lj/f6\sf] vf]hLdf
hfg] JolQmx¿nfO{ oL u'Kt zlQmx¿sf af/]df hfGbf ;xof]u k'Ug ;S5 . To:t} dgsf klg cgGt
zlQmx¿ 5g\ h;sf af/]df xfdLnfO{ yfxf 5}g . xfd|f] dg cgGt hGdsf] :d[lt lnP/ cfPsf] x'G5 /
Tof] dgdf u9]sf] :d[ltnfO{ vf]Hg ;lsG5 . cl3Nnf hGdsf ;a} s'/fx¿ dgdf x]g{ ;lsG5 . k/d
cJoQmdf ;a} Ps x'G5, cw{ cJoQmdf slxn]sfxLF Pstfsf] emns k|fKt x'G5 / JoQmdf ;a} cnu
x'G5g\ .
cJoQmf]˜If/ OTo'Qm:tdfx'M k/df+ ultd\ .
o+ k|fKo g lgjt{Gt] t4fd k/d+ dd ..@!..
Tof] k/fzlQm h;nfO{ cJoQm / cIf/ elgPsf] 5 To;}nfO{ k/dult klg elgG5 . Tof] ;a}sf]
uGtJo hxfF k'u]kl5 slxNo} kms]{/ cfpg'kb}{g Tof] g} d]/f] lbJowfd xf] ..
k'?ifM ; k/M kfy{ eSTof nEo:TjgGoof .
o:ofGtM :yflg e"tflg o]g ;j{ldb+ ttd\ ..@@..
x] kfy{ Û Tof] k/dk'?if h;nfO{ cgGo elQmåf/f dfq k|fKt ug{ ;lsG5, pxfFsf Åboleq g}
;Dk"0f{ ef}lts hut\ Pjd\ k|f0fLx¿ cjl:yt 5g\ h;af6 ;Dk"0f{ ;+;f/ JofKt / kl/k"0f{ 5 ..
ult ;+;f/sf] :jefj xf] / g/f]sLsg rln/xg] o;sf] :j¿k xf] . of] lg/Gt/ ultzLn x'G5 .
oxfF sf]xL klg l:y/ 5}gg\ . h;nfO{ xfdL l:y/ 7fG5f}+“, Tof] klg rln/x]sf] 5 . 9'Ëf, 3/sf] kvf{n
klg /f]lsPsf] cyf{t\ l:y/ h:tf] nfU5 t/ ca t lj1fgn] g} 9'Ëf klg rnfodfg x'G5 eg]/ dfg]sf]
5 lsgeg] ToxfF klg ljB't\ x'G5 hf] rnfodfg 5 . ult ax'cfoflds 5 . kvf{n 7f]; / crn
h:tf] nfU5 t/ j}1flgsx¿ eG5g\– kvf{nsf] c0f'c0f' rln/x]sf] 5, kvf{nsf ;a} k/df0f' ultdfg\
5g\ / k|To]s k/df0f'leqsf] ;"Id c0f' On]S6«f]g emg\ ultn] rln/x]sf] 5 . xfdLnfO{ kvf{n grn]sf]
h:tf] nfU5 lsgeg] xfd|f] cfFvfn] olt ;"Id ultnfO{ ;dfTg ;Sb}g . ult hlt tLj| x'G5 Tolt g}
cfFvfn] ;dfTg ;Sb}g . kª\vf t]hn] rNbf xfdLnfO{ To;df tLgj6f kftf ePsf] yfxf x'Fb}g . To:t}

nf]suLtf– 342
cWofo–*
9'Ëfsf c0f'–c0f' klg cfsfzsf h"g tf/fx¿sf] ultdf g} rln/x]sf 5g\ . o; hut\df s]xL klg
l:y/ 5}g . hut\df x'gsf nflu rNg' g} lgod xf] .
of] ult ax'cfoflds 5 . h'g k[YjLdf xfdL a;]sf 5f“},+ Tof] Hofb} t]hn] bf}l8/x]sf] 5 . k[YjL
cfˆgf] s]G›df kfª\u|fem}+“ 3'ld/x]sf] 5 / 3'Dbf 3'Db} ;"o{sf] rSs/ klg nufO/x]sf] 5 . p;sf] ult
bf]xf]/f] 5 h'g ;"o{sf] kl/qmdf k[YjLn] ul//x]sf] 5 ToxL ;"o{ klg cfˆgf] lsnfdf c8]/ 3'ld/x]sf] 5 /
dxf;"o{sf] kl/e|d0f ul//x]sf] 5 . o:tf] ax'cfoflds ultleq ult 5 . kl/e|d0f kqkqdf ug{'
hLjgsf] :jefj xf] . o:tf] kl/e|d0fzLn hLjgdf zflGt c;Dej 5 / o:tf] bf}l8/x]sf] hut\df
lj>fd ;Dej g} 5}g . ha xfdL cf]5\ofgdf lj>fd u5f}{+ xfd|f] /ut k"/f ultn] rln/x]sf] x'G5 .
xfd|f] z/L/sf] s0f s0f ultdfg\ 5 / xfdL cf]5\ofgdf a:bf klg lj>fdsf] cj:yfdf x'Fb}gf}“ lsgeg]
o; hut\df /x]/ lj>fd x'g} ;Sb}g . >Ls[i0f ch{'gnfO{ eGg'x'G5– cJoQm cIf/ Pjd\ Tof] cJoQm
gfdsf] k/d efjnfO{ k/d ult elgG5 . ltdL k/d ultdf k|fKt x'g rfxG5f} eg] lj>fd :jefjnfO{
kqmg'k5{ t/ of] hut\sf] s]G›df 3'Dbf sf]xL lj>fddf k'Ub}gg\ . olb sf]xL lj>flGtsf] vf]hdf hfg
rfxG5g\ eg] pgLx¿n] cfˆgf] r]tgfsf] w/ftn g} abNg'k5{ . kl/lwaf6 x6]/ s]G›df, ;+;f/af6 x6]/
a|Xddf cfˆgf] r]tgfnfO{ ¿kfGt/0f ug{'k5{ .
cIf/ gfdsf] cJoQm efj g} k/d ult xf] . cIf/sf] cy{ slxNo} gfz / IfL0f gx'g] cyf{t\
h:tfsf] To:t} /xg] eGg] xf] . cIf/df s0fe/ klg ¿kfGt/0f x'Fb}g . hf] cfˆgf] :jefjaf6 slxNo}
Ro't x'Fb}g Tof] cRo't xf] . Pp6f uf8Lsf] kfª\u|f rN5 t/ lsnf slxNo} rNb}g cyf{t\ crn x'G5 .
olb of] lsnf ePg eg] kfª\u|f cl8Fb}g lsgeg] kfª\u|fsf] cfwf/ g} lsnf xf] . crn lsnfsf] cf8df
kfª\u|f rN5 . of] /x:onfO{ hfGg' g} hLjgnfO{ a'‰g' xf] . To:t} ;+;f/sf] ult klg cJoQm lsnf jf
s]G›sf] cfwf/df dfq rNb5 cGoyf rNg} ;Sb}g . ckl/jt{gzLn s]G›sf cfwf/df dfq kl/jt{g
;Dej x'G5 . hxfF ;a} s'/f rnfodfg x'G5g\, ToxfF crn klg rflxG5 . >Ls[i0f Tof] lsnf -d"n
cfwf/ s]G›_ g} cIf/ xf] eGg'x'G5 . olb xfdL kl/lw cyf{t\ kfª\u|fsf] g} kl/e|d0f ul//Xof“}+ eg] Tof]
s]G› cyf{t\ cIf/ cJoQm;Dd slxNo} k'Ug ;lsFb}g . ToxfF k'Ugsf nflu kfª\u|fnfO{ 5f]8]/ lsnf cyf{t\
s]G›lt/ cln–cln u/]/ ;g{'k5{ . h'g lbg xfdL kfª\u|fnfO{ 5f]8\g] 5f}+“, To;} If0f xfdL cIf/ jf
s]G›df k'Ug] 5f“}+ .
;+;f/df hlt ofqf u/] klg xfdL Tof] s]G› vf]Hg ;Sb}gf“}+ . a›L, s]bf/, s}nfz, kz'kltgfy /
d'lQmgfy nufotsf tLy{:yn hxfF uP klg xfdL Tof] s]G› jf cIf/;Dd k'Ug ;Sb}gf“}+ . ;+;f/sf] s'g}
klg ofqf tLy{ofqf x'g ;Sb}g . hxfF k'Ugsf nflu v'§fsf] k|of]u ug{'k5{, Tof] k/dwfd x'g ;Sb}g .
z/L/nfO{ ;fwg agfP/ k'lug] 7fpF kl/lw dfq xf], s]G› xf]Og . hxfF k'Ugsf nflu aflx/ ult ug{'k5{
Tof] cGt/td xf]Og . Tof] cGt/tdsf] ofqfdf z/L/ / v'§f cfjZos x'Fb}g . To;sf nflu dgsf]
;xof]u ljgf leqsf] ofqf ug{'k5{ . 3'Dg] kfª\u|fnfO{ 5f]8]/ clncln u/]/ s]G›lt/ ;¥of] eg] Ps lbg
ToxfF k'U5f}F, hxfF kfª\u|f x'Fb}g s]jn s]G› cyf{t\ cIf/ dfq x'G5 . Tof] s]G› xfdL ;a}sf] leq x'G5 t/
xfdL kfª\u|f h:t} 3'ld/x]sf 5f“}+ . xfd|f] z/L/ klg s]G›sf] cfwf/df 3'ld/x]sf] 5 . xfd|f] s]G›df xfd|f]
dgsf] kfª\u|f 3'ld/x]sf] 5 oyfy{df xfd|f] jf;gf, nf]e, qmf]w / sfdsf] kfª\u|f lg/Gt/ 3'ld/x]sf] 5 .
hf] cIf/sf] cfsfª\IfL 5 p;n] kfª\u|fnfO{ 5f8]/ s]G›tkm{ ;g}{ k5{ . ;a}eGbf ufx|f] xfdLnfO{
ljrf/sf] kfª\u|fn] lbG5 lsgeg] ljrf/ tLj| ultdf 3'ld/xG5 . xfdL z/L/nfO{ aflx/L kq /
ljrf/nfO{ leqsf] s]G› dfGb5f}+“, h'g unt xf] . ljrf/ klg s]G› xf]Og aflx/sf] g} Pp6f kq dfq
xf] . leqsf] s]G› t cIf/ xf] . ljrf/ kl/jt{gzLn x'gfn] j]ujfg\ ultdf kl/jlt{t eO/xG5 t/
:jefj ckl/jt{gzLn x'G5 . xfdL ljrf/leq k|j]z u/]sf 5}gf“}+ . hf] ljrf/leq k|j]z u/]/ lglj{rf/

nf]suLtf– 343
cWofo–*
x'g ;S5 pm dfq cIf/df k'Ug ;S5 . k|To]s JolQm h;n] Tof] s]G› jf lsnfnfO{ hfGb5, pm
k/dultdf k|fKt x'G5 . cIf/ cJoQmnfO{ kfpg' eg]sf] k/dultnfO{ kfpg' xf] .
>Ls[i0f eGg'x'G5– h'g ;gftg cJoQmnfO{ k|fKt u/]kl5 dfgj k5fl8 kms]{/ cfpFb}g, ToxL
d]/f] ;gftg k/dwfd xf] . r]tgfsf] Pp6f o:tf] l:ylt x'G5 hxfF k'u]kl5 sf]xL kms]{/ cfpFb}g . kfgL
ttfpFbf (( l8u|L tft]/ klg !)) l8u|L k'u]g eg] Tof] kfgL plDnFb}g / gpDnLsg kmls{G5 t/ !))
l8u|Ldf k'u]/ afkm aGof] eg] lkmtf{ x'Fb}g / cfsfzdf p8\5 . kfgL aufOlbFbf vfN8flt/ bf}l8G5 /
afkm cfsfzlt/ p8\5 . !)) l8u|Ldf kfgL afkm x'G5, p;df u'0ffTds kl/jt{g eP/ dflylt/
p8\g yfN5 / lj/f6\ cfsfzdf ljnLg x'G5 . dfgj r]tgfsf] klg o:t} l:ylt 5 . !)) l8u|Lsf]
ljGb'eGbf tn hltk6s cfˆgf] r]tgfnfO{ nu] klg tn eml//xG5 . xfdLdWo] s]xL JolQm ((
l8u|L;Dd k'u]/ klg kmls{Psf x'G5f}+“ . slj, lrqsf/, ;ËLtsf/sf s[ltnfO{ b]v]/ o:tf] cg'dfg
nufpg ;lsG5 . sfJo / wd{df klg ToxL km/s x'G5 . sfJo (( l8u|L;Dd k'Ug ;S5 / kmls{G5
t/ Tof] eGbf wd{ Ps l8u|L c¿ km8\sf] nufP/ kf/ x'G5 . To;}n] sfJo w]/} k6s wd{sf] lgs6 k'U5
/ wd{af6 w]/}k6s dxfsfJosf] hGd x'G5 . j]b, pklgifb\x¿ dxfsfJo x'g\ . To:t} uLtf klg
dxfsfJo xf] . s[i0fn] h'g :yfgaf6 uLtfsf] uLt ufpg'ePsf] 5 To;sf] gfd eujb\uLtf xf], h'g
eujfg\sf] uLt xf] . eujb\ r}tGosf] uLt hfg]kl5 ToxfFaf6 lkmtf{ x'Fb}g . hlt;'s} 7'nf] sljn]
sljtfnfO{ hGd lbP klg pm Clif x'Fb}g lsgeg] Clifn] t r]tgfsf] cg'ejsf] Tof] prfOaf6
uLtnfO{ hGd lbG5 hxfFaf6 lkmtf{ x'g'kb}{g .
>Ls[i0f eGg'x'G5– h'g ;gftg cJoQmnfO{ kfP/ dfgj lkmtf{ x'Fb}g, ToxL d]/f] k/dwfd xf] .
ToxL d]/f] lgjf; xf] afFsL t s]jn Pp6f c:yfoL wd{zfnf dfq xf] . k|To]s JolQmleq k/dfTdf
n's]sf] x'G5 / k|To]s JolQmsf] nIo k/dfTdfsf] k/dwfd k'Ug' xf] . Tof] k/dwfd ;gftg, cJoQm,
cgflbaf6 cgGt;Dd n's]sf] 5 . k/dwfd h;n] kfpF5 Tof] lkmtf{ x'Fb}g / ToxL p;sf] wfd x'G5 .
h;nfO{ k/dfTdfsf] vf]h ug{' 5 p;n] cfkm"leq n's]sf ;a} s'/fx¿ x6fpg'k5{ . cfˆgf] kbf{leqsf
;a} s'/fnfO{ tf]8\g'k5{, cfkm"leq s'g} klg s'/f cJoQm /fVg'x'Fb}g / cfˆgf ;a} åf/ v'Nnf /fVg'k5{ .
hf] cfkm"nfO{ k"0f{¿kdf cfsfzem}+“ v'Nnf /fV5 To:tf] JolQmdf :jod\ ;gftg cJoQm k/dfTdf k|s6
x'G5 . of] k|s6Ls/0f leGg k|sf/sf] k|s6Ls/0f xf] lsgeg] o;df xfdL :jod\ gfËf] eP/ vfnL x'G5f}+“
/ ha k"0f{ ¿kdf v'Nnf x'G5f}+“, ta crfgs Tof] k/dfTdf t cfkm}F ePsf] yfxf kfpF5f}+“ . clg h'g
cIf/sf] vf]h ub}{ lyPF Tof] t d]/f] leq kf] /x]5 eGg] af]w x'G5 . 1fgLhg eG5g\– h;nfO{ xfdL
vf]lh/x]sf 5f}+“, p;df g} xfdL ;jf/ 5f“}+ t/ xfdL olt tLj| ultdf rln/x]sf x'G5f}+“ ls h;nfO{
kfpg vf]Hb} 5f}+“ To;nfO{ xfdLn] kfPsf g} 5f“}+ eGg] yfxf x'Fb}g .
eQmn] eujfg\nfO{ aflx/ vf]h]/ slxNo} kfpg ;Sb}g lsgeg] eQmnfO{ eujfg\\ sxfF 5g\ eGg]
yfxf g} x'Fb}g . eQm ha cfkm"nfO{ vf]n]/ gUg agfpF5 / ha p;sf] r]tgfdf s'g} j:q geO{
jf;gf/lxt x'G5 ToxL ;do eujfg\\ ToxfF k|s6 x'G5 . eQm slxn] klg ofqf u/]/ eujfg\\sxfF k'Ug
;Sb}g t/ ha p;sf] r]tgf z'4 eP/ pm vfnL x'G5, ta k/dfTdf ToxLF pkl:yt ePsf] kfpF5 .
>Ls[i0f eGg'x'G5– ;gftg cJoQmnfO{ k|fKt ug{' g} d]/f] k/dwfd k|fKt ug{' xf] . of] k/dwfd /
a}s'07 xfdL ;a}sf] leq 5 . >Ls[i0fn] o;nfO{ k/dwfd eGg'ePsf] 5 lsgeg] of] c:yfoL wd{zfnf
xf]Og . o;df k'u]kl5 JolQm d'Qm x'G5 / p;sf] cufl8sf] ofqf ;dfKt x'G5 . k/dwfdsf] cy{ ca
cufl8sf] ofqf 5}g eGg] xf] . k/dwfddf w]/} ofqf u/]/ k'Ug ;lsGg w]/} ofqf u/]/ k'Ug] :yfg t
wfd xf] . k/dwfddf k'Ubf yfxf x'G5 ls oxfF t …dÚ ;b}j lyPF . k/dwfd Tof] wfd xf] hxfF xfdL
clxn] klg 5f}F t/ To;sf] xfdLnfO{ cfef; 5}g .
nf]suLtf– 344
cWofo–*
x] kfy{ Û h'g k/dfTdf cGtu{t ;a} k|f0fL 5g\, h;af6 of] hut\ kl/k"0f{ 5 Tof] ;gftg,
cJoQm, k/dk'?if cgGo elQmaf6 k|fKt x'g of]Uo 5 . k/dfTdf cGtu{t ;a} k|f0fL 5g\ t/ k|f0fLx¿
cGtu{t k/dfTdf 5}g . kbfy{ cGtu{t k/dfTdf 5}g t/ k/dfTdf cGtu{t kbfy{ 5 . h;/L lj/f6\
cfsfz ;a} kbfy{nfO{ 3]/]/ a;]sf] 5 o:t} lj/f6\ k/dfTdf r}tGon] ;d:t cfsfznfO{ klg 3]/]sf]
5 . r]tgf o; hut\df ;jf{lws lj:tfl/t 5 . >Ls[i0f eGg'x'G5– k/dfTdf cGtu{t ;a} k|f0fL 5g\ .
To;}n] s'g} eQmn] k/dfTdf k|fKt u¥of] eg] :jtM ;a} k|f0fLnfO{ kfpg] 5 . s;}n] kbfy{ k|fKt ug{
k|oTg u¥of] eg] p;n] k|oTgaf6 kbfy{ kfpg ;Sb}g lsgeg] ha;Dd kbfy{sf] dflnsnfO{ kfpg
;lsGg ta;Dd kbfy{ kfpg ;lsGg . xfd|f] hLjgsf] ;f/f kL8f klg oxL xf] .
wfld{s JolQm kbfy{nfO{ gdfuL kbfy{sf] dflnsnfO{ g} k|fKt ug]{ k|oTg u5{ . ha dflns
k|fKt x'G5, ta kbfy{ :jtM p;;Fu g} cfpF5 . wgL JolQm hLjge/ wgsf] ;+/If0f u/]/ cGtdf
p;n] sdfPsf] wg oxL+ 5f]8]/ hfG5 . t/ Pp6f wgnfO{ d[To'n] klg vf]:g ;Sb}g, Tof] wg k/dfTdf
xf] . h;n] k/dfTdf k|fKt u5{ p;n] ;a} wg kfpF5 . hf] c¿ kfpg vf]H5 p;n] s]xL kfpFb}g /
h;nfO{ kfpg ;SYof] p;nfO{ kfpg] cj;/af6 klg r'S5 . >Ls[i0f eGg'x'G5– h'g k/dfTdfaf6 of]
hut\ kl/k"0f{ 5 Tof] ;gftg, cJoQm k/dk'?if cgGt elQmaf6 k|fKt x'g of]Uo 5 . xfdLnfO{ t
k/dfTdfaf6 hut\ kl/k"0f{ h:tf] nfUb}g . xfdL k/dfTdfafx]s ;a} s'/f b]V5f}+“ . >Ls[i0f eGg'x'G5–
k/dfTdf dfq 5 cGo s]xL 5}g .
o; ;+;f/df xfdL kbfy{ dfq b]V5f}+“, k/dfTdf b]Vb}gf“}+ lsgeg] hxfF kbfy{ ;dfKt x'G5 ToxfF
k/dfTdf k|f/De x'G5 . To;}n] kbfy{ b]Vg]n] k/dfTdf b]Vb}g / h;n] k/dfTdf b]Vb5 To;n] ;+;f/
b]Vb}g . To;}n] t cflb zÍ/frfo{ h:tf 1fgL eG5g\– k/dfTdf dfq 5 ;+;f/ 5}g . k/dfTdfsf]
vf]hL ug]{n] ha s'g} klg j:t' b]V5, ta p;sf] b[li6 j:t'df x'Fb}g . j:t'sf] leq n's]sf] hLjgdf
x'G5 . >Ls[i0f eGg'x'G5– o; hut\sf ;Dk"0f{ s'/f k/dfTdfaf6 cf]tk|f]t 5g\ . k/dfTdf kl/k"0f{
¿kdf el/Psf] 5 t/ xfdL Tof] b]Vb}gf}+ lsgeg] xfd|f] b[li6 ;+;f/tkm{ 5 . of] b[li6 abNg] dfu{ /
k4lt of]u ;fwgf xf] . of] ;fwgf k4ltnfO{ cª\uLsf/ u/]df hut\df kbfy{ xf]Og k/dfTdf b]lvg
yfN5 / Pp6f If0f cfpF5, ha k/dfTdfsf cltl/Qm s]xL klg b]lvFb}g .
>Ls[i0f eGg'x'G5– Tof] cJoQm, ;gftg k/dk'?if cgGo elQmn] k|fKt ug{ of]Uo 5 . hf]
k/d;Qf rf/}lt/ JofKt 5 Tof] cgGo elQmn] k|fKt x'G5 . cgGo elQm o:tf] elQm xf] hf] ;du|
¿kaf6 Pp6f lgi7fn] k/dfTdflt/ x'G5 / lgi7f clnslt klg vl08t x'Fb}g . ljeflht lgi7fn]
pm;Dd gk'uL ;+;f/lt/ cyf{t\ j:t'x¿lt/ n}hfG5 . To;}n] k/dfTdfnfO{ kfpg' 5 eg] Ps lgi7f /
ceLK;f x'g'k5{ t/ dfgj w]/} lgi7fx¿df ljeflht x'G5 . xfdL ax'lrQjfg\ 5f}+“ / xfdLleq w]/}
ljeflht lrQ 5 . o;sf sf/0f xfdL w]/} s'/fx¿ kfpg rfxG5f}+“ . k/dfTdfnfO{ cgGo elQmn] dfq
kfpg ;lsG5 . cgGosf] cy{ PsLs[t eP/ xfdLn] h] x]/] klg pm dfq b]lvof];\ eGg] xf] . elQmsf]
cy{ k|]d xf] hf] cgGo elQmdf dfq x'g ;S5 . p;sf] wf/f Pp6f dfq x'G5 / k|]ddf afF8Lr'F8L xF'b}g .
cv08 k|]daf6 dfq of] ;Qf k|fKt x'g ;S5 . >Ls[i0f eGg'x'G5– cgGo elQmn] hLjgdf of] dfq
kfpg of]Uo 5, c¿ s]xL klg kfpg of]Uo 5}g .
klZrdf hLjgbz{gdf dfgj hLjg el/e/fp 5}g / vfnL 5 eGg] ljrf/ 5 . of] l/Qmtfsf
d"n sf/0f kl5Nnf] ;o jif{df klZrdL k|efjzfnL JolQmx¿n] k/dfTdfnfO{ h;/L c:jLsf/ u/]sf
5g\, To:tf] c:jLsf/ dfgj hLjgdf slxNo} klg ePsf] 5}g . hlt xfdL k/dfTdfnfO{ c:jLsf/
u5f}{+ Tolt g} xfdL vfnL x'G5f}+“ . Tof] vfnLkgnfO{ s;}n] klg eg{ ;Sb}g . hlt;'s} wg j}ej, ef}lts
;'v, pGgltn] klg To;nfO{ eg{ ;Sb}g lsgeg] Tof] k/dfTdfsf cltl/Qm s'g} klg s'/fn] el/g

nf]suLtf– 345
cWofo–*
;Sb}g . Tof] s]jn Psn] dfq el/G5 h;af6 pm klxn]b]lv g} el/Psf] 5 . To;nfO{ hfg]kl5 cGo
hfGg afFsL /xb}g / k"0f{kg pknAw x'G5, Tof] s]jn k/dfTdf dfq xf] / ToxL g} k/dfTdfsf]
k/dwfd xf] .
oq sfn] Tjgfj[lQdfj[lQ+ r}j of]lugM .
k|oftf oflGt t+ sfn+ jIofld e/tif{e ..@#..
x] e/t>]i7 Û h'g ;do jf dfu{af6 z/L/ Tofu]/ uPsf of]uLhg kl5 kms]{/ cfpg'k5{ jf
cfpg'kb}{g To; ;dosf af/]df d eGb5' ..
clUgHof]{lt/xM z'SnM if0df;f pQ/fo0fd\ .
tq k|oftf uR5lGt a|Xd a|Xdljbf] hgfM ..@$..
clUgb]jtfsf] k|efjdf, pHofnf] k|sfzdf, lbgsf] z'ed'x"t{df, z'Sn kIfdf / pQ/fo0fsf 5
dlxgfdf z/L/ TofUg] a|Xd1fgLx¿ ;DalGwt clwi7ft[ b]jtfsf ;fy a|Xddf g} k|fKt x'G5g\ cyf{t\
pgLx¿ hGdd[To'sf] rqmdf kg{'kb}{g ..
s'g} JolQm d/]t'No afFlr/xG5 / s;}sf] d[To'nfO{ klg hLjGt eGg ;lsG5 . hLjg klg
d[To't'No x'g ;S5 / d[To' klg hLjgt'No x'g ;S5 . h'g 9Ën] xfdL afFR5f}+“, To;nfO{ gfd dfqsf]
hLjg eGg ;lsG5 lsgeg] xfdLnfO{ hLjg / o;sf] /x:osf af/]df klg s]xL hfgsf/L 5}g .
To;}n] hLjgdf cfgGbsf] s'g} jiff{ g} x'Fb}g . xfdL lsg afFlr/x]sf 5f}+ eGg];Dd klg xfdLnfO{ yfxf
5}g / xfd|f] x'g' sl/a sl/a gx'g't'No g} 5 . h;nfO{ xfdL cfˆgf] z/L/ eG5f}+ To;nfO{ d[To'sf]
3f6eGbf a9L hfgsf/L klg x'Fb}g / xfdL hLjgdf la:tf/} d[To'tkm{ g} ofqf ul//x]sf x'G5f}+ . o;/L
g} xfdL k|To]s lbg cfˆgf] hLjg u'hf5f}{+ / d[To'sf] d'vdf k'U5f}+“ . xfd|f] hLjgsf] ;f/f ofqf ToxL+“
;dfKt x'G5 .
>Ls[i0f ch{'gnfO{ Tof] If0f, dfu{ Pjd\ d[To'sf] snfsf af/]df pko'{Qm Znf]sdf atfpg'x'G5
h'g dfu{df rn]/ d[To'j/0f ug]{ JolQm db}{g / pm Tof] cd[tnfO{ k|fKt u5{ hxfF d[To' 3l6t g} x'Fb}g .
>Ls[i0f eGg'x'G5– x] ch{'g Û h'g sfndf z/L/ Tofu]/ uPsf of]uLhg kms]{/ gcfpg]jfnf ult /
kl5 kms]{/ cfpg]jfnf ultdf k|fKt x'G5g\ Tof] sfn / dfu{ d ltdLnfO{ eGb5' . If0f / sfnsf] klg
w]/} d"No 5 . s'g If0fdf JolQm d[To'df pknAw x'G5 To;n] w]/} s'/f lgwf{/0f u5{ . If0fsf] cy{
aflx/L 38Ln] atfpg] ;do xf]Og leq klg If0fsf] lx;fa ug]{ 38L x'G5 . aflx/L ;donfO{ gfKg]
38L aflx/L ;+;f/sf nflu pkof]uL 5 t/ To;sf] pkof]u leq x'g ;Sb}g . leqsf] dfkg ug]{ cs}{
Joj:yf 5 . h'g If0fdf JolQmsf] d[To' x'G5 Tof] leqL If0fsf cfwf/df To;sf] dxŒjk"0f{ cy{ x'G5 .
o; hut\df s]xL klg cfsl:ds x'Fb}g / d[To' klg w]/} sf/0faf6 ;'lglZrt x'G5 . k|To]s JolQmn]
cfˆgf] d[To'nfO{ hLjge/ u/]sf] s[Tosf] cfwf/df r'G5 . d[To'nfO{ b]v]/ JolQm s;/L hLjge/ afFRof]
eg]/ hfGg ;lsG5 . olb leqsf] ;do ljrf/, jf;gf / sfdgfn] el/Psf] 5 eg] JolQm d/]/
;+;f/df lkmtf{ x'G5 t/ olb leqsf] ;dodf s'g} ljrf/, sfdgf, t[i0ff, geO{{ z'4 If0f 5 eg] To;
If0fdf d/]sf] JolQm ;+;f/df kms]{/ cfpFb}g .
dxfjL/n] WofgnfO{ ;fdlos gfd lbg'eof] . of] cb\e't zAb ;doaf6 ag]sf] xf] . dxfjL/n]
eGg'ePsf] 5– Wofg d p;}nfO{ eG5' ha ltd|f] leqsf] ;do Psbd z'4 x'G5 . To;}n] pxfFn]
Wofgsf] ;§f ;fdlos zAbsf] pkof]u ug{'eof] . z'4 ;dodf /f]lsg ;Sg' Wofg xf] . xfd|f] leqsf]
;do ;bf jf;gfn] el/Psf] 5 . xfdL cfˆgf] jt{dfgsf] If0fnfO{ slxNo} klg hfGb}gf“}+ . xfd|f] leq
ctLtsf] :d[ltn] k5\ofPsf] x'Fbf jt{dfgsf] If0fnfO{ gi6 u5f}{+ / ckl/lrt x'G5f“}+ . xfd|f] eljiosf]
If0fn] jt{dfgsf] If0fnfO{ cfR5flbt u5{ . h] clxn] 5}g To;sf af/]df xfdL ;f]R5f}+“ / eljiodf s]

nf]suLtf– 346
cWofo–*
kfpg' 5 eGg] ;kgfn] el/Psf] If0f leq kfpF5f“}+ . jt{dfg If0fnfO{ ctLtn] of eljion] 8'afpF5 .
b'j} xfntdf Tof] sfn jf If0f ufoa x'G5 / xfdL hLljt eP klg d/] h:t} x'G5f}+“ . xfdLn] hLjgdf
ctLt klg gePsf] / eljio klg gePsf] sfn jf If0f slxn] klg hfg]sf 5}gf“}+ . s]jn oxL /
clxn] ePsf] jt{dfg cj:yf klg xfdLnfO{ yfxf 5}g . oxfF / clxn]sf] If0fdf olb xfd|f] d[To' eof]
eg] lkmtf{ cfpg'kb}{g . h;sf] hLjg jf;gfn] el/Psf] ;doleq x'G5 p;nfO{ dg]{ a]nf TfL ;f/f
jf;gfx¿ Pslqt eP/ p;sf] lrQnfO{ 3]b{5g\ . dg]{ a]nfdf ;f/f ctLtx¿ eljiosf] ;kgf /
jf;gfx¿ Psq eP/ rf/}lt/af6 3]b{5g\ . d[To'sf] ;dodf xfdLleq cTolws le8 x'G5 . xfd|f]
:d[ltdf ctLtsf] cg'kft hlt g} eljiosf] cg'kft klg x'G5 .
>Ls[i0f h'g sfn jf If0fsf] s'/f ub}{ x'g'x'G5 To; If0fdf ctLt / eljio x'Fb}g, s]jn z'4
jt{dfg dfq x'G5 . kl/k"0f{, lgbf]{if, lgaf]{w / lgef{/ If0fdf x'g] d[To'sf] cg'ej d[To'sf] xf]Og k/d
hLjgsf] x'G5 h'g df]If / d'lQm aG5 . d[To' xfdL ta;Dd eG5f}+“, ha;Dd kms]{/ cfpg] qmd hf/L
/xG5 . ha kms]{/ cfpg' gkg]{ l:ylt aG5, ta d[To' d'lQm aG5 . dg'io kms]{/ cfpg'kgf{sf] sf/0f
dg xf] / dg ctLt / eljiosf] hf]8 xf] . jt{dfgsf] If0f dgsf] lx:;f xf]Og . To;}n] hf] jt{dfgdf
x'G5 pm dgsf] aflx/ x'G5 . xfdL ;bf ;donfO{ tLg lx:;f ctLt, jt{dfg / eljiodf ljefhg
u5f}{“ . jt{dfg ;dosf] lx:;f xf]Og, ;do t s]jn ctLt / eljio dfq xf] . hxfF ctLt ;dfKt
x'G5 / eljio ;'? ePsf] x'Fb}g Tof] ;lGw/]vfdf jt{dfg x'G5 . jt{dfg cl:tTj xf] / ;dosf] lx:;f
xf]Og ;fy} Tof] dgsf] klg lx:;f xf]Og . jf:tjdf xfdL aflx/sf] hut\ h;nfO{ ;do eG5f}+ ToxL
leqsf] hut\ dg xf] . ;do / dg kof{o x'g\ / logLx¿df s'g} e]b 5}g . h;nfO{ ;doeGbf aflx/
hfg' 5 p;nfO{ dgsf] kf/ hfg}k5{ .
jt{dfg dgsf] lx:;f xf]Og . cl:tTj ;bf 5 / o;df s'g} ctLt / eljio klg 5}g .
h;sf] dg 5 pm dg'io xf] / olb dg'io ePg eg] ;do klg x'Fb}g / ;do dg'io;Fu hlGdPsf]
j:t' xf] . ctLt / eljio gePsf] leqL ;dodf ljrf/ klg xF'b}g lsgeg] ljrf/ ctLt / eljiosf]
x'G5 . ToxfF s'g} t[i0ff klg x'Fb}g lsgeg] t[i0ff ctLtaf6 hlGdG5 / eljiolt/ bf}l8G5 . ToxfF s'g}
jf;gf klg x'Fb}g / ToxfF s]jn cfkm" :jod\ dfq x'G5 . o:tf] If0fdf d[To' eof] eg] kmls{P/ cfpg'
kb}{g / ofqf ;lsG5 . d[To' k/d ldq eP/ d'lQm aG5 . o; cj:yfsf nflu sfn jf If0f clgjfo{
x'G5 / olb leq o:tf] sfn jf If0f ePg eg] d[To'kl5 gofF ofqf ;''? x'G5 / ctLtnfO{ ;dft]/
eljiosf] sfdgf ub}{ gofF hGd x'G5 . gofF ofqfdf cfpg' 5 eg] el/Psf] dg rflxG5 / lkmtf{ gx'g]
u/L ofqf ;dfKt ug{' 5 eg] l/Qm dg rflxG5 . >Ls[i0f To;}sf af/]df atfpFb} x'g'x'G5 . olb
hLjgdf k|ltkn o:tf] dg gePdf crfgs 3l6t x'g] d[To'sf] ;dodf dgnfO{ l:y/ agfpg
;lsFb}g . To;}n] l7s;Fu gafFRg] JolQm l7s;Fu dg{ klg ;Sb}g . h;;Fu jt{dfgsf] If0fdf pleg]
Ifdtf x'G5 p;df ;a} 1fgsf] /x:osf] åf/ cfkm}+ v'N5 / c1fgsf] ;f/f afbn :jtM x6\5 .
>Ls[i0f oxL sfn / If0fsf] s'/f ub}{ x'g'x'G5 . >Ls[i0f eGg'x'G5– x] ch{'g Û h'g ;do /
dfu{af6 z/L/ 5f8]/ uPsf of]uLhg kl5 kms]{/ cfpg'k5{ jf cfpg'kb}{g To; ;dosf af/]df …dÚ
ltdLnfO{ eGb5' . of]uLhg klg b'O{ k|sf/sf 5g\ . >Ls[i0f b'j} k|sf/sf JolQmx¿nfO{ of]uLhg
eGg'x'G5 . of]u klg b'O{ k|sf/sf] 5 Pp6f h;nfO{ xfdL k/dof]u eG5f}+“ hf] cEof;, lqmof, ;fwgfdf
e/f];f ub}{g ToxL k/dof]usf] k'/fgf] gfd ;fª\Vo xf] . ;fª\Vo (Sudden enlightenment) tTsfn
36gf 36\g] s'/fdf ljZjf; u5{ . olb s'g} JolQm jt{dfgsf] If0fdf oxL / clxn] pleg tof/ ePdf
s'g} of]ufEoff; / Wofgsf] cfjZostf x'Fb}g≤ p;sf] k/d;Fu ldngsf] 36gf s]xL gu/Lsg g} 36\g
;S5 lsgeg] p;;Fu xfdL slxn] la5f]8 ePsf g} 5}gf}+“ . To;}n] p;nfO{ kfpgsf nflu s'g} af6f]

nf]suLtf– 347
cWofo–*
to ug{ h?/L 5}g . h;;Fu xfdL slxn] cnu g} 5}gf“}+ eg] p;nfO{ a'‰g s'g} klg ljlw / lawfgsf]
cfjZostf xF'b}g t/ s]xL x'g] jf kfpg] OR5f afFsL 5 eg] ;fª\Vo p;sf] dfu{ x'g ;Sb}g .
To:t} csf]{ dfu{ klg 5 h;df of]uLhg d[To'kl5 k'gh{Gddf cfpg] ultdf k|fKt x'G5g\ .
o:tf of]uLx¿ klg 5g\ hf] of]usf] cEof; s'g} jf;gf / sfdgfn] ul//x]sf x'G5g\ . Tof] jf;gf
k/dfTdfnfO{ kfpg] jf;gf klg x'g ;S5 . hxfF s'g} k|sf/sf] rfxgf x'G5, ToxLF eljiosf] hGd x'G5
/ hxfF eljio 5 ToxfF ctLt;Fu ;xf/f lng'k5{, cGoyf eljiosf] c~hfg nf]sdf k|j]z x'g ;Sb}g .
ToxfF ctLtsf] cfwf/ g} cg'ej aGb5 . ctLtsf] 1fg / eljiosf] sfdgfdf dg]{ JolQm km]l/ lkmtf{
x'G5 . dg]{ If0fdf x] k|e' Û k'gh{Gd gxf];\ eGg] dfq sfdgf eP klg k'gh{Gd x'G5 . s'g} klg rfxgf
gePsf] sfn jf If0fdf hf] JolQmn] z/L/ 5f]8\5, p;sf] ofqf k/dwfdlt/ x'G5 t/ cflv/L If0fdf
df]Ifsf] jf;gf klg /Xof] eg] hlt;'s} of]u;fwgf u/] klg k'gh{Gd x'G5 . olb s'g} jf;gfn] of]u
;fwgf u/]sf] 5 eg] p;sf] k'gh{Gd lglZrt x'G5 .
>Ls[i0f eGg'x'G5– dfly atfOPsf b'O{ k|sf/sf dfu{x¿dWo] h'g dfu{df clUg, Hof]lt, lbg
tyf z'SnkIf / pQ/fo0fsf] ^ dlxgf 5 To; dfu{df d/]/ uPsf a|Xdj]Qf k'?if a|Xddf k|fKt
x'G5g\ . b'O{ dfu{ cyf{t\ pQ/fo0f / blIf0ffogsf] rrf{ ug]{ qmddf of] klxnf] Znf]sdf klxnf] dfu{sf]
rrf{ ul/Psf] 5 . of] rrf{ clt ;"Id ePsf]n] o;df k|of]u ul/Psf k|tLsx¿sf] st}–st} ckJofVof
klg ePsf] 5 . cGt/td hut\sf] uxg / ld7f] /x:o atfpg k|tLs r'Gg'k5{ lsgeg] To:tf s'/f
l;w} atfpg ;lsFb}g . hLjgdf cfgGb 3l6t x'Fbf Tof] cfgGbnfO{ atfpgsf nflu k|tLss} ;xf/f
lng'k5{ .
dg'iosf] r]tgfsf] ofqfsf nflu of]uzf:q / j}lbs jfª\don] b'O{ k|sf/sf kysf] ljefhg
u/]sf 5g\ . ;"o{ ha e"dWo /]vfsf] pQ/df x'G5 / To;}lt/ al9/x]sf] x'G5, ta Tof] pQ/sf] ky
x'G5 . To:t} ;"o{ ha e"dWo /]vfsf] blIf0flt/ al9/x]sf] x'G5 cyf{t\ tn plq/x]sf] x'G5 ta Tof]
blIf0fsf] ky x'G5 . dg'ionfO{ klg b'O{ lx:;fdf ljeflht ubf{ sfdjf;gfs]G›sf] tnsf] dfu{ blIf0f
/ Tof] s]G›sf] dflysf] dfu{ pQ/ x'G5 . dg'ioleq clUgpmhf{ h;nfO{ klZrdf hLjzf:qLx¿
hLjpmhf{ eG5g\, Tof] hLjpmhf{nfO{ k"j{df ;bf ;"o{sf] k|tLssf ¿kdf dflgPsf] 5 lsgeg] ;d:t
hLjpmhf{ ;"o{af6 g} k|fKt x'G5 . dg'iosf] ue{sf] ljsf; x'g] pmhf{sf ;fy} xfdL leqsf] hLjpmhf{
;"o{af6 g} k|fKt x'G5 . To;}n] leqsf] pmhf{sf nflu klg ;"o{sf] k|of]u ug{' plrt x'G5 . dg'iosf]
r]tgfdf h'g 36gfx¿ 36\5g\ tL uxg ¿kdf ;"o{;Fu ;DalGwt x'G5g\ . dg'ionfO{ klg e"dWo /]vf
agfP/ / sfds]G›af6 Pp6f /]vf lvr]df tnsf] lx:;f blIf0fky x'G5 / dflysf] lx:;f pQ/ky
x'G5 . ha hLjpmhf{ blIf0ffog cyf{t\ tn v'§flt/ plqG5, To;a]nf h'g d[To' 3l6t x'G5 Tof] Ps
k|sf/sf] d[To' x'G5 . ha Tof] hLjpmhf{ sfds]G›af6 dfly lz/tkm{ cyf{t\ pQ/fo0fdf k|jflxt x'G5
ta k|fKt x'g] d[To' cs}{ k|sf/sf] x'G5 . oL b'j}sf] ofqf cnu x'G5 . ha hLjpmhf{ tnlt/ plqG5,
ta cTolws pmhf{ sfds]G›sf] tnlt/ cyf{t\ blIf0ffoglt/ ws]lnG5 . ha;Dd xfd|f] lrQ
sfdjf;gfdf /t /xG5 ta;Dd xfd|f] v'§fsf] kfOtfnf tftf] x'G5 .
t/ ha xfd|f] pmhf{ sfds]G›af6 dfly pWj{udglt/ ofqf u5{ To; ;do xfd|f v'§f lr;f
x'g yfN5g\ / xfd|f] lz/sf] tfn' tftf] x'g yfN5 . a'4 h:tf of]uLsf v'§f lr;f, zLtn x'G5g\ . w]/}
;dob]lv u'?sf] r/0fdf lz/ /fVbf lzionfO{ clxn] pQ/fo0fsf] cj:yf eP gePsf] yfxf x'GYof] /
u'? cfˆgf] xft lziosf] lz/df /fv]/ blIf0ffog jf pQ/fo0f s'g cj:yfdf lzio 5 eGg] yfxf
kfpFy] . dgf]ljZn]if0f ubf{ k|mfo8, h'Ë cflbaf6 kQf nufpg jiff}{+ nfUg] s'/f k|frLg u'?x¿n] lz/df
xft /fv]/ If0fe/df pQ/fo0f / blIf0ffogsf] l:yltnfO{ kQf nufp“y] . blIf0ffogsf] ;dodf olb

nf]suLtf– 348
cWofo–*
pmhf{ sfds]G›af6 tn v'§flt/ alu/x]sf] If0fdf s;}sf] d[To' eof] eg] p;sf] k'gh{Gd lglZrt x'G5
t/ pmhf{ sfds]G›af6 lz/lt/ cyf{t\ pmWj{d'vL ePsf] 5 eg] o:tf] If0fdf d[To' x'g] JolQmsf]
k'gh{Gd xF'b}g / pm d'Qm x'G5 . To:t} pQ/fo0fsf] 5 dlxgf xfd|f] hLjgsf] z/L/sf] cfwf lx:;f
tkm{sf] O;f/f xf] . klxn]sf] j0f{Joj:yfcg';f/ ljeflht rf/ cf>d Joj:yfdf krf; jif{;Fu}
pQ/fo0f ;'? x'GYof] / krxQ/ jif{df ha pmhf{ pmWj{ufdL x'GYof], ta 3/ 5f8]/ JolQm ;GGo:t
x'Gy] .
oL b'O{ k|sf/sf dfu{dWo] clUg, Hof]lt, lbg, z'SnkIf / pQ/fo0fsf] ^ dlxgfsf] ;dodf d/]/
uPsfx¿ a|Xdj]Qf k'?if a|Xddf k|fKt x'G5g\ eg]/ >Ls[i0f eGg'x'G5 . clUg, Hof]lt, lbg / z'SnkIf
oL rf/ zAb s[i0fn] k|of]u ug{'ePsf] 5 . clUgdf OGwgsf ;fy} pQfk klg x'G5 . Hof]ltdf OGwg /
w'jfF x'Fb}g ;fy} tfk klg sd x'G5 . clUgdf Hjfnf x'G5 / Tof] Hjfnf hxfF klg bf}l8g ;S5 t/
Hof]ltdf Hjfnf l:y/ eP/ Ps x'G5 . clUg cg]s Hjfnfjfnf x'G5 eg] Hof]lt Ps Hjfnfjfnf dfq
x'G5 . lbgsf] ;dodf 5\ofË pHofnf] x'G5 hxfF Hjfnf klg x'Fb}g s]jn k|sfz dfq x'G5 . ;"o{
gpbfPsf] cj:yf lbg xf] / s]xL a]/df ;"o{ pbfPkl5 clUgsf] k|efj ;'? eO{{ lbg tfkk"0f{ x'G5 .
/flq ;dfKt eO;s]/ ;"o{ k|s6 gePsf] ;GWofsf] If0fdf s]jn k|sfz x'G5 tfk x'Fb}g, ToxL lbg xf] .
Hof]ltdf s]xL tfk x'G5 t/ lbgdf k|sfz x'G5 tfk x'Fb}g . clUgeGbf Hof]lt / Hof]lteGbf lbgdf
k|sfz qmdzM sd lx+;|s x'Fb} hfG5 t/ lbgdf klg k"/f zLtntf x'Fb}g lsgeg] ;"o{ lgs6 g} x'G5 /
rfF8} pbfpg] qmddf ePsfn] clnslt tfk lbgdf klg x'G5 . z'SnkIfsf] /flqdf Tof] tfk klg
;dfKt eP/ s]jn k|sfz / k"0f{ zLtntf dfq x'G5 .
h;n] cfˆgf] pmhf{nfO{ sfds]G›af6 dflylt/ n}hfG5, ta p;nfO{ klxnf] cg'ej clUgsf]
x'G5 . Tof] cg'ej w]/} tfksf] cfuf]h:tf] x'G5 . sfds]G› Tof] clUgn] hNb5 / Hjfnfn] el/G5 t/
JolQmn] w}o{k"j{s ;fx; u/]/ pmhf{nfO{ alxu{dglt/ n}hfg] xtf/ gu/L To;nfO{ ;xg] lxDdt u/]/
pmhf{nfO{ dflylt/ n}hfg] lgZro u¥of] eg] Tof] sfds]G›df hDdf ePsf] ;"o{h:tf] uf]nf] clUgsf]
ljGb' Hjfnf Hof]lt aGb5 . h;/L lbof]sf] Hof]lt jf clUg dflylt/ hfG5 To:t} Hof]lt aGgf;fy
k/dfgGbsf] cg'ej x'G5 lsgeg] tfk ca sd x'G5 . wkwk an]sf] clUgsf] sf]Onf hn]/ ca
Hof]lt aG5 . of] Hof]ltdf klg clnslt tfk x'G5 / o;df xnrn / r~rntf x'G5 . s'g} klg
jf;gfsf] tLj| em8\sfn] Hof]ltnfO{ tn n}hfg ;S5 . o:tf] cj:yfdf cem ;+od ckgfpg ;lsof]
eg] of] Hof]lt lbgh:tf] x'G5, ta ;"o{ pbfOg;s]sf] / /flq ;dfKt eO;s]sf] laxfgLsf] If0fdf
rf/}lt/ cfnf]sn] el/Psf] cg'ej x'G5 . o:tf] cj:yfdf of] Hjfnf dflylt/ p7]/ cfnf]s aG5 t/
clxn] klg tfk clnslt eP klg pkl:yt 5 lsgeg] Hof]lt g} cfnf]s ag]sf] x'gfn] Hof]ltsf] s0f
of] cj:yfdf klg pkl:yt x'G5 / k"0f{ ¿kfGt/0f ePsf] x'Fb}g ;fy} zLtntf klg k|fKt ePsf] x'Fb}g .
of] t];|f] r/0fdf ;jf{lws w}o{sf] cfjZostf x'G5 . clUgnfO{ ;xg ug{' Tolt sl7g x'Fb}g .
clUgdf kL8f t Hofbf x'G5 t/ clUgdf lbSbf/L pTkGg x'Fb}g lsgeg] To;df Hofb} pQ]hgf x'G5 .
pQ]hgf;Fu xfdL ;lhn} afFRg ;S5f}+ . To:t} Hof]lt;Fu klg afFRg sl7g 5}g lsgeg] To;df klg
r~rntf x'G5 / r~rntfdf dg ;dfof]lht eP/ afFRg ;S5 . ha t];|f] 38L lbg cfpF5, hxfF
laxfgLsf] k|sfzdf lbSbf/L (Boredom) pTkGg x'G5, ta of] t];|f] cj:yfdf JolQm b'vL x'g ;S5 .
clUgsf] If0fdf JolQm t]h:jL x'G5 / Hof]ltsf] ;do Tof] t]hl:jtf cln sd x'G5 tyflk tfk /
r~rntf x'G5 t/ of] t];|f] If0fdf uxg pbf;Lgtfn] ;dfTg ;S5 lsgeg] ToxfF s'g} r~rntf x'Fb}g
s]jn k|sfz dfq z]if /xG5 . To; ;do w}o{sf] Hofbf cfjZostf x'G5 . clGtd ;dodf dg
cToGt a]r}g x'G5 / dgn] clxn] klg kmls{g ;lsG5 eg]/ lr9fpg klg ;S5, ;fy} tfk clxn] klg

nf]suLtf– 349
cWofo–*
yf]/} eP klg pkl:yt x'G5 h'g sfdzlQm aGg ;S5 . ha;Dd tfk x'G5 ta;Dd kmls{g ;Sg]
l:ylt alg/xG5 . o; cj:yfdf w}o{k"j{s pmWj{udgsf] ofqf hf/L /fVof] eg] clGtd 36gf 36\g]
5.
o:tf] cj:yfsf] k|sfz z'SnkIfdf ePh:tf] leGg x'G5 . s[i0fn] k"l0f{df geg]/ z'SnkIf
eGg'ePsf] 5 . rG›df kGw| lbgdf k"0f{ x'g] x'gfn] ltg} kGw| lbgx¿df rf}yf] 36gf k"/f x'G5 . h'g
lbg k"l0f{df x'G5 To; lbg zLtntf x'G5 . olb Tof] If0fdf d[To' eof] eg] a'4Tj k|fKt eP/ a|Xdsf]
pknlAw x'G5 . a'4sf] hGd, pxfFnfO{ klxnf] ;+af]wL k|flKt / pxfFsf] dxfkl/lgjf{0f klg k"l0f{dfsf]
lbgdf ePsf] xf] . o;sf] P]ltxfl;s d"NoeGbf klg o;sf] d"No leqsf] z'SnkIf;Fu g} x'g ;S5 .
of] rf}yf] cj:yfnfO{ kGw| 6'qmf ug{ ;lsG5 . z'SnkIfdf rG›df a9]sf] cj:yfdf x'G5 . ha s'g}
dflg; k"l0f{dfsf] l:yltdf x'G5 / oxL cj:yfdf k[YjLaf6 labf lnG5 eg] p;sf] k'gh{Gd x'Fb}g .
a|Xdsf] pknlAw k|fKt eO;s]sfn] p;sf] ofqfdf k"0f{lj/fd nfU5 .
dg'iox¿df ;ft rqm x'G5g\ . sfds]G›nfO{ k|yd s]G› dfGg] xf] eg] afFsL 5 rqm /xG5g\ .
sfds]G›nfO{ e"dWo /]vf dfg]/ To;nfO{ rqmsf] ¿kdf u0fgf gug]{ xf] eg] 5 rqm afFsL /xG5g\ . tL
5 rqm 5 dlxgf x'g\ . sfds]G›sf tn klg 5 rqm x'G5g\ t/ 1fgLx¿n] tL rqmsf] rrf{ u/]sf
5}gg\ lsgeg] To;sf] s'g} k|of]hg 5}g . oL 5 rqmnfO{ Wofgdf /fVof}F eg] xfdL pQ/fo0fsf 5
dlxgfnfO{ a'‰g ;S5f}+ . ha rf/ ofqf cyf{t\ clUg, Hof]lt, lbg / z'SnkIfsf] ofqf k"/f u/]/
k"l0f{dfsf] cj:yfdf k'Ug ;lsG5 l7s ToxL ;dodf 5 dlxgf cyf{t\ 5 rqmnfO{ kf/ u/L
;x;|fwf/df r]tgf k'u]/ k"l0f{dfsf] h:tf] k|sfz eof] eg] a|Xdsf] pknlAw x'G5 . Tof] If0fdf
dg{'eGbf 7'nf] ;f}efUo c¿ s]xL klg x'Fb}g . To; If0fdf h] 3l6t eP klg ;f}efUo x'g] x'gfn] o;
cj:yfaf6 lkmtf{ x'g'kb}{g .
a'4nfO{ d[To'eGbf rfln; jif{ cl3 1fg eof] . h'g lbg 1fg k|fKt eof] ToxL lbg z'SnkIf
k"/f eof] . To; lbgdf g} pQ/fo0fsf] ;"o{ cfˆgf] l:yltdf k'Uof] / To; lbgaf6 tn emg{ aGb
eof] . pxfFsf] d[To' t rfln; jif{kl5 dfq eof] . af}4 wdf{jnDaLx¿ a'4nfO{ h'g lbg 1fg k|fKt
eof] To;nfO{ lgjf{0f eG5g\ . Ps cy{df Tof] lbgdf pxfFsf] d[To' 3l6t eof] lsgeg] ca s'g}
k'g/fudg x'g] 5}g . h'g lbg z/L/ 5'6\of], Tof] lbgnfO{ pgLx¿ dxfkl/lgjf{0f eG5g\ . hxfF;Dd
z/L/sf] ;DaGw 5, Tof] rfln; jif{cl3 g} 5'l6;s]sf] lyof] t/ hut\n] hfGg] u/L rfln; jif{kl5
dfq pxfFsf] z/L/ 5'6\of] . rfln; jif{df leqsf] ;don] PsIf0f klg ult lnPg t/ aflx/sf] ;do
rNb} uof], leqsf] 38L t rfln; jif{cl3 g} aGb eO;s]sf] lyof] . h'g JolQmnfO{ #% jif{kl5 1fg
x'G5≤ pgLx¿ nfdf] ;do;Dd hLljt /xG5g\ lsgeg] pgLx¿nfO{ 1fg k|fKt x'Fbfsf] pd]/ lzv/df
k'u]sf] x'G5 afFsLsf] cjlw t z/L/sf] ofqf dfq x'G5 . h;nfO{ #% jif{cl3 1fg x'G5 pgLx¿ w]/}
afFRb}gg\ h:tf]– lh;;, zÍ/frfo{ lsgeg] pxfFx¿ pd]/sf] prfOsf] plSng] qmddf x'g'x'GYof] . o:tf
JolQmnfO{ 1fg k|fKt ePkl5 @–$ sbddf g} hLjg /f]lsG5 . To;}n] pQ/fo0fdf clUg, Hof]lt, lbg
/ k"l0f{dfsf] zflGtk"0f{ k|sfzsf] ldngdf d[To' x'g] JolQm a|XdnfO{ k|fKt ub{5 .
w"df] /flq:tyf s[i0fM if0df;f blIf0ffogd\ .
tq rfG›d;+ Hof]ltof]{uL k|fKo lgjt{t] ..@%..
w'jfFsf, /flqsf, s[i0fkIfsf, blIf0ffogsf 5 dlxgfdf z/L/ TofUg] of]uL ;DalGwt clwi7ft[
b]jtfsf;fy rG›dfsf] Hof]lt k|fKt u/L :ju{df cfˆgf] z'esd{sf] kmn ef]u]/ k'gM k[YjLdf kms]{/
cfpF5g\ ..

nf]suLtf– 350
cWofo–*
z'Sns[i0f] utL Xo]t] hutM zfZjt] dt] .
Psof ofTogfj[lQdGoofjt{t] k'gM ..@^..
o; ;+;f/af6 k|:yfg ug]{ b'O{j6f dfu{ 5g\≤ tLdWo] klxnf] z'Sn of k|sfz cyf{t\ b]jofg /
bf];|f] s[i0f of cGwsf/ cyf{t\ lkt[ofg dfu{ xf] . klxnf] z'Sndfu{af6 hfg]x¿ gkms{g] / bf];|f] s[i0f of
cGwsf/ dfu{af6 hfg] of]uL k'gM kms]{/ cfpF5g\ ..
hf] JolQm k|e'sf] ;tt ;fwgfdf nLg eP/ pQ/fo0f dfu{af6 d[To' k|fKt ub{5 p;sf]
k'gh{Gd x'Fb}g cyf{t\ pm cfˆgf] :jefjnfO{ k|fKt ub{5 . blIf0ffog dfu{df ;fwgfdf tNnLg x'g]
JolQmx¿ d[To'kl5 a9LeGbf a9L :ju{;Dd k|fKt ug{ ;S5g\ t/ df]If k|fKt ug{ ;Sb}gg\ . :ju{df
p;sf] sd{kmn Ifo ePkl5 pm k'gM hGd lnP/ lkmtf{ x'G5 . h;sf] sfdpmhf{ alxd{'vL 5 /
sfdjf;gf tnlt/ k|jflxt 5 o:tf] JolQmsf] sfdpmhf{ tnlt/ au] klg cg]s k|sf/sf ;fwgf u/]/
pm of]uL aGg ;S5 . p;sf k|foMh;f] of]uk|lqmofx¿ bdgsf x'G5g\ / pm sfdpmhf{nfO{ pWj{ultlt/
n}hfFb}g, s]jn sfdpmhf{nfO{ ;ª\s'lrt dfq ub{5 / pmhf{ sfds]G›df g} hDdf eP/ p;sf]
alxu{dg eg] aGb x'G5 .
sfds]G›df hDdf ePsf] pmhf{ ls t :qL jf k'?ifsf] z/L/lt/ aUg'k¥of] cyjf Tof] pmhf{
pWj{udgsf] dfu{df au]/ ;x;|fwf/;Dd k'Ug'k¥of] jf alxu{dglt/ gaxL cfˆg} z/L/df tnlt/ pmhf{
aUg'k¥of] . of] cfˆg} z/L/df sfds]G›df hDdf ePsf] pmhf{ tnlt/ aUg' blIf0ffog dfu{ xf] . o:tf]
k'?if t];|f] k|s[ltsf] pmhf{nfO{ cfˆg} z/L/df tnlt/ k|jflxt u5{ . pm :qL;Fusf] ;DaGwaf6 l7s
p:t} d'Qm x'G5 h:tf] pWj{udgdf pmhf{ aUbf d'Qm ePsf] JolQm x'G5 . b'j} dfu{df pmhf{ aflx/
lgl:sg aGb x'G5 t/ h;n] cfkm"leq bdg u/]sf] 5 p;sf] pmhf{ tnlt/ aU5 / hf] pWj{udgsf]
dfu{df x'G5 p;sf] pmhf{ dflylt/ aU5 . sfds]G›sf] tn klg 5 j6f s]G›x¿ 5g\ h:tf]
sfds]G›eGbf dfly 5 j6f s]G› x'G5g\ . of] pmhf{ tnsf 5 s]G›df aUof] eg] klg s]xL cg'e"ltx¿
x'G5g\ . x7of]usf w]/} k|of]ux¿df sfdpmhf{nfO{ aflx/ hfgaf6 /f]lsG5 Pjd\ pmhf{ dflylt/
k|jflxt ul/+“b}g / z/L/df g} tn v'§flt/ cGt/k|jfx x'g yfN5 . o:tf] ;fwsn] klg cg]s
pknlAwx¿ kfpg ;S5 . o:tf] ;fwssf] pknlAwnfO{ klZrddf sfnf] hfb' (Black magic) /
k"j{df …d}nL ljBfÚ elgG5 t/ oL ;fwsx¿df sfd pmhf{nfO{ aflx/ hfgaf6 ;Lldt ug]{ pknlAw
eg] x'G5 . hLjgdf h}ljs k|jfxaf6 o:tf] JolQm aflx/ x'G5 / of] aflxl/g' g} o; JolQmsf] k'0o
x'G5 . o;k|sf/sf] k'0osf] andf hLjgsf] clwstd ;'v k|fKt ug{ ;lsG5 t/ cfgGbnfO{ k|fKt ug{
eg] ;lsFb}g . uxgtd ;'vnfO{ kfpg] Joj:yfsf] gfd g} :ju{ xf] . o:tf] ;'v pmhf{ aflx/ k|jflxt
x'g] JolQmn] slxNo} kfpFb}g . o:tf] JolQmn] To:tf] cfgGb k|fKt ug{ ;Sb}g h'g pmhf{ pWj{udgsf]
ofqfdf uPsf] JolQmn] kfpF5 t/ o:tf] JolQmn] pmhf{sf] udg aflx/ ug]{ JolQmeGbf cTolws ;'v
kfpF5 .
tGqn] klg of] cfGtl/s k|jfxsf ;DaGwdf w]/} ljj]rgf u/]sf] 5 . hf] JolQm b'vaf6 d'Qm
x'g rfxG5 Tof] ;'vfsfª\IfL xf] . hLjgsf] cg'ej lnPsf] JolQmn] ;'v klg b'vsf] Pp6f ¿k xf] eGg]
hfGb5 . hf] ;'v / b'v b'j}af6 d'Qm x'g rfxG5 To:tf] JolQm pQ/fo0fsf] dfu{df ofqf ub{5 .
pQ/fo0fsf] dfu{df lxF8\g rfxg'sf] cy{ JolQm ca cg'ej xf]Og d'lQm rfxG5 eGg] xf] . ;+;f/sf] jf
k/dfTdfsf] cg'ej klg aGwg g} xf] . d'lQmsf] cfsfª\Iff /fVg]n] cGttM aGwgaf6 5'6\g}kg]{ x'G5 .
xfdL h] rfxG5f}+“, Tof] k|fKt x'g]lalQs} To;af6 b'v dfq kfOG5 . jf:tjdf rfxgfn] b'v lb+Fb}g
pknlAwn] b'v lbG5 . ;'vn] ulx/f] b'vdf k'¥ofpF5 / ;'v klg b'v xf] eGg] k|tLlt h'g lbg x'G5
Tof] lbg JolQmsf] pQ/fo0f cyf{t\ p;sf] leqsf] ;"o{ d'lQmsf] lbzfsf] cfofddf p7\g yfN5 .

nf]suLtf– 351
cWofo–*
df]Ifsf] cfofd lgjf{;gfsf] cfofd xf] ToxfF s;};Fu xf]Og, s]jn d'Qm dfq x'g' 5 . s]jn :jtGqtf
x'g' d'lQm xf] / of] d'lQmsf] rfxgf pQ/fo0f dfu{sf] rfxgf xf] . To;}n] a'4nfO{ s;}n] O{Zj/ /
df]Ifsf af/]df ;f]Wbf pxfF r'k a:g'x'G5 . a'4n] eGg'ePsf] 5– dflg;x¿ O{Zj/ / df]Ifsf] s'/f ubf{
O{Zj/ / df]If kfpg cft'/ x'G5g\ . To;a]nf jf;gf k'gM lgld{t x'G5 . a'4sf] egfOnfO{ xfdLn] a'‰g
g} ;s]gf}+“ . s;}n] ;fwgf lsg eg]/ ;f]Wbf pxfF eGg'x'G5– ;fwgf kof{Kt 5 ;fwgf lsg eg]/ g;f]w≤
lsg eGg] lalQs} jf;gf cfpF5 . pxfFnfO{ lgjf{0fdf s] x'G5 / s] kfOG5 eg]/ ;f]Wbf ha;Dd s]xL
kfpg] s'/f 5, Tof] ;+;f/df x'G5 df]Ifdf t s]jn x'G5 eGg'x'G5 . cfgGbsf ;DaGwdf a'4 eGg'x'G5–
zAbsf] s'/f g} gu/ lsgeg] d}n] cfgGbsf af/]df s]xL atfPF eg] ltdL To;nfO{ ;'v g} ;lDemG5f}≤
t;y{ cfgGbnfO{ ltdL cfkm}“ cg'ej u/ . To;}n] a'4n] eGg'eof]– ltdLx¿ dnfO{ unt k|Zgsf] unt
hjfkm lbg gnufpm . xfdLn] a'4nfO{ ga'emL pxfFnfO{ dxfgfl:ts 3f]if0ff u¥of}F .
xfd|f ;f/f vf]h k|flKt / pknlAwdf lge{/ x'G5g\ . pQ/fo0f ta ;'? x'G5, ha JolQm ;'v–
b'v b'j}af6 5'6\5 . of] ;'v–b'v 5f]8\g] lalQs} pmWj{udg ;'? x'G5 . xfdL b'v 5f]8]/ ;'v k|fKt ug{
rfxG5f}+“ eg] aflx/ hfg 5f]8\g'k5{ lsgeg] b'v ;bf c¿sf sf/0fn] k|fKt x'G5 . To;}n] JolQm ha
b'vL x'G5, ta dlb/fkfg u5{ h;n] aflx/sf] ;DaGw 6'6fpF5 / JolQm cfkm"df aGb x'G5 . dlb/fn]
o;/L a]xf]; kfl/lbG5 ls JolQmnfO{ aflx/sf] s'g} :d/0f g} x'Fb}g . s]xL a]/sf nflu b'vaf6 5'6\sf/f
dfq u/fpF5 . ;'v kfPsf] h:tf] nfUg'sf] cy{ h'g ;DaGwaf6 b'v kfOG5 To;af6 6'6\g' xf] .
blIf0ffogsf] ky ljgf a]xf];L ;DaGw tf]8\g] ky xf] . ;f/f jf;gfx¿nfO{ sfds]G›df hDdf u/]/
sfds]G›sf] åf/ aGb ul/lbg' xf] . bdgsf] a|Xdro{ klg oxL xf] . sfds]G› aGb x'g] lalQs} ;f/f
pmhf{ hDdf x'G5 . pmWj{udgsf] ofqf u/]/ d'lQmsf] af6fdf hfg' 5}g eg] klg pmhf{ uTofTds x'g]
x'Fbf o;n] ult lnG5 lsgeg] pmhf{ uTofTds x'G5 . pmhf{sf nflu tLgj6f dfu{x¿ 5g\≤ tLdWo]
klxnf] dflg;åf/f pmhf{nfO{ alxu{dg ug]{ k|fs[lts dfu{ h;df ;a} kz', kIfL, jg:kltx¿ afFR5g\ /
cTolws dflg; klg o;}df afFR5g\ . bf];|f] pmWj{udgsf] dfu{ h'g cltk|fs[lts 5 / Tof] k|s[ltsf]
kf/ hfg] dfu{ xf] h;n] k/dfTdfdf k'¥ofpF5 .
t];|f] tnlt/ hfg] dfu{ xf] h;af6 k|s[lt eGbf tn k'luG5 . of] dfly hfg] dfu{ geP/ tn
hfg] dfu{ xf] . s[i0f tn hfg] dfu{sf af/]df atfpg'x'G5 . w'jfF, /flq, s[i0fkIf / blIf0ffogsf 5
dlxgfdf d/]/ hfg] of]uL rG›dfsf] Hof]lt k|fKt u/L :juL{o cfgGb ef]u]/ k'gM kms]{/ cfpF5g\ .
pQ/fo0fsf] dfu{df clUg k|yd k|tLssf] ¿kdf x'G5 . dflylt/ clUg a9]kl5 Hof]lt aG5 . Hof]lt
cem dfly a9\bf lbg / lbg cem dfly a9]kl5 z'SnkIf aG5 / k"l0f{dfdf cGt x'G5 . tnsf] dfu{df
clUg ca lardf 5 . dfly uPsf] eP Hof]lt aGYof] tnlt/ hfg] x'Fbf w'jfF aG5 . hlt jf;gfdf tn
plqG5f}+“ clUgnfO{ leh]sf] bfp/f pknAw x'G5 . jf;gf leh]sf] bfp/f jf OGwg xf] h;n] cfˆgf]
sfdjf;gfnfO{ aflx/ hfgaf6 /f]S5 . o; l:yltdf pmhf{ /f]lsG5 t/ leqsf] /; /f]lsGg clg Tof]
/; leq alu/x]sf] x'G5 . To;}n] s[i0fn] w'jfFsf] k|tLs r'Gg'ePsf] xf] . o;f] u/]df tnsf] ofqfdf
k|yd cg'ej g} w'jfFsf] x'G5 . xfdLnfO{ slxn]sfxLF jf;gf /f]Sbf ps';d's';sf] cg'ej x'G5 .
bafPsf] jf;gfdf Hof]ltsf] :ki6 cg'e"lt k|tLt x'g ;Sb}g . h'g JolQmn] jf;gf /f]S5 p;sf]
lrQdf w'jfF el/G5 / :jR5 s]xL b]lv+Fb}g lsgeg] ;a} jf;gf cGwf] x'G5 .
jf;gf /f]Sg] lalQs} leq w'jfF el/G5 . of] w'jfF tnlt/ aUb} uof] eg] Tof] lbg g} /flqdf
kl/0ft x'G5 . uxg / ;3g w'jfF ePkl5 /flqsf] cGwsf/ lgld{t x'G5 . w'jfFsf] cy{ lrQsf] z'4tf
gx'g' xf] . To;}n] w]/} x7of]uLx¿df a'l4dQf b]lv+Fb}g t/ pgLx¿df ;ª\sNk alnof] kfOG5 . of]
;ª\sNk klg s'g} ;'v kfpg] ;ª\sNk g} xf] . o:tf] ;ª\sNksf ;fy h;sf] pmhf{ tnlt/ aU5 To:tf]

nf]suLtf– 352
cWofo–*
JolQmnfO{ ca b'vsf] k|tLlt x'Fb}g . h'g sfdpmhf{ aflx/ uP/ Ifl0fs ;'v lbG5, x7of]uLx¿nfO{ jf
blIf0ffogkysf JolQmx¿nfO{ ToxL pmhf{ ca j[Q agfP/ z/L/leqaf6 g} logLx¿nfO{ ;'v k|bfg
u5{ h'g leqL ;'v aG5 / Tof] ;'v tfd;L / cGwsf/k"0f{ x'G5 . d'lQmsf lglDt dgaf6 d'Qm x'g'kg]{
x'G5 t/ dgnfO{ 9'Ëf] h:tf] h8 agfP/ kf/ x'g' sbflk pko'Qm xf]Og . dgaf6 kf/ eP/ h8tf
kfpg' dgaf6 kf/ x'g' xf]Og s]jn cljrf/sf] cj:yfdf k'Ug' dfq xf], lglj{rf/ cj:yfdf xf]Og .
lglj{rf/ cj:yfdf Tof] JolQm x'G5 hf] rfx]df ljrf/ ug{ ;S5 t/ ljrf/ ub}{g / cljrf/sf]
l:yltdf Tof] JolQm x'G5 hf] rfx]df klg ljrf/ ug{ ;Sb}g . gk'+;stf / a|Xdro{df km/s ePh:t}
cljrf/ / lglj{rf/sf] l:yltdf klg km/s x'G5 .
s'g} klg ;ª\sNkjfg\ JolQmn] s'g} k|sf/sf] ;ª\sNk u/]df ;a}eGbf klxn] p;sf] sfdpmhf{
aUg aGb x'G5 t/ sfdpmhf{ gi6 x'Fb}g h'g hDdf eP/ tnlt/ aUg yfN5 . of] leqsf] k|jfxdf
klxnf] cg'ej w'jfFsf] x'G5 lsgeg] leq :jR5tf x/fpF5 / bf];|f] cg'ej cGwsf/sf] x'G5 lsgeg]
leq w'jfF el/P/ /flq 5fpF5 / s'g} k/sf] j:t' b]lv+Fb}g≤ s]jn :jod\sf] clnslt af]w x'G5 . hlt
xfdL dflylt/ aU5f}+“, Tolt g} :jod\sf] af]w sd x'G5 / hlt xfdL tn plqG5f“}+ k/sf] af]w Tolt sd
x'G5 . pQ/fo0fsf] dfu{df …:jÚsf] af]w sd x'G5 . clUg /x'Gh]n hngk"j{s …:jÚsf] af]w x'G5 / ha
clUg Hof]lt aG5, ta …:jÚcyf{t\ cxª\sf/ ;dfKt x'g yfN5 . Hof]lt lbg aGgf;fy cxª\sf/ 5l/P/
hfG5 / ha lbg z'SnkIf aG5, ta rG›df 7'nf] eP/ …:jÚsf] af]w¿kL cxª\sf/ IfL0f x'g yfN5 /
h'g lbg k"l0f{dfsf] rG›df aG5 ta cxª\sf/ k"0f{ ¿kdf lj;h{g x'G5 . tnsf] blIf0ffogsf] kydf
k/sf] af]w sd x'Fb} hfG5 . hlt w'jfF el/G5 Tolt cxª\sf/ a9\5 clg cGo s'/f wldnf] b]lvG5 .
cGo s'/fx¿ 3/, kTgL, ;Gtfg, wg ;a} 5'6\b}gg\ t/ wldnf] x'G5 / JolQm cfkm"leq v'lDrg yfN5 .
JolQm hlt leq v'lDrG5, cxª\sf/ Tolt g} 7f]; x'g yfN5, leq h8tf afSnf] x'g yfN5 .
cGwsf/n] rf/}lt/af6 JolQmnfO{ 3]5{ / c¿x¿ gb]lvP klg 7f]lsg eg] ;S5 .
o;kl5 s[i0fkIfsf] cFWof/f] /flqsf] a9\g] qmd cdfjf:ofsf] ofqf / k|To]s /flq cem uxg
cFWof/f]n] el/G5 ptf rG›dfsf] k|sfz klg x/]s lbg sd x'g yfN5 . h'g dfqfdf z'SnkIfsf] kGw|
lbg x'G5, ToxL dfqfdf s[i0fkIfsf] klg kGw| lbg kGw| v08 x'G5 / k|To]s /flqdf cGwsf/ cem
a9]/ hfG5 . h'g dfqfdf cGwsf/ ulx/f] x'G5, ToxL dfqfdf ;+;f/ e'Ng yfN5 / cfk"m d]l6Psf] e|d
k}bf x'G5 t/ JolQm d]l6Psf] x'Fb}g . oxL e|dsf sf/0f s[i0fkIfdf ofqf ug]{ JolQmnfO{ klg
z'SnkIfdf ofqf u/]h:t} nfU5 lsgeg] p;sf lglDt ;+;f/ ca b]lv+b}g . To;}n] d d'Qm ePF eg]/
;f]Rg ;S5 t/ ha;Dd cxª\sf/leq x'G5 ta;Dd ;+;f/af6 d'Qm x'g ;lsF+b}g . cxª\sf/ z]if
/x];Dd s'g} klg ;do JolQm lkmtf{ x'g ;S5 . blIf0ffogsf] dfu{df ha cdfjf:ofsf] /flqdf k"0f{
cGwsf/ x'G5, ta JolQmsf] cxª\sf/ k"0f{ eP/ pm laNfs'n z"Go x'G5 t/ p;nfO{ k/dfTdfsf] s'g}
af]w x'Fb}g .
k"l0f{dfsf] /ftdf pknAw ePsf] JolQm klg s] eGg ;S5 eg] …cxd\ a|Xdfl:dÚ . o;sf] cy{
x'G5 ca …dÚ z]if 5}g“, a|Xd dfq df}h'b 5 . cdfjf:ofsf] l:yltdf k'u]sf] JolQmn] klg …cxd\
a|Xdfl:dÚ eGg ;S5 t/ p;sf] …cxd\ a|Xdfl:dÚ sf] cy{ ca s'g} c¿ a|Xd 5}g d g} a|Xd x'F eGg]
x'G5 . k"l0f{dfsf] /fqLdf pQ/fo0fsf] dfu{af6 k'u]sf] JolQmdf s'g} klg cxª\sf/ xF'b}g / p;sf] cxd\
k'0oz"Go s]jn zAbsf] …dÚ x'G5 t/ dkg k6Ss} xF'b}g / pm ;f/f a|Xd;Fu Psfsf/sf] s'/f ul//x]sf]
x'G5, pm ;fu/df ldl;Psf] yf]kf eP/ ca ;fu/ eO;s]sf] x'G5 . t/ blIf0ffogsf] dfu{af6
cdfjf:ofsf] /flqdf k'u]sf] JolQmsf] …cxd\ a|Xdfl:dÚ df yf]kfnfO{ ;fu/sf] s'g} hfgsf/L xF'b}g t/

nf]suLtf– 353
cWofo–*
yf]kf ;fu/df ldl;Pkl5 eg] Tof] ;fu/nfO{ b]v]/ cfkm" g} ;fu/ ePsf] 7fGb5 . o:tf] JolQmsf] …dÚ
g} ;a} s'/f x'G5 hf] p;n] c¿df cf/f]lkt u5{ .
hf] pQ/fo0fsf] dfu{df ofqf u5{ p;sf] ;fwgfsf] dfu{ ;dk{0fsf] x'G5 / blIf0ffogsf]
dfu{df hfg] JolQmsf] ;fwgf ;ª\sNksf] x'G5 . ;ª\sNksf] cy{ …dÚnfO{ ;fFWg' xf] / ;dk{0fsf] cy{ …dÚ
nfO{ lj;lh{t ug{' xf] . x7of]u ToxL ;ª\sNksf] ;fwgf xf] . Pp6f ;fwgfaf6 JolQmsf] k'gh{Gd x'Fb}g
/ csf]{n] klg sxLF t k'¥ofpF5 t/ ToxfFaf6 kmls{g'k5{ . >Ls[i0f eGg'x'G5– of] bf];|f] dfu{af6
d[To'j/0f ug]{ of]uL :ju{df cfˆgf] sd{sf] kmn ef]u]/ lkmtf{ x'G5 . >Ls[i0f csf]{ s'/f klg eGg'x'G5–
w'jfF, /flq, s[i0fkIf / blIf0ffogsf] 5 dlxgfdf d/]/ hfg] of]uL rG›dfsf] Hof]ltdf k|fKt x'G5 . o:tf]
JolQm :ju{df cfˆgf] ef]u ;s]/ kmls{G5 / rG›dfsf] Hof]lt k|fKt ub{5 . h;/L cfsfzsf] rG›dfsf]
k|ltljDa kf]v/Ldf aG5 To:t} ha s'g} JolQm cGwsf/sf] uxgtfdf x'G5 ta Tof] uxg cGwsf/df
klg rG›dfsf] k|ltljDa b]vfk5{ . ha tnsf] lx:;f JolQmsf] k"0f{ cGwsf/n] el/G5, ta of]
cGwsf/sf] uxgtfdf g} rG›dfsf] k|ltljDa b]vf k5{ . cGwsf/ clt kf/bzL{ x'gfn] emns b]lvG5 .
;ª\sNk ha cGwsf/;Fu hf]l8G5, ta cfˆgf] lz/df rG›df emlNsG5 / ToxL b]lvG5 .
To;}n] >Ls[i0f eGg'x'G5– o:tf] JolQmnfO{ rG›dfsf] Hof]lt k|fKt u/]/ rG›df pknAw x'Fb}g .
rG›df t pQ/fo0fsf] dfu{sf] JolQmnfO{ pknAw x'G5 . blIf0ffog dfu{sf] JolQmn] rG›dfsf] Hof]lt
dfq b]V5 / Tof] Hof]lt k|fKt u/L :juL{o ef]u u/]/ lkmtf{ x'G5 . :ju{ Tof] cj:yfsf] gfd xf] hxfF
b'v x'Fb}g / ;'v dfq x'G5 . b'v n's]/ a:5 t/ k|j]z ug{ ;Sb}g . ;'vsf] ef]u ;lsPkl5 ToxLF
kmls{g'k5{ . of] ef}lts / dfgl;s b'j} cj:yf xf] . h;n] ;'vsf] ef]u ug{ kfpF5 p;;Fu ;l~rt
el/Psf] ef]usf] ;Ldf x'G5, hf] vr{ gx'Gh]n;Dd p;n] ;'vsf] ef]u ug{ kfpF5 . Tof] k'0o vr{
eO;s]kl5 lkmtf{ eP/ k'gM b'vsf] ;+;f/df kmls{g'k5{ .
To:t} gs{df klg cfˆgf] kfksf] ef]u k"/f ePkl5 kmls{P/ cfpg'k5{ / :ju{af6 klg ;f/f
;'v r's]kl5 lkmtf{ x'g} k5{ . ha s'g} dflg; kfksd{df ;+nUg x'G5 eg] Tof] ;ª\sNksf] sdLsf]
sf/0fn] g} xf] . ;ª\sNkn] b'isd{ gu/ eG5 t/ jf;gf eg] of] df}sf g5f]8 eg]/ pS;fpF5 .
;ª\sNkaf6 :ju{ k|fKt x'G5 t/ ;ª\sNkn] df]If kfOFb}g . ;ª\sNksf] lj;h{g u/]kl5 ;dk{0faf6 dfq
df]If kfOG5 . k"/f ;ª\sNk ePdf JolQm blIf0ffogsf] dfu{df cufl8 a9\5 / ;ª\sNk gePdf JolQm
k|s[ltsf] dfu{df g} e8\ls/xG5 t/ oL b'j}y/L cfˆgf] ef]u ;lsPkl5 kmls{g'k5{ . To;}n] >Ls[i0f
eGg'x'G5– of] blIf0ffogsf] dfu{df uPsf] JolQm cfˆgf] ;l~rt sd{sf] kmn ef]u]/ kms{G5 . ;+;f/df
oL b'O{ z'Sn / s[i0f kIf, b]jofg / lkt[ofg dfu{nfO{ ;gftg ePsf] dflgG5 . o;df klxnf] dfu{af6
uPsf JolQmx¿ kms]{/ gcfpg] / bf];|f] dfu{af6 uPsf JolQmx¿ kms]{/ hGd–d[To'df k|fKt x'G5g\ .
of] xfd|f] sd{sf] pknlAw xf] . xfdLn] h] u¥of}+“, To;sf] kmn To:t} k|fKt x'G5 . sd{sf] kmn
;dodf r'S5 / xfdLn] u/]sf] s'g} sd{ klg zfZjt x'g ;Sb}g . hlt;'s} dxfg\ k'0o / ;'v klg
;lsG5 / kmls{P/ k'gM bLgxLg k'/fgf] l:yltdf cfpg} k5{ . sd{n] s]jn Ifl0fs ef]u dfq lbG5 .
:ju{sf] ef]u Ifl0fs x'G5 . ;'v If0fe/df r's] h:tf] nfU5 t/ gs{ If0fe/ k|fKt eP klg zfZjt
h:tf] nfU5 lsgeg] ;'vn] ;donfO{ 5f]6f] kfl/lbG5 / b'vn] ;donfO{ nfdf] h:tf] agfpF5 . To;}n]
;ª\sNkaf6 uPsf] JolQm ;bf lkmtf{ x'G5 lsgeg] ;ª\sNk dflg;sf] sd{ xf] . t/ ;dk{0fsf]
dfu{af6 uPsf JolQmx¿ lkmtf{ cfpFb}gg\ lsgeg] ;dk{0fsf] dfu{df 36\g] 36gf JolQmsf] sd{sf]
kmn xf]Og . ;dk{0f sd{ xf]Og, ;d:t sd{sf] lj;h{g xf] . ;dk{0faf6 hf] pknAw x'G5 Tof]
k|e'k|;fb xf] cyf{t\ O{Zj/Lo cg'sDkf xf] .

nf]suLtf– 354
cWofo–*
g}t] ;[tL kfy{ hfgGof]uL d'Xolt sZrg .
t:dfT;j]{if' sfn]if' of]uo'Qmf] ejfh{'g ..@&..
x] ch{'g Û hf] oL b'j} dfu{sf af/]df hfgsf/ 5g\ ltgLx¿ slxNo} df]lxt x'bF }gg\ . t;y{ ltdL
klg ;a} sfndf ;Da'l4 ¿kn] of]udf l:y/ xf]pm jf lg/Gt/ d]/f] k|flKtsf] r]i6f u/ ..
j]b]if' o1]if' tkM;' r}j
bfg]if' oTk'0okmn+ k|lbi6d\ .
cTo]lt tT;j{ldb+ ljlbTjf
of]uL k/+ :yfgd'k}lt rfBd\ ..@*..
of]uLhg of] /x:onfO{ hfg]/ j]bfWoog, tk:of, bfg tyf cGo ;sfd sd{ ubf{ k|fKt x'g] h'g
k'0okmn 5 To;nfO{ cltqmd0f u/]/ k/dwfddf k'Ub5g\ ..
k|e'sf] cyf{t\ k/d ;Tosf] vf]hsf] b'O{ dfu{sf af/]df >Ls[i0fn] o; cWofodf atfpg' ePsf]
xf] . ljut tLg ;o jif{sf] cGt/fndf ljleGg ljifodf k|Voflt sdfPsf JolQmx¿df l;Udg k|mfo8,
O6nLsf Uoflnlnof] (Galileo di Vincenzo) / a]nfotsf rfN;{ 8flj{g (Charles Robert Darwin)
x'g\ . k|mfo8, Uoflnlnof] / 8fla{gn] dflg;sf] r]tgf / hLjgnfO{ cfd"n ¿kdf kl/jlt{t x'g] b[li6
k|bfg u/]sf 5g\ . k|mfo8sf] dxŒjk"0f{ vf]h dfgjleq h'g cr]tg 5 To;sf] vf]h xf] . dflg;sf]
dg dflysf] kq xf], cr]tg dg o;eGbf uxg kq xf] hf] tn ba]sf] x'G5 . h;af6 xfdL ;~rflnt
eP/ af]N5f“}+, xfF:5f“}+, a:5f“}+, p7\5f“}+ / sfd u5f}{+ Tof] ulx/f] cr]tg dg xf] . sfn{ u':tfkm h'+un] of]
cr]tg dgsf] cem ulx/f] vf]h u/]sf 5g\ . pgn] cr]tg dgd'lg cem cr]tg dg n's]sf] kQf
nufP h;nfO{ pgn] cr]tg ;d"x (Collective unconscious) sf] ;+1f lbPsf 5g\ . pgn] eg]sf
5g\– r]tg dgsf] tn cr]tg dg 5 / cr]tgeGbf tn csf]{ ;d"x cr]tg dg 5 . ;a}
cr]tgx¿ hf]l8Psf x'G5g\ . of] j}1flgs vf]hsf af/]df oxfF pNn]v ug'{sf] p2]Zo blIf0ffogsf]
;DaGwdf /fd|f] hfgsf/L xf];\ eg]/ xf] . k|mfo8 / h'Ën] u/]sf vf]h / sfd blIf0ffogsf] kysf
af/]df xf] . olb xfdL dfgj cr]tg dgdf k|j]z u¥of“}+ eg] tnlt/ plqG5f}+“ .
dfgjsf] cr]tg dg h:t} dfgjsf] cltr]tg (Super conscious mind) dg klg x'G5 . olb
xfdLn] dflylt/sf] ofqf u¥of}+“ eg] Tof] clt r]tg dgsf] ofqf x'g] 5 . xfdL h'g dg;Fu kl/lrt 5f}+“
Tof] r]tg dg xf] To;eGbf tn plqof}+ eg] cr]tg dg / cem tn plqof}+ eg] ;d"x cr]tg dgdf
k'luG5 . To:t} dflylt/ a9\b} uof}+“ eg] cltr]tg / cem dfly a9]df a|Xdr]tg dgsf] ;fIffTsf/
x'G5 . pQ/fo0fsf] ky j}1flgs b[li6af6 cfljisf/ ePsf] 5}g t/ blIf0ffog ky j}1flgs b[li6af6
cfljis[t eO;Sof] . olb pQ/fo0fsf] kysf] hfgsf/Lljgf blIf0ffogsf] ky dfq hfgsf/L eof] eg]
klZrd cem ljs[ltlt/ a9\g] 5 lsgeg] tn plqg] dfu{ t yfxf eof] t/ dfly plSng] dfu{ yfxf
ePg eg] Tof] ljs[ltaf6 kf/ x'g ;lsGg . klZrddf cfh wfld{s, cfWoflTds pTyfg x'g ;s]sf]
5}g . To;sf] jf:tljs sf/0f blIf0ffog dfu{sf af/]df hfGg' t/ pQ/fo0fsf af/]df cgle1 aGg'
xf] . klZrd cfh k|mfo8sf] cw'/f] vf]hsf] 3fts kmn ef]Ub} 5 . >Ls[i0fn] b'j} dfu{sf] l;wf s'/f
atfpg' ePsf] 5 . dfly hfg] dfu{sf] hfgsf/L ePg eg] tnsf] dfu{sf af/]df ghfGg' g} pQd
x'G5 .
>Ls[i0f eGg'x'G5– x] kfy{ Û o;k|sf/ oL b'j} dfu{nfO{ tŒjk"j{s hfg]sf of]uL df]lxt x'Fb}gg\ .
h'g ;fwsn] oL b'j} dfu{nfO{ p;sf] cfGtl/s uxgtfdf :ki6 ¿kdf hfg]/ cg'ej u5{ pm df]lxt
x'Fb}g . hf] Ps dfu{nfO{ dfq hfGb5 pm df]lxt x'g ;S5 . df]lxt ;b}j xfdL ljk/Lt;Fu dfq x'G5f}+“ .
of] ljk/Ltsf] lgod hLjgsf] ;d:t s'/fx¿df nfu" x'G5 . k'?if :qLdf p;sf] ljk/Lttfsf] sf/0fn]

nf]suLtf– 355
cWofo–*
cfslif{t x'G5 ;fy} ljk/Lt;Fu ;ª\3if{ klg x'G5 . cfsif{0f k/sf] x'G5 / glhs cfPkl5 ;ª\3if{ ;'?
x'G5 . j:t'tM xfdLnfO{ h] s'/fn] cfslif{t u5{ Tof] s'/f;Fu eoeLt x'G5f}+“ t/ ;a} df]x ljk/Lt;Fu
x'G5 . >Ls[i0f oL b'O{ dfu{nfO{ tŒj cg'ejn] hfGg'kb{5 eGg'x'G5 . h;n] cg'ejn] hfGb5 p;n] g}
tŒjn] hfGb5, h;n] cg'ejn] hfGb}g p;n] s]jn l;4fGtn] hfGb5 . l;4fGtnfO{ k9]/ hfGg] 1fg
tŒj1fg xf]Og kl/ro dfq xf] . tŒj1fg :jod\sf] cg'ejaf6 k|fKt x'G5 . oL b'j} dfu{nfO{ hf]
tŒjn] hfGb5 pm df]lxt x'Fb}g, lsgeg] p;nfO{ ljk/Ltsf] cfsif{0f ;dfKt x'G5 . blIf0ffog dfu{df
rNg] JolQmnfO{ pQ/fo0fsf] dfu{n] cfslif{t ul//xG5 lsgeg] ljk/Ltn] cfkm"lt/ tfg]/ afwf
lbO/xG5 . oL b'j} dfu{sf] 1ftf ljk/Lttfsf] rqmaf6 g} d'Qm x'G5 . ;+;f/;Fu d'Qm x'g'sf] cy{
;+;f/;Fu xf]Og o;sf ljk/Lt lgod;Fu d'Qm x'g' xf] .
ljk/Lt;Fu d'Qm geO{{ sf]xL klg zfGt x'g ;Sb}g . df]x;Fu d'Qm eP/ lgdf]{xdf pknAw x'g'
cl3 sf]xL klg zfGt x'Fb}gg\ . k"/f hLjg 38Lsf] k]G8'nd h:tf] b'O{ cltx¿df 8fdf8f]n eO/xG5 .
h;nfO{ 5f]8\of] To;n] g} k'gM cfslif{t u5{ . h;;Fu k/ xf]OG5 To;;Fu k'gM glhs x'g}k5{ /
h;;Fu glhs x'G5 To;;Fu 6f9f hfg} k5{ . hf] k/d d'lQm rfxG5 pm b'O{ ljk/Ltaf6 kf/ x'g'k5{ .
b'O{j6f ljk/Lt dfu{ dfgjleq x'G5g\ . olb ltgnfO{ tŒjk"j{s s;}n] hfGof] eg] p;nfO{ oL b'j}
ljk/Ltsf] cfsif{0f ;dfKt x'G5 / To;} If0fdf JolQmn] k/dd'lQm k|fKt ub{5 . o:tf] If0fdf
JolQmnfO{ ;+;f/df s'g} j:t'k|lt df]x, jf;gf / t[i0ff s]xL z]if /xFb}g . >Ls[i0f eGg'x'G5– x] ch{'g Û
ltdL ;a} sfndf of]uo'Qm ag]/ dnfO{ k|fKt ug]{jfnf xf]pm . of]uo'Qm eGgfn] b'j} cltx¿sf] lardf
l:y/ eO{ lgdf]{x x'g' Pjd\ dWodf /xg' xf] . o:tf of]uLn] Tof] ljGb' hfGb5g\ hxfFaf6 d'lQmsf] cfofd
;''? x'G5 .
>Ls[i0fsf] hLjg cb\e't 5 . pxfFsf] hLjg ;+;f/sf] lj/f]wdf 5}g . pxfFsf] hLjg lj/fuL /
/fuLsf] klg xf]Og . s[i0f x/]s /fuLsf] lardf lj/fuL h:tf] eP/ /xg'x'G5 . pxfFsf] hLjg b'O{
ljk/Ltsf] lar dWosf] vf]h xf] . s[i0f h:tf] dWo:y k'?if k[YjLdf csf]{ x'g klg ;Sb}g . xfdLdWo]
w]/}nfO{ nfUg ;S5 ls s[i0f zflGtjfbL ePsf] eP o'4lt/ kfOnf grfNg'kg]{ xf] / o'4jfbL x'g'x'G5
eg] k/dfTdf / lbJotfsf] s'/f gug{'kg]{ xf] . oL b'j} dfu{dWo] pxfFn] s'g} Ps dfu{ /f]Hg'kg]{ xf] . s[i0f
b'j} s'/f Ps;fy x'g'x'G5, tyflk b'j} x'g'x'Gg . of]uo'Qm x'g'sf] cy{ oxL xf] . pxfF dxfof]uL x'g'x'G5 .
s[i0fn] b'O{ cltx¿sf lardf dWo:y /xg;Sg] Joj:yf lbg'ePsf] 5 . k/dfTdfnfO{ ;+;f/sf lj?4
5gf]6 ug]{ xf]Og lsgeg] To;/L p;nfO{ k|fKt g} ug{ ;lsGg . k/dfTdfnfO{ t To;}n] kfpg ;S5,
hf] laNfs'n r'gfj/lxt x'g ;S5 . h;n] ;+;f/nfO{ g} k/dfTdfsf] ¿kdf / hLjgnfO{ g} d[To'sf]
¿kdf b]Vg ;S5 To;n] dfq p;nfO{ b]Vg ;S5 . of]uo'Qm JolQm dfq dWodf x'G5 To;}u/L
JolQmsf] lrQ ha dWodf x'G5, ta pm of]uo'Qm x'G5 . hLjgsf] ;d:t lj/f]wdf dWodf /xg]
s'/fsf] gfd of]u xf] / hLjgsf] ljk/Lttfdf 5gf]6/lxt eP/ lardf /xg' of]uo'Qm x'g' xf] . >Ls[i0f
eGg'x'G5– o:tf] of]uo'Qm ;fwsn] dnfO{ k|fKt u5{ .
of]uLk'?if of] /x:onfO{ tŒjk"j{s hfGb5 / j]bfWoog, o1, hk, tk tyf bfgflb sfo{ ubf{ h]
k'0okmn k|fKt x'g] elgPsf] 5 tL ;a}nfO{ pNnª\3g ub}{ ;gftg k/dkbnfO{ k|fKt ub{5 . tŒjsf]
/x:o hfGg] of]uLk'?ifsf nflu j]bfWoog, kf7, o1sf] kmn, bfgsf] k'0o ;a} Joy{ x'G5g\ cyf{t\
tŒjbzL{x¿ tL ;a} kmnnfO{ klg pNnª\3g u5{g\ . of] cToGt qmflGtsf/L jrg >Ls[i0f eGb}
x'g'x'G5 . j]bsf] 1fg, o1, tk / bfgsf] tŒjbzL{x¿nfO{ s'g} d"No xF'b}g . h;n] tŒj hfGof] p;sf
nflu j]b k/d 1fg x'G5 t/ hf] j]b k9]/ dfq j]bnfO{ hfGb5 To:tf] hfGg'sf] s'g} t'ngf g} 5}g .
tŒj hfGg] JolQmsf] cufl8 k9]/, o1 u/]/, bfg u/]/ k|fKt ug]{ k'0o kmnsf] s'g} k|lt:kwf{ g} x'g

nf]suLtf– 356
cWofo–*
;Sb}g . o;sf] cy{ j]bsf] pkof]u g} 5}g eGg] sbflk xf]Og . j]bdf /x:o n's]sf] 5}g eGg] klg
xf]Og t/ j]b klg tL JolQmnfO{ pkof]uL x'G5 hf] j]bsf] kf/ x'g tof/ x'G5, cGoyf zf:q klg
aGwg x'G5 . >Ls[i0f eGg'x'G5– tŒjk"j{s hfGg] of]uL ;a} s'/faf6 kf/ cyf{t\ d'Qm x'G5 . j]baf6
dfq xf]Og, o1af6 klg d'Qm x'G5 . o1sf] cy{ ;d:t sd{sf08 xf] . ;fy} wd{sf] ;d:t sd{
lqmofsf08af6 klg d'Qm x'G5 . h;n] cfkm"leq k/dfTdfnfO{ hfGof] p;nfO{ s'g} klg lqmof,
sd{sf08, pkf;gf k4lt cfjZos x'Fb}g≤ ca p;nfO{ aflx/ bf}l8g] s'g} k|of]hg g} x'Fb}g .
h;n] leqsf] clUgnfO{ g} hfGb5, p;nfO{ aflx/sf] clUg afn]/ ug]{ o1 Joy{ x'G5 .
aflx/sf] clUgdf ul/g] o1 klg s;}nfO{ leqsf] clUgnfO{ hfGg] dfWod x'g ;S5 t/ aflx/sf] clUg
leqsf] clUgdf k'Ug ;xfos ePg eg] To;sf] s'g} pkof]lutf /xGg . o:tf] JolQmsf nflu tk klg
Joy{ x'G5 . h;n] leqsf] ;|f]t k|fKt ul/;s]sf] 5 p;sf nflu tksf] dfu{af6 cGo k|of; ul//xg'
cfjZos 5}g . ;Tosf] vf]hdf h'g;'s} si6 cfP klg ;xg ;Sg' g} tk xf] . k/dfTdfnfO{ vf]Hg]
cToGt cNk JolQmn] ;xhtfk"j{s h:tf];'s} si6 ;x]/ klg tk ub{5g\ t/ tŒjsf] af]w ePsf]
JolQmn] o:tf] tkaf6 cfh{g x'g] k'0onfO{ klg cltqmd0f u5{ . tŒj hfGg] JolQmnfO{ tksf]
cfjZostf g} kb}{g . >Ls[i0f eGg'x'G5– tŒjj]Qf bfgaf6 klg d'Qm x'G5 . bfg klg ;Tosf] vf]hdf
;xof]uL dfu{ xf] . bfgsf] cy{ h] klg lbg ;Sg' xf] . h;nfO{ cfjZostf 5 p;nfO{ lbg' bfg xf] .
bfgsf] df}lns cy{ xfdLnfO{ Joy{ ePsf lrh ;ª\u|x gug{' xf] . o;sf] ulx/f] cy{ ckl/u|x xf] .
cfkm"nfO{ h] cfjZos 5 Tof] pkof]u u/]/ c¿ ;a} c¿nfO{ afF8\g' bfg xf] . >Ls[i0f eGg'x'G5– o:tf]
JolQm bfgnfO{ klg cltqmd0f u5{ . o:tf] tŒj hfGg] JolQm s;}nfO{ k/fO{ 7fGb}g, hut\ / cfkm"lar
s'g} leGgtf g} kfpFb}g . p;n] t :jod\nfO{ g} bfg u/]/ ;a} ;dlk{t ul/;s]sf] x'G5 .
tŒjljb\nfO{ g}ltstf–cg}ltstfsf s'g} ;Ldfx¿ x'Fb}gg\ . h] u/fpF5 p;}n] u/fpF5 / h]
eO/x]sf] 5 p;}sf] OR5fn] eO/x]sf] 7fGg] x'Fbf p;sf nflu s'g} e]b /xFb}g . hxfF e]b /xFb}g p;sf
nflu bfg, tk / k'0o;Fu s'g} ;DaGw xF'b}g . >Ls[i0f ch{'gnfO{ eGb} x'g'x'G5– ltdL tŒjljb\ ag /
olb ltdL tŒjljb\ eof} eg] ltdLn] sf]xL db}{g / s;}n] s;}nfO{ dfg{ klg ;Sb}g eGg] hfGg ;Sg]
5f} . of] ltd|f cufl8sf dflg;x¿df klg pxL slxNo} gdg]{ cd[t tŒj 5 hf] ltdLdf 5 . of] z/L/
t gfzjfg\ s'/f xf] hf] gi6 eP/ hfG5 t/ Tof] tŒjsf] slxNo} gfz x'Fb}g . s[i0fsf] of] ;Gb]z clt
pRr / g}lts 5 . hf] k/d cfwf/lt/ rN5 p;sf nflu ;dfhn] lbPsf ;a} cfwf/x¿ Joy{ x'G5g\ .
Tof] cg}lts geP/ clt g}lts x'G5 . ;d:t gLltx¿eGbf kf/ x'g' g} k/d gLlt xf] / ;d:t
wd{x¿ dfly p7\g' g} k/dwd{ xf] . >Ls[i0fn] of] ;a}af6 kf/ x'g] s'/f eGg'ePsf] 5 . oL ;a}nfO{
pNnª\3g u/]/ hf] Tof] ;gftgkb, k/dkbdf pknAw x'G5 / pm a|Xd h:tf] g} x'G5 .
ç tT;lblt >Ld∫ujb\uLtf;"klgifT;' a|XdljBfof+ of]uzf:q]
>Ls[i0ffh{'g;+jfb] cIf/a|Xdof]uf] gfd
ci6df]›WofoM ..*..

nf]suLtf– 357
cWofo–*

nf]suLtf– 358
cWofo–(
ç >Lk/dfTdg] gdM
gjf}+ cWofo
/fhljBf–/fhu'≈oof]uM

>Leujfg'jfr .
Ob+ t' t] u'Xotd+ k|jIofDog;"oj] .
1fg+ lj1fg;lxt+ oH1fTjf df]Io;]˜z'eft\ ..!..
eujfg\n] eGg'eof]– x] ch{'g Û ltdL bf]ifb[li6/lxt eQmsf nflu …dÚ of] k/d uf]kgLo 1fg /
lj1fg eGb5'≤ of] lbJo1fg a'em]/ ltdL hGdd/0f ;DaGwL ;f+;fl/s si6af6 d'Qm x'g] 5f} ..
/fhljBf /fhu'Xo+ kljqldbd'Qdd\ .
k|ToIffjud+ wDo{+ ;';'v+ st{'dJood\ ..@..
of] lj1fg;lxtsf] 1fg, ljBfx¿sf] /fhf, /x:ox¿dWo]sf] k/d uf]kgLo, kljq / pQd 5 .
of] k|ToIf kmn lbg], wd{do, cljgfzL 5 / o;nfO{ cfgGbk"j{s ;DkGg ug{ ;lsG5 ..
c>2wfgfM k'?iff wd{:of:o k/Gtk .
ck|fKo df+ lgjt{Gt] d[To';+;f/jTd{lg ..#..
x] k/Gtk Û tŒj1fgo'Qm o; wd{df >4f gug]{ dflg;x¿ …dÚnfO{ k|fKt ug{ g;s]/ d[To'¿kL
;+;f/rqmdf kmls{G5g\ ..
hLjgnfO{ x]g]{ b'O{ b[li6sf]0fx¿ 5g\ . hLjgnfO{ kbfy{ dfGg] b[li6 gsf/fTds / k/dfTdf
dfGg] b[li6 ;sf/fTds x'G5 . xfd|f] b[li6 h:tf] x'G5 hut\ p:t} b]lvG5 . h] xfdL b]V5f}+“, Tof] xfd|f]
efjsf] k|ToIfLs/0f xf] . gfl:tsx¿n] O{Zj/nfO{ ;+;f/df b]Vb}gg\≤ To;}n] pgLx¿ O{Zj/ 5}g eG5g\ .
>Ls[i0f k|f/Ded} ch{'gnfO{ eGg'x'G5– x] ch{'g Û bf]if b[li6/lxt eQmsf nflu of] k/d uf]kgLo 1fgsf]
/x:o ca d ltdLnfO{ atfpF5' . ha xfdL s'g} JolQmdf gsf/fTdstf vf]H5f}+“, ta Tof] vf]h bf]ifk"0f{
x'G5 . p;df bf]if geP klg xfdL bf]if b]V5f}+“ . ldqdf s'g} bf]if b]lv“b}g lsgeg] p;nfO{ k|]dsf]
cfFvfn] x]l/G5 t/ zq'nfO{ 3[0ffsf] cfFvfn] x]l/g] x'Fbf p;df lgs[i6tf dfq b]lvG5 . xfdL h] 5gf]6
ug{ rfxG5f}F, ToxL b]lvG5 . ha Pp6f JolQmnfO{ zq'sf] ¿kdf x]l/G5, ta p;df s]jn gsf/fTds
s'/f dfq b]lvG5 t/ s'g} ldqnfO{ x]l/of] eg] p;df ;sf/fTds s'/f klg b]lvG5 . s'g} klg JolQmsf
af/]df lgsflng] lgisif{ cfˆgf] JofVof xf] . bf]ifb[li6 ePsf] JolQmn] hut\df s]xL klg >]i7 b]Vb}g .
;Tosf] k|tLlt / ;f}Gbo{sf] s'g} af]w p;df x'Fb}g . p;nfO{ hut\ pT;j geP/ Pp6f pbf; Joj:yf
h:tf] nfU5 . p;n] sfF9f dfq b]V5 t/ km"n b]Vb}g . gs/fTdstfsf] hf]8 g} gfl:tssf] ;+;f/ xf] .
To;}n] bf]ifk"0f{ cfFvfn] ;+;f/nfO{ x]bf{ gfl:tssf] hut\ dfq b]lvG5 .
eQmn] o; ;+;f/nfO{ cs}{ k|sf/n] x]5{ . >Ls[i0f eGg'x'G5– ca d bf]ifb[li6/lxt eQmsf nflu
k/d /x:osf] s'/f eG5' . bf]ifb[li6/lxt ePdf dfq k/d /x:osf af/]df atfpg ;lsG5 cGoyf
eGg' Joy{ x'G5 lsgeg] hlt;'s} /fd|f] s'/f elgP klg o:tf JolQmn] ;'Gb}gg\ . olb ch{'g bf]if b]Vg]
dgf]bzfdf 5g\ eg] s[i0f /x:osf s'/f eGg ;Sg'x'Gg lsgeg] ch{'gdf Tof] a'‰g] Ifdtf g} x'Fb}g .
cf7f}+“ cWofosf] nfdf] JofVofkl5 >Ls[i0f >4fsf] ;"q eGg vf]Hb} x'g'x'G5 . clxn];Dd s[i0f ts{sf
s'/f u/]/ ch{'gnfO{ ;Demfpg] k|of; ub}{ x'g'x'GYof] . ptf ch{'g ga'em]sf] h:tf] Jojxf/ b]vfpFb} lyP
t/ s[i0f lg/Gt/ ch{'gsf] ;Gb]x x6fpg k|of;/t /xg'eof] / ch{'gsf] gfl:tstf;Fu h'lw/xg'eof] .
nf]suLtf– 359
cWofo–(
ca eg] ch{'gsf] gfl:tstf ;dfKt eP/ bf]ifb[li6 / ;Gb]x klg x6]sf] / pgsf] Åbosf] åf/ v'n]sf]
kfPkl5 pxfF ch{'gnfO{ k/d /x:osf af/]df atfpF5' eGb} x'g'x'G5 .
>Ls[i0f ca k|;Gg eP/ /x:osf af/]df atfpg vf]Hb} x'g'x'G5 . o;eGbf cufl8sf cf7
cWofodf pxfFn] lg/Gt/ ch{'gsf] a'l4;Fu ;ª\3if{ ug{'eof] . ha;Dd a'l4n] sfd u5{, ta;Dd Åbon]
lj>fd u5{ / ha a'l4n] lj>fd u5{, ta Åbo ;lqmo x'g yfN5 . /x:o t s]jn Åboaf6 dfq
hfGg ;lsG5 . pxfFn] ca ch{'gsf] Åbo bf]ifb[li6/lxt ePsf] kfpg'eof] . To;}n] t ca /x:osf]
s'/f ug{ nfUg'ePsf] 5 . gsf/fTds JolQmn] Pp6f km"nsf] ;f}Gbo{df klg km"nnfO{ r'F8]/ x]g{ vf]H5 /
;sf/fTds ;f]rsf] JolQmn] cv08df ;f}Gbo{ x]g{ vf]H5 . km"nsf] ;f}Gbo{ v08df geP/ cv08df
x'G5 . k/dfTdf kl/k"0f{ cv08tf xf] . k/dfTdfsf] cy{ ;f/f cl:tTjsf] ;du|tf xf] . ;f/f cl:tTj
olb Pp6f km"n xf] eg] k/dfTdf Tof] cv08tfsf] ;f}Gbo{ xf] . gsf/fTds b[li6 ;b}j OlG›odfly
e/f];f u/]/ OlG›on] h] u|x0f u5{, To;}nfO{ ;To 7fG5 t/ lawfos b[li6n] tf]8]/ xf]Og hf]8]/ x]5{ .
ha dflg; bf]ifb[li6af6 /lxt x'G5, ta pm eQm x'G5 . xfd|f] dgdf eQmsf] h'g tl:a/ 5
Tof] ;fdfGo dfq xf] . dlGb/df k|fy{gf ug]{ JolQmnfO{ xfdL eQm 7fG5f}+“ . xfdLnfO{ nfU5– ljlwk"j{s
k|fy{gf ug]{ JolQm eQm xf] / o:t} lsl;dsf] tl:a/ xfd|f] dgdl:tisdf x'G5 t/ of] ;a} ;fdfGo
s'/f dfq xf] . eQmsf] ;xL cy{ bf]if–b[li6/lxt JolQm xf] . ha pm hLjgnfO{ gsf/fTds b[li6n] x]b}{g
/ hLjgnfO{ p;sf] lawfostfdf x]5{, ta dfq pm eQm x'G5 . gsf/fTds b[li6o'Qm JolQmn]
j:t'nfO{ ljeQm u/]/ x]5{ . eQmn] o;sf l7s ljk/Lt j:t'nfO{ gtf]8L hf]8]/ x]5{ . eQmsf] cy{
hLjgnfO{ hf]8\g ;dy{ x'g' xf] . s[i0f o; k|;ËnfO{ uLtfsf] cl3Nnf] cWofodf klg eGg ;Sg'x'GYof]
t/ To;a]nf elgPsf] eP ;a} Joy{ x'GYof] . uLtfsf] cf7f“}+ cWofosf] ofqf gu/L s[i0faf6 l;wf o:tf]
;"q k|of]u ul/Psf] eP ch{'g elQmdf plqg c;dy{ x'Gy] . ha;Dd a'l4 cfˆgf] bf}8w'knfO{ zfGt
ub}{g, ta;Dd eQmsf] efj g} pbo x'Fb}g . ha a'l4sf ;a} r]i6f c;kmn x'G5g\ ta dfq JolQm
eQm x'g ;S5 . To;}n] elQmn] a'l4sf] kf/ n}hfG5 t/ elQmsf] dfu{ ;'ud gePsf]n] s[i0f cf7f“}+
cWofokl5 aNn elQm;"qsf af/]df eGb} x'g'x'G5 . elQm a'l4af6 kf/ x'g;Sof] eg] dfq ;'ud x'G5 .
a'l4 Joy{ 5 eg]/ hfGgsf nflu a'l4af6 u'lh|P/ dfq hfGg ;lsG5 .
ch{'gsf] a'l4;Fu k"0f{ kl/lrt ePkl5 dfq s[i0fn] /x:osf] s'/f atfpg nfUg'ePsf] xf] .
pxfFn] ;'?df g} ltdL elQmdfu{df pknAw xf]pm of ltdL eQm ag eg]/ eGg'ePg . To;}n] s[i0fn]
a'l4/lxt s'/f 5f]8]/ >4f hGdfpm eg]/ slxNo} eGg'ePg . >4f / e/f];f eg]/ x'Fb}g, e/f];f a'l4sf]
c;dy{tfaf6 dfq hlGdG5 . ha a'l4 c;xfo x'G5, ta dfq >4fsf] hGd x'G5 . ch{'g clxn];Dd
Ps lh1f;' lyP t/ ca pgL eQm eP/ hfGg rfxG5g\ . pgsf] vf]h ca lh1f;f xf]Og t[i0ff ag]/
Åbosf] ceLK;f ag]sf] 5 . To;}n] s[i0f ch{'gnfO{ k/d uf]kgLo 1fg/x:o eGg nfUg'ePsf] 5 . of]
1fg k/d uf]kgLo 5 / To;nfO{ u'Kt /fVg'kg]{ xf] t/ s[i0f hf] uf]kgLo 5 To;nfO{ eGb} x'g'x'G5
h'g pN6f] s'/f h:tf] nfU5 . ha;Dd Åbodf eQmsf] efj x'Fb}g, ta;Dd s'g} klg 1fg vt/gfs
l;4 x'g ;S5 . lj1fgsf] 1fg o:t} vt/gfs l;4 eO/x]sf] 5 . 1fg :jod\df vt/gfs x'Fb}g t/
1fg h;sxfF k'Ub5 p;df olb eQmsf] efj ePg eg] 1fg vt/gfs x'G5 .
lj1fgn] kbfy{sf] ;"Id vf]h u/]/ o;sf] u'Xo /x:o aflx/ Nofof] t/ To;sf] kl/0ffd
lx/f]l;df / gfuf;fsLsf] 36gf aGof] . ca t :jod\ j}1flgsx¿ g} sxLF xfdLn] kfk t ul//x]sf
5}gf}+ eg]/ lrlGtt 5g\ . To;}n] 1fg ;b}j lxtsf/L x'Fb}g . unt JolQmsf] xftdf c1fg g} l7s x'G5
/ ;xL JolQmsf] xftdf dfq 1fg l7s x'G5 . 1fg zlQm xf] / Tof] unt JolQmsf] xftdf k¥of] eg]
vt/f x'G5 . eQm eGgfn] hf] ca slxNo} unt ug{ ;Sb}g eGg] xf] . eQm ToxL xf] h;sf] leqaf6

nf]suLtf– 360
cWofo–(
unt ug]{ ljrf/ g} ;dfKt ePsf] 5 . h;n] hLjgdf k/dnfO{ x]g]{ Ifdtf h'6fpF5 pm lgs[i6tfdf
slxNo} k|oTg/t /xFb}g . To:tf] JolQmsf] xftdf zlQm x'Fbf klg s'g} vt/f x'Fb}g .
lj1fgn] cfh h'g e'n ePsf] dx;'; u/]sf] 5, To;nfO{ s[i0fn] xhf/f“}+ jif{cl3 atfO;Sg'
ePsf] lyof] . h;/L cfh j}1flgsx¿df cfˆgf] vf]h unt JolQmsf] xftdf ghfcf];\ eGg] lrGtf 5
l7s To:t} lrGtf k"j{df cfTd1fgsf] ;DaGwdf pTkGg ePsf] lyof] . k"j{n] dg'iosf] cGt/1fgdf Tof]
:yfg k|fKt u¥of] hxfF k/dzlQmsf] ;|f]t 5 . To;}n] tL ;"qx¿nfO{ n'sfpg'kg]{ cj:yf cfof] lsgeg]
tL ;"qsf] b'?kof]u eP vt/gfs cj:yf cfpg ;S5 . log} sf/0fx¿n] ubf{ uf]kgLo u'Xo1fg
lgld{t eof] . Tof] u'Xo 1fgnfO{ uf]Ko /fVgsf nflu To;nfO{ zf:qdf ;d]t n]lvPg lsgeg] zf:q
k9\g ;lsG5 . To;}n] w]/} jif{;Dd k':ts gn]vLsg /x:onfO{ n'sfpg vf]lhof] . xhf/f}+“ jif{;Dd
1fg s07:y ul/of] / n]Vg] r]i6f ul/Pg, kl5 jfWotfjz Tof] 1fg n]lvof] / n]Vg]lalQs} To;sf
cg]sf“}+ zfvfx¿ eP . cg]sf}+“ JolQmx¿sf d'vaf6 lg;[t egfOx¿df Ps¿ktf / tYout ;Totf
x'g ;sf];\ eg]/ n]Vg afWo x'g'k¥of] cyf{t\ :d[ltaf6 To; k|sf/sf] 1fgnfO{ sfuhdf ptfg{'k¥of] /
Tof] 1fgnfO{ ;"qa4 ul/of] . ;"qsf] efiffdf lgi0fft ePsf] JolQmn] dfq To;sf] cfzo a'‰g ;S5 .
To;}n] zf:qnfO{ ;"qdf n]lvof] / u'?d'v jf u'?lziosf] k/Dk/faf6 To;sf] 1fg x:tfGt/0f ul/of] .
cfˆgf] cg'ej;lxt u'?n] lzionfO{ ;Tkfq hfg]/ To:tf] u'Kt1fg sfgdf elglbg] uy]{ . sfgdf
clxn]h:tf] elgg] dGq xf]Og To;a]nf ToxL s'/f elgGYof] hf] ;'Gg]jfnfn] klxnf]k6s ;'g]sf] x'GYof] /
Tof] p;sf] r]tgfdf klxnf]k6s cjtl/t x'GYof] . o;/L elgg] dGq Pp6f cg'ejsf] x:tfGt/0f lyof]
/ lzion] ;fwgfaf6 Tof] vf]Hg] pkfo ug{'kYof{] .
>Ls[i0f ch{'gnfO{ o:t} u'Xo1fg /x:o;lxt atfpg vf]Hb} x'g'x'G5 h'g 1fg hfg]/ x/]s
dfgj b'v¿kL ;+;f/af6 d'Qm x'g] 5g\ lsgeg] 1fg d'lQm xf] . jf:tjdf c1fg g} b'v xf] . c1fg /
b'v kof{ojfrL zAb x'g\ . klZrdsf] wd{n] kfknfO{ hf]8 lbof] / of] pgLx¿sf] k|f/lDes cfwf/
aGof] . O:nfd Pjd\ O;fO{ ox'bL k/Dk/fsf lx:;f x'g\ . ;+;f/df b'O{ k|sf/sf] wd{sf k/Dk/f 5g\ .
Pp6f ox'bL / csf]{ ;gftg lxGb" k/Dk/f 5 . ;+;f/df l;lh{t ;a} wd{x¿ oL b'O{ k/Dk/fsf lx:;f
x'g\ . ox'bL wd{ / o;sf zfvf wd{x¿ ;a} kfknfO{ dflg;sf] b'vsf] d"nsf/0f dfG5g\ t/ ;gftg
wd{ / o;sf zfvf wd{x¿ dflg;sf] b'vsf] d"nsf/0f c1fg xf] eG5g\ . O;fO{x¿ eG5g\– hf] d"n
kfk xf] pxL ;a} b'vsf] sf/0f xf] t/ ;gftgLx¿ eG5g\– c1fg g} ;a} b'vsf] d"n sf/0f / cfwf/
xf] . logLx¿ kfk klg c1fgsf] sf/0fn] x'G5 eGb5g\ . To;}n] kfk d"n xf]Og lsgeg] kfkL x'g klg
c1fgL x'g'k5{ . JolQmn] unt lqmofsnfk klg c1fgtfsf sf/0fn] dfq u5{ . c1fgsf cltl/Qm
s'g} b'v / kfk 5}g . To:t} 1fgsf cltl/Qm s'g} d'lQm 5}g . klZrdL bz{gn] kfk g} b'vsf] sf/0f
ePsfn] k'0o u/]df kfkaf6 d'lQm x'g ;S5 eGg] dfGotf /fVb5 . To;}n] lqml:rog ld;g/Lx¿
;]jfnfO{ k|d'vtf lbG5g\ . ;]jfsf] k|of]hg kfknfO{ sf6\g' xf] . g/fd|f] sfdnfO{ ;]jf jf /fd|f] sfdaf6
sf6\g] k|of; klZrdL wd{sf] k|of; xf] . klZrdL bfz{lgsx¿ ;gftg ;Gtx¿sf] Wofgsf af/]df
hfGb}gg\ To;}n] Wofgn] xf]Og, kfk sf6\gsf nflu ;]jf ug{'k5{ / ;]jf g} wd{ xf] eGg] ;f]Rb5g\ .
t/ ;gftg bz{gsf dgLifLx¿ Wofgdf hf]8 lbG5g\ . Wofgaf6 1fg hlGdG5 / 1fgn]
c1fgtf sf6\5 eGg] pgLx¿sf] ts{ 5 . xfd|f ;Gtx¿ eG5g\– ljgf 1fgsf] k'0o u/] klg Tof] k'0o
w]/} ulx/f] x'Fb}g lsgeg] c1fgLsf] k'0osf] s'g} d"No x'Fb}g . c1fgLleqsf] r]tgf pxL g} x'G5 To;df
k'0osf] s'g} e]b x'Fb}g . nf]e / qmf]w t pxL x'G5 s]jn To;sf] dfu{ dfq ablnP/ gofF ¿kdf k|s6
x'G5 . ;gftgLx¿ eG5g\– hfGg'sf cltl/Qm cGo s'g} d'lQmsf] pkfo x'Fb}g . c1fg b'v xf] /
c1fgdf JolQm cGwf] x'G5 . >Ls[i0f eGg'x'G5– h;n] of] 1fg hfGb5 pm b'v¿kL ;+;f/af6 d'Qm

nf]suLtf– 361
cWofo–(
x'G5 . 1fg ;'g]/ xf]Og cg'ejaf6 hfGg'k5{ . :d[lt 1fg xf]Og t/ ;f/f ;+;f/ :d[ltnfO{ g} 1fg
dfGb5g\ . uLtf, j]b cflb s07 kfb}{df 1fg kfOFb}g . s07 t w]/} dfly 5 To;af6 s]jn lrgf/L
dfq x'G5 . hfGg'sf] cy{ cg'ej xf] cyf{t\ :jod\sf] 1fg xf] . >Ls[i0f eGg'x'G5– d ltdLnfO{ h'g
k/d1fg atfpF5' ltdLn] To;nfO{ cg'ejaf6 hfGg ;Sof} eg] ltdL b'vsf] ;fu/af6 d'Qm x'g] 5f} .
of] 1fg ;a} ljBfx¿sf] /fhf, uf]kgLo, clt kljq / k|ToIf kmnjfnf Pjd\ wd{o'Qm 5 / ;fwgf
ug{nfO{ clt ;'ud / cljgfzL klg 5 .
1fg ;j{>]i7 x'gfn] o;eGbf c¿ >]i7 s]xL klg 5}g . of] /fhljBf ;d:t ljBfx¿df >]i7
xf] . cGo ljBfaf6 dflg;n] :jod\afx]s ;a} hfGg ;S5 t/ :jod\nfO{ hfGgsf nflu /fhljBfs}
cf>o lng'k5{ . olb :jod\nfO{ hfGg ;lsGg eg] Tof] ljBf kfpg'sf] s'g} cy{ /xGg . >Ls[i0f
eGg'x'G5– of] k/dlj1fg /fhljBf ePsfn] of] >]i7 5 / o;af6 :jod\nfO{ hfGg ;lsG5 . of]
/fhljBfsf] ;fwgf ug{ ;xh / ;'ud 5 . of] cljgfzL Pjd\ ;gftg klg 5 . o;sf] slxNo} hGd /
cGt x'Fb}g . of] 1fg;Fu ;+o'Qm x'g] JolQm cljgfzL x'G5 . /fhljBfsf] cEof; ug]{nfO{ of] ;'ud 5
t/ s]jn ;'Gg] JolQmsf nflu of] ;'ud x'Fb}g . JolQm ;Tkfq / bf]ifb[li6 /lxt 5 eg] dfq of] ;fwgf
;'ud x'G5 . dxfTdfu0f eG5g\– slno'udf elQm Hofb} ;xh / ;'ud ;fwg xf] t/ oyfy{df of]
egfO lj/f]wfef;k"0f{ 5 lsgeg] z'4 Åbo ePsf] JolQm ;Too'udf t kfpg sl7g x'G5 eg]
slno'udf kfpg t emg} sl7g x'G5 . k/dfTdf kfpgsf nflu cfkm"nfO{ g} ld6fpg tof/ x'g'k5{ /
Tof] Pp6f b':;fx; xf] . olb cfkm"nfO{ ld6fpg s'g} eQm tof/ 5 eg] elQmsf] dfu{ cToGt ;/n
Pjd\ ;'ud x'G5 . To;}n] t >Ls[i0f eQmsf nflu of] dfu{ / ;fwg ;'ud 5 eGg'x'G5 . ;fy} cEof;,
cg'ej / ;fwgf ug]{sf nflu of] dfu{ ;'ud x'G5 t/ ;'Gg]sf nflu eg] of] ofqf sl7g x'G5 .
>Ls[i0f eGg'x'G5– x] k/dtk Û of] 1fg¿kL wd{df >4f/lxt k'?if dnfO{ k|fKt gu/L d[To'¿kL
rqmdf lg/Gt/ kl/e|d0f ul//xG5 . >4f/lxt dflg;n] ;'g]/ tyf hfg]/ dnfO{ k|fKt ug]{ k|of; u/]
klg k|fKt ug{ ;Sb}g . >4fo'Qm dflg; dfq …dÚ ;Dd cfOk'U5 . oyfy{df k/dfTdf;Dd k'Ug] dfu{
k|]d / >4fo'Qm Åbo xf] . >4fo'Qm Åbo eg]sf] e/f];fof]Uo Åbo xf] . h;/L Pp6f afns cfˆgf
lktfsf] xft ;dft]kl5 lglZrGt eP/ lxF8\g ;S5 To;/L g} >4fo'Qm e/f];f O{Zj/k|lt h;sf] x'G5
pm ToxfF;Dd k'Ug ;S5 . >4fo'Qm dflg;af6 sxLF e'n eof] eg] klg xflg x'Fb}g / c>4f x'g]
dflg;n] nfe u/] klg xflg g} x'G5 . >Ls[i0f eGg'x'G5– >4f/lxt JolQm …dÚ sxfF k'Ub}g / pm hGd
/ d[To'sf] rqmdf 3'ld/xG5 .
dof ttldb+ ;j{+ hubJoQmd"lt{gf .
dT:yflg ;j{e"tflg g rfx+ t]ijjl:ytM ..$..
…dÚ lg/fsf/ k/dfTdfaf6 of] a|xdf08 hnaf6 a/km h:tf] kl/k"0f{ 5 . ;Dk"0f{ hLj …dÚdf
;ª\sNksf cfwf/df l:yt 5g\ t/ …dÚ ltgLx¿df l:yt 5}g ..
g r dT:yflg e"tflg kZo d] of]ud}Zj/d\ .
e"te[Gg r e"t:yf] ddfTdf e"tefjgM ..%..
…dÚ åf/f g} ;+;f/ ;[lht eP/ kfngkf]if0fstf{ …dÚ g} eP klg ;a} k|f0fL …dÚdf l:yt 5}gg\ .
…dÚ ;j{JofkL 5' . d]/f] of]udfofsf] zlQmnfO{ x]/, d]/f] cfTdf jf:tjdf hut\sf k|f0fLx¿df /x]sf]
5}g ..

nf]suLtf– 362
cWofo–(
oyfsfzl:ytf] lgTo+ jfo'M ;j{quf] dxfg\ .
tyf ;jf{l0f e"tflg dT:yfgLTo'kwf/o ..^..
h;/L cfsfzaf6 pTkGg zlQmzfnL jfo' ;j{q ljr/0f ub}{ cfsfzdf l:yt x'G5 To;/L g} …dÚ
af6 ;[li6 ePsf ;Dk"0f{ k|f0fLx¿ …dÚdf g} l:yt x'G5g\ ..
of] syg ctSo{, /x:odo tyf cfZro{k"0f{ 5 / o;nfO{ ul0ftsf] efiffdf a'‰g ;lsGg .
o;nfO{ hlt vf]h] klg cem /x:ok"0f{ x'G5 . To:t} ;To hlt hfGg vf]h] klg hfGg ;lsFb}g .
o;}sf/0fn] >Ls[i0fn] ch{'gnfO{ >4fsf] s'/f klxn] eGg'ePsf] xf] . pxfFn] eGg'eof]– ltdL ca
>4fo'Qm 5f} . To;}n] …dÚ ltdLnfO{ uf]kgLo /x:osf af/]df eGg] 5' . h;sf] dg >4fn] el/Psf]
x'Fb}g p;nfO{ of] /x:o eGg' klg Joy{ x'G5 . o; k|;Ëdf k|j]z ug{'cl3 >4fsf ;DaGwdf s]xL s'/f
cem hfg]df dfq of] k|;Ë :ki6 x'G5 . To;}n] >Ls[i0fn] ch{'gnfO{ >4fsf] s'/f klxn] eGg'eof] /
>4fjfg\ JolQmnfO{ dfq uf]kgLo /x:o eG5' eGg'ePsf] xf] .
cl:tTjdf rf/ k|sf/sf] cfsif{0f x'G5 . cfsif{0f Pp6} x'G5 t/ o;sf cleJolQm rf/
k|sf/sf x'G5g\ . ;To Pp6} 5 t/ To;sf cfofd rf/j6f x'G5g\ . j}1flgsx¿ o; ;+;f/sf]
;+u7gdf h'g tŒjn] sfd ul//x]sf] 5 To; tŒjnfO{ r'DasLo pmhf{ eGb5g\ . oxL r'DasLo
zlQmsf sf/0f kbfy{ Ps–csf{;Fu 6fFl;G5g\ / Ps–csf{;Fu cfslif{t x'G5g\ . o;nfO{ ljB't\sf]
efiffdf wgfTds (Positive) / C0ffTds (Negative) pmhf{ elgG5 h;n] hut\sf] cl:tTjnfO{
afFw]sf] x'G5 . s'g} pmhf{sf] cfsif{0f ePg eg] kbfy{ klg ;+ul7t x'g ;Sb}g . Pp6f 9'Ëfsf] 6'qmfdf
c/af“}+ c0f'sf] hfn x'G5 hf] PsLs[t eP/ s'g} s]G›df afFlwPsf] x'G5 . cfsif{0fsf] vf]h ubf{ aflx/
b]lvGg t/ Ps–csf{;Fu afFlwP/ /x]sf] x'G5 .
Pp6f 9'ËfnfO{ cfsfzlt/ ˆofFSof“}+ eg] Tof] tnlt/ emb{5 . xhf/f}+“ jif{;Dd lsg tn em5{
eGg] pQ/ lyPg t/ Go'6gn] hldgn] cfkm"lt/ lvR5 eGg] vf]h u/] clg dfq Tof] lvrfOsf af/]df
yfxf eof] . k[YjLn] ;a} s'/fx¿nfO{ cfkm"lt/ tfG5 t/ Tof] lvrfO b]lvF+b}g, s]jn tflgg] kl/0ffd
dfq b]lvG5 . x/]s lrh hldglt/ lvlrG5g\ / Tof] lvrfOdf s'g} k|an cfsif{0fn] sfd ul//x]sf]
x'G5 hf] b]lvF+b}g t/ sfd ul//xG5 . hldgdf r'DasLo cfsif{0f 5 eGg] s'/f vf]hsf nflu ;xfos
l;4 eof] . lj1fg kbfy{sf] tn;Dd lvrfOnfO{ :jLsf/ u5{ oBlk Tof] lvRg] k4ltnfO{ s;}n] b]v]sf]
5}g . xfdL s]jn lvlrg] kl/0ffd dfq b]V5f}+“ . To:t} Pp6f r'Dassf] cufl8 kmnfdsf] 6'qmf /flvof]
eg] r'Dasn] kmnfdnfO{ cfkm"lt/ tfGb5 . Tof] tfg]sf] kl/0ffd t b]lvG5 t/ Tof] tfGg] zlQm
b]lvF+b}g lsgeg] tfGg] zlQm cb[Zo 5 . ha r'Dasn] tfG5 ta j}1flgsx¿ eG5g\– tfGg] sfd hf/L
5 . To:t} k[YjLn] tfGbf klg j}1flgsx¿ tfGg] sfd hf/L 5 eG5g\ . Pp6f c0f'sf] 6'qmf klg 5l/Fb}g
/ s]G›n] g} c0f'nfO{ afFw]/ /fv]sf] x'G5 . Tof] afFw]/ /fVg] s]G› b]lvF+b}g, Tof] s]jn cg'dflgt dfq
x'G5 . t/ lj1fgnfO{ Tof] s]G›sf wgfTds / C0ffTds u/L b'O{ ljGb'x¿ x'G5g\ eGg] s'/fsf]
hfgsf/L 5 / oL b'j} ljGb'sf lardf cfsif{0f 5 . olb k|f0fLhfltdf k|o'St efiffdf eGg] xf] eg]
kbfy{df klg :qL Pjd\ k'?if tŒj x'G5 . oL b'j}sf] cfsif{0faf6 ;f/f cl:tTjsf] v]n x'G5 .
kbfy{af6 dfly p7\of}+ eg] oxL cfsif{0f :qL / k'?ifdf b]lvG5 / hLjg klg oxL pmhf{af6
afFlwP/ rn]sf] x'G5 . :qL / k'?if lardf klg hLjgsf] pmhf{n] Ps–csf{nfO{ cfslif{t u5{ / ToxL
cfsif{0f hLjgsf] k|jfx aG5 . kbfy{ / hLjg cfsif{0fn] afFlwPsf] x'G5 . :qL–k'?ifsf hut\df Tof]
cfsif{0f of}gsf] ¿kdf k|s6 x'G5 . of}g ljB't\ cfsif{0fsf] g} csf]{ hLjGt ¿k xf] . ha r'DasLo
pmhf{ hLjgdf k|fKt x'G5 ta of}g lgld{t x'G5 . To;eGbf dfly of}gafx]s cGo s]xL o:tf k|efjx¿

nf]suLtf– 363
cWofo–(
klg 5g\ h;sf] of}g;Fu slQ klg ;DaGw x'Fb}g To;nfO{ xfdL k|]d eG5f}F . kbfy{ kbfy{ larsf]
cfsif{0f ljB't\ xf], b'O{ z/L/larsf] cfsif{0f of}g xf] / b'O{ dglarsf] cfsif{0f k|]d xf] . To:t} b'O{
lghL{j kbfy{ larsf] cfsif{0f ljB't\ of r'DasLo pmhf{ xf] . b'O{ z/L/larsf] h}ljs cfsif{0f of}g
xf] . b'O{ dglarsf] cfsif{0fsf] gfd k|]d xf] / b'O{ cfTdfx¿ larsf] cfsif{0f >4f xf] . of] cfTdfx¿
larsf] >4f ;+;f/sf] ;j{>]i7 cfsif{0f xf] eg] r'DasLo cfsif{0f lgDg cfsif{0f xf] . t/ r'DasLo
cfsif{0f / cfTdfx¿ larsf] >4fsf] cfsif{0f klg b]Vg ;lsGg . r'DasLo cfsif{0f h:tf] :y"n s'/f
t b]Vg ;lsGg eg] >4f t b]Vg ;Sg] s'/} ePg t/ >4fsf] kl/0ffd eg] b]Vg ;lsG5 .
>4fsf] kl/0ffd dfq b]Vg ;lsG5 . hLjgdf zlQm b]lvF+b}g s]jn To;sf] kl/0ffd dfq
b]lvG5 . >4f Pp6f qmflGt xf] h;sf] kl/0ffd:j¿k JolQmsf] ¿kfGt/0f x'G5 . >4fn' JolQmsf]
hLjgdf Tof] ¿kfGt/0f b]lvPdf dfq JolQm >4fn' ePsf] kl/0ffd b]lvG5 . olb b'O{ kbfy{ cfk;df
ldn]gg\ eg] cl:tTj g} c:tJo:t eO{ 5l/P/ 6'lqmG5 . b'O{ dg cfk;df ldn]gg\ eg] o; hut\af6
;f/f ;f}Gbo{ g} x/fpF5 / 5l/G5 . k/:k/df b'O{ cfTdf ldn]gg\ eg] k/dfTdf x'g] s'g} cy{ g} /x+Fb}g .
>4fdf O{Zj/ x'G5 . O{Zj/ k|s6 x'gsf nflu rflxg] cfsif{0f g} >4f xf] . x/]s cfsif{0f ;[hgfTds
x'G5 . kbfy{sf] cfsif{0fn] tfg]/ ;+;f/sf] lgdf{0f x'G5 . dflg; olb klxnf] z/L/sf] cfsif{0faf6 dfly
p7]g eg] cflv/L cfsif{0f >4f;Dd k'Ug t cToGt sl7g x'G5 .
u'? / lziosf larsf] cfsif{0f >4f xf] . kbfy{sf] cfsif{0fdf klg :qL / k'?if x'G5g\ .
z/L/sf] cfsif{0fdf t :qL–k'?if geO{{ x'g} ;Sb}g . b'O{ dgsf] cfsif{0fdf klg :qL / k'?if x'G5g\ .
jf:tjdf hxfF d]n 3l6t x'G5 ToxfF :qL–k'?ifsf] c+z df}h'b x'G5 . ha >4f hlGdG5, ta >4fsf]
w/ftndf klg :qL / k'?if df}h'b x'G5g\ . :qL–k'?ifsf] ljefhgdf zf/Ll/s / h}ljs dfq xf]Og ;f/f
cl:tTj g} afFl8Psf] 5 . To;}n] s[i0fnfO{ k|]d ug]{x¿ pgnfO{ dfq k'?if 7fG5g\ . s[i0f dfq hut\sf
k'?if x'g\ eGg'sf] sf/0f c¿ ;a} k|]ddf :q}0f / >Ls[i0f k'?if x'g'x'G5 eGg] xf] . s[i0fsf eQmx¿
cflTds tndf s[i0f dfq k'?if / c¿ ;a} eQmx¿ :qL x'G5g\ . k'?if Tof] xf] h;n] cfkm"lt/ lvR5
/ dlxnf tL x'g\ hf] ;dlk{t x'g ;lS5g\ . u'? / lziolarsf] ;dk{0fsf] cy{ oxL xf] .
ch{'gdf >4fo'Qm efj ljsl;t ePsf] cg'ej u/]kl5 dfq >Ls[i0fn] pgnfO{ uDeL/ s'/f
eGb} x'g'x'G5 . >4f g} ;+;f/df ;a}eGbf 7'nf] 5nfª xf] / >4fjfg\df g} cfTdqmflGt 3l6t x'G5 .
ch{'gnfO{ cfTdqmflGtsf] åf/df b]v]/ >Ls[i0fn] eGg'eof]– …d]/f]Ú cJoQm :j¿kaf6 of] ;a} ;+;f/
kl/k"0f{ 5 . of] pN6f] k|tLt x'g] egfO h;nfO{ ts{n] gdfGg ;S5 t/ ;To oxL xf] . o; ;+;f/df
gx'g'kg]{ s'/fx¿ klg eO/x]sf 5g\, of] g} ;+;f/df O{Zj/ x'gfsf] k|df0f / rdTsf/ xf] . >Ls[i0f
eGg'x'G5– d]/f] cJoQm :j¿k jf z/L/df ;a} hut\ kl/k"0f{ 5 . hut\ JoQm 5 t/ >Ls[i0f
eGg'x'G5– d]/f] cJoQm :j¿kaf6 of] hut\ kl/k"0f{ 5 . of] ;+;f/ hf] ;fsf/, ;u'0f / ¿kn] el/Psf]
5 To;nfO{ >Ls[i0f eGg'x'G5– o;leq d]/f] c¿k n's]sf] 5 / ToxL c¿kaf6 ;f/f ;+;f/ k|s6 5 .
d]/f] lgu{'0f, lg/fsf/, cJoQm / cb[Zo :j¿kaf6 of] ;a} JoQm ePsf] 5 .
>Ls[i0f …dÚ cJoQm :j¿kaf6 hf] JoQm 5 To;df g} …dÚ kl/k"0f{ 5' eGg'x'G5 . ¿kleq d]/f]
g} c¿k 5, cfsf/leq lg/fsf/ 5 / b[Zoleq …dÚ g} cb[Zo 5' eGg'x'G5 . h'g JolQmdf >4f x'G5
p;n] oL ;a} s'/f tTsfn :jLsf/ u5{ . o;df ;lDemgsf nflu a'l4sf] k|of]u ul//xg' kb}{g t/
>4f 5}g eg] s[i0fn] eGg'ePsf] s'/f a'l4nfO{ dfGg sl7g x'G5 . pbfx/0fsf nflu hGd / d[To' b'j}
…dÚ g} x'F eGg] s'/f ul0ft / ts{sf b[li6n] unt x'G5 lsgeg] xfd|f] ;f]rdf Tof] ljk/Lt nfUb5 .
j:t'tM hGd / d[To' ljk/Lt xf]Ogg\ lsgeg] cl:tTjdf b'j} hf]l8Psf 5g\ / oL Pp6} s'/fsf b'O{
lsgf/f x'g\ . hLjgdf hGd Pp6f lsgf/f / d[To' csf]{ lsgf/f xf] . xfdL cGwsf/ / k|sfz ljk/Lt
nf]suLtf– 364
cWofo–(
x'g\ eGg] ;f]R5f}F t/ oL ljk/Lt geP/ Pp6} s'/fsf b'O{ kf6f dfq x'g\ . cFWof/f];Fu ghf]l8Psf] k|sfz
x'Fb}g / k|sfz;Fu ghf]l8Psf] cGwsf/ x'Fb}g . oL b'j} Pp6} j:t'sf b'O{ lsgf/f x'g\ . o; s'/fnfO{
dgg ug]{ xf] eg] s[i0fsf] sygnfO{ a'‰g ;lsG5 . k/dfTdf ;fsf/ / lg/fsf/ b'j} xf] lsgeg]
k/dfTdf cl:tTjsf] ;+o'Qm Joj:yf xf] . ;fsf/ ¿ksf] k/dfTdf lg/fsf/sf] g} Pp6f lsgf/f xf] .
;u'0f / lgu{'0f Pp6} cl:tTjsf b'O{ lsgf/f x'g\ h;nfO{ xfdL ¿k eG5f}+“, Tof] c¿ksf] g} Ps lx:;f
xf] . c¿ksf] Ps lx:;f hf] OlG›osf] lgoGq0fdf cfpF5 p;nfO{ xfdL ¿k dfG5f“}+ / ¿ksf] klg
Pp6f lx:;f hf] xfd|f] OlG›osf] lgoGq0feGbf aflx/ 5 To;nfO{ c¿k elgG5 .
>Ls[i0f eGg'x'G5– d]/f] cJoQm :j¿kaf6 of] ;f/f ;+;f/ kl/k"0f{ 5 . …d]/f]Ú lg/fsf/ oL ;a}
cfsf/df n's]sf] 5 . …dÚ g} oL kbfy{sf] cfwf/ xF' . ;a} k|f0fL …dÚdf l:yt 5g\ / of] ;f/f ;+;f/ h'g
b]lvG5 Tof] ;a} …dÚ df l:yt 5 . >Ls[i0f tTsfn k'gM eGg'x'G5– ;a} k|f0fL …dÚdf l:yt 5g\ t/ …dÚ
pgLx¿df l:yt 5}g . olb ;a} k|f0fL k/dfTdfdf l:yt 5g\ eg] Pjd\ k/dfTdf g} ;a}df k|s6
eO/x]sf] 5 eg] …dÚ pgLx¿ -k|f0fL_ df 5}g eGg'n] xfd|f] ts{df b'lawf k}bf x'G5 . s[i0fsf] egfO
dfGg >4fjfg\nfO{ s'g} sl7gfO x'Fb}g lsgeg] >4fo'Qm dflg;n] ts{ p7fpFb}g t/ ljrf/k|wfg
JolQmx¿nfO{ of] a'‰g sl7g x'G5 . ;fgf] j[Q Pp6f 7'nf] j[Qleq l:yt x'G5 t/ 7'nf] jt{'n lj/f6\
x'Fbf ;fgf]df l:yt x'g ;Sb}g lsgeg] ;fgf] jt{'neGbf 7'nf] jt{'n w]/} aflx/;Dd km}lnPsf] x'G5 .
hLjgsf] Pp6f lgod 5 Tof] s] xf] eg] 5'› j:t' lj/f6\df l:yt x'G5 t/ lj/f6\ 5'›df x'Fb}g .
;fu/n] eGg ;S5– ;f/f gbLx¿ ddf l:yt 5g\ t/ klg d gbLx¿df 5}g . lj/f6\ ;bf 5'›sf] kf/
x'G5 . of] >]i7tf jf pTs[i6tfsf] ;txnfO{ kf/ ug]{ ;"q xf] .
>Ls[i0f eGg'x'G5– ltdL d]/f] of]unfO{ x]/ / d]/f] dfofnfO{ hfg ls ;d:t k|f0fLx¿sf] wf/0f–
kf]if0f ug]{jfnf eP/ klg …dÚ k|f0fLx¿df l:yt 5}g . cfsfzaf6 pTkGg jfo' ;j{q ljr/0f u/]/ klg
;bf cfsfzdf g} l:yt x'G5 l7s To:t} ;Dk"0f{ k|f0fL …dÚdf l:yt 5g\ t/ …dÚ pgLx¿df l:yt 5}g .
pxfFsf] jQmJosf af/]df ljrf/ ubf{ Pskl5 csf]{nfO{ vl08t u/] h:tf] nfU5 . >Ls[i0f ch{'gnfO{
eGg'x'G5 …dÚ ctSo{ x'F . ltdLn] h] 7fg]sf 5f}, …dÚ Tof] xf]Og“ . ltdLn] dnfO{ hfg]/ klg hfGg
;Sb}gf}≤ To;}n] ltdL hfGg / 7fGg 5f]8 . ltdLn] ul0ftsf] :d/0f Pjd\ ts{ 5f]8]kl5 dfq dnfO{
hfGg ;S5f} lsgeg] …dÚ t ctSo{ x'F . ctSo{ cyf{t\ …dÚ /x:o x'F / /x:onfO{ s'g} klg l;4fGt /
lgodn] hfGg / 3]g{ ;lsFb}g .
a'l4n] ha hLjgsf] ;TonfO{ kqmg vf]H5 ta ;To tTsfn km'lTsG5 . s[i0fn] clxn];Dd
u/]sf] cg'ej eGg] xf] eg] ch{'g s[i0fnfO{ afFWg] k|of; ub}{ 5g\ . pxfFnfO{ ts{ jf ljrf/df afFWg
;lsof] eg] of] o'4af6 5'6\sf/f kfpg ;lsG5 eGg] ch{'gsf] cfzo 5 . >Ls[i0f eGg'x'G5– of] ;a}
dfof xf] . To;f] xf] eg] ch{'g eG5g\– dnfO{ lsg dfofdf cNemfpg'x'G5 < >Ls[i0f eGg'x'G5– oL s'g}
klg df/]/ db}{gg\ . ta ch{'g eG5g\– olb df/]/ klg db}{gg\ eg] dfg{'df g} s] ;f/ 5 < pxfF oz /
k|lti7fsf nflu n8 eGg'x'G5 ptf ch{'gsf] hjfkm 5 ls oz / k|lti7f t cxª\sf/ g} x'g\ . xh'/ g}
eGg'x'G5 cxª\sf/ afwf xf] . pxfF wd{sf nflu n8 eGg'x'G5 hjfkmdf ch{'gsf] a'l4n] eG5 daf6
s;/L wd{sf] :yfkgf x'g ;S5 lsgeg] wd{;+:yfks t xh'/ g} x'g'x'G5 . s[i0fn] h'g s'/f eGg'eP
klg ch{'g ts{ / a'l4n] pxfFnfO{ afFWg rfxG5g\ lsgeg] ToxL s'/fdf ch{'gn] cfˆgf] 5'6\sf/f b]v]sf
5g\ .
>Ls[i0fn] ch{'gsf] Ps Ps ts{sf] hjfkm lbP/ pgnfO{ ts{xLg agfpFb} of] cj:yfdf
k'¥ofpg' ePsf] xf] . ca pgL a'l4;Fu ;DalGwt cGo k|Zg p7fpg] cj:yfdf 5}gg\ . ch{'gsf] of]
cj:yf b]v]/ >Ls[i0f eGg'x'G5– ca …dÚ ltdLnfO{ …dÚ h:tf] 5' ToxL atfpF5' . >Ls[i0f eGg'x'G5–

nf]suLtf– 365
cWofo–(
b]lvPsf oL ;a} s'/fdf …dÚ cb[Zo ¿kdf n's]sf] 5' . of] ;f/f ;+;f/ …dÚdf l:yt eP/ a;]sf] 5 t/
…dÚ o;df l:yt 5}g . ljrf/jfg\ dflg;x¿ of] egfO ;'g]/ b'lawfdf kb{5g\ t/ >4fjfg\ JolQmnfO{
km/s kb}{g / pm c6n /xG5 . pxfFn] oL s'/f klxn] g} eGg'ePsf] eP ch{'gn] xhf/f}+ k|Zgx¿
ts{k"0f{ ¿kdf p7fpFy] t/ clxn] pgL r'krfk 5g\ . clxn] pgL s[i0f;Fu afRg] sf]l;; ub}{ 5g\ .
>Ls[i0fsf] pkl:ylt ca pgsf nflu d"Nojfg\ ePsf] 5 / pgL cfˆgf] åf/ vf]n]/ s[i0fnfO{
cfTd;\ft\ ug]{ k|of; ub}{ 5g\ .
dgf]ljb\x¿ k|]d / 3[0ff Pp6} xf] eG5g\ . cl:tTjdf ljk/Ltkg ;+o'Qm ¿kdf df}h'b x'G5 .
>Ls[i0f ToxL eGg'x'G5– …dÚ b'j} x'F . hxfF hxfF ltdL ljk/Lttf b]V5f}, ToxfF tL b'j} ¿k …dÚ g} x'F .
;gftg wd{afx]s ;+;f/sf s'g} klg wd{n] ljk/LttfnfO{ :jLsf/ u/]sf] 5}g . hGd–d[To' b'j}
k/dfTdfsf Pp6} ¿k x'g\ . O:nfd, lqml:rog wd{ åGånfO{ dfg]/ rNb5g\ . t/ ;gftg lrGtgn]
dfq åGånfO{ cfTd;\ft\ u5{ . o; ;+;f/df of] PSnf] wd{ xf] h;n] g/fd|f]sf nflu csf]{ s'g} s'/fsf]
5gf]6 u/]sf] 5}g . xfdL bfgjnfO{ klg k/dfTdfsf] ljk/Lt dfGb}gf}+“ / bfgjsf] cnu sNkgf klg
ub}{gf}+“ . ox'bL lrGtgdf /fd|f] sfd k/dfTdfsf] / g/fd|f] sfd bfgjsf] xf] eGg] pNn]v 5 . To;}n]
pgLx¿ k/dfTdf c;n s'/fsf] k|tLs xf] eGg] dfGb5g\ . cª\u|]hL zAb God klg Good sf] g}
¿kfGt/0f xf] . pgLx¿sf nflu k/dfTdf s]jn z'e xf] / cz'e /fIf; jf bfgj xf] . t/ xfd|f]
k/dfTdf c;n / v/fa b'j} x'g\ . xfdL pgnfO{ ;[li6stf{ / ljgfzs b'j} dfGb5f“}+ . xfd|f] dfGotf
k/dfTdfn] g} agfpF5 / p;}n] d]6fpF5 eGg] 5 . xfdLn] cw{gf/LZj/sf] k|ltdf agfof}+“, hxfF lzj
cfwf k'?if / cfwf gf/L x'g'x'G5 . ;+;f/df o:tf] sNkgf sxLF klg 5}g . Ps JolQm b'j} s;/L x'g
;S5 eg]/ ts{ ug{ ;lsG5 t/ k|To]s JolQmdf oL b'j} ¿k Ps ;fy x'G5 .
>Ls[i0f eGg'x'G5– of] ;f/f ;+;f/ …dÚdf ;dflxt 5 t/ klg …dÚ o;df 5}g . To:t} ;f/f
kfkLx¿ klg …dÚdf ;dflxt 5g\ t/ …dÚ pgLx¿df 5}g . ;f/f kfk …dÚ leq g} eO/x]sf] 5 t/ klg
…dÚ Tof] kfkdf 5}g . of] åGåftLt b'j}nfO{ kf/ u/]/ :jLsf/ ug]{ ;gftg wd{sf] ljz]iftf xf] .
ch{'gnfO{ ;DemfP/ / kmsfP/ o'4df k7fpg k|oTgzLn s[i0fsf] JolQmTj cGo wd{n] a'‰g ;s]sf
5}gg\ . s[i0f ch{'gnfO{ ltdL dHhfn] sf6 / df/ eGg'x'G5 . clx+;fsf] k/d s'/f klg ug]{ / lx+;fsf
nflu ch{'gnfO{ wSsf klg lbg] oL b'O{ ljk/Lt s'/f s;/L Psdf x'g ;S5g\ eGg] ;DaGwdf
pgLx¿n] a'‰g ;s]sf 5}gg\ . of] åGåftLt cj:yfnfO{ :jLsf/ ug]{ vf]h ;gftgLx¿sf] uxg vf]h
xf] . o; sygdf >Ls[i0f oxL eGg'x'G5– ltdL d]/f] ¿knfO{ b'O{ lj/f]wx¿df gafF8 . …dÚ b'j} ¿k /
c¿kdf df}h'b 5' . d"t{–cd"t{, kbfy{–k/dfTdfdf klg …dÚ g} 5' . …dÚ oL ;a}df eP/ klg oL
;a}eGbf aflx/ 5' . oL ;a}df eP/ klg …dÚ logLx¿df 8'a]sf] 5}g . >Ls[i0f eGg'x'G5– …dÚ g} n8\5'
/ …dÚ g} n8fpF5' t/ klg …dÚ o;df 5}g .
;j{e"tflg sf}Gt]o k|s[lt+ oflGt dfldsfd\ .
sNkIfo] k'g:tflg sNkfbf} lj;[hfDoxd\ ..&..
x] sf}Gt]o Û sNksf] cGTodf k|f0fL;lxtsf] ;du| ef}lts ;[li6 d]/f] k|s[ltdf ljnLg x'G5 clg
csf]{ sNksf] k|f/Dedf …dÚ ToxL ef}lts hut\sf] ;[li6 ub{5' ..
k|s[lt+ :jfdji6Eo lj;[hfld k'gM k'gM .
e"tu|fdldd+ s[T:gdjz+ k|s[t]j{zft\ ..*..
of] ;du| ;+;f/ d]/f] cwLgdf 5 . o;nfO{ sNksf] k|f/Dedf …dÚ ;[li6 ub{5' / cGTodf ljgfz
klg ub{5' ..

nf]suLtf– 366
cWofo–(
g r df+ tflg sdf{l0f lgaWglGt wg~ho .
pbf;Lgjbf;Lgd;Qm+ t]if' sd{;' ..(..
x] wg~ho Û tL ;Dk"0f{ sd{k|lt t6:y /x]/ cgf;Qm ePsfn] dnfO{ tL sd{n] aGwgdf
kfb}{gg\ ..
oL sygx¿ dg'iosf] lrGtgdf h'g d"ne"t k|Zg 5 To;;Fu ;DalGwt 5g\ . dg'ion]
lg/Gt/ of] ;[li6 s;/L lgld{t x'G5 / s;/L nLg x'G5 eGg] s'/f hfGg rfx]sf] 5 . o;sf] lgdf{tf
sf] xf], s;n] o;nfO{ ;XdfN5 / s;n] o;sf] ljgfz u5{, of] sxfF ljnLg x'G5 eGg] ;DaGwdf
dg'io hfGg rfxG5g\ . of] hut\ s;n] s;/L agfpF5, o;sf] s'g} k|f/De / k|of]hg 5 ls 5}g <
;fy} o;sf] cGt s;/L x'G5 eGg] s'/f klg dg'io hfGg rfxG5g\ . of] hut\ Pp6f Joj:yf xf] jf
c/fhs ;+of]u dfq xf] eGg] k|Zgx¿ dg'iosf] lh1f;fsf] d"n ljifo /x]sf 5g\ / oL k|Zgx¿sf]
pQ/ xfd|f] hLjg;Fu hf]l8Psf 5g\ . hLjg Pp6f c/fhs ;+of]u jf b'3{6gf dfq xf], oxfF s'g}
Joj:yf / nIo 5}g eGg] ljrf/sx¿ klg 5g\ . o:tf] b[li6nfO{ dfGg]jfnfx¿sf] hLjg eg] lglZrt
¿kdf b'3{6gfdo x'G5 lsgeg] o:tf JolQmn] hLjgnfO{ c/fhs agfpg ;xof]u k'¥ofPsf 5g\ .
dg'iosf] r]tgfn] :jefjtM Joj:yfnfO{ :jLsf/ ub{5 . o; hut\df s'g} Joj:yf ePdf dfq
xfdL t[Kt x'g ;S5f}+“ lsgeg] xfd|f] k|f0fsf] ulx/fOn] Joj:yfsf] dfu ub{5 . of] dfusf] kl/0ffd g}
O{Zj/sf] wf/0ff xf] . O{Zj/sf] wf/0ffsf] cy{ g} hut\ c/fhs xf]Og Jojl:yt 5 eGg] xf] . oxfF h]
x'G5 To;sf] k|of]hg 5, ;'lgof]lht of]hgf 5 / of] uGtJoxLg 5}g . oxfF h] b]lvG5 Tof] ;f+of]lus
xf]Og sfo{ / sf/0fn] afFlwPsf] 5 . O{Zj/sf] cl:tTj;DaGwL wf/0ffsf] klxnf] df}lns cfwf/ g} oxL
xf] . dg'ion] h] u/] klg ljrf/ Joj:yfsf] ljkIfdf hfg} ;Sb}g . ljrf/ :jod\ g} Joj:yfsf] cfwf/
xf] . ;f]Rg] ;Demfpg] cy{ g} k|of]hgsf sf/0fn] x'G5 . hLjgdf ;a} s'/fsf] k|of]hg 5 . Pp6f ;fgf]
k/df0f'b]lv cfsfzdf pbfpg] eLdsfo tf/fx¿df klg Pp6f uxg l;h{gf / k|of]hg 5 . xfd|f]
z/L/sf xftv'§f / cGo s'/fx¿df klg Pp6f cGt/Joj:yf x'G5 . logLx¿ s]jn hf]8 xf]Og,
logLx¿leq Pstf 5 / Tof] Pstf g} h}ljs Pstf xf] . of] hut\ j:t'sf] ;d"x xf]Og, Pp6f cGt/–
P]Sotf xf] . ;f/f hut\leq cGt/ Pstf df}h'b 5 . Pp6f j[If a9\g', cfsfzdf tf/f rNg', jiff{ x'g',
gbL ;fu/lt/ bf}8g', ;"o{ laxfg pbfpg' / /flqdf rG›df cfsfzdf ofqf ug{' oL ;a} cnu cnu
36gfx¿sf hf]8 xf]Ogg\ . oL ;a}sf lardf Pstf / cGt/Joj:yf JofKt 5 / of] cGt/Joj:yfsf]
gfd g} O{Zj/ xf] .
O{Zj/ JolQm xf]Og cGt/Joj:yf xf] . ;d:t JolQmx¿sf larsf] cGt/Joj:yfsf] gfd O{Zj/
xf] / Tof] cGt/Joj:yf cb[Zo 5 . d]/f] xft / dlardf Pp6f cGt/Joj:yf eP h:t} ljrf/ /
xftsf] lardf klg cb[Zo cGt/Joj:yf 5 . o:tf] cGt/Joj:yfsf] hut\nfO{ gb]Vg' d"9tf Pjd\
gfl:tstf xf] . h;n] o; hut\df cGt/ Joj:yf / cfTdf b]Vb}g,p;n] cfkm"leqsf] cfTdf b]Vg] t
k|Zg g} ePg . pm s]jn Pp6f j:t'x¿sf] hf]8 dfq x'G5 . rfjf{sn] eg]sf 5g\– dg'io s]jn Ps
j:t'x¿sf] hf]8 xf] / p;leq cfTdf elgg] s'g} j:t' 5}g . dg'ionfO{ sf6]/ x]¥of] eg] sxLF klg Tof]
cGt/Joj:yf b]lvF+b}g lsgeg] of] cGt/Joj:yf cb[Zo 5 . To;}n] k/dfTdf cb[Zo 5 . k/dfTdf of]
;f/f hut\sf] hLjGt hf]8 xf] / oxfF Pp6f kft klg ta;Dd xlNnFb}g ha;Dd k"/f hut\sf] ;fy
x'Fb}g . oxfF Ps zAb klg k"/f hut\sf] cGt/Joj:yfsf] ;xof]u geO{{ af]Ng ;lsF+b}g . bz s/f]8
dfOn k/ /x]sf] ;"o{;Fu xfd|f] Zjf; hf]l8Psf] 5 . h'g lbg ;"o{ /xF+b}g Tof] lbg xfdL klg ;dfKt
x'g] 5f}+“ . hut\ Pp6f cGt/;DaGw / kl/jf/ xf] . O{Zj/sf] dfGotfsf] cy{ hut\nfO{ Pp6f kl/jf/sf]

nf]suLtf– 367
cWofo–(
¿kdf b]Vg' xf] . xfd|f] r]tgfn] Joj:yfsf] dfu lg/Gt/ ul//xG5 lsgeg] Joj:yf r]tgfsf] Kof; xf]
/ O{Zj/ Kof;sf] clGtd pQ/ xf] .
>Ls[i0f eGg'x'G5– sNksf] cGtdf ;Dk"0f{ k|f0fL d]/f] k|s[ltdf g} k|fKt x'G5g\, d]/} k|s[ltdf no
x'G5g\ / sNksf] k|f/Dedf …dÚ pgLx¿nfO{ k'glg{df{0f ub{5' . of] k[YjLsf] Ps Ps OGrdf
agfpg]jfnfsf] 5fk kfpg ;lsG5 . oxfFsf Pp6} s'/f klg lgik|of]hg 5}gg\ . k|To]s s'/fsf]
lgdf{0fdf cg'kft 5 . o:tf] b]v]/ a'em]/ klg olb xfdL hut\ lgdf{tfnfO{ gsfb{5f}+“ eg] xfdL cfFvf
ePsf] cGwf] dfq l;4 x'G5f“}+ . Pp6f ;fgf] aLhnfO{ tf]8]/ x]¥of}+“ eg] ljzfn j[Ifsf] vfsf ToxfF
b]lvF+b}g t/ Tof] aLhnfO{ hldgdf /f]Kg] xf] eg] cª\s'l/t eP/ Tof] ljzfn j[If tof/ x'G5 . ha of]
j[If k"0f{ x'G5 ta oxL j[Ifn] s/f]8f“}+ aLhx¿ lgld{t u5{ . Pp6f aLhsf] leq klg Joj:yf /
eljiosf] k"/f ¿k/]vf 5 . cfdfsf] sf]vdf aRrfsf] lgdf{0fsf nflu klxn] c0f'df g} p;sf] k"/f
eljiosf] ¿k/]vf to x'G5 h;nfO{ a'l4n] nfv pkfo u/]/ klg kQf nufpg ;Sb}g . olt ;fgf]
aLhdf j[Ifsf] o:tf] dfu{lrq n's]sf] 5 . To;}n] Ps yf]kf jLo{df dg'iosf] dfu{lrq to x'G5 eg]
of] hut\sf] klg t s'g} dfu{lrq x'g}k5{ . ;f/f hut\sf] ;Dk"0f{ Joj:yf / km}nfj6 klg s'g} c0f'df
g} n's]sf] x'g'k5{ Tof] c0f'sf] gfd k/dfTdf xf] . >Ls[i0f eGg'x'G5 …dÚ g} o;nfO{ ;[hgf u5{' / …dÚ
g} km]l/ o;nfO{ cfkm"df nLg ub{5' .
Pp6f aLhdf j[If n's]sf] x'G5 . aLhaf6 j[If lgdf{0f x'G5 / j[If km]l/ ToxL aLhdf g} nLg
x'G5 . k|yd / clGtd If0f ;bf Ps x'G5 / hxfFaf6 ofqf ;'? x'G5, ToxLF ofqf ;dfKt x'G5 .
aLhaf6 ofqf ;'? x'G5 / aLhdf g} ofqf ;dfKt x'G5 . of] ;f/f lj/f6\ cl:tTjnfO{ olb xfdLn]
Pp6f OsfO dfGof}+“ eg] of] OsfOsf] klg d"n sxLF n's]sf] x'g'kb{5 . xfdLn] aLh km'6fof“}+ eg] ToxfF
j[If kfOFb}g . To;}u/L xfdLn] dfgjsf] sf]i7nfO{ tf]8\of“}+ eg] klg To;df dfgj kfOFb}g . Pp6f
lglZrt s'/f s] xf] eg] aLhdf cb[Zo ¿kdf j[If n's]sf] 5 / sf]i7df dg'io cb[Zo 9Ëaf6 n's]sf]
x'G5 . o;/L n's]sf] 5 ls ha;Dd k|s6 x'Fb}g, To;sf af/]df yfxf g} x'Fb}g . O{Zj/sf] hfgsf/L
xfdLnfO{ ta dfq x'G5 ha s'g} cy{df pm xfd|f nflu k|s6 x'g yfNb5, cGoyf To; a]nf;Dd yfxf
x'Fb}g . oxfF s'g} klg s'/f csf/0f x'Fb}g / k|To]s s'/fsf] sf/0f x'G5 .
8fla{gn] klxnf] k6s ljsf;sf] l;4fGt klZrdnfO{ lbFbf O;fO{ wdf{jnDaLx¿n] o;sf] lj/f]w
u/]sf lyP . o;sf] sf/0f pgLx¿nfO{ ljsf; wd{sf] nflu afwf x'G5 eGg] nfu]sf] lyof] t/ lxGb"
lrGtsx¿ ;gftgb]lv ljsf;nfO{ wd{sf] cfwf/ dfGb5g\ lsgeg] ljsf;sf] sf/0fn] g} hut\df
k/dfTdf 5 eGg] s'/f yfxf x'G5 . hut\ uxg OR5fn] k|efljt eP/ ultdfg\ eO/x]sf] 5, oxfF
k|To]s s'/f al9/x]sf] Pjd\ dfly pl7/x]sf] 5 / of] ljsf; gkmls{g] lsl;dsf] 5 . Pp6f aRrfnfO{
xfdL k'gM aRrf agfpg ;Sb}gf“}+ . xfdLn] hfg]sf] s'/fnfO{ la;{g jf x6fpg ;Sb}gf“}+ lsgeg] Tof]
xfd|f] cfTdfsf] ;'lglZrt lx:;f alg;s]sf] x'G5 . To;}n] o; hut\df xfdL h] ePsf 5f}+“, To;eGbf
tn emg{ ;Sb}gf}+“ . ;+;f/ ;'lglZrt ljsf;sf] qmd xf] . olb ;+;f/ ljsf; xf] eg] o;sf] cy{ hLjg
sxLF k'Ug vf]lh/x]sf] 5 eGg] xf] . hLjgsf] s'g} uGtJo 5, To;}n] t pm ofqf ul//x]sf] 5 . xfd|f]
k|To]s s[To xfdLnfO{ ljsl;t ug]{ lbzfdf ;+nUg 5 . s'g} ljsf;sf] sbd rfNg' g} xfd|f] hLjgsf]
cfgGbsf] If0f x'G5 . ha xfd|f] r]tgf s'g} gofF r/0fnfO{ cfTd;\ft\ u5{, ta pm cfgGbn] el/G5 .
ha xfd|f] r]tgf cj?4 x'G5, ta xfdL leq b'v, kL8f Pjd\ lrGtfsf] cg'e"lt x'G5 .
d'lQmsf] cg'ej ljsf;sf] r/0fdf x'G5 . ha aRrf klxnf]k6s lxF8\g yfNb5, ta p;df
k|km'Nntfsf] s'g} ;Ldf g} x'Fb}g . ha aRrf cg]s k|of;kl5 n8v8fpFb} klxnf] sbd hldgdf
/fVb5, ta ljsf;sf] qmd ;'? eP/ cfTdfnfO{ Pp6f gofF e/f];f / >4f k|fKt x'G5 . To; If0fdf

nf]suLtf– 368
cWofo–(
klxnf]k6s cfTdfn] cfˆgf] zlQm lrGb5 . ca of] aRrf k"j{jt\ cj:yfdf slxNo} x'g ;Sb}g lsgeg]
p;df 7'nf] pmhf{sf] k|fb'ef{j eO;s]sf] x'G5 . h'g lbg aRrf klxnf] k6s af]Nb5, p;sf]
k|km'Nntfsf] cGt g} x'Fb}g . Tof] If0f cfTdfn] cfkm"nfO{ cleJoQm ug]{ ;fwg h'6fpF5 . ca aRrf
cfkm" df}g jf aGb cj:yfdf gePsf] cg'ej af/Daf/ af]n]/ JoQm ub{5 . ca d]/f] cfTdf aflx/
hfg ;Sb5 / c¿;Fu ;+jfb ug{ ;S5' eGg] p;df efg x'G5 . aRrf gofF b'lgofFsf] ofqf ;'? ub{5,
ljsf;sf] Ps r/0f To;kl5 ;'? x'G5 . xfdL k|ltkn ljsf;zLn 5f}+“, Ps JolQm dfq xf]Og k"/f
;+;f/ ljsf;zLn 5 .
of] ljsf;sf] cgGt wf/f hut\df eP h:t} hut\df O{Zj/sf] cgGt wf/f 5 . ljsf;sf]
clGtd ;Defjgf O{Zj/ xf] . of] ;+;f/ Pp6f ;'lglZrt ljGb'lt/ ofqf ub}{ 5 . xfdL hlt;'s}
dfu{af6 Ro't eP klg k'gM p7\5f“}+ / cl3 a9\5f}+“ . xfdL lglZrt lbzftkm{ lvFlrP/ cl3 al9/x]sf 5f“}+
/ dfgj r]tgf ljsl;t eO/x]sf] 5 . xfd|f rf/}lt/ h] 5, Tof] cl:tTj xf] . cl:tTjsf] s]G› hLjg
xf] . cl:tTj g} hLjgsf nflu 5 eGg' cem pko'Qm x'G5 . hLjgsf] s]G› lrGtg, dgg / ljrf/ xf]
/ dgsf] s]G› r}tGo xf] . To;}n] cl:tTj xfd|f] cfwf/ / r}tGo lzv/ xf] . r}tGosf] s]G› k/dfTdf
xf] . r]tgf ha k/dfTdfn] el/G5 ta lbJotf k|fKt x'G5 / Pp6f gofF csNkgLo cfgGb k|fKt eP/
cd[tsf] jiff{ x'G5≤ of] cj:yf g} dxflzv/sf] cg'ej xf] .
oL kfFr– cl:tTj, hLjg, dg, r]tgf / k/dfTdf hut\sf cgGt wf/f x'g\ . k/dfTdf lzv/
cg'ej xf] . hf] cGtdf k|s6 x'G5 Tof] klxn] g} df}h'b x'g'kb{5 cGoyf k|s6 x'g ;Sb}g . cGtdf
ToxL k|s6 x'G5 hf] k|yddf df}h'b x'G5 . of] hLjgsf zfZjt lgodx¿dWo] Ps xf] . t;y{ cGt
k|ydsf] cleJolQm xf] . k/dfTdf klxnf] ePsf]n] pm cGtdf klg k|s6 x'G5 . k/dfTdf hLjgsf]
lzv/ cg'ej ePsfn] pm k|yddf klg df}h'b x'g}k5{ . o; ;TonfO{ hflgof] eg] s[i0fn] eGg'ePsf]
s'/f a'‰g ;lhnf] x'g] 5 . >Ls[i0f eGg'x'G5– sNksf] cGTodf ;Dk"0f{ k|f0fLx¿ d]/f] k|s[ltnfO{ k|fKt
x'G5g\ / cGtdf ;a} s'/f O{Zj/Lo x'G5 . cGt Tof] k/d cj:yf xf] hxfF ljsf;sf] ofqfaf6 u'lh|P/
cflv/L dlGb/df k'luG5 . ToxfF ;a} s'/f s[i0fdf nLg x'G5 lsgeg] pxfF g} k|yd / cGt xf] .
sNksf] cGtdf ;a} k|f0fL s[i0fs} k|s[ltdf ljnLg x'G5g\ .
d]/f] x'g' hf] d]/f] :jefj xf]≤ cGtdf ;a} s'/f To;df g} nLg x'G5 . To;}n] sNk cGt dfq
xf]Og xfd|f] nIo klg xf] . Tof] ;dflKt / k"0f{tf klg xf] . x/]s k"0f{tfsf] ;dflKt x'G5 . ha ;f/f
hLjg ljsl;t eP/ k|e';dIf k'Ub5 ta hut\ lt/f]lxt eP/ s]jn k"0f{ r]tgf dfq z]if /xG5 . of]
Ps sNksf] cGTo xf] . >Ls[i0f eGg'x'G5– sNksf] k|f/Dedf …dÚ OlG›ox¿nfO{ k'gM /Rb5' / k'gM
pgLx¿sf] lgdf{0f ub{5' . of] lgdf{0f klg ljsf;sf] gofF ofqf xf] . …dÚ cfˆgf] lqu'0fdoL k|s[ltnfO{
cËLsf/ u/L :jefjsf] jzaf6 k/tGq eP/ of] ;Dk"0f{ k|f0fL ;d'bfonfO{ af/Daf/ pgLx¿sf]
sd{cg';f/ /rgf ub{5' . Tof] /rgf k|To]s JolQmsf] sd{cg';f/ x'G5 lsgeg] k|To]s JolQm h] u5{
pm p:t} x'G5 . ;a} k|f0fL ;d'bfo h] h] u/]/ u'lh|G5 ToxL ug{' p;sf] cfTdf aGb5 / ToxL cfTdfn]
gofF hGdsf] ¿k lbG5 . ToxL ¿k p;sf] hGd / gofF hLjgsf] dfu{lrq x'G5 . of] s]jn JolQmnfO{
dfq nfu" x'g] xf]Og ;d:t hut\nfO{ klg oxL lgod nfu" x'G5 . ha j[Ifdf aLh k}bf x'G5, ta
j[Ifsf] ;f/f hLjgsf] ljsf;sf] ofqf / ;f/f cg'ej aLhdf k'gM k|lji6 x'G5 . aLh km]l/ hldgdf
em5{ / gofF j[Ifsf] hGd x'G5 . ;gftg lrGtgn] hut\nfO{ Pp6f j[Qfsf/ ofqf dfGb5 . t;y{ d[To'
ToxLF x'G5 hxfF hGd x'G5 lsgeg] of] b'j}sf] ljGb' Pp6} 5 . ;f/f ult pxLF ;''? / pxLF cGTo x'G5 .
>Ls[i0f eGg'x'G5– ;a} a|Xdf08 …dÚdf nLg x'G5 / km]l/ …dÚ af6 g} /lrG5 . of] /rgf
hut\sf] sd{ Pjd\ hLjx¿sf] sd{cg';f/ 3l6t x'G5 . k"jL{o bfz{lgsx¿ csf/0f s]xL klg 3l6t

nf]suLtf– 369
cWofo–(
x'Fb}g eGg] dfGb5g\ . h] x'G5 Tof] sf/0fn] afFlwPsf] x'G5 . of] k"/f hut\sf] Ps sNkkl5 k'gM csf]{
sNk ;''? x'G5 . of] dg'iosf] Ps hLjgkl5 csf]{ hLjg k|fKt eP h:t} xf] . cfh xfdL h] 5f}+“ Tof]
xfd|f] ;d:t ctLtsf] hf]8 xf] / ef]ln xfdL h] x'G5f}+“ To;df cfh klg hf]l8G5 . Ps cy{df of]
:jrflnt Joj:yf xf] / o;eGbf cGoyf x'g} ;Sb}g . h:tf] dflg;x¿;Fu x'G5 To:t} hut\;Fu klg
x'G5 . JolQm t cfˆgf] sd{df afFlwG5 t/ k/dfTdfn] hut\nfO{ /Rb5, ;≈DffNb5 / gi6 ub{5 tyflk
sd{n] k/dfTdfnfO{ afFWb}g lsgeg] p;n] sd{ cgf;Qm eP/ ub{5 . To;}n] >Ls[i0f eGg'x'G5– of]
;a} sd{ …dÚ cgf;Qm eP/ ub{5' . cgf;Qm ToxL sd{ x'g ;S5 h'g sd{ v]n dfq x'G5 . ;a}
sd{df JolQm cf;Qm x'G5 t/ s]jn v]ndf dfq cgf;Qm x'G5 . cgf;Qm sd{ t aRrfx¿sf] v]n
h:t} x'G5 . To;}n] >Ls[i0f eGg'x'G5– x] ch{'g Û Tof] sd{df d]/f] cf;lQm/lxttf / pbf;Lgtf
ePsfn] tL sd{x¿n] dnfO{ afFWb}gg\ .
a'4 s'g} lbg gbLsf] lsgf/fdf 3'ld/xg' ePsf] lyof] . ToxfF aRrfx¿ afn'jfsf] 3/ agfpFb}
lyP . aRrf / 7'nf dflg;x¿ b'j} afn'jfs} 3/ agfpF5g\ . To;}n] aRrfsf] 3/ s:tf] x'Fbf] /x]5 eg]/
pxfFn] /f]lsP/ x]g'{eof] . aRrfx¿ xfjfsf] emf]Ssfsf sf/0f cfˆg} 3/ elTsFbf klg cfk;df emu8f
uy]{ . ;f/f emu8f ;+;f/df 3/sf] g} xf] . ;fFem kg{ nfUof] / 3/af6 cfdfn] cf–cfˆgf aRrfx¿nfO{
af]nfOg\ . h'g 3/sf nflu Ps csf{df n8fOF ub}{ lyP, tL aRrfx¿ ToxL afn'jfsf] 3/df 6]s]/
To;nfO{ eTsfP/ 3/lt/ lxF8] . a'4n] eGg'eof]– h'g lbg xfdL ;a} cfˆgf] 3/nfO{ afn'jfsf] 3/
;lDemG5f}+ / of] v]n ;dfKt ePsf] :d/0f x'G5 tTsfn ;Rrf 3/af6 k/dk|e'sf] k'sf/ cfpF5 . Tof]
lbg xfdL cfˆgf] 3/nfO{ aRrfx¿n] h:t} u/]/ afn'jfsf] 3/sf] v]n v]Ng hfGg] 5f}+“ . hLjgnfO{ v]n
agfpg hfGof}+“ eg] xfdL klg cgf;Qm x'g ;S5f“}+ .
k/dfTdfsf nflu hLjg Ps v]n xf] . To;}n] ;gftgLx¿ k/dfTdfsf] nLnf eGg] zAb k|of]u
ub{5g\ . nLnfsf] cy{ v]n xf] . >Ls[i0f eGg'x'G5– sNkdf ha ;f/f k|f0fL …dÚdf nLg x'G5g\ ta
csf]{ sNksf] k|f/Dedf …dÚ km]l/ pgLx¿sf] /rgf u5{' / oxL g} qmd rln/xG5 . lxGb"x¿sf] O{Zj/
;DaGwL wf/0ff uDeL/ geP/ Hofb} k|km'lNnt O{Zj/sf] wf/0ff 5 . nLnf k/dfTdfsf] v]nsf] gfd xf] .
of] ;f/f ;[hgf Pp6f uDeL/ s[To xf]Og, k/dfTdfsf] v]n xf] . of] cfgGbsf] k|jfx xf] . of] hut\
k/dfTdfsf] nLnf ePsfn] ;'Gb/ 5 . k|foMh;f] sfd s'¿k x'G5 lsgeg] Tof] afWotfjz ul/G5 . Ps
g;{n] aRrfnfO{ x]l/g\ eg] Tof] sfd x'G5 t/ cfdfn] tL aRrfnfO{ x]l/g\ eg] pgsf nflu Tof] v]n /
cfgGb x'G5 . xfd|f hf]uL–;fw'x¿ ;a} pbf; / b'vL b]lvG5g\ lsgeg] xfdLn] ;fw'x¿;Fu ToxL
uDeL/ k|s[ltsf] cg'xf/ vf]h]sf 5f}+“ . xfdL pgLx¿df k|km'Nntf x]g{ rfxFb}gf}+“ . xfdLx¿n] wd{nfO{
Pp6f uDeL/ s[To agfPsf 5f}+“ h;n] ubf{ O{Zj/Lo tŒj ljnLg ePsf] 5 . s[i0f lj/f6\ s'/fnfO{
uDeL/ xf]Og cfgGbbfoL agfpg'x'G5 . ;gftg wd{ ;+;f/df PSnf] xFl;nf] wd{ lyof] h;df xfF:g],
k|;Gg x'g] k|uf9 Ifdtf lyof], cfgGb o;sf] uGtJo lyof] t/ o;sf] dd{nfO{ uDeL/ k|s[ltsf
?l9jfbLx¿n] ;dfKt kfl/lbPsf 5g\ . hLjgnfO{ nLnfsf] b[li6n] x]g{ ;Sof] eg] s[i0fsf] of] syg
:ki6 x'G5 . hLjgnfO{ v]n dfg]df k/dfTdf oqf] lj/f6\ hfnnfO{ /r]/ klg k/ cgf;Qm /x]sf] hfGg
;lsG5 . To;}n] >Ls[i0f eGg'x'G5, s'g} sd{n] klg dnfO{ afFWb}g .
dofWoIf]0f k|s[ltM ;"ot] ;r/fr/d\ .
x]t'gfg]g sf}Gt]o hulåkl/jt{t] ..!)..
x] s'GtLk'q Û d]/L k|s[ltn] d]/} k|sfzdf ;Dk"0f{ h8 / r]tg cflbsf] ;[li6 ul5{g\ . ctM of]
;+;f/ hGd–d/0fsf rqmdf 3'ld/xG5 ..

nf]suLtf– 370
cWofo–(
cjhfglGt df+ d"9f dfg'ifL+ tg'dfl>td\ .
k/+ efjdhfgGtf] dd e"tdx]Zj/d\ ..!!..
d"9hgx¿ …dÚ k/d]Zj/sf] lbJo efj jf :j¿knfO{ ghfg]/ …dÚ dfgj z/L/df cjt/0f x'bF f
;fdfGo dfgj 7fg]/ d]/f] pkxf; u5{g\ ..
df]3fzf df]3sdf{0ff] df]31fgf ljr]t;M .
/fIf;Ldf;'/L+ r}j k|s[lt+ df]lxgL+ l>tfM ..!@..
hf] df]xu|:t dflg; cf;'/L Pjd\ /fIf;L :jefjdf ;dlk{t 5g\ To:tf dflg;x¿sf cfzf Joy{,
sd{ Joy{ / 1fg klg Joy{ x'G5g\ ..
s[i0fn] oL Znf]sdf w]/} dxŒjk"0f{ s'/fx¿ eGg'ePsf] 5, hf] w]/} ulDe/ / pRr:t/Lo 5g\ .
k/dfTdfn] hut\sf] ;[hgf s;/L ub{5 / ;[hgf ug]{ ljlw s:tf] x'G5 eGg] af/]df atfpg'ePsf] 5 .
lj1fgsf] b[li6df s'g} zlQmn] s]xL gu/Lsg p;sf] pkl:yltn] dfq g} ;[hgf x'G5 eGg] dfGotf
/fVb5 . lj1fg To;nfO{ j0f{n'Kt sf/s (Catalytic Agent) eGb5 . p;sf] pkl:yltn] g} 36gf
36\5 t/ pm :jod\ s]xL klg ub}{g . xfO8«f]hg / clS;hgnfO{ ldnfpFbf kfgL aGb}g, oBlk
kfgLnfO{ kmf]l8of] eg] xfO8«f]hg / clS;hg dfq kfOG5 . xfO8«f]hg / clS;hgdf ljB't\ pkl:yt
ePdf dfq kfgL aG5 . ljB't\n] ToxfF pkl:yt x'g'sf cltl/Qm c¿ s]xL klg ub}{g / ljB't\ kfgLdf
;lDdlnt klg x'Fb}g .
k/dfTdfsf] pkl:ylt dfqn] ;+;f/ l;lh{G5 . >Ls[i0f eGg'x'G5– …d]/f]Ú x'g' dfqn] ;[hgfsf]
;"qkft x'G5 . k/dfTdfn] klg olb s'dfn]sf] h:tf] 38f lgdf{0f ug{'k¥of] eg] p;sf] x}l;ot klg
s'dfn]sf] eGbf a9L x'Fb}g . k/dfTdf t sfo{df ;+nUg x'Fbf klg p;df stf{kg x'Fb}g . >Ls[i0f
eGg'x'G5– d]/f] pkl:yltdf /rgfsf] l;nl;nf ;''? x'G5 t/ …dÚ agfpFlbgF . d]/f] pkl:yltdf ;Dk"0f{
hLjg rNb5≤ laxfg ;"o{ pbfpF5, k"mn kmlqmG5 . ;"o{ cfk}m cfP/ k"mn kmqmfpg] / ljsl;t
t'Nofpg] sfd ug]{ xf]Og t/ p;sf] pkl:ylt / pbosf] k|efjn] g} k"mn k'mNb5 . ;"o{n] t cf`gf
ls/0fsf dfWodaf6 Ps–Ps sf]lknfnfO{ kmqmfpg] sfd u5{ t/ cj0f{gLo stf{ t cem ;"Id ¿kdf
s]jn pkl:yt dfq x'G5 / p;sf] pkl:yltn] g} ;f/f sfd ub{5 . To;}n] k/dfTdf ;|i6fsf] ¿kdf
dfq pkl:yt eP/ hut\nfO{ lgdf{0f ub{5 . ;[li6df k/dfTdfnfO{ vf]Hg ;lsGg lsgeg] of] t
p;sf] pkl:yltdf dfq ag]sf] xf] . k/dfTdfsf] emns p;n] kfpF5 hf] ;[hgfsf] k|lqmofdf ;+nUg
x'G5 . To;}n] slxn]sfxLF s'g} slj, ;ËLt1, lrqsf/ cflbnfO{ k/dfTdfsf] emns k|fKt x'g ;S5 .
Wofgdf ;bf p;sf] emns k|fKt x'G5 lsgeg] Wofgdf JolQm ;[hgfsf] k|lqmofdf x'G5 .
/jLG›gfy 6}uf]/sf dgdf ha s'g} uLt hlGdGYof], ta pxfF vfgflkgf aGb u/]/ PsfGtdf
a:g'x'GYof] . pxfF ;'Tg klg ;Sg'x'GgYof] . ha;Dd s'g} uLt k"0f{ ¿kdf l;lh{+b}gYof], pxfF s]xL klg
ug{ ;Sg'x'GgYof] . pxfFdf ha o:tf] kl/l:ylt 36\g nfUYof], ta ldqx¿ yfxf kfP/ r'krfk s]xL
gaf]nL aflx/ lg:sGy] . u'?bofn dlNnsn] n]Vf]sf 5g\– d klxnf]k6s uPsf] lyPF . lgod t dnfO{
yfxf lyof] t/ dgdf Pp6f pT;'stf lyof] . ha ;fFRr} /jLG›gfyaf6 uLt hlGdG5, ta pxfFnfO{ s]
x'G5 eg]/ d hfGg rfxGy]+“ . Pslbg kfFRf–;ft hgf ldq;Fu a;]/ /jLG›gfy lrof lkpFb} x'g'x'GYof],
crfgs pxfFsf] xftaf6 lrofsf] sk v:of] . ;Dk"0f{ ;fyLx¿ r'krfk s]xL gegL lgl:sg'eof] t/
u'?bofn dlNns eg] ‰ofnaf6 n's]/ x]g{ yfNg'eof] . /jLG›gfysf cfFvfaf6 cfF;' aUg yfNof] / pxfF
k'nlst / /f]dfl~rt x'g'eof] . pxfFsf] z/L/df sDkg x'g yfNof] . s'g} cgf}7f] zlQmn] k"/f sf]7fnfO{
3]/]sf] cg'ej dlNnsnfO{ klg x'g yfNof] / s;}sf] pkl:ylt ePsf] h:tf] nfUof] . dlNns 8/fP/

nf]suLtf– 371
cWofo–(
efUg vf]Hg'eof] t/ s;}n] pxfFsf] v'§f afFw] h:t} eof] . cfFvf lemDSofpg / Zjf; km]g{ klg sl7g
eof] . ToxfF sf]xL plqP/ rf/}lt/ 3]/]/ /fv]sf] h:tf] pxfFnfO{ nfUof] . /jLG›gfy xlNng yfNg'eof] /
gfRg yfNg'eof] . s]xL ;dokl5 pxfF :j:Yo x'g'eof] . To;} ;do dlNnssf] v'§f hf] afFlwPh:tf]
ePsf] lyof] Tof] v'§f v'Nnf eof] / pxfF efUg'eof] . csf]{ lbg pxfFn] /flqsf] ;dodf cfkm" pkl:yt
ePsf] s'/f ;'gfpFb} /jLG›gfynfO{ o:tf] s] ePsf] xf] eg]/ ;f]Wg'eof] . /jLG›gfyn] d}n] cfh;Dd
:jod\n] s]xL klg n]v]sf] 5}g“, ha d x/fpF5', ta dnfO{ s;}n] n]vfpF5 . d}n] nfvf}+“nfv sf]l;;
u/]/ ;'Gb/ zAbx¿nfO{ hGdfP klg sfJo hGdFb}g≤ sfJosf] hGd t d l/lQPkl5 dfq x'G5
eGg'eof] . /jLG›gfynfO{ sfJo l;h{gf ubf{ O{Zj/ cjtl/t ePsf] dx;'; ePsf] x'g'k5{ .
o; hut\df ha s'g} s'/f ;[lht x'g nfUb5, ta slxn]sfxLF ;|i6fsf] emns kfOG5 lsgeg]
p;sf] pkl:yltljgf s'g} s'/f ;[lht g} x'Fb}g . To;}n] x/]s l;h{gfdf k/dfTdf pkl:yt x'G5 . gf/L
klxnf] k6s ue{jtL x'Fbf pgsf] ;f}Gbo{ k|bLKt x'gyfN5, pgLleq s]xL ;[hgf x'g nfUb5 / pgsf
cf;kf; k/dfTdfsf] 5lj / pkl:ylt x'G5 . :qLnfO{ ;[hgfsf] cj:yfsf] af]w eof] eg] pgsf lglDt
cfdf x'g' g} k/dfTdfnfO{ kfpg' x'G5 . ha hLjgsf] >]i7td km"n dg'io :qLaf6 lgld{t x'G5 ta
:jefjtM p;sf] k"/} JolQmTj ;f}Gbo{n] el/G5 / Tof] If0f k/dfTdf p;df Hofb} lgs6 x'G5 . To;}n]
dft[Tj ulx/f] wfld{stf xf] . :qLleq ;[hgfsf] 36gf 36\g] x'gfn] pgnfO{ aflx/ ;[hgf ug]{ ljrf/ g}
cfpFb}g . hxfF l;h{gfsf] Ifdtf x'G5, ToxfF k/dfTdfsf] cg'ej ug{ ;lhnf] x'G5 . To;}n] ;[hgfTds
;fdYo{ gePsf] JolQmn] k/dfTdfnfO{ slxNo} cg'ej ug{ ;Sb}g . hxfF s]xL gofF k}bf x'G5, ToxfF
k/dfTdf pkl:yt x'G5, ljgf k/dfTdf s]xL klg hlGdg} ;Sb}g . hxfF ljWj+; x'G5, ToxfF k/dfTdf
x'Fb}g . ha xfdL ljWj+; ul//x]sf x'G5f}+“, ta xfdL k/dfTdfaf6 ;jf{lws b"/Ldf x'G5f}+“ .
k/dfTdfsf] uxgtd k|tLlt ;[hgfsf] If0fdf dfq x'G5 lsgeg] k/dfTdfljgf ;[hgf x'g}
;Sb}g . To;}n] >Ls[i0f eGg'x'G5,– ;a} ;[hgfdf …dÚ pkl:yt x'G5' / d]/f] pkl:ylt g} kof{Kt x'G5 .
x] ch{'g Û d]/f] pkl:ylt dfqn] k|s[lt ;a} hut\nfO{ /Rbl5g\ . o;} sf/0fn] g} hut\ aGb5 /
km}lnG5 . …dÚ s]xL ulb{gF / d}n] s]xL ug'{ klg kb}{g≤ d}n] OR5f, jf;gf, s]xL klg ug{'kb}{g s]jn …dÚ
x'g' g} l;h{gf xf] . xfdL ;b}j O{Zj/ g} ;|i6f xf] eGb5f“}+ . of] eGg'eGbf O{Zj/ l;h{gfsf] k|lqmof xf]
eGg' pko'Qm x'G5 . O{Zj/ ;[hgfTdstf xf] . k/dfTdf ;[hgfsf] k|jfx xf] / hxfF p;sf] pkl:ylt
x'G5, ToxfF cgGt ¿kdf ;[hgfsf] k|jfx x'g yfNb5 . hLjgsf] v]n p;sf] pkl:yltsf] cfgGb xf] /
p;sf] pkl:yltn] hLjg pT;jdo x'G5 . hxfF ;[hgf eO/x]sf] x'G5 ToxfF k/dfTdf ;b}j df}h'b
x'G5 . dg'ion] agfPsf x/]s s'/fdf hLjg gx'g] x'gfn] To;sf] s'g} ljsf; x'Fb}g . Tof] lghL{j
ljsf;df JolQm ;+nUg ePsf sf/0f pm k/dfTdfaf6 k/ x'Fb} uPsf] 5 . of] ljsf;df s]xL hlGdFb}g,
xfdL s]jn c:jfefljs j:t'x¿af6 3]l/G5f“}+ .
>Ls[i0f eGg'x'G5– o:tf] x'Fbf klg ;Dk"0f{ k|f0fLx¿sf] dxfg\ ¿k d]/f] k/d efjnfO{
ghfGg]jfnf d"9 JolQmx¿ dg'iosf] ¿k wf/0f ug]{jfnf …dÚ k/d]Zj/nfO{ t'R5 ;lDemG5g\ . d"9sf]
cy{ d"v{ xf]Og . d"9tf d"v{tfeGbf klg vt/gfs cj:yf xf] . d"v{ Tof] xf] h;nfO{ yfxf 5}g / d"9
Tof] xf] h;nfO{ yfxf t 5}g t/ yfxf eP h:tf] ub{5 . d"v{ hf] c1fgL / hfgsf/LljxLg 5 p;nfO{
dfkm klg ug{ ;lsG5 t/ d"9 JolQm h;nfO{ s]xL yfxf 5}g / cfkm"nfO{ hfGg] 7fGb5 p;nfO{ t
dfkm ug{ klg ;lsGg . hf] :jod\nfO{ 1fgL 7fGb5g\ pgLx¿ d"9 x'g\ . d"9sf] cy{ c1fgtfsf ;fy}
cxª\sf/ klg ePsf] JolQm xf] . d"9 JolQm d ;a} hfGb5' eGg] 7fGb5 t/ p;df leq s'g} hfgsf/L
x'Fb}g . >Ls[i0f eGg'x'G5– k/dfTdfsf] pkl:yltdf g} ;f/f hLjgsf] ;[hgf x'G5 / p;}af6 ;f/f
hLjg ultdfg\ x'G5 . p;}af6 ;f/f hLjg kl/k"0f{ 5 / pxL hLjgsf] d"n Pjd\ cfTdf xf] . rf/}lt/

nf]suLtf– 372
cWofo–(
k/dfTdfsf] pkl:yltaf6 ;a} eO/x]sf] b]v]/ klg d"9 JolQmx¿ cfˆgf] d"9tf 5f]8\b}gg\ . o:tf
JolQmn] O{Zj/sf ;DaGwdf klg unt s'/f ul//x]sf x'G5g\ . xfdL 5'› s'/f t l7s} eG5f}+“ t/
lj/f6\sf] ;DaGwdf xfd|f] egfO unt x'G5 . h;nfO{ s]xL klg yfxf 5}g pgLx¿ c¿nfO{ O{Zj/sf
af/]df ;DemfpF5g\ . t;y{ d"9tfsf] sxLF cGt g} x'Fb}g .
>Ls[i0f eGg'x'G5– o:tf d"9 JolQmx¿ rf/}lt/ …dÚ l:yt ePsf] b]v]/ klg dnfO{ cg'ej ug{
;Sb}gg\ . gfl:tsx¿ ;b}j olb k/dfTdf 5 eg] pm cufl8 lsg cfpFb}g eG5g\ . k/dfTdf ;a}lt/
cufl8 g} x'g'x'G5 / pxfFljgf csf]{ sf]xL klg 5}g tyflk gfl:tsx¿ cufl8 cfpm eG5g\ . >Ls[i0f
eGg'x'G5– ha …dÚ cufl8 dg'iosf] z/L/ wf/0f u/]/ cfpF5', ta log} d"9 JolQmx¿ dnfO{ dg'iosf]
z/L/ wf/0f ug]{ t'R5 JolQm dfGb5g\ / xfdL h:t} dg'io s;/L k/dfTdf x'g ;S5 eG5g\ .
k/dfTdf ck|s6 eP/ ;a} ;[hgfdf pkl:yt ePsf] cj:yf / s[i0fsf] ¿kdf dg'iosf] z/L/ lnP/
k|s6 ePsf] cj:yf b'j}nfO{ d"9 JolQmx¿n] c:jLsf/ ub{5g\ . pgLx¿nfO{ b'j} ¿k :jLsf/ g}
x'Fb}g . To;}n] k|Zg k/dfTdf JoQm 5 ls cJoQm 5 eGg] xf]Og k|Zg t xfdLleq d"9tf 5 ls 5}g
eGg] xf] .
xfdLnfO{ cfkm"eGbf >]i7 JolQmnfO{ :jLsf/ ug{ / a'‰g sl7g x'G5 lsgeg] hxfF;Dd xfd|f]
r]tgf uPsf] 5, To;sf] kf/ xfd|f] cfFvf k'Ug ;Sb}g . xfdL h] 5f“},+ ToxL;Dd dfq b]Vg ;S5f}+ .
s]jn ;dfg tn;Dd dfq cg'ej ug{ ;S5f}+“ . To;}n] >]i7tf xfd|f] cfFvfaf6 cf]em]n x'G5 . k/dfTdf
cufl8 g} cfP/ pleof] eg] klg xfdL p;nfO{ lrGg ;Sb}gf}+“ . k/dfTdfsf] ¿knfO{ xfdL afXo
cfFvfn] b]Vg ;Sb}gf}+“ . To;}n] s[i0f cufl8 x'Fbf klg xfdL s[i0fdf k/dfTdf xf]Og dg'io b]V5f“}+ . ha
dg'io b]V5f“},+ ta xfd|f] cxª\sf/n] To;nfO{ >]i7 b]Vg lb+Fb}g . xfdL ts{ u/]/ Tof] JolQm eujfg\\
xf]Og dg'io xf] eg]/ l;4 u5f}{+ clg To;}df xfdLnfO{ t[lKt x'G5 / cxª\sf/sf] k'li6 x'G5 . of]
d"9tfsf] sf/0fn] ePsf] xf] . olb JolQm k/dfTdf xf]Og eg] klg p;df lbJotf vf]Hg] k|of; u¥of“+}
eg] xfd|f] r]tgfsf] :t/ j[l4 x'G5 t/ xfd|f] d"9tf / cxª\sf/n] Tof] x'g lb+Fb}g . To;}n] xfd|f]
r]tgfsf] ;Ldf klg ljsl;t x'g ;Sb}g . olb s;}n] 9'ËfnfO{ klg k/dfTdf dfGof] eg] 9'Ëfdf
k/dfTdf xf];\ jf gxf];\ t/ JolQmsf] lbJotfsf] ;Ldf a9\5 / p;sf] cGt/ljsf; x'G5 . hlt xfdL
vf]Hg] k|of; u5f}{+ Tolt g} lj/f6\;Dd k'Ug] xfd|f] r]tgfsf] dfu{ ljsl;t x'G5 .
d"9 JolQmn] æs[i0fnfO{ klg ef]s nfU5, Kof; nfU5 / pxfF xfdL h:t} x'g'x'G5 To;}n] pxfF
xfdL h:t} JolQm ePsfn] s;/L eujfg\\ dfGg], eG5g\ t/ cd"9 JolQmn] s[i0fnfO{ ef]s, Kof;, lg›f
nfU5 / pxfF eujfg\ x'g ;Sg'x'G5 eg] dnfO{ klg To:t} x'G5 . To;}n] d klg eujfg\ x'g ;S5'
eg]/ ;f]Rb5 . >Ls[i0f eGg'x'G5– d"9hg d}n] dg'io z/L/ wf/0f u/]sf] sf/0f dnfO{ t'R5
;lDemG5g\ . pgLx¿n] dg'io ¿kdf cjtl/t x'Fbf …dÚdf eujfg\ b]Vg ;s]sf] eP pgLx¿ klg
eujfg\ x'g ;Sy] t/ pgLx¿ o:tf] b]Vb}gg\ . pgLx¿ t z/L/wf/L JolQm k/dfTdf s;/L x'g ;S5
eGg] 7fg]/ d"9tfsf] kl/ro lbG5g\ / cfˆg} v'§fdf aGr/f] xfG5g\ . s[i0fnfO{ t'R5 ;lDemg]
JolQmx¿sf] egfOaf6 s[i0f t'R5 x'g'x'Gg t/ cfˆgf] ;DefjgfnfO{ ;dfKt ug]{ JolQm eg] kSsf d"9
x'G5 . s[i0fsf] cfFvfdf x]/]/ cfkm" klg s[i0f h:tf] x'g ;S5' eg]/ ;f]Rg' 1fg xf] t/ z/L/ x]/]/
s[i0fnfO{ dg'io dfq ;Demg' d"9tf xf] .
dg'iosf] d"9tfsf] s]G› cxª\sf/ xf] . To;}n] s;}sf ;DaGwdf g/fd|f] ;'Gg]lalQs} xfd|f] dg
k|km'lNnt x'G5 / s;}sf] lgGbf ;'Gg]lalQs} ;xL of unt g;f]rLsg tTsfn xfdL ;xL dfGb5f}+“ .
csf]{ JolQm /fd|f] 5 eg]/ ;'Gbf xfd|f] cxª\sf/nfO{ rf]6 nfUb5 / dgn] To;nfO{ :jLsf/ g} ub}{g .
of] xfd|f] d"9tfsf] nIf0f xf] . hf] JolQm ;f/f hut\nfO{ g/fd|f] b]Vb5 Tof] g/fd|f]kg Pslbg kms]{/

nf]suLtf– 373
cWofo–(
p;}df g} cfpF5 . o:tf] JolQmsf] slxNo} ljsf; x'Fb}g . cd"9 JolQmn] ;f/f ;+;f/df c;nkg x'G5
eGg] ;f]Rb5 . To;}n] pm rf/}lt/ c;nkg / enfO vf]Hb5 . o:tf] cj:yfdf JolQmsf] ljsf; x'G5
/ p;sf] e/f];faf6 cfTdqmflGt 3l6t x'G5 . s[i0f h:tf JolQmnfO{ eujfg\ gdfGg'sf] d"n sf/0f
xfdL dfly p7\g tof/ geP/ xf] . dg'io eujfg\nfO{ xf]Og rdTsf/nfO{ dfGb5g\ . rdTsf/
b]lvPkl5 dfq pm cfkm"eGbf leGg nfUb5 . s[i0fsf] rdTsf/nfO{ xfdL dfGg ;S5f}+“ lsgeg] d"9tf
rdTsf/af6 k|efljt x'G5 .
>Ls[i0f eGg'x'G5– Joy{sf] cfzf, Joy{sf] sd{ / Joy{sf] 1fgjfnf c1fgLhgn] /fIf; / c;'/
h:tf] df]lxt ug]{ :jefjnfO{ g} wf/0f u/]sf x'G5g\ . dg'io ck"0f{ r]tgf xf] . hgfj/df k"/f JolQmTj
x'G5, Pp6f ufO{ k"/f ufO{ x'G5 t/ dg'io slxn] klg k"/f x'Fb}g, pm sd / Hofbf eO/xG5 . k"/f
dg'io eP/ sf]xL hlGdFb}g . dg'io t p;nfO{ cfk}m aGg'kb{5 lsgeg] dg'iodf ljsf;sf] k"0f{
;Defjgf x'G5 . dg'io k"/f dg'io gePsf sf/0fn] pm hgfj/eGbf klg tn emg{ ;Sb5 / k|oTg
u/]df dfly p7]/ k/dfTdf klg x'g ;S5 . hgfj/df /fIf; sf]xL klg x'Fb}g lsgeg] hgfj/df sf]xL
klg eujfg\ x'Fb}g . dg'io Pp6f ;ª\qmd0fzLn Joj:yf xf], hf] ;'lglZrt x'Fb}g . olb dg'io
O{Zj/lt/ hfFb}g eg] /fIf;lt/ hfg} kb{5 lsgeg] hLjg Pp6f ult xf] hxfF rNg} kb{5 . >Ls[i0f
eGg'x'G5– dnfO{ ;fsf/ ¿kdf x'Fbf t'R5 ;Demg] / lg/fsf/ x'Fbf k|s6 5}g eGg] o:tf] d"v{tfk"0f{
a'l4 /fIf; / c;'/sf] h:tf] a'l4 xf] / o:tf] a'l4n] cfkm"nfO{ cGwsf/df 8'afpF5 . k/dfTdfsf]
emns klg ljsf;sf] dfu{ aGg ;S5 / p;sf] k|tLltn] dfq klg JolQmn] dflysf] ult lng
;Sb5 .
>Ls[i0fn] d"9tfsf tLgj6f nIf0fx¿ Joy{sf] cfzf, Joy{sf] sd{ / Joy{sf] 1fg atfpGf'ePsf]
5 . Joy{sf] cfzfdf hf] clNemG5 pm ;fy{s cfzf k|fKt ug{ c;dy{ x'G5 . Joy{sf] 1fgdf clNemg]
dflg;sf] cfFvf ;fy{s 1fglt/ p7\g} ;Sb}g / Joy{sf] sd{df hf] nLg x'G5, p;n] Tof] sd{nfO{
vf]Hg} kfpFb}g h;sf] vf]hn] ;d:t sd{sf] aGwgaf6 d'lQm kfOG5 . Joy{sf] cfzf eljiosf] cfsif{0f
xf] . xfdL h'g cfzfdf afFR5f“},+ To;af6 s'g} ;fy{stf kfPsf 5f“}+ of 5}gf“} eGg] s'/f ;f]Rg'kg]{ x'G5 .
cfzfsf] cy{ eljio xf] / cfzfljgf afFRg' sl7g x'G5 . ctLtn] b'vsf cltl/Qm s]xL klg lbPsf]
5}g / olb dg'ionfO{ ToxL ctLtsf] cfwf/df afFRg'k¥of] eg] dg'io afFRg g;s]/ ;dfKt x'G5
lsgeg] p;sf] clttdf k|]/0ff aGg] s]xL klg x'Fb}g . To;}n] ctLtsf] ;xf/fdf xfdL afFRg ;Sb}gf}+“ .
clttdf hLjgsf] s'g} cg'ej x'Fb}g / Tof] hLjgsf] b'vsf] nfdf] syf dfq xf] tyflk xfdL afFRb5f}+ /
xfd|f] afFRg] k|]/0ff xfdLnfO{ eljiosf] cfzfaf6 k|fKt x'G5 . h'g eljiosf] cfsif{0fdf xfdL rN5f}+“,
ToxL eljiosf] cfsif{0fsf] gfd cfzf xf] . cfzfsf] cy{ h] lxhf] ePg Tof] ef]ln x'G5 eGg] xf] . of]
;Defjgfsf] ;kgfn] xfdLnfO{ arfpF5 .
pd/Vf}ofdn] cfˆgf] Pp6f uLtdf eGg'ePsf] 5– d}n] dflg;x¿n] b'v em]n]sf] b]v]F / km]l/
klg afFr]sf] b]v]F . dflg;n] kL8f ef]u]sf] b]v]F t/ klg pgLx¿sf] afFRg] tLj| lhhLljiff b]v]+ ta d
Hofb} lrlGtt ePF . dflg;nfO{ ePsf] b'vsf] n]vfhf]vf ug]{ xf] eg] ;d:t dg'io hfltn] cfTdxTof
ug{'kg]{ xf] / hLjg c;Dej x'g'kg]{ xf] t/ b'vLeGbf b'vL JolQm klg afFlr/x]sf 5g\ . pd/Vf}ofd
eGb5g\– of] b]v]/ d}n] 1fgLx¿ tyf a'l4dfg\x¿;Fu ;f]wF] t/ s'g} pQ/ kfOgF lsgeg] tL 1fgL /
a'l4dfg\ klg b'vdf /x]sf] kfPF . ;a} 7fpFaf6 pQ/ gkfO{ lg/fz ePkl5 Pslbg d}n] cfsfznfO{
;f]w]F– k[YjLdf olt w]/} JolQmx¿ s}of}+“ sfnb]lv cgGt ;+Vofdf /x]sf 5g\ / x] cfsfz Û ltdLn]
;a}nfO{ b]v]sf 5f} . logLx¿ ;a} b'vdf k/]sf 5g\ t/ klg afFlr/x]sf 5g\, x] cfsfz Û s] ltdL

nf]suLtf– 374
cWofo–(
dnfO{ pgLx¿sf] afFRg] sf/0f atfpg ;S5f} < pd/Vf}ofd eG5g\– cfsfzn] Ps zAbdf eGof] cfzf
(Hope) . cfzfdf g} dflg; afFr]sf] x'G5 / s'g} lbg ;kgf k"/f x'G5 eg]/ p;sf] hLjg sfod x'G5 .
dg'io eljiosf] cfzf t u5{ t/ h'g cfh ctLt eof] Tof] klg s'g} ;dodf eljio lyof] .
cfhsf] lbg rf}la; 306f klxn] Tof] eljio lyof] / rf}la; 306fkl5 Tof] ctLt x'G5 . t/ xfdL of]
slxNo} ljrf/ g} ub}{gf}F . rf}la; 306f cufl8 agfPsf] cfzf klg slxNo} k"/f x'Fb}g . t/ o;sf]
jf:tf gu/L dflg; km]l/ klg cfzf ug{ 5f]8\b}g / d]/f] cfzf Joy{ t ePg eg]/ klg ;f]Rb}g .
Joy{sf] cfzfsf] tfTko{ h] d rfxG5', Tof] rfxgf g} Joy{ xf] lsgeg] Tof] slxNo} klg k"/f x'Fb}g eGg]
k|tLlt gx'g' xf] . Tof] rfxgfsf] :jefj g} cw'/f] /xg' xf] . h] xfdL dfU5f}F, Tof] slxNo} klg kfOFb}g
t/ Tof] gkfPsf] s'/fnfO{ xfdL ;w}F cufl8 ;fl/lbG5f}+F . xfdLn] h] lxhf] u/]sf lyof}+ Tof] cfh klg
u5f}{+ / ul//xG5f}+F . d[To' Ps If0f cfpF5 t/ xfd|f] e'n ablnFb}g . a'l4dfg\ JolQm Tof] xf] h;n] kms]{/
x]5{ / eG5– ^) jif{ afFRbf klg d]/f] s'g rflxF cfzf k"/f eof] . xfdLn] jf s;}n] klg rfx]sf s'/f
slxNo} k|fKt x'Fb}gg\ . ;a}hgf c¿af6 ;'v rfxG5g\ t/ Tof] slxNo} kfOFb}g s]jn c¿af6 b'v dfq
k|fKt x'G5 . ;'v t s]jn leqsf] cg'ejaf6 dfq kfpg ;lsG5 . ;a} b'v :jod\sf sf/0faf6 dfq
kfOG5 . oxL Joy{sf] cfzf xf] / o:tf] cfzf /fVg] JolQm d"9 xf] .
x/]s JolQm b'vL 5 / b'vsf] sf/0f hLjg xf]Og . hLjg t k/dfTdfsf] :j¿k / a/bfg
ePsf]n] ToxfF s'g} b'v x'Fb}g . b'vsf] sf/0f hLjgsf] zfZjt lgodnfO{ ghfGg' xf] . lgodn] cfˆgf]
sfd ul//xG5 / ha xfdL Tof] lgodsf] ljk/Lt x'G5f“},+ ta b'v pTkGg x'G5 . ha Tof] lgodsf]
cg's"n x'G5f“}≤ ta ;'vk|flKt x'G5 . Joy{sf] cfzfsf] tfTko{ lgodsf] k|lts"n cfzf ug{' xf] . c¿af6
;'v kfpg vf]Hg' Joy{sf] cfzf xf] . c¿af6 xf]Og, cfkm}“df ;'v vf]h] dfq k|fKt x'G5 . b'v kfP/
klg gablng' d"9tf xf] . o; hut\df dxŒjk"0f{ s'/f xfdL cfkm}“leq vf]h]/ dfq kfpF5f}+“ . k|To]s
JolQmn] cfˆgf rf/}lt/ cfzfsf] hfn a'Gb5 . ha OR5f k"/f geP/ hfnf] 6'6\5, ta p;nfO{
k/dfTdf v';L 5}gg\ / efUon] ;fy lbO/x]sf] 5}g eGg] nfU5 t/ p;nfO{ cfˆgf] OR5fsf] hfnf]
slxNo} klg unt nfUb}g . efUosf] cy{ hLjgsf] k/d lgod (Ultimate Law) xf] . efUo xfdL
;a};Fu} 5 / ha xfdL efUosf] ;fy x'G5f}+“ ta ;kmn x'G5f“}+ / ha efUo;Fu x'Fb}gf“},+ ta c;kmn
x'G5f}+ . efUo s;}sf] ljk/Lt x'Fb}g .
x/]s JolQmdf leqsf] l/QmtfnfO{ eg]{ OR5f x'G5 / of] l/QmtfnfO{ eg]{ bf}8 JolQmdf k|f/De
x'G5 . Tof] l/QmtfnfO{ sf]xL wgn] eg{ rfxG5, To;sf nflu pm unt hfn a'Gg ;'? u5{ . wg leq
hfg ;Sb}g lsgeg] leq t lgw{gtf 5 To;}n] wg aflx/ /xG5 . ha wg a9\g yfN5, ta leqsf]
lgw{gtf cem k|s6 x'g yfN5 . To;}n] wgL JolQmeGbf ul/a JolQm vf]Hg sl7g 5 . ha;Dd ul/aL
/xG5, leqsf] lgw{gtfsf af/]df yfxf g} x'Fb}g . jf:tljs ¿kdf JolQmsf] ul/aL To; lbg ;''? x'G5,
ha leqL ul/aL x'G5 . Tof] leqL ul/aLnfO{ JolQm eg{ rfxG5 hf] wgn] el/+b}g / cem lgw{gtf
k|fKt x'G5 . hf] wg sdfP/ leqsf] lgw{gtfnfO{ eg{ rfxG5 pm Joy{ cfzfdf 8'a]sf] x'G5 . wg
sdfpg ;s]g eg] klg ljiffbn] el/G5, wg sdfP klg Tof] leqsf] ul/aL d]l6g ;Sb}g / k"/f hLjg
Joy{df latfP/ klg vfnLsf] vfnL x'G5 . wgdf s'g} v/faL x'Fb}g / wgsf] s'g} bf]if klg 5}g s]jn
xfdLnfO{ lgodsf] :d/0f gePsf] dfq xf] . xfdL leqsf] sdLnfO{ aflx/L wgaf6 eg{ rfxG5f}+“ t/
Tof] leq hfg ;Sb}g . wg t aflx/sf] sfddf dfq pkof]udf cfpg ;S5 . To;nfO{ leq eg]{
k|of; g} xfd|f] e'n xf] .
JolQm oz, k|lti7f / cxª\sf/ a6'Ng rfxG5 lsgeg] pm cfkm"nfO{ æd sf]xL x'FÆ eg]/
hgfpg rfxG5 . Ps cy{df of] cfGtl/s vf]h xf] . k|To]s JolQm æd sf] xf]Æ eGg] hfGg rfxG5, hf]

nf]suLtf– 375
cWofo–(
p;sf] leqL ef]s xf] . cfkm"n] æd sf] x'FÆ eg]/ hfGg'sf] ;§f c¿nfO{ æd s]xL x'FÆ eg]/ hgfpg
rfxg' unt af6f]df nfUg' xf] . æd sf] x'FÆ eg]/ hfGg vf]Hg' leqL vf]h xf] t/ æd s]xL x'FÆ eg]/
c¿nfO{ hgfpg vf]Hg' cxª\sf/sf] k'li6 xf] . o;k|sf/sf] Jojxf/ lgodsf] ljk/Lt x'g' xf] lsgeg]
;f/f hLjg c¿nfO{ æd of] x'FÆ eg]/ ;Demfpgdf g} laT5 . cGTodf ;a}nfO{ atfP klg æd sf] x'FÆ
eGg] hfgsf/L :jod\nfO{ gx'Fbf ef/L ljkmntf k|fKt x'G5 . Joy{sf] cfzf ubf{ ;kmntf–c;kmntf
Pjd\ lht–xf/ h] eP klg leq k|;Ggtf x'Fb}g . ;+;f/df hf] JolQm oz / ;Ddfgaf6 el/G5g\,
ltgLx¿ 7'nf] kL8fn] el/Psf x'G5g\ . hLjge/ oz sdfpg k|of; u/] klg Tof] oz sfddf
cfpFb}g . aflx/L oz, k|lti7faf6 leq s]xL klg 3l6t x'Fb}g lsgeg] p;nfO{ ;a}n] hfGg ;S5g\ t/
pm cfkm}“nfO{ g} hfGb}g .
>Ls[i0f eGg'x'G5– d"9tfsf] klxnf] nIf0f Joy{sf] cfzf xf] . csf]{ nIf0f Joy{sf] sd{ xf], hf]
Joy{ 5 t/ klg xfdL To;nfO{ ul/ g} /xG5f}+“ . Joy{sf] sd{sf] cy{ o:tf] sd{ xf] h;af6 clxt dfq
x'G5 . pbfx/0fsf nflu xfdLnfO{ qmf]w g/fd|f] xf] eGg] yfxf 5 t/ klg xfdL lbgx'F qmf]w u5f}{+ /
kZrfQfk u5f}{+ . qmf]wsf] Joy{tfnfO{ a'e]m/ dgdf ca qmf]w ulb{gF egL to u5f}{+ t/ s]xL ;do
glaTb} k'gM qmf]w u5f}{“ . o:tf] sd{af6 slxNo} s;}sf] lxt x'Fb}g / x'g klg ;Sb}g . qmf]wsf] cy{
c¿sf] uNtLsf nflu cfkm"nfO{ ;hfo lbg' xf] . Joy{sf] sd{sf] cy{ c¿sf] uNtLsf] ;hfo cfkm"n]
ef]Ug' xf] . Joy{sf] sd{af6 xflg dfq x'G5 tyflk xfdL km]l/ klg ul//xG5f“}+ . xfdL oflGqs :jefjsf
sf/0f of] uNtL af/Daf/ ul//xG5f“}+ . xfdLnfO{ lg›f / d"R5f{n] u|:t agfPsf] x'gfn] ToxL uNtL lxhf]
klg u/]sf lyof}+“, cfh klg u5f}{+ clg ef]ln klg ug]{ 5f“}+ . xfd|f] k"/f hLjg Joy{sf] sd{sf] hf]8 xf] .
cxª\sf/n] ubf{ xfdL Joy{sf] sd{ ul//xG5f}+“ .
xfd|f] ;f/f bf}8 c¿sf] enfO u/]F eg]/ cfk"mnfO{ k'li6 ug]{ k|of; xf] . o; k|of;df xfdL
;f/f hLjg latfpF5f}+“ . o;af6 cxª\sf/sf] k'li6 eP klg s]xL kmlnt x'Fb}g . hlt leqsf] oyfy{sf]
cfZjf;g x'G5 Tolt g} aflx/sf] s'/f a]sf/ x'G5 t/ xfd|f] sd{ aflx/sf] s'/fsf nflu dfq x'G5 .
olb ;kmn eof“}+ eg] klg Joy{sf] sd{ Pjd\ bf}8df ?dlNn/x]sf g} kfpg] 5f}+ . g]kf]lnog, l;sGb/
cflb ;a} clGtd If0fdf plt g} bLg, bl/› / 7'nf levf/L eP/ d[To'nfO{ k|fKt x'G5g\ h;n] ubf{
;f/f hLjgsf] oqf] lj/f6\ sd{sf] kmn Joy{ eP/ xftdf s]xL klg cfpFb}g .
>Ls[i0f o;nfO{ Joy{sf] sd{ eGg'x'G5 . d"9hg Joy{sf] sd{ ub{5g\ . Joy{sf] sd{ hlt u/]
klg slxNo} s]xL kfOFb}g . t/ ;fy{s sd{n] oxLF / clxn] g} pknlAw k|fKt x'G5 / ef]lnsf] k|tLIff
klg ug{'kb}{g . s;}sf] v;]sf] ;fdfg p7fP/ s]xL gegL lb“+b} ha JolQm cufl8 a9\5, To;} ;do
p;leq s]xL z'e kmlnt x'G5 . c¿sf nflu s]xL ug]{ ;b\efjn] cfgGbnfO{ o;} If0f hGd lbG5 .
;fy{s sd{ Tof] xf] hf] xfd|f] cfTdfaf6 ;xh kmlnt x'G5 / Tof] sd{df k|]d x'G5 . Joy{sf] sd{df
qmf]w, O{iof{ / cxª\sf/ x'g] x'Fbf of] xflgsf/s x'G5 . hLjgdf ;fy{s sd{ a9\b} uPdf ef]lnsf nflu
s]xL cfzf ug{'kb}{g xfdL cfh g} wgL x'G5f“}+ . h'g sd{ ubf{ o;} If0f cfgGbfg'e"lt x'G5 Tof] ;fy{s /
k'0o sd{ xf] . k'0o sd{ Tof] sd{ xf] h;n] tTsfn cfgGbn] el/lbG5 . k'0o–s[To ljz'4 k|]dn]
el/Psf] x'G5 h'g OR5f/lxt x'gfn] o;sf k5fl8 s'g} dfu x'Fb}g . k'0o :ju{ x'gfn] k'0odf x'g' g}
:ju{df x'g' xf] . xfdL ;b}j ck]Iff afFw]/ afFR5f}+“, t/ ck]Iff k"/f ePdf klg b'v k|fKt x'G5 / k"/f
geP emg\ b'v / kL8f k|fKt x'G5 .
>Ls[i0f eGg'x'G5,– h'g 1fg cfˆgf nflu sfd nfUb}g Tof] Joy{sf] 1fg xf] . xfd|f] 1fg
slxNo} klg sfddf cfpFb}g . ;+;f/df 1fgsf] s'g} sdL 5}g, ;fob cfjZostfeGbf Hofbf 5 .
To;}n] t x/]s JolQm 1fg afFl8/x]sf x'G5g\ t/ s;}n] klg o;/L afFl8Psf] 1fg ln+Fb}g lsgeg]
p;;Fu klg klxn]b]lv g} kof{Kt 1fg df}h'b x'G5 . o; hut\df ;a}eGbf a9L lbOg] s'/f ;Nnfx xf]

nf]suLtf– 376
cWofo–(
/ ;a}eGbf sd lnOg] klg ;Nnfx g} xf] . of] lgMz'Ns afFl8/x]sf] ;Nnfx¿kL 1fg xfd|f] hLjgdf
slxNo} sfddf cfpFb}g . xfdLn] slxNo} o;sf] pkef]u u/]sf 5}gf}“ ;fy} of] 1fg xfd|f] hLjgsf]
cGt/Ë lx:;f klg aGg ;s]sf] 5}g . of] s]jn sf]/f zAb h:tf] dfq eP/ leq u'lGh/xG5 . o:tf]
1fgn] xfd|f] hLjgdf s'g} qmflGt / tŒjaf]w klg x'Fb}g . s]jn ;"rgfsf] ;ª\sng dfq x'G5 . hLjg
¿kfGt/0f gug]{ / cfˆgf ;fy} c¿sf] klg sfddf gcfpg] 1fg Joy{sf] 1fg xf] . 1fg ToxL ;fy{s
xf,] hf] hfGgf;fy hLjg ¿kfGt/0f x'G5 . 1fgsf] cy{ hfGg' / ¿kfGtl/t x'g' xf] . hfg]/ klg
gablng] 1fg / c1fgdf s'g} km/s xF'b}g . >Ls[i0f eGg'x'G5– Joy{sf] 1fgL JolQm d"9 xf] . clnslt
1fg klg kl/jt{gsf nflu kof{Kt x'G5 . 1fg ;dfTg] lrh xf]Og ¿kfGtl/t x'g] s'/f xf] . 1fg
cfTdqmflGt xf] . Joy{sf] cfzf, Joy{sf] sd{ / Joy{sf] 1fgn] el/Psf] JolQmsf] hLjgdf s'g}
¿kfGt/0f x'Fb}g .
dxfTdfg:t' df+ kfy{ b}jL+ k|s[ltdfl>tfM .
ehGTogGodg;f] 1fTjf e"tflbdJood\ ..!#..
x] kfy{ Û b}jL k|s[ltdf cfl>t ePsf dxfTdfx¿ cljrlnt dgn] dnfO{ g} ef}lts hut\sf
k|f0fLx¿sf] pb\ud ;|f]tsf] sf/0f Pjd\ cljgfzL hfg]/ pkf;gf ub{5g\ ..
;tt+ sLt{oGtf] df+ otGtZr b[9j|tfM .
gd:oGtZr df+ eSTof lgToo'Qmf pkf;t] ..!$..
o;k|sf/n] b[9 ;ª\sNksf ;fy lg/Gt/ d]/f] Wofgdf nfu]sf eQmx¿ dnfO{ k|fKt ug]{ k|of;
ub}{ sLt{g ub{5g\ / dnfO{ g} elQmk"j{s gd:sf/ ub}{ ;w}+ d]/f] pkf;gf ub{5g\ ..
>Ls[i0f ca Tof] JolQmsf] s'/f ug{'x'G5 hf] d"9 5}gg\ . >Ls[i0f eGg'x'G5– x] kfy{ Û b}jL
k|s[ltdf cfl>t ePsf dxfTdfhgx¿ dnfO{ ;a} k|f0fLsf] ;gftg sf/0f / gfz/lxt cIf/:j¿k
hfg]/ cgGo dgn] o'Qm eO{ lg/Gt/ eHb5g\ . o; hut\df dfly / tn b'j}lt/ hfg] k|jfx 5 . xfdL
h'g k|jfxnfO{ r'G5f}+“ Tof] k|jfxn] xfd|f] hLjgnfO{ ultdfg\ t'NofpF5 . cfˆgf] gfpnfO{ h'g lbzfdf
xfjf rn]sf] 5, Tot} aufof] eg] gfp Tot}lt/ aUg yfN5 . k|ltIf0f hut\df b'j}lt/ hfg] xfjf
alu/xG5 . xfdL h'g xfjfsf] ;xf/f lnG5f“}+, ToxL lbzflt/ ofqf ub{5f}+“ . ha s;}n] xfdLnfO{ ufnL
u5{, ta of] xfjf csf{lt/ uO/x]sf] x'G5 . To:tf] xfjfdf olb xfdLn] cfˆgf] gfpsf] kfn vf]Nof}+ eg]
xfdL qmf]wsf] hut\df plqG5f“}+ . of] ufnL ug]{jfnfsf] sf/0fn] geO{ xfd|f] sf/0fn] xf] . ha sf]xL
zfGt Wofgdf /x]sf] x'G5, To; If0fdf xfdL p;sf] ;dLk a:of“}+ eg] xfd|f] gfp zflGtsf] lbzfdf
lgl:sg ;S5 .
a'4 lt; jif{;Dd Pp6f ufpFaf6 cg]sf}+“ k6s cf]xf]/bf]xf]/ ug{'eof] . Pp6f ufpFn] ;w“}+ s'g} g
s'g} axfgf agfP/ pxfFsf] bz{g ug{ uPg t/ olb To; JolQmnfO{ s;}n] ufnL u/]sf] eP ;a} sfd
5f]8]/ pm n8\gsf nflu tTsfn tof/ x'GYof] . of] d"9 efj xf] . cd"9 Pjd\ a'l4dfg\ Tof] xf] hf]
cfkm"nfO{ b}jL k|s[ltsf] cf>odf 5f]8\5 . k|ltkn k/dfTdflt/ alu/x]sf] xfjfdf s;/L ;lDdlnt
xf]pFm eg]/ o:tf] JolQmn] vf]h u5{ . PSn} ofqf ug]{ ;fdYo{ gePsf]n] k/dfTdflt/ ax]sf] xfjfdf
;lDdlnt eP/ k/dfTdf;Dd k'Ug vf]H5 .
xfdL l7s ljk/Lt gs{lt/ n}hfg] xfjf vf]H5f}+“ . xfdL g} xtf/df c;do xfd|f] gfpsf] kfn
vf]n]/ tnlt/sf] ofqfdf k'U5f}+“ . a'l4dfg\ JolQmn] ;dodf g} k/dfTdflt/ xfjf ax]sf] a]nfdf cfˆgf]
gfpsf] kfn vf]N5 . pm ;bf tnlt/ aUg] xfjf cfPsf] a]nfdf kfn aGb ug]{ / dflylt/ aUg] xfjf
cfPsf] rfn kfpg]lalQs} kfn vf]n]/ To;tkm{ ofqf ug]{ vf]hLdf x'G5 . dg'io ck"0f{ ePsf]n] pm

nf]suLtf– 377
cWofo–(
cflv/L tn;Dd klg hfg ;S5 / dflysf] ;a}eGbf pRr tndf k'u]/ k/dfTdf;dIf pkl:yt klg
x'g ;S5 . To;}n] pm >]i7td jf lgDgtd klg x'g ;S5 h'g p;df g} lge{/ x'G5 . b}jL k|s[lt
To;nfO{ elgG5 h;n] k|ltIf0f cfkm"leq lbJotfnfO{ a9fpF5 . To;}n] of] wf/fdf ofqf ug]{ JolQmn]
cfkm"leq lbJotf a9]sf] 5 ls 5}g eg]/ hfFr ul//xg'kb{5 . hxfFaf6 h'g kl/l:ylt / h'g 36gfdf
eP klg tTsfn k/dfTdflt/ hfg] dfu{sf] vf]h ug{' g} b}jLwf/f xf] .
hLjgsf k|To]s If0fsf] 36gfdf b'j} wf/f df}h'b x'G5g\ . Pp6f JolQmn] s;}nfO{ ufnL ubf{
d}n] k|ltsf/ ug{'k5{ eGg] klg ;f]Rg ;S5 . of] Pp6f wf/f eof] t/ of] JolQmn] dnfO{ ufnL dfq
u¥of] t/ s'6]sf] t 5}g lg eg]/ klg ;f]Rg ;S5 . p;n] s'6\g klg ;SYof] t/ s'6]g s]jn ufnL
dfq u¥of] . To;}n] pm g/fd|f] dflg; xf]Og eg]/ ;f]Rg' csf]{ wf/fsf] r'gfj xf] . k|To]s 36gfdf b'j}
wf/f pkl:yt x'G5g\ / r'gfj eg] xfdLn] g} ug{'k5{ . g/fd|f] JolQmdf klg k/dfTdfsf] emns x'G5 /
/fd|f] JolQmdf klg /fIf;sf] :jefj x'G5 . of] r'gfj xfd|f] xf] / xfdL h] r'G5f}“,+ ToxL xfd|f] hLjgsf]
k|jfx x'G5 . >Ls[i0f eGg'x'G5– b}jL k|s[ltdf cfl>t dxfTdfhg cljrlnt dgn] dnfO{ g} pb\ud
;|f]t / cljgfzL hfg]/ pkf;gf u5{g\ . b}jL k|s[ltdf cfl>t x'g] Pjd\ ;a}lt/ b]jtfsf] dfu{ dfq
vf]Hg] JolQm dxfTdf xf] . j]Zofsf] 3/df a;]/ klg cfkm"leq b]jtfsf] dfu{ vf]Hg] JolQm b}jL
k|s[ltsf] x'G5 . dlGb/df a;]/ cfk"mleq cGo dfu{ vf]Hg] JolQm cf;'/L k|j[lQsf] x'G5 . xfdL sxfF
5f}+ eGbf klg xfd|f] cGt/wf/f stf alu/x]sf] 5 Tof] dxŒjk"0f{ xf] .
Pp6f ;fw' / j]Zofsf] Ps} lbg Pp6} ;dodf d[To' eof], b'j}sf] 3/ cfdg];fdg] lyof] .
d[To'sf b"t pgLx¿nfO{ lng cfP . pgLx¿ Hofb} cK7\of/f]df k/] lsgeg] ;fw'nfO{ gs{df /
j]ZofnfO{ :ju{df n}hfg] cfb]z ePsf] lyof] . d[To'sf b"tn] cfˆgf] dflyNnf] clwsf/LnfO{ sxLF of]
pN6f] t ePsf] xf]Og eg]/ ;f]Wbf l7s lg0f{o ePsf] hjfkm kfP . j]Zof ;fw'sf] 3/df 306L ah]/
sLt{g x'Fbf cfˆgf] 3/df ?lGyg\ / d]/f] hLjg a]sf/ eof] eg]/ ljrf/ uly{g\ . slxn] Tof] If0f cfpF5
ha d o; sLt{gdf ;xefuL x'g kfpF5' eg]/ ;fw'sf] 3/df sfg nufP/ ehg sLt{g ;'lGyg\ / d
h:tL kflkgLn] s;/L dlGb/df k|j]z ug]{ xf]nf eg]/ ;f]Rblyg\ . To;}n] pgL n's]/ sLt{g ;'lGyg\ .
dlGb/sf] ;'uGw cfpFbf jf 306L aHbf k"/f ;do j]Zof dlGb/df g} /xlGyg\ . j]Zofsf] 3/df /flt
/fu/Ë 5]l8GYof] . cfwf /ftdf ;fw' b'vL eP/ sf]N6] km]y]{ / ;f/f b'lgofF dhf n'l6/x]sf] 5 t/ d
ehg–sLt{gdf clNemg' k/]sf] 5 eg]/ ;f]Rby] . pgnfO{ cfkm" g/fd|f];Fu km;]sf] cg'ej x'GYof] . s}of“}+
k6s bf}8]/ j]Zofsf] 3/sf] rSs/ nufpFy] t/ leq k:g] lxDdt x'Fb}gYof] . o;/L dgaf6 j]Zof
dlGb/df /lxg\ / ;fw' j]Zofu[xdf /x] . of] leqsf] 36gf xf] .
hf] z'e / ;f}Gbo{sf] vf]h ul//xG5 / h;sf] r'gfj z'esf] x'G5 p;sf nflu ;f/f hut\ g}
z'e x'G5 . o:tf] JolQmnfO{ >Ls[i0f dxfTdf eGg'x'G5 . >Ls[i0f eGg'x'G5– b}jL k|s[ltdf cfl>t
ePsf dxfTdfhg ;a} k|f0fLx¿sf] ;gftg sf/0f / gfz/lxt cIf/:j¿k hfg]/ cgGo dgn] lg/Gt/
dnfO{ eH5g\, pgLx¿ h'g;'s} sd{ ubf{ klg lg/Gt/ dnfO{ g} vf]h ul//xG5g\ / eH5g\ ;fy}
x/;do pgLx¿ d]/f] :d/0f ul//xG5g\ . b[9 lgZroL eQmhg lg/Gt/ d]/f] gfd / u'0fsf] sLt{g ub}{
tyf d]/f] k|flKt lgldQ oTg ub}{ / dnfO{ af/Daf/ gd:sf/ ub}{ ;bf d]/f] Wofgdf Psfu| elQmn] d]/f]
pkf;gf u5{g\ . k/dfTdf 5 of 5}g eGg] s'/f eGbf dxŒjk"0f{ s'/f xfdL eQm x'g ;S5f“}+ ls ;Sb}gf“}+
eGg] xf] . eQm geO{{ k/dfTdf x'g'sf] cy{ x'Fb}g . To;}n] eujfg\nfO{ eQmsf] dxŒj 5 lsgeg] eQm g}
ePg eg] eujfg\n] s] ug]{ eGg] k|Zg p7\g ;S5 . To;}n] of]uzf:qdf eujfg\nfO{ klg Pp6f ;fwg
elgPsf] 5 . eujfg\ lgldQ xf] / hLjgsf] k/d pknlAwsf nflu eujfg\ Ps pks/0f klg xf] .

nf]suLtf– 378
cWofo–(
af}4, h}g wd{x¿ eujfg\\ ljgf rnfpg vf]lhPsf] 5 . dxfjL/n] pkf;gf, ;b\efj, ;fwgf / ;To g}
kof{Kt 5 eujfg\sf] cfjZostf 5}g eGg'eof] / pxfFn] sl7g sfo{ u/]/ b]vfpg'eof] . dxfjL/n]
eujfg\sf] wf/0ffljgf ;To kfpg ;Sg'eof] t/ pxfFsf cg'ofoLsf nflu of] sl7g eof] . To;}n] h}g
ljrf/sx¿n] dxfjL/nfO{ eujfg\ dfg]/ eQm x'g] k|of; ug{ yfn] . eujfg\ ljgf eQm x'g sl7g 5 .
>Ls[i0f eGg'x'G5– elQmsf] ;tt lrGtg, :t'lt / k/dfTdfsf] gfd u'0fsf] :d/0faf6 g}
eQmsf] Åbo lgld{t x'G5 . O{Zj/k|lt pGd'v x'gsf nflu pkf;gf clgjfo{ x'G5 . pkf;gfsf] cy{
p;sf] ;fdLKodf a:g' xf] . k/dfTdf x/]s :yfg / kl/l:yltdf df}h'b x'G5 . p;nfO{ ;tt ¿kdf
:d/0f ug{' g} pkf;gf xf] . cl:tTjsf] x/ s'/fdf k/dfTdf x'G5 . cfsfz, hn, k[YjL, uf]r/, cuf]r/
;a}df pm g} 5≤ kz'kG5L, sL6–ktË, jg:klt, dg'io, ldq jf zq' cflb ;Dk"0f{ s'/fdf pxL 5 . ha
s;}nfO{ k|To]s s'/fdf pxL dfq b]lvG5 / cg'ej ul/G5 eg] ToxL pkf;gf xf] . hlt of] k|tLlt
ulx/f] x'G5 Tolt g} JolQm pkf;gfdf /t x'G5 . k/dfTdfsf] u'0fsf] rrf{ ubf{ :t'lt, k|fy{gf pkof]uL
x'G5 . sxLF km"n km'n]sf] 5, Tof] km'n]sf] km"ndf k|e'sf] :d/0f ub}{ wGojfbsf] efjn] To;df p;nfO{
vf]Hg' k|e'sf] u'0fsf] rrf{ ug{' xf] . ;"o{sf] k|sfzdf k|e'sf] s[kf vf]Hg' k/dfTdfsf] :t'lt ug'{ xf] .
x/]s kl/l:yltdf / d[To'df klg k|e'nfO{ :d/0f ug{' ;Rrf :t'lt xf] . hLjgdf p;sf] cg'sDkf
dx;'; gu/L s'g} klg ;do Joy{ ghfcf];≤\ b'v–;'v, zflGt–czflGt, ;kmntf–c;kmntf, lbg–/ft
h'g;'s} cj:yf eP klg p;sf] cg'sDkf xfdLnfO{ k|tLt eO/xf];\ / p;sf] u'0fsf] ;ËLt xfdLleq
alh/xf];\ . o:tf] l:ylt / cj:yf g} k|e'sf] :t'lt / sLt{g xf] . xfdL h;/L afFr] klg p;sf] :d/0f
slxn] g6'6f];\ eGg] efj /lx/xg' k/dfTdfsf] :t'lt ug{' xf] .
>Ls[i0f eGg'x'G5– o:tf] b[9 lgZro ePsf eQmhg lg/Gt/ d]/f] sLt{g ub}{ dnfO{ af/Daf/
gd:sf/ ul//xG5g\ . k/dfTdfsf] cg'sDkf cg'ej ug]{ b[li6 ePdf p;sf] cg'sDkf gePsf] s'g}
:yfg g} x'Fb}g . To:tf] cg'sDkfsf] 7fpFdf k|e'nfO{ :d/0f u/]/ s[t1tf 1fkg ug{' g} gd:sf/ xf] .
o:tf] efjdf ;tt afFRg] JolQm g} eQm xf] . x/]s kn / x/]s s'/fdf k/dfTdfnfO{ vf]Hg' / p;nfO{
:d/0f ub}{ p;sf] :t'lt ug]{ x/]s df}sf vf]Hg' g} eQmsf] u'0f xf] . eQm Tof] åf/ xf] hxfFaf6
k/dfTdfdf k|j]z ug{ ;lsG5 .
1fgo1]g rfKoGo] ohGtf] dfd'kf;t] .
PsTj]g k[ySTj]g ax'wf ljZjtf]d'vd\ ..!%..
s'g} 1fgo1åf/f PsTj -cå}t_ efjn] d]/f] o1 ub}{ pkf;gf u5{g\, s'g} k[ys\ -å}t_ efjn] /
s'g} lj/f6\:j¿k k/dfTdfsf] pkf;gf ub{5g\ ..
cx+ qmt'/x+ o1M :jwfxdxdf}ifwd\ .
dGqf]˜xdxd]jfHodxdlUg/x+ x'td\ ..!^..
>Ls[i0f eGg'x'G5– …dÚ g} j}lbs o1 x',F …dÚ b]j o1 x',F …dÚ g} :jwf -lkt[o1_ x'F . …dÚ cf}iflw x',F
…dÚ dGq x',F clUgdf xf]ldg] l3p, o1sf] clUg / xjg jf cfx'lt klg …dÚ g} x'F ..
dfu{ t cg]s 5 t/ uGtJo Pp6} 5 . k/dfTdfdf k'Ugsf nflu b'O{ JolQmsf] Pp6} dfu{ x'g
;Sb}g lsgeg] b'O{ JolQm leGg x'G5g\ . pgLx¿n] h] u5{g\, Tof] leGg x'G5, To;}n] xfdL hxfF 5f}+“,
ToxfFaf6 ofqf ;'? ug{'kb{5 . b'O{ JolQm Ps} 7fpFdf x'g ;Sb}gg\ t/ k'Ug] 7fpF Pp6} x'G5 . uGtJodf
k'u]kl5 JolQm k"/f x/fpF5 / ToxfF JolQmsf] dfu{sf] leGgtf klg /xFb}g . wd{ hGdhft x'g ;Sb}g .
wd{ JolQmaf6 g} l;lh{t x'G5 . hGdaf6 wfld{s jf cwfld{s x'g] ;Defjgf lnP/ dfq JolQm
hlGdG5 . xfdLn] wd{nfO{ hGdhft agfPsf 5f}+“ / lxGb"sf] 3/df hlGdg] JolQm lxGb" g} x'g'k5{ eGg]

nf]suLtf– 379
cWofo–(
dfGotf /fV5f}+“ t/ of] p;sf] JolQmTjsf] 9fFrf;Fu d]n gvfg ;S5 / cK7\of/f] kg{ ;S5 lsgeg] h'g
wd{ p;n] hGdaf6 g} lnP/ cfPsf] lyof] Tof] p;sf] :jefjsf] cg's"n gx'g klg ;S5 . p;sf]
JolQmTjsf] 9fFrf / hGd tyf wd{sf] 9fFrfdf d]n gx'g ;S5 . hGd z/L/sf] s'/f xf] / wd{ JolQmsf]
k|s[lt cg'¿ksf] vf]h xf] . wd{ JolQmsf] cGt/fTdfsf] vf]h xf] . k|To]s JolQmn] cfˆgf] :jefj
cg';f/ wd{sf] vf]h ug{'k5{ / :jwd{sf] vf]h hGdn] k"/f x'Fb}g . olb s'g} JolQmn] cfˆgf] dfu{ k/d
lgi7fk"j{s vf]hL u¥of] eg] k/dfTdfsf] ofqf ;lhnf] x'G5 . dfu{n] xf]Og lgi7fn] JolQmnfO{
k/dfTdfdf k'¥ofpF5 lsgeg] lgi7f an xf] . ha;Dd hGd;Fu wd{ afFlwP/ /xG5, ta;Dd b'lgofF
cwfld{s eO/xG5 .
z/L/ cfdf / afa'sf] dfWodaf6 k|fKt x'G5 t/ cfTdf cfdf–afa'af6 kfOFb}g . cfTdfsf] ofqf
cnu 5 / cfTdf ;ª\sNkaf6 ljsl;t x'G5 . hlt 7"nf] ;ª\sNk x'G5 Tolt g} cfTdf ;an x'G5 .
wd{ o; hut\df ;a}eGbf 7'nf] ;ª\sNk xf] . wd{ ;a}eGbf 7'nf] r'gf}tL / b':;fx; klg xf] lsgeg]
wd{df c1ftdf km8\sf] dfg{'k5{ . wd{df lhpg ;fx; rflxg] x'Fbf of] sdhf]/ JolQmx¿sf] dfu{
xf]Og . To;}n] sdhf]/ JolQmx¿n] wd{nfO{ hGdhft agfPsf 5g\ h;n] ubf{ pgLx¿n] wd{sf] r'gfj
g} ug{'k/]g . s[i0fn] :jwd{sf] af/]df eGg'ePsf] 5 . o;af6 xfdL h'g wd{df hlGdof“},+ ToxL wd{ xf]
eGg] cy{ nufpF5f}+ h'g unt xf] . s'g} klg JolQm wd{df hlGdFb}g, sf/0f wd{ cGt/ vf]h xf] / of]
k|To]s JolQmsf] lghL vf]h klg xf] . >Ls[i0f eGg'x'G5– w]/} dfu{x¿af6 …dÚ ;dIf cfpg ;lsG5 .
s]xL JolQm …dÚ lj/f6\:j¿k k/dfTdfnfO{ 1fgåf/f eHb5g\ / 1fg g} pgsf nflu o1 x'G5 . PsTj
efjn] ;a} jf;'b]j g} x'g\ eGg] efjn] pgLx¿ pkf;gf u5{g\ .
Pp6f ju{ 5 h;sf] JolQmTjsf] 9fFrf 1fgsf] x'G5 . o;df w]/} zfvfx¿ 5g\ t/ klg 1fgsf]
Pp6f df]6fdf]6L ljefhg ug{ ;lsG5 . 1fgsf] 9fFrfdf JolQm hfGgnfO{ cft'/ x'G5 . o:tf] JolQm
hfGgsf nflu cfˆgf] hLjg klg u'dfpg ;S5 . lh1f;f p;sf] dfu{ xf] / o:tf] JolQmsf nflu
hfGg' g} kof{Kt x'G5 . a'4 h:tf JolQmnfO{ hfGg' g} kof{Kt 5 . 1fgsf] clGtd cj:yf cå}t
ePsfn] hf] hfGg] lbzfdf rN5 p;n] cGttM Ps dfq kfpF5 . ha xfdL s]xL hfGb5f}+“ ta hfGg]
36gf tLg lx:;fdf 6'6\5 . hxfF hfGg]jfnf cnu x'G5, hfGg'kg]{ lrh cnu x'G5 / b'j} lardf
1fgsf] ;DaGw 3l6t x'G5 . 1fg, 1]o–1ftf–1fg (The Knower, the known and knowing) u/L
tLg efudf 6'lqmG5 t/ 1fgLsf] cfsfª\Iff s'g} lrhnfO{ aflx/af6 hfGg] x'Fb}g lsgeg] aflx/af6
hfGg' kl/ro dfq xf]≤ jf:tjdf hfGg' t leqL s'/f xf] . j[IfnfO{ hfGg' 5 eg] j[If g} aGg'kb{5 clg
dfq hfGg' 3l6t x'G5 . aflx/af6 j[IfnfO{ rSs/ nufP/ hfGg vf]Hof] eg] j[Ifsf af/]df aflx/L
hfgsf/L dfq x'G5 . 1fgLn] k/dfTdf p;sf] cGt/cfTdfdf ePkl5 dfq dfGb5 / p;sf] cfTolGts
vf]hdf pm k/dfTdf;Fu Ps x'g rfxG5 .
j}1flgsn] hlt g} hfg] klg aflx/sf] s'/f dfq hfGb5 . p;n] cfkm"nfO{ To;df k|j]z gu/L
k/af6 dfq x]b{5 . To;}n] lj1fgn] slxNo} klg k/dfTdfnfO{ hfGg ;Sb}g . >Ls[i0f eGg'x'G5– aflx/
pleP/ xf]Og leq k|j]z u/]/ dnfO{ hfGg ;lsG5 lsgeg] aflx/ jf k/af6 hfGg' kl/ro dfq
x'G5 . leq k|j]z u/]kl5 dfq hfGg' 3l6t x'G5 . 1fg Pp6f lbzf xf] h;df w]/} dfu{x¿ 5g\ . 1fg
dg'iosf] Pp6f ljefhg xf] . h;nfO{ 1fgsf] vf]h x'G5 p;nfO{ elQm Joy{sf] dfu{ xf] eGg] nfUb5 .
c¿sf] dfu{ a'‰g klg ;lsF+b}g . s'g} JolQmsf nflu 1fgsf] dfu{ ;xL 5 eg] s'g} JolQmsf nflu
elQmdfu{ ;xL x'g ;S5 . >Ls[i0f eGg'x'G5– 1fgo1sf] cf/fwgf ug]{ hf] JolQmx¿ 5g\ pgLx¿
PsTj efjn] h] 5 Tof] k/dfTdfdf 5 eGg] k|tLltdf /Db5g\ . oxL g} pgLx¿sf] pkf;gf xf] .

nf]suLtf– 380
cWofo–(
pgLx¿ dnfO{ x/]s s'/fdf vf]H5g\, b]V5g\ / kfpF5g\ . 1fgLsf] vf]h To;sf] vf]h xf], hf] ;a}
;fsf/ ¿kleq n's]sf] 5 . o:tf] vf]h gu/];Dd 1fgLnfO{ t[lKt x'Fb}g . To;}n] 1fgL cS;/ ;fsf/sf]
k"hf ug]{sf lj?4 h:tf] b]lvG5 . 1fgLsf] vf]h lg/fsf/sf] vf]h xf] . To;}n] p;nfO{ ;fsf/sf] k"hf
Joy{ nfUg ;S5 t/ csf]{ JolQmnfO{ ;fsf/sf] k"hf g} pko'Qm nfUg ;S5 . of] lg/fsf/ PsTj /
;a}df jf;'b]jnfO{ b]Vg]jfnf 1fgLsf] dfu{ xf] .
>Ls[i0f eGg'x'G5– bf];|f] sf]l6sf dflg;x¿ k[ysTj efj, å}t efjn] cyf{t\ :jfdL–;]js
efjn] d]/f] pkf;gf ub{5g\ . of] bf];|f] ju{ eQmsf] xf] / eQmsf] vf]h leGg 5 . vf]hsf] cGt Pp6}
x'G5 t/ dfu{ lans'n leGg x'G5 . eQmnfO{ hfGg'df s'g} k|of]hg x'Fb}g / 1fgdf pgLx¿nfO{ s'g}
/; x'Fb}g . pgLx¿nfO{ 1fg s]jn lbdfusf] s'/f nfU5 / To;df Åbosf] w8\sg pgLx¿n] ;'Gb}gg\ .
eQm eGb5– hfg]/ s]xL x'Fb}g ha;Dd pgsf] cg'ej ug{ kfO{+b}g ta;Dd s'g} cy{ 5}g . ha;Dd
k|]d ug{ kfO+{b}g ta;Dd eQmnfO{ t[lKt x'Fb}g . eQm hlt hfg] klg Tof] aflx/sf] hfGg' dfq x'G5
eGg] dfGb5 . To;}n] eQmsf nflu k|]d g} hfGg] dfu{ xf] . elQm / 1fgdf b"/L x'G5≤ t;y{ eQm
k/dfTdfd} nLg eP/, k/dfTdfd} k|j]z ug{ rfxG5 / p;nfO{ cfˆgf] Åbodf af; u/fpg rfxG5 .
eQmnfO{ k/dfTdf Pp6} xf] eg]/ s;}n] eGof] eg] p;n] Tof] PsnfO{ a'‰b}g . olb Ps g} xf]
eg] k|]dsf] 36gf s;/L 36\g ;S5 eg]/ eQmn] eGb5 lsgeg] k|]dsf] 36gfsf nflu sd;]sd b'O{
rflxG5 . 1fgsf] 36gf ta 36\5, ha b'O{ x6\5 / Ps dfq aRb5 t/ k|]dsf] 36gf 36\gnfO{
sDtLdf b'O{ rflxG5 . 1fg / k|]dsf] efiffdf leGgtf / lj/f]w 5 t/ oL b'j}n] Ps} s'/f ul//x]sf
x'G5g\ . k|]ddf klg b'O{sf lar Pstf 3l6t x'G5 t/ b'O{ eg] sfod} /xG5 . k|]ddf b'O{ k|f0f eP klg
b'O{ k|f0fsf] wf/f Ps g} x'G5 ;fy} cg'ej klg Pssf] g} x'G5 . of] dfu{ Hofb} sl7g eP klg ;d[4
5 . eQmn] hLjgnfO{ ;f}/e k|bfg u/]sf 5g\ . 1fgnfO{ dfq k|lti7f lbg] wd{x¿ ?vf x'G5g\ lsgeg]
1fg ?vf] x'G5 . To;}n] ;d[4 wd{ Tof] xf] h;n] 1fg, elQm / sd{sf ;a} ¿knfO{ cfTd;\ft\ ub{5 .
t;y{ lxGb" wd{ cb\e't wd{ xf] . lxGb" wd{n] ;a} dfu{x¿nfO{ cfTd;\ft\ ub{5 . o; wd{df
1fgLx¿nfO{ 1fgdfu{, eQmnfO{ elQmsf] dfu{ / sd{ ug]{x¿nfO{ sd{sf] dfu{ pknAw 5 . ;+;f/df
o:tf] cb\e't wd{ csf]{ s'g} klg 5}g . c¿ wd{x¿ Pp6f ¿knfO{ cfwf/ agfP/ rNb5g\≤ h:tf] ls
h}g wd{df elQmsf] s'g} :yfg 5}g, s]jn 1fg dfq 5 t/ eQmx¿ cfˆgf] dfu{df pgLx¿n] Psflt/
eujfg\\ / csf{lt/ cfkm"nfO{ /fv]/ ;DaGw lgdf{0f ub{5g\ .
>Ls[i0f eGg'x'G5– bf];|f] k[ys\ dfu{af6 s'g} eQm d]/f] pkf;gf ub{5 eg] p;n] dnfO{
c¿eGbf leGg kfpF5 . eQm eGb5– d ltdLeGbf cnu 5' lsgeg] ldngsf] dHhf t cnu eP/
ldNg'df g} cfpF5 . olb d ltdL;Fu ;b}j Ps 5' eg] ldNg'sf] cy{ g} /x]g . gbL hf] pdË /
pT;fxk"j{s ;fu/;Fu ldNg bf}l8/x]sf] x'G5 p;nfO{ ;fu/;Fu ldngsf] ;'vb pQ]hgfsf] cg'ej
cnu x'G5 . olb gbLnfO{ ltdL ;fu/;Fu Ps} t 5f} eg]/ s;}n] eGof] eg] of] egfO unt xf]Og
l7s xf] lsgeg] gbL ;fu/af6 g} hlGdPsf] xf] t/ eQmx¿ eGb5g\– ;fu/nfO{ k[ys\ jf k/ g} /xg
b]pm lsgeg] d ldngsf] cfgGb lng rfxG5'≤ k/dfTdf;Fu o:tf] ldngsf] If0f ;bf k|fKt xf];\ eGg]
k|fy{gf ul//xG5' . of] eQmsf] cj:yf xf] . 1fgLsf b[li6df eujfg\\ cnu 5 eGg' c1fg xf] / eQmsf]
b[li6df d eujfg\\ x'F eGg] 3f]if0ff unt xf] t/ b'j} cf–cfˆgf 7fpFdf ;xL 5g\ . eQmsf] vf]h k|]d xf]
/ p;sf nflu k|]d kof{Kt 5 . To;}n] hfGg' p;sf nflu Joy{ x'G5 .
>Ls[i0f eGg'x'G5– o:tf JolQmx¿ :jfdL–;]js of k|]dL–k|]ldsf ;DaGwsf] efjn] dnfO{
;f]Rb5g\ . eQmx¿n] s}of}+ k|sf/sf ;DaGw agfPsf 5g\ . ;gftg wf/0ffdf k/dfTdf k'?if / ;fws

nf]suLtf– 381
cWofo–(
p;sL k|]o;L, kTgL jf bf;Lsf] ¿kdf x'G5] t/ O:nfd ;'kmLn] k/dfTdfnfO{ k|]o;L agfP/ cfkm"
p;sf] k|]dL ag]sf 5g\ . lxGb'x¿n] k/dfTdfnfO{ k|]dL dfg] eg] ;'kmLx¿n] k|]o;L dfg] . k|]dsf cGo
s}of}+ dfu{x¿ 5g\ . k/dfTdf cfdf–afa', k'q–k'qL klg x'g ;S5g\ / Tof] ;f/f ¿kx¿sf] r'gfj klg
eQmn] u/]sf] kfOG5 . h'g;'s} ;DaGw eP klg eQmn] ;DaGw cjZo vf]Hb5 lsgeg] ;DaGw g}
p;sf nflu k|]dsf] dfu{ aG5 . o; dfu{df eQmnfO{ ;DaGwsf ;3gtf, lgs6tf / cfTdLotfaf6
Pstf pknAw x'G5 . eQmsf] hLjgdf ;f/f Pstfsf] cGo ;DaGw e|flGt / wf]sf x'G5 t/
k/dfTdf;Fusf] ;DaGw dfq bf]xf]/f]kgdf klg Pstfsf] ;DjGw x'G5 hf] slxNo} 6'6\b}g . elQm k|]dsf]
zfZjttf / k|]dsf] k/d prfO xf] . k|]dsf] dfu{af6 rNg] JolQmx¿sf] ldng s]jn elQmsf] dfu{af6
dfq x'g ;S5 lsgeg] eQm k|]dsf] vf]h xf] .
>Ls[i0f eGg'x'G5– t];|f] k|sf/sf c¿ JolQmx¿ klg 5g\ hf] w]/} lsl;dn] d]/f] pkf;gf
u5{g\ . oL t];|f]y/L JolQmx¿ d"ntM sd{;Fu ;DalGwt x'G5g\ . dg'iosf] dg;\sf tLg lx:;fx¿
1fg, elQm / sd{ 5g\ . 1fg xfd|f] dl:tisnfO{, elQm xfd|f] ÅbonfO{ / sd{ xfd|f] z/L/sf
sd]{lG›onfO{ s]G› agfP/ afFRb5 . lh;; eGg'x'G5– olb ltdL rr{df k|fy{gf ug{ cfPsf 5f} / ltd|f]
l5d]sL olb la/fdL 5 eg] rr{nfO{ 5f]8]/ l5d]sLsf] ;]jf u/≤ ToxL ltd|f] k|fy{gf tyf pkf;gf xf] .
lh;; eGg'x'G5– ;]jf g} wd{ xf] . O;fO{n] wd{sf] hut\df gofF k|ltefsf] hGd lbP / Tof] k|ltef ;]jf
xf] . ;f/f hut\sf JolQmx¿n] u/]sf ;]jfnfO{ hf]8\bf klg O;fO{x¿n] hlt ;]jf c¿n] u/]sf 5}gg\ .
sd{ g} wd{ xf] eGg] ulx/f] b[li6df O;fOot plePsf] 5 . k/dfTdfnfO{ e'n] klg km/s kb}{g t/
sd{nfO{ ge'Ng] k|lta4tf sd{of]uLx¿df x'G5 . of] sd{sf] dfu{df xfdL clwst/ JolQmx¿ 5f“}+ .
h;sf] JolQmTjsf] s]G› sd{ xf], hf] s]xL u/]/ dfq kfpg ;S5g\ / hf] JolQm sd{ gu/L /xg
;Sb}gg\ pgLx¿sf nflu sd{ g} Wofgsf] dfu{ x'G5 t/ pgLx¿n] sd{df nLg eP/ sd{ ug'{k5{ .
pgLx¿ o;/L sd{ u¿g\ ls stf{ g/xf];\ s]jn sd{ dfq arf];\ Pjd\ sd{ g} pkf;gf agf];\ . ;a}
k|sf/sf JolQmx¿n] hut\df k/dfTdfnfO{ kfPsf 5g\ . r}tGo gfr]/ kfpF5g\, a'4 z/L/nfO{ lgZrn
u/]/ kfpF5g\ / lh;; ;]jfaf6 k/dfTdf kfpF5g\ t/ xfdL s'g k|sf/sf JolQm xf}+ eg]/ hfGg'kb{5
lsgeg] csf{sf] af6f]af6 slxNo} klg uGtJo;Dd k'Ug ;lsGg / hLjg aaf{b x'g ;S5 .
>Ls[i0f eGg'x'G5– t];|f] k|sf/sf JolQmx¿ klg 5g\, hf] dnfO{ cg]s k|sf/n] pkf;gf u5{g\ .
pkf;gf ljlw, lbzf / dfu{ ljleGg 5g\, rfx] Tof] :tf]q sd{ xf];\ of j]bljlxt sd{ xf];≤\ TfL ;a}
sd{df …dÚ g} x'G5' . o1sf] clUgsf] nk6df klg …dÚ g} 5' . lkt[nfO{ lbOg] cGg klg dnfO{ g} lbOg]
xf] lsgeg] …dÚ g} dxflkt[ x'F . …dÚ g} lktfx¿sf] lktf x'F lsgeg] …dÚ g} ;f/f ;[li6sf] ;''? hGd /
ljgfz cyf{t\ d[To'df 5' . cf}iflw, jg:kltdf klg …dÚ g} 5' . s;}n] km"n, jg:klt h];'s}n] k"hf u/]
Tof] dnfO{ g} xf] . dGq, 3[t, clUg / xjg ¿k lqmof klg d} x'F . o; k|;ª\udf >Ls[i0f olt dfq
eGg'x'G5– ltdLn] h] u/] klg olb lgi7fk"j{s dnfO{ :d/0f u/]sf 5f} eg] Tof] …dÚ g} x'F / dnfO{ g}
kfpg] 5f} . olb lgi7fk"j{s dnfO{ :d/0f ub}{ clUgdf l3p xflnof] eg] Tof] 3[t klg …dÚ g} x'F . leq
pkf;gf eof] eg] h] u/] klg dnfO{ kfpg] 5f} lsgeg] ;a} 7fpFdf …dÚ g} 5' . jf:tjdf s] u5f}{+
eGg] k|Zg xf]Og s'g efjn] u5f}{+ eGg] s'/f dxŒjk"0f{ xf] . k"hf xfdLn] oflGqs ¿kdf geP/ Åbosf]
k|f0faf6 ug{'k5{ . pkf;gfsf] cy{ k/dfTdfsf] ;tt :d/0f xf] . s'g} klg lqmofdf …d]/f]Ú :d[lt ;bf
alg/x]df Tof] o1 jf :tf]q, clUg jf xjg jf dGq–tGq h'g;'s} lqmof u/] klg ltdLn] dnfO{ g} leq
kfpg] 5f} .

nf]suLtf– 382
cWofo–(
lktfxd:o hutf] dftf wftf lktfdxM .
j]B+ kljqdf]Íf/ CS;fd oh'/]j r ..!&..
o; ljZja|Xdf08sf ;|i6f Pjd\ lktf, dftf, kfngkf]if0f ug]{ wftf / lktfdx …dÚ x'F . …dÚ
hfGgof]Uo j:t' x',F kljq cf]ª\sf/ x'F / CUj]b, ;fdj]b / oh'j]{b klg …dÚ g} x'F ..
ulte{tf{ k|e'M ;fIfL lgjf;M z/0f+ ;'Åt\ .
k|ejM k|noM :yfg+ lgwfg+ aLhdJood\ ..!*..
…dÚ g} ;a}sf] ult jf nIo, :jfdL, ;fIfL, cf>o:yn, z/0f, k/dldq, pTklQ, k|nosf]
cfwf/ x'F≤ …dÚ g} lj>fd:yn / cljgfzL aLh x'F ..
dfu{x¿ cg]s eP klg uGtJo Pp6} 5 . To:t} k|e'sf] ¿k klg cg]s 5 t/ h'g ¿kflot
ePsf] 5 Tof] Ps 5 . p;sf] s'g} ¿ksf] ;Ldf 5}g . h;n] h'g ¿kdf p;nfO{ vf]Hg rfxG5, vf]Hg
;S5 lsgeg] ;a} ¿k p;s} xf] . >Ls[i0f eGg'x'G5– x] ch{'g Û …dÚ g} of] ;Dk"0f{ hut\sf] wftf
cyf{t\ wf/0f ug]{jfnf x'F . wd{sf] cy{ wf/0f ug{ of]Uo xf] . wd{sf] cy{ l/lnhg (Religion) xf]Og .
(Religion) sf] df}l ns cy{ aGwg h;af6 xfdL afFlwPsf 5f}+“ eGg] xf] t/ lxGb"x¿ afFlwPsf] g7fg]/
wf/0f ul/Psf] dfGb5g\ . klZrdn] wd{nfO{ afFlwg] b[li6n] x]/]sf sf/0f ToxfF wd{af6 d'Qm x'g] k|of;
klg TolQs} ePsf] kfOG5 . h;af6 xfdL afFlwPsf 5f“},+ To;af6 d'Qm klg x'g rfxG5f}+“ . lxGb"x¿
wd{nfO{ aGwg xf]Og d'lQm dfGb5g\ .
To;}n] wd{sf] cy{ h;n] xfdLnfO{ wf/0f u/]sf] 5 / xfdL p;}af6 pTkGg ePsf 5f}+“ eGg]
xf] . h:tf] h/f / hldgsf lar k|f0fsf] ;DaGw x'G5 To:t} wd{ xfd|f] k|f0fsf] ;|f]t xf] . h;/L
h/fnfO{ k[YjLn] hLjg lbPsf] 5 To:t} wd{n] xfdLnfO{ hLjg lbPsf] 5 . xfdL hlt wd{dfu{df
ulxl/G5f}+ Tolt g} xfd|f] hLjg pRr x'G5 . ;gftg wd{sf b[li6df xfdL wd{af6 cnu x'g rfXof“}+ eg]
klg cnu x'g ;Sb}gf}+ lsgeg] wd{ xfd|f] k|f0fsf] cfwf/ xf] / wd{ljgf xfd|f] cl:tTj x'g} ;Sb}g . wd{
xfd|f] cfTdf xf] . dxfjL/n] wd{nfO{ xfd|f] :jefj eGg'ePsf] 5 . :jefj eGg' klg pxL xf] lsgeg]
:jefjn] g} xfdLnfO{ wf/0f u/]sf] 5 jf h;n] xfdLnfO{ wf/0f u/]sf] 5 ToxL xfd|f] :jefj xf] .
>Ls[i0f klxn] cfˆgf] kl/ro lbg'x'G5 / eGg'x'G5– …dÚ wd{ x'F / wftf x'F cyf{t\ ;f/f hut\nfO{
wf/0f ug]{jfnf x'F . h;n] xfdLnfO{ wf/0f u/]sf] 5 p;nfO{ xfdLn] e'n] klg k/ x'g ;Sb}gf}+“ . p;sf]
lj:d/0f x'g ;S5, t/ xfdL p;;Fu la5f]l8g ;Sb}gf“}+ . xfdL hGd–hGdfGt/;Dd lal;{g t ;S5f}+“ t/
6f9f x'g ;Sb}gf“}+ . c¿x¿n] wd{nfO{ Pp6f lzIffsf] ¿kdf lnPsf 5g\ t/ lxGb"x¿n] lzIffsf ;fy}
k'gM :d/0f klg eg]sf 5g\ . xfdL k/dfTdfnfO{ e'Ng ;S5f}+“ t/ x/fpg ;Sb}gf}+“ . of] h/f h;sf]
cf8df j[If plePsf] x'G5 p;nfO{ e'Ng g;s] h:t} wd{ klg To:t} xf] . >Ls[i0f …dÚ Tof] x'F h;n]
;a}nfO{ wf/0f u/]sf] 5 eGg'x'G5 . sf]xL hfg"g\ of ghfg"g\, lrg"g\ of glrg"g\, :d[lt cfP klg gcfP
klg jf dnfO{ k/dfTdf 5}g eg]/ gsf/] klg oL ;a}nfO{ d}n] g} wf/0f u/]sf] 5' . JolQm hlt;'s}
gfl:ts eP klg, k/dfTdfnfO{ e'n] of lj:d/0f u/] klg pgLx¿ ;a}nfO{ k/dfTdfn] wf/0f u/]sf]
x'G5 . O{Zj/;Fu hlt efu] klg Ps lbg p;n] h;af6 eflu/x]sf] 5' pxL O{Zj/ xf] eGg] 1fg kfpg]
5.
lxGb"x¿ h;n] cl:tTjnfO{ g} wf/0f u/]sf] 5 Tof] O{Zj/ xf] eg]/ dfGb5g\ . xfdLnufot j[If,
gbL, ;"o{–rGb|, cfuf]–hn / lk|o–clk|o j:t'nfO{ wf/0f ug]{ klg O{Zj/ g} xf] . cd[t dfq xf]Og ljif
klg O{Zj/ xf] . O{Zj/ljgf s]xL klg x'g ;Sb}g . cl:tTjsf] ;f/ O{Zj/ xf], hGd–d[To', ;[hg–k|no
;a} s'/f O{Zj/ x'g\ . xfdLn] k|s6eGbf ck|s6, ¿keGbf c¿k, j[IfeGbf h/fdf To;sf] vf]h ug{'k5{

nf]suLtf– 383
cWofo–(
hf] n's]/ ;a}nfO{ wf/0f u/]/ ;Xdfln/x]sf] 5 . s[i0f h;n] wd{sf] vf]h ub{5 pm …dÚ sxfF k'Ug] 5
eGg'x'G5 . >Ls[i0f eGg'x'G5– …dÚ lktf x'F, dftf x'F, lktfdx x'F . xfdL o; hut\df hGd / d[To'sf
larsf] cjlwdf x'G5f“}+ t/ of] hut\ t slxn] klg vfnL 5}g . To;}n] hGdeGbf cl3 klg xfdL s'g}
g s'g} ¿kdf x'g} kb{5 cGoyf xfd|f] k|of]hg x'g ;Sb}g . hut\ Pp6f >[ª\vnf xf] hxfF k|To]s s8L
cl3Nnf] s8L;Fu hf]l8Psf] x'G5 ;fy} x/]s s8L kl5Nnf] s8L;Fu klg hf]l8G5 . h;nfO{ xfdL hGd
eG5f“},+ Tof] Pp6f s8Lsf] ;''?jft xf] / h;nfO{ xfdL d[To' eGb5f“}+, Tof] Pp6f s8Lsf] cGt xf] .
cl3Nnf] s8L n's]sf] x'G5 / cfpg] jfnf s8L cufl8 g} df}h'b x'G5 . o; hut\df s]xL klg
ljlR5Gg 5}g . hut\ Pp6f cljlR5Gg >[ª\vnf / k|jfx xf] . olb O{Zj/nfO{ vf]Hg' 5 eg] k|jfxnfO{
vf]Hg' k5{ .
xfdL x'Fbf klg hut\ lyof] / xfdL geP klg of] hut\ /xg] 5 . olb d]/f] >[ª\vnf 5}g / d
Ps} hGddf ;dfKt ePF eg] d t s]jn Ps 6'qmf dfq x'G5' . klZrdsf b[li6df xfdL Ps 6'qmf dfq
xf“}+ . ToxfF hLjgnfO{ ;+3if{sf] b[li6sf]0fn] x]l/G5 . xfdL of] ;bf /xg] cl:tTjeGbf cnu xf}F eg]
hLjg Ps ;ª\3if{ x'G5 t/ olb of] cl:tTj;Fu xfdL Ps 5f}F eg] hLjg ;ª\3if{ xf]Og ;dk{0f x'G5 .
klZrdsf] efiff ;ª\3if{ / o'4sf] efiff xf] t/ k"jL{o b[li6sf]0f km/s 5 . xfdL cl:tTj;Fu s;/L
n8\g ;S5f“},+ hf] xfd|f] k|f0f xf] / h;n] xfdLnfO{ wf/0f u/]sf] 5 . xfd|f] p;;Fu s'g} ;ª\3if{ x'g}
;Sb}g lsgeg] xfdL p;}df g} afFr]sf 5f}“ / pxL xfd|f] hLjgsf] cfwf/ xf] . >Ls[i0f eGg'x'G5– …dÚ
ltdLdf dfq xf]Og, ltd|f dftf–lktf, lktfdx / pgLx¿sf klg dftf–lktfdf klg 5' . s[i0f
>[ª\vnfsf af/]df eGb} x'g'x'G5 . ltd|f dftf–lktf, lktfdx cflbdf klg ltdL lyof} / ltdL cfˆgf]
;Gtfgdf klg /xg] 5f} . of] hut\ xfdLaf6 slxn] vfnL klg lyPg / slxn] vfnL x'Fb}g . of] hut\
;bf xfdLaf6 el/P/ g} /xG5 lsgeg] xfdL o; hut\sf clgjfo{ lx:;f xf}“ . >Ls[i0f eGg'x'G5– …dÚ
cgGt >[ª\vnf x'F h;sf] ltdL Ps lx:;f xf} . cl:tTj;Fu cnu g;lDemPkl5 dfq JolQm wd{df
plqG5 . xfdL s'g} g s'g} ¿kdf ;b}j lyof“} / x'g] 5f}F lsgeg] xfdL of] nfdf] >[Înfsf c+z xf“} .
>Ls[i0f eGg'x'G5– hfGgof]Uo kljq cf]ª\sf/ …dÚ x'F . cf]ª\sf/ o; hut\sf] cfTolGts clGtd
cg'ej xf] . s[i0f ljut dfq xf]Og ltd|f] eljiosf] ;a} ;Defjgf klg …dÚ x'F eGg'x'G5 . o; hut\df
ctLt dfq xf]Og eljio klg …dÚ g} x'F . eljiodf 36\g ;Sg] clGtd 36gf cf]ª\sf/ -ç_ klg …dÚ
x'F . JolQmn] ;f/f hut\nfO{ Ps cg'ej ubf{ h'g Wjlg al;{G5 / h'g d"n dGq u'lGhG5 Tof] d"n
dGqsf] gfd cf]ª\sf/ xf] . cf]ª\sf/ hut\sf] k/d zflGtdf u'lGhg] ;ËLtsf] w'g xf] . ;ËLt b'O{
k|sf/sf] x'G5 Pp6f cfxt gfb h;nfO{ kfpg :j/3if{0faf6 l;h{gf ug{'kb{5 / csf]{ cgfxt gfb hf]
cfkm}“ cGt/Ëaf6 ljgf cfxtsf] cl:tTjsf] ¿kdf u'l~ht x'G5 ToxL cf]ª\sf/ xf] .
cf]ª\sf/ Tof] Wjlgsf] gfd xf] hxfF s'g} Jof3ft x'Fb}g . hxfF ;a} ;ª\3if{ ;dfKt x'G5, ToxfF
k/d zflGtdf Pp6f Wjlg u'lGhG5 . clxn];Dd hfg]sf] Wjlg ;a} k}bf ul/Psf] Wjlg xf] t/ cf]ª\sf/
k}bf ul/Psf] Wjlg xf]Og, of] hut\sf] :jefj xf] . cf]ª\sf/af/] >Ls[i0f eGg'x'G5– Tof] clGtd klg …dÚ
x'F . h'g lbg ;a} czflGt ;dfKt eP/ zfGt z"Godf h'g Wjlg ;'lgg] 5 Tof] Wjlg …dÚ x'F . ;a}
;dfKt ePkl5 klg h] z]if x'G5, Tof] …dÚ x'F . >Ls[i0f eGg'x'G5– ha ;a} ;dfKt x'G5, ta klg …dÚ
z]if /xG5' . ha s]xL aRb}g ta klg …dÚ aRb5' . …dÚ slxNo} klg ;dfKt x'GgF lsgeg] …dÚ slxNo}
klg ag]sf] g} 5}g . hf] aG5 Tof] gfl;G5 t/ hf] ;bfaf6 5 Tof] ;bf /xG5 . cf]ª\sf/sf] cy{ xf]
d"ne"t ;To hf] ;bf /xG5 h;df ¿k aG5 / gfl;G5 . of] dg'iosf] cg'ejsf] cfTolGts / k/d

nf]suLtf– 384
cWofo–(
cg'ej xf] . of] Wjlg x/38L rln/x]sf] 5 t/ xfdL xfd|f] xNnf of cfjfhdf cEo:t eO;s]sf
sf/0f of] Wjlg ;'Gg ;Sb}gf}+ . of] leq cGtt{dsf] Wjlg xf] h;nfO{ xfd|f] OlG›oaf6 ;'Gg ;lsGg . of]
Wjlg g} hut\sf] cfwf/ xf] .
>Ls[i0f eGg'x'G5– …dÚ Tof] k/d cl:tTj x'F hxfF s]jn Tof] cf]ª\sf/ Wjlg dfq /xG5 . Tof]
Wjlg slxNo} k}bf ePsf] 5}g / slxNo} db}{g hf] cl:tTjsf] d"n cfwf/ xf] . ToxfF k'Ugsf nflu
cfˆgf] dgsf ;a} WjlgnfO{ Ps Ps u/]/ x6fpg'kb{5 . Ps Ps zAb, Ps Ps ljrf/nfO{ x6fpFb}
dgsf] Tof] cj:yfdf k'Ug'kb{5 hxfF lgWj{lg cyf{t\ Wjlg/lxttf xf];\ . h'g lbg dg z"Go x'G5 To;
lbg cf]ª\sf/sf] Wjlg k|s6 x'G5 . of] dg'iosf] cfTolGts cj:yf / eljio klg xf] . >Ls[i0f
eGg'x'G5– …dÚ CUj]b, ;fdj]b / oh'j]{b klg x'F . cf]ª\sf/kl5 j]bsf] s'/f eGgfsf] k|of]hg 5 . Tof]
k/d Wjlg;Dd k'Ug] ;d:t zf:q klg …dÚ g} x'F lsgeg] d]/f cltl/Qm d]/f] Tof] u'Xotd ¿klt/
O;f/f s;}n] ug{ ;Sb}g . …dÚ tkm{ cf}+nf p7fpg klg …dÚ afx]s s;}n] ;Sb}g . j]bsf] cy{ Tof] ;a}
1fg xf] h;n] cf]ª\sf/lt/ O;f/f u/]sf] 5 / Tof] k/d Wjlgdf hfg] dfu{ atfPsf] 5 .
>Ls[i0fn] tLg j]bsf gfd lng'ePsf] 5 lsgeg] dg'io klg tLg k|sf/sf x'G5g\ . To;}n]
tLg k|sf/sf] j]b x'G5 / tLg k|sf/sf] dg / 1fg x'G5 . sd{af6 stf{kgnfO{ x6fPdf / 1fgn]
å}taf6 kf/ eP/ cå}tdf k|j]z u/]df klg cf]ª\sf/df pknAw xf]OG5 . Tof] ;d:t O;f/f h;n]
cf]ª\sf/tkm{ n}hfG5 Tof] j]b xf] . hxfF 1fg 5, ToxLF j]b 5 . s[i0fn] uLtf eGg' x'Fbf ;f/f 1fg j]bsf
tLg k':tsx¿df ;ª\u|lxt lyof] . To;}n] >Ls[i0fn] tLg k':tssf] gfd eGg' ePsf] xf] . j]b Pp6f
ljsf;zLn wf/f xf] / j]b s'g} ;Lldt lstfa xf]Og . j]bdf ;os8f“}+ Clifx¿sf jrg 5g\ / Tof]
;do;Dd Clifx¿df h'g 1fg lyof] Tof] j]bdf ;ª\u|lxt ePsf] lyof] . >Ls[i0fn] ha …dÚ j]b x'F
eGg'eof], ta;Ddsf] ;a} / ;f/f 1fg tL tLg lstfadf ;ª\u|lxt lyP / j]b cfkm}df hLjGt u|Gy
lyof] . x] ch{'g Û k|fKt x'gof]Uo uGtJo, e/0f–kf]if0f ug]{ jfnf, ;a}sf] :jfdL, ;a}sf] ;fIfL, ;a}sf]
jf;:yfg, z/0f lngof]Uo, lxtsf/L, pTklQ–l:ylt / nosf] sf/0f, cfwf/, lgbfg / Tof] h;df
;a}sf] no x'G5, cljgfzL / aLh sf/0f klg …dÚ g} x'F .
>Ls[i0f eGg'x'G5– uGtJo cyf{t\ cflv/L wfd hf] kfpgof]Uo 5 Tof] …dÚ g} x'F / d]/f cltl/Qm
s]xL klg kfpgof]Uo 5}g . k/dfTdfsf cltl/Qm h] kfpgdf JolQm nfu]sf] 5 jf:tjdf Tof] kfpg
geP/ pm u'dfpg nfu]sf] x'G5 . k/dfTdfsf cltl/Qm h] klg kfpF5f}, Tof] ;Dkbf gagL ljklQ dfq
aGb5 . xfdLn] h] Pslqt u/] klg Tof] ;a} Ps g Ps lbg d[To'n] vf]:g] 5 . k/dfTdf dfq Pp6f
o:tf] ;Dkbf xf] h;nfO{ d[To'n] vf]:g ;Sb}g . ;a}sf] :jfdL, ;a}sf] ;fIfL, ;a}sf] jf;:yfg /
;a}nfO{ rnfpg]jfnf …dÚ x'F . hf] ;a}nfO{ x]l//x]sf] 5 Tof] klg …dÚ x'F . z/0f lngof]Uo lxt ug]{jfnf
/ pTklQ–k|no klg …dÚ x'F . ltd|f] hGd …dÚ af6 eof], ltdLnfO{ d}n] ;Xdfn]F, / ltdL …dÚdf g} nLg
x'g] 5f}+ lsgeg] ;a}sf] clGtd aLh sf/0f …dÚ g} x'F . s[i0f ch{'gnfO{ oL s'/f eGb} x'g'x'G5 lsgeg]
ch{'g cfk"m lsg oL ;a}nfO{ df¿F eg]/ ;f]Wb} 5g\ . >Ls[i0f eGg'x'G5– x] ch{'g Û ltdL Joy{df
cfkm"nfO{ stf{ ;De]m/ lrGtf gu/ lsgeg] …dÚ agfpF5', ;≈dfN5' / …dÚ g} gi6 u5'{ . ltdL cfkm"nfO{
ug]{jfnf x'F eg]/ g;f]r . ch{'g o'4df hfg' kfk ePsf] ;f]Rb5g\ t/ >Ls[i0f eGg'x'G5– :jfdL …dÚ x'F,
;fIfL …dÚ x'F, lgdf{tf …dÚ x'F eg] ltdLnfO{ of] kfk xf] eGg] nfUg' unt xf] . ltd|f] clGtd ;fIfL …dÚ x'F
/ ltdLn] h] u/] klg d}n] g} ltdL leqaf6 ug]{ xf] lsgeg] ;a}sf] cfwf/, lktf–dftf, ctLt /
eljio klg …dÚ g} x'F .

nf]suLtf– 385
cWofo–(
ch{'gsf] cxª\sf/n] cfkm"nfO{ lg0ff{os ;lDem/x]sf] 5 . cxª\sf/ ;dk{0f ug{ tof/ x'Fb}g .
JolQm cfˆgf] OR5fn] hlGdPsf] xf]Og / cfkm"nfO{ ;XDffNg klg ;lSbgF eGg] af]w kZrft\ dfq
;dk{0f x'g ;S5 . cfˆgf] cGt s'g If0fdf x'G5 Tof] s;}nfO{ yfxf x'Fb}g . Pp6f Zjf; rn]g eg]
csf]{ Zjf; lng klg ;lsFb}g . ch'{g o:tf] c;xfo cj:yfdf klg l7s / a]l7ssf] lg0f{o ug{ vf]Hb}
5g\ . >Ls[i0f ch{'gnfO{ oxL s'/f ;DemfpFb} x'g'x'G5– ltdLn] x]¥of} eg] tndfly, rf/}lt/ …dÚ dfq
5fPsf] 5' . ltdL cfˆgf] d efjnfO{ 5f]8 lsgeg] of] cxª\sf/ g} ltd|f] b'v / kfk xf] . ha ltdL
ld6\g] 5f}, ta k/dfTdf dfq cyf{t\ …dÚ dfq z]if /xG5' . Tof] lbg g s'g} kfk x'G5 g s'g} k'0o,
s]jn k/dfTdfsf] OR5f dfq z]if /xG5 . Tof] lbg ltd|f] g s'g} st{Jo g s'g} cst{Jo g} x'G5 . Tof]
lbg xfjf rn] h:tf] / ;"o{ lglSnP h:tf] ;a} ;xh / :jtM:km"t{ x'G5 .
>Ls[i0f Tof] lbzfdf ch{'gnfO{ O;f/f ub}{ x'g'x'G5 / eGg'x'G5– ltdL logLx¿nfO{ dfg]{jfnf xf}
eGg] klg g;f]r lsgeg] ltdL logLx¿nfO{ arfpg]jfnf klg xf]Ogf} . of] o'4 z'e jf cz'e ePsf]
lg0f{o ug{ klg cfjZos 5}g lsgeg] ltdL s]jn lgldQ dfq xf} . …dÚ ;fu/ x'F, ltdL …dÚ af6 g}
p7]sf Ps nx/ xf}, hf] …dÚdf g} ljnLg x'G5 . ha ltdL lyPgf}, ta klg …dÚ lyPF / ha ltdL
x'Fb}gf}, ta klg …dÚ x'G5' . ltdL cfˆgf] stf{efjnfO{ …dÚdf 5f]l8b]pm . dnfO{ stf{ x'g b]pm / ltdL
d]/f] pks/0f ag . ltdL lardf cfof} eg] ToxL ltd|f] b'v kL8f / ;Gtfk aGb5 . >Ls[i0fn] of] ;f/f
s'/f atfpg'sf] d'Vo sf/0f ch{'gsf] cxª\sf/ ;dfKt kfg{ xf] . ch{'g ;a} …dÚ x'F eg]/ 7fGb5g\ t/
>Ls[i0f eGg'x'G5– ltdL hf] cfkm"nfO{ s]G› dflg/x]sf 5f} Tof] ;a} …dÚ k/dfTdfdf g} lglxt 5 eGg]
ljrf/ /fv / k|1fsf] cfFvf vf]n .
tkfDoxdx+ jif{+ lgu[X0ffDo'T;[hfld r .
cd[t+ r}j d[To'Zr ;b;Rrfxdh{'g ..!(..
x] ch{'g Û d}n] g} ljZjsNof0fsf nflu ;"o{sf dfWodaf6 tfk k|bfg ub{5', hnnfO{ cfslif{t
u/]/ jiff{ u/fpF5' . …dÚ g} cd[t tyf d[To' x',F ;t\ / c;t\ klg …dÚ g} x'F ..
q}ljBf df+ ;f]dkfM k"tkfkf–
o1}l/i6\jf :ju{lt+ k|fy{oGt] .
t] k'0odf;fB ;'/]G›nf]s–
dZglGt lbJoflGblj b]jef]ufg\ ..@)..
k/Gt'' tLg} j]baf6 ljwfg ul/Psf] ;sfd sd{ ug]{jfnf, ;f]d/; kfg ug]{jfnf, kfk/lxt k'?if
dnfO{ o1åf/f k'h]/ :ju{sf] k|flKt rfxG5g\ . o:tf k'?if cfˆgf] k'0osf] kmn:j¿k OG›nf]sdf k'u]/
b]jtfsf] h:t} ljljw ef]u ef]U5g\ ..
hLjg / cl:tTj Ps eP klg dgn] ;a} s'/fnfO{ tf]8]/ x]b{5 . dgn] gtf]8Lsg s]xL b]Vg}
;Sb}g . dgsf] x]g]{ k|lqmofdf g} hLjg v08–v08 x'G5 . k|sfzsf] ls/0f sfFrsf] 6'qmfdf kbf{ ;ft
/Ëdf ljeflht x'G5 . t/ k|sfzsf] ls/0f cljefHo 5 / cfkm"df cv08 5 . xfd|f] dgn] sfFrsf]
6'qmfn] ls/0fnfO{ ;ft 6'qmfdf tf]8] h:t} u/]/ cl:tTjnfO{ tf]8\5 . dgn] slxn] klg k"/f b]Vg
;Sb}g . ;fgf]eGbf ;fgf] s0fnfO{ klg dgn] k"0f{ ¿kdf b]Vg ;Sb}g . Pp6f s0f t k"/f gb]Vg] dgn]
lj/f6\nfO{ k"/f b]Vg ;Dej g} 5}g . dgaf6 lgld{t ;+;f/sf ;a} zf:qx¿ k"0f{tflt/ n}hfg ;Sb}gg\ .
b'lgofFdf b'O{ k|sf/sf zf:qx¿ 5g\– Pp6f dgnfO{ d]6]/ k"0f{nfO{ hfg]sf JolQmx¿af6 lgld{t zf:q
/ csf]{ h;n] dgnfO{ cWoog, ljrf/, dgg–lrGtg, ts{ / cg'ejaf6 lzlIft Pjd\ Jojl:yt u/]/

nf]suLtf– 386
cWofo–(
hut\sf ;DaGwdf ljsl;t u/]sf] zf:q . wd{ / bz{gdf oxL km/s 5 . wd{ tL JolQmx¿sf] jQmJo
xf] h;n] dgnfO{ lgoGq0f u/]/ cl:tTj cljefHo, cv08 5 eg]/ hfGg ;kmn eP . bz{g To:tf
JolQmx¿sf] zf:q xf] h;n] dgnfO{ ljsl;t, k|lzlIft u/]/ hut\sf ;DaGwdf Pp6f b[li6 lgdf{0f
u/] . To;}n] bz{gzf:q cw'/f] zf:q xf] .
;f]qm]l6h, Kn]6f], Pl/:6f]6n, sfG6 / lxunx¿n] h] hlt eg] klg pgLx¿sf] egfO pgLx¿sf]
k|tLlt geP/ ljrf/sf] lgisif{ dfq xf] . of] pgLx¿sf] dgs} b[li6 xf], dgaf6 d'Qm ;fIffTsf/
xf]Og . dgaf6 bz{gzf:q hlGdG5 / dgaf6 kf/ ePkl5 wd{ hlGdG5 . ha s'g} c+z k"0f{sf af/]df
eGb5, Tof] cw'/f] / c;To x'G5 . dgn] O{Zj/ 5}g eg] hlts} dgn] O{Zj/ 5 eGg' klg c;To
x'G5 . kfFr xhf/ jif{df dg'ion] w]/} k|sf/sf bz{gzf:qnfO{ hGd lbP h;n] Ps–csf{;Fu snx u/]/
Ps–csf{nfO{ unt ;flat ug{ vf]lh/x] . dgn] c+znfO{ dfq b]Vg ;S5 . To;}n] dgnfO{ k"0f{sf]
vf]hdf nufof] eg] ToxL e'n x'G5 .
wd{df s'g} ljjfb x'g ;Sb}g . ;a} ljjfb bz{gsf] xf] . k|To]s wd{ tyfslyt kl08tx¿sf]
cg'kl:yltdf hlGdG5 / kl5 ;a} wd{ kl08t / k'/f]lxtx¿sf] xftdf kb{5≤ oxL b'ef{Uo x'G5 . ha
Tof] cg'ejnfO{ JolQmx¿n] hfGg vf]H5g\, pgLx¿ dgn] g} hfGb5g\ / Tof] dgaf6 hfGg' cf+lzs
dfq x'G5 . o;/L ag]sf] zf:q / wd{ cw'/f] x'G5 . wd{ ha hlGdG5, ta k"0f{ x'G5 t/ ha rNg
yfN5 ta cw'/f] / ck"0f{ x'G5 . h;sf] dg ldl6;s]sf] x'G5 To:tf] JolQmdf wd{sf] hGd x'G5 / pm
k"0f{nfO{ hfGb5 . df]xDdb / dxfjL/ lardf s'g} åGå 5}g . To:t} a'4 / lh;;sf lar klg s'g} åGå
5}g t/ lxGb", d';ndfg, O;fO{, af}4 / h}gsf lardf åGå 5 . dgn] ;a} s'/fnfO{ lj/f]wdf afF8]/
x]b{5 . dgn] ha s'g} s'/fnfO{ tf]8]/ x]b{5, ta b'O{sf lardf lj/f]w vf]Hb5 . olb hLjgnfO{ dgn]
x]¥of] eg] p;n] hLjgsf] b'O{ lx:;f hGd / d[To' b]V5 . dgn] hGd / d[To'nfO{ Ps dfGg ;Sb}g .
hLjgdf hGd / d[To' Pp6} s'/fsf b'O{ gfd / lj:tf/ x'g\ hf] hGdaf6 ;'? x'G5g\ / d[To'df
k"0f{ x'G5g\ t/ dg k|j]z ug]{lalQs} hGd / d[To'nfO{ b'O{ lj/f]wL lx:;fdf afFl8lbG5 . dgn] JolQmnfO{
klg b'O{ lx:;fdf afF8]/ /fd|f]–g/fd|f] eg]/ tf]8\5 t/ /fd|f] g/fd|f] Pp6} s'/fsf] lj:tf/ xf] . dgn] /fd
/ /fj0f cyf{t\ ;fw' / c;fw' Pp6} s'/fsf b'O{ lx:;f x'g\ eg]/ dfGg ;Sb}g . /fd / /fj0f xfd|f ]
dgsf sf/0f zq' x'G5g\ cGoyf oL b'j} cl:tTjdf Pp6} ljzfn nLnfsf b'O{ 5]p x'g\ . /fj0fljgf
/fdfo0f ;Dej g} x'Fb}g / /fd klg /fj0f ljgf cw'/f /xG5g\ . /fd / /fj0fsf] cl:tTj Ps csf{ljgf
x'g} ;Sb}g eg] b'j}nfO{ zq' b]Vg' xfd|f] dgsf] e'n xf] . dgnfO{ x6fpg] xf] eg] of] o'4 klg s]jn
b'j}tkm{ Ps} pmhf{ Ps} zlQmsf] axfjsf] xf] . xfdL dgaf6 aflx/ x]g{df cEo:t ePsfn] ;a} s'/fnfO{
afF8]/ /fd|f]–g/fd|f] b[li6n] x]5f}{+ .
t/ hLjg of] b[li6cg';f/ rNb}g . hLjgdf ha ljk/Lt Ps eP/ ldN5, ta cg'ej k|fKt
x'G5 . ha;Dd bz{g 5 ta;Dd dg x'Fb}g t/ ha bz{g;Fu zAb / ljrf/ hf]l8G5 ta dgsf] ult
;''? x'G5 . dg ljrf/ / zAbnfO{ hGdfpg] oGq xf] . ha JolQm lgMzAb x'G5, ta dg x/fpF5 . xfdL
hxfF s]xL b]V5f“}, ToxfF ljk/Ltsf] efj dgn] ;'? ub{5 . ;f}Gbo{ b]Vg] lalQs} s'¿ksf] ljrf/ dgdf
cfpF5 . dg x6\g] lalQs} g ;'Gb/ g s'¿k h] h:tf] 5 To:t} x'G5 . Wofgsf] cj:yfdf dg /xFb}g /
x/fpF5 . dg / cdgsf af/]df hfGof] eg] s[i0fsf] o; sygnfO{ a'‰g ;lhnf] x'G5 . >Ls[i0f
eGg'x'G5– …dÚ g} ;"o{ ¿k eP/ tkfpF5' / …dÚ g} jiff{nfO{ klg cfslif{t u5{' . …dÚ g} jiff{ x'F / …dÚ g}
a;f{pF5' . xfdL cfuf] / hnnfO{ ;bf ljk/Lt g} dfG5f“}+ t/ >Ls[i0f eGg'x'G5– cfuf] / jiff{ b'j} …dÚ g}
x'F . …dÚ g} Tof] ;"o{ xF' hf] k|sfzjfg\ / ;GtKt 5 Pjd\ …dÚ g} jiff{ x'F hf] ;"o{;Fu cfslif{t x'G5 . olb
dgnfO{ lj;lh{t u/]/ cl:tTjnfO{ x]g]{ xf] eg] ;"o{n] g} jiff{nfO{ cfslif{t ub{5 . ;"o{n] g} ;fu/af6
nf]suLtf– 387
cWofo–(
kfgLnfO{ afbn agfpF5 / a;f{pF5 clg cfuf] / kfgLdf ePsf] ljk/Lttf / j}dg:o klg xfd|f]
dgsf] sf/0fn] g} ePsf] xf] eGg] dfGg ;lsG5 . of] j}dg:o /fd / /fj0fsf] h:t} xf] . ;"o{ljgf kfgL
x'g} ;Sb}g / kfgLljgf ;"o{ x'g ;Sb}g . pgLx¿ b'j} ulx/f]df ;+o'Qm / Pslqt 5g\ .
>Ls[i0f eGg'x'G5– …dÚ g} cd[t clg …dÚ g} ljif x'F . ;+;f/df ;gftg b[li6sf]0fdf dfq
O{Zj/;Fu ljgfznfO{ klg hf]8]/ x]l/G5 . c¿ s'g} klg wfld{s cf:yfdf o:tf] ;f]lrFb}g . O{Zj/nfO{
;h{s dflgG5 / ljgfzsf nflu cs}{ Joj:yf u/]sf] kfOG5 . ;fy} k[YjLdf ePsf ;a} lrGtgx¿
O{Zj/nfO{ hLjg ¿kdf dfq dfGb5g\ t/ ;gftgLafx]s sf]xL klg O{Zj/ d[To' klg xf] eg]/ dfGg
tof/ 5}gg\ . o;sf] sf/0f klg dg xf] / dgsf] ljefhg / ljk/Lt b]Vg] b[li6sf]0faf6 of] cnu
b]lvPsf] xf] . O{Zj/ cd[t / ljif b'j} xf] lsgeg] hLjg b'j} xf] t/ dgsf sf/0f xfdL d[To'nfO{
hLjgsf] ljk/Lt dfGb5f}+“ . hLjgnfO{ /fd|f] / d[To'nfO{ g/fd|f] dfG5f}+“ t/ hLjgljgf d[To' x'g} ;Sb}g .
oL Ps} j:t'sf b'O{ 5]p x'g\ . hLjgnfO{ h;n] k"0f{ ub{5 Tof] d[To' xf] . hLjg d[To'df k'u]/ cfˆgf]
r/d lzv/df k'U5 . klZrdn] hLjgsf] ;dflKt d[To'nfO{ dfG5 . k"j{n] d[To' hLjgsf] k"0f{tf / gofF
hGdsf] ;''?jft dfG5 . dgaf6 hLjgnfO{ x]¥of+}“ eg] d[To' b'vsf] sf/0f xf] / hGd ;'vsf] sf/0f xf]
t/ dgsf] kf/af6 x]bf{ hGd / d[To' ljk/Lt xf]Ogg\ b'j} hLjgsf wf/f x'Gf\ . hLjgdf hGd / d[To'
gbLsf b'O{ lsgf/f x'g\ . o;nfO{ ljk/Lt dfGg' xfd|f] e|flGt dfq xf] / ulx/fOdf oL b'j} PsTj ¿kdf
;+o'Qm 5g\ . cl:tTj ;+o'Qm 5 t/ dgn] o;nfO{ afF8\5 . cl:tTjn] km"n / sfF9fnfO{ Ps;fy hLjg
k|bfg ub{5 . dgn] km"n /fd|f] / sfF9f g/fd|f] eg]/ ljefhg ub{5 .
>Ls[i0f …dÚ d[To' klg x'F eGg'x'G5 . xfd|f] wd{df d[To'sf b]jtf h;sf] k|tLs b]v]/ klZrdsf
wfld{s dflg;x¿ cfZro{rlst x'G5g\ . dxfb]j hf] d[To'sf b]jtf x'g\ pgsf] k|tLs lzjlnËnfO{
xfdL k"hf u5f}{+ . xfd|f] wd{df a|Xdn] ;[hg, lji0f'n] kfng / lzjn] ;+xf/ u5{g\ . lzj ljWj+; /
d[To'sf b]jtf dflgG5g\ t/ lzjlnË h'g hgg]lG›osf] k|tLs xf]≤ To;}n] Tof] ;[hgfsf] k|tLs klg
xf] . lzjlnË hGd / hLjgsf] k|tLs xf] t/ zÍ/ d[To'sf b]jtf x'g\ . ljWj+;sf b]jtf h;n] ;f/f
hut\nfO{ ljgfz u5{, p;sf] k|tLs hGd / hLjgsf] 5 h;af6 ;f/f hut\ ljsl;t x'G5 o:tf]
k|tLs b]v]/ klZrdsf JolQmx¿ crlDdt x'G5g\ . klZrdsf JolQmx¿n] of] k|tLs zÍ/sf] z}nL;Fu
d]n g} vfFb}g eG5g\ . o;sf] sf/0f oxL xf] hf] >Ls[i0f eGb} x'g'x'G5– …dÚ g} cd[t / …dÚ g} ljif klg
x'F, oyfy{df d[To' klg …dÚ g} x'F . of] ljk/Lt k|tLs h:tf] b]lvG5 t/ lxGb"x¿n] ;b}j ljk/Lt leqsf]
wf/fnfO{ a'emfpg] k|of;:j¿k hfgL hfgL ljgfzsf b]jtfnfO{ ;[hgfsf] k|tLs /fv]sf x'g\ . h;nfO{
ljWj+;sf] clGtd ;Ldf 5'g' 5 pm hGdsf] k|f/Dedf klg df}h'b x'g'k5{ eGg] s'/f hfg]/ g} of] k|tLs
/flvPsf] xf] . h;nfO{ d[To'sf] dfu{ aGg' 5 p;nfO{ hGdsf] klg åf/ aGg'k5{ . >Ls[i0f cem sl7g
s'/f eGg'x'G5– ;t\ / c;t\ klg …dÚ g} x'F . ;t\sf] cy{ xf] hf] 5 / c;t\sf] cy{ xf] hf] 5}g . hf] 5
Tof] t …dÚ x'F g} t/ h] 5}g Tof] klg …dÚ x'F .
ts{ / ljrf/sf] b[li6df ;t\ / c;t\ cyf{t\ x'g' / gx'g' b'j} ;+o'Qm x'g\ eGg] s'/f dfGg ;Dej
x'Fb}g . hGd / d[To' hf]l8Psf] 5 eg]/ dfGg klg ;lsPnf≤ /fd / /fj0f Ps geP csf]{ x'g ;Sb}g
To;}n] ;+o'Qm 5g\ eg]/ klg dfGg klg ;lsPnf≤ km"n / sfF9f klg hf]l8Psf] 5 eg]/ klg dfGg
;lsPnf t/ hf] 5 Tof] 5}g;Fu s;/L hf]l8g ;S5 lsgeg] b'O{ s'/f ePdf dfq hf]8 x'g ;S5 .
xfd|f] dgnfO{ of] gx'g';Fu x'g'sf] hf]8 dfGg ;jf{lws sl7g x'G5 . t/ ulx/fOdf ljrf/ u¥of“} eg]
logLx¿ klg ;+o'Qm 5g\ eGg] emns cfpg ;S5 . emns k|fKt eof] eg] cg'ejlt/ sbd a9fpg
;lsG5 . Pp6f j[If 5 hf] lxhf] lyPg t/ cfh 5 / ef]ln km]l/ x'g] 5}g . of] x'g' / gx'g' s'g} klg
k|sf/n] hf]l8Psf] x'g'kb{5 . hf] lxhf] lyPg cfh x'g ;Sof] / cfh h] 5 Tof] ef]ln km]l/ x'Fb}g . To:t}

nf]suLtf– 388
cWofo–(
xfdL lxhf] lyPgf“}+, cfh 5f“}+ / ef]ln km]l/ x'Fb}gf“}+ . x'Fb}gf}+“af6 cfpF5f“} / x'Fb}gf}+“df kms]{/ hfG5f}+“ . 5}gf}+“af6
cfpF5f}+“ / 5}gf}Fdf g} kms{G5f}+“ . of] x'g' lardf s]xLa]/sf nflu dfq xf] h'g b'O{ 5}gsf] lardf x'G5 .
b'O{ 5}g lsgf/ xf] / x'g' larsf] gbL xf] . of] b'O{ 5}gn] xfdLnfO{ 3]/]sf] 5 / of] b'O{ 5}gsf] lardf
xfdL 5f}F . laxfg lyof] ;fFem eof] clg /ft k/]kl5 km]l/ laxfg cfpF5 . x/]s lbgnfO{ b'j}lt/af6
/flqn] 3]/]sf] 5 / x/]s /ftnfO{ b'O{tkm{af6 b'O{ lbgn] 3]/]sf] 5 . h] 5 Tof] b'j}lt/ 5}gaf6 3]l/Psf]
5 . To:t} h] 5}g Tof] klg b'j}lt/af6 5 n] 3]l/Psf] 5 . x'g' / gx'g' ljk/Lt xf]Ogg\ lsgeg]
pgLx¿ Ps–csf{df kl/jt{g eO/xG5g\ .
JolQm hf] lxhf] lyof], ca 5}g eof] . o;sf] cy{ xf] …hf] 5 Tof] 5}gÚ df k|j]z eof] . hjfg
JolQm a'9f] x'G5 t/ xfdLnfO{ slxn] a'9f] eof}“ eg]/ yfxf klg x'Fb}g . o;sf] cy{ hjfgL / a'9];sfn
b'O{ s'/f xf]Ogg\ . oL t/n ePsfn] Ps–csf{df axG5g\ / xfdLnfO{ yfxf g} x'Fb}g . a'9f] JolQm
slxn];Dd hjfg lyof] / aRrf slxn] hjfg eof] Tof] klg yfxf x'Fb}g . hjfgL a'9\of}nL ljk/Lt
b]lvG5 t/ of] ljk/Lt geP/ Pscsf{df axg] dfq xf] . o;} u/L x'g' / gx'g' klg Ps–csf{df
otfplt xlNn/xG5g\ . clxn] aLh 5 / j[If ePsf] 5}g≤ of] aLh j[Ifsf] ¿kdf ef]ln k|s6 x'G5 .
ta x'g'–gx'g', cl:tTj–cgl:tTj, ;t\ / c;t\ h'g xfdLn] ljk/Lt b]V5f}F tL ljk/Lt xF'b}gg\ . h'g
s'/f 5 To;sf] gx'g] ;Defjgf x'G5 . of] x'g' / gx'g' Pssf] g} ¿k xf] . hf] 5}g Tof] 5df k|j]z u5{
To:t} hf] 5 Tof] 5}gdf k|j]z u5{ t/ xfdL afF8]/ x]5f}{+ . To;}n] b'O{ cnu b]V5f}+“ / ljk/Ltdf
PstfnfO{ b]Vb}gf}+“ . ljk/Ltdf xfdL s'g} klg ;do otfplt xlNng ;S5f}+“ t/ dgn] rflxF afF8]/ dfq
x]5{ / afFl8P/ cK7\of/f]df kb{5 .
>Ls[i0f eGg'x'G5 ;t\ c;t\ b'j} …dÚ g} x'F . k|ltkn xfd|f] ;fd' c;t\ ;t\ eO/x]sf] 5 . h'g
tf/f lxhf] lyPg cfh 5 . j}1flgsx¿sf cg';f/ k|ltlbg gofF tf/fsf] hGd x'G5 / ljnLg x'G5 .
To;}n] lxhf] h'g tf/f lyof] cfh Tof] 5}g . tf/faf6 k|sfz cfpg s/f]8f}+“–c/af“}+ jif{ nfUg klg
;S5 . s'g} tf/fx¿ s}of“}+ jif{b]lv rn]sf lyP / cfh aNn tL b]vf kb}{ 5g\ . tf/fsf] k|sfz hf] cfh
b]lvPsf] 5 Tof] s/f]8f}+“ jif{cl3 rn]sf] x'g ;S5 . k|ltkn aGg] / ;dfKt x'g] qmd hf/L 5 / aGg' /
;dfKt x'g' Ps;fy rln/x]sf] 5 . aGg] / ljgi6 x'g] k|lqmof cnu ;dodf xf]Og Ps} ;dodf
36\5 . d hjfg eO/x]sf] 5' / a'9f] klg eO/x]sf] 5' . o;}sf/0f a'9f] slxn] ePF eg]/ yfxf klg
x'Fb}g . ha d afFlr/x]sf] 5', ta d dl//x]sf] klg 5' . To;}n] d[To' sxfFaf6 cfof] eGg] klg yfxf
x'Fb}g . aRrf hlGdg] lalQs} dg]{ qmd ;'? x'G5 . xfdL k|ltkn afFlr klg /x]sf 5f}+“ / dl/ klg /x]sf
5f}+“ . xfdL eO/x]sf 5f}+“ / geO /x]sf klg 5f“}+ . aRg' / gflzg' Ps;fy rln/x]sf] 5 . oL xfd|f b'O{
v'§f x'g\ hf] Ps p7]kl5 csf]{ /f]lsG5 . x'g' / gx'g' Ps} cl:tTjsf] lx:;f xf] . To;}n] >Ls[i0f b'j}
…dÚ x'F eGg'x'G5 .
>Ls[i0f eGg'x'G5– k/Gt' tLg} j]bdf lawfg ul/Psf] ;sfd sd{ ug]{, ;f]d/; lkpg]jfnf Pjd\
kfkaf6 kljq ePsf k'?if …dÚnfO{ o1åf/f k'h]/ :ju{sf] k|flKt rfxG5g\ . tL k'?if cfˆgf] k'0osf]
kmn:j¿k OG›nf]s k|fKt u/]/ :ju{df lbJo b]jtfx¿sf] ef]u k|fKt ub{5g\ . s[i0fn] clxn];Dd eGg'
ePsf s'/f cfTolGts s'/f x'g\ t/ ;sfdsdL{x¿ j]bdf h] elgPsf] 5 Tof] sd{ o1, xjg, sd{sf08
u/]/ cfkm"nfO{ kfkaf6 d'Qm ub}{ :ju{ hfg] / ;'vnfO{ k|fKt ug]{ sfdgf ub{5g\ . s[i0fsf] …k/Gt'Úsf]
cy{ o:tf JolQmx¿ cem klg :ju{ / gs{nfO{ afF8\5g\, ;'v–b'v afF8]/ b'vaf6 aRg rfxG5g\ / ;'v
kfpg rfxG5g\ eGg] xf] . ;sfdsf] cy{ xf] dg;Fu} afFRg' / o:tf JolQmx¿sf] clxn];Dd sfdgf
;lsPsf] 5}g eGg] xf] . tyflk oL JolQmx¿ cfkm"nfO{ kfkaf6 5'6fpg k'0o ub{5g\, g/fd|f] gu/L
enfOsf] sfd ub{5g\, j]bljlxt sd{ ub{5g\ . k"hf, o1, xjg u/]/ o;af6 k|fKt k'0osf] kmn:j¿k

nf]suLtf– 389
cWofo–(
OG›nf]s kfP/ pgLx¿ :ju{df lbJo b]jtfx¿sf] ;'v ef]Ub5g\ t/ dnfO{ eg] k|fKt ub}{gg\ . dnfO{ t
ToxL JolQmn] k|fKt ub{5 h;sf nflu :ju{ / gs{df s'g} e]b /xFb}g . k'0o / kfkdf e]b gug]{ /
d[To' / hLjgnfO{ :jLsf/ ug]{ JolQmn] dfq dnfO{ k|fKt ub{5 . dnfO{ k|fKt ug{ t JolQmn] s'g}
r'gfj gu/]/ ;j{:jLsf/ ug'{k5{ .
>Ls[i0f …k/Gt'Ú eGb} o:tf JolQmx¿ klg 5g\ h;n] åGåftLt cj:yfnfO{ a'‰g ;s]sf 5}gg\
eGg'x'G5 . h;n] lg/fsf/ Tof] cJoQm cj:yfnfO{ hfGg ;s]sf 5}gg\ To:tf JolQm klg OG›nf]s /
:ju{ kfpg ;Sb5g\ . yf]/} g/fd|f] ug]{, sd b'v lbg], kfk sd ug]{ JolQmn] kfpg ;Sg] ;'vsf]
cj:yf :ju{ xf] t/ of] cfgGb eg] xf]Og . o:tf] JolQmn] ;'v dfq kfpF5 t/ cfgGb kfpFb}g .
cfgGb ;'v / b'vaf6 kf/ x'g] t];|f] cj:yf xf] . åGådf h;n] ljefhg u5{ Tof] Psaf6 csf]{df
hfG5 . ;'v klqmg] lalQs} b'v k|fKt x'g yfNb5 . >Ls[i0f eGg'x'G5– o:tf] JolQmn] ;'vsf] clGtd
cj:yf t kfpg ;S5 t/ ;'v ef]lu;s]kl5 k'gM kmls{g'kb{5 / ofqf k'gM ;''? ug{'kb{5 . o:tf]
JolQmn] ;'v t kfpF5 t/ dnfO{ kfpFb}g . hf] ;t\ / c;t\df dnfO{ g} b]Vb5 To;n] dfq dnfO{
kfpF5 clg p;sf] cfjfudgsf] ofqf ;dfKt x'G5 . s[i0fsf] ;f/f egfO åGådf klg Ps b]Vg' xf] t/
dgn] t åGådf cnu cnu b]Vb5 . To;}n] dg g} g/xg] cj:yf eof] eg] dfq xfdL PsnfO{ b]Vg
;S5f}“ . PsTj hfGg' g} d'lQm xf] / oxL g} cfgGb klg xf] .
t] t+ e'STjf :ju{nf]s+ ljzfn+–
IfL0f] k'0o] dTo{nf]s+ ljzlGt .
Pj+ qoLwd{dg'k|kGgf–
utfut+ sfdsfdf neGt] ..@!..
k'0osd{sf dfWodaf6 ljzfn :ju{nf]ssf] ef]u u/]/ ha k'0osd{sf] kmn ;dfKt x'G5, ta
ltgLx¿ oxL k[YjLdf kmls{G5g\ . o;/L tLg} j]bdf atfOPsf] ;sfd sd{df nfu]sf k'?ifx¿ af/Daf/
hGd / d[To'sf] rqmdf k|fKt x'G5g\ ..
cgGoflZrGtoGtf] df+ o] hgfM ko{'kf;t] .
t]iff+ lgTofleo'Qmfgf+ of]uIf]d+ jxfDoxd\ ..@@..
hf] cgGo efjn] ;b}j d]/f] Wofg tyf lrGtg ub{5g\ ltgLx¿sf] cfjZostf / ;fwgsf] ;'/Iff
-of]uIf]d_ d}n] g} ul/lbG5' ..
dgn] aflx/ dfq xf]Og, leq klg ljefhg u5{ . dg;Fu JolQm slxNo} PSnf] x'Fb}g, ToxfF ;w}+
le8 x'G5≤ To;}n] dg ax'dg xf] . dgf]lj1fgn] klg dg'io kf]ln;fOlss cyf{t\ ax'lrQjfg\ 5 eg]/
dfg]sf] 5 . dgn] s;}nfO{ k|]d u/]sf] 5 eg] p;}nfO{ 3[0ff klg u5{ . To:t} s;}nfO{ >4f u/]sf] 5
eg] leq dgsf] Ps lx:;f c>4fn] klg el/Psf] x'G5 . dgn] åGådf g} ;a} s'/f to u5{ . h;nfO{
dgn] ldq dfG5 To;};Fu zq'tf klg u5{ . dg Ps efj / Ps :j/ sfod ug{ ;Sb}g . ha JolQm
s]xL ;f]R5, ta dg b'O{ lx:;fdf 6'6\5 / Psn] kIfdf / csf]{n] ljkIfdf af]N5 . oL b'O{ lx:;fdf
6'6]sf] dgn] ubf{ k/dfTdf hf] leq ;bf l:yt 5 To;sf] bz{g x'g ;Sb}g . To;}n] Tof] k/dfTdf hf]
aflx/–leq, ;j{q / ;bf l:yt 5 p;nfO{ b]Vg klg cdgf x'g'k5{ . ;d:t wd{sf] ofqf dgnfO{
lj;h{g ug]{ ofqf xf] / ;d:t ;+;f/sf] ofqf dgnfO{ zlQmzfnL agfpg] ofqf xf] . wd{sf] cy{ o:tf]
r]tgfnfO{ kfpg' xf] hxfF dg gxf];\ / ;+;f/sf] cy{ o:tf] dgnfO{ kfpg' xf] hxfF r]tgf gxf];\ . dg
;+;f/df km}lnP/ cfTdfnfO{ g} 9flslbG5 . dg nf]e / eonfO{ dfGb5 lsgeg] åGåsf] efiff dgsf]
efiff xf] .

nf]suLtf– 390
cWofo–(
>Ls[i0f o; Znf]sdf eGg'x'G5– tL JolQm hf] ;sfd ;fwgf u5{g\ cyf{t\ ;'vsf] dfu u5{g\
pgLx¿ af/Daf/ kms]{/ cfpF5g\ . ;'vsf] ;fwgf ug'{sf] cy{ b'vnfO{ cËLsf/ ug{ /fhL gx'g' xf] .
xfdL s]xL rfxG5f“}+ / s]xL rfxFb}gf“},+ To;}n] cljefHo :jLsf/ ub}{gf}F t/ ;'v kfpg vf]Hg] JolQmn]
hfGg'k5{ ls b'v ;'vsf] 5fof xf] . xfdL hxfF–hxfF ;'v vf]H5f}F, ToxfF ToxfF b'v cfpF5 tyflk dgn]
;'v g} dflu/xG5 / dgn] o; nf]sdf ePg eg] k/nf]sdf ;'v dfUg yfN5 . >Ls[i0f eGg'x'G5–
o;/L ;'v dfUg]x¿ Tof] :ju{nf]snfO{ ef]u]/ k'0o IfL0f ePkl5 d[To'nf]snfO{ k'gM k|fKt x'G5g\ .
o;k|sf/ tLg} j]bdf dflgPsf] ;sfd sd{sf] z/0f ePsf / ef]usf] sfdgfjfnf k'?if af/Daf/ cfpg]
hfg] ul//xG5g\ . hut\ cfˆgf] lgod / dfGotfaf6 rN5 . olb xfdLn] dfu /fv]/ sd{ u/]sf 5f“}+
eg] To;sf] kmn klg To:t} kfOG5 . s;}n] ;'v dfu]sf] 5 eg] ;'v;Fu p;sf] 5fofF klg k|fKt
x'G5 . dgsf sf/0f g} ;'v / b'v cnu nfU5 t/ oL cnu xf]Ogg\ . xfdL ;'v dfu u/]/ b'v kfpFbf
gr]tLsg dgsf] sf/0fn] ;'v dflu/xG5f}+ t/ b'v kfO/xG5f}+“ . hGd hGdfGt/;Dd oxL qmd
rln/xG5 .
hLjgsf] k"0f{ ;To b]Vgsf nflu dgnfO{ cyf{t\ sfdgfnfO{ TofUg'k5{ . dg sfdgf /
jf;gfsf] lj:tf/ xf] . dgn] rfx]sf] s'/f gkfpFbf b'v x'G5 / kfP klg ;'v x'Fb}g . olb s;}n]
rfx]adf]lhd ;a} s'/f k|fKt u¥of] eg] klg pm ;'vL geO{{ b'vL g} x'G5 . ;'v ha;Dd kfOFb}g
ta;Dd dfu x'G5 / kfO;s]kl5 Tof] b'vdf kl/jlt{t x'G5 . ;'vsf] cfef; jf;gfsf] cfef; xf] t/
JolQmsf] rfxgfsf] cGt g} 5}g . olb b'vaf6 aRg rfxg] xf] eg] ;'vsf] cfsif{0fnfO{ 5f]8\g'k5{ .
>Ls[i0f eGg'x'G5– hf] ;'vsf] rfxgfn] wd{sf] ;fwgfdf nfU5 p;n] hlt;'s} ;'vsf] dfu u/] klg pm
km]l/ d[To'nf]sdf g} lkmtf{ x'G5 . ha k'0o ;dfKt x'G5 ta :ju{ klg af;L nfUg yfN5 / kms]{/
b'vsf] nf]sdf cfpg'k5{ . :ju{ kfP/ klg jf;gf IfL0f x'Fb}g / jf;gfn] gofF cfofd ;dfT5 .
:ju{sf] cy{ ;'vsf] ef]u xf] / s'g} klg ef]u ef]Ug]lalQs} Ifo x'g yfN5 . >Ls[i0f eGg'x'G5– ;sfd
;fwgf ug]{ JolQm k'0o ;lsPkl5 km]l/ b'vsf] ;+;f/df kmls{P/ cfpg'k5{ . ;'vaf6 kmls{P/ cfPkl5
k'gM b'vsf] ;+;f/df kmls{g'k5{ . :ju{sf] ef]u ;lsPkl5 gs{df emg{'k5{ . ha JolQm tn em/]/
gs{df k|fKt x'G5 ta dgn] km]l/ ;'vsf] dfu u5{ / km]l/ b'v kfpF5 . >Ls[i0f eGg'x'G5– o:tf
JolQmsf] cfpg' hfg' :jfefljs x'G5 / pm kl/e|d0fdf e8\ls/xG5 . sfdgfsf] s'g} klg pknlAw
jf:tljs x'Fb}g, ;a} ;kgfh:t} x'G5 .
of] b'vsf] rqmaf6 d'Qm x'g] pkfosf nflu >Ls[i0f eGg'x'G5– cgGo efjn] …dÚdf l:yt x'g]
eQmhg hf] …dÚ k/d]Zj/nfO{ lg/Gt/ lrGtg ub}{ lgisfd efjn] pkf;gf u5{g\, tL lgTo efjn]
…dÚdf l:yt k'?ifx¿sf] of]uIf]d …dÚ :jod\ ;XDffN5' . lgisfd efjn] d]/f] pkf;gf ug]{ JolQm of]uL
xf] . jf;gf / pkf;gfdf oxL e]b x'G5 . xfdL k/dfTdfsxfF klg pkf;gf ug{ xf]Og, jf;gfsf]
sf/0fn] g} hfG5f“}+ . s'g} JolQm la/fdL ePdf l7s x'g, a]/f]huf/ eP sfd dfUg, lgw{g eP wg
dfUg / lgM;Gtfg 5 eg] ;Gtfg kfpg dlGb/ hfG5 . hf] s'g} sf/0f;lxt dlGb/ hfG5 Tof] dlGb/
k'Ug} ;Sb}g . p;sf] z/L/ t leq k|j]z u5{ t/ dg cGoq x'G5 . o:tf] cj:yfdf pkf;gf x'Fb}g
lsgeg] hxfF jf;gf 5, ToxfF pkf;gf ;Dej g} x'Fb}g . pkf;gfsf] cy{ k/dfTdfsf] ;lGgs6 x'g' xf],
hxfF s'g} dfu g} x'Fb}g, p;sf] ;lGgs6 x'g' g} cfgGb x'G5 . k/dfTdfsf] lgs6tfeGbf c¿ s'g}
rfxgf gx'g' pkf;gfsf] cfzo xf] . k/dfTdfnfO{ cGo sf/0fn] xf]Og p;}sf] sf/0fn] rfxg' lgisfd
;fwgf xf] . o; hut\df xfdL ;a} ;DaGw sf/0fn] agfpF5f“}+ . To;}n] k/dfTdf;Fusf] ;DaGw klg
xfd|f] sf/0fn] x'G5, h'g ;sfd wf/0ff xf] .

nf]suLtf– 391
cWofo–(
>Ls[i0f eGg'x'G5– hf] lgisfd efjn] csf/0f d]/f] pkf;gf u5{ / …dÚ ;Fu ;lGgs6 x'g' g}
kof{Kt dfGb5, pxL d]/f] eQm xf] . ;j{q k/dfTdfsf] pkl:ylt cg'ej ug{' lgisfd ;fwgf xf] . zfGt
eP/ lgZrn efjn] p;sf] pkl:yltsf] cg'ej ug{' pkf;gf xf] . /QLe/ klg dfu gePsf] l:yltdf
lgisfd pkf;gf kmlnt x'G5 . >Ls[i0f eGg'x'G5– h;n] lgisfd efjn] ;fwgf u5{ p;sf] of]uIf]d
b'j} …dÚ ;XDffN5' . of]usf] cy{ k|e';+“u ldng Pjd\ PsfTdtf / k/dfTdfdf ;dflxt x'g] k|tLlt xf] .
>Ls[i0f eGg'x'G5– of]udf ;dflxt To:tf] JolQmnfO{ …dÚ ;XDffNg] 5' . If]dsf] cy{ ha;Dd Tof] 36gf
36\b}g cyf{t\ of]u 3l6t x'Fb}g ta;Dd h] cfjZos k5{ Tof] …dÚ ;XDffN5' eGg] xf] . z/L/sf] s'g}
h?/t eP To;nfO{ klg x]g]{ 5', ef]hgsf] h?/t eP Tof] klg ;XDffNg] 5' . olb Zjf;sf] h?/t
eof] eg] To;nfO{ klg …dÚ x]g]{ 5' . ha;Dd Tof] k/d 36gf 36\b}g, To;eGbf cufl8 h] h]
cfjZos 5 Tof] ;a} …dÚ ;XDffNg] 5' . of] ;a} k|e'n] ;XDffNg] eg]sf] If]d xf] . ha If]dkl5 Tof]
cflv/L 36gf 36\5 Tof] klg …dÚ ;XDffNg] 5' . >Ls[i0f eGg'x'G5– Psk6s ltdL cfˆgf] dfunfO{
5f]8 / afFsL ;a} dnfO{ 5f]l8b]pm, …dÚ ;a} Joj:yf ug]{ 5' . ha;Dd ltd|f] sfdgf /xG5, ta;Dd
…dÚ s]xL klg ug{ c;dy{ x'G5' .
lgisfd eQm t k/dfTdf;Fu eG5– x] k|e' Û ltdLn] dnfO{ h] lbof} To;af6 d cfglGbt 5'
lsgeg] ltdLn] dnfO{ h] lbO/x]sf 5f} jf lbG5f}, ToxL d]/f nflu l7s x'G5 . ha dfu g} 5}g eg]
unt x'g] k|Zg g} cfpFb}g . h] k|fKt x'G5 Tof] kfqtfeGbf a9L k|e'sf] k|;fb x'G5 . >Ls[i0f eGg'x'G5–
hf] dnfO{ ;a} 5f]l8lbG5 p;n] cfˆgf af/]df s'g} lrGtf g} ug{'kb}{g . …dÚ ;a} s'/fsf] Joj:yf cfkm“}+
ul/lbG5' . hf] cfˆg} lhDdfdf ePh:tf] u5{ p;n] cfkm“}+n] ;a} s'/fsf] lhDdf klg lng'k5{ . lgisfd
sd{df ToxL JolQm plqG5 h;nfO{ æd ug]{ 5'Æ eGg] efjgf geO{{ pxL k/dfTdfn] ;f/f hut\ /
dnfO{ klg rnfO/x]sf] 5 eGg] af]w x'G5 . k/dfTdfn] h] lbO/x]sf] 5 Tof] p;sf] cg'sDkf xf] /
p;sf] s[kfsf nflu cg'u[xLt x'g' g} lgisfd efjdf x'g' xf] . hf] JolQm c:jLsf/ efjdf x'G5 Tof]
JolQm cfl:ts xf]Og . cfl:ts JolQmsf nflu of] ;f/f hLjg Ps cfgGb pT;j eP/ hLjgdf
s[t1tfsf] efj x'G5 . >Ls[i0f eGg'x'G5– lgisfd efjn] d]/f] pkf;gf ug]{ JolQmsf] of]uIf]dsf] ;f/f
lrGtf …dÚ u5{' / pm lglZrGt x'G5 . p;nfO{ of]u / If]d b'j}sf] lrGtf ug{'kb}{g . o:tf] lgisfd
sdL{sf] of]uIf]d …dÚ ;DxfNb5' .
JolQmnfO{ x/]s lbg h] k|fKt x'G5 ToxL k/dfTdfn] lbPsf] If]d xf] . >Ls[i0f eGg'x'G5– of]u
klg …dÚ ;XDfflnlbG5' . o:tf] JolQmnfO{ ;fwgf, tk, o1 / s'g} ljlwsf] h?/t x'Fb}g . o:tf]
JolQmnfO{ k/dfTdf;Fu ldngsf nflu s]xL klg ug{ h?/L x'Fb}g . olb lgisfd pkf;gfsf] efj 5
eg] …dÚ tTsfn pknAw x'G5' / p;;Fu ldn]/ sfo{ klg …dÚ g} ug]{ 5' . lgisfd efjdf afFRg]
JolQmnfO{ k/dfTdf vf]Hg hfg' klg kb}{g . k/dfTdf g} p;nfO{ vf]Hg cfpg'x'G5 . kfgL al;{+bf ;–
;fgf vfN8fx¿df hDdf x'G5 . kfgL t kxf8df klg k5{ t/ kxf8 kfgL el/gaf6 jl~rt x'G5
lsgeg] kxf8 klxn]b]lv g} el/Psf] x'G5 . vfN8f] vfnL ePsfn] lg/xª\sf/ x'G5≤ To;}n] kfgL cfkm“}+
ToxfF el/G5 . hxfF pkf;gfsf] lgisfd efj x'G5, ToxfF k/dfTdf cfkm“}+ cfP/ el/G5 / ÅbonfO{
3]b{5 . jf;gf/lxt x'g]lalQs} eQmnfO{ rf/}lt/ df}h'b ePsf] k/dfTdf pknAw eOxfN5 . jf;gf g}
xfd|f] cxª\sf/sf] cfwf/ xf] . To;}n] k/dfTdfsf] pkl:ylt b]lVfFb}g . jf;gf gx'g] lalQs} dfu ;dfKt
x'G5 / vfnLkg jf l/Qmtfsf] cg'ej x'G5 . ToxL z"Gotf / l/Qmtf g} pkf;gf xf] / ToxL z"Go
k/dfTdfsf] ;lGglw xf] .
k/dfTdfnfO{ cfˆgf] cg'ejaf6 dfq hflgG5 . ha;Dd cg'ej x'Fb}g, ta;Dd hltk6s
k/dfTdf zAb ;'g] klg To;sf] cy{ hflg“b}g . k/dfTdfnfO{ pkf;gfaf6 hflgG5 / pkf;gfaf6

nf]suLtf– 392
cWofo–(
k/dfTdfsf] cg'ej x'G5 . pkf;gfsf] cy{ xfdLn] p;sf] pkl:yltnfO{ k|ltkn :d/0f ug{' xf] . h];'s}
3l6t eP klg p;}sf] ;Demgf / p;}nfO{ b]Vg ;Sg' g} pkf;gf xf] . hLjgdf h] 3l6t eP klg
k/dfTdfsf] g} :d/0f x'g' / d[To' g} cfP klg klxnf] :d/0f k/dfTdfs} cfpg' pkf;gf xf] . k|ltkn
k|e'sf] :d/0f ul//x]df la:tf/} of] ;3g x'G5 / rf/}lt/ k/dfTdf g} b]lvG5 clg xfdL lxF8\bf, p7\bf,
a:bf, vfFbf, ;'Tbf k/dfTdf xfdL ;Fu} x'G5 / pm xfd|f] Zjf; / Åbosf] k|To]s w8\sgdf u'lGhg
yfN5 . k/dfTdf;Fu dfu gx'g] lalQs} p;nfO{ k/dfTdfn] x/]s s'/f lbG5 . hf] p;;Fu x/]s s'/f
rfxG5, p;nfO{ s]xL klg ldNb}g . jf;gfn] el/Psf] JolQm bl/›tfd} d5{ / pkf;gfn] el/Psf]
JolQm ;d|f6\ x'G5 . jf;gf leIff kfq xf] hf] slxNo} el/“+b}g . pkf;gf eg]sf] leq n's]sf] k/d
;Dkbfsf] :d/0f xf] . pkf;gfn] k/dfTdfsf] ;3g k|tLlt u/fpF5 / jf;gfn] bLg–xLg agfpF5 .
>Ls[i0f eGg'x'G5– lgisfd pkf;s km]l/ hGdd/0fsf] b'Zrqmdf kb}{g, pm kms]{/ cfpFb}g / k/ddf
nLg x'G5 .
o]›KoGob]jtf eQmf ohGt] >4oflGjtfM .
t]›lk dfd]j sf}Gt]o ohGToljlwk"j{sd\ ..@#..
x] s'GtLk'q Û hf] ;sfd sd{jfnf eQmx¿ cGo b]jtfsf] >4fk"j{s k"hf cr{gf ub{5g\, ltgLx¿
klg c1fgtfjz q'l6k"0f{ tl/sfn] d]/} k"hf ub{5g\ ..
cx+ lx ;j{o1fgf+ ef]Qmf r k|e'/]j r .
g t' dfdlehfglGt tŒj]gftZRojlGt t] ..@$..
…dÚ g} ;Dk"0f{ o1sf] ef]Qmf / :jfdL x'F . ctM d]/f] jf:tljs :j¿knfO{ h;n] a'‰b}g, To;sf]
cwf]ult x'G5≤ ltgLx¿ hGd–d[To'sf] rqmdf km:b5g\ ..
oflGt b]jj|tf b]jflGkt[GoflGt lkt[j|tfM .
e"tflg oflGt e"t]Hof oflGt dBflhgf]›lk dfd\ ..@%..
b]jtfsf pkf;sx¿ b]jnf]sdf hfG5g\, lkt[sf] ;]jf ug]{x¿ lkt[nf]sdf hfG5g\ . To:t} e"tk|]t
/fIf;sf pkf;sx¿ e"tk|]tsf dfemdf g} uP/ hlGdG5g\ . d]/f eQmx¿ d]/} nf]sdf …dÚ ;Fu} a:5g\ /
pgLx¿sf] k'g{hGd x'bF }g ..
dg'iosf] vf]h / rfxgf h:tf];'s} eP klg jf h'g;'s} lbzfdf bf}l8P klg cGttM dflg;
k/dfTdfnfO{ g} kfpg rfxG5 . p;sf ;a} rfxgfx¿df k/dfTdfsf] rfxgf g} n's]sf] x'G5 . p;sf]
jf;gfdf klg k|e'lt/ hfg] aLh n's]sf] x'G5 . dg'ionfO{ 1ft geP klg Tof] aLh k/dfTdfnfO{
kfpg] g} x'G5 . hldgdf /f]k]sf] aLhnfO{ lsg km'6\5' eGg] yfxf geP h:tf] dg'ionfO{ klg pm s]
vf]lh/x]sf] 5, lsg vf]lh/x]sf] 5 / p;sf] ;a} vf]hdf cGt/lglxt vf]h s] xf] eg]/ yfxf x'Fb}g .
Pp6f JolQm wg, k|lti7f, oz / kb vf]Hbf klg k|e'nfO{ g} vf]H5 eGg] s'/f c;ª\ut nfUg ;S5 .
To:t} Pp6f JolQmn] k|]d vf]lh/xFbf klg jf:tjdf Tof] k/dfTdfsf] g} vf]h x'G5 . wg vf]Hg'sf]
klxnf] k|of]hg cfˆgf] ;'/Iffsf nflu xf] . wg cfkm";Fu eof] eg] lglZrGt eP/ ef]lnsf] lkmqmLaf6
d'Qm x'g ;lsG5 . p;n] wgaf6 o:tf] hLjg vf]Hb} 5 hxfF ef]lnsf] lrGtf gxf];\ / c;xfo cg'ej
ug{' gk/f];\ . o:tf] hLjgsf nflu pm wg vf]lh/x]sf] 5, wgaf6 o:tf] hLjg kfpg ;lsF+b}g t/
JolQmsf] cfsfª\Iff eg] oxL g} x'G5 .
o;} u/L JolQm gvf]l;g] wgsf] rfxgf /fv]/ To;nfO{ arfpg] k|of; u5{ t/ hlt wg hDdf
x'G5 Tolt g} Tof] vf]l;g] ;Defjgf x'G5 . dg'io Pp6f o:tf] ;Dkbf vf]Hg rfxG5, hf] ;bfsf nflu
zfZjt ¿kdf p;sf] xf];\ . k/dfTdf l;jfo o:tf] s'g} ;Dkbf x'g} ;Sb}g h'g c¿n] vf]:g g;s"g\ .
ha JolQm leq l/Qmtfsf] cg'ej u5{, ta wgaf6 Tof] vfnLkgnfO{ eg{ vf]H5 . k"/f lhGbuL bf}8]/

nf]suLtf– 393
cWofo–(
wg t hDdf x'G5 t/ Tof] l/Qmtf slxNo} el/“+b}g / hlt;'s} wg kfP klg To;af6 slxNo} t[lKt
x'Fb}g . o:tf] t[lKt s]jn k/dfTdfsf] wg kfpg] JolQmnfO{ dfq x'G5 . To;}n] wgsf] vf]h hlt;'s}
unt lbzfdf eP klg cfsfª\Iff eg] ;xL x'G5 . cfkm";Fu ;bf /fVg vf]Hg] ;Dkbfsf] rfxgf
ulx/fOdf k/dfTdfsf] g} vf]h xf] . To:t} JolQm s;}sf cufl8 klg xLgtf gxf];\ eGg] rfxgfn] kb
vf]H5 t/ kbsf] bf}8df k|ltefnfO{ u'dfpg'k5{ . kbsf] bf}8sf nflu k|ltefsf] s'g} h?/t klg kb}{g .
lhGbuLdf cg]s l;“+9Lx¿ 5g\ . JolQm s'g} Ps l;F9Ldf r9\g]lalQs} csf]{ l;F9Laf6 tn cf]ln{g'k5{ .
t/ dg'iosf] cfsfª\Iff ;xL xf] lsgeg] dflg; To:tf] cj:yf rfxG5, hxfF pm sf]xLeGbf tn
x'g' gk/f];\ . To:tf] cj:yf s]jn k/dfTdfnfO{ kfP/ dfq x'G5 c¿ s'g} dfg, kb, k|lti7faf6 Tof]
;Dej 5}g . dflg; sf]xLeGbf tn g/x"F eGg] rfxgfn] c¿nfO{ tn kfg]{ k|of; ul//xG5 t/ ;a}n]
ToxL ul//x]sf 5g\, To;}n] xf/ lglZrt 5 . of] le8df sf]xL sxLF k'Ug ;Sb}g t/ cfsfª\Iff cufl8
x'g' plrt g} xf] lsgeg] ha;Dd sf]xL k/dfTdf;Fu PsTj x'Fb}g, p;sf] xLgtf d]l6F+b}g / ha;Dd
xLgtf x'G5, ta;Dd O{iof{ klg d]l6F+b}g . To:t} ha;Dd xLgtf / O{iof{ d]l6F+b}g, ta;Dd c¿nfO{
tn b]vfpg] k|j[lQ klg d]l6F+b}g, h;sf] clGtd kl/0ffd lrGtf / clezfk dfq x'G5 .
dflg; k/dkb dfq rfxG5 cyf{t\ pm k/dfTdfnfO{ rfxG5 t/ p;nfO{ o;sf] af]w / xf];
gx'g ;S5 . k|To]s JolQm d[To';Fu eoeLt x'G5 / k"/f hLjg eon] slDkt x'G5 . d[To';Fu aRg]
xfdL s}of“}+ pkfo u5f}{ t/ clxn];Dd sf]xL klg d[To'af6 aRg ;s]sf] 5}g . hLjg clglZrt /
c;'/lIft 5 t/ xfdL ;a} aflx/L ¿kdf ;'/lIft x'g] Joj:yf u/]/ leq d'bf{sf] ¿kdf a;]sf 5f}+“ .
d[To';Fu s]jn d'bf{ dfq} afFRg ;S5 . To;}n] xfdLn] hlt;'s} aGbf]a:t u/] klg d[To'af6 t afFlrb}g
a? Tof] aGbf]a:t ubf{ub}{ lhGbuL eg] lalt;S5 . afFRg'sf ;fy} aRg] pkfo ubf{ ub}{ /fd|f];Fu afFRg
klg kfOFb}g . t/ dg{ gvf]Hg] cfsfª\Iff l7s 5 s]jn lbzf dfq unt 5 . d[To';Fu aRg] Ps dfq
pkfo 5, Tof] cd[t tŒjnfO{ hfgf}+“, hf] slxNo} db}{g . xfdL Tof] c6n / slxNo} ggflzg] j:t' vf]h]/
To;;Fu PsTj :yflkt ug{ ;Sof}+“ eg] xfd|f] lbzf l7s x'G5 . olb slxNo} dg{ gvf]Hg] cfsfª\Iff
/fVg] xf] eg] l7s dfu{ vf]Hg'k5{ . olb wgsf] vf]h l7s lbzfdf u¥of“} eg] Tof] k/dwg kfpg
;lsG5 / unt lbzf eof] eg] xfdL wft'sf] j:t' hDdf ug{sf nflu ;f/f hLjg aaf{b ug]{ 5f}+“ .
To:t} kbsf] vf]h ;xL xf] eg] k/dfTdfsf] l;jfo c¿ s'g} kb g} 5}g . unt xf] eg] xfdL
dflg;x¿nfO{ tn dfly ug{df ;f/f zlQm Ifo ug]{ 5f“}+ .
>Ls[i0f o; k|;Ëdf eGg'x'G5– x] ch{'g Û oBlk >4faf6 o'Qm ePsf] hf] ;sfd eQm c¿
b]jtfx¿nfO{ k'H5g\ ltgLx¿ klg dnfO{ g} k'H5g\ . k"hf rfx] h;sf] ul/of];\ cGttf]uTjf Tof] d]/f]
g} k"hf x'G5 . k"hf ug]{ JolQmnfO{ klg s;sf] k"hf ul//x]sf] 5' eg]/ yfxf xF'b}g t/ k"hf d]/f] dfq
x'g ;S5 . ltd|f] jf;gf hxfF bf}l8P klg, ltdLn] >4fn] hxfF lz/ /fv] klg / ltd|f] cfsfª\Iff h] eP
klg Tof] d]/} k"hf x'G5 . ltdLn] hxfF vf]h] klg cGttM Tof] d]/} vf]h xf] . >Ls[i0f eGg'x'G5– o:tf
JolQmx¿n] u/]sf] k"hg ljlw/lxt / c1fgk"0f{ 5 tyflk pgLx¿ d]/f] g} k"hf u5{g\ t/ c1fgtfk"j{s
u5{g\ lsgeg] pgLx¿nfO{ cfkm“}+ s] vf]lh/x]sf 5f}+“ eGg] klg yfxf 5}g . ;sfd k"hfsf] cy{ wg, kb,
;'v / hLjgsf nflu ul/g] k"hf xf] . s'g} klg b]jtf;Fu ha s]xL dfu]/ k"hf, k|fy{gf ul/G5, ta
JolQm c1fgn] el/Psf] x'G5 . h;sf] ;flGgWo k|fKt x'g] lalQs} ;a} s'/f kfOG5 olb p;;Fu klg
dfUg'k¥of] eg] o;sf] cy{ xfdLnfO{ ;flGgWosf] d"No g} yfxf 5}g .
To;}n] >Ls[i0f eGg'x'G5– Tof] k"hf ljlw/lxt 5 / p;nfO{ ljlwsf] hfgsf/L g} 5}g . ;"o{sf
cufl8 pleP/ k|sfz dfUg'sf] cy{ Tof] dfUg] JolQm cGwf] x'g'k5{ . To;}n] hf] JolQm k/dfTdfsf
cufl8 dfu /fV5, pm klg ;"o{sf cufl8 k|sfz dfUg] cGwf] h:t} x'g'k5{ . o:tf] JolQmnfO{ pkf;gf

nf]suLtf– 394
cWofo–(
cyf{t\ k/dfTdfsf] glhs x'g'sf] cy{ yfxf g} 5}g / pm jf;gfdf ba]sf] 5 eGg] a'lemG5 . ;sfd
k"hf k"/f sd{sf08 dfq xf] . o;df cg]sf“}+ ljlwx¿ cjnDag ug{'k5{ t/ >Ls[i0f o;nfO{ ljlw/lxt
eGg'x'G5 . ljlw/lxt eGg'sf] sf/0f k/dfTdf;Fu glhs x'g' g} k"/f ljlw xf] / c¿ s'g} klg ljlwsf]
cy{ 5}g . afFsL ;a} ljlwx¿ :jod\nfO{ lbg] wf]sf dfq x'g\ . k/dfTdfsf] ;flGgWodf /xg ;Sg] snf
hflgof] / p;sf] pkl:yltsf] cg'ej ug{ ;lsof] eg] Tof] kof{Kt ljlw xf] t/ hf] JolQm ljlw dfq
u5{g\ tL ljlw/lxt / c1fgk"0f{ x'G5g\ . ljlw t s]jn pkf;gf / lgs6 x'g] Ifdtf xf] . Tof] xfdLn]
b]Vb}gf“}+ lsgeg] Tof] ljlw cfGtl/s x'G5 .
/fds[i0f k/dx+;nfO{ rf}w ?lkofF dfl;sdf blIf0f]Zj/ sfnLdlGb/sf] k"hf ug]{ k'hf/Lsf]
¿kdf lgo'Qm ul/of] . pxfFnfO{ cf7 lbgkl5 g} 6«:6Lx¿n] af]nfP/ eg]– tkfO+{+nfO{ ljlwk"j{s k"hf
ug{ cfpFb}g eGg] ph'/L k/]sf] 5 . pxfFn] eGg'eof] k"hf / ljlwsf lardf s'g} ;DaGw 5}g .
6«:6Lx¿n] tkfO{+ klxn] km"n cfkm" ;'F3]/, k|;fb klxn] cfkm" rfv]/ dfq eujfg\nfO{ r9fpg'x'G5
eGb5g\, s] of] ;To xf] egL k|Zg u/] . /fds[i0fn] eGg'eof]– d]/L cfdfn] s]xL agfPkl5 klxnf cfkm"
rflVyg\ clg dfq dnfO{ vfg lblGyg\ . d eujfg\nfO{ rfv]/ ld7f] 5 ls 5}g eg]/ yfxf gkfO{sg
r9fpFlbgF . km"ndf ;'uGw 5 ls 5}g eg]/ g;'F3L ghfgL eujfg\nfO{ km"n r9fpFlbgF . dnfO{ k|Llts/
nfu]kl5 dfq eujfg\nfO{ r9fpF5' . s[i0fsf] ljlwk"j{s k"hf–pkf;gf eg]sf] oxL xf] . cjZo} xfd|f
nflu t ;a} ljlw 6'6\of] t/ /fds[i0fsf] ljlwdf cfTdLotf, /; / xflb{s k|]d 5 . pxfFsf] ljlwdf
kmnkm"n, ldi7fGg dxŒjk"0f{ xf]Og, cGt/lgj]bg dxŒjk"0f{ x'G5 . pxfFsf nflu aflx/L ;a} s'/f
d]l6P/ leqL cGt/Ë ;DaGw dfq dxŒjk"0f{ lyof] . pxfF eGg'x'GYof]– ha cfkm"nfO{ g} r9fPF eg]
s;n] k"hf ug]{ . k"hfsf] cfTolGtstf ta x'G5, ha s;}n] cfkm"nfO{ g} ;dlk{t u5{ .
>Ls[i0fnfO{ yfxf 5 ls b]jtfx¿sf] k"hf ljlwk"j{s g} rN5 t/ To;nfO{ s[i0f cljlw
eGg'x'G5 lsgeg] c1fgdf ljlw xf]Og cljlw g} x'g ;S5 . 1fgdf dfq ljlwsf] hGd x'G5 / Tof]
ljlw h:tf] geP/ JolQmut x'G5 / k|To]s JolQmsf] cf–cfˆgf] x'G5 . >Ls[i0f eGg'x'G5– ;a}
o1x¿sf] ef]Qmf / :jfdL klg …dÚ g} x'F . hxfF km"n, k|;fb, g}j]B r9fP klg Tof] dnfO{ k|fKt x'G5 .
ltdLx¿n] h] hxfF u/] klg Tof] dnfO{ g} ;dlk{t x'G5 . >Ls[i0f eGg vf]Hb} x'g'x'G5– …dÚ cl:tTjsf]
s]G› x'F . To;}n] ltdLn] /fd|f]–g/fd|f], enf]–s'enf], l7s–a]l7s h] u/] klg ;a} …dÚ sxfF k'Ub5 .
ltdLx¿nfO{ yfxf eP klg geP klg Tof] ;a} …dÚ sxfF g} k'U5 . >Ls[i0f eGg'x'G5– k/Gt' …dÚ
clwo1:j¿k k/dfTdfnfO{ pgLx¿ tŒjk"j{s hfGb}gg\ . Tof] hf] ;f/f cl:tTjn] d]/f] kl/e|d0f
ul//x]sf] s'/f klg pgLx¿ tŒjk"j{s hfGb}gg\ / ;+;f/sf] kl/e|d0f ul//xG5g\ . xfdL x/]s lbg
ToxL s'/f g} bf]xf]¥ofO/xG5f“}+ lsgeg] dgsf] :jefj g} bf]xf]¥ofpg] x'G5 . rf}la; 306fdf qmf]w ug]{
tflnsf h:t} u/L xfdL k|To]s lbg qmf]w u5f}{+ . xfdLnfO{ Pp6} s'/f ug]{ afgL a;]sf] x'G5 / dg
rf}la; 306f Pp6} s'/f bf]xf]¥ofO/xG5 . oxL bf]xf]¥ofO/xgfsf sf/0fn] k'gh{Gd lng'k5{ . hGdb]lv
d[To';Dd xfdL dgnfO{ dfg]/ ToxL bf]xf]¥ofO/xG5f“}+ . To;}n] ubf{ d[To'n] k'gM xfdLnfO{ ToxL k|f/Desf]
cj:yfdf 5f]l8lbG5 clg km]l/ ToxL b'Zrqm¿kL jt{'naf6 xfdL slxNo} d'Qm x'g kfpFb}gf“}+ .
;gftgLx¿nfO{ dfq k'gh{Gdsf af/]df hfgsf/L 5 lsgeg] ;gftg wd{afx]s s'g} klg wd{n]
k'gh{Gdsf] wf/0ff g} lnPsf] 5}g . s[i0f dg'iosf] dgsf] of] lj1fgnfO{ atfpg'x'G5 . olb dg'iosf]
dgn] k'g?lQm u5{ eg] k"/f hLjg klg ToxL k'g?lQm eP/ Pp6f jt{'n aG5 h;df xfdL hGd–
hGdfGt/;Dd 3'ld/xG5f}+ . xfdL cg]s hGddf af/Daf/ wg, nf]e, sfdjf;gf, qmf]w, df]xdf
nf]suLtf– 395
cWofo–(
kl//xG5f}+ . ;kmntf gkfP/ c;kmntf kfpFbf klg x/]s k6s ToxL dfq bf]xf]¥ofO/xG5f}+“ . >Ls[i0f
eGg'x'G5– o;/L hf] …dnfO{Ú ghfgLsg b]jtfx¿nfO{ eH5g\ cyf{t\ hf] cfˆgf] jf;gfnfO{ g} pkf;gf
agfP/ s'g} dfun] k|fy{gf u5{g\, pgLx¿ af/Daf/ em/]/ k'gh{Gd k|fKt u5{g\ . b]jtfx¿nfO{ k'Hg]
JolQm b]jtfx¿nfO{ k|fKt x'G5g\ / lkt[nfO{ k'Hg] JolQm lkt[nfO{ k|fKt x'G5g\ . o;sf ;fy} e"tx¿nfO{
k'Hg] JolQmn] e"t of]lg k|fKt u5{g\ . JolQm h;nfO{ k'H5 cGttM pxL x'G5 / To;eGbf dfly hfg
;Sb}g .
>Ls[i0f eGg'x'G5– h;n] b]jtfx¿nfO{ k'H5g\ pgLx¿ b]jtfnfO{ g} k|fKt u5{g\ t/ pgLx¿n]
dnfO{ kfpFb}gg\ . b]jtfx¿ t :jod\ jf;gfdf x'G5g\ . b]jtfx¿sf /fhf OG›sf] syfdf k[YjLdf
s;}n] tk:of u¥of] eg] :ju{df pxfFsf] l;+xf;g g} xlNng yfN5 . o;sf] cy{ OG›df O{iof{efj / 8/
df}h'b 5 . st} sf]xL tk:of/t /x]df OG›nfO{ sl7gfO / ;d:of k}bf x'G5 . pgL cfˆgf
pj{zLx¿nfO{ k7fP/ tk:of eË u/fpg vf]H5g\ . x/]s kb, wg, k|lti7f, l;+xf;g k|fKt ug]{
JolQmx¿ sxLF Tof] kbaf6 s;}n] x6fpg] t xf]Og eg]/ 8/fPsf x'G5g\, To;}n] OG› klg 8/fPsf
x'g\ . b]jtfx¿ OR5f / jf;gfn] el/Psf 5g\ . >Ls[i0f eGg'x'G5– s'g} JolQm b]jtfnfO{ k'h]/ ;kmn
eP eg] w]/}eGbf w]/} b]jtf x'g ;S5g\ To;eGbf dfly hfg ;Sb}gg\ . b]jtf s'g} dflyNnf] cj:yf
klg xf]Og . b]jtfnfO{ klg olb d'Qm x'g' 5 eg] klxn] pgLx¿ dg'io x'g'k5{ clg dfq d'Qm x'g
;Dej x'G5 . dg'io Pp6f rf}af6f] xf] hxfF pm cfˆgf] sd{af6 b]jtf / kz' b'j} x'g ;S5 . b]jtfsf]
t d'lQm cfkm“}+ ;Dej 5}g eg] dg'iox¿n] b]jtfsf] k|fy{gf u/]/ d'Qm x'g ;Sg] t s'/} ePg .
pgLx¿n] s]jn cfˆgf] jf;gf, OR5f k"/f u/]/ km]l/ k'gh{Gdsf] ofqf ug{'k5{ . To:t} kz'nfO{ klg
d'Qm x'g dg'io x'g'k5{ . b]jtfx¿ ;'vdf dfq x'G5g\, To;}n] d'Qm x'g ;Sb}gg\ t/ dg'io dfq To:tf]
Ps k|f0fL xf] hf] d'Qm x'g ;S5 .
>Ls[i0f eGg'x'G5– hf] lkt[sf] k"hf u5{ p;nfO{ lkt[ pknAw x'G5, dnfO{ eg] k|fKt ug{
;Sb}g t/ d]/f eQmn] dnfO{ k|fKt ub{5g\ . d]/f eQmsf] k'gh{Gd xF'b}g . hf] dnfO{ eH5 pm la:tf/}
…dÚdf g} PsTj x'G5 . s]jn k/dfTdfsf] dfq k'g?lQm x'Fb}g, c¿ ;a} s'/fx¿sf] k'g?lQm x'G5 . hf]
zfZjt 5, Tof] dfq k'g?lQm x'Fb}g . ;a} s'/fx¿ gofF / k'/fgf x'G5g\ . k/dfTdf dfq gofF / k'/fgf]
x'Fb}g . k/dfTdf slxn] klg k'/fgf] x'Fb}g lsgeg] pm slxNo} klg gofF 5}g . hf] s'/f gofF 5 Tof] dfq
k'/fgf] x'g ;S5 . k/dfTdf ;gftg, zfZjt, cgflb / cgGt 5 . k/dfTdf ;bf 5 / ;bf /xG5 .
To;}n] k/dfTdfnfO{ h;n] kfpF5, p;n] zfZjttfnfO{ k|fKt u5{ . k/dfTdfnfO{ hfGg] JolQmn] d]/f]
s'g} hGd / d[To' klg 5}g eg]/ klg hfGb5 . leqsf] Tof] zfZjt tŒjnfO{ hfGg ;lsof] eg] dfq
k'gh{Gd x'Fb}g . hLjgdf s'g} s'/f cg'ejaf6 hflgof] eg] Tof] hfg]sf] s'/fnfO{ hLjgn] lkmtf{ ug}{
;Sb}g t/ xfdL s'g} klg s'/f l;Sg tof/ x'Fb}gf“}+ . To;}n] xfdL af/Daf/ lkmtf{ eO/xG5f}+“ . hLjgn]
s;}nfO{ klg Ifdf ub}{g / km]l/ cg'ej u/fpg lkmtf{ ul//xG5 . h'g s'/f xfdL cg'ej u5f}{,
To;af6 xfdL kf/ x'G5f}+“ .
hf] k/dfTdfnfO{ g} hfGb5 p;sf] t lkmtf{ x'g] s'/} ePg lsgeg] p;sf] hLjgsf] clGtd
lzIff ca k"/f eof] . k/dfTdfsf] cy{ hLjgsf] clGtd lgisif{ / cl:tTjsf] ;f/ xf] . k/dfTdf
cl:tTjsf] uxg cleJolQm xf] . To;}n] k/dfTdfaf6 tn emg{ ;lsFb}g . hxfFaf6 tn emg{'k5{, Tof]
k/dfTdf xf]Og, ;+;f/ xf] . k/dfTdfsf] :d/0f / k"hfsf] cy{ p;}nfO{ g} cfˆgf] uGtJo dfGg' xf] .
k/dfTdf clGtd uGtJo xf] / p;sf] kf/ s]xL klg 5}g . :d[ltk"j{s k'g?lQmaf6 aRg' g}
k/dfTdflt/ ofqfsf] k|f/De ug{' xf] . xfd|f] ulx/f] vf]h k/dfTdfsf] vf]h xf] . xfdLn] clGtdnfO{ g}
cfˆgf] nIo agfpg'k5{, larsf] s'g} s'/f klg nIo x'g ;Sb}g . xfd|f] nIo k/dfTdfnfO{ kfpg] dfq
x'g'k5{ . Tof] clGtdnfO{ nIo agfpg] JolQm klg cGttM k/dfTdf g} x'G5 . cb[Zo, c¿k,

nf]suLtf– 396
cWofo–(
lg/fsf/lt/ pkf;gfnfO{ a9fpg' g} hLjgsf] nIo / :jefj xf] . To;f] u/]df Ps lbg JolQm /xFb}g
/ s]jn k/dfTdf dfq /xG5 clg cfkm" g} k/dfTdfdf nLg ePsf] cg'ej x'G5 .
kq+ k'ik+ kmn+ tf]o+ of] d] eSTof k|oR5lt .
tbx+ eSTo'kÅtdZgfld k|otfTdgM ..@^..
d]/f eQmn] dnfO{ g} >4fk"j{s kq–k'ik–kmn Pjd\ hn cflb j:t' ;dk{0f u5{g\ eg] z'4 Åbo
ePsf eQmn] elQmk"j{s lbPsf tL j:t'nfO{ …dÚ v';L;fy u|x0f ub{5' ..
oTs/f]lif obZgfl; oHh'xf]lif bbfl; ot\ .
oQk:ol; sf}Gt]o tTs'?ij dbk{0fd\ ..@&..
x] s'GtLk'q Û ltdL h] sd{ u5f}{, h] vfG5f}, h] xjg u5f}{, h] cfkm";uF /x]sf j:t' bfg lbG5f} /
h:tf] tk:of u5f}{ tL ;a} …dÚdf g} ;dk{0f u/ ..
z'efz'ekmn}/]j+ df]Io;] sd{aGwg}M .
;GGof;of]uo'QmfTdf ljd'Qmf] dfd'k}iol; ..@*..
o; k|sf/sf sd{ u/]/ ltdL sd{sf] aGwg Pjd\ z'e / cz'e kmnaf6 d'Qm x'g] 5f} . cfkm"af6
ePsf, ul/Psf ;a} sd{ …dÚdf ;dk{0f ub}{ cfˆgf] dgnfO{ …dÚdf l:y/ u/fof} eg] ltdL d'Qm x'g] 5f}
/ …dÚ nfO{ g} k|fKt ug]{ 5f} ..
k/dfTdfsf] k"hf ubf{ p;nfO{ r9fpg] o:tf] s'g} klg ;fdu|L 5}g, h;nfO{ xfdL xfd|f] eGg
;S5f}+ . hf] xfd|f] cfˆgf] x'Fb} xf]Og To;nfO{ r9fpg'sf] s'g} cy{ x'Fb}g . p;sf] k"hfdf ;dk{0f :j¿k
xfdL h] r9fpF5f“},+ Tof] p;}sf] xf] / p;}sf] j:t' p;}nfO{ ;dk{0f ug{' xf] . k/dfTdfnfO{ r9fpg] g} xf]
eg] o:tf] s'/f r9fpg'k5{ hf] p;n] lbPsf] gxf];\ / o:tf] ck{0f u/] dfq k/dfTdfnfO{ r9fpg'sf]
cy{ x'G5 . o; ;+;f/df h] 5 Tof] ;a} k/dfTdfsf] xf] . Pp6f af]6af6 l6k]/ k/dfTdfsf] r/0fdf
km"n r9fpg] xf] eg] Tof] km"n t af]6af6 g} p;}nfO{ r9]s} 5 . gbLsf] hn p;sf] r/0fdf r9fpg]
xf] eg] Tof] gbLn] cfˆgf] ;f/f hn p;sf] r/0fdf ck{0f ul/ g} /x]sf] 5 . dg'io;Fu Pp6f dfq s'/f
5, hf] k/dfTdfn] p;nfO{ lbPsf] xf]Og . stf{sf] efj dfq k/dfTdfn] lbPsf] s'/f xf]Og h'g
dflg;n] cfkm“}+ cfh{g u/]sf] xf] . of] cxª\sf/ dflg;sf] cfˆgf] vf]h xf] . ha;Dd dg'io of]
cxª\sf/¿kL cfˆgf] cfh{gnfO{ p;sf] r/0fdf r9fpFb}g, ta;Dd cGo j:t' r9fpg'sf] s'g} cy{
x'Fb}g . cxª\sf/ gTofuL JolQmdf ¿kfGt/0f x'Fb}g, h;sf] s'/f >Ls[i0f ub}{ x'g'x'G5 .
>Ls[i0f eGg'x'G5– ltdL vfFbf, a:bf, lxF8\bf, xjg ubf{ jf ltdLn] h] u/] klg Tof] ;a} ltdL
dnfO{ ck{0f u/ . ltd|f ;a} stf{kg dnfO{ ck{0f u/ / stf{ x'g] efj klg dnfO{ r9fpm . h'g If0f
ltdL o:tf] ug{ ;S5f}, ToxL If0f ltdL ;GGo:t x'G5f} . >Ls[i0f dxfg\ ;GGof;sf] s'/f eGb} x'g'x'G5 .
xfdLn] a'em]sf] ;GGof;sf] cy{ t sd{ TofUg' xf] . >Ls[i0f ljk/Lt s'/f eGg'x'G5– sd{ ltdL u/
lsgeg] sd{af6 sf]xL klg efUg ;Sb}g t/ stf{efj dnfO{ clk{t u/ . s[i0fsf] egfOdf sd{nfO{
TofUg] xf]Og, sd{ ub}{ stf{nfO{ dfq 5f]8\g] xf] / leqsf] …dÚnfO{ lj;lh{t ug]{ xf] . dg'iosf] :j–
cfh{gsf] ToxL Ps dfq lrh hf] k"hfdf r9fpg ;lsG5 . dg'iosf] cfˆgf] ;DklQ ToxL dfq xf],
afFsL t ;a} k/dfTdfsf] pkxf/ xf] . t/ cxª\sf/nfO{ r9fpg sl7g 5 . dflg;n] wg r9fpg
;S5 / hf];df hLjg klg r9fpg ;S5 . o:tf eQmx¿ klg 5g\ h;n] ub{g sf6]/ klg r9fPsf
5g\ . of] sl7g 5 t/ c;Dej eg] 5}g . 3fF6L sf6]/ r9fpg] JolQmsf] klg leq d}n] 3fF6L sf6]/
r9fPF eGg] efj sfod g} /xG5 . olb d afFr]+“ eg] cxª\sf/ hf] r9fpg' kg]{ 5 Tof] afFR5 /
k/dfTdfdf rl9/x]sf] s'/f dfq r9\5 . wg, kb, k|lti7f / hLjg klg r9fpg' p;}sf] p;}nfO{ ck{0f
ug{' xf] . hf] r9]sf] g} lyof], Tof] r9fP/ xfdL cem cfˆgf] cxª\sf/nfO{ alnof] agfpF5f“}+ .
nf]suLtf– 397
cWofo–(
dflg;x¿ k|fy{gf / k|]ddf klg lx;falstfa u5{g\ eg] To:tf] k|fy{gf cxª\sf/ xf] . s/f]8
gfd :d/0f ug{', Tofu ug{' ;a} cxª\sf/s} ¿k xf] h;;Fu …dÚ x6]sf] g} xF'b}g, a? cem ;;Qm eP/
a;]sf] x'G5 . dg'iosf] ;bfr/0f klg cxª\sf/sf] kf]if0f ug{df vlr{G5 . enfO{ ug]{sf] / /fd|f]
dflg;sf] cxª\sf/ emg\ ;an x'G5 . /fd|f] JolQmdf aflx/ t s'g} v/fakg x'Fb}g ;a} enfO dfq
b]lvG5 t/ leq p;sf] cxª\sf/ 3g3f]/ ¿kdf al9/x]sf] x'G5 . pm hxfF hfFbf klg …dÚ c;n dflg;
x'F eGg] cxª\sf/ ;Fu} lnP/ lxF8\5 . k"hf / k|fy{gf ug]{ JolQmx¿df klg 7'nf] ;flŒjs cxª\sf/ x'G5 .
cxª\sf/ ha ;flŒjs x'G5, ta Tof] cToGt ljiffn' x'G5 .
>Ls[i0f eGg'x'G5– ltdL ;a} v/fakg dnfO{ 5f]8 . ltdL h] ul//x]sf 5f} To;df ug]{jfnf
dfq gag . ltdL s] dfg eg] …dÚ g} ltd|f] leqaf6 ;a} s'/f ul//x]sf] 5' . stf{efj dnfO{ lbP/
…dÚdf clk{t xf]pm clg ltdLn] sd{ 5f]8\g'kb}{g . To;}n] s[i0fsf] pkb]z cltqmflGtsf/L 5 . sd{
5f]8\g' Tolt ufx|f] x'Fb}g . dflg; sd{ 5f]8]/ hËn hfg ;S5, t/ stf{ 5f]8\g' sl7g sfo{ x'G5 . olb
dflg; ;a} sd{ 5f]8]/ hËn uof] eg] klg cxª\sf/ ;fydf g} hfG5 . d}n] ;a} sd{ 5f]8]/ cfPsf] 5'
eg]/ emg\ cxª\sf/n] el/G5 . To;}n] >Ls[i0f eGg'x'G5– sd{ 5f8]/ s]xL klg x'Fb}g x] ch{'g Û
stf{nfO{ 5f]8\g' sl7g s'/f xf] . cxª\sf/ xfdLleqsf] ulx/fOsf] ;+;f/ xf], h;nfO{ xfdL cem
ulx/fOdf k'¥ofpF5f“}+ . >Ls[i0f eGg'x'G5– of] ulx/fOdf ePsf] cxª\sf/ stf{efj dnfO{ 5f]8 . of]
cxª\sf/nfO{ 5f]8\g] b'O{ clgjfo{ ;t{x¿ z'4 a'l4 / lgisfd k|]d x'g\ . pxfF eGg'x'G5– Tof] z'4 a'l4,
lgisfdk|]dL eQmn] k|]dk"j{s ck{0f u/]sf ;a} s'/f …dÚ u|x0f u5{' .
z'4 ljrf/ z'4a'l4 sbflk xf]Og lsgeg] a'l4 ta;Dd z'4 x'Fb}g, ha;Dd ljrf/ /xG5 rfx]
Tof] ;lårf/ g} lsg gxf];\ . ha ljrf/ g} /xFb}g, ta dfq a'l4 z'4 x'G5 . ha ljrf/ / jf;gf b'j}
x'Fb}g Tof] l:yltsf] gfd z'4a'l4 xf] . >Ls[i0f eGg'x'G5– a'l4 olt z'4 xf];\ ls ToxfF ljrf/sf] s'g}
t/Ë klg geP/ lgd{n P]gf h:tf] x'g ;sf];\ . g/fd|f] ljrf/sf ;fy} /fd|f] ljrf/ klg afFsL g/x]/
dg P]gf h:tf] ;kmf /xf];\ . gLltsf b[li6df g/fd|f] ljrf/ bafP/ /fd|f] ljrf/ dfly p7fpg'k5{ .
To;}n] gLlt wd{ xf]Og . Pp6f cwfld{s JolQm klg g}lts x'g ;S5 . gfl:ts klg g}lts x'g ;S5
lsgeg] g}lts x'g' eg]sf] cfˆgf] jf;gfnfO{ lgoGq0f u/L ;+oddf pknAw x'g' xf] . To;}n] h'g
jf;gf lgoGq0f ul/Psf] 5 Tof] lj>fdsf] ;dodf cgLltdf kl/jlt{t x'G5, of] z'4a'l4 sbflk xf]Og .
g}ltstfdf jf;gfnfO{ tn bafOPsf] x'G5 h'g r]i6faf6 tn blaP/ g} /xG5, Tof] lj>fdsf] If0fdf
dfly k|s6 eP/ cgLlt aG5 . ;dfhsf nflu aflx/ l7s /Xof] eg] k'U5 leqsf] s'/f p;sf nflu
JolQmut lghL ;d:of x'G5 . wd{n] aflx/ dfq /fd|f] eP/ k'Ub}g leq l7s x'g'k5{ eGb5 .
z'4a'l4sf] cy{ jf;gf / ljrf/ gx'g' xf] . hxfF b'j} /xFb}gg\ ToxfF z'4 r]tgf dfq afFsL
/xG5 . >Ls[i0f oxL z'4a'l4sf] s'/f cxª\sf/ lj;h{gsf] klxnf] ;t{sf ¿kdf eGg'x'G5 . >Ls[i0f
csf]{ ;t{ eGg'x'G5– lgisfd k|]dL h;sf] k|]d klg lgisfd xf];\ . a'l4 ljrf/n] cz'4 x'G5 / k|]d
sfdjf;gfn] cz'4 x'G5 . a'l4sf] cy{ lrGtgsf] Ifdtf / k|]dsf] cy{ Åbosf] r]tgfsf] Ifdtf xf] .
ha;Dd a'l4 / Åbo b'j} z'4 x'Fb}gg\, ta;Dd eQmsf] hGd x'Fb}g . To;}n] elQm ;/n s'/f xf]Og
lsgeg] elQmdf ljrf/ / Åbo b'j} z'4 x'g'k5{ . 1fgdf ljrf/ dfq z'4 eP k'U5 . 1fgn] hlt dfu
u5{, elQmn] To;eGbf c¿ klg dfu u5{ . Åbo, k|]dsf] Ifdtf klg jf;gf/lxt x'g'k5{ . To;}n] eQm
x'g' ;/n s'/f xf]Og . dlGb/ hfg', dfnf 3'dfpg' / k"hf ug{' elQm xf]Og . b'lgofFdf hlt 1fgL eP
ToxL dfqfdf eQm ePsf 5}gg\ . elQmdf bf]xf]/f] ;t{ x'G5 . a'l4 z'4 ug{ ;lhnf] x'g ;S5 t/ Åbo
z'4 ug'{ lgs} hl6n s'/f xf] . a'l4 dfly x'G5 t/ Åbo t leq ulx/fOdf x'G5 .

nf]suLtf– 398
cWofo–(
a'l4n] k|of;af6 s'g} klg s'/f ug{ ;lsG5 . s'g} ljrf/ hlt;'s} hl6n eP klg k|of;af6
xn vf]Hg ;lsG5 . t/ s'g} JolQmnfO{ k|]d ug]{ sf]l;; ug{ ;ls+Fb}g lsgeg] k|]d k|of;af6 x'Fb}g .
To;}n] k|]dLnfO{ cGwf] elgG5 lsgeg] k|]ddf cfˆgf] xftdf s]xL x'Fb}g / cfˆgf] lgoGq0feGbf aflx/
x'G5 . eQm x'g cToGt sl7g s'/f] xf] t/ olb a'l4 z'4 5 / k|]d lgisfd 5 eg] Tof] dxfg\ 36gf
klg 36\5 / elQmsf] km"n klg km'N5 . slxn] s'g} r}tGodf Pjd\ slxn] s'g} dL/fdf elQmsf] km"n
km'N5 t/ Tof] cToGt b'n{e km"n xf] . To;}n] 1fgL x'g ufx|f] 5 t/ c;Dej 5}g lsgeg] ToxfF Pp6f
dfq ;t{ x'G5 t/ eQm x'gsf nflu Ps tŒj c¿ rflxG5 h;df Åbo klg lgisfd x'g'k5{ . ha
a'l4 k"/f z'4 x'G5, ta cToGt cfGtl/s 36gf 36\5 hf] k|ToIf ¿kdf JoQm x'Fb}g . t/ ha a'l4 /
Åbo b'j} z'4 x'G5g\, ta Åbosf] åf/ klg v'N5 / Tof] cg'ej aflx/ klg cleJoQm x'G5 . Åbo
geO{{sg ;DaGw :yflkt x'Fb}g . ;a} ;DaGw xflb{s x'G5 .
of] bf];|f] ;t{ klg k"/f ePkl5 sfdgf / jf;gfnfO{ Tofu]/ ha k|]d x'G5, tadfq JolQm d'Qm
x'G5 . >Ls[i0f eGg'x'G5– k|]ddf hfg jf;gfaf6 aRg'k5{, hals k|]d / jf;gfsf lardf ulx/f]
;DaGw x'G5 . xfdL jf;gfsf sf/0f g} k|]d u5f}{+ / xfdLn] k|]dsf af/]df h] hfg]sf 5f“},+ Tof] jf;gfsf
sf/0fn] hfg]sf 5f}+“ . To;}n] xfd|f] k|]ddf jf;gf 5fPsf] x'G5 . xfdLn] hGd–hGdfGt/df oxL hfg]sf
5f}+“ . xfd|f] k|]d sfdjf;gfsf] 5fofeGbf Hofbf 5}g t/ Pp6f csf]{ klg k|]d 5 hf] jf;gfsf] 5fof
xf]Og Tof] Pp6f cGtlg{lxt bzfsf] ¿k xf] . xfd|f] k|]dsf] cg'ej xfd|f] cfGtl/s cj:yfsf] geP/
s]jn JolQmx¿lar jf;gfsf] cg'ej xf] . 1fg :jod\sf] x'G5 / k|]d c¿;Fu x'G5 .
t/ >Ls[i0f h'g k|]dsf af/]df eGb} x'g'x'G5, Tof] k|]d 1fg h:t} csf]{ JolQm;Fu ;DaGw
gePsf] / :jod\sf] g} cfljef{j xf] . h:tf] Wofgsf] ;fwgf x'G5, To:t} k|]dsf] ;fwgf x'G5 . cfˆgf
rf/}lt/ k|]d km}lnPsf] cg'ej / leq k|]d el/Psf] cg'ejn] ubf{ xfd|f] k|]d nf]s nf]sfGt/;Dd
km}lnG5 / ToxfF csf]{ JolQmsf] ljrf/ klg x'Fb}g . k|]d cfkm"leqsf] 36gf xf] / o;df csf]{ JolQmsf]
s'g} cfjZostf 5}g eg]/ ljrf/ u/]df lbof]af6 k|sfz km}lnP h:t} k|]d klg rf/}lt/ km}lnG5 .
o:tf] ljrf/sf] ;fwgf ubf{ub}{ k|]d rf/}lt/ km}lnG5 / csf]{ JolQm;Fu dfq k|]d x'G5 eGg] wf/0ff
6'6\5 . Ps ;do cfpF5 hxfF cfkm"nfO{ k|]d d]/f] cGt/bzf xf] eGg] nfU5 ta k|]d ug{' kb}{g . JolQm
k|]d g} x'G5 clg k|]d ug{ csf]{ JolQm rflxF+b}g / csf]{ JolQm xf];\ jf gxf];\ k|]d /lx/xG5 . To;}n]
wd{ ;bfb]lv eG5– k|]d ;DaGw xf]Og cGt/–pmhf{ xf] . olb k|]d pmhf{zlQm xf] eg] csf]{ JolQm;Fu
k|]d / ;DaGw ubf{ Tof] zlQm jf;gfdo, cz'4, s'¿k / ljs[t x'G5 .
lgisfd k|]dsf] cy{ k|]dsf] pmhf{ s;};Fu afFlwPsf] gx'g' jf ;DaGw s;};Fu gx'g' xf] . >Ls[i0f
eGg'x'G5– ha a'l4 z'4 x'G5, ljrf/sf] sDkg klg x'Fb}g, Åbo k|]dn] el/Psf] x'G5 / jf;gfsf] s'g}
emns klg 5}g eg] eQmsf] hGd x'G5 . o:tf] eQmdfq cfˆgf] stf{kgsf ;fy} ;a} s'/f k/dfTdfsf]
r/0fdf 5f]8\g ;S5 . x] ch{'g Û d]/f] k"hfdf kq, k'ik, kmn, hn, cflb s'g} klg s'/f d]/f] eQmn]
>4fk"j{s dnfO{ ck{0f u5{ eg] z'4a'l4, lgisfd k|]dL eQmåf/f k|]dk"j{s ck{0f ul/Psf] Tof] kq, k'ik,
kmn …dÚ u|x0f u5{' . xfdL ;a}n] kmn, km"n, kq OToflb ;a} r9fPsf 5f}+“ / of] ;a} s'/f xfdL
hfGb5f}+“ h:tf] nfU5 t/ s[i0f xfd|f] ljrf/df eP h:tf] 5'› s'/f eGg'x'Gg . xfdLn] ;f]r]sf] dtna
of] kmn, km"n r9fpg] s'/f s[i0fsf] egfO xf]Og .
kq, k'ik, kmn JolQm ljs;gsf tLg cj:yfx¿ x'g\ . >Ls[i0f eGg'x'G5– ltdL h] h:tf] 5f}
rfx] ltdL kq dfq g} 5f} / olb km"n ePsf 5}gf“} eg] klg kqnfO{ dfq dnfO{ r9fOb]pm . olb kq
cufl8sf] cj:yfdf k'lu;s]sf] 5 t/ kmn alg;s]kl5 dfq k/dfTdfnfO{ r9fpF5' eg]/ g kv{, Tof]
k'iknfO{ g} r9fOb]pm . olb ltdL kmn alg;s]sf 5f“} eg] kmn g} r9fpm . ltdL h'g cj:yfdf rfx]

nf]suLtf– 399
cWofo–(
kft, rfx] km"n, rfx] kmn s'g} klg cj:yfdf ePsf] l:yltaf6 g} dnfO{ r9fpm . olb kft klg
ePsf 5}gf} / hnsf] cj:yfdf g} 5f} eg] ToxL dnfO{ r9fpm . hn k|fylds cj:yf xf] / hn g}
kft aG5 . cem ljsf; ePdf km"n aG5 / ha km"n cem a9\5, ta kmn aG5 .
>Ls[i0f eGg'x'G5– ltdL rfx] hn, kft, km"n jf kmn h'g cj:yfdf 5f} ToxL cj:yfdf
cfkm"nfO{ …dÚdf r9fpm . oL rf/ xfd|f cj:yfx¿ x'g\ . hnsf] cj:yfsf] cy{ JolQmdf s'g} k|sf/sf]
ljsf; ePsf] 5}g t/ Tof] cj:yfdf ;dlk{t JolQmnfO{ klg …dÚ :jLsf/ u5{' eg]/ >Ls[i0f
eGg'x'G5 . dnfO{ h] r9fOG5 …dÚ Tof] :jLsf/ u5{' . dnfO{ ck{0f ug{'sf] cy{ x'G5, s] r9fof] eGg]
s'/fsf] cy{ x'Fb}g . olb ltdL kft dfq 5f} eg] ToxL cj:yfdf ;dlk{t xf]pm . oL r]tgfsf rf/
cj:yf x'g\ . h'g;'s} cj:yfdf eP klg ;dlk{t x'g] JolQmnfO{ …dÚ :jLsf/ u5{' . hn Tof] cj:yf
xf] hxfF r]tgf Psbd k|fylds cj:yfdf 5 . kqsf] cj:yfdf r]tgfn] ¿k, cfsf/ lnG5 . km"n Tof]
cj:yf xf], hxfF r]tgfn] cfsf/ dfq xf]Og, ;f}Gbo{ klg k|fKt u/]sf] x'G5 . kmn Tof] cj:yf xf] hxfF
r]tgf ;f}Gbo{nfO{ dfq xf]Og c¿ r]tgfnfO{ hGd lbg] ;fdYo{ klg /fVb5 / kfs]/ r9fpg k"0f{of]Uo
klg aG5 . >Ls[i0f eGg'x'G5– ;dk{0f g} ;a}eGbf dxŒjk"0f{ s'/f xf] . ;dk{0f x'gsf nflu kmn;Dd
s'gk{' b}{g kft klg r9fpg ;lsG5, kft geP hn r9fP klg x'G5 . hf], hxfF, h:tf] cj:yfdf 5
pm ToxLFaf6 clk{t u/f];\ / ef]lnsf] k|tLIff gu/f];\ . xfdLn] r9fpg] kfgL, kft, km"n, kmn cflb
k|tLs dfq x'g\ . dflg;x¿ oL k|tLsaf6 p7]/ cfkm" hn, kq, k'ik / kmn h'g cj:yfsf] r]tgfdf
5 To;}nfO{ g} ck{0f ug{'kg]{ x'G5 .
>Ls[i0f eGg'x'G5– Tof] z'4a'l4 lgisfdsdL{ eQmåf/f k|]dk"j{s ck{0f ul/Psf ;a} s'/f …dÚ g}
u|x0f u5{' . xfdL h] r9fpF5f}+“, Tof] t k'hf/Ln] u|x0f u5{ Tof] k/dfTdf;Dd k'Ub}g . To;}n] ha;Dd
r]tgfsf] kmn, km"n, kft jf hn xfdL r9fpFb}gf“},+ ta;Dd tL j:t'x¿ k/dfTdfsf] ef]hg x'g
;Sb}gg\ . ha;Dd xfdL :jod\nfO{ g} r9fpFb}gf}+“, ta;Dd p;sf] lx:;f aGb}gf}+ . To;}n] x] ch{'g Û
ltdL h];'s} sd{ u5f}{, h] vfG5f}, h] xjg u5f}{, h] bfg lbG5f}, h] :jwdf{r/0f ¿k tk u5f}{ tL ;a}
dnfO{ ck{0f u/ . o;k|sf/ sd{ dnfO{ ck{0f ug]{ ;GGof; ¿kn] o'Qm ePsf dgjfnf ltdL z'e,
cz'e kmn¿k sd{aGwgaf6 d'Qm x'g] 5f} / To;af6 d'Qm eP/ …dÚdf g} k|fKt x'g] 5f} . hf] cfkm"nfO{
garfO{sg cz]if efjn] ;a} ;dlk{t u5{ Tof] k/dfTdfsf] c+z x'G5 . c+z eGg' klg efiffsf] afWotf
xf], o:tf] JolQm k/dfTdf g} x'G5 lsgeg] k/dfTdfdf s'g} c+z g} x'Fb}g . k/dfTdfsf] s'g} c+z 5}g
To;}n] k/dfTdfdf nLg ePkl5 o:tf] JolQm k/dfTdf g} x'G5 . >Ls[i0f ;fu/ eP/ ;a} gbLx¿nfO{
…dÚdf nLg xf]pm eGg'x'G5 . >Ls[i0fn] ha ch{'gnfO{ ;a} 5f]8]/ d]/f] z/0fdf cfpm eGg'x'G5, ta
ch{'gn] klg s[i0f¿kL Tof] ;fu/nfO{ b]Vg / hfGg ;s]sf] x'g'k5{ .
>Ls[i0f ;a} 5f8]/ hf] eQm …dÚdf ;dlk{t x'G5 ToxL ;dk{0fnfO{ ;GGof; eGg'x'G5 .
;GGof;sf] olt lxDdtL kl/efiff c¿ s;}n] ug{ ;s]sf 5}gg\ . >Ls[i0f ch{'gnfO{ ;+;f/df /x]/
o'4df k7fpFb} x'g'x'G5 / eGg'x'G5– ltdL o'4df hfpm / stf{kg dnfO{ 5f]l8b]pm / o'4 u/ . ltdL s]
s'/f hfg eg] ltdL xf]Og …dÚ o'4 ul//x]sf] 5' . h–h;sf] uw{g sf6] klg d}n] g} sf6]sf] 7fg . sd{
/ stf{ ;a} dnfO{ 5f]l8b]pm . o;f] u¥of} eg] ltdL ;GGof;L x'g] 5f} . ch{'g k'/fgf] 9Ësf] 3/ 5f8]/
efUg] k|sf/sf] ;GGof;L x'g rfxGy] t/ s[i0fn] pgnfO{ gofF 9Ësf] ;GGof;sf af/]df 1fg lbg'eof] .
pxfFn] Pp6f cgf}7f] ;GGof;sf af/]df eGg'eof] . ;a} sd{ ltdL u/ s]jn stf{nfO{ 5f]8\of} eg] ltdL
;GGof;L eof} . ltdLnfO{ jg, pkjg sxLF klg hfg] cfjZostf kb}{g . klxnf] k6s cfGtl/s
¿kfGt/0fsf] 1fg¿kL ;GGof; h'g s[i0fn] lbg'eof] To;df aflx/ s]xL klg ablng'kb}{g s]jn
leqaf6 dfq ablnP k'U5 .

nf]suLtf– 400
cWofo–(
leqsf] s]G› cxª\sf/ jf k/dfTdf x'g ;S5 . cxª\sf/ em'6f] / kl/k"/s s]G› xf], ;Rrf s]G›
xf]Og . k/dfTdfnfO{ JolQmn] s]G› agfpg]lalQs} of] kl/k"/s s]G›sf] s'g} cfjZostf x'Fb}g . To;}n]
>Ls[i0f ch{'gnfO{ hf]8 lbP/ eGg'x'G5– ltdL ;a} stf{sf] efj dnfO{ ck{0f u/ . o:tf] h;n] ug{
;S5 pm ;d:t sd{kmnaf6 d'Qm x'G5 . p;nfO{ ca z'e–cz'e s]xL x'Fb}g, To;af6 klg d'Qm
x'G5 . g/fd|f] sd{af6 ;a} d'Qm x'g rfxG5g\ t/ z'esd{nfO{ ;a} hf]ufpg rfxG5g\ . z'e ug{sf
nflu klg cz'e gu/L x'g ;Sb}g . To;}n] s[i0f b'j} sd{af6 d'Qm xf]pm eGg'x'G5 lsgeg] z'e–cz'e
sd{ b'j} ;+o'Qm x'G5g\ . o; hut\df z'4 z'e ug{ ;lsF+b}g To:t} z'4 cz'e klg ug{ ;ls+Fb}g . of]
ljefhg s]jn dgsf] xf] . >Ls[i0f eGg'x'G5– To:tf] JolQmn] z'e–cz'e sd{af6 d'Qm eP/ dnfO{
k|fKt ug]{ 5 . k/dfTdf eg]sf] g} d'lQm xf] . cxª\sf/ /x'Gh]n JolQm d'Qm x'Fb}g . ha k/dfTdf s]G›
x'G5 ta d'lQm :jtM 3l6t x'G5 .
;df]›x+ ;j{e"t]if' g d] å]iof]›l:t g lk|oM .
o] ehlGt t' df+ eSTof dlo t] t]if' rfKoxd\ ..@(..
…dÚ ;a} k|f0fLx¿df ;dfg efj /fV5' . g d]/f sf]xL clk|o 5g\ g t d]/f sf]xL lk|o g} 5g\ .
h;n] elQmk"j{s d]/f] ehg ub{5g\ tL …dÚdf k|fKt x'G5g\ / …dÚ klg ltgLx¿df l:yt x'G5' ..
clk r]T;'b'/frf/f] eht] dfdgGoefs\ .
;fw'/]j ; dGtJoM ;DoUJojl;tf] lx ;M ..#)..
hf] clt b'/frf/L 5 / h;n] h3Go ck/fw u/]sf] 5, Tof] klg cgGo efjn] d]/f] elQm
;]jfdf nfu]sf] 5 eg] ;fw' g} xf] lsgeg] pm oyfy{df cl8u eO;s]sf] 5 ..
lIfk|+ ejlt wdf{Tdf zZjR5flGt+ lguR5lt .
sf}Gt]o k|lthfgLlx g d] eQmM k|0fZolt ..#!..
x] sf}Gt]o Û To:tf] dflg; t'?Gt wdf{Tdf x'G5 / p;n] l:y/ zflGt k|fKt ub{5 lsgeg] d]/f
eQmx¿ slxNo} ljgfz x'bF }gg\≤ ltdL o; s'/fnfO{ lglZrt -;To_ hfg ..
hLjgsf ;DaGwdf Pp6f dxŒjk"0f{ k|Zg oxfF p7fOPsf] 5 . uLtf xfdL kf7 u5f}{+ t/ o;sf]
uxgtfdf k|j]z ub}{gf}+“ . xfdL uLtfsf] cy{ ga'emLsg zAb dfq bf]xf]¥ofO/xG5f“}+ . zAb /6]/ cy{sf]
hfgsf/L x'Fb}g lsgeg] uLtfsf] cy{ zAbeGbf w]/} ulx/f] 5 . xfdL uLtfsf zAbnfO{ b}lgs kf7 u/]/
To;;Fu kl/lrt x'G5f“}+ / ToxL kl/ronfO{ xfdL 1fg 7fG5f“}+ . o; k|;Ëdf >Ls[i0f eGg'x'G5–
cfr/0feGbf cGt;\ dxŒjk"0f{ x'G5 . k|foMh;f] wd{n] cfr/0fnfO{ hf]8 lbPsf] kfOG5 . pgLx¿ o;f]
ug{' / o;f] gug{" eG5g\ / ;bfr/0fnfO{ hf]8 lbG5g\ . ;bfr/0f ePdf k|e'df pknAw x'g ;lsG5
eGg] pgLx¿ ;f]Rb5g\ . xfdLnfO{ klg ;bfr/0fsf] s'/f l7s}h:tf] nfU5 . xfdLnfO{ gLlt xfd|f]
cfwf/ xf] h:tf] nfU5 t/ gLlt cfwf/ xf]Og lsgeg] ;bfr/0fn] k/dfTdfdf pknAw xf]OG5 eGg]
s'g} lglZrttf x'Fb}g t/ k/dfTdfdf pknAw x'g] JolQm eg] ;bfr/0fnfO{ cjZo k|fKt x'G5 .
cfr/0f uf}0f s'/f xf] . k/dfTdfsf] k|tLlt x'g' dxŒjk"0f{ s'/f xf] . cfr/0f cGt;\af6 cfpF5 t/
cGt;\ cfr/0faf6 cfpFb}g . aflx/ hf] cfr/0fdf b]lvG5, Tof] leq gx'g klg ;S5 . xfdL
cfr/0fnfO{ wf]sf lbg ;S5f“}+ t/ :jod\nfO{ wf]sf lbg ;Sb}gf“}+ .
s[i0fn] ;fw'sf] kl/efiff crDdsf] ug{' ePsf] 5 . xfdL ;fw' eGgfn] ;fwf/0ftof ;bfrf/L
7fG5f}+“ / c;fw'sf] cy{ b'/frf/L ;DemG5f“}+ . t/ >Ls[i0f eGg'x'G5– cltzo b'/frf/L klg olb d]/f]
elQmdf cgGo efjn] ;dlk{t eP/ lg/Gt/ d]/f] :d/0f u5{ eg] pm ;fw' elgg of]Uo 5 . olb o:tf]
JolQm oyfy{ lglZrt ePsf] 5 eg] pm ;fw' elgg of]Uo x'G5 . oyfy{ lgZro k|e':d/0f, ;dk{0f /
cgGo elQmsf] x'g'k5{ . >Ls[i0f eGb} x'g'x'G5– c;fw' klg olb oyfy{ lgZro ePsf] 5 eg] pm ;fw'

nf]suLtf– 401
cWofo–(
x'G5 . olb p;sf] lgZro …dÚtkm{ ultdfg\ ePsf] 5 eg] c;fw'nfO{ klg ;fw' dfGg'k5{ . ;du|
¿kdf k/dfTdfsf ljk/Lt s'g} efj gx'g' g} oyfy{ lgZro xf] . k"/f dgaf6 lnOPsf] / k"/f k|f0fn]
el/Psf] lgZro g} oyfy{ lgZro xf] . b[9 lgZrosf] cy{ xf/–lht, ;kmntf–c;kmntf h:tf];'s}
cj:yfdf klg lg0f{o gabNg' xf] . ;a} ljk/Lt jf k|lts"n eP klg / sf]xL ;fyL;FuL geP klg
leqsf] ;ª\sNk gd]l6g' b[9 lgZro xf] . ha a'l4 c;kmn eP/ ;a} zlQm ;lsG5 tyflk leqsf]
k|f0fn] k/dwfdsf af/]df c6'6 cf:yf /fVb5 eg] Tof] b[9 lgZro xf] . o:tf] cfTolGts ;ª\sNk x'g'
g} b[9 lgZro xf] .
>Ls[i0f eGg'x'G5– b[9 lgZro g} ;fw'sf] nIf0f xf] / pxfF ;bfr/0f / b'/fr/0fsf] s'/f ug{' g}
x'Gg . ;bfr/0fsf] cfsfª\Iff ;a}df x'G5 t/ lgZro g} slxNo} b[9 x'g kfpFb}g . o:tf] l:yltdf
b'/fr/0f k}bf x'G5 . ulx/fOdf b'/fr/0f lgZrosf] sdL xf] . x/]s JolQm ;bfrf/ g} rfxG5 t/
rfxgfn] s]xL x'Fb}g lsgeg] rfxgf ;ª\sNk / lgZro aGg kfpFb}g . >Ls[i0f eGg'x'G5– clt b'/frf/L
eP klg p;df b[9 lgZro 5 eg] pm ;fw' aGg ;S5 . s'g} JolQm b'/frf/L eP klg b[9 lgZroL 5
eg] p;nfO{ ;fw' hfGg'k5{ lsgeg] olb p;sf] cfˆgf] b[9 lgZronfO{ dlt/ nufof] eg] pm tTsfn
¿kfGt/0f x'G5 . To;}n] jfNdLls h:tf JolQm hf] b'i6, xTof/f, rf]/, n'6]/f, 8fFs" lyP tL JolQm klg
crfgs dxlif{ eP . o;af6 Pp6f ;fgf] 36gfn] oqf] qmflGt 3l6t x'Fbf] /x]5 eGg] s'/f k|dfl0ft
eof] . jfNdLlssf] b'/fr/0fsf] k5fl8 h'g b[9 ;ª\sNk lyof] Tof] ;bfr/0fdf ¿kfGt/0f eof] / pxfF
dxlif{ aGg'eof] . eosf sf/0f ;fw' ag]sf JolQmeGbf b'/frf/L JolQm w]/} ;ª\sNkjfg\ x'G5g\ .
t/ b[9 lgZro dfq kof{Kt 5}g lsgeg] b[9 lgZron] JolQm /fd|f] / g/fd|f] b'j} sd{ ug{
;S5 . jf:tjdf b[9 lgZro t t6:y zlQm xf] . To;}n] >Ls[i0f csf]{ ;t{sf] ¿kdf eGg'x'G5, cgGo
efjn] d]/f] eQm hf] lg/Gt/ dnfO{ eH5 eg] To:tf] JolQm ;fw' eGg of]Uo 5 . b[9 lgZron]
el/Psf] cgGo efjn] elQmk"j{s lg/Gt/ eHg] JolQm ;fw' xf] . o:tf] JolQm rfF8} g} wdf{Tdf x'G5 .
xfd|f] r]tgf w]/} l5› ePsf] 5 / ;ª\sNkxLg klg 5 . ;ª\sNk zlQm gx'g] JolQmsf] rfF8} d[To' x'G5 .
b[9 ;ª\sNksf] cy{ Kjfn gePsf] r]tgf xf] . ;ª\sNkn] el/Psf] r]tgf 5l/“b}g / b[9 /xG5 . b[9
lgZrosf nflu Pp6f ulx/f] lg0f{o cfjZos x'G5 clg kl/jt{g ;'? x'G5 . >Ls[i0f eGg'x'G5– o:tf]
ulx/f] ;ª\sNk h;;Fu 5, Tof] ;ª\sNknfO{ p;n] ehgdf / d]/f] :d/0fdf nufof] eg] To:tf] JolQm
;fw' x'G5 . uËf klg Ps lbzfdf aUg] x'gfn] ;fu/;Dd k'Ug ;S5 . To;}n] xfd|f] r]tgf klg w]/}
lbzfdf aUg yfNof] eg] xfd|f] r]tgf d?:yn h:tf] x'G5 . ;a} ;'S5 / ;a}lt/sf] dfu{ klg x/fpF5 .
t/ xfd|f] r]tgf gbL h:t} Ps lbzfdf aUof] eg] s'g} lbg ;fu/df cjZo k'Ug] 5 .
>Ls[i0f eGg'x'G5– cgGo efjn] hf] dnfO{ :d/0f u5{ p;n] h];'s} s'/f u/] klg p;sf]
r]tgfsf] wf/f …dÚ lt/ pGd'v eO/xG5 . Pp6L cfdfn] hlt;'s} s'/f ul//x] klg p;sf] r]tgf
cfˆgf] aRrflt/ lg/Gt/ /xG5 . o;sf] sf/0f Tof] r]tgfsf] cgGo wf/f cxlg{z ¿kdf aRrftkm{
alu/x]sfn] xf] . cgGo efjsf] cy{ oxL xf] . h] u/] klg leq Pp6f :d/0f k|e'k|lt ;tt ¿kdf
alu/xg' cgGo efj xf] . cgGo efjsf] cy{ hxfF xfd|f] efj bf}l8G5 ToxLF k|e'nfO{ :yflkt ug{' xf] .
olb j]Zoflt/ Wofg uO/x]sf] 5 eg] ToxfF k|e'nfO{ :yflkt u/]/ p;sf] :d/0f u/f}+ . of] qmflGtsf/L
¿kfGt/0f k/dfTdfsf] elQmaf6 dfq ;Dej x'G5 . >Ls[i0f eGg'x'G5– b'/frf/Ln] klg oxL efj
lg/Gt/ /fVof] eg] pm zL3| g} wdf{Tdf x'G5 . >Ls[i0f ;bfrf/L x'G5 gegL wdf{Tdf x'G5 eGg'x'G5 .
wdf{Tdfsf] cy{ xf] h;sf] cfTdfdf g} wd{ x'G5 / o:tf] ePkl5 t cfr/0f cfkm“}+ z'4 x'G5 . cfr/0f
t uf}0f s'/f xf] h'g dg'iosf k5fl8 5fof h:tf] eP/ rN5 . xfdL h'g lbg leq l7s x'G5f}+“, ToxL
;do aflx/ ;a} Jojl:yt x'G5 .

nf]suLtf– 402
cWofo–(
>Ls[i0f eGg'x'G5– o:tf] JolQm wdf{Tdf x'G5 . p;sf] cfTdf g} wd{ ePkl5 cfr/0f t cfkm}+
z'4 x'G5 / cgGt zflGt k|fKt x'G5 . g}lts JolQmn] zflGt k|fKt ug{ ;Sb}g lsgeg] p;n] h'g
v/fanfO{ aflx/ bafpF5, ToxL v/fan] leq wSsf lbG5 h;n] ubf{ czflGt x'G5 . hf] wdf{Tdf x'G5
p;n] g} cgGt zflGt k|fKt u5{ . h;sf] cfTdf k|e'df :yflkt x'G5 pxL wdf{Tdf xf] . h'g lbg
dg'iodf gbL / ;fu/sf] h:t} ldng x'G5, ToxL lbg wdf{Tdfsf] hGd x'G5 clg aflx/ / leq s'g}
czflGt x'Fb}g . x] ch{'g Û ltdL lgZrok"j{s s] a'em eg] d]/f] eQm slxNo} gi6 x'Fb}g, gi6 x'g] t
s'g} sf/0f g} x'Fb}g . …dÚ ;a} k|f0fLx¿df ;defjn] JofKt 5' / d]/f] s[kf ;a}df a/fa/ 5 . k/dfTdf
;defjn] ;a}leq l:yt 5 . of] klg efiffsf] sf/0fn] eGg'k/]sf] xf] . ;a}df pxL l:yt 5 s;}df
klg /QLe/ km/s 5}g . tyflk km/s t b]lvG5– h:tf] ls a'4 h:tf JolQmdf k/dfTdf Hofbf k|s6
ePsf] b]lvG5 . a'4, dxfjL/nfO{ xfdL cjtf/ eG5f}+, lh;;nfO{ eujfg\sf] k'q dfG5f“}+, df]xDdb
k}uDa/ x'g'x'G5 / pxfFx¿df k|e' Hofbf k|s6 ePsf] h:tf] b]lvG5 .
t/ >Ls[i0f eGg'x'G5– …dÚ ;a}df ;defjn] k|s6 5' . g d]/f] sf]xL lk|o 5 g sf]xL clk|o 5 .
k|]d ha k"0f{ x'G5, ta sf]xL lk|o jf clk|o klg x'Fb}g lsgeg] ha sf]xL dnfO{ lk|o 5 To;sf] cy{
dnfO{ sf]xL clk|o klg 5 clg dfq sf]xL lk|o x'g ;S5 t/ ha k|]d k"0f{ x'G5 ta lk|o / clk|o
sf]xL x'Fb}g . k/dfTdf k"0f{ k|]d xf] . To;}n] p;sf nflu sf]xL lk|o / clk|o x'Fb}g . >Ls[i0f eGg'x'G5–
hf] eQm dnfO{ k|]dn] eH5g\ pgLx¿ …dÚ / …dÚ pgLx¿df k|s6 x'G5f“}+ . >Ls[i0f hf] eQm dnfO{ k|]dn]
eH5 …dÚ pgdf k|s6 x'G5' / hf] dnfO{ eHb}g …dÚ pgLx¿df k|s6 x'Gg eGg'x'G5 . k/dfTdfsf]
Jofkstfdf s'g} e]b 5}g t/ k|s6 x'g'df e]b 5 . Pp6f aLh /f]k]kl5 cª\s'l/t x'G5, g/f]kLsg
n'sfP/ /fv]df k|s6 x'g ;Sb}g . tL b'j} aLhdf j[If ;defjn] Jofks 5 t/ Pp6fdf k|s6 eof]
lsgeg] Tof] /f]lkof]≤ To;n] dn, kfgL, xfjf, ;"o{sf] ls/0f kfof] / lxDdt u/]/ p7\of], ;ª\sNk lnP/
;fx; h'6fof] / cfsfzlt/ km}lng ;Sof] / c1ftdf ofqf u/]/ j[If aGof] / km"n klg p;df km'Ng
;Sof] t/ csf]{ aLh n's]/ a:of] / p:t} j[If x'g ;Sg] ;Defjgf eP klg s'l07t eP/ a:of] .
>Ls[i0f eGg'x'G5– hf] dnfO{ k|]dn] eH5, To:tf] JolQm dnfO{ lk|o 5 . hf] JolQm x/kn
k|e'nfO{ :d/0f u5{, p;nfO{ rf/}lt/af6 k|e'sf] s?0ff / k|]dsf] jiff{ x'G5 . xfd|f] r]tgfsf] aLh hf]
ck|s6 5 To;nfO{ k/dfTdfsf] lg/Gt/ :d/0f / elQmåf/f k|s6 ug{'k5{ . k|]dn] eHg' eg]sf] oxL xf] .
>Ls[i0f eGg'x'G5– o;/L k|]dn] eh]df pm …dÚdf / …dÚ p;df k|s6 x'G5f}F . k|e'sf] elQm g} k|s6 x'g]
af6f] xf] / of] k|s6 x'g' klg bf]xf]/f] x'G5 . ha aLh j[If eP/ cfsfz, ;"o{, xfjf / hldgdf k|s6
x'G5 ta of] j[If dfq k|s6 x'Fb}g of] j[Ifsf ;fy ;f/f hut\ klg k|s6 x'G5 . ha sf]xL eQm aLh
aG5 / cfˆgf] rf/}lt/ k/dfTdfsf] :d/0fsf] e"ld lgdf{0f u5{, ta bf]xf]/f] 36gf 36\5 . eQm
k/dfTdfdf k|s6 x'G5 / k/dfTdf eQmdf k|s6 x'G5, pgLx¿ b'j} cfDfg];fDfg] x'G5g\ . ha xfdL
xfd|f] leqsf] aLh tf]8\5f}+“ / xfd|f] r]tgfnfO{ k/dfTdfsf] ;fd'Gg] /fV5f}+“, ta b'O{ bk{0f cfDfg];fDfg]
ePsf] h:tf] cj:yf k|s6 x'G5 / xfdL klg cGtlxg x'G5f“}+ pm t cGtxLg 5b}5 xfdL klg cgGt
x'G5f}F . k/dfTdf t cgGt g} 5 xfdL klg cgflb x'G5f}F . pm t cgflb g} 5 xfdL klg cd[t x'G5f}F .
k/dfTdf;Fu ldng ePkl5 la5f]8 x'Fb}g clg Tof] ldng cgGt x'G5 . k/dfTdf;Fu ldng
ePsf] JolQm lkmtf{ x'g] t s'/} ePg . k/dfTdf ;a}nfO{ ;defjn] k|]d ug{'x'G5 . of] k/dfTdfsf]
k|]dsf] s'/feGbf klg xfd|f] >d / elQmsf] s'/f xf] . k/dfTdfsf] s[kfsf] k|Zg xf]Og xfd|f] ;ª\sNksf]
s'/f xf] . p;sf] s[kf t k|ltkn al;{/x]sf] 5 t/ xfdL cfˆgf] afN6LnfO{ 3f]K6\ofP/ a;]sf 5f“}+ . ha
afN6L l;wf x'G5, Tof] p;sf] s[kfsf] jiff{n] el/G5 . k/dfTdfsf] k|]d / s[kf kfpg xfdLl;jfo c¿
s'g} afwf 5}g . olb xfdL k/dfTdf;Fu ldNg ;ls/x]sf 5}gf}+“ eg] Tof] xfd|f sf/0fn] g} xf] .
k/dfTdfsf] k|]d ;d 5 . p;sf] cl:tTj xfdLleq ;dfg 5 . xfdL p;sf] ;DaGwdf :jtGq 5f}+“ .
nf]suLtf– 403
cWofo–(
xfdLn] rfXof“}+ eg] k/dfTdfnfO{ elQm, >d / b[9 lgZron] kfpg ;S5f“}+ / grfx]df n'sfP/ /fv]sf]
aLh h:t} cª\s'l/t geO{{sg /xG5f}+“ .
df+ lx kfy{ Jokfl>To o]›lk :o'M kfkof]goM .
l:qof] j}Zof:tyf z"›f:t]›lk oflGt k/f+ ultd\ ..#@..
x] kfy{ Û kfkof]lgdf /x]sf dflg;x¿ tyf :qL, z"›, j}Zo cflb hf] hf] 5g\ tL ;a} d]/f
z/0fdf k/]kl5 lbJowfddf hfG5g\, a|Xddf k|fKt x'G5g\ ..
ls+ k'ga|f{Xd0ffM k'0of eQmf /fhif{o:tyf .
clgTod;'v+ nf]sldd+ k|fKo eh:j dfd\ ..##..
k'0ofTdf a|fXd0fx¿, eQmx¿, /fhlif{x¿sf] t s'/} ePg≤ pgLx¿sf] cjZo d'lQm x'G5 . To;}n]
of] gfzjfg\ / b'vdo ;+;f/df k|fKt eP/ ltdL dnfO{ g} eh ..
dGdgf ej d∫Qmf] dBfhL df+ gd:s'? .
dfd]j}iol; o'STj}jdfTdfg+ dTk/fo0fM ..#$..
d]/f eQm ag]/ ;b}j d]/f] g} lrGtg u/ . d]/f] k"hf u/, dnfO{ jGbgf u/ . cfˆgf] cGt:s/0f
z'4 kf/]/ cfkm"nfO{ …dÚdf g} nLg u/fPkl5 ltdLn] dnfO{ g} kfpg] 5f} ..
oL Znf]sdf s[i0fn] eGg'ePsf s'/fsf] cfzo a'‰g cfhsf] ;Gbe{df lgs} sl7g x'G5 .
>Ls[i0f eGg'x'G5– x] ch{'g Û kfkof]lgjfnf hf] eP klg pgLx¿ d]/f] z/0f k/]df k/dultdf k|fKt x'g]
5g\ . :qL, j}Zo, z"› / kfkof]lgaf/] a'‰g xfdLnfO{ lgs} sl7g x'g] 5 . klxnf] t xfdLn] pko{'Qm
zAbaf6 h] a''em]sf 5f}+ Tof] o;sf] cy{ xf]Og / s[i0fsf] klg Tof] cfzo xf]Og . dg'iosf] cfTdf t
Pp6} x'G5 t/ p;sf] dg cg]s x'G5 . dg'iosf] k/d l:ylt t Ps 5 t/ pgLx¿sf larsf] l:ylt
leGg x'G5 . dg'io cfTolGts ¿kdf t ;dfg 5g\ t/ cnu cnu l:yltdf c;dfg 5g\ . dg'iosf]
klxnf] ljefhg :qL / k'?ifsf ¿kdf ul/Psf] 5 t/ :qLsf] cy{ …:q}0fÚ xf] . cyf{t\ k'?ifdf klg o:tf
JolQm 5g\ hf] …:q}0fÚ 5g\ . :qLdf klg o:tf JolQm 5g\ hf] k'?if h:tf] …kf}?if]oÚ 5g\ . k'?if / :qL
k|tLs dfq x'g\ . u'Xo lj1fgdf cfTdfsf] vf]hdf hf] rln/x]sf 5g\ pgLx¿sf nflu …:q}0fÚ sf] cy{
o:tf] JolQm xf] hf] s]xL ug{ ;dy{ 5}g, ofqf ug{ ;Sb}g t/ k|tLIff ug{ ;S5 / dfu{ b]Vg ;S5 t/
vf]h ug{ ;Sb}g . To;nfO{ …:q}0fÚ eGgfsf] klg sf/0f 5 . :qL / k'?ifsf ;DaGwdf vf]h k'?ifn] u5{
/ :qL s]jn k|tLIff u5{g\ . kxn gu/]/ k|tLIff ug]{ k'?if klg …:q}0fÚ x'G5 .
uLtfsf] sfnv08sf] kfFr xhf/ jif{kl5 sfn{ u':tfkm h'ª\un] :qL / k'?ifsf] e]bnfO{ hfGg]
k|of; u/]sf 5g\ . h'ª\un] Pp6f ce"tk"j{ s'/f l;4 u/]sf 5g\ Tof] xf] s'g} klg k'?if k"0f{ k'?if x'Fb}g
/ s'g} klg :qL k"/f :qL x'Fb}gg\ . h;nfO{ xfdL k'?if eG5f}+“, p;df k'?ifof}gsf] dfqf clws x'G5 /
:qLof}gsf] dfqf sd x'G5 cyf{t\ pm ;f7L k|ltzteGbf a9L k'?if / rfln; k|ltzteGbf sd :qL
x'G5 . h;nfO{ xfdL :qL eG5f“}+, pm ;f7L k|ltzteGbf a9L :qL / rfnL; k|ltzteGbf sd k'?if
x'G5 . zt k|ltzt k'?ifof}g jf :qLof}g ePsf] JolQm g} x'Fb}g . of] plrt s'/f klg xf] lsgeg]
k|To]s JolQmsf] hGd :qL / k'?ifaf6 ldn]/ ePsf] x'G5 . To;}n] b'j} g} p;leq k|j]z ub{5g\ . km/s
dfqfsf] dfq x'G5 / b'j}n] kl/l:yltadf]lhd k'?if h:tf] / :qL h:tf] Jojxf/ u5{g\ . ;gftgLx¿sf]
cw{gf/LZj/sf] wf/0ffnfO{ h'ª\un] :qL / k'?ifsf] gofF cy{df km]l/ k|:t't u/]sf 5g\ .
>Ls[i0f :qLx¿ klg dnfO{ pknAw x'G5g\ eGg'x'G5 . s[i0fsf] egfOsf] cy{ hf] Ps sbd klg
rNb}gg\, s]jn k|tLIff dfq u5{g\, pgLx¿n] klg dnfO{ kfpF5g\ . hf] Ps OGr klg grnL s]jn
d]/f] :d/0f dfq u5{g\ / cgGo efjn] dnfO{ k'sf/ dfq u5{g\, pgLx¿n] klg dnfO{ kfpF5g\ eGg]
xf] . …:q}0fÚ sf] cy{ xf] o:tf] dg hf] s]xL ug{ klg ;dy{ 5}g . hf] u|fxs dgsf] x'G5 pm åf/ vf]n]/

nf]suLtf– 404
cWofo–(
k|tLIff ug{ ;S5, HofbfeGbf Hofbf ;dk{0f dfq ug{ ;S5 . o:f} u/L s'g} k'?if s]xL gu/Lsg a:of]
eg] pm klg …:q}0fÚ lrQsf] g} x'G5 . >Ls[i0f :q}0f Pjd\ j}Zo / z"b|n] klg dnfO{ kfpF5g\ eGg'x'G5 .
cfTdf Ps eP klg xfd|f] z/L/ leGg x'G5 / z/L/nfO{ xfdL dgåf/f g} kfpF5f“}+ . lxGb"x¿n] dg'iosf
rf/ k|sf/sf JolQmTj a|fXd0f, IfqL, j}Zo / z"› ljeflht u/]sf 5g\ . oL rf/ j0f{sf] ;DaGw xfd|f]
hGd;Fu x'Fb}g, xfd|f] JolQmTjsf] 9fFrf;Fu x'G5 . j0f{ h:t} dg'iodf rf/ k|sf/sf] JolQmTj x'G5 .
z"› Tof] JolQm xf] hf] z/L/sf] >dn] afFRb5, h;n] cl:tTjdf z/L/eGbf Hofbf s]xL b]Vb}g .
z/L/ g} p;sf] k/dfTdf x'G5 . z/L/sf] ;'vdf pm k|;Gg x'G5, z/L/sf] b'vdf pm b'vL x'G5 .
z/L/sf] dfu k"/f eof] eg] p;sf ;a} dfux¿ ;dfKt x'G5g\ . p;sf] JolQmTjsf] s]G› z/L/ x'G5 .
;a} JolQm hGdaf6 z"› x'G5g\ . ;a} JolQm hGdaf6 z/L/sf] cf;kf; x'G5g\ / afFsL prfO qmd–
cg';f/ pgLx¿n] cfkm“} kfpg'k5{ . hGdaf6 z"› eP/ hlGdg' b'ef{Uo xf]Og t/ clws JolQmx¿ z"›
g} eP/ d5{g\ Tof] eg] b'ef{Uo xf] . olb xfd|f] leqaf6 z"› ljnLg eof] eg] d[To'sf] kL8f x'Fb}g
lsgeg] d[To'sf] kL8f eg]sf] z/L/ 9Ng] kL8f xf] . h;sf] z"›tf z]if /xFb}g, pm ca d z/L/ xf]Og
eGg] s'/f /fd|/L hfGb5 . ;+If]kdf eGg] xf] eg] dg hf] cfkm"nfO{ z/L/ dfGb5 pm z"› xf] . z"›nfO{
To;}n] lgDgtd elgPsf] xf] . z"› x'g' hLjgsf] cfwf/ xf] . To;df c¿ hLjg p7fpg ;lsG5 t/
olb hLjg p7]g eg] Tof] a]sf/ l;4 x'G5 lsgeg] z/L/d} JolQm ;dfKt eof] eg] p;sf] hLjg Joy{
x'G5 . >Ls[i0f eGg'x'G5– z"› hf] cfˆgf] z/L/nfO{ g} cfwf/ dfg]/ afFR5g\ pgLx¿n] klg olb cgGo
efjn] d]/f] :d/0f u/] eg] pgLx¿ klg d'Qm x'G5g\ . >Ls[i0f lrQsf] lgDgtd bzf / cGwsf/df
ePsf] JolQmn] klg d]/f] :d/0f u¥of] eg] d]/f] k|sfzsf] ls/0f p;;Dd k'Ug] 5 eGg'x'G5 .
To:t} j}Zo Tof] xf] hf] dgsf] cf;kf; afFR5 . z"› hf] z/L/sf] cf;kf; afFR5, p;sf]
cfsfª\Iff 7f]; / :y"n x'G5 eg] j}Zosf] sfdgf / cfsfª\Iff dfgl;s / ;"Id x'G5 . j}Zo wgsf]
nflu afFR5 h'g ;"Id s'/f xf] . p;sf] wgaf6 k|fKt x'g] /; dgnfO{ k|fKt x'G5 . j}Zo wg, kb,
k|lti7fsf nflu z/L/ klg u'dfpg tof/ x'G5 . z"› z/L/sf nflu s]xL klg u'dfpFb}g / z/L/ g}
p;sf] df}lns d"No x'G5 . z"› z/L/n] :j:Yo x'G5 t/ j}Zo z/L/af6 c:j:Yf x'G5 . j}Zo z"›sf]
t'ngfdf k/dfTdflt/ Ps sbd cufl8 x'G5 lsgeg] z/L/af6 cfTdf;Dd hfgsf nflu s'g} g s'g}
If0f j}Zo x'g} k5{ . ;a} dflg; z"› eP/ hlGdG5g\ / sf]xL j}Zo;Dd k'u]/ ;dfKt x'G5g\ . j}Zo
klg Pp6f lj>fd :yn xf] wfd xf]Og . j}Zosf nflu dg z/L/eGbf d"Nojfg\ x'G5≤ ef]hg,
sfdjf;gf xf]Og wg, kb, k|lti7f / uf}/j d"Nojfg\ x'G5 . >Ls[i0f eGg'x'G5– j}Zo klg olb d]/f]
:d/0f u5{ eg] …dÚdf pknAw x'G5 . hf] JolQm dgn] 3]l/Psf 5g\ pgLx¿n] klg dnfO{ :d/0f u/]
eg] d]/f] ls/0f pgLx¿sxfF klg k'U5 .
Iflqo Tof] xf] hf] z/L/ / dgaf6 kf/ eP/ cfTdfdf afFRg yfN5 . z"› / j}Zosf] sf]l6nfO{
lxGb"x¿n] tn dfg]sf 5g\ / Iflqo / a|fXd0fnfO{ >]i7t/ dfg]sf 5g\ . h;sf nflu z/L/ / dgsf]
d"No x'Fb}g s]jn cfTduf}/jsf] d"No x'G5 ToxL JolQm Iflqo xf] . Iflqo cfTduf}/jsf] cf;kf; g}
afFR5 / o;sf nflu pm ;a} s'/f u'dfpg ;S5 . To:t} hf] cfTdfaf6 kf/ eP/ a|Xddf afFR5 Tof]
a|fXd0f xf] . p;sf nflu z/L/, dg Pjd\ cfTdfsf] klg d"No x'Fb}g s]jn k/dfTdfsf] dfq d"No
x'G5 . of] rf/ j0f{sf] hflt;Fu s'g} ;DaGw x'Fb}g . oL dg'iosf rf/ dg;\ k|sf/ x'g\ .
>Ls[i0f eGg'x'G5– klxnf] b'O{ k|sf/sf JolQm klg …dÚ df pknAw x'G5g\ eg] kl5Nnf] b'O{
k|sf/sf af/]df t s]xL elg/xg cfjZos g} 5}g . pgLx¿n] d]/f] :d/0f u/]df pgLx¿ …dÚ df
pknAw 5+Fb} 5g\ . :q}0f, z"› jf j}Zo hf] eP klg h;n] d]/f] cgGo efjn] :d/0f u5{g\ pgLx¿ d]/f]
z/0f kfP/ k/d ultdf k'U5g\ . of] hftsf] cfwf/df lgGbf xf]Og tYosf] ljZn]if0f dfq xf] . z/L/ /
dgsf] tndf afFRg]x¿ klg d]/f z/0fdf cfP eg] dnfO{ kfpg] 5g\ . s[i0f z/0fdf cfpg] d"No
nf]suLtf– 405
cWofo–(
atfpFb} x'g'x'G5 . xfdL sf] xf}+“, Tof] dxŒjk"0f{ xf]Og≤ /fd|f 5f}+“ jf g/fd|f 5f}F≤ of] klg dxŒjk"0f{ xf]Og≤
s]jn k/dfTdfsf] z/0fdf hfg] Ifdtf 5 ls 5}g eGg] dfq d"Nojfg\ xf] . >Ls[i0f Ps dfq ;t{
;dk{0f eGg'x'G5 . cfˆgf] cxª\sf/nfO{ k/dfTdfsf] r/0fdf lj;h{g ug]{ s'/f dxŒjk"0f{ xf] .
>Ls[i0f eGg'x'G5– k'0ozLn a|fXDf0fhg / /fhlif{ eQmhgn] dnfO{ ;dk{0f u/]df pgLx¿ k/d
ultnfO{ k|fKt x'g' ;'lglZrt 5 . To;}n] ltdL ;'v/lxt, If0feª\u'/ o; nf]sdf k|fKt eP/ lg/Gt/
d]/} ehg u/ . s]jn …dÚ k/dfTdfdf crn dg nufpg]jfnf xf]pm / …dÚ k/d]Zj/nfO{ g} lg/Gt/
eHg]jfnf xf]pm . >4f–elQm / ljXjntfk"j{s d]/f] k"hg ug]{jfnf xf]pm / …dÚ k/dfTdfnfO{ k|0ffd
u/ . o;k|sf/ d]/f] z/0fdf cfP/ cfTdfnfO{ …dÚdf Ps efjn]] ;dlk{t u/]df dnfO{ g} k|fKt ug]{ 5f} .
;'v/lxt / If0feª\u'/ nf]sdf hxfF afFlr/x]sf 5f}“, ToxfF ;'vsf] cfef; t w]/} x'G5 t/ ;'v k|fKt
x'Fb}g . ToxfF s]jn b'v dfq k|fKt x'G5 t/ cfef; eg] ;'vsf] x'G5 . >Ls[i0fn] b'vn] el/Psf] ;+;f/
gegLsg ;'v/lxt ;+;f/ eGg'ePsf] 5 lsgeg] b'v t xfdLn] o; hut\nfO{ ;'v dfg]sf sf/0faf6
k}bf ePsf] xf] . xfdL ;'v hut\nfO{ dfG5f}+, To;}n] b'v kfpF5f}+“ . olb xfdLn] hut\df ;'v dfu u/]gf}+
eg] xfdLnfO{ b'v k|fKt x'Fb}g . b'v xfd|f] ck]Iffsf] kl/0ffd xf] . 6'6]sf] ck]Iff / k|fKt gePsf] ;'v
b'v aGb5 . To;}n] hut\nfO{ b'v eGg' pko'Qm x'Fb}g lsgeg] b'v t xfd|f] ck]Iff k"/f geP/ hGd
ePsf] xf] .
olb s'g} dg'ion] hut\ ;'v/lxt 5 eg]/ hfGof] eg] p;nfO{ o; hut\df b'v x'Fb}g . b'v
:j–cflh{t xf] / hut\ If0feª\u'/ xf], hf] Ps If0fdf gi6 x'g]jfnf 5 . xfdLnfO{ hut\ l:y/ 5 h:tf]
nfU5 t/ hut\ k|ltkn kl/jlt{t eO/x]sf] 5 . kl/jt{g gbL h:tf] tLj| ultn] k|ltkn alu/x]sf]
5 . gbL t alu/x]sf] b]lvG5, kxf8 l:y/ b]lvG5 t/ kxf8 klg alu/x]sf] 5 . s]jn kxf8sf] aUg]
;do cln nfdf] x'G5 / gbLsf] aUg] ;do tLj| x'G5 . To;}n] gbL au]sf] b]lvG5 t/ kxf8 au]sf]
b]lvF+b}g . lxhf] h'g kxf8 lyP tL cfh 5}gg\ / cfh h'g kxf8 5g\ tL ef]ln x'Fb}gg\ . ca t
j}1flgsx¿ eG5g\– k|To]s s'/f alu/x]sf] 5 cyf{t\ k|To]s s'/f ultdfg\ 5g\ . oxfF x/]s If0f s]xL
kl/jt{g eO/x]sf] 5 . oxfF s'g} s'/f klg Ps If0feGbf w]/} l6Sb}g . aflx/ / leq b'j}tkm{ Ps If0f
klg s'g} s'/f l6Sb}g . xfd|f] dg Ps If0f klg pxLF /xF+b}g . PsIf0f cl3 h'g s'/fdf ;'v nflu/x]sf]
lyof] Ps If0fkl5 b'vdf ablnG5 . leq dg abln/x]sf] / aflx/ ;+;f/ abln/x]sf] 5, s'g} klg s'/f
/f]lsPsf] 5}g . hxfF s]xL s'/f /f]lsPsf] 5}g, ToxfF xfd|f] /f]Sg] cfsfª\Iffn] xfdLnfO{ b'v dfq k|fKt
x'G5 . xfdL k|To]s /fd|f s'/fnfO{ /f]Sg rfxG5f}+, hf] hut\sf] lgodsf] ljk/Lt xf]≤ To;}n] xf/]/ xfdL
b'vL x'G5f“}+ . hLjgsf] k|jfx ljk/Lt xfdL l:y/nfO{ vf]Hg rfxG5f}+ h'g sljtfdf dfq ;Dej x'G5 .
s'g} klg s'/f l:y/ 5}g s]jn Ps dfq s'/f l:y/ 5 Tof] xf] kl/jt{g . 1fgsf] cy{ hLjgsf]
lgodnfO{ hfg]/ afFRg' / c1fgsf] cy{ hLjgsf] lgodsf ljk/Lt rNg' xf] . lgodsf] ljk/Lt rNbf
dflg;n] b'v dfq kfpF5 .
>Ls[i0f eGg'x'G5– of] ;a} If0feª\u'/ 5 . To;}n] If0feª\u'/ o; nf]sdf ltdL lg/Gt/ d]/f] g}
ehg u/ . clg dfq ltdLn] Tof] kfpg ;Sg] 5f}“, hf] slxNo} klg Ifo x'Fb}g . afFsL ltdLn] wg, oz,
sLlt{, /fHo h] kfP klg Tof] ;dfKt x'G5 . o; ;+;f/df s]xL kfpg] lalQs} Tof] x/fpg yfN5 . oxfF
lht ;''? x'g]lalQs} xf/sf] ;'?jft eOxfN5 . o;sf] sf/0f hLjg If0feª\u'/ 5, To;}n] hLjg;Fu
n8\g' a]sf/ 5 . o;/L n8]df JolQm g} 6'6\5 . of] zlQm hf] hLjg;Fu n8\g nflu/x]sf] 5 ToxL
zlQmnfO{ csf]{ pknlAwk"0f{ s'/f zfZjt k/dfTdfsf] k|]ddf nufpg ;lsG5 . hLjgsf] lgodsf
ljk/Lt ha;Dd If0feª\u'/ s'/fdf xfdL zfZjtnfO{ vf]H5f“},+ ta;Dd 6'l6 g} /xG5f“}+ / Tof] zfZjtsf]
k|tLlt x'g ;Sb}g . hldgeGbf @)) dfOn dfly hldgsf] u'?Œjfsif{0fn] tfGg g;s] h:t}

nf]suLtf– 406
cWofo–(
k/dfTdfsf] k|]ddf p7\g]lalQs} ;f/f lgod cs}{ x'G5 . oxfF ;a} If0feª\u'/ 5 t/ ToxfF ;a} zfZjt
x'G5 . oxfF ;a} ;'v/lxt 5 ToxfF ;a} b'v/lxt x'G5 . ToxfF g ;'v g b'v s]jn cfgGb dfq x'G5 .
hxfF s'g} kl/jt{g x'Fb}g, ToxfF ;do klg x'Fb}g lsgeg] ;do t kl/jt{gsf] dfWod xf] . oxfF
xfdL ;dodf afFR5f} / ;do xfdLnfO{ Ps If0f dfq k|fKt x'G5 . b'O{ If0f Ps;fy slxNo} klg x'Fb}g .
Ps If0f ;dfKt ePkl5 dfq csf]{ If0f xftdf cfpF5 . o;sf] cy{ xfdL;Fu Ps If0feGbf a9L
lhGbuL slxn] klg x'Fb}g eGg] xf] . Pp6f kfgLsf] yf]kfdf hlt On]S6«f]g x'G5, To;nfO{ tLg c/a
JolQmx¿n] u0fgf u/] eg] ^ s/f]8 jif{ nfU5 . To;} Ps ;]s]G8df slt If0f x'G5 eGg sl7g 5 .
PsIf0f hfGgdf hlt ;do nfU5, ta;Dd pm lalt;S5 . If0f olt ;fgf] 5 ls Tof] xfd|f] xftdf 5
eGg] klg yfxf x'Fb}g . To;}n] hLjg klg olt If0feª\u'/ 5 ls slxn] xfdLaf6 u'lh|G5 Tof] yfxf klg
x'Fb}g . of] kl/jt{g / efUg] ;dosf] wf/fdf hf] hLjgsf] zfZjt ejg agfpg] sf]l;; u5{, pm b'v
/ kL8fdf kg'{ :jfefljs xf] . >Ls[i0f eGg'x'G5– x] ch{'g Û of] If0feª\u'/ / ;'v/lxt ;+;f/df ltdL
dnfO{ :d/0f u/ / cgGo k|]dn] crn dgjfnf eP/ …dÚ k/d]Zj/nfO{ lg/Gt/ eh . >4f, elQm /
k|]dn] ljXjntfk"j{s k"hf u/ / …dÚ k/dfTdfnfO{ k|0ffd u/ . d]/f] z/0f eP/ …dÚ;Fu Ps} efj ePsf]
JolQmn] g} dnfO{ k|fKt ug]{ 5 .
oL ;a} egfOsf] ;f/ ;+;f/df b[li6 g/fVg' eGg] g} xf] lsgeg] ToxfF s]xL klg xftdf
cfpFb}g . hf] xftdf cfpg ;S5 Tof] Psbd lsgf/fdf g} l:yt 5≤ b[li6 3'dfPkl5 dfq To;nfO{
b]Vg ;lsG5 . ;+;f/df Wofg glbO{ h;df ;+;f/ alu/x]sf] 5 / h;df ;+;f/ pTklQ / no x'G5
To;df Wofg lbg'k5{, cfˆgf] cfFvf vf]n]/ To;sf] bz{g ug]{ k|of; ug'{k5{ . lgT;]n] eg]sf 5g\–
cefuL Tof] JolQm x'G5, ha dflg; cfkm"af6 t[Kt x'G5 . wd{sf] cy{ klg JolQm cfkm";Fu ct[Kt x'g'
xf] . dg'io x'g' kof{Kt 5}g lsgeg] p;df k/dfTdf x'g] ;Defjgf 5 . Tof] ;Defjgfsf] vf]hn] g}
k/dfTdflt/ p7fpF5 .
Pp6f afns cfdfsf] sf]vdf gf} dlxgf;Dd /xFbf p;n] Zjf; klg km]b}{g / hlGdPkl5
klxnf] k6s ?g yfN5 . Tof] ?jfO Zjf; km]g{sf nflu xf] t/ afnsdf Pp6f a]r}gL x'G5 Tof]
hfGgsf nflu hf] p;n] hfg]sf] 5}g / aRrfdf cghfg hut\df k|j]z ug'{cl3sf] Jofs'ntfn]
ljXjntf k}bf x'G5 . s[i0fn] ToxL ljXjntfsf] s'/f eGg'ePsf] xf] . aRrf ?G5 / ToxL ?jfOdf
Zjf; leq aflx/ x'G5 / Åbosf] w8\sg ;'? x'G5 . To;}n] hlGdg] lalQs} aRrf ?G5, g/f]Pdf
?jfpg] k|of; ul/G5 . xfdLnfO{ k/dfTdfsf af/]df / o; hut\sf af/]df s]xL yfxf 5}g . olb
k/dfTdfsf] af/]df s]xL yfxf 5}g eg] xfdL aRrf /f]Ph:t} u/]/ ?g, Åbok"j{s k'sf/ ug{ / cfF;'
aufpg t ;S5f“}+ . >Ls[i0fn] o;}nfO{ ljXjntf eGg'ePsf] xf] . k/dfTdf cufl8 b]Vg g;Sbf h'g
a]r}gL k}bf x'G5, ToxL g} ljXjntf xf] . cGhfg hut\df k|j]z ug{sf nflu ha JolQm /f]bgn]
el/G5, ta p;sf] Zjf;n] k|f0f lng ;''? u/]/ pm cs}{ nf]sdf k|j]z u5{ . >Ls[i0f To;}nfO{
k/dfTdfn] ljXjntfk"j{s u/]sf] k|fy{gf ;'G5g\ eGg'x'G5 .
;+;f/¿kL ;fu/df k|of; / >d ubf{ klg uGtJodf slxNo} k'luF+b}g t/ csf]{ nf]s h;sf
af/]df >Ls[i0f eGb} x'g'x'G5, ToxfF JolQmn] >d / k|of; ug{' g} kb}{g . ToxfF k/dfTdfn] g} ;a}
;~rfng u5{ . p;s} xfjfn] xfd|f] 8'FufnfO{ rnfpF5 s]jn xfdLn] p;nfO{ lhDdf lbP/ ;dlk{t x'g'
dfq k5{ . cfˆgf] 8'FufnfO{ gVofO{ p;}nfO{ 5f]8\g' / p;n] hxfF nfG5, ToxLF hfg' g} ;dk{0f xf] .
>Ls[i0f eGg'x'G5– o:tf] JolQm h;n] ;a} 5f]8\5 pm …dÚdf pknAw x'G5 . k/dfTdfk|lt ;dk{0f g}
gofF hLjgsf] ;''?jft xf] . k/dfTdfk|lt ljXjntfk"j{s k|fy{gf, k'sf/ / p;df ;dk{0f efj g}
¿kfGt/0f xf] . s[i0fk|lt lg/Gt/ cgGo efjn] >4fk"j{s ;dk{0f u/L :d/0f ug{' g} xfd|f] hLjgsf]
:jefj xf] h;af6 xfdL s[i0fdf nLg x'g ;S5f}+“ .
nf]suLtf– 407
cWofo–(
ç tT;lblt >Ld∫ujb\uLtf;"klgifT;' a|XdljBfof+ of]uzf:q]
>Ls[i0ffh{'g;+jfb] /fhljBf/fhu'Xoof]uf] gfd
gjdf]˜WofoM ..(..

nf]suLtf– 408
cWofo–(

nf]suLtf– 409
cWofo–(

nf]suLtf– 410
cWofo–!)
ç >Lk/dfTdg] gdM
b;f}+ cWofo
lje"ltof]uM

>Leujfg'jfr .
e"o Pj dxfafxf] >[0f' d] k/d+ jrM .
oQ]˜x+ k|Lodf0ffo jIofld lxtsfDoof ..!..
eujfg\n] eGg'eof]– x] dxfafx' Û ltdL d]/f cltzo lk|o ePsfn] ltd|f] lxtsf nflu k'gM
clxn];Dds} >]i7 k/d /x:o / k|efjo'Qm k/d jrg eGb5' ;'g ..
g d] ljb'M ;'/u0ffM k|ej+ g dxif{oM .
cxdflblx{ b]jfgf+ dxifL{0ff+ r ;j{zM ..@..
d]/f] pTklQsf] s'/f cyf{t\ nLnfn] k|s6 x'g] s'/f b]ju0f tyf dxlif{x¿n] klg hfGb}gg\ lsgeg]
d g} ;a}k|sf/af6 b]j / dxlif{x¿sf] cflbsf/0f x'F ..
of] dfdhdgflb+ r j]lQ nf]sdx]Zj/d\ .
c;Dd"9M ; dTo]{if' ;j{kfk}M k|d'Rot] ..#..
h;n] dnfO{ chGdf, cgflb / a|Xdf08sf] dxfg\ O{Zj/ tŒj xf] eGg] hfGb5, tLdWo] df]x/lxt
jf 1fgjfg\ k'?if ;Dk"0f{ kfkx¿af6 d'Qm x'G5 ..
hLjg /x:o xf] lsgeg] /x:o g} hLjgsf] :jefj xf] . s'g} klg c1ft hf] ef]ln 1ft x'g
;S5, Tof] /x:o xf]Og . slxn] klg hfGg g;lsg] c1]o dfq /x:o xf] . o:tf] c1ft / c1]osf]
;DaGwsf] jrgnfO{ >Ls[i0f k/d jrg eGg'x'G5 . jrg ;To / c;To x'G5 t/ >Ls[i0f ;To jrg
geg]/ k/d jrg eGg'x'G5 . ;To jrgsf ljk/Lt c;To jrg klg x'g ;S5 t/ k/d jrgsf
ljk/Lt s'g} jrg x'Fb}g . k/d jrg ;To / c;ToeGbf dflysf] jrg xf] . xfdL h;sf ;DaGwdf
slxn] klg lg0ff{os x'g ;Sb}gf}F, Tof] k/d jrg xf] . >Ls[i0f ch{'gnfO{ eGg'x'G5– ltdLk|ltsf] k|]d /
ltd|f] lxtsf nflu k/d jrg k]ml/ eG5', To;nfO{ ltdL ;'g . ch{'g h'g cj:yfdf 5g\ Tof]
cj:yfdf of] k/d jrgsf af/]df s]xL klg a'‰g ;Sb}gg\ . k/d jrgsf nflu JolQm ;dlk{t geO{
hfGg ;Sb}g, To;}n] wd{n] >4fnfO{ cfwf/ agfPsf] xf] .
k/d jrg o:tf] jrg xf] hf] ;do / sfnn] ¿kfGtl/t x'g ;Sb}g . xfd|f] ;a} ;To
;fdlos xf] h'g ;do ablnPkl5 ablnG5 . t/ o:tf] ;To klg 5 hf] ;dodf afFlwPsf] 5}g .
x/]s kl/jt{gsf k5fl8 ckl/jt{g n's]sf] x'G5 / x/]s ultsf k5fl8 s]G›df ult gx'g] l:y/ s'/f
klg x'G5 . ;a} kl/jt{gdf klg hf] kl/jt{g geO{ l:y/ /xG5 To;nfO{ hfGg' g} k/d ;TonfO{ hfGg'
xf] . >Ls[i0f o:tf] ;TonfO{ atfpg] jrg g} k/d jrg eGg'x'G5 . k/d ;To s]jn To;nfO{ dfq
eGg ;lsG5 hf] cltzo k|]dn] el/Psf] x'G5 . of] hfGgsf nflu Pp6f ulx/f] ;DaGw rflxG5
lsgeg] h;;Fu ;To jrg af]lnG5 Tof] ;'Gg] JolQmdf klg plQs} ;b\efj x'g'k5{ . ch{'g;Fu
s[i0fsf] ulx/f] k|]d Pjd\ ;b\efj /x]sfn] klg pxfFn] of] k/d ;To eGg nfUg'ePsf] xf] . k|]d o:tf]
åf/ xf], hxfFaf6 ulx/f] s'/f eGg ;lsG5 lsgeg] k|]ddf dWo x'Fb}g clt dfq x'G5 . ch{'gdf k|]dk"0f{
;dk{0fsf] efj b]v]/ s[i0f pgnfO{ k/d;To eGg vf]Hb} x'g'x'G5 . ;To o:tf] klg x'g ;S5 h;af6
s;}sf] lxt gxf];\ . lj1fgn] o:tf] w]/} ;To vf]h]sf] 5 h;af6 ;+;f/df clxt dfq eO/x]sf] 5 .
nf]suLtf– 411
cWofo–!)
To;}n] s'g} klg s'/f ;To x'g' dfq kof{Kt 5}g . ;To cfkm}+“df kof{Kt x'Fb}g, ;To t sxLF k'Ug] ;fwg
dfq xf] . >Ls[i0f eGg'x'G5– dg'iosf] k/d dËn h'g ;Toaf6 k|fKt x'G5, Tof] ltd|f lxtsf nflu
eG5' . ;Tosf] k/d s;f}6L cfgGb xf] . To;}n] h'g ;Toaf6 cfgGb kmlnt x'G5, ToxL ;To xf] .
a'4n] h;n] k/d cj:yfdf k'¥ofpF5 Tof] ;To xf] eGg'ePsf] 5 .
x] ch{'g Û d]/f] pTklQnfO{ cyf{t\ lje"lt;lxt nLnfn] k|s6 x'g'nfO{ g b]jtfx¿ hfGb5g\ g
dxlif{hg g} hfGb5g\ lsgeg] …dÚ ;a} k|sf/n] b]jtf / dxlif{x¿sf] klg cflbsf/0f x'F . of] s'/f a'‰g
k/d >4f cfjZos x'G5 . of] hut\sf] h'g d"n cfwf/ xf], To;nfO{ sf]xL klg hfGg ;Sb}gg\
lsgeg] Tof] d"n cfwf/ b]jtf / dxlif{ gx'Fbf klg lyof] . d cfˆgf] cfFvfn] ;a} b]Vg ;S5' t/ cfˆgf
cfFvf eg] b]Vg ;lSbgF . Tof] df}lns jf d"n h;af6 b]jtf / dxlif{x¿sf ;fy} ;a} hlGdG5g\ /
p;}df nLg x'G5g\, p;sf] hGd / x'g'nfO{ cyf{t\ cl:tTjsf] d"n sf/0fnfO{ s;}n] klg b]Vg ;Sb}g .
p;sf] egfOnfO{ >4fn] dfGg'sf cltl/Qm cGo s'g} pkfo klg x'Fb}g . hfGg] k'?ifx¿ dxlif{ x'g\ t/
s[i0fsf] o; egfOn] hf] hfGb5g\ pgLx¿ klg pTklQsf af/]df cgle1 5g\ . xfdL sf]xL klg hfGg
;Sb}gf“}+ lsgeg] xfdLx¿ ;a} p;sf c+z xf}F . Tof] d"nsf] pTklQ c1ft / c1]o g} x'G5 . >Ls[i0f
eGg'x'G5– …dÚ b]jtf / dxlif{sf] klg cflbsf/0f x'F . ;d:t lbJotf / 1fg d]/f] g} ¿k xf] . d]/f]
1fgn] dnfO{ hfGg ;Sb}g . xfd|f] cfFvfn] cfkm"nfO{ P]gfdf b]Vg ;S5 t/ P]gfdf b]lvg] cfFvf
k|ltljDa dfq xf] . To;}n] Clifx¿n] klg hfg]sf] s'/f k/dfTdfsf] 5fofF dfq xf] k/dfTdf xf]Og .
b]jtf klg h;sf] k"hfcr{gf u5{g\, Tof] k/dfTdfsf] 5fof xf] . h'g lbg k|ltljDa 5'6]/ hfGg]jfnf
cfkm"nfO{ klg e'N5, Tof] lbg pm Clif / b]jtf x'Fb}g k/dfTdf g} x'G5 . ToxL k/dfTdf g} cfˆgf]
cleJolQm >Ls[i0fåf/f ul//x]sf] 5 .
lxGb"x¿ j]bnfO{ k/dfTdfsf] jrg eG5g\ . s'/fgnfO{ d';ndfgx¿ O{Zj/af6 l;wf k|s6
ePsf] Onxfd eG5g\ . O;fO{x¿ klg afOan O{Zj/Lo ?xfgL jf k|l;4 wd{u|Gy xf] eG5g\ t/ o;
s'/fnfO{ s;}n] klg l7s;Fu l;4 ug{ ;s]sf 5}gg\ . oL ;a} dxfg\ u|Gydf cToGt a'l4dfg\x¿ /
>]i7td JolQmx¿sf jrg x'g ;S5g\ t/ tL O{Zj/Lo x'g'sf] s'g} sf/0f k'li6 ug{ ;s]sf 5}gg\ t/
O{Zj/Lo dfGg] sf/0f s[i0fsf] o; sygdf 5 . of] hut\sf] df}lns cfwf/;DaGwL jQmJo d"naf6
cyf{t\ O{Zj/af6 dfq cfpg ;S5 csf]{ JolQmn] lbg ;Sb}g . ;fu/n] g} cfˆgf af/]df eGg' l7s
x'G5, yf]kfn] eGg' unt x'G5 . xfdL ;a} cfˆgf] cfzo jf cy{ u|Gyx¿df xfN5f}F . ha xfdL j]b
k9\5f“},+ ta cfkm"nfO{ j]bdf xfN5f“}+ / xfdL h] 5f}+“, ToxL cy{ lgsfN5f}+“ t/ ha xfdL kl/jt{g eP/ j]b
k9\5f}+“, ta j]bsf] cy{ cs}{ x'G5 . ha xfdLdf cxª\sf/ g/x]/ k/dfTdf dfq z]if /xG5, ta To;sf]
cy{ k"0f{¿kdf cnu x'G5 . h;n] ;To cg'ej u/]sf] 5 p;n] hfGb5 ls j]bsf jrgx¿ Clifsf
jrg xf]Ogg\, tL Clifx¿sf] kf/af6 cfPsf jrg x'g\ . dg'iosf] kf/af6 jrg ta dfq cfpF5, ha
pm stf{kg TofUg tof/ x'G5 .
>Ls[i0f eGg'x'G5– d b]jtf / Clifsf] klg cflbsf/0f x'F / hf] dnfO{ chGdf, cgflb tyf
nf]sx¿sf] dxfg\ O{Zj/ tŒjn] hfGb5 tL df]x/lxt 1fgjfg\ k'?if ;Dk"0f{ kfkaf6 d'Qm x'G5g\ . pxL
JolQm kfk / c1fgjf6 d'Qm x'G5 hf] chGdf tŒjnfO{ hfGb5 . xfdL O{Zj/nfO{ ;|i6f dfG5f“}+ t/
O{Zj/ ;|i6f dfq xf]Og cl:tTj xf], hxfF pxL dfq 5 p;sf cltl/Qm c¿ sf]xL klg 5}g . h] xfdL
b]V5f}+“, Tof] O{Zj/eGbf leGg xf]Og, ;a} p;}sf] cleJolQm xf] . O{Zj/sf] cy{ k"0f{tf xf] / ;Dk"0f{
cl:tTjsf] wfld{s gfd O{Zj/ xf] . of] ;[li6 jf k|s[lt hf] rf/}lt/ km}lnPsf] b]lvG5 Tof] k/dfTdfsf]
g} c+z xf] . of] k/dfTdf h:t} chGdf 5 . hGd xfd|f] k|f/De xf] / cGTo xfd|f] d[To' xf] . xfdL
;+;f/df k|f/De / cGTo gx'g] s]xL klg hfGb}gf“} . To;}n] of] u"9 /x:onfO{ :jLsf/ ug{ xfd|f] a'l4nfO{

nf]suLtf– 412
cWofo–!)
c8rg x'G5 . >Ls[i0f eGg'x'G5– h;n] …dnfO{Ú chGdf, cgflbsf] ¿kdf hfGb5 Tof] JolQm 1fgjfg\
xf] / o:tf] hfGg] JolQm ;Dk"0f{ kfkaf6 d'Qm x'G5 . of] cl:tTjsf] s'g} k|f/De / cGt 5}g .
j}1flgsx¿ klg Pp6f afn'jfsf] s0fnfO{ lgdf{0f jf gi6 ug{ ;ls+Fb}g s]jn ¿k kl/jt{g ug{
;lsG5 eGb5g\ . o; hut\sf] kl/df0ffTds l:ylt /QLe/ klg kl/jlt{t x'Fb}g .
ha O{Zj/sf] s'g} k|f/De / cGTo 5}g Pjd\ pm chGdf xf] eg]/ hflgG5, ta cfˆgf] / c¿
s;}sf] klg s'g} k|f/De / cGTo gePsf] 1ft x'G5 To; l:yltdf kfksf] s'g} cy{ /xFb}g / cfkm"n]
u/]sf] kfk jf cfkm"dfly c¿n] u/]sf] kfk d"NoxLg x'G5 . olb d d[To'kl5 klg z]if /xG5' /
hGdeGbf klxn] klg d lyPF eg] hLjgdf h'g s'/fx¿k|lt cf;lQm /fv]/ d"Nojfg\ dflgGYof] Tof]
d"NoxLg x'g] 5 / ;a} s'/f v]n h:tf] dfq x'Gf] 5 . o:tf] af]w ePkl5 lht–xf/ a/fa/ eP/
d]l6g'sf] cy{ klg /xF+b}g . v]ndf xf/ eP/ klg xfdL d]l6b}gf“}+ / lht eP/ klg xfdL gofF x'Fb}gf}+“ .
o:tf] af]w ePkl5 kfk / k'0o b'j} d"Nojfg\ x'Fb}gg\ / cfk"m h] 5' Tof] d"Nojfg\ xf] eGg] 1fgsf] pbo
x'G5 . of] 1fgljgf sf]xL klg kfkaf6 d'Qm x'g ;Sb}gg\ . xfdLh:t} ch{'gn] klg of] 1fgsf] Hof]lt
a'em]sf 5}gg\ . To;}n] o'4df cfkmGtx¿nfO{ dfg{' pgL kfk 7fGb5g\ . >Ls[i0f eGg'x'G5– olb ltdLn]
of] chGdf / cgflbnfO{ hfGof} eg] kfk / k'0osf] h'g wf/0ff ltdLdf k}bf ePsf] 5, Tof] ;a}
lj;lh{t x'g] 5 .
k/d 1fgLsf nflu kfk / k'0osf] s'g} cy{ x'Fb}g / p;n] h] u5{ Tof] k'0o g} x'G5 . JolQm
ha O{Zj/sf] cv08tf / ;ftTjsf] cg'ej u5{, ta kfk / k'0osf] kl/efiff g} ablnG5 . c1fgdf
kfk x'G5 / 1fgdf k'0o x'G5 . c1fgdf ul/g] k'0o k'0o g} xf]Og . c1fgLn] dlGb/ agfpFbf k'0o
u/]sf] 7fGb5 t/ Tof] k'0o ug{sf nflu kfk u/]/ wgfh{g u/]sf] x'G5 . t;y{ c1fgLn] h] u/] klg
c1fgsf] sf/0f Tof] kfk g} x'G5 . 1fgLn] u/]sf x/]s lqmofsnfk k'0o x'G5g\ . >Ls[i0f ch{'gnfO{
eGg'x'G5– ltdL o'4 n8\g] lrGtf gu/ a? 1fgsf] lrGtf u/ . ltdLn] 1fg k|fKt u¥of} eg] oL ;f/f
o'4d}bfgdf pkl:yt dflg;x¿nfO{ sf6] klg Tof] kfk x'Fb}g t/ olb 1fg ePg eg] ltdL hËndf
efu]/ uP klg of ltdLn] h'g;'s} lqmofsnfk u/] klg Tof] kfk g} x'G5 . of] k/d1fg k/dfTdf;Fu
PsTj ePdf dfq x'G5 . >Ls[i0f o;df o:tf] k/djrgsf] 3f]if0ff ub}{ x'g'x'G5 h;nfO{ a'l4n] hfGg
;lsF+b}g, ts{af6 pm;Dd k'Ug] s'g} pkfo 5}g, o;nfO{ t k|]d / >4fn] dfq hfGg ;lsG5 .
>Ls[i0f ch{'gsf] lxtsf lglDt oL s'/f eGb} x'g'x'G5 t/ ch{'g ;'Gg tof/ ePkl5 dfq pgn]
of] k/d;To a'‰g] 5g\ . o; k/d;Tosf] cfzo hLjg cgflb / chGdf xf] eGg] xf] . cl:tTjsf] g
s'g} k|f/De x'G5 g cGTo g} x'G5 . xfdL of] cl:tTjdf ;fgf] 5fneGbf a9\tf xf]Ogf}+“ . xfd|f] sd{ of]
k/d lj:tf/nfO{ ;f]Rbf Pp6f nLnf of v]n dfq xf] . o; ;+;f/sf] lj:tf/ ;LdfxLg 5 . oxfF sl/a
rf/ c/a tf/fx¿eGbf klg s}of}+“ u'0ff a9L dfkg ug{ g;Sg] lj:tf/ 5 . xfdLnfO{ c;Ldsf]
clnslt dfq emns ldNof] eg] xfd|f] hLjgdf ;a} n8fOF Joy{ x'G5 . xfdLn] olb k/dfTdfsf]
lj:tf/sf] cg'ej ug{ ;Sof}+ eg] kfk / cxª\sf/ sxLF klg l6Sg ;Sb}g / Tof] ;a} x/fP/ hfG5 .
Tof] x/fpg] lalQs} JolQm JolQm /xFb}g k/dfTdf x'G5 .
a'l41f{gd;Ddf]xM Ifdf ;To+ bdM zdM .
;'v+ b'Mv+ ejf]˜efjf] eo+ rfeod]j r ..$..
lgZro ug]{ zlQm a'l4, oyfy{ 1fg, c;Ddf]x, Ifdf, ;To, OlG›o / dgsf] lgoGq0f, ;'v–b'v,
hGd–d[To', eo–ceosf] efj klg daf6 g} k}bf x'G5 ..

nf]suLtf– 413
cWofo–!)
clx+;f ;dtf t'li6:tkf] bfg+ ozf]˜ozM .
ejlGt efjf e"tfgf+ dQ Pj k[ylUjwfM ..%..

clx+;f, ;dtf, ;Gtf]if, tk, bfg, oz, ckoz nufotsf k|f0fLx¿sf cg]s k|sf/sf efjx¿
…dÚ af6 g} x'G5g\ ..
dxif{oM ;Kt k"j]{ rTjf/f] dgj:tyf .
d∫fjf dfg;f hftf o]iff+ nf]s OdfM k|hfM ..^..
;ft dxlif{x¿, To;eGbf cl3sf rf/ ;gsflb d'lgx¿, rf}w dg'x¿ ;a} d]/f dg jf
;ª\sNkaf6 pTkGg ePsf / …dÚdf ;b\efj /fVg]x¿ x'g\, h;sf] ;+;f/df oL ;a} k|hf x'g\ ..
cfsfzn] h;/L ;Dk"0f{nfO{ 3]/]sf] x'G5 To;/L g} kbfy{ / r]tgfsf] s0f–s0fdf k/dfTdf
cleJoQm x'G5 . >Ls[i0fn] oL Znf]sdf ch{'gnfO{ o; ;+;f/df …dÚ l;jfo s]xL klg 5}g eGg'ePsf]
5 . s'g} tŒj h;n] ;a}nfO{ hf]8]sf] 5 To;nfO{ xfdL b]Vb}gf“}+ . xfdL dfnfdf km"n b]V5f“+} t/ tL km"n
leqsf] wfuf] b]Vb}gf“}+ . xfdL v08 b]V5f“}+ t/ cv08 b]Vb}gf}+ lsgeg] xfdLnfO{ To;sf] s'g} cg'ej g}
5}g . ha;Dd cv08sf] cg'ej x'Fb}g, ta;Dd k/dfTdfsf] k|tLlt x'g ;Sb}g . xfdL h'g cv08nfO{
bz{g ug{ dlGb/, dl:hb, rr{, u'Daf, u'?åf/fdf hfG5f“},+ ToxfF tL dlGb/x¿n] klg cv08nfO{ v08
v08df tf]8\g ;xfotf u/]sf 5g\ . dlGb/x¿ t cnu 5g\ eg] k"/f hLjg Ps x'g cToGt sl7g
5 . jf:tjdf dlGb/x¿ cnu xf]Ogg\ t/ xfd|f] x]/fOsf] 9Ë cnu ePsfn] xfdL cv08 b]Vg
;Sb}gf}+“ . xfdL ljzfn ;du| h;n] xfdLnfO{ 3]/]sf] x'G5 To;nfO{ b]Vb}gf“} . ch{'gsf] klg xfd|f] h:t}
sl7gfO 5 . pgnfO{ klg cv08sf] cg'ej ePsf] 5}g . pgL cfkm", cfkmGthg, ldq–zq', ;'v–b'v,
kfk–k'0o ;a} b]V5g\ t/ Tof] Ps hf] ;a}sf] leq n's]sf] 5 Tof] dfq b]Vg ;Sb}gg\ . ch{'g vl08t /
s[i0f cvl08t b[li6sf k|tLs ePsfn] s[i0f / ch'{gsf lardf b'O{ b[li6sf]0fsf af/]df rrf{ ePsf]
xf] . o; ;Gbe{df >Ls[i0f ch{'gnfO{ …dÚ sxfF sxfF 5' eGg] hfgsf/L lbF+b} x'g'x'G5 . …dÚ g} ;a} 7fpF /
;a}df 5' eGg' g} kof{Kt x'g] lyof] t/ o;/L eGbf ch{'gn] a'‰g g;Sg] ePsfn] pgnfO{ v08
v08df atfpg vf]Hb} x'g'x'G5 . ch{'gnfO{ v08df Tof] cv08sf] k|tLlt x'g;Sof] eg] v08 Ps lbg
x/fpg] / k"0f{ cv08sf] bz{g x'g] 5 .
>Ls[i0f eGg'x'G5– lgZro ug]{ zlQm Pjd\ tŒj1fg / cd"9tf …dÚ x'F . oL tLg zAb Hofb}
d"Nojfg\ 5g\ . xfd|f] dg clgZro ug]{ zlQm h:t} 5 . dgsf] ;f/f sfd g} xfdLnfO{ lglZrt x'g
glbg' xf] . dg hlxn] klg clgZrodf g} x'G5 / k"/f dg slxNo} x'Fb}g . dgsf] Ps lx:;f xd];f
lj/f]wdf x'G5 . xfdL s;};Fu k|]d ubf{ klg k"0f{ dgn] ub}{gf}+“ . dg hxfF k"0f{ x'G5 ToxfF dg ;dfKt
x'G5 / ha;Dd cw'/f] x'G5 ta;Dd dg x'G5 . cw'/f] x'g', v08–v08df afFl8g' Pjd\ åGådf /xg'
dgsf] :jefj xf] . cw'/f] JolQm;Fu dg x'G5 t/ k"0f{ JolQm;Fu dg x'Fb}g . /fd, s[i0f, a'4 h:tf
JolQm;Fu dg x'Fb}g . ha dg x/fpF5, ta cfTdfsf] bz{g / k/dfTdfsf] emns ldNg yfN5 . dgsf]
7'nf] lx:;fn] h] eG5 xfdL ToxL u5f}{+ t/ Ps efu dg hlxn] klg ljkIfdf /xG5 / cfˆgf] sfo{
;DkGg u/fpg ;dosf] k|tLIff ul//xG5 . dg lbge/ s}of“}+k6s cfˆgf] ljrf/ kl/jt{g ul//xG5,
k5'tfpF5 / dgn] k'gM To;/L g} cfˆgf] sfd ;~rfng u5{ . xfd|f] l;Ëf] hLjgnfO{ dgn] o;/L g}
;~rfng ul//xG5 . dgn] s'g} klg lg0f{o k"0f{ ¿kdf ln+Fb}g .
>Ls[i0f klxnf] s'/f lgZro ug]{ zlQm …dÚ x'F eGg'x'G5 . x] ch{'g Û h'g lbg ltdL k"0f{ lgZro
ug{ ;Sg] 5f} Tof] lbg ltdLn] dnfO{ …dÚ sf] x'F / s;sf] s'/f ub}{ 5' eg]/ hfGg] 5f} . ha;Dd ltdL

nf]suLtf– 414
cWofo–!)
k"0f{ lgZro ug{ ;Sb}gf}, ta;Dd ltdLn] dnfO{ lrGg ;Sb}gf} . xfdLn] slxNo} k"0f{ lgZro ug{
;s]sf 5}gf}+“ . h'g dgn] xfdL lgZro u5f}{,+ Tof] dgsf] :jefj g} sDkg xf] . To;}n] ha xfdL s'g}
lg0f{o u5f}{+, Tof] k"0f{ ¿kdf ;DkGg ub}{gf}+, kZrfQfk u5f}{ / km]l/ ToxL dgsf] OR5fg';f/ g} rNg
yfN5f}+“ . k"0f{ lgZro ta x'G5, ha s'g} JolQm dgeGbf dfly p7\g yfN5 . ;d:t Wofgsf
k|lqmofx¿ dgeGbf dfly p7\g] ljlw x'g\ . dgsf] cy{ ljrlnt r]tgf xf] / Wofgsf] cy{ dgsf] d[To'
/ cljrlnt r]tgf xf] . Ps If0fsf nflu klg leq ;d/;tf cfof] eg] JolQm lgZrodf k|fKt x'G5
/ tTIf0f k/dfTdfdf pknAw x'G5 . lgZro eg]sf] o:tf] cj:yf xf], hxfF dg /xFb}g . >Ls[i0f
eGg'x'G5– lgZrodf / tŒj1fgdf …dÚ x'G5' .
tŒj1fgsf] cy{ bz{gzf:q (Philosophy) xf]Og . klZrddf ljrf/sf] wf/0ff ljsl;t ePsf]
5 h;nfO{ bz{gzf:q elgG5 t/ lxGb"x¿n] k"j{df tŒj1fgsf] ljsf; u/]sf 5g\ . tŒj1fg
bz{gzf:q xf]Og . bz{gzf:qsf] cy{ lrGtg / ljrf/ xf] eg] tŒj1fgsf] cy{ bz{g, ;fIffTsf/,
cg'e"lt / hfGg' xf] . lxGb"x¿ hfGg' jf tŒj1fg k|fKt ug{'df hf]8 lbG5g\ . >Ls[i0f eGg'x'G5– ;f]Rg'
…dÚ xf]Og hfGg' …dÚ x'F . ljrf/ zAbsf] ;ª\u|x xf] / o;af6 k/dfTdfsf] s'g} cg'ej x'Fb}g . zAbaf6
hlt;'s} k/dfTdf eg]/ /6] klg sxLF k'lu+Fb}g . tyfslyt wfld{s JolQmnfO{ /6]/ k/dfTdfdf k'luG5
eGg] e|d x'g ;S5g\ . o:tf JolQmx¿ zAbsf wgL / zf:qsf 1ftf x'G5g\ . pgLx¿sf] l;4fGt /
:d[lt /fd|f] x'G5 / ToxL :d[lt bf]xf]¥ofpFb} pgLx¿ k/dfTdfnfO{ hfGb5g\ eGg] e|ddf x'G5g\ .
pgLx¿ cfˆgf zAb ;'Gbf ;'Gbf cfTd;\Ddf]lxt x'G5g\ . hfGg'sf] ;DaGw zAb / a'l4eGbf klg df}g,
lgMzAb, z"Go / zfGt cj:yfsf] ;fy} k"/f cl:tTj;Fu x'G5 .
ha sf]xL k"0f{ zfGt x'G5, ta p;nfO{ tŒjsf] 1fg x'G5 . >Ls[i0f eGg'x'G5– zfGt l:yltdf
h'g 1fg / cg'e"lt x'G5 Tof] tŒj1fg …dÚ x'F . To; If0fdf JolQmnfO{ cv08sf] cg'ej x'G5 .
ha;Dd dg x'G5 xfdLnfO{ ;a} s'/f vl08t nfU5 lsgeg] dg g} v08x¿df afFl8Psf] x'G5 / ha
dg k"0f{ x'G5, ta xfdL h] hfGb5f}+“, Tof] cv08 x'G5 . >Ls[i0f cd"9tf …dÚ x'F eGg'x'G5 . d"9tfsf]
cy{ o:tf] JolQm hf] hfu[t ePsf] h:tf] nfU5 t/ hfu[t geO{ lgbfPsf] h:tf] cj:yfdf x'G5 .
xfdLx¿ ;a} o:t} cj:yf cyf{t\ ;kgfdf lxFl8/x]sf 5f“}+ . xfdLx¿n] h] u/] klg xfdLleq Pp6f
;kgfsf] hfn rln/x]sf] x'G5 . ;kgf ta dfq rNg ;S5, ha leq lg›f x'G5 . xfdLn] cfFvf aGb
ug]{ lalQs} ;kgf rNg k|f/De x'G5 . cfFvf aGb ubf{ jf ;'Tbf dfq xf]Og lxF8\bf, a:bf, vfFbf cflb
;a} lqmofsnfkdf xfdL rf}la;} 306f :jKgnf]sdf x'G5f}+“ . of] ;kgfsf] cy{ xfdL ;a} lgbfPsf h:tf
5f}+“ eGg] xf] . ;kgf;Fu n8\g' o; ;+;f/df 7'nf] n8fOF xf] . xfdL ;kgfeGbf klg sdhf]/ ePsf]n]
o;nfO{ tf]8\g ;Sb}gf}+ .
d"9tfsf] cy{ d"v{tf geO{ Psk|sf/sf] lg›f xf] . To;}n] tyfslyt 1fgL, kl08t, c1fgL ;a}
d"9 x'g ;S5g\ . hf] lg›fdf rN5g\ ltgLx¿ d"9 x'g\ . xfdL lgb|fdf x'Fbf klg aflx/ lxFl8/x]sf x'G5f}“,+
To;}n] t xfdL hfu[t 5}gf}+“ . xfdL g;f]rLsg s]]xL If0f klg s'g} s'/fdf Wofg s]lG›t ug{ ;Sb}gf}+“ .
xfd|f cfFvf v'Nnf eP klg xfdL ;'t]sf x'G5f}+“ . t/ 1fgL JolQm cfFvf aGb eP klg hfu[t cj:yfdf
g} x'G5g\ . xfdLleq ljrf/, ;kgf, jf;gfsf] le8 rln/x]sf] 5 / ToxL le8sf sf/0f xfdL s]xL
b]Vb}gf“}+ / b[li6ljxLg h:tf] hLjg afFlr/x]sf 5f}+“ . xfdL cfk"mnfO{ hfu[t 5f}+ eg]/ ;f]R5fF} t/ of]
hfu/0f xf]Og d"9tf xf] . >Ls[i0f cd"9tf …dÚ x'F eGg'x'G5 . cd"9tfsf] cy{ hfu/0f, hfu[t cj:yf
Pjd\ a'4Tj xf] . a'4sf] gfd l;4fy{ uf}td lyof] . ha pxfF hfUg'eof], ta pxfFsf] gfd a'4 eof] .
hfu[t uf}td a'4nfO{ ha 1fg k|fKt eof] ta tTf\If0f pxfFsf] lg›f 6'6\of] / pxfFleq s'g} a]xf];L
/x]g . To;kl5 ;'Tbf pxfFsf] z/L/ dfq ;'TYof] t/ leqaf6 pxfF hfu[t g} x'g'x'GYof] . >Ls[i0f hf]

nf]suLtf– 415
cWofo–!)
lg›fdf hfu]sf] x'G5 pxL of]uL xf] / hf] hfu]/ klg ;'lt/x]sf] x'G5 Tof] ef]uL xf] eGg'x'G5 . >Ls[i0f
eGg'x'G5– cd"9tf / hfu?stf, lgZro ug]{ zlQm / tŒj1fg …dÚ x'F, ha sf]xL leq hfUb5 ta …dÚ
ToxfF pknAw x'G5' .
To:t} pxfF Ifdf, ;To, OlG›o bdg, dgsf] lgoGq0f, ;'v–b'v, pTklQ–k|no, eo–ceo klg
…dÚ g} x'F eGg'x'G5 . Ifdfaf6 xfdL h'g cy{ lnG5f}F, Tof] s[i0fsf] cy{ xf]Og / x'g klg ;Sb}g . s[i0f /
xfd|f] efiff Ps x'g ;Sb}g . xfd|f nflu Ifdf eGgfn] s;}n] qmf]w jf ufnL u¥of] eg] p;nfO{ Ifdf
lbg' eGg] a'lemG5 t/ s[i0fsf nflu Ifdfsf] cy{ qmf]w gcfpg' cyf{t\ qmf]wsf] cefj x'g' xf] . xfdL
leq ha qmf]w pTkGg x'G5, ta kZrfQfk / Ifdfsf] efj cfpF5 . qmf]waf6 e'n eO;Sg] x'Fbf
To;nfO{ Ifdfn] xfdL k'5\g] k|of; u5f}{+ . of] gsf/fTds Ifdf xf] / o:tf] Ifdfsf] w]/} cy{ klg 5}g .
of] xfdL ;b}j ul/ g} /xG5f}F . of] Ifdfdf k/dfTdfsf] emns kfO{+b}g cg'ej t w]/} k/sf] s'/f eof] .
s[i0fsf] Ifdfdf qmf]w g} hlGdFb}g .
Ifdfsf] cy{ lrQsf] o:tf] bzf xf] hxfF qmf]w Joy{ x'G5 cyf{t\ qmf]w g} z]if /xFb}g . xfdLnfO{
dflg;x¿n] g} qmf]w hGdfpg nufpF5g\ eGg] nfU5 t/ of] ;To xf]Og . xfdLleq qmf]w ePsfn] qmf]w
cfpg] xf] . xfdLleq /x]sf] qmf]w lgsfNg xfdL ljleGg axfgf agfpF5f}+ / rf/}lt/ qmf]w ug]{ af6f]
vf]lh/xG5f}F . qmf]w xfd|f] Pp6f cj:yf xf] . xfdLn] cfkm"nfO{ kl/jt{g ug{ ;Sof}+ eg] Ifdf klg Pp6f
cj:yf x'g ;S5 . lh;;nfO{ z"nLdf r9fpg nfUbf pxfF eGg'x'G5, x] k/dfTdf Û logLx¿nfO{ s]xL
yfxf 5}g≤ To;}n] logLx¿nfO{ Ifdf b]pm . leq Ifdf eP aflx/ klg Ifdf k|s6 x'G5 / qmf]w eP
qmf]w k|s6 x'G5 . xfdLleq h] 5 ToxL aflx/ lgl:sG5 . of] xfd|f] ;Dkbf xf] o;df c¿ sf]xL bf]ifL
5}gg\ . cfkm"nfO{ ufnL ug]{ JolQmnfO{ klg wGojfb lbg ;lsof] eg] JolQmdf Ifdfsf] zlQm k}bf x'G5
h'g ;sf/fTds xf] . xfd|f] Ifdfdf cv08sf] bz{g x'Fb}g t/ Ifdf xfd|f] :jefj ag]df / xfd|f]
s0fs0fdf z'esfdgf / dËn el/Pdf h'g Ifdf kmlnt x'G5, >Ls[i0f ToxL Ifdfsf] s'/f ub}{
x'g'x'G5 . o:tf] Ifdfefj kmlnt ePdf >Ls[i0f;Fu ;fIffTsf/ x'g] 5 .
>Ls[i0f ;To, dgsf] lgu|x / OlG›ojz ug]{ klg …dÚ g} x'F eGg'x'G5 . OlG›o jzdf ug{' eg]sf]
OlG›o;Fu n8]/ / bafP/ jzdf kfg]{ xf]Og . dgsf] lgu|x klg xfdL bafP/ ug]{ eG7fG5f}F h'g unt
wf/0ff xf] . h;n] cfˆgf] OlG›onfO{ zq'jt\ Jojxf/ u5{, To;af6 OlG›ojz x'Fb}g, of] t OlG›osf]
bdg xf] . o;/L OlG›onfO{ bdg u/]/ slxNo} jz ug{ ;lsGg a? ljlIfKttf x'g ;S5 . dgnfO{
hah{:tL jzdf Nofpg] k|of; ubf{ dg jzdf x'Fb}g a? dg emg\ lj›f]xL x'G5 . ank"j{s pkjf;
u/]sf] lbg lbge/ ef]hgsf] ofb cfpF5 . hah{:tL s'g} s'/f /f]lsof] eg] Tof] :d[ltdf uxg x'G5 /
emg\ hf]8;Fu To;sf] :d/0f x'G5 . dgsf] lgu|x hah{:tL n8fOFn] x'g ;Sb}g / of] dgnfO{ hfg]kl5
dfq x'G5 . hf] dg;Fu n8\5, Tof] slxNo} dgsf] dflns x'g ;Sb}g . dgnfO{ ;lDemP/ hfGg] JolQm
tTsfn dgsf] dflns x'G5 . dgnfO{ bdg ug]{ xf]Og o;nfO{ lrGg' / hfGg'k5{ . bafPsf] s'/f emg\
tn;Dd km}lnG5 / ljiffQm :jefj ag]/ lgl:sG5 .
jz ug{'sf] cy{ bdg xf]Og lsgeg] h;n] bdg u5{ p;nfO{ k/dfTdfsf] emns kfpg cem
sl7g x'G5 . s[i0fsf] k|of]hg ¿kfGt/0f xf] h'g 1fgaf6 ;Dej x'G5 . s'g} JolQm qmf]waf6 d'Qm x'g
rfxG5 eg] p;n] qmf]w af/] hfGg}k5{ lsgeg] qmf]w zlQm xf] . cfsfzdf lah'nL rlDsFbf klxn] s'g}
;do xfdL 8/fpFYof} / 3'F8f 6]s]/ k|fy{gf uYof{+} . cfh ToxL lah'nLn] k|sfz lbG5 . lxhf] rlDsFbf
8/ nfUg] lah'nLnfO{ afFw]/ cfh k|sfz lgsfNg ;lsPsf] 5 . To:t} qmf]w klg Tof] rlDsg] lah'nL
h:t} zlQm xf] . qmf]w gePsf] aRrf hlGdPdf pm lhpFbf] g} /xFb}g of gk'+;s x'G5 Pjd\ p;df an
klg x'Fb}g . qmf]w zlQm xf] h;sf] b'?kof]u eO/x]sf] 5 t/ Tof] zlQmsf] ;b'kof]u x'g ;S5 . ha

nf]suLtf– 416
cWofo–!)
Tof] zlQmsf] b'?kof]u x'G5, ta hLjg gs{ aG5 . ha sf]xL ToxL zlQmsf] ;b'kof]u u5{, ta Tof]
zlQm Ifdf aG5 / IfdfzLnsf] hLjg :ju{do aG5 .
>Ls[i0f OlG›o / dgsf] lgu|x …dÚ x'F eGg'x'G5 . pxfFsf] cfzo h'g 1fgLn] OlG›onfO{ hfg]/
OlGb|oeGbf dfly p7\5 / h;n] dgnfO{ lrg]/ dgeGbf dfly p7\5, p;nfO{ g} d]/f] emns ldNg
yfN5 eGg] xf] . bdg / n8fOFn] ¿kfGt/0f x'g ;Sb}g . ha qmf]w / sfdjf;gf p7\5, ta To;k|lt
Wofg lbP/ s;/L / lsg pl7/x]sf] 5 eg]/ hfGg' g} 1fg xf] t/ xfdL ha qmf]wdf x'G5f“},+ To;a]nf
xfd|f] b[li6 cfkm"df xf]Og csf]{ JolQmdf x'G5 . To;}n] qmf]w Pjd\ sfdjf;gfn] ;tfpFbf b[li6 cfkm"df
/fVg'k5{ . hh{ u'/lhPkmn] cfˆgf] cfTdsyfdf n]v]sf 5g\– ha d]/f lktf hLjgd/0fsf] bf];fFwdf
x'g'x'GYof], To;a]nf pxfFn] dnfO{ ;fgf] ;Nnfx lbg'eof] . ltdLnfO{ s;}n] qmf]w u/]df To;sf] hjfkm
rf}la; 306fkl5 dfq lbg" . a'jfsf] Tof] ;fgf] ;'emfjn] d]/f] hLjg g} kl/jlt{t eof] . rf}la; 306f
xf]Og b'O{ If0f dfq /f]lsof}+ eg] klg hjfkm cfpFb}g . leqaf6 p7\g] jf;gfnfO{ hfGg vf]Hof}F eg]
xfdL zL3| Tof] 1fgdf pknAw x'g] 5f}+“, h;af6 OlG›o jzdf x'G5 / dgsf] lgu|x ;/ntfn] kmlnt
x'G5 .
>Ls[i0f eGg'x'G5– ;'v–b'v, hGd–d[To' / eo–ceo klg …dÚ x'F . oL tLg åGånfO{ Ps;fy
eGgfsf] k|of]hg 5 . xfdLn] k/dfTdf cfgGb xf] eGg] ;f]r]sf 5f}+“, k/dfTdf ;'v–b'v xf] eGg] klg
;f]r]sf 5}gf}+“ . k/dfTdf ;'v–b'v klg xf] eg]/ hfGof] eg] dfq JolQm ;lRrbfgGbdf k'Ug ;S5 /
k/dfgGb k|fKt ug{ ;S5 . xfdL ;'vdf t k|e'nfO{ b]Vg ;S5f}+“ t/ b'vdf b]Vg ;Sb}gf“}+ . hf] b'vdf
k|e'nfO{ b]Vb}g, pm ;dtfdf k|fKt x'g ;Sb}g . olb b'vdf k/dfTdf b]lvof] eg] xfdL b'vaf6 efUg
vf]Hb}gf}+“ lsgeg] k/dfTdf;Fu sf]xL klg 5'6\g rfxFb}g . p;sf nflu ;+;f/df s'g} b'v afFsL /xFb}g .
To:t} k/dfTdf hGd dfq geO{ d[To' klg xf] / d[To'eo dg'iosf] ;a}eGbf 7'nf] eo xf] . h'g lbg
d[To'df klg k/dfTdfnfO{ b]Vg ;lsG5 To;} lbg JolQm eoaf6 d'Qm eO{ ceo x'G5 . To:t} >Ls[i0f
eGg'x'G5– ;'v–b'v, hGd–d[To' / eo–ceo klg …dÚ g} x'F . hxfF hxfF åGå b]lvG5 Tof] b'j}df …dÚ g}
x'G5' .
clx+;f, ;dtf, ;Gtf]if, tk, bfg, sLlt{, ckoz o:tf gfgf k|sf/sf hlt klg efj
k|f0fLx¿df x'G5g\ tL …dÚ af6 g} x'G5g\ . x] ch{'g Û ;KtClif, pxfFx¿eGbf klxnfsf rf/ Clifx¿
;gs, ;gGbg, ;gftg, ;gTs'df/ cflb tyf rf}w dg'x¿ ;a} d]/f] efjdo ;ª\sNkaf6 pTkGg
ePsf x'g\ h;sf ;+;f/el/ oL ;f/f k|hfu0f 5g\ . o;sf] cy{ clxn];Dd hlt hfGg]jfnfx¿ 5g\
Pjd\ h;n] ;To / hLjgnfO{ hfg]sf 5g\ pgLx¿ klg s[i0fs} ;ª\sNk Pjd\ efj x'g\ / pgLx¿
;a} pxfFeGbf cnu xf]Ogg\ . >Ls[i0f eGg'x'G5– Tof] k/d cg'ej kfpg] Clifx¿, dg' cflb ;a} d]/f]
efjsf cj:yf x'g\ . o; ;+;f/df h] hlt cg'ejsf >]i7 km"n km'N5g\ tL ;a} d]/} ;'uGwn] kl/JofKt
5g\ . ha sf]xL cfˆgf] k/dbzfdf k'U5 ta pgLx¿ …dÚdf g} k|fKt x'G5g\ t/ Tof] k/dbzfdf tL
JolQm k'U5g\, hf] åGåsf] lardf ;dtfdf pleG5g\ . o; ;+;f/df hf] 5gf]6 ub}{gg\, pgLx¿ ;a}
h'g;'s} sfndf eP klg …dÚdf g} k|fKt x'G5g\ . pgLx¿ h;n] dnfO{ cg'ej u/]sf 5g\ tL ;a} d]/f]
efjsf c+z x'g\ .
Ptf+ lje"lt+ of]u+ r dd of] j]lQ tŒjtM .
;f]˜ljsDk]g of]u]g o'Hot] gfq ;+zoM ..&..
h'g k'?if d]/f] of] P]Zjo{¿k lje"lt / of]uzlQmnfO{ tŒjk"j{s hfGb5 Tof] g} lgZrn elQmof]un]
o'Qm x'G5≤ o;df s'g} ;Gb]x 5}g ..

nf]suLtf– 417
cWofo–!)
cx+ ;j{:o k|ejf] dQM ;j{+ k|jt{t] .
Olt dTjf ehGt] df+ a'wfM efj;dlGjtfM ..*..
…dÚ g} ;Dk"0f{ cfWoflTds tyf ef}lts hut\sf] pTklQsf] ;|f]t x'F . …dÚ af6 g} ;f/f hut\
k|jlt{t eO/x]sf] 5 eGg] a'em]/ >4f / elQmn] o'Qm a'l4dfg\ eQmhg dnfO{ g} lg/Gt/ eHb5g\ ..
hLjgsf] k/d /x:o Pjd\ cfwf/nfO{ g} xfdLn] O{Zj/ eg]sf xf}F . O{Zj/ zAb P]Zjo{s} d"n
¿k xf] . h'g cfofd eP klg hxfF P]Zjo{ k|s6 x'G5 ToxfF O{Zj/sf] cfef, t]h, emns k|s6 x'G5 .
ha km"n cfˆgf] k/d ;f}Gbo{df km'N5, ta Tof] k/d ;f}Gbo{sf] gfd P]Zjo{ xf] . ha s'g} Wjlgn]
;ËLtsf] cfTolGts l:yltnfO{ 5'G5, ta Tof] Wjlg P]Zjo{ xf] . ha s'g} cfFvf ;f}Gbo{sf] uxgtd
¿kdf 8'A5, ta Tof] ;f}Gbo{ klg P]Zjo{ xf] . s'g} lbzf / cfofddf, hf] clGtd ;Ldf xf], h;eGbf
dfly hfg ;lsF+b}g rfx] Tof] ;f}Gbo{, ;To / lzj g} lsg gxf];\ tL ;a} P]Zjo{ x'g\ . ha hLjg
cfˆgf] cfTolGts l:yltnfO{ 5'G5 / cfˆgf] k/d lzv/df k'U5, ta O{Zj/ lgs6td ¿kdf k|s6
x'G5 . O{Zj/ t ;a}lt/ s0fs0fdf n's]sf] 5 . O{Zj/sf k|s6 / ck|s6 b'O{ ¿k x'G5g\ . k|s6 ¿kdf
cleJoQm x'G5 / ck|s6 ¿k u'Kt ¿kdf n's]sf] x'G5 .
P]Zjo{ hLjgsf] k/d ¿ksf] cleJolQm / cflv/L ;Ldf xf] . >Ls[i0f eGg'x'G5– h'g k'?if d]/f]
P]Zjo{ ¿k lje"ltnfO{ tŒjk"j{s hfGb5, pm …dÚdf g} l:yt x'G5 . O{Zj/sf] k/d P]Zjo{¿kL lje"lt
ha k|s6 x'G5, ta xfdL p;sf] ¿knfO{ lrGb}gf“}+ . h;n] lh;;nfO{ z"nLdf r9fP pgLx¿ klg s0f
s0fdf k/dfTdf 5 eGy] t/ lh;;nfO{ pgLx¿n] lrGg ;s]gg\ . h;n] a'4nfO{ 9'Ëfn] lxsf{pg]
k|of; u/] pgLx¿n] klg pxfFnfO{ lrGg ;s]gg\ . h;n] dxfjL/sf] sfgdf lsnf 7f]s] ltgLx¿n] klg
pxfFnfO{ a'‰g ;s]gg\ . ltgLx¿n] a'4, lh;;, dxfjL/df k/dfTdfsf] Tof] ¿k b]Vg ;s]gg\ . of]
Hofb} cfZro{sf] s'/f xf] hf] k/dfTdf ;j{q 5 eG5g\ pgLx¿n] klg O{Zj/sf] k|s6 ¿knfO{ lrGg
;s]gg\ / ljk/Ltdf v8f eP . xfdL 9'Ëfsf] d"lt{nfO{ k'Hg ;S5f}+“ t/ hLljt a'4nfO{ :jLsfg{ ;Sb}gf}+“ .
xfdL d/]sf lh;;sf 7'nf–7'nf rr{ agfpF5f}“ t/ lh;;nfO{ g} glrg]/ z"nLdf r9fpF5f}+“ . lh;;df,
a'4df / dxfjL/df k/dfTdfnfO{ lrGg ta ;Dej x'G5, ha xfdL s[i0fsf] pko'{Qm sygsf] cfzo
a'‰5f“}+ .
k/Dk/faf6 dfGg' tŒjn] hfGg' xf]Og . ;'g]/ jf ;+:sf/n] dfGg' tflŒjs klxrfg xf]Og
lsgeg] Tof] klxrfg xfd|f] If0fe/df 8UdufpF5 / ;a}eGbf w]/} ToxfF 8UdufpF5 hxfF k/dfTdfsf]
P]Zjo{ k|s6 ePsf] x'G5 . ch{'gn] klg s[i0fnfO{ k/dfTdf eg]/ dfg]sf eP uLtfdf oqf] rrf{sf]
cfjZostf klg x'g] lyPg . >Ls[i0f h] eGb} x'g'x'G5 / h] x'g'x'G5, To;sf nflu klg pxfFnfO{ ts{
lbg'k/]sf] 5 . s[i0fsf] egfOnfO{ k/dfTdfsf] jrg dfGg] k|tLlt ch{'gdf ePsf] 5}g . ch{'gsf nflu
s[i0fsf oL jrgx¿ s]jn Pp6f ldqsf] ;Nnfx ePsf 5g\ . >Ls[i0fn] ch{'gnfO{ hf] d]/f] k/d
P]Zjo{nfO{ tŒjk"j{s hfGb5 pm lgZrn elQmof]un] o'Qm x'G5 eGg'ePsf] 5, h'g w]/} ¿kdf k|s6
x'g ;S5 lsgeg] P]Zjo{sf ;a} ¿k k/dfTdfsf g} x'g\ . hxfF >]i7td j:t' b]lvG5 ToxfF k/dfTdf
kf/bzL{ ¿kdf pkl:yt x'G5 . ha >]i7 ;ËLtsf/, lrqsf/ cfˆgf snfsf] clGtd prfOnfO{ :kz{
ub}{ x'G5g\ / ha hLjg s'g} lbzfdf cflehfTonfO{ 5F'b} x'G5, ToxLF k/dfTdf cfˆgf] ;3gtfdf k|s6
eP/ kf/bzL{ x'G5 . xfdL cfFvfn] cfsfzsf tf/f¿kL lje"ltdf klg p;nfO{ g} b]Vg ;S5f}+“ .
xfdLn] 5'›nfO{ t dfGof}+“ t/ k|s6 k/dfTdfnfO{ dfGg ;s]gf“}+ . dlGb/sf] k'hf/L dfGg ;S5f}+
t/ hLjGt P]Zjo{nfO{ hfGg ;Sb}gf}+“ . /l;og bz{lgs tyf n]vs bf]:tf]j:sL (Fyodor Dostoevsky)
n] Pp6f syf n]v]sf 5g\ . lh;; d/]sf] c7f/ ;o jif{kl5 lh;;nfO{ ofb cfof] ls …dÚ klxnf ha
k[YjLdf uPsf] lyPF Tof] ;do pko'Qm lyPg . dflg;x¿ klg tof/ lyPgg\ / dnfO{ cfb/ ug]{
nf]suLtf– 418
cWofo–!)
JolQmx¿ klg lyPgg\ ;fy} …dÚ ToxfF PSn} k'u]sf] lyPF . To;}n] p;a]nf d]/f] b'b{zf eof] / dflg;n]
glrg]/} dnfO{ z"nLdf r9fOlbP . ca ;do pko'Qm 5 lsgeg] k[YjLsf] cfwf hldgdf O;fO{x¿sf]
cflwkTo 5 . x/]s ufpFdf d]/f rr{ / kfb/Lx¿ 5g\ . rr{df d]/f] gfddf 306L aH5 . d]/f gfddf
d}g aQLx¿ aflnG5g\ . o:t} ;f]r]/ Ps cfOtjf/sf lbg lh;; cfˆgf] hGd:yn a]yn]xd
(Bethlehem) sf] rr{df plqg'eof] . dflg;x¿ k|fy{gf k"/f u/]/ rr{af6 aflx/ lg:sF+b} lyP . pxfF
Pp6f ?vd'lg a:g'ePsf] lyof] . pxfFn] cfh d :jod\n] …dÚ lh;; x'F eg]/ kl/ro lbGgF≤
dflg;x¿n] dnfO{ cfkm} lrGg] 5g\ eGg] 7fGg'eof] .
klxn] Psk6s s/fP/ eg]sf] lyPF– …dÚ O{Zj/sf] k'q x'F / ltdLx¿sf nflu k/d hLjgsf]
;Gb]z lnP/ cfPsf] 5' t/ To;a]nf dnfO{ glrg]sfn] z"nLdf r9fOof] . o;k6s t ;lhn};Fu lrGg]
5g\ lsgeg] cfh 3/3/df d]/f tl:a/ 5g\ . o:t} ;f]r]/ pxfF r'krfk pleO/xg'eof] t/
dflg;x¿n] pxfFnfO{ unt 9Ën] lrg] . s;}n] eg] ls of] lh;; h:tf] pleP/ a;]sf] 5 / v'a
:jfFu /r]sf] s'zn cleg]tf h:tf] 5 . pgLx¿sf ts{ ;'g]/ lh;;n] ltdLx¿ h;sf] k"hf u/]/
cfpFb} 5f} …dÚ ToxL x'F eGg'eof] . dflg;x¿sf] le8 hDdf eof] / pgLx¿ lh;;nfO{ lh:Sofpg
nfu] . le8 Pjd\ xNnf ;'g]/ rr{sf kfb/L aflx/ cfP . h–h;n] lh;;nfO{ lh:SofpFb} lyP pgLx¿
;a}n] kfb/LnfO{ em's]/ clejfbg u/] . of] b]v]/ lh;; rlst x'g'eof] . pxfFnfO{ Pp6f e/f];f s]
lyof] eg] kfb/Ln] cjZo pxfFnfO{ lrGg] 5 t/ pN6} lh;;nfO{ b]v]/ of] s'g abdf; cfPsf] xf]≤
o;nfO{ tn sf]7fdf y'g eg]/ kfb/Ln] cfb]z lbof] / lh;;nfO{ sf]7fdf y'lgof] .
dWo/ftdf Tof] kfb/Ln] 9f]sf vf]n]/ leq k|j]z u/L lh;;sf] r/0fdf k|0ffd u¥of] / eGof]
d}n] xh'/nfO{ le8df g} lrg]sf] lyPF t/ d Toqf] le8df xh'/nfO{ lrg]sf] 5' eGg ;Sb}gy]+“ lsgeg]
xh'/ k'/fgf] pkb|Øfxf x'g'x'G5 . xfdLn] c7f/ ;o jif{df wfld{s Joj;fo l7s;Fu ;~rfng u/]sf 5f}+“
Pjd\ ;a} l7s;Fu rln/x]sf] 5 . xh'/sf] oxfF s'g} h?/t 5}g lsgeg] xfdL xh'/sf] sfd ul//x]sf
5f}+“ . xh'/ lkmtf{ cfpg'eof] eg] ;a} c:tJo:t agfpg'x'g] 5 lsgeg] xh'/ k'/fgf] c/fhs x'g'x'G5 /
k'gM ;Tosf] s'/f ug{'x'g] 5 h;n] ubf{ ;a} lgod e|i6 x'g] 5 . xfdLn] xh'/sf] sfd l7s;Fu
ul//x]sf 5f}+“ . To;}n] oxfF ca xh'/sf] s'g} cfjZostf 5}g / xh'/nfO{ olb s]xL ug{' 5 eg] xfd|f]
dfWodaf6 ug{'xf];\ lsgeg] xfdL g} xh'/ / dflg;sf] larsf dWo:y s8L xf}+“ . olb xh'/n] d]/f] s'/f
g;'gLsg u8a8 ug{'eof] eg] c7f/ ;o jif{ cufl8sf] Oltxf; bf]xf]¥ofpg'kg]{ x'G5 . xh'/sf] d"lt{sf]
xfdL k"hf ug{ ;S5f}+ Pjd\ Tof] qm;nfO{ 3fF6Ldf em'G8\ofpg ;S5f}“ / xh'/sf nflu 7'nf] rr{ agfpg
;S5f}“ ;fy} xh'/sf] u'0fufg ug{ ;S5f}“ t/ lsdfy{ xh'/nfO{ :jLsfg{ ;Sb}gf}“ .
ha O{Zj/ cfˆgf] k/d P]Zjo{df k|s6 x'G5, ta p;sf] pkl:ylt xfdLnfO{ :jLsfo{ x'Fb}g
lsgeg] xfd|f] 5'› cxª\sf/nfO{ kL8f x'G5 . xfdL d/]sf] O{Zj/nfO{ k'Hg ;S5f}“ t/ hLljt O{Zj/nfO{
lrGg ;Sb}gf}“ . s[i0fsf] o; sygcg';f/ P]Zjo{nfO{ lrGg k|of; ubf{ olb p;sf] s]xL cfef ldNof]
eg] To;eGbf dflysf] c¿knfO{ vf]Hg] k|of; ug{'k5{ . kbfy{df klg P]Zjo{sf] emns kfpg ;lsG5 .
km"n klg kbfy{ g} xf] t/ ha km"n km'N5, ta p;df kbfy{eGbf aflx/sf] ;f}Gbo{ k|s6 x'G5 . To:t}
jL0ff klg kbfy{ g} xf] t/ ha sf]xL ulx/f] k|f0faf6 p;nfO{ 5'G5 clg To;af6 h'g dw'/ :j/
5lNsG5, Tof] klg p;s} :j/ xf] . hxfF klg s'g} >]i7tf k|s6 eP/ cflehfTonfO{ 5'G5, ToxLF p;sf]
emns ldNb5 .
xfdL dfly cfFvf p7fpg tof/ g} 5}gf}“ / xfd|f cfFvf hldgdf g} ufl8Psf 5g\ . 5'›nfO{
b]v]/ xfdL Hofb} k|;Gg x'G5f}F / >]i7nfO{ b]v]/ a]r}g x'G5f}“ . >]i7tfnfO{ :jLsf/ ug{ xfdLnfO{ Hofb}
sl7g x'G5 t/ sf]xL lgs[i6 5 eGof] eg] xfdL tTsfn ga'emLsg ;dy{g u5f}{+ . g/fd|f s'/f ;'Gbf d

nf]suLtf– 419
cWofo–!)
dfq xf]Og ;f/f dflg; g/fd|f 5g\ eGg] 7fg]/ xfdLnfO{ ;fGTjgf k|fKt x'G5 . cvaf/sf kfgfdf rf]/,
xTof/f, e|i6nfO{ vf]h]/ ltgLx¿sf af/]df ;dfrf/ n]Vg'k5{ clg dfq dflg;x¿ k9\gdf cfgGb
dfG5g\ . cvaf/df k|d'vtfsf ;fy /fhgLlts JolQmx¿sf af/]df va/ n]lvg' klg /fhgLltdf
cTolws JolQm e|i6 / unt k|j[lQsf ePsfn] g} xf] . b'O{ JolQmlar emu8f jf s'6lk6 x'Fbf olb
s;}n] emu8f 5'6\6\ofOlbof] eg] Tof] s'6lk6 x]g{df k|fKt x'g] pQ]hgf / /; aGb x'g] eof] eg]/ xfdL
b'vL x'G5f}“ . xfdL gsf/fTds s'/fdf /; kfpF5f}“ t/ ;sf/fTds s'/f ;'Gbf xfdL b'vL x'G5f}“ . hf]
/fd|f] of enfOnfO{ lrGg c;dy{ x'G5 To;n] k/dfTdfnfO{ lrGg ;Sb}g . To;}n] hxfF >]i7 b]lvG5
To;nfO{ /;sf ;fy x]g{ ;lsof] eg] k/dfTdflt/sf] b[li6 Ps sbd cl3 a9\5 . k/d P]Zjo{nfO{
b]Vg ;s] dfq cufl8sf] ult x'g ;S5 .
of]uzlQm eg]sf] dflg;nfO{ k/dfTdf;Fu hf]8\g' xf] . k/dfTdfsf] of]uzlQm l7s ljk/Lt x'G5
h;af6 k/dfTdfsf] lj/f6tf 5'›;Fu hf]l8G5 . sla/n] eg]sf 5g\– d]/f] yf]kf ;fu/df v:of],
To;nfO{ d sxfF vf]h"F, æx]/t x]/t x] ;lv /xof] sla/ x]/fO{ a'Fb ;dfgL ;d'› d] ;f]st x]l/hfO{Æ Tof]
vf]Hbf vf]Hb} sla/ cfkm}“ x/fP . sla/ cem} eG5g\– ;fu/ g} yf]kfdf em/]/ x/fof] ca d yf]kfnfO{
s;/L kfpg ;S5'– æx]/t x]/t x] ;lv /xof] sla/ x]/fO{ ;d'› ;dfgf aF'b d] ;f]st x]l/hfO{ .Æ yf]kf
;fu/df emg{ ;S5 Tof] xfd|f] of]uzf:q xf] t/ ha ;fu/ yf]kfdf em5{, Tof] eujfg\\sf] of]uzlQm xf] .
ldng b'O{sf] x'G5≤ To;}n] ofqf klg b'O{lt/af6 x'G5 . Pp6f ofqf JolQm k/dfTdflt/ u5{ eg] csf]{
ofqf k/dfTdf JolQmlt/ u5{ . xfdL ha Ps sbd k/dfTdflt/ a9fpF5f}“, ta k/dfTdf klg Ps
sbd xfdLlt/ a9fpF5 . k/d;Fu ldngsf nflu xfdL dfq cft'/ 5}gf}“, k/d klg xfdL;Fu ldNg
TolQs} cft'/ x'G5 . ToxL g} hLjgsf] /; Pjd\ cfgGb xf] . of] PstkmL{ geP/ b'O{lt/af6 k|jflxt
k|]dsf] wf/f xf] . k/dfTdfsf] xfdL;Fu ldNg] zlQmnfO{ >Ls[i0f d]/f] of]uzlQm eGg'x'G5 .
k/dfTdfsf] t[i0ff xfdLdf ta hfU5, ha p;sf] k'sf/ cfpF5 gq c1fgLn] k/dfTdfnfO{
vf]Hg g} ;Sb}g . olb k/d lj/f6\ pmhf{n] of] vf]hdf ;fy glbg] xf] eg] vf]h g} ;Dej x'Fb}g .
To;}n] wd{ JolQmaf6 k/dfTdflt/sf] vf]hsf] gfd dfq xf]Og k/dfTdfaf6 JolQmlt/sf] vf]hsf] klg
gfd xf] . oL b'j}sf] ldng / cflnËgsf] ;DaGw g} wd{ xf] . k/dfTdf klg xfdLnfO{ vf]lh/x]sf] 5
eGg] s'/f tŒjk"j{s hfGg'k5{ . lj/f6\n] k'sf/ ul//x]sf] 5 eGg] hfg]df JolQmsf] zlQm, ;fdYo{ Pjd\
;fx; xhf/f}F u'0ff a9\5 clg ofqf Hofb} ;'ud x'G5 . lj/f6\ klg dnfO{ vf]Hb} 5 eGg] s'/f tŒjk"j{s
hfg]df dfq ldng lglZrt x'G5 gq cfˆgf] PSnf] zlQm / ;fdYo{n] p;nfO{ vf]Hg} ;lsGg . t/ pm
klg cfkm"nfO{ vf]lh/x]sf] 5 eGg] hfg]df hlt;'s} p;nfO{ e'n] klg ldng eP/} g} 5f8\5 .
k/dfTdfsf] xfdL;Fu ldNg] zlQm g} p;sf] of]uzlQm xf] . k/dfTdf;Fu h'g lbg xfd|f] ldng
x'G5, ta xfdLnfO{ ldng ePsf] yfxf x'G5 t/ k/dfTdfsf] t xfdL;Fu lg/Gt/ ldng eO/x]s} 5
lsgeg] pm xfd|f rf/}lt/ df}h'b 5 . xfd|f] Zjf;–k|Zjf;df pm df}h'b 5 t/ xfdL p;df df}h'b
5}gf}“ . k/dfTdfsf nflu xfdL p;leq g} 5f}+ t/ pm xfdLleq 5}g . o;sf] cy{ pm xfdLleq ePsf]
xfdLnfO{ yfxf 5}g eGg] xf] . s[i0fsf] cy{ h'g k'?if d]/f] of]uzlQmnfO{ tŒjk"j{s hfGb5, pm
lglZrGt x'G5 eGg] xf] . d k/dfTdfdf :yflkt g} 5' Pjd\ p;;Fu ldn]s} 5', p;sf] xft d]/f] xftdf
5, d]/f] Åbosf] w8\sg klg p;sf] g} Åbosf] w8\sg xf] eGg] h;n] a'‰5, To;n] g} s[i0fsf]
of]uzlQmnfO{ tŒjk"j{s hfGb5 . s[i0fn] tŒjaf/] eGg'ePsf s'/f ;'g]/ geO{ cg'ejaf6 hfGg'k5{ .
tŒjk"j{s hfGg' eg]sf] cg'ej u/L cfTd1fg k|fKt ug{' xf] .
;g\ !*%& df la|l6; cª\u|]hsf] 5fpgLdf Pp6f df}g ;GGof;LnfO{ 5ftLdf efnf /f]k]/ xTof
ul/Psf] lyof] . pm dgaf6 g} uLt u'gu'gfpFb} lxFl8/x]sf] lyof] . cª\u|]h l;kfxLn] p;nfO{ hf;';

nf]suLtf– 420
cWofo–!)
h:tf] nfu]/ klqmP / p;sf] kl/ro dfu] t/ Tof] gUg df}g ;GGof;L d':s'/fO dfq /Xof] . p;n]
hLjgdf Psk6s dfq af]N5' eg]/ k|lt1f u/]sf] lyof] . cª\u|]hn] hf;'; 7fg]/ p;sf] 5ftLdf efnf
/f]lklbP . Tof] ;GGof;Lsf] Psk6s af]Ng] ;ª\sNk d[To'sf a]nf af]N5' eGg] lyof] . pm tŒjj]Qf
ePsfn] pklgifb\sf] dxfjfSo …tŒjdl; Û Zj]ts]t'Ú egL af]Nof] . p;n] Tof] efnf 3f]Kg] cª\u|]hnfO{
eGof]– ltdL klg ToxL k/dfTdf xf} Zj]ts]t' Û d[To'sf] If0fdf klg k/dfTdfnfO{ b]Vg] Ifdtf
tŒj1fgaf6 cfpF5 ljZjf;n] cfpFb}g≤ dfGgfn] cfpFb}g hfGgfn] dfq cfpg ;S5 .
O{Zj/;DaGwL Pp6f wf/0ff xfdL a'l4ut ¿kdf hfGb5f}“ t/ To;sf] 7'nf] d"No x'Fb}g . csf]{
O{Zj/sf] k|tLlt xfdL ;+j]bgfn] hfGb5f}“ . h:t} z/L/df xfjfsf] :kz{ x'Fbf o:tf] nfU5 ls pxL
5f]O/x]sf] 5, ;"o{sf] ls/0fsf] :kz{ x'Fbf nfU5 ls pxL k|sflzt eP/ :kz{ ul//x]sf] 5, km"n km'Nbf
nfU5 ls ;'uGw p;sf] g} xf] / s'g} ;'Gb/ cg'xf/ b]Vbf nfU5 ls ;f}Gbo{ p;}sf] xf] . z/L/sf /f}“/f}“af6
x/kn h'g ;+j]bgf x'G5 ;a} ;+j]bgfx¿df p;}sf] ;Gb]z k|tLt x'G5 . o:tf] ePdf hLjgdf k|To]s
åf/x¿af6 p;}sf] va/ dfq cfpg yfN5 / leq Pp6f tŒj ;ª\u|lxt x'G5 . o;k|sf/ hfGg'nfO{ g}
>Ls[i0f tŒj1fgk"j{s hfGg' eGg'x'G5 .
;+j]bgf afn'jfsf] s0f, j[Ifsf] kft, km"n, JolQmsf] xft, dflg;sf] cfFvf cflbdf klg x'G5 .
hLjgdf hxfFaf6 ;+j]lbt x'g ;lsG5 tL ;a} ;+j]bgfx¿ ;ª\u|lxt u/]df of] :kz{af6 cfkm"leq Pp6f
s]G› lgdf{0f x'G5 / ToxL s]G›n] k/dfTdfsf] of]uzlQmnfO{ hfGg ;S5 . Pp6f gbLk|lt klg
;+j]bgfsf] åf/ vf]n]/ p;sf] ;+j]bgzLntfnfO{ cg'ej ug{ yfn]kl5 gbLaf6 klg k/dfTdfsf] k|tLlt
x'g yfN5 . Clifd'lgx¿n] uËf h:tf] gbLnfO{ k/dfTdf eGgfsf] sf/0f oxL xf] . h;n]
;+j]bgzLntfsf] åf/ v'Nnf /fV5, p;nfO{ k/dfTdf e]6\g cft'/ ePsf] k|tLlt x'G5 t/ a'l4n] of]
yfxf kfpg ;Sb}g . a'l4 cf+lzs / af;L 36gf xf] eg] ;+j]bgf tfhf / k"/f 36gf xf] . a'l4 t
pwf/f] klg kfOG5 t/ ;+j]bgf pwf/f] kfOFb}g . cfˆgf] cg'ejaf6 dfq hfGg ;lsG5, c¿sf]
cg'ejaf6 hfGg ;ls+Fb}g .
xfd|f] ;+j]bgf x/fpFb} uPsf sf/0fn] xfdL k/dfTdfn] rf/}lt/af6 cfˆgf] xft xfdLlt/
a9fPsf] b]Vg jf dx;'; ug{ ;Sb}gf}F . k/dfTdf;Fusf] ldngsf] ;Defjgf hxfF hxfF 5, To;nfO{
hfg]kl5 dfq k/dfTdfsf] of]uzlQmsf af/]df hfGg ;lsG5 . wfld{s JolQmn] rf/}lt/af6 cfkm"nfO{
vf]lnlbG5 / ljifdf klg cd[t vf]Hg] r]i6f u5{ . olb xfd|f] ;+j]bgzLntf k|uf9 5 eg] k/dfTdfdf
xfdL sxLFaf6 klg k|j]z ug{ ;S5f}F / k/dfTdfnfO{ klg k|j]z ug{ åf/ lbg ;S5f}F . k/dfTdfsf]
P]Zjo{ lje"lt ljgd| efjn] hfGg ;s]df k/dfTdfsf] of]uzlQmsf] k|tLlt xfdLnfO{ x'g ;S5 . >Ls[i0f
eGg'x'G5– o:tf] ePdf Tof] k'?if lgZrn Wofgof]uåf/f …dÚdf g} Ps} efjn] l:yt x'G5 o;df s'g}
;+zo 5}g . lgZrn Wofgof]uåf/f dflg;sf] k/dfTdflt/ hfg] pkqmd bf}8sf] geP/ 7x/fpsf] x'G5
t/ ;+;f/lt/sf] vf]h eg] bf}8sf] x'G5 / ;+;f/df hf] bf}8]/ vf]H5 Tof] ;kmn x'G5 . of] bf}8n]
aflx/sf] vf]h t k"/f x'g ;S5 t/ leq rflxF ljlIfKttf dfq k|fKt x'G5 .
k/dfTdflt/ hfg] dfu{ ;+;f/eGbf l7s ljk/Lt x'G5 . k/dfTdf kfpgsf nflu zfGt eP/
pleg] JolQm dfq ;kmn x'G5 . ha xfdL bf}l8G5f}“, To;eGbf klxn] xfd|f] dg bf}8]/ ToxfF k'lu;s]sf]
x'G5 / dg k'u]sf] 7fpFdf xfdL k'Ug'kg]{ x'G5 . dgn] nIo klxn] g} kfO;S5 clg z/L/ p;sf k5fl8
hfG5 . Pp6f nIo k"/f x'g gkfpFb} dg csf]{ nIo agfP/ ToxfF k'lu;S5 . t;y{ dgn] xfdLnfO{
slxNo} l:y/ x'g lb+Fb}g . dg bf}l8G5, To;}n] xfdL bf}l8G5f}“ / ha dg /f]lsG5, ta xfdL cl8G5f}“ .
k/dfTdfdf hfg] JolQmn] ;+;f/sf] l7s pN6f] pkqmd ;dft]/ /f]lsg'k5{ . lgZrn Wofgof]usf] cy{
dgsf] o:tf] cj:yf xf] hxfF s'g} bf}8, eljio / nIo x'Fb}g . dgsf] o:tf] cj:yf hxfF dg cufl8

nf]suLtf– 421
cWofo–!)
guO{ oxL jt{dfgdf x'G5, o:tf] cj:yf g} lgZrn Wofg of]u xf] . ha;Dd lrQ bf}l8G5, p;n]
k/dfTdfnfO{ hfGg ;Sb}g . k/dfTdfnfO{ kfpg] lrGtf klg TofUg'k5{ lsgeg] of] klg jf;gf xf] h'g
p;nfO{ kfpgsf lglDt afwf x'G5 . wg, oz a]r}gLsf ;fy kfpg ;lsG5 t/ k/dfTdf a]r}gLsf
;fy kfpg ;lsGg lsgeg] k/dfTdf s]jn lglZrttfdf dfq kfOG5 . ;a} zfGt / df}g ePdf
k/dfTdfnfO{ kfpg ;Dej x'G5 .
lgZrn Wofgof]usf] cy{ bf}8 TofUg' xf] . dfnf hKg' Pjd\ dGqf]Rrf/0f ug{' Wofg xf]Og .
Wofgsf] cy{ g} lgZrn x'g' xf] . dg lans'n gbf}l8g' / dgnfO{ /f]Sg' g} Wofg xf] . >Ls[i0f o:tf]
cj:yfdf x'g] JolQm lgZrn Wofgof]uåf/f …dÚdf g} l:yt x'G5 eGg'x'G5 . lgZrn Wofg kmlnt x'g]
lalQs} JolQm Ps} efjn] …dÚdf l:yt x'G5 / p;df / …dÚdf s'g} e]b x'Fb}g . o;sf] cy{ xfd|f] /
k/dfTdfsf larsf] b"/Lsf] sf/0f g} dg bf}l8g' xf] . o;sf] cfzo /f]lsg' g} ToxfF k'Ug' xf] Pjd\ ToxL
wfd xf] . JolQm zfGt eP/ l:y/ x'g]lalQs} crfgs åf/ v'N5 / To; cj:yfdf g} k/dfTdf;Fu Ps
eOG5 . >Ls[i0f eGg'x'G5– o;df s'g} ;+zo 5}g . s[i0fnfO{ uLtfdf s}of}+k6s o;df s'g} ;Gb]x 5}g
eGg'k/]sf] 5 . ch{'gsf] cfFvfdf ;+zosf] efj b]v]/ >Ls[i0fn] af/Daf/ o:tf] eGg'k/]sf] xf] t/ ha
dg ;+zo/lxt x'G5 ta tTIf0f k/dfTdf;Fu Ps x'G5 .
>Ls[i0f …dÚ g} ;+;f/sf] pTklQsf] sf/0f x'F / …dÚ af6 g} ;f/f ;+;f/ r]i6f u5{ eGg'x'G5 .
o;k|sf/ tŒj1fgk"j{s hfg]/ >4f / elQmn] o'Qm ePsf] a'l4dfg\ k'?if …dÚ k/d]Zj/nfO{ g} lg/Gt/
eH5g\ . >Ls[i0f …dÚ g} ;f/f cl:tTjsf] sf/0f x'F / …dÚ g} ult x'F eGg'x'G5 . æ/fd /fd, xl/ xl/Æ
ug{' eHg' xf]Og . o;df lg/Gt/ zAb cd"No 5 . olb xfdLn] /fd /fd eGof}“ eg] klg ehg lg/Gt/
x'Fb}g lsgeg] b'O{ /fdsf lardf Ps ;fgf] If0f /fdljgf g} 5'6\5, To;}n] of] lg/Gt/ ehg xf]Og .
lg/Gt/ ehgsf] cy{ s]jn zAbaf6 xf]Og, efjaf6 eHg' xf] lsgeg] efjdf s'g} cGt/ x'Fb}g .
zAbdf cGt/fn h?/L x'G5 cGoyf zAbx¿ g} k/:k/df 7f]lsG5g\ . efj dfq cljlR5Gg x'G5 .
sla/n] k/dfTdfsf] :d/0f cljlR5Gg / ;tt xf];\ eGg'ePsf] 5 . h:tf] ls gbLaf6 u|fdL0f
jw"x¿ ha ufu|fdf kfgL e/]/ 3/ kmls{G5g\, ta pgLx¿ cfk;df s'/fsfgL klg u5{g\ / uLt klg
ufpF5g\ t/ lz/df ePsf] kfgLsf] ufu|fdfly pgLx¿sf] ;tt :d/0f eO/x]sf] x'G5 . ufu|f] xftn]
g;dftLsg lxFl8/x]sf x'G5g\ t/ pgLx¿sf] :d/0f zAb/lxt x'G5 . efjn] pgLx¿ :d/0f ul//x]sf
x'G5g\ . efjsf] cy{ zAb/lxt af]w xf] . Pp6L cfdf aRrf clnslt xnrn ug]{lalQs} tTsfn
pl7xflN5g\ . cfdfsf] zAb/lxt :d/0f hf] /flt lg›fdf klg df}h'b /xG5 ToxL k|tLltnfO{ g}
>Ls[i0fn] lg/Gt/ ehg eGg'ePsf] xf] . >Ls[i0f eGg'x'G5– >4f / elQmn] o'Qm eP/ a'l4dfg\hg …dÚ
k/dfTdfnfO{ lg/Gt/ eH5g\ . lg/Gt/ eH5g\ eGg'sf] cy{ lg/Gt/ d]/f] efjdf /xG5g\ eGg' xf] .
lgZrn Wofgåf/f k/dfTdf;Fu Pstfsf] k|tLltnfO{ ;tt agfpg efjaf6 dfq ;Dej x'G5 . Zjf;
rNg'eGbf klg lg/Gt/ :d/0f /xg] ;tt :d/0f g} elQm xf] Pjd\ ;tt efjsf] bzfsf] gfd g} ehg
xf] .
dlRrQf db\utk|f0ff af]woGtM k/:k/d\ .
syoGtZr df+ lgTo+ t'iolGt r /dlGt r ..(..
lg/Gt/ …dÚ df dg nufpg] / …dÚdf g} k|f0f ck{0f ug]{ d]/f eQmx¿ d]/f] elQmsf af/]df g}
lrGtg / rrf{åf/f k/:k/df d]/f] k|efjnfO{ a'em]/ tyf u'0f / k|efj;lxt d]/f] rrf{ kl/rrf{ u/]/
lg/Gt/ k/d;Gtf]if lnF+b} …dÚ jf;'b]jdf g} lg/Gt/ /dfpF5g\ ..

nf]suLtf– 422
cWofo–!)
t]iff+ ;tto'Qmfgf+ ehtf+ k|Lltk"j{sd\ .
bbfld a'l4of]u+ t+ o]g dfd'koflGt t] ..!)..
lg/Gt/ k|]dk"j{s d]/f] ehg ug]{ eQmx¿nfO{ d a'l4of]u -;dTjof]u_ k|bfg ub{5' h'g a'l4sf
;xfotfn] ltgLx¿ …dÚdf g} k|fKt x'G5g\ ..
t]iffd]jfg'sDkfy{dxd1fgh+ tdM .
gfzofDofTdefj:yf] 1fgbLk]g ef:jtf ..!!..
ltgLx¿nfO{ ljz]if s[kf ug{sf nflu ltgs} cGt:s/0fdf /x]/ …dÚ :jod\ g} pgLx¿sf]
c1fg¿kL cGwsf/nfO{ k|sfzdo tŒj 1fg¿kL bLkåf/f gi6 ub{5' ..
dgsf b'O{ cj:yfx¿ Pp6f bf}l8g] / csf]{ l:y/ dg x'G5 . bf}l8g] dg sxLF klg l:y/ x'Fb}g,
;bf eljiosf] sNkgfdf x'G5 t/ eljiosf] s'g} cl:tTj x'Fb}g . cl:tTj s]jn jt{dfgsf] / oxL
If0fsf] x'G5 . hfGgdf klg hlt ;do nfU5 Tolt ;dodf jt{dfg u'lh|;S5 . xfd|f] xftdf s]jn
Ps If0f dfq 5 t/ dg ;b}j jf;gfdf / eljiodf x'G5 . jt{dfgdf dg bf}l8g ;Sb}g lsgeg]
ToxfF bf}l8g] 7fpF g} x'Fb}g . jf;gfsf nflu cgGt lj:tf/ rflxG5 / jt{dfgsf] If0f Psbd ;fgf]
x'G5 . of] bf}l8g] dg g} xfd|f] /f]u xf] . O{Zj/nfO{ gdfGg' cwfld{stf xf]Og . a'4, dxfjL/ klg
O{Zj/nfO{ dfGb}gg\ t/ pgLx¿ wfld{s 5g\ . l:y/ dg geO{ r~rn dg x'g] JolQm cwfld{s xf] eg]
z"Go / l:y/ dg x'g] JolQm wfld{s xf] . hxfF dg z"Go x'G5 ToxfF k/d ;Qf;Fu ;fIffTsf/ x'G5 .
oxL cj:yfnfO{ s;}n] k"0f{, s;}n] z"Go, s;}n] cfTdfsf] k|flKt t s;}n] O{Zj/;Fu ldng x'g' eg]sf
5g\ .
of] dgnfO{ l:y/ ug{sf nflu cl3Nnf] ;"qdf >Ls[i0fn] lgZrn Wofgof]udf hf] pknAw x'G5
pm Ps} efjn] …dÚdf l:y/ x'G5 eGg' ePsf] 5 . dgnfO{ l:y/ ug{ cg]sf}“ dfu{ / ljlwx¿ 5g\ .
Wofg eg]sf] dgnfO{ tf]8\g' jf dgaf6 kf/ x'g' xf] . Wofgsf] Pp6f ;fgf] k|lqmofaf6 xfdL dgeGbf
dfly x'g ;S5f}“ . aRrf cfdfsf] sf]vdf h'g cj:yfdf x'G5 Tof] cf;gdf aRrfdf cToGt Go"gtd
dg x'G5 Pjd\ p;sf] r]tgf / dl:tis ljsl;t eO;s]sf] x'Fb}g . cfdfsf] k]6df aRrfsf] cfˆgf]
Åbo w8\lsF+b}g / gf} dlxgf;Dd Åbosf] w8\sg;Fu hLjgsf] ;DaGw klg x'Fb}g lsgeg] aRrf gf}
dlxgf cfˆg} Åbo gw8\sfO{sg afFr]sf] x'G5 . xfd|f] r]tgf ha dgdf s]lG›t x'G5, ta lz/ s]G›
x'G5 / ha k|]d efjdf s]lG›t x'G5, ta Åbo s]G› x'G5 t/ aRrfsf] dl:tis w]/}kl5 dfq ljsl;t
x'G5 / Åbo klg gf} dlxgfkl5 dfq wl8\sG5 . To;eGbf klxn] aRrf gflesf] d2taf6 cfdf;Fu
hf]l8Psf] x'G5 / hLjgsf] klxnf] cg'ej p;nfO{ gfleaf6 x'G5 . h;nfO{ dgaf6 kf/ x'g' 5
pgLx¿nfO{ dl:tis / Åbodf xf]Og r]tgf gfO6f]df s]lG›t ug{'kb{5 . gfO6f]df r]tgfnfO{ s]lG›t
u¥of] eg] dg l:y/ x'G5 . ;"kmL kmls/x¿n] k|fy{gf u/] h:t} jf d';ndfgx¿n] gdfh k9] h:tf]
cfˆgf 3'F8f df]8]/ a;]sf] cj:yf jf aRrf cfdfsf] k]6df x'Fbf /x]sf] cj:yfaf6 dg zfGt x'g
;S5 . zfGt x'gsf nflu of] cToGt ;/n dfu{ xf] . ue{df aRrf a;] h:tf] xfd|f] cf;g / Wofg
gfO6f]df eof] eg] h'g;'s} ljrf/ cfP klg ljrf/nfO{ ;fIfL efjn] x]/]/ Wofg gfO6f]df g} s]lG›t
ul//Xof}“ eg] of] Wofgsf] k|of]uaf6 leq ulx/f] lgZrntfsf] cg'ej x'g yfN5 . dg / Åbo b'j} rN5
s]jn gfle dfq rNb}g . dg / ljrf/sf ;fy} efjsf] klg bf}8 x'G5 t/ gflesf] eg] s'g} bf}8
x'Fb}g .
dg / Åbo b'j} eljiodf x'G5g\ gfle dfq jt{dfgdf x'G5 . h;n] gflesf] hlt glhs
cfˆgf] r]tgf n}hfG5 plt g} pm jt{dfgdf x'G5 / dgeGbf dfly x'G5 . h;/L aRrf cfdfsf]
gfle;Fu hf]l8Psf] x'G5 To:t} xfdL klg c1ft;Fu xfd|f] gfO6f]af6 g} hf]l8Psf x'G5f}“ . gfO6f]sf]

nf]suLtf– 423
cWofo–!)
åf/af6 JolQmx¿nfO{ z/L/ / cfkm" cnu ePsf] cg'ej x'G5 / pgLx¿nfO{ z/L/;Fu gflen] g}
cfTdfnfO{ hf]8]sf] klg cg'ej x'G5 . klZrddf hfGg]x¿ Tof] hf]8nfO{ rfFbLsf] ;"q (Silver cord)
eGb5g\ . h;/L cfdf;Fu xfd|f] ef}lts z/L/ hf]l8Psf] x'G5 To:t} of] cl:tTj;Fu klg xfdL gfleaf6
hf]l8Psf x'G5f}“ . ha xfdL gfledf cfˆgf] r]tgfnfO{ n}hfG5f}“, ta dg lgZrn x'G5 / s[i0fn] h'g
ælgZrn Wofgof]un] …dÚdf Ps} efjdf l:yt x'G5Æ eGg'eP h:tf] 36gf 36\g ;S5 .
>Ls[i0f eGg'x'G5– …dÚ df lg/Gt/ dg nufpg]jfnf / d]/f] k|f0fnfO{ g} ck{0f ug]{jfnf eQmhg
;bf g} cfk;df d]/f] k|efj atfpFb} tyf d]/f] syg ub}{ ;Gt'i6 x'G5g\ / …dÚ df g} lg/Gt/ /d0f
ub{5g\ . lgZrn Wofgof]ukl5 dfq of] ;"qsf] cy{ a'‰g ;lsG5 . uLtfsf xhf/f}“ 6Lsf / JofVofx¿
5g\ / clws 6Lsfx¿ tyfslyt kl08tx¿n] u/]sf 5g\ . pgLx¿;Fu kof{Kt hfgsf/L t 5 t/
Wofg 5}g≤ To;}n] zAbdf w]/} ljjfb u/]/ cg]sf}“ cy{ ul/Psf] 5 . dgn] cy{ u/]kl5 cg]sf}“ cy{ x'g'
:jfefljs xf] t/ hlt w]/} dflg; Wofgdf pknAw eP klg Wofg Pp6} x'G5 . Pp6} JolQmn] uLtfsf]
$–% k6s cy{ u¥of] eg] klg uLtfsf cy{ $–% j6f x'G5g\ lsgeg] dg'iox¿ ax'lrQjfg\ 5g\ .
dg / a'l4 ulx/f] x'g} ;Sb}g ;txdf dfq x'G5 t/ Wofg ulx/f] x'G5 . hf] dgaf6 g} uLtf a'‰b5g\,
pgLx¿ uLtfsf] ;os8f}+ 6Lsf ub{5g\ t/ Wofgaf6 uLtfdf k|j]z u/]df uLtfsf] cy{ leGg x'G5 .
…dÚ df lg/Gt/ dg nufpg]jfnf eGgfn] lg/Gt/ d]/f] gfd:d/0f ug]{jfnf eGg] JofVof lgZrn
Wofgof]u ga'emLsg u/]sf] eP unt x'g] lyof] . uLtfsf clwsf+z 6Lsfsf/x¿n] lg/Gt/ …dÚdf dg
nufpg]jfnfsf] JofVof k/dfTdfsf] lg/Gt/ ehg ug]{ eg]/ u/]sf 5g\ h'g of] dg /x'Gh]n x'g}
;Sb}g .
…dÚ df lg/Gt/ dg nufpg]jfnfsf] cy{ ToxL JolQm h;df ca dg z]if /xFb}g eGg] xf] .
k/dfTdfdf dg p;}n] nufpg ;S5, h;sf] dg ;dfKt ePsf] x'G5 lsgeg] olb dg hf/L 5 eg]
Tof] ;+;f/df g} nflu /xG5 . hlt k/dfTdfsf] gfd:d/0f u/] klg dg ;+;f/d} /lx/xG5 . tyfslyt
eQmx¿ dlGb/ jf ;Tf\;ª\udf /xFbf klg pgLx¿sf] dg cGoq g} x'G5 . xfd|f] hut\;Fu h] ;DaGw 5
To;sf] hf]8 xfd|f] dg xf] . dgnfO{ xfdL k/dfTdfdf nufpg} ;Sb}gf}“ . dg /x'Gh]n dg ;+;f/df
dfq nfU5 / olb dg /x]g eg] dfq k/dfTdf;Fu ;DaGw x'g ;S5 . cfˆgf] dg x/fP/ lg/Gt/
k/dfTdfdf l:yt x'g] JolQm g} lg/Gt/ dg nufpg]jfnf xf] . hxfF dg z"Go x'G5, ToxfF k/dfTdf
:jtM g} pknAw x'G5 . h;sf] dg z"Go x'G5 To;n] k/dfTdfdf Wofg nufpg' g} kb}{g lsgeg]
p;n] Wofg hxfF nufP klg ToxfF k/dfTdf x'G5 . o:tf] cj:yf / l:yltdf /xg] JolQmnfO{ lg/Gt/
s[i0fdf dg nufpg] JolQm eGg ;lsG5 .
>Ls[i0f …dÚ df g} lg/Gt/ dg nufpg]jfnf / …dÚdf lg/Gt/ k|f0f nufpg] eQmhg eGg'x'G5
t/ dg;lxt ljrf/ u/]/ k|f0f ck{0f ug{ ;lsFb}g . dlGb/df uP/ lz/ k/dfTdfdf em'sfpg] lg0f{o
klg dgs} lg0f{o xf] t/ Wofgaf6 h'g ;dk{0f x'G5 Tof] s[To x'Fb}g . cfˆgf] k|f0f ;bf g} p;df
;dlk{t /x]sf] / cfˆgf] k|f0f p;af6 g} rln/x]sf] cg'e"lt x'g'sf ;fy} p;eGbf clnslt klg cnu
geP/ ;b}j p;df ;dlk{t ePsf] af]w x'g' g} s[i0fdf lg/Gt/ k|f0f ck{0f ug]{jfnf xf] . d p;};Fu
afFlr/x]sf] 5' / pm …dÚdf afFlr/x]sf] 5 Pjd\ d]/f] p;;Fu s'g} k[ystf 5}g eGg] cg'ej g} s[i0fdf
k|f0f ck{0f ug]{jfnf xf] . ha;Dd JolQm /xG5 ta;Dd ;dk{0f x'g ;Sb}g lsgeg] ToxfF cxª\sf/
df}h'b /xG5 . xfdL ;dk{0f ug{ g;s] klg dgnfO{ tf]8\g ;S5f}“ / ha dg /f]lsG5 jf z"Go x'G5,
ta ;dk{0f cfkm“} 3l6t x'G5 . >Ls[i0f eGg'x'G5– …dÚ df g} k|f0f ck{0f ug]{jfnf ;bf cfk;df d]/f]
k|efjnfO{ atfpF5g\ . o;sf] cy{ Ps–csf{df k|e' dxfg\ x'g'x'G5 eg]/ pxfFsf] u'0fufg ug{' xf]Og .
hf] Ps} efjdf pknAw x'G5 p;n] ug]{ k|To]s s'/faf6 k/dfTdfsf] va/ u'lGhG5 . p;sf] a;fO,

nf]suLtf– 424
cWofo–!)
lxF8fO / k|To]s sd{ k/dfTdfsf] h:t} x'G5 . p;sf] k|To]s cfr/0f / s[Todf k/dfTdfsf] g} u'0fufg
emlNsG5 .
k/dfTdfsf] u'0fufg Ps csf{;Fu u/]/ k/dfTdfnfO{ :d/0f ug{ ;lsFb}g . dflg;x¿
eujfg\\sf] gfd:d/0f / u'0fufg dfOssf dfWodaf6 ;f/f JolQmx¿nfO{ ;'gfpg] u/L hf]8n] ub{5g\ .
pgLx¿nfO{ k|e'sf] gfd ;'gfof] eg] ;a}nfO{ nfe x'G5 eGg] nfU5 t/ o;/L xNnf u/]/ ;a}nfO{
;'gfpg' pko'Qm xf]Og . of] k'0o xf]Og kfk xf] lsgeg] csf{sf] lg›fdf afwf k'¥ofpg] / zflGt eË
ug]{ sfd k|e':d/0f / u'0fufg xf]Og . pgLx¿sf] xNnfn] la:tf/} dflg;x¿nfO{ eujfg\sf] gfdk|lt g}
3[0ff p7\g ;S5 . s;}n] hah{:tL eujfg\sf] gfd:d/0f u/fpg ;Sb}g . t/ ha sf]xL eujfg\df g}
afFR5 eg] p;sf] p7fO, a:ffO, lxF8fO, af]nfO, df}gtfdf, p;sf] efjelËdf / p;sf d'›fx¿df
;a}lt/ eujfg\sf] :t'lt k|f/De x'G5 . >Ls[i0f eGg'x'G5– d]/f] j0f{g ub}{ hf] sf]xL ;Gt'i6 x'G5g\, tL
eQmx¿ a'l4of]usf] ;xfotfn] …dÚdf g} k|fKt x'G5g\ . xfdL O{Zj/sf] syg u/]/ ;Gt'i6 x'Fb}gf}“ .
xfdLn] eg]sf] s'/f;Fu csf]{ JolQm ;xdt eof] eg] dfq xfdL ;Gt'i6 x'G5f}“ t/ o:tf] ;Gtf]if
cxª\sf/sf] ;Gtf]if xf] . cfˆgf] ljrf/ c¿dfly yf]kg{ vf]Hg' kfk xf] . of] sygsf] cy{ cfˆgf] egfO
ank"j{s yf]k/]/ /fhL u/fpg] xf]Og . d}n] s] eg]F / csf{n] s] ;'Gof] jf ;'g]g Tof] lgik|of]hg xf] .
h;n] k|e'sf] rrf{ ug{ kfof] Tof] ;Gtf]ifsf] s'/f xf] . ;du|tfn] k|e'sf] u'0fufg x'g ;Sof] eg] Tof]
;f}efUo cfkm"n] kfpg' g} ;Gt'li6 xf] .
lxGb" wd{ kl/jt{g ug]{ wd{ xf]Og . c¿ wd{x¿ kl/jt{g u/fpg] k|of; u5{g\ t/ lxGb" wd{n]
Tof] slxn] klg cfjZos g} 7fg]g . lxGb" wd{ s;}nfO{ klg ¿kfGt/0f ug{ rfxFb}g, of] cgf}7f] /
cb\e't s'/f xf] lsgeg] dgsf] :jefj cfkm"n] h] dfGof] Tof] c¿n] klg dfg"g\ eGg] x'G5 . lxGb" wd{
ckl/jt{gLo wd{ xf] . To;}n] lxGb"x¿ c¿nfO{ lsg abNg' a? Tof]eGbf d]/f] ;'uGwn] s;}nfO{ abN5
eg] Tof] cs}{ s'/f xf] eG5g\ lsgeg] of] klg Psk|sf/sf] cfqmd0f / lx+;f xf] . olb d]/f] hLjg b]v]/
jf of] ;'uGwn] k|efljt eP/ ablnG5f} eg] l7s 5 cGoyf c¿nfO{ cfˆgf] cf:yf yf]kg{ vf]Hg' lx+;f
xf] . ;fy} s'g} JolQmnfO{ hah{:tL abNg vf]Hof} eg] klg z/L/ dfq ablng] xf], cfTdfdf s'g}
¿kfGt/0f x'Fb}g . O{Zj/sf] :t'lt cl:tTj;Fu / x'g';Fu ;DalGwt x'G5≤ t;y{ p;sf] :d/0f ug{
kfpg' g} ;Gtf]ifsf] s'/f xf] . ;Gtf]if c¿nfO{ /fhL u/fpgdf x'Fb}g lsgeg] ;Gtf]if t cfˆgf]
cleJolQmdf Pjd\ leqsf] cfGtl/s cj:yf ;'Jojl:yt x'g'df x'G5 . wd{ Pp6f cflTds efj xf] hf]
;'ulGwt ePkl5 cfkm" ;Gt'i6 eOG5 . o:tf] JolQmnfO{ k/dfTdfsf] :t'lt cfgGbsf nflu x'G5 .
>Ls[i0f eGg'x'G5– pgLx¿ lg/Gt/ …dÚdf /d0f ub}{ …dÚdf 8'A5g\ . pgLx¿ …dÚ df g} 8'a'NsL
lnG5g\ . of] klg dgaf6 ;Dej x'Fb}g . lg/Gt/ d]/f] Wofgdf nfu]sf / k|]dk"j{s eHg]jfnf
eQmx¿nfO{ …dÚ Tof] tŒj1fg¿kL of]u lbG5' h;af6 pgLx¿ …dÚdf g} k|fKt x'G5g\ . x] ch{'g Û
pgLx¿nfO{ cg'u|x ug{sf lglDt g} …dÚ :jod\ pgLx¿sf] cGt:s/0fdf Ps efjn] l:yt eP/
c1fgn] pTkGg ePsf] cGwsf/nfO{ k|sfz¿k tŒj1fg¿kL bLkåf/f gi6 kfb{5' . >Ls[i0f eGg'x'G5–
h;sf] lrQbzf o:tf] lgld{t ePsf] 5, hf] k|e'df 8'a'NsL df/]/ cfglGbt x'G5 / h;sf] ;+;f/ g}
k/dfTdfdf x'G5 o:tf] k/dfTdfdo ePsf] JolQmnfO{ a'l4 pknAw x'G5 . o:tf] JolQmdf k|ltefsf]
hGd eP/ a'l4dQf k|fKt x'G5 . o;nfO{ a'4 k|1f eGg'x'G5 . a'4n] tLg zAbsf] pkof]u ug{'ePsf] 5
/ cfˆgf] lrGtgnfO{ o;}df s]lG›t ug{'ePsf] 5 . tL tLg zAb zLn, ;dflw / k|1f x'g\ . zLnsf]
cy{ xf]– h] xfdL u5f}{+, ;dflwsf] cy{ xf]– h] xfdL x'G5f}“ / k|1fsf] cy{ xf]– h] xfdLdf km'n]/ ljsl;t
x'G5 . zLnsf] cy{ xfd|f] hLjg ¿kfGt/0f x'g' xf] . ;dflwn] xfd|f] r]tgf ¿kfGtl/t x'G5 / ha b'j}
¿kfGt/0f 3l6t x'G5g\ To;a]nf h'g ;Dkbf k/dwg xfdLnfO{ ldN5 Tof] k|1f xf] .

nf]suLtf– 425
cWofo–!)
>Ls[i0fn] Tof] k/dwgnfO{ a'l4of]u eGg'ePsf] 5 . s[i0fsf cg';f/ JolQm ta a'l4dfg\ x'G5,
ha pm k/dfTdf;Fu Ps x'G5 t/ xfdL t a'l4dfg\sf] cy{ cs}{ hfGb5f}“ . h;nfO{ xfdL clxn] a'l4
eGb5f}“, Tof] s]jn tfndf ag]sf] k|ltljDa dfq xf] . xfd|f] dgsf] kf]v/Ldf clxn] h'g k|ltljDa 5
To;}nfO{ xfdL a'l4 7fGb5f}“ t/ Tof] a'l4 xf]Og, k|ltlaDa dfq xf] / k|ltljDa pN6f] x'G5 . h;nfO{
xfdL a'l4dfg\ ;DemG5f}“ Tof] k/d b[li6sf] cy{df pN6f] x'G5 . k|ltljDanfO{ a'l4 7fGg' unt xf] .
a'l4sf] csf]{ uxg ¿k klg 5 t/ To;nfO{ a'‰gsf nflu xfdL dgeGbf dfly p7\g}k5{ . ha sf]xL
Wofgdf pknAw x'G5 jf ha sf]xL k/ddf g} Wofg s]lG›t u/]/ 8'A5, ta p;nfO{ klxnf] k6s
a'l4dQfsf] cg'e"lt x'G5 .
a'l4dfg\ JolQmx¿n] ljut b'O{ ;o jif{df dflg; lzlIft eof] eg] ;a} b'v–si6 x6\5 eg]sf
lyP . cfh cd]l/sf ;a}eGbf a9L lzlIft d'n's xf] t/ ToxfFsf lzlIft JolQmx¿ ;'vL geP/ b'vL
5g\ . hxfF hlt lzIff a9]sf] 5 ToxfF plt g} b'v a9]sf] 5 / xfnsf] cj:yf x]bf{ lzlIft JolQm ;'vL
x'g} ;Sb}g h:tf] nfU5 . dflg;x¿sf] a'l4dfg\ x'g] OR5f t a9]sf] kfOG5 t/ a'l4dfg\ ePsf]
kfOFb}g, h;sf sf/0f lhGbuL a]r}gLdf 8'a]/ b'v dfq k|fKt ePsf] kfOG5 . hLjgnfO{ cfgGb k|bfg
ug]{ lbzflt/ Wofg s]lG›t ug{' a'l4dQf xf] . >Ls[i0f eGg'x'G5– of] a'l4 To;n] k|fKt u5{ hf] lg/Gt/
d]/f] Wofgdf / :d/0fdf 8'a]sf] x'G5 . pxfF d ltgLx¿nfO{ tŒj1fg¿kL a'l4of]u lbG5', h;af6
cGttM pgLx¿ dnfO{ g} k|fKt u5{g\ eGg'x'G5 . x] ch{'g Û pgLx¿ dfly cg'u|x ug{sf nflu …dÚ
:jod\ pgLx¿sf] cGt:s/0fdf Ps efjn] l:yt eP/ c1fgn] pTkGg ePsf] cGwsf/nfO{ Hof]ltd{o
tŒj1fg¿kL bLkåf/f gi6 u5{' . ha leq a'l4 hlGdG5, ta a'l4of]u kmlnt x'G5 / hLjg p;sf]
;du|tfdf b]lvG5 . xfd|f cfFvfn] b]v]sf] h:tf] xf]Og, hLjgtŒj ¿kdf h:tf] 5 p:t} b]lvG5, ta
oxL k|1f lbof] aGb5 / Tof] ;f/f c1fg h;df xfdL clxn];Dd afFr]sf 5f}“ Pjd\ h;nfO{ clxn];Dd
xfdLn] cfˆgf] hLjg ;Dem]sf 5f}+ Tof] ;f/f cGwsf/ ljnLg / z"Go x'G5 .
dg'io k|sfzsf] Pp6f ;Defjgf xf] . dg'io k|sfzsf] aLh xf] / p;df n's]sf] Hof]lt kª\v
ag]/ Hof]ltd{o x'g ;S5 t/ To;sf nflu dgaf6 dfly p7\g' h?/L x'G5 / cxª\sf/nfO{ OGwg
agfpg'kb{5 hf] hn]kl5 Tof] k|sfzsf] Hof]lt a'l4of]u xfdLleq ;3g x'G5 . Tof] a'l4of]uaf6 h]
hflgG5, ToxL wd{ xf] . Tof] k|sfzdf h] kfOG5, ToxL df]If xf] . afFsL ;a} ;+;f/ xf] . c1fgdf hf]
hflgG5 Tof] ;+;f/ xf] / To;}nfO{ ha 1fgn] hflgG5 Tof] k/dfTdf xf] . ;+;f/ / k/dfTdf b'O{ s'/f
xf]Ogg\ Pp6} bz{gsf b'O{ ¿k / cg'ej x'g\ . xfdL k/dfTdf / ;+;f/nfO{ b'O{ cl:tTj agfP/ x]5f}{+
t/ Tof] Ps} xf] . >Ls[i0f eGg'x'G5– Tof] a'l4of]uåf/f Hof]ltd{o k|1f k|s6 eP/ c1fg¿kL cGwsf/
Pjd\ cxª\sf/ d]l6G5 / of] cxª\sf/ gi6 ePkl5 b'O{ /xFb}g, cå}t dfq z]if /xG5 . wd{ Ps
cGt/qmflGt xf] hxfF JolQmn] cfkm"nfO{ abNg ;S5 . hfGgsf nflu gofF k|sfz, Hof]lt / r}tGo
cflje{"t x'G5 h;af6 cxª\sf/ gi6 eP/ gofF Hof]ltsf] bz{g x'G5 .
xfdL ghfgLsg hfGg rfxG5f}“ . xfd|f] O{Zj/sf] :d/0f klg ;'ufsf] /6fO h:tf] 1fg xf] hf]
xfdLnfO{ cfˆgf lktf–dftfaf6 ldNb5 / xfdL ToxL 1fg cfˆgf ;GtfgnfO{ la/f;tdf lbG5f}“ t/
cg'ejsf] / cfˆgf] ;fIffTsf/sf] s'g} k|tLlt leq x'Fb}g . To;}n] wd{sf] olt w]/} rrf{ eP/ klg Joy{
h:tf] nfU5 . k/dfTdfsf] rrf{ / :t'lt ug]{ JolQmsf] cfFvfdf k|e'sf] emns kfO{+b}g . hf] xfd|f]
hLjgdf 5“b} 5}g, To;sf] xfdL w]/} rrf{ ul//x]sf 5f}“ . xfdL cfkm"nfO{ wf]vf lbgdf s'zn 5f}“ . xfdL
zAb;Fu cg's"lnt (Conditioned) ePsf 5f}“ . dlGb/ b]Vg]lalQs} xfd|f] xft hf]l8G5 .
afNofj:yfb]lv g} lktf–dftfn] dlGb/ b]Vg]lalQs} xft hf]8]sf] b]v]/ aRrfsf] / xfd|f] klg xft
hf]l8G5 . of] cg's"ng xf] wfld{stf xf]Og . s'g} wfld{s pT;j dgfpg' klg wfld{stf xf]Og of] klg

nf]suLtf– 426
cWofo–!)
cg's"ng dfq xf] . s[i0fn] eGg'ePsf] wfld{stfsf nflu dgaf6 dfly p7\g h?/L x'G5 . xfd|f] h:tf]
afFlwPsf] ;'uf h:tf] oGqjt\ dg wfld{s x'g ;Sb}g . of] dgnfO{ z"Go agfpg' g} k5{ clg dfq
s[i0fsf] o; sygsf] s'/f xfdL /fd|/L a'‰g ;Sg] 5f}“ .
ch{'g pjfr
k/+ a|Xd k/+ wfd kljq+ k/d+ ejfg\ .
k'?if+ zfZjt+ lbJodflbb]jdh+ lje'd\ ..!@..
ch{'gn] eg]– xh'/ k/a|Xd, k/dwfd, k/dkljq x'g'x'G5 lsgeg] xh'/nfO{ ;a} Clifu0fx¿,
;gftg, zfZjt, lbJo, b]jtfsf klg b]j, slxNo} ghlGdg] / ;j{Jofks eGb5g\ ..
cfx':Tjfd[ifoM ;j]{ b]jlif{gf{/b:tyf .
cl;tf] b]jnf] Jof;M :jo+ r}j a|jLlif d] ..!#..
x] s]zj Û To;/L g} b]jlif{ gf/b, cl;t, b]jn, Jof;nufotsf Clifx¿n] oxL ;Tosf] k'li6
u/]sf 5g\ / dnfO{ klg xh'/ oxL s'/f eGb} x'g'x'G5 ..
;j{d]tb[t+ dGo] oGdf+ jbl; s]zj .
g lx t] eujGJolQm+ ljb'b]{jf g bfgjfM ..!$..
x] s]zj Û xh'/n] dnfO{ eGg'ePsf s'/f d k"0f{ ¿kdf ;To dfGb5' . x] eujg\\ Û xh'/sf]
nLnfdo JolQmTjnfO{ b]jtf / bfgjx¿ klg hfGb}gg\ ..
>Ls[i0fn] ch{'gnfO{ eGg'ePsf] s'/f a'l4nfO{ dfGg sl7g x'G5 . ts{n] lj/f]w ug]{ 5, ljrf/n]
;Gb]x ug]{ 5 / cxª\sf/n] To;nfO{ c:jLsf/ ug]{ 5 . ch{'g s[i0fnfO{ dxfdfgj t dfGg ;S5g\ t/
pxfFnfO{ O{Zj/ dfGgdf pgnfO{ sl7gfO eO/x]sf] 5 . ch{'gn] s[i0fsf] s'/f ;'g]kl5 pgL h] eGb}
5g\, Tof] aflx/af6 em§ x]bf{ t /fd|f] nfUb5 t/ pgsf] cy{ To:tf] xf]Og . cln ulx/fOaf6 x]¥of}“ eg]
xfdLnfO{ nfu]sf] eGbf l7s ljk/Lt s'/f pgsf] k|Zgdf kfOG5 . >Ls[i0fn] eGg'eof]– …dÚ g} k/dfTdf
x'F, …dÚ g} ;a}df JofKt 5', ;a} s'/f …dÚaf6 g} wf/0ff ul/Psf] 5 . ;d:t Clifx¿df …d]/f]Ú g} efj
k|s6 ePsf] 5 / ;d:t >]i7tf / zlQmx¿sf] …dÚ g} cfwf/ aLh x'F . hxfF hLjgdf s'g} klg
;'uGwn] prfO 5'G5 / ha s'g} lzv/ uf}/L zª\s/ x'G5, ta Tof] >]i7tfsf] clGtd l:yltdf h]
km'Nb5, Tof] …dÚ g} x'F . …dÚ g} of] hLjgsf] cflehfTo, /;, k|f0f / s]G› x'F . s[i0fn] eg]sf] s'/f ts{ /
a'l4sf] cfwf/df dfGg c;Dej b]lvG5 . ch{'g h] eGb5g\ Tof] klg /fd|/L ;f]Rgnfos 5 .
>Ls[i0fsf jrg ;'g]kl5 ch{'gn] eg]– x] eujGf\ Û xh'/ k/da|Xd / k/dwfd Pjd\ k/d
kljq x'g'x'G5 . xh'/nfO{ ;a} Clifhg, ;gftg, lbJok'?if Pjd\ b]jsf klg b]j cflbb]j, chGdf /
;j{JofkL eGb5g\ . b]jlif{ gf/b, cl;t / b]jn Clif tyf dxlif{ Jof; / :jod\ xh'/ klg o:t}
3f]if0ff dnfO{ ug{'x'G5 . x] s]zj Û xh'/ dnfO{ h] eGg'x'G5 Tof] ;d:t s'/fnfO{ d ;To dfGb5' . x]
eujGf\ Û xh'/sf] nLnfdo :j¿k g bfgj hfGb5g\ g b]jtf g} hfGb5g\ . o;/L em§ x]bf{ ch{'gn]
;a} s'/f :jLsf/ u/]em}“ nfU5 t/ ch{'gn] of] ;a} o;/L g} :jLsf/ u/]sf] eP uLtf oxLF ;dfKt
x'GYof] . ch{'gn] s[i0fsf s'/f ;a} a'em]sf eP pgdf cfTolGts 36gf 3l6t x'GYof] / ca eGg'kg]{
s]xL afFsL /xFb}gYof] . t/ uLtf ;dfKt geP/ s[i0fnfO{ c¿ klg kl/>d ug{'kg]{ b]lvG5 lsgeg] of]
egfO a'em]sf] h:tf] b]lvG5 t/ To:tf] ePsf] 5}g . To;}sf/0f uLtf cem afFsL 5 .
ch{'g xh'/ k/dwfd, k/a|Xd / k/dkljq x'g'x'G5 eGb5g\ lsgeg] o:t} s'/f Clifx¿ /
dxlif{x¿n] eg]sf 5g\ . ch{'gnfO{ cem} klg l;wf k|tLlt ePsf] 5}g / clxn] klg ;fIfLsf]
cfjZostf 5 . ch{'g o;f] dfGb5g\ lsgeg] ;a} Clifu0f, dxlif{x¿, ;gftg lbJok'?if Pjd\

nf]suLtf– 427
cWofo–!)
b]jlif{x¿ s[i0fnfO{ chGdf / ;j{JofkL dfGg'x'G5 . cl;t, b]jn / dxlif{ Jof;;lxt w]/} dxfg\
Clifx¿ klg ToxL s'/f eGg'x'G5 . pgL eGb} 5g\– olt dfq xf]Og xh'/ :jod\ klg dnfO{ To:t}
eGg'x'G5 . ha xfdLnfO{ ;fIfLsf] h?/t kb{5, To;sf] cy{ ;Tosf] ;fIffTsf/ clxn];Dd :jod\nfO{
ePsf] 5}g eGg] xf] . ch{'g of] d]/f] klg cg'ej xf] eGb}gg\ pgL eGb5g\– x] s[i0f Û xh'/ eGb}
x'g'x'G5 To;}n] Tof] ;To g} x'g'kb{5 lsgeg] hlt klg ljrf/zLn / hfGg] JolQmx¿ 5g\ pgLx¿n]
klg To;} eg]sf 5g\ . ch{'gsf] ;To eGg' jf dfGg' pgsf] cfˆgf] ;To xf]Og . of] ;fIfLx¿sf] ;To
xf], c¿sf] ;fIfLdf pgL cfˆgf] dfGotf :yflkt ub}{ 5g\ . h'g dfGotf c¿df lge{/ 5, Tof] slxNo}
klg ulx/f] x'g ;Sb}g . ch{'gn] s[i0f :jod\nfO{ l;wf kfP/ klg dfGotf ulx/f] x'Fb}g eg] dxlif{
Jof;sf] sygnfO{ s;/L ch{'gn] ulx/fOdf dfGg ;S5g\ .
;Tosf nflu s'g} klg ;fIfLsf] h?/t kb}{g . ch{'gnfO{ l;wf k|tLlt ePsf] 5}g t/ pgL
s[i0f;Fu k|efljt 5g\ . c¿sf] ;fIfLsf] cfwf/df afFRg] JolQm bl/› x'G5 / p;;Fu l;wf x]g]{ cfFvf
x'Fb}g t/ ch{'g s[i0fnfO{ k|]d lglZrt ¿kdf ub{5g\ . s[i0fnfO{ k|]d ug]{ x'gfn] tL JolQmx¿sf]
;fIfLnfO{ pgn] 5gf]6 u/]sf 5g\ hf] s[i0fnfO{ eujfg\ dfGb5g\ . olb pgn] s[i0fnfO{ k|]d gu/]sf
eP c¿ ;fIfLx¿ pgn] 5gf]6 uy]{ hf] s[i0fnfO{ eujfg\ dfGb}gg\ / lj/f]wL 5g\ . s[i0fsf cfˆgf
sfsfsf 5f]/f g}ldgfy h}gLx¿sf tLy{ª\s/ x'g'x'G5 . pxfF h}gx¿sf rf}la; tLy{ª\s/dWo] Ps
x'g'x'G5 . s[i0fk|lt ch{'gsf] k|]d gePsf] eP pgn] c¿ g} ;fIfLx¿ 5gf]6 uy]{ t/ of] k|]d >4f xf]Og
of] s]jn Ps ldqk|ltsf] k|]d xf] . ch{'gsf] dfGotf s[i0fk|lt l;wf ePsf] eP uLtf oxLF ;lsGYof] /
pgL s[i0fsf] cfb]z dfg]/ oxLFaf6 g} o'4df pqGy] t/ pgL a'l4n] ;fIfL h'6fP/ cfkm"nfO{ ;Demfpg]
k|of; ub}{ 5g\ . pgL s[i0fnfO{ ;fIfLsf] lsgf/fdf v8f ub}{ 5g\ . pgL Clifx¿sf ;fy} xh'/ :jod\
klg dnfO{ oxL eGb} x'g'x'G5 eG5g\ . ch{'gleq cem} klg ;Gb]x JofKt 5 .
slxn]sfxLF w]/} ;fIfLx¿sf] k|df0f c;To aGg ;S5 / slxn] Pp6f ;fgf] ;TonfO{ ;f/f
hut\sf JolQmx¿n] hlt k|of; u/] klg c;To k|dfl0ft ug{ ;Sb}gg\ . ch{'gnfO{ ulx/fOdf s[i0fk|lt
e/f];f eO;s]sf] 5}g t/ s[i0f;Fu pgsf] ulx/f] nufj eg] cjZo 5 . pgL rfxG5g\ ls s[i0f
eujfg\ x'g'xf];\ t/ dfGg ;ls/x]sf 5}gg\ . ch{'g s[i0fn] eg]sf] s'/fnfO{ ;To dfG5' eG5g\ t/ of]
dfGg' hfGg' xf]Og . ch{'gn] jf:tjd} dfGg ;s]sf eP pgsf] gofF hGd x'g] lyof] . s'g} klg wd{nfO{
cfTd;ft\ ubf{ hLjg ablnPg eg] Tof] dfGg' Joy{ x'G5 . ch{'gsf] dfGg' klg pgsf] af}l4s k|of;
dfq xf] . ch{'gsf] Åboleq Pp6f ljk/Lt wf/0ff a;]sf] 5 . ch{'g eG5g\– x] eujGf\ Û xh'/sf]
nLnfdo :j¿knfO{ g bfgj g b]jtf g} hfGb5g\ t/ of] pgsf] cxª\sf/nfO{ ;Dk'i6 ug]{ jQmJo xf] .
s}of}“k6s xfdL o;sf/0f dfG5f}“ ls dfGbf cxª\sf/ k'i6 x'G5 . cxª\sf/nfO{ ha s'g} j:t'df t[lKt
ldNb5 ta cxª\sf/ To;nfO{ dfGg /fhL x'G5 . ch{'gnfO{ b]jtf / bfgjn] a'‰g / hfGg ;Sb}gg\
eGg] s'/fn] ;'v lbPsf] 5 . of] s;}n] ghfGg] s'/f klg d t dfGb5' eGg] pgsf] a'emfO 5 .
ch{'gsf] hl6ntf pgL s[i0fnfO{ pxfF ;fFRr} eujfg\\ x'g'x'G5 eg]/ dfGg klg tof/ 5}gg\
Pjd\ k"0f{ ¿kdf xf]Og eg]/ gdfGg klg rfxFb}gg\ . of] hl6ntf xfdL;Fu klg ;b}j x'G5 . To;}n]
ch{'g xfdL ;a}sf g} k|tLs x'g\ . xfdL ;a}sf] Åboleq o:t} åGå x'G5 . dfGg]–gdfGg], afFRg]–gafFRg],
ug]{–gug]{ lj/f]wfef; xfdLleq klg Ps;fy x'G5 / xfdL hLjge/ oxL åGåsf] cndndf /xG5f}“ . of]
cr]tg s'/f ch{'gnfO{ klg yfxf 5}g . JolQm hlt åGåu|:t x'G5 Tolt g} pm lh2L klg x'G5 . ch{'g
o; k|;ª\udf b'j} s'/f eGb} 5g\ t/ pgsf] b'lawfk"0f{ s'/fn] ubf{ uLtf cem} hf/L /xg] ePsf] 5 .
s[i0fn] of] pgsf] cfˆgf] ;To hfGg' xf]Og eGg] s'/f a'lem;Sg'ePsf] 5 . pwf/f] ;To c;ToeGbf klg

nf]suLtf– 428
cWofo–!)
vt/gfs x'G5 . c;To klg cfˆgf] eof] eg] To;df Pp6f k|fdfl0fstf x'G5 t/ csf{sf] ;Tosf] s'g}
cy{ x'Fb}g .
dxlif{ Jof; s] eGg'x'G5 eg] ts{ jf ljrf/;Fu ch{'gsf] s'g} dtna 5}g . lk|o ;vf
s[i0fnfO{ dfGg lxRflsrfx6 eO/x]sf] 5 eg] pgn] dxlif{ Jof;nfO{ s;/L dfGg ;S5g\ < ch{'g
cfˆgf] dg lnkkf]t ul//x]sf 5g\ . pgL dfGg klg rfxG5g\ t/ leq dfGg klg ;ls/x]sf 5}gg\ .
ch{'g h:tf Iflqosf] ;a}eGbf 7'nf] s'/f cxª\sf/ xf] / ToxL pgsf] ;a}eGbf 7'nf] sdhf]/L klg xf]
t/ s[i0fsf] k|ltef / cfefn] eg] pgnfO{ 5f]Psf] 5 . ;fy} s[i0fsf] pgLk|ltsf] k|]dn] klg pgnfO{
:kz{ u/]sf] 5 / pgLleq s]xL k|ltWjlgt klg eO/x]sf] 5 . slxn]sfxLF ulx/fOdf ;f]Rbf pxfF dg'io
dfq xf]Og ls eGg] nfUg klg ;S5 . To;}n] Ps tndf :jLsf/ / csf]{ tndf c:jLsf/ ;Fu;Fu}
rln/x]sf] 5 . ch{'g o; åGådf km;]sf 5g\ / pgsf] jQmJodf of] åGå k"/f emlNsG5 . ;fy} ch{'g
Pp6f dhf klg lng rfxG5g\ / eG5g\– h;nfO{ b]jtf / bfgjn] klg hfGg ;Sb}gg\ To;nfO{ d
dfGb5' . csf]{, s[i0f h] cfˆgf af/]df eGb} x'g'x'G5, Tof] ;TonfO{ klg d dfGb5' .
xfdL ToxL s'/f dfG5f“}, h'g xfdLnfO{ zª\sf nfU5 . xfdL cfTdf, k/dfTdf Pjd\ df]Ifdf d]/f]
ljZjf; 5 eG5f}“ . xfdL ToxL s'/fdf dfGotfsf] hf]8 lbG5f}“ h'g s'/f xfdL hfGb}gf}“ . h;nfO{ dfGg
c;Dej x'G5 To;}nfO{ xfdL dfGb5f}F eG5f}“ / hf] k|ToIf 5 To;nfO{ xfdL slxNo} dfGb}gf}“ . z/L/nfO{
xfdL hfGb5f}“ / cfTdf xfdL dfGb5f}“ . kbfy{nfO{ klg xfdL hfGb5f}+ t/ k/dfTdfnfO{ xfdL dfGb5f}“ .
h'g lbg k/dfTdf Pjd\ cfTdfsf af/]df k"0f{ ¿kdf hflgG5, To;} lbg xfdLleq Ps} :j/sf] hGd
x'G5 cGoyf xfdL leq åGå / snx g} /xG5 . JolQm dfGotfdf hlt sdhf]/ x'G5 To;nfO{ pm lh2L
u/]/ k"/f ub{5 . xfdL leq vfnL 5f}“ / c¿n] xfn]sf] kmf]x/ y'kf/]/ a;]sf 5f}“ . cfˆgf] s'g} cg'e"lt
gx'gfn] ;ToeGbf xfdL w]/} k/ 5f}“ .
To;}n] cfkm" :jod\sf] cg'ej geO{ Clif–dxlif{x¿n] eg]sf s'/fx¿sf] s'g} dxŒj x'Fb}g .
ch{'g s] cg'ej u5{g\, To;sf] dfq d"No 5 . oxfF ch{'gsf] cg'ej pgsf] egfOsf] cfwf/df ulx/f]
/ Ps :j/sf] klg 5}g / To;df s'g} ;fd~h:o klg 5}g . r]i6f u/]/ s'g} s'/f hfGg' wd{ xf]Og .
To:t} cEof; u/]/ klg xfdL hfGg ;Sb}gf}“ lsgeg] hfGgsf nflu t cg'ej g} rflxG5 t/ ch{'g
Clifx¿sf ljrf/nfO{ ;fIfL /fv]/ eG5Gf\– xh'/n] eGg'ePsf ;a} s'/f dfGb5'≤ xh'/ g} O{Zj/ xf] . of]
ch{'gsf] æs[i0f eujfg\ x'g'x'G5Æ eg]/ dfGg] r]i6f / pxfFk|lt cfb/efj xf] t/ pgL leq xf]Og eGg]
:j/ klg lg/Gt/ alh/x]sf] 5, h;nfO{ bafpg] r]i6f klg ch{'g ub}{ 5g\ . b'O{df afFl8O/x];Dd
ch{g'sf] l:ylt o:t} /xg] 5 . PsTjsf] efj leq :yflkt ePkl5 dfq ch{'gn] eujfg\nfO{ lrGg
;Sg] 5g\ .
wd{ laNfs'n cnu s'/f xf] . /fd, a'4, dxfjL/ geP klg s'g} km/s kb}{g, xfdL pxfFx¿ljgf
klg wfld{s aGg ;S5f}“ . wfld{s x'g' lghL ;Tosf] ;fIffTsf/ dfq xf] / p;sf] k/Dk/fut ;To;Fu
s'g} ;DaGw x'Fb}g . ch{'g k/Dk/fut ;Tosf] s'/f ub}{ 5g\ . k/dfTdf cufl8 x'g'x'G5 / pgL pbfx/0f
Jof;sf] lb“b} 5g\ . s[i0fsf cufl8 Clifd'lgx¿sf] s'g} t'ngf 5}g . s[i0fsf cufl8 c¿ ;fIfLsf]
j0f{g ug{' eg]sf] ;"o{sf cufl8 lbof] lnP/ pleg' h:t} xf] . ch{'g o; hut\df ePsf cGof]nu|:t
JolQmx¿sf ;f/ x'g\ / s[i0f ;f/f eujQf hf] k|s6 ePsf] 5 To;sf] ;f/ x'g'x'G5 .
/fdfo0f /fdsf] Pp6f syf dfq xf] . afOan lh;;sf ljljw k|;ª\udf cg]sf}“ JolQmx¿sf
;fy ePsf] jQmJosf] ;ª\u|x xf] . s'/fg dg'io hfltsf nflu df]xDdbåf/f lgj]lbt O{Zj/sf] ;Gb]z
xf] t/ oL s'g} klg l;wf ;+jfb xf]Ogg\ . uLtf Pp6f l;wf ;+jfb xf], hxfF Psflt/ dfgjtfsf]
cGof]nu|:t dgsf k|tLs ch{'g 5g\ / csf{lt/ ;f/f b]jTjsf] lgrf]8 >Ls[i0f x'g'x'G5 . pxfFx¿sf]
nf]suLtf– 429
cWofo–!)
l;wf ;+jfb uLtfdf cgf}7f] 9Ëaf6 k|:t't ePsf] 5 . uLtf ;fwf/0f wfld{s u|Gy xf]Og / o;nfO{
cGo k':ts;Fu t'ngf klg ug{ ;ls+Fb}g t/ olb xfdL uLtfsf] ulx/f] cfofddf k|j]z u¥of}“ /
ch{'gsf kqkqnfO{ tf]8\b} uof}“ eg] dfq uLtfsf] cy{ xfdL a'‰g ;S5f}“ . ha ch{'g vf]lnG5g\ /
:ki6 x'G5g\, ta dfq xfdL s[i0faf/] :ki6 x'g ;Sb5f}“ . h'g cy{df ch{'gsf] åGå :ki6 x'G5, To;}
cy{df s[i0fsf] ;Gb]z / ;+jfb klg :ki6 x'G5 .
:jod]jfTdgfTdfg+ j]Ty Tj+ k'?iff]Qd .
e"tefjg e"t]z b]jb]j huTkt] ..!%..
x] k'?iff]Qd Û x] ;Dk"0f{ k|f0fLx¿sf pb\ud;|f]t Û x] hLjsf :jfdL Û x] b]jtfsf klg k/db]jtf Û
x] hut\sf clwklt Û x] k'?iff]Qd Û xh'/ cGt/ª\u zlQmåf/f :jod\ cfkm"n] cfkm“}+nfO{ /fd|/L
hfGg'x'G5 ..
jQm'dx{:oz]if]0f lbJof XofTdlje"toM .
oflelj{e"ltlenf]{sflgdf+:Tj+ JofKo lti7l; ..!^..
xh'/ h'g lje"ltx¿åf/f o; ;+;f/df JofKt eP/ a:g'ePsf] 5 tL ;a} lbJo lje"ltx¿sf
af/]df ;a} k|sf/n] j0f{g ug{ xh'/ of]Uo x'g'x'G5 ..
sy+ ljBfdx+ of]lu+:Tjf+ ;bf kl/lrGtog\ .
s]if' s]if' r efj]if' lrGTof]˜l; eujGdof ..!&..
x] k/dof]uL Û d s;/L lg/Gt/ lrGtg ub}{ xh'/nfO{ hfg"F < xh'/ s'g s'g efjdf dåf/f
lrGtg ug{of]Uo x'g'x'G5 ..
ch{'gsf dgdf hlt åGå / hl6ntf eP klg pgsf] JolQmTj ;/n 5 . ch{'gsf] ;/ntf /
k|]dsf sf/0fn] g} pgn] s[i0fsf] ;Gb]z kfpg ;s]sf] x'g'k5{ . cfkm"k|lt OdfGfbf/ x'g' g} wfld{s
JolQmsf] klxnf] nIf0f xf] / pgL cfkm"k|lt OdfGfbf/ 5g\ . pgL cfkm"leqsf] hl6ntf hfg]/ To;af6
d'Qm x'g cft'/ 5g\ . pgL ljgd|tfsf ;fy cfkm"leq h] eO/x]sf] 5, Tof] s[i0fnfO{ JoQm ub}{ 5g\ .
o; sygdf ch{'gn] s[i0fsf ;fd' s]xL d"Nojfg\ s'/fx¿ eg]sf 5g\ . oL s'/fx¿ xfdLx¿sf nflu
klg d"Nojfg\ x'G5g\ lsgeg] xfdL ;a} ch{'gsf] tndf g} plePsf 5f}“ . ch{'gn] eg]– x] k|f0fLx¿nfO{
pTkGg ug]{jfnf k|f0fLx¿sf O{Zj/ Û x] b]jtfx¿sf klg b]j Û x] hut\sf :jfdL Û x] k'?iff]Qd Û xh'/
:jod\ g} cfkm"nfO{ hfGg'x'G5 . o;eGbf cl3 ch{'gn] s[i0fnfO{ xh'/ h] eGg'x'G5 d To;nfO{ ;To
dfGb5' eg]sf lyP . ch{'gn] d hfGb5' eg]gg\, of] pgsf] OdfGfbf/ syg xf] . ch{'gn] of] ;To xf];\
eGg] cfsfª\Iff;Dd k|s6 u/]sf 5g\ t/ pgL :jod\nfO{ eg] k|tLtL ePsf] 5}g . ch{'gn] oxfF ulx/f]
s'/f eGf]sf 5g\ . xh'/ cfkm"nfO{ :jod\ g} hfGg'x'G5 / d}n] xh'/nfO{ hfGg rfx]F eg] s;/L hfGg
;S5' < o; egfOsf w]/} cfofdx¿ 5g\ .
o; ;+;f/df w]/} k|sf/sf j:t'x¿ 5g\ / tLdWo] Pp6f j:t' k/ k|sflzt / csf]{ :jk|sflzt
5 . s'g} s'/f b]lvgsf nflu Tof] j:t' / k|sfz b'j} h?/L x'G5 lsgeg] s]xL b]Vg k|sfzaf6
k|sflzt x'g'k5{ . k|sfz ePg eg] uxg cGwsf/ 5fpF5 / s;}n] s]xL b]Vg ;Sb}g . c¿nfO{ b]Vg /
hfGgsf nflu klg k|sfz rflxG5≤ To;}n] csf]{ JolQm k/k|sflzt xf] . hlt;'s} cGwsf/ eP klg
cfkm"nfO{ hfGg / cfˆgf] :jk|tLltsf nflu csf]{ k|sfzsf] cfjZostf x'Fb}g, cfkm" x'g' g} kof{Kt x'G5 .
t;y{ cfTd1fg :jk|sflzt x'G5 . cfTdf :jk|sflzt xf] t/ kbfy{ k/k|sflzt xf] . r]tgf
:jk|sflzt ePsf] x'Fbf To;n] cfkm"nfO{ k|sflzt u5{ . ch{'g s[i0fnfO{ eGb} 5g\– xh'/ g} cfkm"nfO{
hfGg'x'G5 . >Ls[i0fsf] cy{ k/d r}tGo / r]tgfsf] z'4td cj:yf xf] . ch{'g eG5g\– d}n] xh'/nfO{

nf]suLtf– 430
cWofo–!)
jf Tof] k/d r}tGonfO{ hfGg vf]h]F eg] klg s;/L hfGg ;S5' . d]/f] 1fgn] xh'/nfO{ hfGg ;lsGg
lsgeg] xh'/ t :jk|sflzt x'g'x'G5 / d}n] s;/L Tof] z'4td r]tgfnfO{ hfGg] < d}n] hfGg vf]h]“ eg]
clwstd ¿kdf xh'/sf] z/L/ cyf{t\ xh'/sf] kbfy{ut lx:;f;Dd hfGg ;S5' . xh'/sf] jf0fL ;'Gg
;S5' t/ hf] af]Nb5 To;nfO{ d hflGbgF . xh'/sf cfFvf t b]Vg ;S5' t/ Tof] b]Vg ;lSbgF hf]
cfFvfn] b]Vb5 . xh'/sf] xft b]Vb5' t/ xftleq h'g hLjg 5 To;nfO{ hflGbgF . d xh'/sf] aflx/L
¿k dfq lrGg ;S5' t/ leqL ¿k hfGg ;lSbgF . To;}n] xh'/n] dfq cfkm"nfO{ hfGg'x'G5 . eQm /
1fgLx¿n] eg]sf 5g\– k/dfTdfnfO{ :jod\ k/dfTdf gagLsg hfGg ;ls+Fb}g . k/dfTdf eP/ dfq
p;nfO{ hfGg ;lsG5 .
;+;f/df b'O{ k|sf/sf] 1fg x'G5– Pp6f kl/ro / csf]{ 1fg . ha s'g} s'/f aflx/af6 hflgG5
Tof] kl/ro x'G5 . hlt;'s} glhsaf6 hfg] klg ToxfF b"/L x'G5 / hlt;'s} glhsaf6 hfg] klg Tof]
kl/ro dfq x'G5 . 1fg x'Fb}g . s'g} lrh csf]{ g/xL To;;Fu Psfsf/ ePdf dfq 1fg kmlnt x'g
;S5 hf] cToGt sl7g s'/f xf] . To;}n] wd{sf cltl/Qm ;a} s'/f kl/ro dfq x'g\ s]jn wd{ dfq
1fgsf] åf/ xf] . wd{n] of]u / Wofgåf/f o:tf] k|lqmof vf]h]sf] 5 hxfF Pp6f r]tgfsf] Hof]lt csf]{
r]tgfdf nLg x'G5 . :jefjtM b'O{ z/L/ Ps x'g ;Sb}gg\ t/ b'O{ cfTdfx¿ Ps x'g ;S5g\ . b'O{
z/L/ Ps x'g ;Sb}gg\ lsgeg] ToxfF ;Ldf x'G5 t/ cfTdfsf] s'g} ;Ldf gx'g] x'Fbf b'O{ cfTdfx¿ Ps
x'g ;S5g\ . hlt t/ntf eof] Pstf sfod x'g Tolt ;lhnf] x'G5 h:tf] ls cnu–cnu kfgLsf
yf]kf Ps x'G5g\ . z/L/sf] ;Ldf 9'Ëf h:tf] s8f / 7f]; x'G5 t/ cfTdfsf] ;Ldf kfgL h:t} t/n
x'G5 . cfTdf kfgLeGbf klg afkm h:t} t/n x'G5 . Pp6f sf]7fdf b'O{ jf b'O{eGbf a9L lbof] aflnof]
eg] b'j}sf] k|sfz Pp6} x'G5 . Wofgdf z/L/ cnu /xG5 t/ cfTdf Ps x'G5 . Pp6f sf]7fdf la;
hgfn] Wofg ul//xFbf z/L/ la;j6f x'G5g\ t/ cfTdf Ps x'G5 .
1fgsf] cy{ s'g} j:t'nfO{ aflx/af6 xf]Og s]G›af6 hfGg' xf] . Tof] j:t'sf] cGt:tnaf6 hfGg'
1fg xf] . 1fg wd{sf cltl/Qm sxLFaf6 hfGg ;ls+Fb}g lsgeg] wd{n] dfq JolQmnfO{ c;Ld;Dd
hf]8\g] ;'lawf h'6fpF5 . ch{'g s[i0fnfO{ eGb} 5g\– d s;/L xh'/nfO{ hfGg ;S5' lsgeg] d t
aflx/ / 6f9f 5' . hfGgsf nflu t b"/L x6\g'k5{ / PsTj x'g'k5{ . ch{'gn] of] …dfGb5'Ú eGg' g}
pgsf] OdfGfbf/L xf] cGoyf xfdLx¿ dfGg'nfO{ g} hfGg' 7fG5f}“ . xfdL O{Zj/nfO{ hfGb}gf}“ tyflk hfg]
h:tf] u/]/ Ps csf{;Fu cfˆgf] s'/f dgfpgsf nflu n8fOF u5f}{+ .
ch{'g eG5g\– d dfGb5' xh'/ O{Zj/ xf] . xh'/ g} ;d:t k|f0fLx¿nfO{ pTkGg ug]{jfnf,
;d:t k|f0fLx¿sf O{Zj/, b]jtfx¿sf b]j, hut\sf :jfdL, k'?iff]Qd x'g'x'G5 t/ of] ;a} d]/f] dfGotf
xf] . xh'/ t cfkm"nfO{ :jod\ hfGg'x'G5 . of] ;To xf] t/ of] klg d]/f] dfGotf / efj xf], 1fg
xf]Og . of] d]/f] xh'/k|ltsf] >4f xf] t/ of] d]/f] k|tLlt ;fIffTsf/ eg] xf]Og . ch{'g s[i0fnfO{ eG5g\–
of] s]jn d]/f] dfGotf dfq xf] t/ ca d klg xh'/nfO{ hfGg rfxG5' . xh'/ cfkm"nfO{ g} hfGg'x'G5
t/ d xh'/nfO{ hflGbgF . x] eujGf\ Û xh'/ g} cfˆgf] lbJo lje"ltnfO{ ;Dk"0f{tfsf ;fy eGgof]Uo
x'g'x'G5 h'g lje"ltx¿åf/f oL ;a} nf]sx¿nfO{ JofKt u/]/ xh'/ l:yt x'g'x'G5 .
d}n] af/Daf/ ;a} k|f0fLx¿nfO{ pTkGg ug]{jfnf, ;a} k|f0fLx¿sf O{Zj/, x] b]jx¿sf b]j, x]
hut\sf :jfdL, x] k'?iff]Qd Û eg] klg oL ;a} efjk"0f{ zAbx¿ dfq x'g\ . hlt;'s} Åbon] eg] klg
d]/f] Åbo o;af6 :klz{t x'Fb}g . To;}n] xh'/ g} cfˆgf lje"ltx¿nfO{ ;Dk"0f{tfn] eGg ;Sg] of]Uo
x'g'x'G5 . xh'/ g} cfˆgf] cl:tTj k"0f{tfdf atfpg ;Sg'x'G5 . ch{'g eGb} 5g\– d c1fgLn] xh'/nfO{
hfGg ;lsgF . To;}n] xh'/ g} atfpg'xf];\ / xh'/n] dfq cfˆgf] ;du|tfnfO{ atfpg ;Sg'x'G5 .

nf]suLtf– 431
cWofo–!)
O{Zj/sf ;DaGwdf hlt jQmJo lbOPsf 5g\ tL ;a} cf+lzs dfq x'g\ . s'g} klg jQmJo ;du| 5}g /
x'g klg ;Sb}g . xfd|f zAb / efiffsf ;Ldf 5g\ t/ Tof] c;Ldsf] s'g} ;Ldf 5}g .
ch{'gsf] of] lgj]bgdf Hofb} ulx/f] j]bgf 5 . ch{'g eGb} 5g\– d s;/L eGg ;S5' lsgeg]
d h] eG5' Tof] cw'/f] c+z dfq xf] . xh'/sf] lje"lt / P]Zjo{ ckf/ 5 . xh'/sf] x'g' c;Ld 5 /
xh'/sf] lj:tf/ hfGg g;lsg] 5 . xh'/sf] g s'g} cflb 5 g cGt g}, To:t} d xh'/sf] s'g} klg
k|f/De klg kfpg ;lSbgF . xh'/sf] ;Ldf lvRg c;Dej 5, To;}n] d xh'/sf] ;DaGwdf eGg
;lSbgF . t;y{ xh'/n] g} cfˆgf] ;du|tf / lj:tf/ atfOlbg'xf];\ . O{Zj/sf af/]df hfGg] JolQmx¿sf
sygx¿ leGg 5g\ / Ps csf{sf ljk/Lt / lj/f]wL h:tf] nfU5g\ t/ hfGg]jfnfsf] cg'ej lj/f]wL
xf]Ogg\ . h;n] O{Zj/nfO{ k|]dn] hfg] / h;sf] ;fwgf k|]dsf] ;fwgf xf] o:tf ;fwsx¿n] O{Zj/sf]
j0f{g ;u'0f ¿kn] u/]sf 5g\ . k/dfTdfsf] JofVof h;n] Åbon] u/]sf 5g\ ltgLx¿n] ;u'0f ¿ksf]
g} JofVof u/]sf 5g\ . csf{lt/ h;n] k/dfTdfnfO{ Åbon] xf]Og 1fgn] hfg]sf 5g\ pgLx¿n] lgu{'0f,
lg/fsf/ ¿ksf] JofVof u/]sf 5g\ . pgLx¿sf] JofVof em§ x]bf{ snxk"0f{ h:tf] nfU5 t/ of] snx
xf]Og cf–cfˆgf] dfu{af6 k/dfTdfsf] k|tLlt u/]sf] cg'e"lt xf] .
O:nfd hf] lg/fsf/ k|tLltsf] dfu{ xf], p;df df]xDdbeGbf klxn] dSsfdf #^% d"lt{x¿
ePsf dlGb/ lyP, hxfF x/]s lbgsf] k"hfsf nflu Pp6f d"lt{sf] Joj:yf ul/GYof] . O:nfd dfGotfdf
k/dfTdfnfO{ s'g} klg ¿kdf afFWg ;lsGg cGoyf xfdL ¿kdf /f]lsg] 5f}“ / lg/fsf/;Ddsf] ofqf g}
x'g] 5}g eg]/ #^% ¿ksf ;a} d"lt{x¿nfO{ tf]l8of] . df]xDdbsf] s'g} klg lrq pknAw 5}g . lrqn]
;fwssf] dfu{df afwf k'Ug ;S5 eg]/ df]xDdbn] cfˆgf] s'g} lrq /fVg lbg'ePg . of] 1fgLsf] Pp6f
JofVof xf] t/ k|]dL / eQmsf] JofVof klg plQs} ;xL 5 . of] dfu{ j}olQms x'G5 / k|To]s JolQm
cf–cfˆgf] dfu{, cf–cfˆgf] :jefj / :jwd{sf cfwf/df cfˆgf] af6f] to u5{g\ .
ch{'g s[i0fnfO{ eG5g\– d}n] h] eg] klg Pjd\ h] dfg] klg xh'/sf] ;du|tfnfO{ eGg ;lSbgF .
To;}n] xh'/ g} cfˆgf] ;du|tf atfOlbg'xf];\ . s;}n] klg efiffdf ;du|nfO{ eGg} ;Sb}g . p;n]
c+znfO{ dfq eGg ;S5 lsgeg] ;du|tf olt 7'nf] 36gf xf] hf] Ps};fy eGg} ;lsF+b}g . s[i0f klg
zAbdf ;du| eGg ;Sg'x'Gg . ch{'g eGb5g\– x] eujGf\ Û xh'/ g} cfˆgf ;Dk"0f{ lje"ltx¿ h'g
lje"ltx¿åf/f ;f/f nf]snfO{ JofKt u/]/ l:yt x'g'x'G5 To;nfO{ ;du|tfn] eGgof]Uo x'g'x'G5 . x]
of]u]Zj/ Û d s'g k|sf/n] lg/Gt/ lrGtg ub}{ xh'/nfO{ hfg"F, x] eujg\ Û d]/f] of]Uotf, kfqtf /
;DefjgfnfO{ x]/]/ xh'/ s'g s'g efjdf dåf/f lrGtg ug{of]Uo x'g'x'G5 < ch{'g eGb5g\– xh'/n]
cfˆgf lje"ltx¿sf af/]df atfpg'ePsf] klg x'g;S5 h'g d}n] hfGg ;lsgF . To;}n] d s;/L
xh'/nfO{ hfGg ;S5' < Tof] atfOlbg'xf];\ . ch{'g ljlw / dfu{sf af/]df hfGg rfxG5g\ .
k/dfTdfnfO{ h'g;'s} efjn] k|fKt ug{ ;lsG5 t/ x/]s JolQmn] Ps} efjn] k|fKt ug{ ;Sb}g .
O{Zj/nfO{ ;a} efjn] kfpg t ;lsG5 t/ x/]s JolQmn] cfˆgf] lghL efj vf]Hg'k5{≤ c¿sf] efjaf6
k/dfTdfnfO{ vf]Hg ;ls+Fb}g .
xfdLnfO{ xfd|f] ;Defjgf s] 5 / xfdL s] x'gsf lglDt hlGdPsf xf}F eGg] hfgsf/L g} 5}g .
k|To]s JolQmsf] cfˆgf] lghL 9Ë x'G5 . s'g} JolQmsf nflu 1fgdfu{ pko'Qm x'G5 eg] s'g} JolQmsf
nflu elQmdfu{ / s;}sf nflu sd{dfu{ pko'Qm x'g ;S5 . oL k|To]sn] cfˆgf] :jefjcg';f/sf] dfu{
vf]Hg'k5{ / c¿nfO{ hah{:tL yf]kg{' x'Fb}g t/ xfdL cfkm" h'g dfu{df x'G5f}“, c¿nfO{ klg ToxL
dfu{df rnfpg rfxG5f}“ . hGd;Fu wd{sf] s'g} ;DaGw x'Fb}g t/ xfdL ToxL cg';f/ rN5f}“, h'g
b'ef{Uo xf] . x/]s JolQm hGdaf6 wd{ xf]Og ;Defjgf lnP/ hlGdPsf] x'G5 t/ xfdL Tof] ljrf/ g}
gu/L xfdL h] 5f}“, ToxL yf]kg]{ k|oTg u5f}{+ . wd{ efjgfk|wfg x'G5 hGdhft x'Fb}g . >Ls[i0fn]

nf]suLtf– 432
cWofo–!)
eGg'ePsf] 5– :jwd{ 5f]8]/ csf]{ wd{df hfg' eofjx x'G5 . xfdL ;gftgLsf 3/df hlGdPsf JolQm
;gftgL g} /xg'k5{ eGg] 7fG5f}+ h'g unt ;f]r xf] . :jwd{sf] cy{ cfˆgf] :jefj vf]Hg' xf] hf]
k/dfTdfdf k'¥ofpg] dfWod aGg ;sf];\ . of] JolQmut s'/f xf] / k|To]s JolQmn] cfˆgf] t/Ë cfkm}“
vf]Hg'k5{ .
ch{'g ;f]Wb5g\– x] of]u]Zj/ Û d s'g efjdf xh'/nfO{ vf]h"F < s;/L of] d]/f nflu ;/n /
;Dej x'G5 tfls d]/f] dfGotf d]/f] 1fg aGg ;sf];\ . clxn] hf] d c¿sf] ;fIfL vf]Hb} 5' To;/L g}
d klg s;/L ;fIfL aGg ;S5' . s'g ljlwn] lg/Gt/ lrGtg ub}{ xh'/nfO{ hfGg ;S5' eGg] lrGtg
1fgsf] ljlw xf] . s'g efjn] xh'/nfO{ lrGtg u¿F eGg] lrGtg eQmsf] ljlw xf] . hut\df l7s
cy{df b'O{ dfu{x¿ 5g\, dl:tiss]lG›t / csf]{ Åbos]lG›t h'g k'?if / :q}0f dfu{ x'g\ . of] :qL /
k'?if geO{ k|tLsfTds xf] . :q}0f JolQmTjx¿ rfx] :qL jf k'?if xf]pmg\, pgLx¿ Åbos]lG›t x'G5g\ .
hf] k'?if JolQmTj x'G5g\ tL rfx] k'?if jf :qL x'g\ tL dl:tiss]lG›t x'G5g\ . b'j} dfu{ laNfs'n cnu
5g\ . ch{'g olt ;/n 5g\ ls pgnfO{ s'g dfu{af6 rn"F Tof] klg yfxf 5}g . pgL d s'g efFtL
lrGtg ub}{ xh'/;dIf k'u"F eg]/ hfGg rfxG5g\ . olb efj d]/f] dfu{ xf] eg] s'g efFtL s'g efjn]
xh'/nfO{ lrGtg ub}{ xh'/nfO{ k|fKt ug{ ;S5' egL hfGg rfxG5g\ .
oL b'O{ lj/f6\ wf/fx¿ x'g\ / logsf ;–;fgf w]/} dfu{x¿ 5g\ t/ TfL uf}0f 5g\ . clxn];Dd
hut\df h;n] k/d;To k|fKt u/]sf 5g\ pgLx¿n] ls ljrf/sf] cfTolGts ultaf6 hfg]sf 5g\ ls
efjaf6 hfg]sf 5g\ . Psflt/ a'4, dxfjL/, nfpT;', qmfO:6 h:tf JolQmx¿n] 1fgaf6 k/d ;To
kfPsf 5g\ eg] csf{lt/ dL/f r}tGo, sla/, 6]/];f, /fljof h:tf JolQmx¿n] efjaf6 k/d ;To
kfPsf 5g\ . logLx¿sf] ;fwgfsf] Joj:yf cnu x'G5 . h;n] 1fgaf6 ;To kfPsf 5g\, pgLx¿sf]
;fwgfsf] Joj:yf elQmeGbf l7s pN6f] x'G5 . ljrf/af6 rNg] JolQmsf nflu Wofg cfwf/ x'G5 . hf]
ljrf/af6 rN5g\ pgLx¿n] ljrf/nfO{ olt z'4 ug{'k5{ ls ljrf/nfO{ z'4 ubf{ub}{ ljrf/ g}
x/fcf];\ . ljrf/ olt z'4 xf];\ ls zAb ;dfKt eP/ ljrf/0ff dfq z]if /xf];\ . To; cj:yfnfO{
xfdL ;fIfL cyf{t\ hfu?stf eGg ;S5f}“ .
ch{'g ;f]Wb5g\– olb d]/f] hfGg] ;Defjgf 1fgsf] eP xh'/nfO{ hfGg d s;/L lrGtg u¿F,
dnfO{ atfOlbg'xf];\ . olb of] geP d s:tf] efj u¿F, h;af6 d xh'/nfO{ hfGg ;S5' . efjdf
JolQm nLg / ;dk{0f eP/ lj;lh{t x'G5 . k|]d / elQmdfu{ Tof] JolQmnfO{ ;xof]uL x'G5, hf]
cfkm"nfO{ 8'afP/ ljnLg ug{ tof/ x'G5 . 1fgsf] dfu{df cfkm" k"0f{ hfu[t eP/ cfk"mnfO{
arfpg'k5{ . 1fgsf] dfu{df ;a} 5'6]/ d dfq afrF" eGg] x'G5 eg] elQmsf] dfu{df cfkm"nfO{ k"/f
ld6fP/ pm afrf];\ d dfq gafFr"F eGg] x'G5 . oL b'O{ ljk/Lt dfu{af6 Ps} 7fpFdf k'luG5 . oL b'O{
ljk/Lt dfu{x¿af6 å}t x/fpF5 / Ps aR5 . ch{'g eGb5g\– d]/f] kfqtf s] 5 / d s'g cj:yfdf
5', Tof] xh'/n] dnfO{ atfOlbg'xf];\ . ta Tof] d]/f] kfqtf k|s6 eP/ d]/f] ;Defjgf jf:tljstf
aGg ;sf];\ / d]/f] aLh cª\s'l/t eP/ kmqmg / km'Ng ;sf];\ . xh'/n] eg]sf] s'/f d hfGg ;s"F / d
s;/L s'g efjn] xh'/sf] lrGtg u¿F < dnfO{ dfu{bz{g ug{'xf];\ . ch{'gsf] ;/ntf :ki6 5 . pgn]
cfˆgf] dfGotfnfO{ g} hfGg' 7fg]sf eP s[i0f;Fu o;/L ;f]Wg] lyPgg\ . d}n] hfg]sf] 5}g eGg] s'/f
pgnfO{ yfxf 5 . ch{'g s[i0fnfO{ ljgd|tfsf ;fy eGb5g\– d xh'/nfO{ dfGb5' t/ ddf xh'/nfO{
hfGg] 1fg 5}g . d]/f nflu s] plrt x'G5, h;af6 d xh'/nfO{ hfGg / ;du|tfdf cg'ej ug{ ;S5'
Tof] dnfO{ s[kfk"j{s atfOlbg'xf];\ .

nf]suLtf– 433
cWofo–!)
lj:t/]0ffTdgf] of]u+ lje"lt+ r hgfb{g .
e"oM syo t[lKtlx{ >[0jtf] gfl:t d]˜d[td\ ..!*..
x] hgfb{g Û cfˆgf] of]uzlQmnfO{ / lje"ltnfO{ lj:tf/k"j{s k'gM j0f{g ug{'xf];\ . xh'/sf
cd[t¿kL jrg ;'g]/ d slxNo} c3fpGgF / ddf ;'Gg] pT;fx /lx/xG5 ..
>Leujfg'jfr
xGt t] syloiofld lbJof XofTdlje"toM .
k|fwfGotM s'?>]i7 gf:ToGtf] lj:t/:o d] ..!(..
eujfg\n] eGg'eof]– x] s'?>]i7 Û x'G5, d ltdLnfO{ d]/f lbJo P]Zjo{¿k lje"ltx¿af/] d'Vo
¿kn] atfpg] 5' lsgeg] d]/f lje"ltx¿sf lj:tf/sf] s'g} cGTo jf ;Ldf 5}g ..
cxdfTdf u'8fs]z ;j{e"tfzol:ytM .
cxdflbZr dWo+ r e"tfgfdGt Pj r ..@)..
x] u'8fs]z -lg›fnfO{ lhTg]_ Û …dÚ g} ;d:t hLjsf cGt:s/0fdf lgjf; ug]{ cfTdf x',F …dÚ g}
;Dk"0f{ k|f0fLx¿sf cflb, dWo / cGTo klg x'F ..
ch{'gn] s[i0fnfO{ eg] x] hgfb{g Û cfˆgf] of]uzlQm / k/d P]Zjo{¿k lje"ltaf/] km]l/ Psk6s
lj:tf/k"j{s eGg'xf];\ lsgeg] xh'/sf cd[tdo jrg ;'g]/ dnfO{ t[lKt g} x'Fb}g . s[i0fsf jrg ;'g]/
s;}nfO{ slxNo} klg t[lKt x'Fb}g . s[i0fsf] jrg olt k|Llts/ / dw'/ 5 ls o;nfO{ hlt ;'g] klg
cem ;'g"F ;'g"F h:tf] nfU5 / slxNo} klg t[lKt x'Fb}g t/ of] ;fdfGo cy{ xf] . ulx/fOdf o; sygsf]
cfzo s] xf] eg] ;'g]/ slxNo} klg o;af6 t[lKt x'g} ;Sb}g, a? ct[lKt / Kof; cem a9\5 lsgeg]
o; sygn] h'g s'/fsf] va/ lbG5, Tof] hfGb} uPkl5 Tolt g} cem Kof; a9\g yfN5 . Tof] hnfzo
hxfFaf6 of] jrgwf/f au]sf] 5 To;nfO{ hfGg] Kof; cem a9\5 . of] t[lKtsf] :j/ Tof] hnfzonfO{
vf]Hg] O;f/f xf] . olb sf]xL jrgaf6 dfq t[Kt x'g rfxG5 eg] pm jrgaf6 slxNo} klg t[Kt x'g
;Sb}g . Tof] ;|f]tlt/ ofqf ug{'k5{ hxfF of] jrgn] O;f/f u/]sf] 5 . ToxfF k'u]kl5 dfq JolQm t[Kt
x'g ;S5 t/ of] jrg klg k|Llts/ / cd[tdo 5 . sf]xL o;nfO{ ;'Ggsf lglDt dfq klg /f]lsof]
eg] of] jrg Pp6f gzf x'G5 / t[lKt slxNo} klg x'Fb}g .
a'4;Fu cfgGb rfln; jif{b]lv 5fof h:tf] eP/ a;]sf lyP . a'4sf] d[To'sf] If0fdf cfgGb
?g yfn] . ta a'4n] eGg'eof]– d}n] ltdLnfO{ h] eg] Tof] olb ltdLn] a'‰of} eg] d[To' t x'Fb} x'Fb}g .
cfgGb 5ftL lk6]/ cem ?Fb} eG5g\– xh'/sf] cd[tdo jrg ca km]l/ slxn] ;'Gg kfOG5 < ca slt
hGdkl5 xh'/sf] bz{g x'G5 < dnfO{ t clxn] t[lKt ePs} 5}g . xh'/ xfdLnfO{ 5f]8]/ labf x'g
nfUg'eof] . a'4n] cfgGbnfO{ eGg'eof]– rfln; jif{b]lv ltdL d]/f jrg lg/Gt/ ;'lg/x]sf 5f} . olb
ltdLn] rfln; hGd;Dd lg/Gt/ ;'lg/Xof} eg] klg ltdLdf t[lKt x'Fb}g . t[lKt t ofqf u/]/ ToxfF
k'u]kl5 dfq x'G5 . …dÚ Tof] 3/ jf wfdsf] s'/f ub}{ 5' / ltdLnfO{ jrg g} k|Llts/ nfU5 eg] cem
Tof] wfd k'u]kl5 s:tf] xf]nf, ToxfF k'u]kl5 dfq cd[t kfPsf] t[lKt kfOG5 . hnsf] rrf{ u/]/ Kof;
x6\b}g, a? hnsf] rrf{n] Kof; cem a9\5 / hn lkPkl5 dfq hnaf6 t[lKt x'G5 . ch{'g s[i0fsf]
cd[tdo jrg ;'g]/ t[Kt x'Fb}gg\ / cem ;'Gg rfxG5g\ . ch{'gnfO{ of] jrg ;'g]/ t[lKt gx'g'sf] cy{
pgnfO{ s[i0fsf] jrgn] hxfF O;f/f ub}{ 5, ToxfFsf] ofqf u/]/ ToxfF k'u]kl5 dfq t[lKt ldNg] 5 .
wd{zf:q Tof] zf:q xf] h;nfO{ k9]/, ;Dem]/ t[lKt ldNb}g a? ct[lKt cem a9\5 . h'g k9]/
t[lKt ldN5, Tof] ;flxTo xf] wd{zf:q xf]Og . wd{zf:qn] t Kof;, hng hufpF5 / JolQm emg\ ct[Kt
x'G5 . wfld{s JolQm k/dfTdfnfO{ kfP/ d'lQm kfpgsf nflu jf ;To kfpgsf nflu ct[Kt /

nf]suLtf– 434
cWofo–!)
c;Gtf]ifL x'G5 . p;nfO{ wg, kb, oz kfP/ ;Gtf]if x'Fb}g . To;}n] p;sf] ;f/f zlQm k/dfTdfnfO{
kfpgdf nfU5 . ha;Dd hLjgdf ulx/f] c;Gtf]if k/dfTdfnfO{ kfpgdf x'Fb}g, ta;Dd hLjg
cy{xLg x'G5 . wd{zf:q Tof] zf:q xf], hf] xfd|f ;a} c;Gtf]ifsf] zlQmnfO{ ;d]6]/ k/dfTdfdf
nufcf];\ . hf] xfd|f ;f/f jf;gfnfO{ lvr]/ Pp6} jf;gfdf lgof]lht ul/b]cf];\, hf] xfd|f] k|f0fsf] ;f/f
5l/Psf] ls/0fnfO{ Pslqt u/]/ Pp6f Hjfnf jf d':nf] agf];\ / Tof] d':nf] k/d;Tosf] vf]hLdf
nfuf];\ .
oxL c;Gtf]if ch{'gnfO{ klg cg'ej x'Fb} 5 . ch{'gn] s[i0fsf] jrg hGd hGdfGt/;Dd
;'lg/x] eg] klg pgnfO{ ;Gtf]if eg] ldNb}g . pgL of] k/d jrgcg';f/ ¿kfGt/0f x'g'k5{ . olb o;
cg's"n ch{'g kl/jlt{t x'g ;s] eg] pgL s[i0f;Fu Ps x'g] 5g\ . To;}n] ch{'g eG5g\– x] hgfb{g Û
cfˆgf] of]uzlQm, P]Zjo{ / lje"ltnfO{ km]l/ lj:tf/k"j{s eGg'xf];\ . >Ls[i0fn] clxn] ev{/ h'g s'/f
eGg'ePsf] 5, ch{'g To;nfO{ km]l/ lj:tf/k"j{s eGg'xf];\ eG5g\ . pgL xh'/sf] cd[tdo jrg ;'g]/
dnfO{ t[lKt x'Fb}g eG5g\ . ch{'g eG5g\– c¿ lj:tf/k"j{s eGg'xf];\ . xfdL ;a}nfO{ nfU5 s'g} s'/f
a'‰g ;lsPg eg] lj:tf/k"j{s eg]df /fd|/L a'‰g ;lsG5 . h'g s'/f kl/rofTds x'G5, To;nfO{
lj:tf/k"j{s eg] a'‰g ;lsG5 lsgeg] kl/ro cln lj:tf/df eg]df a'‰g ;lsG5 t/ 1fg hlt
lj:tf/df ;'Gof] Tolt sd hflgG5 .
df}n'ª\uk'q hf] Pp6f hfgsf/ JolQm lyP pgL a'4;dIf uP/ cfkm"nfO{ s]xL 1fg lbg'xf];\
eg] . a'4n] eGg'eof]– ltd|f] leIffkfq klxn]b]lv g} el/Psf] 5 / 1fg ltdL;Fu rflxg] eGbf klg w]/}
5 . jf:tjdf ltdLnfO{ 1fgsf] sf/0fn] ckr ePsf] 5 . olb d}n] ltd|f] sNof0f ug{ rfx]F eg] ltd|f]
1fg klxn] d}n] ltdLaf6 vf]:g'k5{ . olb d}n] ltdLnfO{ km]l/ c1fgL agfPF eg] dfq ltd|f] hLjgdf
1fgsf] Hof]lt aNg] 5 . df}n'ª\u k'qnfO{ a'4sf] s'/f crDdsf] nfUof] lsgeg] pm a'4sxfF c¿ 1fg
lj:tf/k"j{s hfGgsf nflu cfPsf] lyof] . s'g} l;4fGtdf s]xL r's ePsf] eP To;nfO{ klg l7s
kfg{ rfxGYof] . a'4n] eGg'eof] d ltdLnfO{ lj:tf/k"j{s s]xL elGbgF . ltdL cfˆgf] 1fgaf6 vfnL eof}
eg] dfq ltd|f] hLjgdf 1fgsf] 36gf 36\g ;S5 .
lj:tf/sf] cy{ tYofTds / To; ljifodf c¿ hfGg vf]Hg' xf] t/ 1fg lj:tf/af6 kfOFb}g
1fg ulx/fOaf6 kfOG5 . 1fgdf Ps} laGb'df ulx/f] plqg'k5{ / lj:tf/df Ps laGb'sf cf;kf;
cg]sf}+ laGb'x¿sf] ofqf ug{'k5{ . kl/ronfO{ lj:tf/ / 1fgnfO{ ulx/fO rflxG5 . h;nfO{ cfkm" k/d
c1fgL 5' eGg] af]w x'G5, p;eGbf 1fgL csf]{ JolQm x'g} ;Sb}g lsgeg] 1fg ;ª\u|x xf]Og . lj:tf/
1fg xf]Og, kl/ro xf] / kl/ro ;txL s'/f dfq xf] . ;fy} zf:q k9\g] kl08tnfO{ klg slxNo}
k/d1fg ePsf] kfOFb}g . slxn]sfxLF c1fgL klg k/d1fgdf pknAw x'g ;S5g\ t/ k9]sf] kl08t
hf] lj:tf/k"j{s ;a} s'/f hfGb5 p;nfO{ eg] slxNo} k/d1fg gx'g ;S5 . sla/, df]xDdb, lh;;,
gfgs hf] k9] n]v]sf JolQm klg xf]Ogg\ pgLx¿nfO{ dxfg\ k/d1fg ePsf] 5 . sfzLsf kl08t hf]
sla/nfO{ sk8f a'Gg] h'nfxf / gk9]sf] JolQm 7fGy] pgLx¿ hxfF lyP ToxLF /x] t/ sla/nfO{
k/d1fg eof] .
ch{'gsf dgdf klg lj:t[t ¿kdf hfGg kfPdf t[lKt ldN5 eGg] 5 . JolQmn] hlt a9L
hfGb5 pm t ToxLF x'G5 t/ p;sf] ;ª\u|x eg] lgZro a9\5 . ha s'g} s'/fdf xfdL ulx/fOdf
hfG5f}+ ta ;ª\u|x t a9\b}g JolQm ablnP/ ¿kfGt/0f x'G5 . ch{'gnfO{ clxn] t d}n] a'em]sf] 5}g t/
lj:tf/df eg]kl5 a'‰g ;S5' eGg] pgsf] ;f]r 5 . ca >Ls[i0fn] ch{'gnfO{ lj:tf/df of]

nf]suLtf– 435
cWofo–!)
a'emfpgsf nflu eGg'x'G5 t/ hlt lj:tf/df eg] klg pgL a'‰g ;Sb}gg\ lsgeg] s[i0fsf
lje"ltx¿sf] lj:tf/sf] s'g} ;Ldf 5}g . s[i0fn] eg]sf] jrg wd{sf] k/d jrg xf] . o; jrgnfO{
a'em]/ ch{'gdf ¿kfGt/0f eof] eg] dfq pgL t[Kt x'G5g\ cGoyf s[i0fn] hlt lj:tf/df eg] klg Tof]
pgL a'‰g ;Sb}gg\ .
>]i7td sljtf klg af/Daf/ k|of]udf NofpFbf To;n] lg/;tf k}bf u5{ t/ wd{u|Gysf] kf7
xfdL b}lgs u5f}{“ t/ klg lg/;tf x'Fb}g . olb xf];k"j{s kf7 ul/Psf] 5 eg] wd{u|Gyn] b}lgs xfd|f]
Kof;nfO{ hufpg] 5 . olb uLtf k9]/ klg lg/;tf k}bf eof] eg] uLtf xfd|f nflu wd{zf:q xf]Og
eg]/ a'‰g'k5{ t/ uLtfnfO{ k|To]s lbg k9\bf klg k|]/0ff ldNof] eg] uLtf wd{u|Gy x'G5 . hlt k9\b}
uof] plt g} Kof; a9\b} uof] eg] dfq uLtf xfd|f nflu kyk|bz{s x'G5 . To;}n] klxn]sf JolQmx¿
b}lgs uLtf kf7 ul//xGy] . olb jiff}{+ kf7 u/]/ klg uLtf gofF / cem cy{k"0f{ nfUof] eg] dfq xfd|f]
/ uLtfsf larsf] ;DaGw x'g] 5 . oflGqs ¿kdf uLtfnfO{ /f]h s07:y u/]/ k9\g'sf] eg] s'g}
cf}lrTo 5}g o;af6 s'g} xflb{s ;DaGw aGb}g . ch{'g lj:tf/df cd[tdo jrg ;'Gg rfxG5g\ /
eG5g\– dnfO{ of] jrg ;'g]/ t[lKt g} ePsf] 5}g t/ x/]s t[lKt lg/; (Boredom) x'G5,
lj:tf/k"j{s ;'g]/ klg a'‰g ;lsFb}g / t[lKt klg x'Fb}g . ch{'gnfO{ cd[tdo jrg ;'g]/ t[lKt ldN5
eGg] nfUb5 t/ pgnfO{ t[lKt ldNg]jfnf 5}g . of] jrg t Tof] cfgGblt/sf] O;f/f xf] h;nfO{ ;'g]/
a'‰g ;ls+Fb}g, a? kfP/ / To;df g} afFr]/ dfq hfGg ;lsG5 .
ch{'gn] o;/L ;f]w]kl5 >Ls[i0f eGg'x'G5– x] s'?>]i7 Û …dÚ ca ltd|f nflu cfˆgf lbJo
lje"ltx¿ k|wfgtfk"j{s eGb5' . d]/f lje"ltx¿ cgGt 5g\ h;nfO{ j0f{g ug{' ;Dej 5}g .
pgLx¿sf] lj/f6\kg eGgsf nflu ;do / zAb b'j} c;dy{ 5g\ . To;}n] ca …dÚ cfˆgf lje"ltx¿
h'g d'Vo 5g\, ltgnfO{ k|wfgtfk"j{s atfpF5' . …d]/f]Ú lj:tf/sf] s'g} cGt 5}g / …d]/f]Ú k"/f lj:tf/
atfpg yfn]“ eg] of] rrf{ slxNo} klg ;lsFb}g . ch{'g s[i0fnfO{ cfˆgf lje"ltx¿af/] lj:tf/df
atfpg cfu|x u5{g\ . >Ls[i0fn] To;nfO{ lj:tf/df atfpg yfNg'eof] eg] Tof] Tolt g} nfdf] x'G5,
hlt of] cl:tTj / >Ls[i0f x'g'x'G5 . hf] :jod\ ;Dk"0f{ cl:tTjsf] ¿k pgsf cufl8 x'g'x'G5 t}klg
ch{'g lrGb}gg\ eg] Tof] nfdf] lj:tf/sf] j0f{g s;/L a'‰g ;S5g\ . To;}n] Tof] j0f{g cgGt x'G5
h;sf] j0f{g ;Dej g} x'Fb}g . t;y{ >Ls[i0f eGg'x'G5– d'Vo d'Vo s]xL s'/f 5gf]6 u/]/ …dÚ ltdLnfO{
eGb5' hf] ltd|f nflu O;f/f agf];\ h;df ltdLn] s]xL emns kfpg ;Sg] 5f} . d]/f] nIf0f cgGt 5
hf] j0f{g ug}{ ;lsGg t/ TfLdWo] d'Vo nIf0f ltd|f nflu h'g pkof]uL x'g ;Sb5, Tof] 5gf]6 u/]/
ltdLnfO{ eGb5' . o;/L s[i0fn] nIf0f klg ch{'gn] a'‰g] vfnsf] 5fGg'ePsf] 5 . x] ch{'g Û …dÚ ;a}
k|f0fLx¿sf] Åbodf l:yt ;a}sf] cfTdf x'F tyf ;Dk"0f{ k|f0fLx¿sf] cflb, dWo / cGTo klg …dÚ g} x'F .
…dÚ ;a} k|f0fLx¿sf] Åbodf l:yt ;a}sf] cfTdf x'F . xfdL ha s;}nfO{ x]b{5f}“, ta p;sf]
kl/lw (Circumference) dfq b]Vb5f}“, s]G› b]Vg ;Sb}gf}“ . xfd|f] s]G› t xfdLleq u'Kt ¿kdf n's]sf]
5 . >Ls[i0f eGg'x'G5– Tof] h'g n's]sf] Åbo 5 / Tof] h'g ;a}sf] leq uxg s]G› 5 ToxL …dÚ x'F .
ha;Dd xfdL leqsf] s]G› hfGg ;Sb}gf}“, ta;Dd s[i0fsf] s'/f a'‰g ;Sb}gf}“ . xfdLn] cfkm"nfO{
P]gfdf gx]/L lrGg klg ;Sb}gf}“ / xfdL cfkm"nfO{ aflx/af6 dfq lrGb5f}“ . xfdLnfO{ cfˆgf] s]G›af/]
s]xL klg af]w 5}g . To;}n] xfdL cfkm"nfO{ c¿n] eg]sf cfwf/df lrGb5f}“ . xfdLnfO{ c¿n] s]
eGb5g\ eGg] ;b}j lrGtf x'G5 . hf] JolQm cfˆgf] z/L/nfO{ leqaf6 b]Vg ;dy{ x'G5 ToxL JolQmn]
cfˆgf] s]G› klg b]Vg ;Sb5 . s]G› Tof] xf] h;n] ;a}nfO{ b]Vb5 / ;a} hfGb5 . hf] z/L/sf] x8\8L,
df;', dHhfnfO{ b]lv/x]sf] x'G5 ToxL ;fIfL xf] . ToxL s]G› h;n] ;a}nfO{ b]Vb5 To;}nfO{ lrGg'kb{5 .
>Ls[i0f eGg'x'G5– …dÚ ;a}sf] Åbodf l:yt ToxL s]G›, cfTdf x'F . of] xfd|f] w8\lsg] Åbosf af/]df

nf]suLtf– 436
cWofo–!)
>Ls[i0fn] eGg'ePsf] xf]Og . Åbo t Tof] s]G›sf] gfd xf] h;af6 xfd|f] cl:tTj w8\lsG5 . cfTdf g}
xfd|f] leqL Åbo xf] .
xfd|f nflu Åbo aGb x'g' eg]sf] d[To'j/0f ug{' xf] lsgeg] xfdL cfkm"nfO{ aflx/af6 dfq
hfGb5f}“≤ d'6'af6 dfq hfGb5f}“ leqL Åboaf6 xf]Og≤ z/L/af6 hfGb5f}“ cfTdfaf6 xf]Og / kl/lwaf6
hfGb5f}“ s]G›af6 xf]Og . kl/lw t ;dfKt x'G5 / 8fS6/n] To;}nfO{ d[To' eGb5g\ . xfdLnfO{ s]G›sf]
cl:tTjsf af/]df s'g} hfgsf/L g} 5}g≤ To;}n] xfdL To;nfO{ d[To' dfGb5f}“ . olb xfdLnfO{ cfˆgf]
s]G›sf af/]df hfgsf/L eof] eg] d[To' x'Fb} x'Fb}g . aflx/ d[To' / leq hLjg x'G5 . >Ls[i0f ToxL
hLjgsf af/]df eGg'x'G5– ;a} k|f0fLx¿df hxfF hxfF hLjg 5 ToxfF ToxfF …dÚ 5' . ;a}sf] cfTdfdf
…dÚ x'G5' o;sf] cy{ xfdL z/L/af6 dfq cnu 5f}“ t/ leq cGtÅ{bodf Ps 5f}“ . xfd|f] e]b jf
leGgtf s]jn z/L/sf] dfq xf] leqsf] xf]Og, cGoyf s[i0f ;a}sf] leq x'g ;Sg'x'Gg . o;sf] cy{
xfd|f] kl/lw dfq cnu 5 xfd|f] s]G› eg] Ps 5 . h'g lbg JolQmn] cfˆgf] s]G›nfO{ hfGb5 Tof] lbg
e]b z/L/sf] dfq xf] leqaf6 xfdL ;a} Ps 5f}+ eGg] yfxf x'G5 . cfTdf Pp6f lj:tf/ xf] h:tf] ls
k|To]s aNa cnu cnu x'G5 t/ ljB't\ Ps x'G5 . xfdL ;a} aNa h:t} z/L/ xf}+ / leq h'g ljB't\
pmhf{ k|jflxt 5 Tof] Ps 5 .
>Ls[i0f eGg'x'G5– ;j{JofkL cfTdf …dÚ x'F . ;a}sf] Åbodf / ;a}sf] cfTdfdf …dÚ 5' . aflx/
dfq e]b 5 t/ leq ce]b 5, aflx/ leGgtf 5 / leq cleGgtf 5 . hf] JolQm leqaf6 afFRb5
p;sf lglDt hf];'s}sf] clxtdf klg cfˆg} clxt b]lvG5 . dxfjL/ / a'4df olt k|]d, s?0ff
cfljef{j ePsf] sf/0f oxL xf] . pxfFx¿n] cfkm" cltl/Qm sf]xL klg 5}gg\ egL b]Vg ;Sg'eof] .
>Ls[i0f eGg'x'G5– ;a} k|f0fLx¿sf] Åbosf] cfTdf …dÚ g} x'F / ;Dk"0f{ k|f0fL hut\sf] cflb, dWo /
cGt klg …dÚ g} x'F . lxGb" wd{n] oL tLgj6} s'/f k/dfTdfdf Ps};fy dfGb5 / g/fd|f] s'/fnfO{ klg
xfdL cnu dfGb}gf}“ . xfdL enfO / v/fa, k|sfz / cGwsf/ b'j}nfO{ Ps dfGb5f}“ . xfdL ;Dk"0f{
cl:tTj ;a}df k/dfTdfsf] d"n b]Vb5f}“ . ;gftg lrGtgn] ;a} k/dfTdfsf] ¿k eg]/ dfGb5 .
of] j}1flgs ;f]r xf] . olb xfdLn] j}1flgsnfO{ ;f]Wof}“ eg] cGwsf/ k|sfzsf] g} ¿k eGb5g\ .
cGwsf/sf] cy{ sdeGbf sd k|sfz xf] / k|sfz klg cFWof/f]sf] ¿k xf] h;sf] cy{ sdeGbf sd
cGwsf/ xf] . lj1fgn] udL{ / 7G8L Ps} s'/fsf b'O{ gfd x'g\ eGb5 . ;a} cg'ej;fk]If x'g\, To:t}
v/fa / enfO klg b'O{ s'/f geO{ Ps s'/f g} xf] . h;nfO{ g/fd|f] JolQm eGb5f}+ Tof] sd;]sd /fd|f]
JolQm / h;nfO{ xfdL /fd|f] JolQm dfGb5f}“ Tof] sd;]sd g/fd|f] JolQm xf] . To;}n] g/fd|f] JolQmdf
klg /fd|f] / /fd|f] JolQmdf klg g/fd|f] s'/f kfOG5 . o:tf] /fd|f] JolQm vf]Hg ;lsGg h;df g/fd|f]
s'/f gxf];\ / o:tf] g/fd|f] JolQm klg vf]Hg ;lsGg h;df /fd|f] s'/f gxf];\ . o;sf] cy{ /fd|f]–g/fd|f]
Pp6} s'/fsf lj:tf/ x'g\ / Tof] Ps s'/f, j:t' jf tŒj g} k/dfTdf xf] .
To;}n] >Ls[i0f eGg'x'G5– k|f/De, dWo / cGTo klg …dÚ x'F . ;+;f/ klg …dÚ x'F / df]If klg …dÚ
x'F . z/L/ klg …dÚ x'F / cfTdf klg …dÚ x'F Pjd\ hut\sf] ;f/f lj:tf/df ;a}lt/ …dÚ g} JofKt 5' .
xfdL lxGb"x¿sf nflu cl:tTj / k/dfTdf kof{ojfrL x'g\ . To;}n] O{Zj/ 5 eGg' k'g?lQm x'G5
lsgeg] 5 eGg' g} O{Zj/ xf] . h] 5, Tof] ;a} O{Zj/ dfq 5 / x'g' g} O{Zj/ xf], cl:tTj g} k/dfTdf
xf] . ;a}eGbf v/fa s'/fdf klg k/dfTdf b]Vg ;Sof}“ eg] xfd|f nflu g/fd|f] eGg] g} /xF+b}g . oxfF
k/dfTdfsf cltl/Qm s]xL klg 5}g / Tof] Pssf nflu >Ls[i0f eGg'x'G5– …dÚ ;a} k|f0fLx¿df l:yt
;a}sf] cfTdf x'F / ;Dk"0f{ k|f0fLx¿sf] cflb, dWo / cGt klg …dÚ g} x'F .

nf]suLtf– 437
cWofo–!)
cflbTofgfdx+ lji0f'Hof{]ltiff+ /lj/+z'dfg\ .
d/Llrd{?tfdl:d gIfqf0ffdx+ zzL ..@!..
…dÚ g} clbltsf afx| k'qx¿df lji0f' / ;d:t Hof]ltdf …dÚ ls/0fo'Qm ;"o{ x'F / …dÚ pgfGrf;
jfo'b]jtfx¿sf] t]h d/Llr xF' / gIfqx¿df …dÚ rG›df x'F ..
j]bfgf+ ;fdj]bf]›l:d b]jfgfdl:d jf;jM .
OlG›of0ff+ dgZrfl:d e"tfgfdl:d r]tgf ..@@..
j]bx¿df …dÚ ;fdj]b x',F b]jx¿df :ju{sf] /fhf OG› x',F ;d:t OlG›ox¿df …dÚ dg x'F / ;Dk"0f{
k|f0fLx¿df …dÚ k|f0fzlQm jf r]tgf x'F cyf{t\ hLjgzlQm x'F ..
h] eGg / JoQm ug{ ;lsF+b}g, To;nfO{ k|tLsaf6 b]vfpg ;lsG5 . hf] c1ft 5 To;tkm{
klg k|tLssf] dfWodaf6 OlËt ug{ ;lsG5 . O{Zj/ c1ft 5 / p;sf] xfdLnfO{ s]xL klg hfgsf/L
5}g t/ h] xfdLnfO{ yfxf 5 To;sf] ;xf/fn] xfdL p;nfO{ OlËt ug{ ;S5f}“ . xfdL s]6fs]6LnfO{
efiff l;sfpg klxn] lrq l;sfpF5f}“ clg efiff hf] c1ft 5 To;nfO{ l;sfpF5f}“ . dflg;sf] dg klg
klxn] lrqsf] efiffdf ;f]Rb5 clg zAbsf] efiff p;df ljsl;t x'G5 . k|frLgtd efiffx¿ h:tf] ls
lrlgofF efiff hf] lrqsf] efiff xf] / o; efiffdf sd;]sd Ps nfv zAblrq t ofb x'g'kb{5 .
s]6fs]6Lsf] dg klg k|frLgtd x'G5 . To;}n] pgLx¿ klg lrqaf6 g} ;lDemg ;Sb5g\ .
>Ls[i0fn] df}lns s'/f elg;Sg'ePsf] 5– …dÚ ;d:t cfTdfx¿sf] cfTdf x'F / ;d:t
cfTdfx¿sf] s]G› x'F . …dÚ ;d:t Åbox¿sf] Åbo x'F, ;a} s'/fx¿sf] cflb dWo / cGTo x'F / ;a}
s'/f …d]/}Ú lj:tf/ xf] t/ of] ulx/f] efj ch{'gn] a'‰g ;s]gg\ . To;}n] s[i0f ca lrqsf] efiffsf]
k|of]u u/]/ lrqsf dfWodaf6 Tof] efjlt/ O;f/f ug{'x'G5 . ch{'gn] a'‰g;Sg] lrqs} pkof]u s[i0fn]
ug{'x'g] 5 . >Ls[i0f eGg'x'G5– x] ch{'g Û …dÚ clbltsf k'qx¿df lji0f' xF' . xfdL a|Xdf, lji0f' /
dx]Zj/sf gfdaf6 kl/lrt 5f}“ . a|Xdf ;[hgfsf k|tLs, lji0f' lj:tf/ / kfngstf{ clg dx]z
ljgfzsf k|tLs x'g'x'G5 . lji0f' cl:tTjnfO{ ;XdfNg'x'G5 / kfngstf{sf ¿kdf x'g'x'G5 . oL tLg
gfdnfO{ ;gftgLx¿n] df}lns d"No lbPsf 5g\ . ;gftgL dgLifLx¿n] xhf/f}“ jif{cl3 cl:tTj tLg
lx:;fdf afFl8Psf] kfP . of] cl:tTjdf ;[hgfTds zlQm x'g'kb{5 cGoyf hut\ x'g} ;Sb}g ;fy} of]
;[hgfTds zlQm ;w}“sf nflu x'g ;Sb}g . To;}n] hut\df ljgfz ug]{ zlQm klg x'g'kb{5, ta dfq
hut\df ;Gt'ng x'g ;S5 t/ cl:tTjnfO{ ;[hgfdf / ljgfzsf lardf aRg] zlQm klg cfjZos
x'G5 h;n] cl:tTjnfO{ ;XdfNb5 . oL tLg df}lns zlQmsf k|tLs lrq a|Xdf, lji0f' / dx]z x'g\ .
;gftg lrGtgcg';f/ g} ;f/f hut\df tLg zlQmsf] wf/0ff ljsf; eof] . O;fO{ wd{ klg tLg
zlQmnfO{ :jLsf/ ub{5, lqd"lt{sf] efjnfO{ O;fO{x¿ :jLsf/ ub{5g\ . oL tLg zlQmljgf cl:tTj x'g
;Sb}g .
clxn] lj1fgn] klg kbfy{sf] ljZn]if0fdf tLg zlQm g} ePsf] yfxf kfof] . k/df0f'sf] lj:kmf]6
jf ljZn]if0f ug]{ lalQs} On]S6«f]g, k|f]6f]g / Go"6«f]g oL tLg cl:tTj kfOG5 . oL tLg zlQmsf sfd
klg a|Xdf, lji0f' / dx]zsf] h:t} 5 . logLx¿df Pp6f lawfos, Pp6f ljgfzs / Pp6f t6:y 5g\
cyf{t\ Pp6fn] ;[hgf ug]{, Pp6fn] ;XDffNg] clg csf{n] ;dfKt ug]{ sfo{ ub{5g\ . xfdLn] wd{sf
b[li6n] log} a|Xdf, lji0f' / dx]znfO{ dfGb} cfPsf 5f}“ / lqd"lt{sf] wf/0ffdf z/L/ Pp6} / lz/ tLg
ePsf] wf/0ff agfPsf 5f}“ . of] o; s'/fsf] ;"rs xf] ls aflx/af6 x]bf{ oL tLg b]lvG5g\ t/ leq oL
tLg Ps g} x'g\ . >Ls[i0f oL tLgdWo] …dÚ lji0f' x'F eGg'x'G5 . ;[hgf / ljgfz Ps If0fdf x'G5 t/
sfnsf] nfdf] lj:tf/ lji0f'sf] xftdf x'G5 . lj/f6\ pmhf{ hf] sfddf lg/Gt/ rflxG5 Tof] dWodf x'G5

nf]suLtf– 438
cWofo–!)
/ Tof] dWo lji0f' xf] . ;gftg wdf{jNfDaLx¿sf ;a} cjtf/ lji0f'sf cjtf/ x'g\ . O{Zj/ ha k|s6
x'G5, ta pm lji0f'sf] g} ¿k x'G5 . hLjg hGd / d[To'sf] dWodf x'G5 / hGd / d[To' hLjgsf b'O{
lsgf/f x'g\ . To;}n] a|Xdf / lzj lsgf/fdf pkof]uL x'G5g\ t/ hLjgsf] lj:tf/ lji0f'sf] g} lj:tf/
xf] . ;[li6 gx'Fbf dg'io klg gx'g] ePsfn] cjtf/sf] s'g} k|of]hg g} x'Fb}g . ha ;[li6 ljnLg x'G5,
ta klg cjtf/sf] s'g} k|of]hg x'Fb}g lsgeg] ToxfF dg'io g} x'Fb}g . To;}n] Tof] zlQm h;n]
hLjgnfO{ wf/0f ub{5 pxL cjtl/t x'G5 .
;gftgLx¿af6 lgld{t dlGb/x¿df a|Xdfsf] d"lt{ of dlGb/ cToGt yf]/} dfq kfOG5 .
a|Xdfsf] k"hf u/]sf] kfOFb}g lsgeg] ;[hgf eO;s]kl5 a|XdfnfO{ e'Ng ;lsG5 / a|Xdfsf] s'g}
;+:kz{ hLjgdf x'Fb}g . lji0f'sf] k"hf rf/}lt/ /fd, s[i0f / a'4sf] ¿kdf rNb5 / hLjgsf] k|ltkn
;DaGw lji0f';Fu x'G5 . lzjsf dlGb/x¿ / eQmx¿ klg w]/} 5g\ lsgeg] d[To'sf] 36gf 36\g afFsL
5 h'g eljiodf 3l6t x'G5 . d[To' jf k|nosf] 36gf 36\g afFsL 5≤ To;}n] lzj klg ;fy{s x'g'x'G5
/ pxfFsf] k"hfsf] klg clek|fo 5 . ;a}eGbf a9L k"hf lji0f'sf] x'G5 lsgeg] b}lgs hLjg;Fu pxfFsf]
;DaGw x'G5 . lzjsf] k"hf eo / nf]esf] sf/0f x'G5 . >Ls[i0f eGg'x'G5– …dÚ lji0f' x'F of]
;XDffNg]jfnf hLjgsf] s]G›Lo tŒj g} …dÚ x'F . of] k|tLs ch{'gnfO{ ;/n x'G5 / pgsf] :d/0fdf klg
cfpg ;S5 . lji0f'sf dfWodaf6 >Ls[i0f eGg'x'G5– …dÚ lgs6 5' / k|ltkn ;a}nfO{ …dÚ g} wf/0f
ub{5' . cfpg] hfg] Zjf;df klg …dÚ 5' / /utsf] ultdf klg …dÚ 5' . j[Ifsf] kmqmg] jf kmNg]
k|lqmof klg …dÚ g} x'F . of] hLjgsf] ;f/f cfwf/ h;n] ;f/fnfO{ ;Xdfn]sf] 5 Tof] …dÚ g} x'F .
>Ls[i0f eGg'x'G5– Hof]ltx¿df …dÚ ls/0fjfnf ;"o{ x'F . h;/L kbfy{sf] cflv/L PsfO
k/df0f'nfO{ dflgG5 To:t} xfdLn] ;d:t cl:tTjnfO{ Wofgdf /fVof}“ eg] ;"o{ ;a}eGbf ;fgf] PsfO
xf] . /flt b]lvg] s'g} klg tf/f tf/f xf]Ogg\, oL ;a} ;"o{ x'g\ / xfdLn] b]Vg] ;"o{eGbf w]/} 7'nf ;"o{
x'g\ . xfd|f] ;"o{ cfsf/sf] cfwf/df dWod juL{o dfq xf] . cfsf/df xfd|f] ;"o{ k[YjLeGbf ^) xhf/
u'0ff 7'nf] 5 t/ c¿ dxfg\ ;"o{x¿sf] t'ngfdf pm s]xL klg xf]Og . tf/fx¿;Fu xfd|f] b"/L w]/} 6f9f
ePsfn] xfdLn] pgLx¿sf] ljzfn ¿k b]Vb}gf}F .
k[YjLaf6 ;"o{ls/0fsf] /ˆtf/n] g} ;"o{lt/sf] ofqf u¥of}F eg] klg xfdLnfO{ ;"o{;Dd k'Ug sl/a
gf} ldg]6 nfU5 . clxn] xfdL;Fu ePsf] ultsf cfwf/df rNof}“ eg] s}og\ hGd ofqf u/] klg xfdL
ToxfF k'Ug ;Sb}gf}“ . ;"o{sf ls/0fn] Ps ;]s]G8df ! nfv *^ xhf/ dfOnsf] /ˆtf/df ofqf ub{5g\ .
olb xfdLn] ;a}eGbf glhssf] tf/flt/ ofqf ug{ rfXof}F / ;"o{sf] ultdf ofqf u¥of}F eg] ;a}eGbf
glhssf] tf/fsxfF k'Ug ;f9] rf/ jif{ nfU5 . xfdL ;"o{sf] rfnaf6 rNg ;Sb}gf}F lsgeg] Tof] ultdf
s'g} klg lrh rNg] lalQs} Tof] ;"o{sf] ls/0f aGb5 . olQsf] ultdf rNg] s'g} klg s'/f cfuf] x'G5
/ ls/0fdf nLg x'G5 . Tof] ultdf ofqf ug{ ;Dej g} 5}g t/ olb eof] eg] klg lgs6td tf/f hf]
lj/f6\ ;"o{ xf], ToxfF;Dd k'Ug xfdLnfO{ ;f9] rf/ jif{ nfU5 . of] t lgs6td ;"o{ xf] To;eGbf klg
k/ w]/} ;"o{x¿ 5g\, h;nfO{ xfdL k[YjLaf6 tf/f h:tf b]V5f}+ . j}1flgsx¿n] o:tf rf/ c/a
;"o{x¿ kQf nufPsf 5g\ / of] klg cGt xf]Og / of] xfd|f] vf]hsf] ;Ldf dfq xf] . cl:tTjsf] ;Ldf
g} 5}g . oL ;"o{x¿df s}of}“ ;"o{x¿ t o:tf klg 5g\ h;sf] ls/0f xfdL;Dd cfOk'Ug c/af}“ jif{
nfU5 . s]xL o:tf klg ;"o{ 5g\, h;sf] ls/0f clxn] ev{/ xfdL;dIf cfOk'u]sf] 5 / Tof] ;"o{n]
k[YjLsf] pTklQsf] ;dodf ofqf ;''? u/]sf] lyof] . k[YjL ag]sf] rf/ c/a jif{ eO;s]sf] 5 . rf/
c/a jif{cl3 rn]sf] ;"o{ls/0f k|lt;]s]G8 ! nfv *^ xhf/ dfOnsf] ultdf rn]/ ev{/ k[YjLdf
tf/fsf] ¿kdf k|s6 ePsf] 5 . ca t j}1flgs eG5g\– cl:tTjsf] lj:tf/sf] s'g} cGt g} 5}g . oL

nf]suLtf– 439
cWofo–!)
;"o{x¿ hf] tf/fsf] ¿kdf /flqdf k[YjLaf6 b]lvG5g\ lognfO{ Wofgdf /fVg] xf] eg] xfd|f] ;"o{ Pp6f
PsfO dfq xf] / of] lj/f6\nfO{ xfdL ;"o{af6 tf}lng ;S5f}“ .
Ps Ps ;"o{sf] cfˆgf] ;f}o{ kl/jf/ 5 . k[YjL, rG›df, dËn, a'w, a[x:klt, z'qm, zlg cflb
Pp6f ;"o{sf kl/jf/ x'g\ . j}1flgsx¿ eG5g\– of] ;a} ;"o{af6 g} hlGdPsf] xf] / of] ;a} ;"o{sf] g}
6'qmf xf] . Pp6f ;"o{ gi6 x'Fbf p;sf] ;f/f kl/jf/ gi6 x'G5 / Pp6f ;"o{ hlGdFbf p;sf] ;f/f
kl/jf/ hlGdG5 . h'g lbg xfd|f] ;"o{ gi6 x'G5, Tof] lbg xfd|f] ;"o{sf] kl/jf/ gi6 x'G5 . ha Pp6f
;"o{ sxLF ljgfz x'G5, ta tTsfn csf]{ ;"o{ sxLF hlGdG5 lsgeg] p;af6 lg:s]sf] ;f/f ls/0f
csf]{ ;"o{df ¿kfGtl/t x'G5 . xfd|f] ;"o{n] xfdLnfO{ rf/ ca{ jif{b]lv k|sfz lbO/x]sf] 5 / p;sf]
k|sfz b}lgs 36\b} 5 . j}1flgsx¿ eG5g\– casf] rf/ xhf/ jif{df xfd|f] ;"o{sf] cfo' ;lsG5 cyf{t\
;"o{ lr;f] x'G5 / ;a} s'/fsf ;fy} xfd|f] ;f}o{kl/jf/ ;dfKt x'G5 . tTsfn ;f/f ls/0f Pslqt x'G5g\
/ gofF ;"o{nfO{ ;f/f k|sfz lbG5g\ . o;k|sf/ gofF ;"o{kl/jf/ lgld{t x'g] 5 . h;/L Pp6f JolQm
dg{'eGbf cl3 p;n] cfˆgf ;Gtfg hGdfP/ pQ/flwsf/ k|bfg u5{ To:t} ;"o{x¿ klg db{5g\ / gofF
;"o{nfO{ hGd ldN5 . of] lj/f6\sf] Joj:yfdf xfd|f] ;"o{ ;a}eGbf ;fgf] s'/f xf] . >Ls[i0f eGg'x'G5–
Hof]ltx¿df …dÚ ls/0fjfnf ;"o{ x'F . of] lj/f6\sf] b[li6df ;"o{ ;fgf] s'/f xf] t/ xfd|f] cg'ej /
ch{'gsf] hfGg] cg'ejdf ;"o{ ;a}eGbf 7''nf] s'/f xf] . xfdLn] cg'ej ug]{ s'/fdf ;"o{ ;a}eGbf 7'nf]
36gf xf] t/ cl:tTjsf] b[li6df ;"o{ ;a}eGbf ;fgf] s'/f xf] . s[i0fn] cfˆgflt/af6 eGg'ePsf] eP
ch{'gn] a'‰b}gy] . To;}n] s[i0f ch{'gsf] b[li6n] atfpFb} x'g'x'G5 . s[i0fsf nflu ;a}eGbf ;fgf] s'/f
ch{'gsf nflu ;a}eGbf 7'nf] s'/f xf] .
dflg; c1fgtf / ca'emsf] sf/0f cfkm"nfO{ s]G› dfGb5 . cl:tTj cToGt lj/f6\ 5 t/ of]
lj/f6\ cl:tTjsf] s'/f ch{'gsf] a'emfOdf cfpg ;Sb}g . To;}n] >Ls[i0f eGg'x'G5– …dÚ ;d:t
Hof]ltx¿df ls/0fjfnf ;"o{ x'F . ;"o{ w]/} wd{x¿sf nflu k/dfTdfsf] k|tLs /x]sf] 5 . xfd|f]
cg'ejdf ;"o{ ;a}eGbf k|sfzjfg\, k|f0fsf] s]G› / ;d:t hLjgsf] cfwf/ xf] . To;}n] xhf/f}“ jif{
cl3b]lv h'g;'s} ;Eotfdf klg ;"o{nfO{ gd:sf/ ug]{ k|rgn lyof] . ;"o{ k[YjLel/ g} k/dfTdfsf]
k|tLs ag]sf] 5 / Tof] k|tLsaf6 xfdLx¿ ;–;fgf k|tLs agfpF5f}“ . cfuf] klg k/dfTdfsf] k|tLs
aGof] lsgeg] cfuf] klg ;"o{sf] c+z xf] . ca t j}1flgs klg eGb5g\– ljB't\ g} hLjg xf] . hLjg
xfd|f] clUg;Fu g} hf]l8Psf] 5 . >Ls[i0f ch{'gnfO{ ;"o{df g/f]lsO{ To;eGbf dflysf] ofqf ug{ ;s"g\
eg]/ a'emfpg O;f/f ub}{ x'g'x'G5 . s[i0fsf] o; sygsf cfwf/df ;gftgLx¿n] ;"o{sf] k"hf ug{
yfn] t/ af}4 / h}gx¿n] o;sf] lj/f]w u/] . pgLx¿n] ;"o{sf] k"hfsf] s'g} cy{ 5}g lsgeg] k/dfTdf
t ;"o{eGbf ct'ngLo ¿kdf lj/f6\ 5 eg] t/ k/dfTdf k|fKt ug]{ k|fylds r/0fdf ;"o{sf] pkf;gf
pkof]uL x'G5 . s'g} klg k|tLs hlt;'s} ;fgf] eP klg k/dfTdfsf] k|tLs aGg ;Sof] eg] JolQm
dfly p7\g yfN5 . k/dfTdfnfO{ gdfGg'eGbf s'g} klg s'/fnfO{ O{Zj/ dfGg' /fd|f] x'G5 .
>Ls[i0f eGg'x'G5– jfo'b]jtfdf …dÚ d/Llr x'F . …dÚ ;a}eGbf tLj| ultjfnf jfo'sf] b]jtf x'F /
gIfqdf gIfqx¿sf clwklt rG›df x'F . oL ;a} k|tLs x'g\ hf] >]i7 5g\, s[i0f Tot}lt/ O;f/f ub}{
x'g'x'G5 . >Ls[i0f eGg'x'G5– …dÚ j]bx¿df ;fdj]b x'F, b]jtfdf OG›, OlG›odf dg, clg k|f0fLdf r]tgf
cyf{t\ 1fg x'F . xfdLnfO{ nfU5 s[i0fn] …dÚ CUj]b x'F eGg'kg]{ xf] . CUj]b k|yd / ;jf{lws d"Nosf]
j]b dflgG5 t/ s[i0fn] lsg cfkm"nfO{ ;fdj]b eGg'ePsf] xf]nf < s[i0fsf] rogsf] sf/0f zf:q hfGg]
kl08tx¿nfO{ 7'nf] sl7gfO ePsf] 5 . j:t'tM of] CUj]b / ;fdj]bsf] k|Zg geP/ ch{'gnfO{ b[li6df
/fv]/ g} s[i0fn] atfpg' ePsf] xf] . of] 5gf]6df s[i0fsf] JolQmTjsf] klg ;jfn 5 / pxfFsf]
JolQmTjdf klg ;fdj]b g} >]i7 nfUb5 . s[i0fsf] tfbfTDo ;fdj]b;Fu g} a9L 5 .

nf]suLtf– 440
cWofo–!)
;fdj]b ;ËLt Pjd\ uLtsf] j]b xf], kfl08To / l;4fGtsf] xf]Og . s[i0fsf] JolQmTj ul0ft /
lj1fgeGbf Hofbf ;ËLt / uLtk"0f{ 5 . s[i0fnfO{ xfdL ljgf afF;'/Lsf] ;f]Rg klg ;Sb}gf}“ / afF;'/L
s[i0fsf] cGtd{gsf] k|tLs xf] . s[i0fn] cfkm"nfO{ j]bx¿df ;fdj]b dfGg' ;fy{s 5 . >Ls[i0f
eGg'x'G5– zAb, l;4fGt / zf:q …dÚ xf]Og uLt, ;ËLt, g[To / no …dÚ x'F . hLjgsf] k/d/x:o
l;4fGtaf6 xn x'Fb}g lsgeg] l;4fGtn] emg\ b"/L a9fpF5 . of] t hLjgsf] tNnLgtfaf6 dfq ;Dej
x'G5 . ;fdj]b tNnLgtfsf] zf:q xf] . To;}n] s[i0fn] CUj]b gegL ;fdj]b eGg'ePsf] xf] . ;fdj]bdf
s[i0fsf] cfˆgf] u'0fsf] klg emns 5 / ch{'gn] o;nfO{ a'‰g ;S5g\ . ch{'g s'g} ts{zf:qL xf]Ogg\
pgL Pp6f of]4f x'g\ . of]4f klg o'4sf] ;3gtfdf o;/L 8'A5 h;/L sf]xL ;ËLt1 cfˆgf] ;ËLtdf
8'A5, h:tf] sf]xL gt{s cfˆgf] g[Todf 8'A5 . ha s'g} of]4f t/jf/;Fu Psa4 x'G5, ta pm of]4f
geP/ t/jf/ dfq x'G5 . o'4sf] cfˆg} ;ËLt, sfJo / noa4tf 5 .
ch{'gnfO{ ;fdj]b a'‰g ;lhnf] x'G5 lsgeg] pgsf] z/L/ klg s'g} gt{s h:tf] g} nlrnf]
5 . ch{'g uLt, ;ËLt, g[TonfO{ a'‰g ;Sb5g\ / o'4sf] g[TonfO{ pgL s'zntfk"j{s hfGb5g\ .
hLjgsf] ulx/f] sfJosf] pgnfO{ cg'ej 5 lsgeg] hLjg cfˆgf] k"/f k|uf9tfdf o'4sf] d}bfgdf
dfq k|s6 x'G5 hxfF d[To' k|ltkn x'G5, ToxfF JolQm k"/f ;hutfdf df}h'b x'G5 . s[i0f ch{'gnfO{
;DemfpFb} x'g'x'G5, ltd|f] :jefj Iflqosf] xf] / ltdL hLjgsf] k/d pTsif{ sxLFaf6 kfpF5f} eg] Tof]
o'4af6 dfq kfpg] 5f} . efu]/ t ltdL lvof nfu]sf] Joy{sf] z:q h:tf] x'G5f} . ltdL csf{sf] wd{sf]
vf]hL ub}{ 5f} t/ k/wd{af6 ltdL cfˆgf] lgoltnfO{ kfpg ;Sb}gf} . ltdL o'4af6 g} ;Tosf] uxg
If0fdf pknAw x'g] 5f} lsgeg] oxL ltd|f] lgolt xf] . rf/}lt/ d[To' plePsf] cj:yfdf ljgf s'g}
eon] ha ltdL ;ª\3if{df /t eP/ o'4df Wofg:y x'g] 5f}, ta ToxL ulx/fOdf ltdL ;dflwdf k'Ug]
5f} . ltdL hËndf uP/ ;GGof;L x'Fb}df Tof] WofgnfO{ a'‰g ;Sb}gf} .
>Ls[i0feGbf ulx/fOdf k'u]/ JolQmnfO{ p;sf] k|sf/af6 k|uf9tfk"j{s hfGg] JolQm kfpg}
;lsF+b}g . ;gftg lrGtgdf JolQmx¿sf] :jefj xhf/f}“ jif{b]lv rf/ k|sf/df afFl8Psf] 5 hf] cGo
s'g} wd{ / ljrf/df kfOFb}g . JolQmsf k|sf/sf] ljefhg ;gftgLx¿n] k|frLg ;dob]lv ub}{ cfPsf]
j}1flgs Joj:yf xf] h;sf cfwf/df hLjg ;~rfng u/]df ;kmntf k|fKt ug{ ;lsG5 . cfˆgf]
:jefjeGbf s'g} klg csf]{ dfu{af6 uP/ p;n] b'v dfq kfpF5 . cfh k[YjLdf ePsf uxgtd b'vsf]
sf/0f ul/aL xf]Og lsgeg] ul/aL ;bf lyof] ;fy} b'vsf] sf/0f :jf:Yo klg xf]Og lsgeg] cfh
c:j:Yftf sd x'Fb} uPsf] 5 . To:t} b'vsf] sf/0f clzIff klg xf]Og lsgeg] clzIff cfh Go"gtd
aGb} 5 . b'vsf] d'Vo sf/0f JolQmn] cfˆgf] k|sf/ cg';f/sf] hLjg ;~rfng gug{' xf] . cfh s'g}
klg JolQmnfO{ p;sf] k|sf/sf af/]df yfxf 5}g . cfˆgf] k|sf/ g} yfxf geO{ pm cfˆgf] uGtJo vf]Hb}
5 . To;}n] ha cfˆgf] uGtJo kfpFb}g, ta JolQm b'v / kL8fdf x'G5 .
JolQmnfO{ cfˆgf] k|sf/ yfxf ePkl5 c;kmntf g} xft k/] klg pm ;Gt'i6 x'g ;S5 . cfˆgf]
:jefj / lgolt cg';f/sf] 3/df rNg kfP Tof] p;sf nflu t[lKtbfos x'G5 t/ csf{sf] wfddf k'u]
klg t[lKt x'Fb}g lsgeg] t[lKtsf] ;DaGw JolQm;Fu x'G5, uGtJo jf wfd;Fu xf]Og . ha JolQm
uGtJo jf wfddf noa4 x'G5 clg dfq t[lKt k|fKt x'G5 . ch{'gsf nflu o'4 g} pgsf] uGtJo jf
wfd xf] . ch{'gn] of] k|tLs a'‰g klg ;S5g\ / s[i0fsf] klg ;ËLt;Fusf] lgs6td / cb\e't ;DaGw
ePsf] sf/0fn] pxfFn] …dÚ j]bx¿df ;fdj]b x'F eGg'ePsf] xf] . >Ls[i0f eGg'x'G5– …dÚ ;d:t
Wjlgx¿df noa4tf x'F . …dÚ ;d:t Wjlgdf / zAbdf ;ËLt x'F . s'g} klg zAb / Wjlgdf hxfF
;ËLt x'G5 ToxfF …dÚ df}h'b x'G5' .

nf]suLtf– 441
cWofo–!)
>Ls[i0f eGg'x'G5– …dÚ b]jx¿df OG› x'F / OlG›ox¿df dg x'F . ;fwf/0ftof xfdL OlG›ox¿ /
dg cnu 7fGb5f}+ . To;}n] xfdL kfFr OlG›o eG5f}+ / dgnfO{ OlG›oeGbf cnu 7fGb5f}“ . s[i0fsf]
lx;fan] dflg;sf kfFr xf]Og 5 OlG›o x'G5g\ . dg klg Pp6f OlG›o xf] . ;"Id / >]i7 OlG›o dg
xf] . cfFvfn] b]V5, sfgn] ;'G5, xftn] :kz{ u5{, gfsaf6 uGw / lha|f]af6 :jfb cfpF5 . oL ;f/f
OlG›ox¿n] ug]{ sfd x'g\ . OlG›ox¿af6 hf] Pslqt Pjd\ Ps;fy x'G5 To;sf] gfd dg xf] . dg
;a} OlG›ox¿sf] ;ª\u|x xf] . cfFvfn] x]5{ / sfgn] ;'G5 t/ dgn] s;nfO{ x]g]{ / s;nfO{ ;'Gg] eg]/
to u5{ . cfFvfn] s]jn b]Vg ;S5 t/ h;nfO{ d b]lv/x]sf] 5' pm g} af]ln/x]sf] 5 eg]/ to ug{
;Sb}g . To:t} sfgnfO{ klg h;nfO{ d ;'lg/x]sf] 5', Tof] cfFvfn] x]l//x]sf] 5 eg]/ yfxf x'Fb}g .
cfFvf / sfgsf lardf s'g} ;]t' x'Fb}g / ;~rf/sf] s'g} dfWod x'Fb}g . sfgn] b]Vg ;Sb}g / cfFvfn]
;'Gg ;Sb}g, To;}n] hf] af]ln/x]sf] 5 To;}nfO{ b]lv/x]sf] 5 eg]/ dgaf6 dfq hfGg ;lsG5 . kfFr
OlG›o cnu–cnu 5g\ / kfFr} OlG›o cnu–cnu ePdf JolQmleq s'g} klg 1fgsf] 36gf 36\g}
;Sb}g . of] kfFr} OlG›o cnu cnu lbzfdf hfG5g\ / o;nfO{ hf]8]/ ;dGjo ug]{ sfd dgsf] xf] .
dg OlG›ox¿sf] hf]8 xf] . ;f/f OlG›ox¿ cfˆgf] cg'ejnfO{ dgdf kf]lvlbG5g\ / dgn]
To;nfO{ ;+o'Qm u/]/ hDdf u/L ;+of]hg ub{5 . kfFr} OlG›osf] s]G›Lo OlG›o dg xf] / dg rf}af6f]
xf] . dgaf6 cfFvfn] x]5{, sfgaf6 ;'G5, xftn] 5'G5 cyf{t\ OlG›on] cfˆgf] cfˆgf] sfd ub{5g\ .
;f/f ;+j]bgf dgnfO{ pknAw x'G5 / dgn] To;nfO{ PsLs[t ¿kdf hf]8\5 . To;}n] dg klg
OlG›osf] Ps lx:;f xf] . Pp6f OlG›o ;dfKt eof] eg] dg sdhf]/ x'G5 . cfFvf gb]Vg] eof] eg]
dg sdhf]/ eP/ dgsf] ;DklQ sd x'G5 . kfFr} OlG›onfO{ x6fOof] eg] dg tTsfn d'bf{ x'G5 . dg
OlG›oljgf afFRg ;Sb}g / OlG›o klg dgljgf afFRg ;Sb}g . dg a]xf]; eof] eg] OlG›on] sfd ug{
;Sb}g . dg ;d:t OlG›ox¿sf] ;f/ xf] . t;y{ >Ls[i0f dgnfO{ klg OlG›o eGg'x'G5 . s[i0fn]
ch{'gnfO{ klxn] …dÚ cfTdf x'F, Åbo x'F elg;Sg' ePsf] 5 . cfTdf / Åbo x'F elg;s] kl5 …dÚ ;d:t
OlG›ox¿df dg x'F eGg'x'G5 . pxfFn] ch'{gnfO{ a'emfpgsf nflu tn em/]/ ;/n k|tLs lbg
nfUg'ePsf] 5 .
>Ls[i0fn] klxn] …dÚ Åbox¿df Åbo clg ;a}sf cfTdfx¿sf] cfTdf x'F eGg'eof] t/ ch{'gn]
cfTdfsf] s'/f a'‰g ;s]gg\ . To;}n] s[i0f pgn] a'‰g] efiffdf atfpg vf]Hb} x'g'x'G5 . ch{'gnfO{ klg
cfTdfsf af/]df xfdLnfO{ hfgsf/L eP h:tf] dfq ePsf] x'g'kb{5 . pgn] zAb t ;'g] t/ s]xL a'‰g
;s]gg\ / s[i0fn] pgsf cfFvfdf x]bf{ s'g} efj p7]sf] gkfPkl5 ca tn em/]/ pgn] a'‰g] efiff
OlG›ox¿df …dÚ dg x'F cyf{t\ >]i7 OlG›o …dÚ x'F eGg'k/]sf] xf] t/ dgleqsf] 1ftf, ›i6f klg
>Ls[i0f g} xf] . Tof] ›i6feGbf leq klg pxfF g} x'g'x'G5 hxfF s]jn z'4 r}tGo dfq z]if /xG5 . s]jn
1fg klg s[i0f g} xf] t/ of] ulx/f] s'/f a'‰g sl7g x'G5 . To;}n] dgsf] s'/f h;nfO{ ch{'g a'‰g
;S5g\, To;nfO{ …dÚ dg x'F eg]/ >Ls[i0fn] eGg'ePsf] xf] . s[i0f clGtd cyf{t\ cå}tdf l:yt
x'g'x'G5 t/ Tof] clGtd cj:yf xf] hf] ch{'gsf] :d/0fdf clxn] cfpg ;Sb}g . To;}n] klxnf] l;F9L
hf] OlG›ox¿dWo] >]i7 dg xf] s[i0fn] ToxLFaf6 a'emfpg ;'? ug{' ePsf] 5 .
>Ls[i0fn] OlG›ox¿df …dÚ dg x'F eGgfn] w]/} JolQmx¿df e|flGt ePsf] 5 t/ of] k|tLs
s[i0fn] dgdf clNemgsf lglDt eGg'ePsf] xf]Og . dgaf6 ;'? u/]/ dgsf] kf/ x'g ;s"g\ eg]/
ch{'gnfO{ eGg'ePsf] xf] . of] s]jn Pp6f O;f/f dfq xf] / To;af6 kf/ x'g >Ls[i0f ch{'gnfO{
eGg'x'G5– sDtLdf ltdL aflx/sf OlG›oaf6 p7]/ dg;Dd t k'u clg clnslt dfq eP klg leq
k|j]z x'G5 . clnslt leq k|j]z u/]kl5 cem leq k|j]z ug{ ;lsG5 hf] dgeGbf klg leq 5 .
>Ls[i0f eGg'x'G5– olt;Dd hfg ls ltdL sfg xf]Ogf} . sfgaf6 h;n] ;'G5, Tof] ltdL xf} . ltdL

nf]suLtf– 442
cWofo–!)
olt;Dd hfg ls ltdL cfFvf xf]Ogf} . cfFvfaf6 h;n] lrofP/ x]5{ Tof] dg ltdL xf} . ltdLn] olt
hfGof} eg] qmdzM of] klg hfGg ;S5f}– of] dg klg ltdL xf]Ogf} . dgnfO{ h;n] hfGb5 / b]Vb5
Tof] ;fIfLefjnfO{ x]g]{ 1ftf ltdL xf} .
OlG›odf dg x'F eGg] ljlQs} >Ls[i0f eGg'x'G5 dgeGbf dfly h'g hfGg] Ifdtf r]tgf 5 Tof]
klg …dÚ x'F . tTsfn o:tf] eGgfsf] sf/0f ch{'gnfO{ e|d x'g ;S5 eg]/ xf] . sxLF pgn] cfkm"nfO{
dg g} gdfg"g\ eg]/ eGg'ePsf] xf] . ;+;f/df rf/k|sf/sf JolQmx¿ 5g\– klxnf] hf] cfkm"nfO{ z/L/
g} 7fGb5g\, bf];|f] hf] cfkm"nfO{ dg dfGb5g\, t];|f] hf] cfkm"nfO{ cfTdf eGb5g\ / rf}yf] hf] cfkm"nfO{
k/dfTdf g} hfGb5g\ . clwstd JolQmx¿ cfkm"nfO{ z/L/ g} dfGb5g\, ch{'g klg oxL sf]6Lleq
kb{5g\ . pgnfO{ klg z/L/ g} ;a} s'/f xf] eGg] nflu/x]sf] 5 . To;}n] pgL eGb} 5g\, s;/L d
cfkmGtx¿nfO{ sf6F" / d of] kfksf] ef/ s;/L lnpmF . pgL z/L/nfO{ g} hLjg dfGb} 5g\ . leqsf]
cl:tTj h;nfO{ t/jf/n] sf6\g ;lsGg To;sf af/]df ch{'gnfO{ s'g} hfgsf/L g} 5}g . To;}n]
>Ls[i0fn] OlG›o cyf{t\ z/L/df …dÚ dg x'F eGg'ePsf] xf] . ch{'g sxLF dg g} ;a} s'/f xf] egL
gclNdlno"g\ eg]/ tTIf0f eGg'x'G5– …dÚ r]tgf x'F. r]tgfsf] cy{ xf] h;åf/f xfdL hfGb5f}“ / xfdL
af]wn] el/G5f}“ . r]tgf Tof] xf] h;åf/f ;a} s'/f hflgG5 t/ p;nfO{ s;}n] klg hfGg ;Sb}g . xfdL
;a} s'/fnfO{ hut\df 1]o agfpg ;S5f}“ t/ s]jn xf];\, r]tgf dfq 1]o aGg ;Sb}g . r]tgf eGbf
k5fl8 x6\g ;lsF+b}g To;}n] r]tgf xfd|f] :jefj xf] .
>Ls[i0f eGg'x'G5– r]tgf, r}tGo / 1fgsf] zlQm …dÚ x'F . >Ls[i0fn] lji0f', ;"o{af6 ;'?
ug{'eof] clg tn OlG›o / dgsf af/]df atfpg'eof] To;sf k5fl8 cToGt df}lns ;"q ch{'gnfO{
lbg'eof] / eGg'eof]– …dÚ r]tgf x'F . h;n] …dÚ r]tgf x'F eg]/ hfGb5 p;n] hfGg'kg]{ s'/f ;a}
hfGof] . xfdLleq ;a}eGbf ulx/f]df n's]sf] :yfg r}tGosf] xf] . To;}n] xfdL k/dfTdfsf] nIf0fdf
;Tf\–lrTf\–cfgGb eGb5f}“ . r}tGonfO{ xfdLn] k/dfTdfsf] s]G›df /fv]sf 5f}“ . pm ;'?df ;To 5 clg
lardf r}tGo 5 / cGtdf cfgGb 5 . ;Tosf] vf]h u¥of}“ eg] r}tGo pknAw x'G5 / r}tGodf
:yflkt eof] eg] cfgGb xfd|f] :jefj x'G5 . xfdL a]xf];df g} ;a} s'/f u/]/ afFR5f}“ . To;}n] of]
a]xf];Ldf Tof] r}tGo kfpg sl7g x'G5 . o;sf nflu r]i6f cfjZos 5 . xfdLn] vfFbf, lxF8\bf, af]Nbf
/ ;a} s'/f ubf{ xf];k"0f{ 9Ën] u¥of}“ eg] Tof] r}tGo hf] x]l//x]sf] 5, p;nfO{ z/L/eGbf leGg hfGg
;lsG5 .
¿b|f0ff+ zÍ/Zrfl:d ljQ]zf] oIf/If;fd\ .
j;"gf+ kfjsZrfl:d d]?M lzvl/0ffdxd\ ..@#..
;d:t ?›x¿df zÍ/, oIf / /fIf;x¿df …dÚ wgsf] clwklt s'a]/ x'F≤ ci6j;'df ;a}nfO{ kljq
ug]{ clUg / ;Dk"0f{ kj{tx¿df …dÚ ;'d]? x'F ..
k'/f]w;f+ r d'Vo+ df+ ljl4 kfy{ a[x:kltd\ .
;]gfgLgfdx+ :sGbM ;/;fdl:d ;fu/M ..@$..
x] kfy{ Û ljz]if u/L k'/f]lxtx¿df dnfO{ a[x:klt hfg, ;a} ;]gfkltx¿df d :jfdL sflt{s]o /
hnfzox¿df …dÚ ;fu/ x'F ..
dxifL{0ff+ e[u'/x+ lu/fd:Do]sdIf/d\ .
o1fgf+ hko1f]˜l:d :yfj/f0ff+ lxdfnoM ..@%..
dxlif{x¿df …dÚ e[u' x',F jf0fLx¿df lbJo Wjlg PsfIf/ ç x',F o1x¿df …dÚ hko1 / ;d:t
crn j:t' cyf{t\ l:y/ j:t'x¿df …dÚ lxdfno x'F ..

nf]suLtf– 443
cWofo–!)
cgGtsf k|tLsx¿ klg cgGt g} x'G5g\ . hf] ;a}lt/ 5 p;nfO{ O;f/fn] hxfFaf6 klg hfGg
;lsG5 . s[i0fn] cl3Nnf Znf]sx¿df s]xL k|tLsx¿ atfP/ ch{'gnfO{ 5nfª nufpg ;Sg] k|of;
ug{'eof] . oL Znf]sdf cgGtlt/sf] ofqf xf];\ eg]/ gofF k|tLsx¿af6 k|of; ug{'ePsf] 5 .
clxn];Ddsf k|tLsx¿n] ch{'gsf] Åbodf s'g} kl/jt{g ePsf] gkfPkl5 s[i0f gofF k|tLsx¿åf/f
atfpg vf]Hb} x'g'x'G5 . >Ls[i0f eGg'x'G5– x] ch{'g Û …dÚ Psfbz ?›x¿df zÍ/ x'F . oIf /
/fIf;x¿df …dÚ wgsf] :jfdL s'a]/ x'F . ci6j;'df clUg / kj{tx¿df …dÚ ;'d]? kj{t x'F . cl3Nnf]
Znf]sdf pxfFn] …dÚ lji0f' x'F eGg'ePsf] lyof] . lji0f' hLjgsf] k|tLs xf] / hLjgnfO{ ;XdfNg] /
kfngf ug]{df pxfF g} ;|f]t x'g'x'G5 . o; Znf]sdf >Ls[i0f eGg'x'G5 …dÚ Psfbz ?›x¿df zÍ/ x'F .
zÍ/ d[To', ljgfz / k|nosf k|tLs x'g'x'G5 .
;f/f k[YjLdf lxGb"x¿n] lzjnfO{ d[To'sf] k|tLs cyf{t\ hLjgsf] cGtsf b]jtf dfg]sf 5g\ .
d[To' hLjgsf] kl/k"0f{tf xf] . xfdLnfO{ kf/nf}lss hLjgsf af/]df s]xL yfxf gePsfn] d[To'nfO{
hLjgsf] zq' eG7fG5f}“ cGoyf d[To' zq' xf]Og, ldq xf] / d[To' hLjgsf] cGfGo lx:;f xf] . To;}n]
ljgfz ;[hgfsf] ljk/Lt xf]Og ljgfz / ;[hgf Pp6} 36gfsf b'O{ 5]p dfq x'g\ . Pp6f afnssf]
hGd x'g] lalQs} p;sf] d[To' klg k|f/De x'G5 . xfdL k|ltkn dl//x]sf 5f}“ / d[To'sf] glhs k'Ub}
5f}“ . afnsn] hGd lng]lalQs} lng] klxnf] Zjf;df p;sf] hLjgsf] k"/f Zjf;dWo] Ps Zjf; sd
x'G5 . To;}n] hGdsf] If0f d[To'sf] klg If0f xf] . d[To' hGdsf] ;xufldgL xf] lsgeg] d[To' geP hGd
x'g} ;Sb}g . To;}n] hGd / d[To' b'O{ xf]Ogg\ .
ch{'gsf] dg d[To'af6 eoeLt 5 . ch{'g rf/}lt/ d[To' g} b]lv/x]sf 5g\ / cfkmGt,
kl/hgx¿sf] d[To'af6 pgL eoeLt 5g\ . pgL cfkmGtnfO{ df/]/ kfpg] /fHosf] s] k|of]hg eg]/
ljnfk ub}{ 5g\ . s[i0fn] ch{'gnfO{ …dÚ hLjgsf] b]jtf eg]sf] s'/fdf pgn] Wofg glbPsfn] >Ls[i0f
ca pgnfO{ …dÚ ?›x¿df zÍ/ x'F / d[To' / dxfljgfz klg …dÚ g} x'F eGg'x'G5 . xfdLnfO{ dg{af6
eo x'g] x'gfn] xfdL ;[hgf ug]{ k/dfTdfn] ljgfz klg u5{ eGg cK7\of/f] dfG5f}“ t/ h;n] agfpF5
p;n] g} d]6fpF5 . hxfF aGg] lqmof x'G5, ToxLF gfz x'g] lqmof klg x'G5 . ;[hgf / ;+xf/ Pp6}
k|lqmofsf cË x'g\ . ;d:t ljgfzn] gofF ;[hgfsf] cj;/ k|bfg u5{ . ltdL ljgfz;Fu cyf{t\
d[To';Fu eoeLt gxf]pm lsgeg] ltdL d[To' / ljgfz b'j}df dnfO{ b]Vg ;S5f} lsgeg] Tof] ljgfzsf]
clGtd zlQm klg …dÚ g} x'F eg]/ >Ls[i0f eGg'x'G5 .
h;/L JolQmsf] hLjgdf d[To' 3l6t x'G5 To:t} ;[li6sf] klg hLjgdf ljgfz jf k|no x'G5 .
h;/L Ps Ps JolQm hlGdG5g\ / d5{g\, To;/L g} ;[li6 klg hlGdG5 / d5{ . Pp6f afns
hlGdG5, hjfg x'G5 clg a'9f] eO{ d[To'nfO{ j/0f u/]/ Pp6f rqm k"/f u5{ clg km]l/ d[To'kl5
hGdsf] k|lqmof ;'? x'G5 / o;/L g} hLjgsf] qmd rln/xG5 . ;gftgL lrGtsx¿ hLjg j[Qfsf/ 5
eGb5g\– hGdkl5 afns, hjfg clg a'9f] eP/ d[To' x'G5 km]l/ ToxL j[Qfsf/ rqm rln/xG5 .
To;}n] afns / a'9fsf] :jefjdf ;dfgtf kfOG5 . of] ;d:t ;[li6 g} jt{'nfsf/ 5 / ult klg
jt{'nfsf/ x'G5 . To;}n] o;nfO{ ;+;f/ elgPsf] xf] . ;+;f/sf] cy{ 3'Dg] rqm xf] . hf] of] rqmdf
kml;/xG5 pm 3'd]sf] 3'd} dfq x'G5, af/Daf/ hGd / d[To'sf] rqmdf kl//xG5 . hf] of] rqmaf6
km8\sf] df/]/ ;f+;fl/s rqmaf6 lg:sg ;S5 pxL d'Qm x'G5 . h;/L hGdkl5 d[To' x'G5 To;/L g}
d[To'kl5 k'gM hGd x'G5 . h:tf] JolQmsf] hLjgdf jt{'nfsf/ Joj:yf 5 To:t} Joj:yf lj/f6\
cl:tTjsf] klg x'G5 .
;+;f/df hGdg'nfO{ ;[li6 elgG5 eg] d[To'nfO{ ljgfz jf k|no dflgG5 . k"/f ;+;f/ k|nokl5
km]l/ hlGdG5 / ofqfdf lgl:sG5 . d[To' cGt xf]Og of] t s]jn Ps uxg lj>fd xf] . lbge/ d]xgt

nf]suLtf– 444
cWofo–!)
u/]kl5 /flt xfdL ;'T5f}“ / lg›f klg cNksfnLg d[To' xf] . lbge/ sfd u/]/ /flt ;'t]kl5 laxfg
k'gM tfhf eP/ sfdsf nflu tof/ x'G5f}“ jf k'ghL{ljt x'G5f}“ . b}lgs laxfg gofF hLjg kfpgsf
nflu /flt dg{ h?/L x'G5 . xfdL Zjf; ha leq tfG5f}“, Tof] xfd|f] hLjgsf nflu x'G5 / Zjf; ha
aflx/ ˆofS5f}“ ta Tof] d[To'sf] x'G5 . Ps Ps Zjf;;Fu hGd / d[To'sf] ;DaGw hf]l8Psf] x'G5 .
Ps–Ps Zjf;df hGd / d[To' tyf lbgdf hLjg / /ftdf d[To' eP h:t} hLjgdf klg hGd / d[To'
/ hut\df klg ;[li6 / k|no To;/L g} rln/xG5 . d[To' csf]{ gofF hLjgsf nflu uxg lj>fd xf] .
hLjg ysfg xf] / d[To' lj>fd xf] . To:t} hLjg >d / tgfj xf] clg d[To' lj>fd / lj/fd xf] .
xfdL dfq yfSb}gf}“ of] lj/f6\ ljZj klg yfS5 . xfdL dfq a'9f] x'Fb}gf}“, kxf8, k[YjL, ;"o{ klg a'9f]
x'G5 . xfdL dfq xf]Og, kxf8, k[YjL, ;"o{ klg d5{g\ . o; hut\df ePsf ;Dk"0f{ s'/f hLjg /
d[To'df kl/e|d0f ul/xG5g\ .
>Ls[i0fn] eGg'eof]– ?›df …dÚ zÍ/ x'F hf] d[To' / ljgfzsf b]jtf x'g\ . d[To' hLjgsf
ljk/Lt 5}g eg]/ s[i0f ch{'gnfO{ ;Demfpg rfxg'x'G5 . ltdL hLjg / d[To'nfO{ cnu u/]/ x]5f}{,
To;/L ul/g] ljefhg e|flGt dfq xf] . hLjge/ >d u/]kl5 ysfg x'G5 clg lj>fd rflxG5 . d[To'
Tof] lj>fd xf] / …dÚ ToxL lj>fd x'F≤ To;}n] ltdL d[To';Fu eoeLt gxf]pm . ltdL of] d[To' x'G5 eg]/
klg g;f]r lsgeg] ltdLaf6 g hLjg x'G5 g d[To' g} x'g ;S5 . hGdsf nflu dftf–lktfnfO{
k|s[ltn] Pp6f dfu{sf] ¿kdf pkof]u u5{ / hLjg k/dfTdfn] lbG5 . xfdL ;|i6f xf]Ogf}+ s]jn
pks/0f dfq xf}“ . >Ls[i0f eGb} x'g'x'G5– hLjg klg ltdLåf/f cfpFb}g Tof] …dÚ af6 g} cfpF5 / d[To'
klg …dÚ af6 g} cfpF5 . ltdL s;}nfO{ dfg{ ;Sb}gf} / ltdL s]jn Ps dfWod dfq xf} . ltdL stf{
xf]Ogf} ltdL lgldQ dfq xf} / oxL s'/f hfg]/ Joy{df b'vL gag . s[i0fsf] ;f/f lzIffsf] ;f/ Ps
zAbdf eGg'k¥of] eg] JolQm Pp6f pks/0f dfq xf] Tof] eGbf Hofbf xf]Og . hLjgsf] lj/f6\ zlQmn]
ha leq sfd u5{, ta JolQmnfO{ ;fwg agfpF5 . To;}n] x] ch{'g Û ltdL s;}nfO{ dfg{ klg ;Sb}gf}
lsgeg] hGd / d[To'nfO{ …dÚ to u5{' . h;nfO{ hlxn] / hxfF d[To'j/0f ug{'k5{ Tof] d}n] klxn] g}
lglZrt ul/;s]sf] x'G5' .
zÍ/nfO{ xfdLn] d[To' / ljgfzsf b]jtf dfg]sf 5f}“ t/ zÍ/sf] JolQmTjnfO{ d[To';Fu hf]8\g
klg sl7g nfU5 . zÍ/nfO{ xfdLn] gfRb} u/]sf] g6/fhsf] ¿kdf klg :jLsf/ u/]sf 5f}“ . pxfFnfO{
Pp6f dxfg\ k|]dLsf ¿kdf klg j0f{g u/]sf 5f}“ . ;tLb]jLsf] d[To' ePkl5 zÍ/ eujtL ;tLb]jLsf]
lghL{j z/L/nfO{ lnP/ afx| jif{;Dd ;+;f/df 3'ld/xg'eof] . zÍ/sf] nufj / k|]d olt ulx/f] lyof]
ls pxfFn] b]jLnfO{ sfFwdf af]s]/ pgnfO{ arfpgsf nflu e8\ls/xg'eof] . afx| jif{;Dd ;tLb]jLsf]
Tof] z/L/ ;8\b} uof] / Ps Ps cË emb}{ uP . hxfF hxfF pxfFsf cËx¿ em/] TfL zlQmkL7sf] ¿kdf
ljsl;t eP . d[To' / ljgfzsf b]jtfsf] hLjgk|lt oqf] cf;lQm / df]x Psflt/ kfOG5 eg] csf{lt/
zÍ/ g[Tosf b]jtf g6/fhsf] ¿kdf a8f] /;k"0f{ JolQmTj ePsf] kfOG5 . pxfFsf] ?vf] / pbf;
JolQmTj 5}g . d[To'sf b]jtfdf hLjgk|lt oqf] /fu x'g' lj/f]wfef; k|tLt x'G5 t/ of] lj/f]wL 5}g .
hxfF /fusf] Ifdtf x'G5 ToxLF lj/fu / d[To'sf] Ifdtf klg x'G5 . xfdL leqsf] jf;gf g} d[To' klg
xf] . xfd|f] sfdjf;gf k"/f ;dfKt ePdf d[To'sf] eo klg ;dfKt x'G5 . ha xfdL hLjg k|s6 ug{
sfdjf;gfsf] dfWodaf6 ;xof]u u5f“}{ ta xfdL d[To';Fu klg glhs uO/x]sf x'G5f}+ . hLjg lgdf{0f
ug]{ sfddf k|of]u x'g] pmhf{ l/Qm eP/ d[To'sf] sfd klg ul//x]sf] x'G5 .
hLjg Pp6f ;tt ;Gt'ng xf] . hLjgdf cd[t tŒjk|fKt ug{ lgl:sg] JolQmx¿n] aXdro{sf]
;fwgf u/] lsgeg] d[To'sf] åf/ sfdjf;gf xf] eGg] pgLx¿nfO{ af]w eof] . sfdjf;gfn] Psflt/
hLjg lbG5 eg] csf{lt/ d[To' lbG5 lsgeg] hLjg / d[To' ;a}lt/ ;+o'Qm 5 . To;}n] zÍ/ Psflt/

nf]suLtf– 445
cWofo–!)
ljgfzsf b]jtf x'g'x'G5 eg] csf{lt/ pxfFsf] hLjg Hofb} /;k"0f{ / df]xf;Qm klg 5 . hf] d[To'sf]
åf/ x'G5 p;df sfdjf;gf klg TolQs} x'G5 clg dfq ;Gt'ng x'g ;S5 . hLjg k|f/Dedf cfpg]
x'gfn] b]lvG5 / d[To' cGTodf dfq cfpg] x'gfn]] b]lvFb}g, Tolt dfq km/s xf] . To;}n] >Ls[i0f
eGg'x'G5– hLjg klg …dÚ x'F / ljgfz klg …dÚ g} x'F . ;f/f åGåleq …dÚ g} x'G5', ha b'j} åGåsf] leq
Pp6} cl:tTj x'G5 ta åGåsf] s'g} cy{ g} /xFb}g .
hd{gLsf bfz{lgs lxu]n (G.W.Friedrich Hegel) n] klZrddf åGåjfbdf w]/} sfd u/]sf
5g\ . pgL eG5g\– ;f/f hLjgsf] ljsf; åGåftLt 5 . clg dfS;{n] o;}sf cfwf/df åGåfTds
ef}ltsjfb (Dialectical Materialism) / sDo'lghdnfO{ hGd lbP . dfS;{n] h;/L hLjgsf] ljsf;
åGåfTds 5 To;/L g} ;dfhsf] ljsf; klg åGåfTds x'G5 eg] . of] wgL / ul/asf] åGå Pjd\ n8fOF
xf] t/ pgLx¿nfO{ ;gftgL lrGtsx¿ cem ulx/f] s'/f eGb5g\ eGg] hfgsf/L g} 5}g . lxGb"
lrGts ljsf; / ;dfh t ;fdfGo s'/f x'g,\ ;f/f cl:tTj g} åGåfTds 5 eGb5g\ . ;f/f cl:tTj
g} åGå xf] t/ åGåsf] cy{ ljk/Lt b'O{ xf]Og . of] o:tf] b'O{ xf] hf] leq ulx/fOdf hf]l8Psf] 5, h:tf]
gbL b'O{ lsgf/fx¿sf] lardf aU5 . oL b'O{ lsgf/f xfdLnfO{ b'O{ h:tf] nfU5 t/ gbLleq ulx/fOdf
k'Uof}“ eg] xfdL hldg hf]l8Psf] kfpF5f}+ . To:t} gbL Ps dfq lsgf/f eP/ aUg ;Sb}g . To;}n]
;gftgLx¿n] åGå aflx/ dfq 5 leq t åGå/lxt cj:yf 5, To:t} å}t aflx/ 5 leq t cå}t dfq
5 eg]sf x'g\ . aflx/ h'g b'O{ b]lvG5 Tof] Pss} b'O{ ¿k xf] . >Ls[i0f eGg'x'G5– hLjg / d[To' b'j}
…dÚ x'F . oL b'j} Ps–csf{sf b'Zdg xf]Ogg\ logLx¿ ulx/f]df ;+o'Qm 5g\ . aflx/af6 b'O{ b]lvG5g\ t/
leqaf6 hf]l8Psf / ;+o'Qm 5g\ . To;}n] x] ch{'g Û ltdL hLjg / d[To'sf] lrGtf gu/ lsgeg] oL
b'j} …dÚ x'F . ltdL Joy{df lardf cfpg] k|of; gu/ .
ch{'gsf] ;d:of g} stf{kgsf] efj xf] . pgL d o'4 u5{' / o'4df xTof u/]df of] kfk dnfO{
nfU5 . To;}n] d k'0o ug{ rfxG5' / Tofu u/]/ ;GGof;L aGg rfxG5' eGb5g\ . ch{'gleqsf] d ;a}
s'/f ug{ rfxG5 t/ g/fd|f] ulb{gF / /fd|f] u5{' eGb5 . ch{'gsf] ;Gtfk / lrGtf cxª\sf/sf] xf] /
cxª\sf/ l;jfo hut\df c¿ s'g} lrGtf klg x'Fb}g . stf{kgsf] efj g} lrGtfsf] Ps dfq sf/0f
xf] . stf{kgsf] Tofu g} lj/f6\k|ltsf] e/f];f xf] . ch{'g oL ;a} s'/fsf] s]G› pgL g} x'g\ eGg] e|ddf
5g\ . ;a} pgs} cfwf/df eO/x]sf] 5 / pgL ePgg\ eg] s]xL x'Fb}g ;fy} pg}n] ;a} o'4sf] lhDd]jf/L
lnP h:tf] ub}{ 5g\ . >Ls[i0f pgnfO{ eGb} x'g'x'G5– of] ltd|f] e|flGt dfq xf] lsgeg] s]xL klg
ltdLdf lge{/ 5}g . ;a} k/dfTdfdf lge{/ 5 cyf{t\ ;a} …dÚdf lge{/ 5 .
oIf Pjd\ /fIf;x¿df …dÚ wgsf] :jfdL s'a]/ x'F . s'a]/;Fu cgGt wgsf] e08f/ 5 . s'a]/
cl:tTjdf ;a}eGbf 7'nf wgL JolQm x'g\ . ul/a JolQm slxNo} klg wgaf6 d'Qm x'Fb}g t/ wgLn]
rfXof] eg] pm wg Joy{ xf] eg]/ wgaf6 d'Qm x'g ;S5 . a'4, dxfjL/x¿ h;;Fu wg lyof], pxfFx¿
cfˆgf] wgsf] Joy{tfnfO{ a'em]/ To;af6 d'Qm x'g'eof] . wg;Fu 6fFl:;P/ a;]sf] JolQm a'l4dfg\
xf]Og . olb s;};Fu wg geP klg wgaf6 d'Qm eof] eg] pm w]/} a'l4dfg\ xf] eGg] hfGg'k5{ . >Ls[i0f
eGg'x'G5– /fIf;x¿ / oIfx¿df …dÚ wgklt s'a]/ x'F . /fIf;sf] cy{ Tof] k|j[lQ xf] h;df nf]e x'G5 .
/fIf; hft xf]Og of] Pp6f k|j[lQ xf] hxfF nf]e g} p;sf] :jefj x'G5 . >Ls[i0f eGg'x'G5–
/fIf;x¿df …dÚ s'a]/ x'F . /fIf; s'a]/sf] cj:yfdf k'u]kl5 dfq d'Qm x'g ;S5 cGoyf x'g ;Sb}g .
cgGt wg kfPdf dfq /fIf;sf] wgsf] vf]h aGb x'g ;S5 . o;sf] cy{ /fIf;x¿df s'a]/ dfq
wgsf] ks8eGbf aflx/ x'g ;S5g\ eGg] xf] .
wgsf] nf]eaf6 d'Qm x'g of t k|1f a9]/ JolQmnfO{ nf]e Joy{ nfUg'k5{ cyjf cfkm"n] dfu]sf]
eGbf w]/} wg k|fKt eP/ s'a]/sf] l:yltdf k'Ug'k5{ clg dfq JolQm nf]eaf6 d'Qm x'g ;S5 . ul/a

nf]suLtf– 446
cWofo–!)
;dfh ;fd"lxs ¿kdf wfld{s x'g ;Sb}g t/ wgL ;dfh ;fd"lxs ¿kdf wfld{s x'g ;S5 . ul/a
;dfhdf JolQmut ¿kdf dfq wfld{s x'g ;lsG5 lsgeg] z/L/sf] cfjZostf k"lt{ ug{ t ufx|f] 5
eg] cfTdfsf] vf]h ug]{ sfo{ w]/} sl7g x'g' :jfefljs} xf] . s[i0fsf] egfO cg';f/ /fIf; ha;Dd
s'a]/ x'Fb}g, ta;Dd k/dfTdflt/ p;sf] s'g} em'sfp x'Fb}g, ta;Dd p;sf] nf]en] p;nfO{ wgsf]
cf;kf; g} 3'dfO/xG5 . >Ls[i0f eGg'x'G5– …dÚ /fIf;x¿df Tof] JolQm x'F h;;Fu olt wg 5 ls
p;sf] OR5f / jf;gf klg z]if /xGg . s'a]/sf] k|tLsfTds cy{ h;;Fu sNkgf / jf;gf ug{ ;lsg]
eGbf Hofbf wg 5 eGg] xf] . >Ls[i0f eGg'x'G5– …dÚ lzv/jfnf kj{tdf >]i7td kj{t ;'d]? x'F /
k'/f]lxtx¿df a[x:klt x'F, ;]gfkltx¿df :jfdL sflt{s]o x'F / hnfzox¿df ;d'› x'F . x] ch{'g Û …dÚ
dxlif{x¿df e[u' x'F / jrgx¿df Ps cIf/ cyf{t\ cf]ª\sf/ x'F . …dÚ ;a} k|sf/sf o1x¿df hko1 /
l:y/ /xg]x¿df lxdfno kj{t x'F . jrgx¿df Ps cIf/ cf]ª\sf/ x'F . cf]ª\s/df tLg Wjlgx¿ …c–
p–d\Ú 5g\ . Wjlgzf:qn] …c–p–d\Ú oL tLg df}lns tyf aLh Wjlg x'g\ / afFsL ;a} Wjlg logs}
lj:tf/ x'g\ eGb5 .
cfh cfOG:6fOgsf] ;fgf] ;"q (Energy is equal to mc square) n] k"/f lj1fgnfO{ ;dflxt
u/]sf] 5 . o; ;"qn] cfhsf] ;d:t ef}ltszf:qnfO{ ;dflxt u/]sf] 5 . To;/L g} lxGb"x¿sf] ç n]
;d:t Wjlgzf:qnfO{ ;dflxt u5{ . of] Pp6f j}1flgs ;"q xf] . ç sf ljz]if k|of]ux¿ 5g\ . ;f/f
zf:q e'n]/ ç dfq ;Dem]df klg k/d;Qfdf k|j]z x'g ;S5 . ç k/dfTdfsf] lg/fsf/ ¿knfO{
kfpg] cflv/L åf/ xf] . olb ç af6 hut\lt/ rNof}F eg] …c–p–d\Ú af6 ;f/f hut\sf] lj:tf/df
k'luG5 . ç af6 leq k|j]z u¥of] eg] ç kl5 ;d:t Wjlgx¿ ;dfKt eP/ z"Godf k|j]z x'G5, hxfF
JolQm klg x/fpF5 / s]jn cf]ª\sf/ dfq z]if /xG5 . ç s'g} dg'ioåf/f ;[lht Wjlg xf]Og of]
cl:tTjsf] Wjlg xf] . dg'iosf] ;f/f ljrf/, cxª\sf/ ;dfKt eP/ ha uxg df}gtf x'G5, Tof] leqL
df}gtfdf h'g Wjlg ;'lgG5 Tof] ç xf] . >Ls[i0f eGg'x'G5– Tof] ç df k|j]z ug{' g} …dÚ df k|j]z ug{'
xf] . ;d:t cIf/x¿df …dÚ Psfsf/ ç x'F .
xhf/f}“ k|sf/sf o1x¿ 5g\ / tL o1x¿df >Ls[i0f …dÚ hko1 x'F eGg'x'G5 . s'g} of]hgf jf
Joj:yfsf dfWodaf6 cfˆgf] / cl:tTjsf] lardf ;]t' lgdf{0f ug{' o1 xf] . xfdL h'g Joj:yfaf6
hut\sf] cl:tTj;Fu hf]l8G5f}“, Tof] Joj:yf o1 xf] . of] o1af6 cl:tTj;Fu hf]l8g] w]/} dfu{x¿
5g\ . xfdLnfO{ yfxf gePsf] / zf:q hfGg] kl08tx¿sf] ldYof1fgsf sf/0f oL dfu{x¿ sd{sf08df
dfq ;Lldt ePsf 5g\ cGoyf o1sf ljlwx¿sf] k"/f lj1fg 5 . Pp6f ljz]if Joj:yfaf6 hut\sf]
cl:tTj;Fu hf]l8g] pkfo o1sf] ljlwdf 5 . >Ls[i0f eGg'x'G5– tL ;a} pkfo, ljlwx¿df …dÚ
hko1 x'F lsgeg] o1x¿df ;a}eGbf ;"Id / >]i7 hko1 x'G5 . hko1sf] dfWodaf6 cfkm"leq
Wjlgx¿sf] o:tf] ;+3ftdo hfn lgdf{0f ug{'k5{, h;af6 Tof] hut\sf] k/dWjlg;Fu xfd|f] ;DaGw
:yflkt x'G5 . ha Tof] hksf] Wjlg noa4 ¿kdf rNg yfN5, ta hko1åf/f leqsf] k/dWjlg;Fu
ldNg] ;]t' lgld{t x'G5 . To;}n] ;a} wd{x¿n] cnu–cnu ¿kdf hksf] k|of]u u/]sf 5g\ . o;sf]
nIo hksf dfWodaf6 hut\df rln/x]sf] lj/f6\ Wjlg;Fu ;DaGw :yflkt ug{' xf] .
hko1 ;"Idtd o1 xf] . aflx/ cfuf] afNg' :y"n s'/f xf] t/ dGqn] leq cfuf] afNg
;lsG5 . aflx/ l£fp xfNg' :y"n s'/f xf] t/ leqsf] clUgdf klg z'4 l3p dGqåf/f xfNg ;lsG5 .
leqsf] ;"Idtd cfof]hg Wjlgaf6 x'G5 . xfdLx¿ zAbl;jfo c¿ s]xL klg xf]Ogf}“ . xfdL s]jn
s]xL zAb / Wjlgsf hf]8 dfq xf}“ . >Ls[i0f eGg'x'G5– o1x¿df …dÚ hko1 x'F / l:y/ x'g]x¿df
lxdfno kxf8 x'F . ha JolQm hkdf ulx/f] plqG5, ta dgsf] sDkg sd x'g yfN5 / la:tf/}
sDkg x/fpF5 . Pp6f lxdfnosf] h:tf] l:y/tfsf] lzv/ leq lgld{t x'G5 .

nf]suLtf– 447
cWofo–!)
cZjTyM ;j{j[Iff0ff+ b]jifL{0ff+ r gf/bM .
uGwjf{0ff+ lrq/yM l;4fgf+ slknf] d'lgM ..@^..
;Dk"0f{ j[Ifx¿df …dÚ lkkn x',F b]jlif{x¿df gf/b x',F uGwj{x¿df uGwj{sf clwklt lrq/y /
l;4x¿df …dÚ g} slkn d'lg x'F ..
pRr}M>j;dZjfgf+ ljl4 dfdd[tf]∫jd\ .
P]/fjt+ uh]Gb|f0ff+ g/f0ff+ r g/flwkd\ ..@&..
3f]8fx¿df dnfO{ cd[tsf nflu ;d'›dGyg ubf{ cd[tsf] ;fydf pTkGg ePsf] pRr}>jf hfg,
xfQLx¿df >]i7 xfQL P]/fjt / dflg;x¿df dnfO{ /fhf hfg ..
;a} j[Ifx¿df lkkn, b]jlif{x¿df gf/b tyf uGwj{x¿df lrq/y / l;4x¿df slkn x'F eGb}
s[i0f ch{'gnfO{ ;Demfpg c¿ k|tLsx¿sf] klg pkof]u ug{'x'G5 . j[Ifx¿df lkkn Hofb} ljlzi6
u'0fjfg\ j[If xf] . s]jn lxGb'x¿sf] cf:yf / dfGotfn] dfq xf]Og jg:kltzf:qsf] dfGotfn] klg of]
ljlzi6 5 . jg:kltzf:qsf cg';f/ dfq xf]Og, ca t dgf]j}1flgs lx;fan] klg of] ljlzi6 5 .
;f/f j[Ifx¿n] /flqdf sfa{g8fOcS;fO8 5f]85g\ s]jn lkknn] dfq of] 5f]8\b}g . lkknafx]s s'g}
klg j[Ifd'lg /ftL ;'Tg' jf a:g' xflgsf/s x'G5 lsgeg] sfa{g8fOcS;fO8sf] dfqf a9]df d[To' klg
36\g ;S5 . To;}n] /ftL j[Ifx¿df af; a:g jf /f]lsg lgif]w ul/Psf] xf] t/ lkknsf] j[Ifd'lg /ftL
klg a:g ;lsG5 . lkknaf6 rf}la;} 306f hLjg lg;[t x'G5 . dg;ljb\ / z/L/zf:qL b'j} lg/Gt/
dg'iosf] z/L/sf] s]G›sf] vf]hLdf 5g\ . dl:tissf] h'g u|lGysf] lgs6 r]tgf 5 / h;sf] cefjdf
JolQm a]xf]; x'G5, Tof] /f;folgs tŒj ;jf{lws lkkn j[Ifdf pknAw 5 . dg'ioleq a'l4 k|s6 x'g
h'g /f;folgs tŒjsf] dl:tsdf h?/t x'G5, To;sf] ;jf{lws dfqf lkkndf kfOG5 .
a'4sf] a'4Tj klg j6j[Ifaf6 ePsf] xf] Tof] klg lkkn hflts} j[If xf] . pxfFsf] a'4Tj 3l6t
x'g' klg uxg ¿kdf Tof] j[If;Fu ;DalGwt x'g ;S5 lsgeg] r}tGosf] 36gf h'g /f;folgs tŒj /
k|lqmofaf6 a9\5 Tof] j6 / lkkn h:tf] j[Ifdf ;jf{lws x'G5 . af]lwj[If ;Dk"0f{ j[Ifx¿df ;jf{lws
a'l4sf] ;Defjgf ePsf] j[If klg xf] . >Ls[i0f j[Ifdf …dÚ lkknj[If x'F eGg'x'G5 . o;sf] cy{ olb
xfdL k/dfTdfsf] vf]h ug{ j[Ifsf] cf>odf uof}“ eg] h'g j[Ifdf a'l4dQfsf] ls/0f a9L x'G5,
ToxL“af6 xfdLn] p;nfO{ vf]h ug{'k5{ . hxfF a'l4dQf 5 ToxLF O{Zj/ 5 . olb j[Ifdf a'l4dQfsf]
ls/0f 5 eg] ToxfF klg O{Zj/ 5 eg]/ hfGg'k5{ .
w]/} jif{;Dd lj1fgn] a'l4 s]jn dg'iodf dfq x'G5 eg]/ ;f]RYof] hf] unt / e|fGt ;flat
ePsf] 5 . a'l4 kz'x¿ / jg:kltdf klg x'G5 s]jn dfqfsf] leGgtf x'G5 . lj1fgn] ca t af]6
la?jfx¿df klg a'l4, :d[lt / ;+j]bgzLntf 5 eg]/ dfGb5 . ;d:t cl:tTjsf] k"/f hLjg g}
cfTdfn] JofKt 5 . dxfjL/ cl:tTjdf hLjg 5 eg]/ o;/L cflje{"t x'g'ePsf] lyof] ls pxfFn]
cfˆgf ;fw'x¿nfO{ lxnf]df klg glxF8\g eGg'ePsf] lyof] lsgeg] lxnf]df olb 3fF;sf] cª\s'/
lgl:sPsf] eP Tof] cª\s'/dfly v'§f /fVbf lx+;f x'g] 5 . pxfF eGg'x'GYof]– sfFrf] kmn l6k]/ gvfg"
lsgeg] sfFrf] kmn l6Kbf j[Ifsf] k|f0fdf klg To:t} kL8f x'G5 h:tf] dg'iosf] xft v'§f sf6\bf x'G5
To;}n] ha j[Ifaf6 kmn kfs]/ cfk}m em5{ clg dfq vfg' eGg'x'GYof] . lj1fgn] af]6–la?jfleqsf] h'g
;+j]bgfsf] vf]h ul//x]sf] 5 Tof] dxfjL/sf] clx+;f xf] . dxfjL/n] eg] h:t} ToxfF klg k|f0f / ;+j]bgf
xfdLdf ePhlQs} x'G5, cfTdf t ;a}lt/ g} JofKt 5 .

nf]suLtf– 448
cWofo–!)
lkkn cToGt k|ltefjfg\ / k|1fjfg\ j[If ePsf]n] s[i0fn] j[Ifx¿df …dÚ lkkn x'F eGg'ePsf]
xf] . j[Ifx¿df ;jf{lws k|1f lkkndf k|s6 ePsf] 5 . lxGb"x¿n] o; tYonfO{ hfg]/ g} lkknsf]
k"hf ;'? u/]sf x'g\ . lkknnfO{ k"hf / gd:sf/ ug{'sf] cy{ o;df ePsf] k|1fsf] ;Demgf / cfb/
ug{' xf] . t/ xfdL t cfˆgf] cxª\sf/sf] sf/0f dg'iodf ePsf] k|1fnfO{ klg ;Ddfg ub}{gf}“ . xfdL
hLljt lh;;, a'4, dxfjL/x¿nfO{ cfkm"h:t} dflg; ;DemG5f}“ / pxfFx¿k|lt lz/ em'sfpg kL8faf]w
u5f}{+ t/ pxfFx¿ gePkl5 pxfFx¿nfO{ eujfg\ dfGg xfdLnfO{ s'g} si6 x'Fb}g . hlt nfe lhpFbf]
u'?;Fu lng ;lsG5 Tof] d'bf{ u'? hlt;'s} l;4 eP klg p;;Fu lng ;lsF+b}g . ;gftgLx¿n]
lkknsf] k|1fnfO{ klg gd:sf/ u/]/ kf/ x'g vf]Hy] . ;d:t j[Ifx¿dWo] a'l4dQfsf] ;jf{lws
;Defjgf lkkndf /x]sf] 5, To;}n] p;k|lt lz/ em'sfP/ Tof] a'l4dQf;Fu ;DaGw hf]8\g ;lsG5 .
o'gfgL lrlsT;fsf hGdbftf n'sdfgn] Ps nfv jg:kltx¿sf] u'0fwd{ n]v]/ atfPsf 5g\ .
of] cfZro{rlst s'/f xf] lsgeg] n'sdfg;Fu s'g} k|of]uzfnf lyPg ;fy} pgL;Fu s'g} /f;folgs
tŒj h;af6 k/LIf0f ug{ ;lsg] Joj:yf klg lyPg . pgL;Fu jg:kltsf] u'0f, wd{ hfGg] s'g} oGq
lyPg . n'sdfg t ufpFufpF lxFl8/xg] kmls/ h:tf JolQm lyP . pgL;Fu Pp6f emf]nf l;jfo c¿
s]xL klg lyPg . pgLeGbf cl3 o; ;DaGwdf s;}nfO{ klg yfxf lyPg, To;sf/0f pgnfO{ s;}af6
of] ljBf k|fKt ePsf] klg xf]Og . n'sdfg af]6la?jfnfO{ g} ltd|f] u'0f wd{ s] xf], ltdL s'g la/fdLsf
nflu sfd nfUg ;S5f} eg]/ ;f]Wy] clg af]6la?jfn] h] atfpFy], pgL ToxL n]v]/ /fVy] . n'sdfgn]
af]6la?jfsf af/]df atfPsf] u'0f, wd{ g} clxn]sf] >]i7td lj1fgn] klg ToxL atfPsf] 5 . To:t}
cfo'j]{bsf cf}ifwLx¿ klg ;a} k|of]uzfnfaf6 hfFr]/ tof/ kfl/Psf xf]Ogg\ . Tof] cTolws 1fg
n'sdfgsf] h:t} jg:klt;Fu l;wf cGt/ ;DaGwaf6 pknAw ePsf] x'g'k5{ . xfdL cfkm"leq
ulx/fOdf hlt plqG5f}“ plt g} xfdL cl:tTjdf klg ulx/f] plqg yfN5f}“ . xfdL Ps sbd tn
plqof}“ eg] kz'x¿;Fu ;DalGwt x'g yfN5f}“ / Ps sbd cem tn plqof}“ eg] jg:klt;Fu ;DalGwt
x'g ;S5f}“ . Ps sbd c¿ tn plqof}“ eg] xfdL vlgh kbfy{;Fu ;DalGwt x'G5f}“ . hlt ulx/f]
plqof] Tolt g} cl:tTjsf] ulx/f] tn;Fu ;DalGwt x'g ;lsG5 .
>Ls[i0f eGg'x'G5– b]jlif{x¿df …dÚ gf/b x'F . gf/bsf] rl/q cgf}7f] 5 . s'g} klg kf}/fl0fs
syfdf gf/b h:tf] rl/q kfO“b}g . gf/bsf] JolQmTj uDeL/ 5}g, pgL hLjgnfO{ Pp6f v]n, gf6s,
pT;j, dgf]/~hg dfGb5g\ / u}/uDeL/ 9Ën] ;f]xL cg';f/ hLjgofkg ub{5g\ . s[i0f uDeL/
k|s[ltsf Clifx¿;Fu cfkm"nfO{ hf]8\g'x'Gg lsgeg] uDeL/tf klg Ps k|sf/sf] la/fdL xf] . uDeL/
JolQm g xfF:g ;S5 g gfRg g} ;S5 ;fy} pm pT;fxk"j{s afFRg klg ;Sb}g . uDeL/ k|s[ltsf
JolQm hLjgsf] k/dfgGb hfGg / ef]Ug klg ;Sb}gg\ . o:tf JolQmn] k"hf / k|fy{gf klg ug{ ;Sb}gg\
lsgeg] k"hf, k|fy{gf hLjgsf pT;j;Fu ;DalGwt x'G5g\ . uDeL/tf x'g' eg]sf] hLjgsf] Ps
lx:;f;Fu dfq cfkm"nfO{ Ps dfGg' xf] / hLjgsf] ;du|tf;Fu p;sf] ;DaGw x'Fb}g . To;}n] >Ls[i0f
b]jlif{x¿df …dÚ gf/b x'F eGg'x'G5 .
xfdLnfO{ Clifn] em'6f] af]Nb}gg\ h:tf] nfU5 . t/ gf/b em'6f] af]n]/ s;}nfO{ cNemfpg klg
;S5g\ . gf/b Pp6f /x:ojfbL JolQm x'g\ . gf/bsf nflu hut\ Pp6f d~r / gf6s dfq xf] .
s[i0fn] gf/bnfO{ r'Gg' klg hut\ Pp6f /Ëd~r xf] eGg] s'/fsf] ;Í]t xf] . xfdL wfld{stf eg]sf]
uDeL/ k|j[lQsf] x'g' / gxfF:g' xf] eGg] ;f]Rb5f}F . O;fO{x¿ lh;; slxNo} klg xfF:g' g} ePsf] 5}g
eGb5g\ . lh;; h:tf] JolQm slxn] xfF:g'ePsf] 5}g eGg' ;Dej g} x'Fb}g t/ O;fO{x¿ eG5g\– pxfF
slxNo} xfF:g'ePg lsgeg] xfF:g' t ckljqtf xf] . To;}n] O;fO{n] lh;;sf] cg'xf/ pbf;, ;f/f
b'lgofFsf] af]em af]s]sf] JolQmsf ¿kdf lrlqt ul/lbP . O;fO{x¿ lh;;n] ;f/f b'lgofFsf] kfk

nf]suLtf– 449
cWofo–!)
cfkm"dfly lng'eof] / pxfFåf/f ;f/f hut\sf] d'lQmsf] pkfo eO/x]sf] 5 EfGg] dfGb5g\ . jf:tjdf
lh;;nfO{ lrGg} g;s]/ pxfFsf] o:tf] JolQmTj agfOPsf] xf] . lh;;sf] JolQmTjnfO{ b[li6ut u¥of]
eg] of] s'/f ;fFrf] nfUb}g lsgeg] lh;; ld7f] vfgfnfO{ k|]d ug{'x'GYof], ;'Gb/ :qLx¿ dg
k/fpg'x'GYof], ef]hgdf clnslt jfOg klg lng'x'GYof] . o:tf] JolQm xfF;]g eg]/ dfGg ;lsF+b}g t/
s]xL b'vL / pbf; JolQmx¿n] pxfFnfO{ 3]/]sf sf/0fn] pxfFnfO{ o; ¿kdf lrq0f ul/of] . wfld{s x'g
o:t} k|j[lQsf JolQmx¿n] o;nfO{ cfwf/ agfPsf 5g\ . pgLx¿ cfˆgf] pbf;LgtfnfO{ cfˆgf] tk:of
dfG5g\ ;fy} b'vL JolQmx¿ wfld{s eP/ Ps 7fpFdf hDdf eO{ ;a} xfF:g] JolQmx¿nfO{ kfkL eG5g\ .
o:tf d'v/ JolQmx¿n] cfˆgf] b'vnfO{ bz{gzf:q agfPsf 5g\ .
>Ls[i0f t afF;'/L ahfpg], gfRg], k|km'lNnt JolQm x'g'x'G5 h;nfO{ hLjg;Fu k|]d 5 . pxfFsf
nflu lhGbuL Pp6f pT;j / cfgGbk"0f{ v]n xf] . ;f/f wd{ cfgGbaf6 hlGdG5 / b'ef{Uon] b'vL
JolQmx¿sf] xftdf kb{5 . s[i0fsf nflu lhGbuL Pp6f gf6s, v]n / nLnf xf] . o;nfO{ hf]
uDeL/tf;Fu lnG5 Tof] JolQm c:j:y xf] . gf/bsf nflu lhGbuL uDeL/ s'/f xf]Og . pgn] hLjgsf]
uxg ;TonfO{ a'em]sfn] cfkm"n] gf6ssf] kfq h:t} e"ldsf lgjf{x u/]sf x'g\ . gf/bsf nflu ;a}
s'/f clego xf] / s[i0fnfO{ t lgZro g} hLjg Pp6f v]n / nLnf dfq xf] . xfdLn] s]jn s[i0fnfO{
dfq k"0ff{jtf/ dfg]sf 5f}“ . s[i0fnfO{ k"0ff{jtf/ dfGg'sf k5fl8 pxfFdf s'g} dof{bf 5}g / pxfF h:tf]
dof{bfd'Qm JolQm klg k[YjLdf sf]xL klg 5}g . s[i0fn] hLjgnfO{ ;du|tfdf :jLsf/ ug{'ePsf] 5 /
s'g} s'/f pxfFnfO{ c:jLsfo{ 5}g . To;}n] s[i0fsf] hLjgdf ;Ëlt klg kfOFb}g . s[i0f h:tf] cjtf/
k'?if x'g ca sl7g 5 t/ xfdLnfO{ s[i0f k"0f{ ¿kdf :jLsf/ ug]{ lxDdt klg x'Fb}g .
>Ls[i0fdf o;k|sf/sf] sl7gfO ;bf /x]sf] 5 . s[i0fn] …dÚ o'4df z:q p7fpGg eGg'ePsf]
lyof] t/ z:q p7fpg' ePsfn] pxfFsf] jrg eË eof] . s[i0fsf] :jefj sltkonfO{ c;Ët h:tf]
nfU5 lsgeg] xfd|f] ;f]Rg] 9Ë g} unt / uDeL/ 5 . s[i0f u}/ uDeL/ x'g'x'G5 . cfˆgf c;Ëltdf
pxfF laNfs'n ;Ët x'g'x'G5 . of] lj/f6\, ax'd'vL, ax'cfoflds / w]/} lbzfdf km}lnPsf] JolQmTjnfO{ g}
xfdLn] k"0ff{jtf/ eg]sf xf}+ . s[i0fsf] u}/uDeL/, nLnfdoL JolQmTj ePsfn] k|tLssf] ¿kdf pxfFn]
b]jlif{x¿df gf/bnfO{ r'Gg'ePsf] xf] . >Ls[i0f eGg'x'G5– uGwj{x¿df lrq/y / l;4x¿df …dÚ slkn
d'lg x'F . hut\df b'O{ lgi7fx¿ 5g\ . Pp6f lgi7fsf] gfd of]u / csf{sf] gfd ;fª\Vo xf] . s[i0fnfO{
xfdL of]u]Zj/ klg eG5f}“ . slknsf] of]u;Fu s'g} ;DaGw 5}g / pxfF of]ulj/f]wL x'g'x'G5 .
of]usf] dfGotfcg';f/ ;To jf k/dfTdfnfO{ kfpgsf nflu s]xL ug{'k5{ . s'g} cEof;,
;fwgf, lqmof, k|lqmof ug{'k5{ . lqmof gu/L k/dfTdf;Dd k'Ug ;lsGg lsgeg] dg'io cz'4 5 .
To;}n] cfuf]af6 u'lh|P/ pm z'4 x'g'k5{ . p;df ;To t n's]sf] 5 t/ Tof] ;To ;'gdf df6f]
ldl;Psf] h:t} cj:yfdf 5 . To;}n] Tof] df6f]nfO{ 5fg]/ ;'gnfO{ cnu ug{'k5{ / cfuf]df kf]n]/ z'4
agfpg'k5{ . of]u s]xL gu/L s]xL x'g} ;Sb}g eGg] dfGb5 . t/ ;fª\Vosf] dfGotf of]usf] l7s
ljk/Lt 5 . ;fª\Vo s]xL ug{ cfjZos g} 5}g s]jn hfGg' kof{Kt 5 eGb5 . dg'io k/dfTdf g} xf]
of] s'/f s]jn p;nfO{ lj:d[lt dfq ePsf] 5 . dg'io z'4 k/dfTdf g} ePsf]n] p;df s'g} cz'l4
5}g . ;fª\Vo eG5– olb k/dfTdf klg cz'4 x'g;S5 eg] of] ;+;f/df s'g} s'/f z'4 x'g ;Sb}g .
k/dfTdfsf] cy{ g} hf] cz'4 x'g} ;Sb}g eGg] xf] . To;}n] of] s]jn lj:d/0f dfq xf] cz'l4 xf]Og .
;fª\Vo eGb5– dg'io cz'l4sf] e|ddf 5 t/ pm cz'4 5}g s]jn p;sf] klxrfg dfq x/fPsf] 5,
p;nfO{ Psk6s :d/0f dfq x'g'k5{ . slkn ;fª\Vo b[li6sf cfwf/ x'g'x'G5 .
zfGt eP/ hfGg' / :d/0f ug{' g} kof{Kt 5, oxL g} cfTolGts ;To xf] . of] klg ;To xf] ls
xfd|f] ug{'n] s]xL klg x'Fb}g . h] xfdLn] u/]/ kfpF5f“} Tof] xfdLeGbf ;fgf] x'G5 . To;}n] k/dfTdf s]xL

nf]suLtf– 450
cWofo–!)
u/]/ kfpg ;lsGg lsgeg] s]xL u/]/ kfpg] eP pm klg Pp6f j:t' dfq x'GYof] . olb xfdLnfO{
cfkm"eGbf 7'nf] s'/f kfpg' 5 eg] Tof] u/]/ kfOFb}g cfkm"nfO{ x/fP/ dfq kfOG5 . stf{sf] efj / sd{
klg 5f]8]/ cfkm"leq df}g, zfGt eP/ l:yt ePdf dfq p;nfO{ kfpg ;lsG5 . of] ;fª\Vosf] lgi7f
xf] . >Ls[i0f eGg'x'G5– …dÚ ;fª\Vo x'F / ;d:t l;4x¿df slkn x'F . l;4 To;nfO{ elgG5 h;n]
hflg;Sof] jf kf/ eO;Sof] . hfGg klg b'O{ k|sf/af6 ;lsG5, Pp6f s]xL u/]/ hfGg] / csf]{ ljgf
sd{ hfGg] . >Ls[i0f …dÚ pxL x'F h;n] s]xL gu/]/ hfgF] eGg'x'G5 .
a'4n] 5 jif{;Dd s]xL kfpgsf nflu s7f]/ >d ug{'eof] t/ s]xL kfpg'ePg . ;f/f
u'?x¿sxfF uP/ pgLx¿n] eg]sf x/]s s7f]/ ;fwgf, tk:of ug{'eof] t/ s]xL kfpg'ePg . Ps lbg
h;/L dxn 5 jif{cl3 5f]8\g'ePsf] lyof] To;/L g} ;fª\Vosf] lgi7fdf cfP/ ;a} Tofux¿ klg
5f]8\g'eof] . ca dnfO{ s]xL kfpg' / vf]Hg' 5}g eGg] lrQsf] bzf agfpg'eof] . Tof] /flq a'4 ;'Tbf
s'g} tgfj g} lyPg lsgeg] pxfFnfO{ s]xL kfpg' g} lyPg . pxfF p7\bf laxfgsf] cflv/L tf/f
8'la/x]sf] lyof] . a'4n] Tof] tf/fnfO{ x]l//xg'eof] / tf/f ha 8'Aof], ta a'4nfO{ 1fg eof] . a'4nfO{
of]u 5f]8]kl5 1fg eof] lsgeg] s]xL ul//xg] lqmof klg Ps k|sf/sf] tgfj xf] . a'4n] eGg'eof]–
d}n] ta dfq kfPF, ha s]xL kfpg] OR5f klg …dÚ ;Fu /x]g .
;fª\Vosf] cy{ xf]– h] kfOG5, Tof] kfO/x]s} s'/f xf] . hf] xfdL s'g} If0f hfGg] 5f}“,+ Tof] clxn]
/ o;} If0f df}h'b 5 . p;nfO{ sxLF aflx/af6 kfpg'kb}{g / p cz'4 klg 5}g s]jn zfGt, df}g eP/
p;nfO{ x]g{' dfq 5 . >Ls[i0f eGg'x'G5– l;4x¿df …dÚ slkn d'lg x'F . x] ch{'g Û 3f]8fx¿df …dÚ
pRr}>jf gfd u/]sf] 3f]8f x'F / xfQLx¿df …dÚ P]/fjt gfds xfQL / dg'iodf …dÚ g} ;d|f6\ x'F .
ch{'gn] a'‰g ;s"g\ eg]/ s[i0f x/]s sf]l6sf >]i7td s'/faf6 ;Demfpg vf]Hb} x'g'x'G5 . s[i0f j[If,
xfQL, 3f]8f, dg'io cflb ;a}sf dfWodaf6 s'g} b'ef{j / ;ª\sf]r g/fvL ljleGg pbfx/0fx¿
ch'{gnfO{ atfpg'x'G5 cGoyf olt w]/} pbfx/0fx¿ h?/L klg lyPgg\ .
>Ls[i0fsf lglDt lgs[i6 / >]i7 s]xL klg 5}g . t;y{ pxfF …dÚ ;a}leq 5' eGg'x'G5 . x]
ch{'g, hxfF cflehfTotf k|s6 x'G5 ToxfF ltdLnfO{ d]/f] k|tLlt x'g ;Sg] 5, j[If, 3f]8f, xfQL ;a}df
…dÚ x'G5' . ch{'gn] s[i0fnfO{ ;f]w]sf lyP– …dÚ s'g s'g efjn] xh'/nfO{ vf]h"F, sxfF sxfF s;/L vf]h"F,
To;}n] >Ls[i0f eGg'x'G5– ltdL dnfO{ sxLF / s'g} s'/fdf klg vf]Hg ;S5f} . o:tf] s'g} s'/f 5}g hxfF
…dÚ gePsf] xf];\ . x/]s >]i7td s'/fdf ltdLn] dnfO{ kfpg ;S5f} . dg'iodf dfq >]i7tf x'Fb}g,
af]6la?jf, hgfj/ ;a}df >]i7tf x'G5 . cl:tTj hxfF 5, ToxLF k/dfTdf 5 . ch{'gnfO{ pxfF eGb}
x'g'x'G5– hxfF km"n km'N5 ToxLF ltdLnfO{ d]/f] k|tLlt x'g ;S5 .
cfo'wfgfdx+ jh|+ w]g"gfdl:d sfdw's\ .
k|hgZrfl:d sGbk{M ;kf{0ffdl:d jf;'lsM ..@*..
xltof/x¿df jh| / ufO{x¿df …dÚ sfdw]g' ufO{ x'F . zf:qf]Qm /Lltåf/f ;Gtfg pTklQsf
sf/0fx¿df …dÚ sfdb]j x'F / ;k{x¿df …dÚ ;k{/fh jf;'sL x'F ..
cgGtZrfl:d gfufgf+ j?0ff] ofb;fdxd\ .
lkt[0ffdo{df rfl:d odM ;+odtfdxd\ ..@(..
gfux¿df …dÚ z]ifgfu cyf{t\ cgGt x'F . hnr/x¿df …dÚ hnr/sf clwklt j?0f x'F .
lkt[x¿df …dÚ co{df gfds lkt[ x'F / lgodkfngstf{x¿ / zf;g ug]{ jfnfdf …dÚ od/fh x'F ..

nf]suLtf– 451
cWofo–!)
k|XnfbZrfl:d b}Tofgf+ sfnM snotfdxd\ .
d[uf0ff+ r d[u]G›f]›x+ j}gt]oZr klIf0ffd\ ..#)..
…dÚ b}Tox¿df k|Xnfb / u0fgf ug]{x¿df ;do x'F . kz'x¿df …dÚ d[u/fh l;+x x'F / r/fx¿df
…dÚ g} u?8 x'F ..
x] ch{'g Û z:qx¿df jh| / ufO{x¿df sfdw]g' tyf hLjgsf] pTklQsf/s sfdb]j …dÚ g} x'F .
hLjgsf] ;d:t pTklQ / hut\sf] ;[li6 klg sfdaf6 g} x'G5 . ;[hgfsf] ;"q klg sfd g} xf] .
a|Xdfn] ;+;f/ ;[li6 ug]{ qmddf pxfFdf sfdgf pTklQ eof], ta dfq hut\ pTkGg x'g ;Sof] . o;
;+;f/df h–h;sf] hGd x'G5, tL ;a}sf] hGd;"q g} sfd xf] . ;Gtfg hGdfpg dfq sfd cfjZos
x'g] xf]Og Pp6f sljtf, lrq, d"lt{ cflb lgdf{0f ubf{ klg dg'ioleq pTkGg x'g] zlQm sfd g} xf] .
pTklQ dfq sfd xf] eGg] tYo ga'em]/ hf] JolQm sfd;Fu zq'tf u5{ p;sf] hLjg lgliqmo /
;[hgfxLg x'G5 . ;a} ;[li6 sfdaf6 g} x'G5 t/ sfddf g} clNemof] eg] d'lQm x'Fb}g . d'lQmsf nflu
sfdaf6 dfly p7\g'k5{, Tof] dfly hfg] dfu{ klg sfdsf] g} dfu{ xf] . ;fdfGotM wd{ sfdjf;gfsf]
lj/f]wL x'G5 . s'g} O;fO{sf] k/dk'?ifn] d sfdb]j x'F eGg] lxDdt ug{ ;Sb}g . To:t} h}g wf/0ffdf
klg O{Zj/nfO{ sfdb]jsf] ¿kdf ;f]Rg klg ;lsGg t/ >Ls[i0f o;nfO{ ;xhtfk"j{s eGg'x'G5 . xfdL
s]jn cfˆgf] sfdjf;gf;Fu dfq kl/lrt 5f}“ . xfdLnfO{ sfdjf;gfsf] csf]{ ¿ksf] s'g} hfgsf/L
5}g .
dg'ioleq Pp6} pmhf{ 5 Tof] pmhf{ olb tnlt/ k|jflxt eof] eg] Tof] sfdjf;gf aG5 /
ToxL pmhf{ olb dflylt/ k|jflxt x'g yfNof] eg] cWofTd aG5 . ToxL pmhf{sf] cfofd / lbzf
kl/jt{g x'g] lalQs} cfd"n kl/jt{g x'G5 . ToxL zlQm tnlt/ aUof] eg] jf;gf aG5 / ToxL zlQm
dflylt/ aUof] eg] cfTdf x'G5, tnlt/ aUof] eg] csf]{ JolQm hGdfpF5 / dflylt/ aUof] eg]
:jod\nfO{ hGdfpF5 . tnlt/ aUgsf nflu c¿ s;}nfO{ cfwf/ agfpg'k5{, dflylt/ aUgsf nflu
:jod\ g} cfwf/ x'g'k5{ . tnlt/ pmhf{ aUof] eg] hgg]lG›osf] dfu{af6 k|s[ltdf nLg x'G5 /
dflylt/ aUg yfNof] eg] ;x;|fwf/af6 au]/ a|Xddf nLg x'G5 . sfd–pmhf{ dg'iosf] klxnf] rqm
hgg]lGb|o of clGtd rqm ;x;|fwf/af6 ljnLg x'G5 . xfd|f] JolQmTjsf oL b'O{ lsgf/fx¿ x'g\ . xfdL
sfds]G›af6 k|s[lt;Fu hf]l8Psf 5f}“ / ;x;|fwf/af6 k/dfTdf;Fu hf]l8Psf 5f}“ t/ xfd|f] hf]l8g]
zlQm eg] Pp6} xf] . xfd|f] cg'ejdf sfd jf;gf dfq ePsfn] sfdzlQmsf af/]df xfdLnfO{ s'g}
hfgsf/L 5}g . xfdL s]jn sfdjf;gfsf] Pp6} ¿knfO{ dfq lrGb5f}“ h;af6 xfd|f hLjgdf ;f/f
ljklQ / ;d:ofx¿ pTkGg x'G5g\ . xfdL sfdjf;gfsf] Pp6} ¿knfO{ dfq hfGb5f}“ h;af6 qmf]w,
nf]e, eo, O{iof{ / j}dg:osf] hGd x'G5 / hLjgsf] zlQm IfL0f x'G5 . xfdL sfdjf;gfsf] cwf]ufdL
¿k;Fu dfq kl/lrt 5f}+ .
ha >Ls[i0f …dÚ sfdb]j x'F eGg'x'G5 ta xfdLnfO{ ToxL cfkm"n] hfg]sf] sfdsf] ¿k dfq
:d/0f x'G5 / xfdL Hofb} x8a8fpF5f}“ lsgeg] xfdLnfO{ s[i0f klg xfdL h:t} sfdjf;gfsf] b]j
x'g'x'Fbf] /x]5 eGg] nfU5 . sfdjf;gf ha c¿sf dfWodaf6 aUb5, ta xfdL k/fwLg x'G5f}“ . To;}n]
ha xfdL :jtGq x'g rfxG5f}“, ta xfd|f] ;ª\3if{ sfdjf;gf;Fu ;'? x'G5 . o; ;+;f/df ;a}eGbf
7'nf] bf;tf sfdjf;gfsf] bf;tf xf] . :qL jf k'?ifaf6 efu]/ sf]xL sfdjf;gfaf6 kf/ x'g klg
;Sb}g lsgeg] dgsf] sNkgf emg\ k|uf9 / cfsif{s x'G5 . ha sfdsf] pmhf{ k/lt/ geO{ :jod\lt/
aUg yfN5, ta dfq xfdLnfO{ sfdjf;gfsf] ;xL hfgsf/L x'G5 . To;kl5 dfq h;nfO{ xfdLn] ljif
;Dem]sf lyof}“, Tof] t cd[t kf] /x]5 eGg] yfxf x'G5 . To;kl5 h;nfO{ xfdLn] cfˆgf] k/fwLgtf

nf]suLtf– 452
cWofo–!)
dfg]sf lyof}“, ToxL xfd|f] :jtGqtf aGg] 5 . h;nfO{ xfdLn] gs{sf] åf/ 7fg]sf lyof}“, ToxL xfd|f]
d'lQmsf] åf/ x'g] 5 .
oL ;f/f s'/fx¿nfO{ b[li6ut u/]/ >Ls[i0fn] …dÚ sfdb]j x'F eGg'ePsf] xf] . sfdsf] pmhf{
xfd|f] zlQmsf] gfd xf] . olb xfd|f] pmhf{ tnlt/ g} alu/Xof] eg] Tof] 5l/G5 / k/;Dd km}ln/xG5 .
ToxL zlQmdflylt/ aUof] eg] ;ª\ul7t x'g yfN5 / xfdLnfO{ cfTdfsf] cg'ej u/fpF5 . h;sf]
sfdjf;gf tnlt/ jf aflx/ aU5 p;nfO{ ;+;f/sf] cg'ej x'G5 eg] h;sf] pmhf{ leq hDdf x'G5
p;nfO{ cfTdfsf] cg'ej x'g yfN5 . of] cfˆg} ;[hgf / gofF hGd xf] . a'4 eGg'x'GYof]– h'g lbg
ltdL cfkm"nfO{ hfGg] 5f}, ToxL ltd|f] hGd x'g] 5 . dftf–lktfn] h;nfO{ hGd lbg'eof] Tof] ltdL
xf]Ogf} . dftf–lktfn] t s]jn Pp6f z/L/nfO{ hGd lbG5g\, ha;Dd :jod\sf] hGd x'Fb}g ta;Dd
jf:tljs hGd ePsf] 7xb{}g . ha sfdsf] pmhf{ leq jf dflylt/ k|jflxt x'G5 ta :jod\sf] hGd
x'G5 . ;f/f ;+;f/ cfh sfdjf;gfsf sf/0f ljlIfKt 5, P8n/, h'+u, k|mfo8 h:tf dgf]lrlsT;sx¿
eG5g\– ;f/f ljlIfKttfsf] sf/0f sfdjf;gf xf] . pgLx¿sf] lgbfg t l7s xf] t/ pkrf/ k4lt eg]
l7s xf]Og . pgLx¿sf ljrf/df ;f/f dfgj;dfh sfdjf;gfsf sf/0fn] kLl8t 5 . olt w]/} snx,
O{iof{ k}bf x'gfsf] d"n sf/0f sfdjf;gf g} xf] . k|mfo8 eG5g\– sfdjf;gf ha;Dd t[Kt ul/F+b}g,
dflg;sf] ljlIfKttf sd x'Fb}g t/ dflg;nfO{ sfdjf;gfaf6 hlt;'s} t[Kt kf/] klg pm o;af6
zfGt x'g ;Sb}g, To;}n] k|mfo8sf] dgf]j}1flgs lgisif{ cw'/f] 5 .
>Ls[i0f sfdjf;gfnfO{ ¿kfGt/0f ug]{ cj:yfsf af/]df atfpg'x'G5 . ha sfdjf;gf
¿kfGtl/t x'G5 clg Tof] sfdjf;gf /xFb}g, Tof] sfdb]j x'G5 . ha;Dd sfdjf;gf tnlt/ aU5
ta;Dd sfdjf;gf /fIf;, bfgj h:tf] x'G5 h;n] ;a} zlQmnfO{ r';]/ ;dfKt ul/lbG5 . h'g lbg
sfdjf;gf dflylt/ k|jflxt x'g yfN5 To;} lbg pm sfdb]j x'G5 . To;}n] ;gftgLx¿n] sfdnfO{
sfdb]j dfg]sf x'g\ . dfly k|jflxt x'g] sfdpmhf{ cfkm}+leq zlQm ;ª\sNfg u/]/ cGt/ofqfdf
lgl:sG5, To;}n] Tof] sfdb]j xf] . >Ls[i0f eGg'x'G5– ;d:t hLjgsf] cfwf/ …dÚ sfdb]j x'F . s[i0fn]
c¿ b]jtfsf] gfd geg]/ sfdb]jsf] pRrf/0f ug{'df klg k|of]hg 5 Tof] s] xf] eg] sfdaf6 hf]
dg'io dfly p7\5 Tof] b]jtfeGbf klg dfly p7\b5 lsgeg] tnlt/ au]/ aflx/ hfg] pmhf{
sfd/fIf; / leqlt/ dfly aUg] pmhf{ sfdb]j xf] .
>Ls[i0f eGg'x'G5– x] ch{'g Û olb ltdL b]jtfx¿df dnfO{ vf]Hg rfxG5f} eg] sfdb]jdf vf]h
lsgeg] sfd g} ;[hgfsf] df}lns cfwf/ xf] . hut\df 36\g] ;a} ;'Gb/tf sfds} k|ltkmng x'g\ .
uLt, lrq, sfJo, JolQmTj h] hlGdG5 Tof] ;a} sfds} km}nfj6 xf] . o; hut\df ;'Gb/ / z'e ;a}
sfd–pmhf{s} nx/ xf] . ef/tl:yt sf]0ff{ssf] ;"o{ dlGb/ / vh'/fxf]sf] dlGb/df k/dfTdfsf] ;'Gb/
k|ltdf leq 5 t/ aflx/ ;a} sfd lqmofsf d"lt{x¿ s'Fb]/ /fv]sf] b]Vbf kl/jf/x¿;Fu dlGb/ hfg
klg ufx|f] nfUb5 . of] cK7\of/f]kgsf] d"n sf/0f xf] . xfdL hLjgsf ;Dk"0f{ tYonfO{ :jLsf/ ug{
8/fpF5f}“ . of] df}lns ;To h;sf dfWodaf6 xfdL ;a} hut\df cfPsf 5f}“, To;nfO{ xfdL o;/L
n'sfpF5f} ls slxNo} klg sfdlqmof 3l6t g} x'Fb}g . sf]0ff{ssf] dlGb/ / vh'/fxf]sf] dlGb/ ;Tosf]
k|tLs xf] . oL dlGb/x¿ Hofb} ljrf/ u/]/ lgdf{0f ul/Psf 5g\ . dlGb/sf aflx/L leQfx¿df
sfdlqmofsf lrqx¿ 5g\ . ha;Dd dg sfdjf;gfn] el/Psf] 5 / o;af6 d'Qm 5}g, ta;Dd
dlGb/leq k|j]z ug{'sf] s'g} cf}lrTo x'Fb}g . h'g lbg leQfdf vf]lkPsf d}y'gsf] lrqn] p;nfO{
clnslt klg cfslif{t ub}{gg\ ta dfq pm k/dfTdfsf] dlGb/df k|j]z ug{ ;S5 . ;+;f/
sfdjf;gfsf] kl/lw xf] To;}n] ha;Dd s;}sf] dg sfdjf;gfdf ?dlNn/xG5 ta;Dd dlGb/df
k|j]z x'g ;Sb}g . sfdjf;gf;Fu n8]/ sf]xL klg To;af6 d'Qm x'g ;Sb}g . jf;gfaf6 d'Qm x'gsf

nf]suLtf– 453
cWofo–!)
nflu sfdjf;gfnfO{ hfGg ;s]df dfq kf/ x'g ;lsG5 . sfdjf;gfnfO{ hfGg' g} 1fg xf] .
sfdzlQm klg k/dfTdfsf] g} zlQm xf] . of] zlQmsf] s;/L clwstd pkof]u x'g ;S5 / k/dfTdfsf]
k/dåf/df s;/L k|j]z x'g ;S5 eg]/ hfGg ;lsof] eg] o;af6 dfly p7]/ k/dåf/leq k|j]z ug{
;lsG5 .
;gftgLx¿n] sfdsf] pmhf{nfO{ l:y/ ug]{ k|of]u tGqåf/f ;kmntfk"j{s u/]sf 5g\ . sfdnfO{
lbJotf k|bfg u/]df dfq s[i0fsf] of] k|tLsnfO{ hfGg ;lsG5 . dg'iosf] sfdjf;gf kz'x¿eGbf tn
5 . kz'x¿sf] sfdjf;gf zf/Ll/s dfq x'G5 t/ dg'iosf] sfdjf;gf zf/Ll/s eGbf dfgl;s Hofbf
x'G5 . cfh h;/L hut\df rf/}lt/ sfdjf;gf ljs[t ePsf] 5 To;af6 xfd|f] dfgl;s ?U0ftfsf]
af/]df a'‰g ;lsG5 . ;fy} sfdjf;gfnfO{ n8]/ lhTg ;ls+Fb}g / o;;Fu n8\g] JolQm dfgl;s
Jolerf/df x'G5 . xfd|f] lrQ ?U0ftf, bdg, ;ª\3if{, j}dg:o, zq'tf / c1fgn] el/Psf] 5 . jf;gf
ag]sf] pmhf{nfO{ hfGg ;Sof}“ eg] Tof] pmhf{ sfdb]j aGg ;S5 . pmhf{nfO{ dfly p7fpg] lj1fg 5,
h;af6 xfdL ¿kfGtl/t x'g ;S5f}“ . ha jf;gf dfly p7\5, ta xhf/f}“ ;Def]uaf6 klg kfpg
g;lsg] cfgGbsf] cg'ej x'G5 . x/]s ;Def]udf zlQm Joo x'G5 / x/]s ;dflwdf zlQm k|fKt x'G5 .
jf;gfnfO{ tn emfg{' cfˆgf] r]tgfsf] txnfO{ tn emfg{' xf] / dfly p7fpg' cfˆgf] r]tgfsf] txnfO{
dfly p7fpg' xf] . xfdL hlt dfly p7\5f}F Tolt g} cfgGb k|fKt x'G5 .
>Ls[i0f ;d:t hGd, ;[hgf …dÚ åf/f g} x'G5 eGg'x'G5 . of] hLjgnfO{ :jLsf/ ug]{ cb\e't
;"q xf] . s[i0f hLjgnfO{ ;d:t ¿kdf :jLsf/ ug{'x'G5 . sfdsf] :jLs[ltdf hLjg ;'? x'G5 /
sfdsf] c:jLs[ltdf hLjg c:jLsf/ x'G5 . b'O{ xhf/ jif{;Dd klZrdn] u/]sf] sfdjf;gfsf] bdgsf]
kl/0ffd cfh sfdljs[ltsf] ¿kdf klZrddf b]lvg yfn]sf] 5 . ha s'g} s'/f Hofbf bafOG5, ta
To;sf] k|ltsf/ ;''? x'G5 . O;fO{x¿n] sfdjf;gfnfO{ ank"j{s bafPsf] kl/0ffd:j¿k cfh
klZrddf sfdljs[lt k}mlnPsf] xf] . cfh klZrdsf] cj:yfsf] k|d'v lhDd]bf/ b'O{ xhf/ jif{
cl3b]lv sfdbdg ug]{ JolQmx¿ g} x'g\ .
;gftgLx¿sf] d"nwf/f hLjglgif]ws geP/ hLjgnfO{ p;sf] ;du|tfdf :jLsf/ ug]{ 5 .
hLjg h:tf] 5 To;nfO{ ;gftLx¿ cª\uLsf/ u5{g\ / To;kl5 cfjZostf cg';f/ ¿kfGt/0f u5{g\
lsgeg] :jLsf/ u/]/ ablng' ulx/f] / :yfoL x'G5 . >Ls[i0f eGg'x'G5– of] ;f/f hLjg …dÚ af6 g}
hlGdG5 . hLjgsf] ;f/f v]n d]/} xf] / of] ;a} lbJo x'g ;S5 . To;}n] s[i0f sfd;Fu cfkm"nfO{
;+o'Qm ug{'x'G5 . >Ls[i0f eGg'x'G5– gfux¿df cgGt z]ifgfu, ;k{x¿df jf;'sL, hnr/x¿df j?0f
b]jtf x'F . lkt[x¿df co{df tyf zf;g ug]{jfnfdf od/fh x'F . oL klg sfdb]j h:t} dxŒjk"0f{
k|tLs x'g\ . zf;g ug]{jfnfdf od/fh d[To'sf b"t, d[To'sf zf;s x'g\ . s[i0fnfO{ zf;sx¿df
od/fh g} >]i7 nfUg'sf] sf/0f o; hut\df d[To'l;jfo s'g} klg ;To 5}g, afFsL ;a} s'/fx¿
clglZrt 5g\ / d[To' dfq Pp6f lglZrt 36gf xf] . od/fhsf] zf;gdf clnslt klg lzlyntf
5}g . ;a} s'/fx¿df ckjfb x'g ;S5 t/ od/fhsf] zf;gdf s'g} ckjfb 5}g lsgeg] ToxfF k"0f{
sfg'g 5 .
;dfhjfb Pp6f ;kgf xf] hf] slxNo} k"/f x'Fb}g . hLjg c;dfg 5 / k|s[ltut ¿kdf Ps
Ps JolQm c;dfg x'G5g\ . hut\df Pp6f dfq ;dfhjfb ;kmn x'G5 Tof] d[To'sf] ;dfhjfb xf] .
hLjgdf ;a} s'/f c;dfg 5g\ t/ d[To';dIf ;a} ;dfg x'G5g\ . ul/a, wgL, a'l4dfg\, d"9, ;'Gb/,
s'¿k, ;kmn, c;kmn, :qL, k'?if, afns, j[4, sfnf] / uf]/f] hf] sf]xL d[To'sf nflu ;dfg 5g\ .
od/fhsf] zf;gdf kIfkft x'Fb}g, To;}n] >Ls[i0f zf;sx¿df …dÚ od/fh x'F eGg'x'G5 . s[i0fsf] cy{
k/dfTdfaf6 s'g} kIfkft x'Fb}g eGg] xf] . xfdL ;a} k/dfTdf cfˆgf nflu ckjfb xf];\ eg]/ k|fy{gf

nf]suLtf– 454
cWofo–!)
u5f}{+ t/ k/dfTdfaf6 s'g} ckjfb x'g} ;Sb}g lsgeg] k/dfTdf Pp6f zfZjt lgod xf] hf] ;a}df
a/fa/ nfu" x'G5 . lgod t6:y 5, h;n] g/fd|f] u5{ p;n] g/fd|f] kmn kfpF5 . hf] kxf8af6
xfDfkmfN5 pm tn 7f]lSsP/ d5{ . hf] hldgsf] w/ftnsf] Vofn ub}{g p;sf] v'§f efFlrG5 . hLjgsf
;a} lgod zfZjt 5g\ . >Ls[i0f d]/f] zf;gdf s'g} ckjfb / e]b x'Fb}g, lgod k"0f{ ¿kdf nfu" x'G5
/ of] d[To' h:t} ;'lglZrt 5≤ To;}n] …dÚ zf;sx¿df od/fh x'F eGg'x'G5 .
x] ch{'g Û b}Tox¿df …dÚ k|Xnfb x'F . k|Xnfbsf] hGd t b}Tox¿sf] 3/df ePsf] xf] t/ pxfF
k/delQmdf pknAw x'g'eof] . k|Xnfb h:tf] eQm vf]Hg cToGt d'l:sn x'G5 . k|Xnfbsf nflu ;f/f
kl/l:ylt ljk/Lt lyof] / To:tf] l:yltdf elQm ug]{ s'g} pkfo klg lyPg t/ klg k|Xnfb uxg eQm
x'g ;Sg'eof] . hxfF O{Zj/sf] gfd lng klg dgfxL lyof] ToxfF k|Xnfbn] O{Zj/sf] gfd lnP/
O{Zj/nfO{ g} k|fKt ug{ ;Sg'eof] . >Ls[i0f eGg'x'G5– kz'x¿df d[u/fh l;+x / kIfLx¿df …dÚ u?0f
x'F . u0fgf ug]{jfnfx¿df …dÚ ;do x'F . xfdLnfO{ ;do Ps If0feGbf a9L slxNo} k|fKt x'Fb}g . ha
Ps If0f ;lsG5 clg dfq bf];|f] If0f k|fKt x'G5 . xfd|f] xftdf b'O{ If0f Ps;fy slxNo} klg x'Fb}g .
;doeGbf ;"Id u0fgf sxLF x'Fb}g . ;gftgL b[li6af6 Ps Ps JolQmsf] If0f klxn] g} to ePsf]
x'G5 . s'g} klg JolQm cfkm"n] kfPsf] If0feGbf a9L afFRg ;Sb}g . xfd|f] lx;fadf of] lhGbuL cl3Nnf]
hGdsf] sd{af6 lgwf{/0f x'G5 . ;don] Ps If0f sd / a9L ub}{g . To;}n] >Ls[i0f u0fgf ug]{jfnfdf
…dÚ ;do x'F, ;dosf] ul0ft k"/f / kSsf x'G5 eGg'x'G5 .
ch{'g …dÚ logLx¿nfO{ dfg]{jfnf x'F eGg] ;f]Rb5g\ t/ >Ls[i0f eGg'x'G5– ltdL;Fu PsIf0f
eGbf a9L ;do 5}g . ltdL PsIf0f eGbf Hofbfsf] lx;fa u/]/ s;/L dfg]{jfnf x'g ;S5f} . ltdLn]
rfx]/ klg sf]xL PsIf0f a9L afFRg ;Sb}gg\ . ;a}n] cfˆgf] ;do to u/]/ NofPsf 5g\ . hf] dg]{ 5g\
pgLx¿sf] ;do ;lsPsf] 5 / hf] afFRg] 5g\ pgLx¿sf] ;do cem afFsL 5, ltdL t s]jn lgldQ
dfq xf} To;eGbf a9L xf]Ogf} . k|To]s JolQm cf–cfˆgf] If0f lnP/ cfPsf] x'G5 To;eGbf a9L
PsIf0f klg sf]xL afFRg ;Sb}g / s;}n] csf{sf] If0f ;dfKt klg ug{ ;Sb}g .
kjgM kjtfdl:d /fdM z:qe[tfdxd\ .
emiff0ff+ ds/Zrfl:d ;|f]t;fdl:d hfXgjL ..#!..
kljq ug]{x¿df …dÚ jfo' x'F / z:qwf/Lx¿df …dÚ >L/fd x'F . df5fx¿df …dÚ uf]xL x'F /
gbLx¿df …dÚ efuL/yL uËf x'F ..
;uf{0ffdflb/GtZr dWo+ r}jfxdh{'g .
cWofTdljBf ljBfgf+ jfbM k|jbtfdxd\ ..#@..
x] ch{'g Û ;Dk"0f{ ;[li6sf] cflb, dWo / cGTo …dÚ g} x'F . ljBfx¿df cWofTd1fg cyf{t\
a|XdljBf / ts{zf:qx¿df …dÚ jfb -;f/e"t ;To_ x'F ..
>Ls[i0f eGg'x'G5– …dÚ kljq ug]{x¿df jfo' / z:qwf/Lx¿df /fd x'F . jfo' o; ;+;f/df
;jf{lws :jtGq 5 / p;sf] :jtGqtf g} p;sf] kljqtf xf] . jfo' sxLF klg afFlwPsf] Pjd\
/f]lsPsf] x'Fb}g ;fy} p;sf] sxLF nufj jf cf;lQm klg x'Fb}g lsgeg] jfo' Pp6f ;tt ult xf] . hxfF
nufj, h8tf, cf;lQm / /f]lsg] dg x'G5 ToxLF ckljqtf ;'? x'G5 . hLjgsf] ;f/f s'¿ktf g}
afFlwg' xf] / k|jfx g} kljqtf xf] . hxfF ;tt k|jfx x'G5, ToxfF kljqtf x'G5 . h;sf] k|jfx jfo'
h:tf] cf;lQm/lxt / sxLF klg g/f]lsg] x'G5 pxL kljqtfdf pknAw x'G5 . To;}n] ;GGof;Lx¿nfO{
gbL / jfo' h:t} ;tt k|jflxt x'g'k5{ elgGYof] .

nf]suLtf– 455
cWofo–!)
jfo' sxLF /f]ls+Fb}g, cfpg kfPsf] x'Fb}g uO;S5 / :kz{ ugf{;fy j]ujfg\ ultdf bf}l8G5 .
jfo'sf] csf]{ nIf0f cb[Zotf xf] . jfo'sf] cg'e"lt :kz{af6 x'G5 t/ of] b]lv+Fb}g / ;dfTg klg
;lsF+b}g . jfo'df hlt kljqtf x'G5 Tolt g} kf/blz{tf klg x'G5 . jfo'sf] kljqtf g} p;sf]
kf/blz{tf xf] . OlhK6df Pp6f nf]sf]lQm 5– ha sf]xL JolQm k"0f{ kljq x'G5, ta p;sf] 5fofF
aGb}g . of] nf]sf]lQmsf] cy{ ha sf]xL k/d kljq x'G5, ta p;nfO{ k"/f kf/bzL{ ¿kdf b]Vg ;lsG5
eGg] xf] . jfo'sf] x'g' / gb]lvg' l7s ;Gt h:tf] x'G5 . ;Gt klg l7s jfo' h:t} x'G5g\ h;nfO{
aflx/af6 hfGg ;lsGg . a'4 / dxfjL/ lgbf]{if afns h:t} x'g'x'G5 / pxfFx¿df xfjf h:t} kljqtf
5 lsgeg] pxfFx¿;Fu n]; dfq klg cxª\sf/ 5}g . b[Zotf kbfy{sf] u'0f xf] / cb[Zotf r}tGosf]
u'0f xf] . To;}n] xfdL z/L/ b]V5f}“ t/ cfTdf b]Vb}gf}“, 9'Ëf b]V5f}“ t/ k|]d b]Vb}gf}“ . h] b]lvG5 Tof] kbfy{
xf] / h] b]lv+Fb}g Tof] r}tGo k/dfTdf xf] . jfo' xfdL b]Vb}gf}“ t/ jfo'ljgf xfdL PsIf0f klg afFRg
;Sb}gf}“ . jfo' g} xfd|f] k|f0f / hLjg xf] t/ klg xfdL jfo'nfO{ b]Vg ;Sb}gf}“ s]jn cg'ej dfq ug{
;S5f}“ . jfo' ;bf xfd|f] lgs6 x'G5 / o;n] rf/}lt/af6 xfdLnfO{ 3]/]sf] 5 . xfdL p;}df hlGdG5f}+ /
hLjg ofkg ub{5f}“ t/ klg xfdL jfo' b]Vb}gf}“ . k/dfTdf klg l7s o:t} 5– xfdL p;}af6 rf/}lt/
3]l/Psf 5f}“, If0fe/ klg xfdL pmljgf afFRg ;Sb}gf}“ . k/dfTdf t jfo'eGbf klg lgs6 5 / pm xfd|f]
k|f0fsf] klg k|f0f xf] t/ klg k/dfTdfsf af/]df xfdLnfO{ s]xL yfxf 5}g .
>Ls[i0f z:qwf/Ldf …dÚ /fd x'F eGg'x'G5 . /fdsf] xftdf z:q Hofb} lj/f]wfef;k"0f{ b]lvG5 .
To;}n] /fd h:tf] JolQmsf] xftdf z:q x'g' gkg]{ xf] . /fdsf] JolQmTjnfO{ Wofg lbg] xf] eg] pxfFsf]
z/L/, cfFvf, xfpefp, :jefj, Jojxf/, cfr/0f;Fu z:qsf] s'g} ;DaGw hf]l8Fb}g . /fdsf] dgdf s'g}
lx+;fsf] efj 5}g / pxfFsf] s;};Fu O{iof{ / k|lt:kwf{ klg 5}g . pxfF s;}nfO{ b'v lbg rfxg'x'Gg t/
klg pxfFsf] xftdf z:q 5 . /fdsf] xftdf sdnsf] km"n ePsf] eP /fd|f] x'GYof] . /fdsf cfFvf
k|]dLsf cfFvf / pxfFsf] :jefj / efjeª\ludf Pp6f ;Hhg JolQmsf] h:tf] k|tLt x'G5 . /fd;Fu
z:qsf] s'g} d]n jf ;Ëlt 5}g . /fj0fsf] xftdf z:q ;fy{s / ;Ët nfUb5 . /fd a'4 h:tf]
x'g'x'G5 t/ z:q pxfFsf] xftdf x'Fbf /fj0f h:tf] b]lvg'x'G5 . t/ >Ls[i0f eGg'x'G5– z:qwf/Ldf …dÚ
/fd x'F . s[i0fn] c¿ z:qwf/LnfO{ gr'g]/ z:qf:q /fd h:tf] JolQm;Fu dfq ;'/lIft /xg ;Sb5 /
o;sf] b'?kof]u x'Fb}g eg]/ /fdsf] k|tLs r'Gg' ePsf] xf] . /fj0fsf] xftdf z:q x'g' vt/gfs x'G5
h'g ;flat klg eO;s]sf] 5 . /fj0fleq lx+;fsf cltl/Qm c¿ s]xL klg 5}g . lx+;|ssf xftdf
z:q x'g' eg]sf] cfuf]df k]6«f]n xfn] h:tf] x'G5 . ;+;f/df clxn] unt JolQmx¿sf] xftdf zlQm 5 .
To;}n] zlQmn] JolQmnfO{ unt af6fdf lxF8fPsf] / zlQmsf] b'?kof]u u/]sf k|z:t pbfx/0f xfd|f;fd'
5g\ .
t/ /fdsf xftaf6 zlQmsf] b'?kof]u ePsf] 5}g / s'g} Jolerf/ b]lvPsf] 5}g . rl/qsf]
c;nL k/LIff zlQm cfkm";Fu ePsf] a]nfdf dfq x'G5 . clxn] k[YjLdf k|z:t Go'lSnP/ xltof/ tof/
5g\ . Pp6f Go'lSnP/ adn] s/f]8f}F JolQmx¿nfO{ dfg{ ;Sg] Ifdtf /fVb5 . ljZjsf] hg;ª\VofnfO{
s}og\ k6s dfg{ ;Sg] Ifdtfsf ad tof/ eO;s]sf 5g\ . dflg;sf] ljsf;eGbf z:q–c:qsf]
ljsf; ›'tultdf eO/x]sf] 5 . @% xhf/ jif{ cufl8 9'Ëfsf] xltof/ k|of]u u/]/ zq'nfO{ dfl/GYof],
clxn] Pp6f adaf6 nfvf}“ JolQmnfO{ Ps;fy dfg{ ;lsG5 . clxn]sf] c:q–z:qsf] tof/Ln] krf;
c/aeGbf a9L dflg;nfO{ dfg{ ;lsG5, hals ;+;f/sf] s'n hg;+Vof ;ft c/a dfq 5 . cfh
dfgjsf] ljsf; eGbf zlQmsf] ljsf; ePsf] 5 . To;}n] xLgtfsf] af]w ePsf sltko JolQmn]
zlQmdf k'u]/ cfˆgf] ;Qf / zlQmsf] b'?kof]u u/]sf] kfOG5 . Jolerf/, j}dg:o ePsf] JolQmsf]
xftdf zlQm eof] eg] Tof] vt/gfs l;4 x'G5 .

nf]suLtf– 456
cWofo–!)
z:qwf/Ldf …dÚ /fd x'F eGg'sf] cy{ /fdsf] JolQmTj bf]xf]/f] eP/ xf] . JolQm pxfF a'4 h:tf]
x'g'x'G5 t/ zlQm /fj0fsf] h:tf] 5 . /fdh:tf] JolQm k[YjLdf vf]Hg ;lsGg . o; hut\df g/fd|f]
JolQmsf] xftdf ;Qf / zlQm x'g'sf] ;§f /fd|f] JolQmsf] xftdf zlQm eOlbP of] b'lgofF g} cnu /
/fd|f] x'g] lyof] . /fdsf] Pp6f cgf}7f] cfofd 5, /fd h:tf] JolQmTjsf] xftdf zlQm / ;Qf x'g'
eg]sf] zlQmsf] ;b'kof]u xf] . o;}n] s[i0fn] /fdsf] k|tLs r'Gg'ePsf] xf] . s[i0fn] …dÚ a'4 h:tf] zfGt
/ c;n klg 5' / g/fd|f]df /fj0f h:tf] klg x'g ;S5' cyf{t\ /fj0fsf] txdf o'4 u/]/ v/fanfO{
lgd{"n kfg{ klg ;S5' eGg vf]Hg'ePsf] xf] . /fdsf] :yfgdf a'4 jf dxfjL/ x'g'ePsf] eP o'4 g} x'g]
lyPg / o'4 eP klg /fj0fn] g} lhTg] lyof] . o; k|tLsdfkm{t s[i0fn] z:qc:qn] dnfO{ kl/jt{g
ub}{g eGg vf]Hg'ePsf] xf] . /fdn] o'4 ug{' eg]sf] aflx/ 36\g] dfq xf], pxfFleq s]xL klg 36\b}g,
leq pxfF zfGt x'g'x'G5 / cl:tTjsf] rfxgf cg';f/ sfo{ ug{'x'G5 .
>Ls[i0f eGg'x'G5– df5fx¿df …dÚ uf]xL x'F, gbLx¿df …dÚ uËf x'F . x] ch{'g Û ;[li6sf] cflb,
dWo / cGTo klg …dÚ g} x'F . uËf;Fu lxGb"x¿sf] dg ulx/fOdf hf]l8Psf] 5 / uËfnfO{ Pp6f tLy{sf]
¿kdf dflgG5 . uËf;Fu wd{, ;+:s[lt / s}of}“ Clifd'lgx¿sf] ;DaGw klg hf]l8Psf] 5 . uËfeGbf
7'nf / nfdf gbLx¿ klg 5g\ . a|Xdk'q, cd]hg, Xjfªxf] h:tf s}of}“ gbLx¿ 5g\, hf] uËfeGbf 7'nf
5g\ . s[i0fn] uËfnfO{ k|tLssf] ¿kdf lngfsf] sf/0f o;sf] ljzfntfn] xf]Og, ljz]iftfn] xf] hf]
b'n{e 5 . k"/f k[YjLdf uËf Pp6f hLjGt gbL xf] . cGo ;a} gbLx¿sf] kfgL e/]/ /fv]df s]xL
;dokl5 tL ;8\5g\ t/ uËfsf] kfgL slxn] klg ;8\b}g . uËf Hofb} ljlzi6 gbL xf] / aGb l;;Ldf
klg uËfsf] kfgL :jR5 / kljq x'G5 . uËfdf w]/} kmf]xf]/, nf;x¿ ˆoflnG5g\ / tL ;a} kmf]xf]/,
x8\8Lx¿ klg p;d} nLg x'G5g\ . uËfn] ;a}nfO{ cfTd;\ft\ u/]/ cfˆgf] kljqtf sfod /fV5 .
uËfsf] kfgLsf] /f;folgs k/LIf0f ubf{ klg Tof] kfgL c;fwf/0f 5 eGg] kl/0ffd lg:s]sf] 5 .
uËfdf ;os8f}+ ;fgf 7'nf gbLx¿ ldl;G5g\, tL gbLx¿ cGo gbLdf klg ldl;G5g\ t/ cGo
gbLx¿sf] kfgLeGbf uËfsf] kfgL ljlzi6 5 . uËfaf6 nfvf}“ JolQmn] hLjgsf] k/d cj:yf kfPsf
5g\, h'g uËfsf] ljlzi6tf xf] .
ha s'g} ckljq JolQm kfgLsf] glhs a:5, ta kfgL klg k|efljt x'G5 . Tof] JolQmsf]
t/Ëaf6 cfR5flbt eP/ Tof] t/Ë kfgLn] cfkm"df lnG5 . To;}n] ;+;f/df w]/} wd{x¿n] kfgLsf]
pkof]u u/]sf 5g\ . O;fO{ wd{df Jofkl6Hd (Baptism) df klg kfgLsf] pkof]u x'G5 . hf]8{g gbL
O;fO{x¿sf nflu l7s To:t} gbL xf] h'g uËf ;gftgLx¿sf nflu xf] . nfvf}“ jif{b]lv uËfsf]
lsgf/fdf a;]/ dgLifLx¿n] tk:of u/L k|e'nfO{ kfpg] r]i6f u/]sf 5g\ . ha s;}n] Tof] k/dnfO{
kfpg] ;kmntf kfP, ta uËf klg Tof] pknlAwaf6 k|efljt ePsL 5g\ . uËfsf] Ps Ps hns0f
nfvf}“ jif{b]lv cg]sf}“ JolQmx¿sf tk / pknlAwx¿n] ubf{ cfWoflTds ¿kaf6 rfh{ ePsf] 5 .
To;}n] ;gftgLx¿n] uËfsf] lsgf/df tLy{ lgdf{0f u/]sf x'g\ . nfvf}“ JolQmx¿ uËfdf 8'a'NsL df/]/
cfˆgf] kfkdf]rg ug{sf nflu hfG5g\ . uËfsf] kljqtfdf JolQmn] >4fk"j{s cfˆgf] kfk kvfNg vf]h]
Tof] ;Dej klg x'g ;S5 t/ To;sf nflu cfˆgf] >4f, elQm / cfTdljZjf; klg TolQs} h?/L
x'G5 . h;n] dfgl;s ¿kdf >4f ug{ ;S5, p;sf nflu uËf gbL dfq geP/ cfWoflTds ofqf
x'G5 . h}gx¿sf afO; tLy{ª\s/x¿n] Pp6} kxf8 kf/;gfy lxN;df lgjf{0f k|fKt u/]sf 5g\ . @$
tLy{ª\s/dWo] @@ hf] xhf/f}“ ;fnsf] cGt/df ePsf x'g\, pgLx¿ ;a}sf] Pp6} 7fpFdf d[To' x'g'
cfsl:ds 36gf x'g ;Sb}g, of] k"j{lgof]lht 36gf xf] . Tof] k"/f kxf8nfO{ rfh{ ug]{ r]i6f @@
tLy{ª\s/x¿n] ug{'ePsf] xf] . pxfFx¿n] Tof] kxf8nfO{ r'DasLo agfOlbg'eof], hxfF ljz]if pmhf{sf]
cg'ej ug{ ;lsG5 .

nf]suLtf– 457
cWofo–!)
nfvf}+ jif{b]lv Clifd'lg, l;4, b]jtfu0fx¿åf/f k|bfg ul/Psf] pmhf{zlQm hf] uËfn] klg
cfTd;\ft\ u/]sf] 5, To;df g'xfP/ lxGb"x¿ Tof] pmhf{sf] cg'ej ub{5g\ . uËf ;fwf/0f gbL xf]Og
Pp6f cfWoflTds ofqf / k|of]u xf] . nfvf“}+ JolQmx¿n] nfvf}“ jif{b]lv uËfsf] ;flGgWodf d'lQm kfpg',
k/dfTdfsf] bz{gsf lglDt pknAw x'g', cfTd;\fIffTsf/ x'g' uËfsf] k|efjn] ubf{ g} xf] . Tof] c;Ld
pmhf{ hf] uËfn] cfTd;\ft\ u/]/ c¿nfO{ lbPsf] 5 ToxL g} uËfsf] dxfg\ ljlzi6tf xf] . To;}n]
>Ls[i0f …dÚ gbLx¿df uËf x'F eGg'x'G5 .
x] ch{'g Û ;[li6x¿sf] cflb, cGt / dWo klg …dÚ g} x'F / ljBfx¿df cWofTdljBf cyf{t\
a|XdljBf / ts{ljBfdf tŒjlg0f{osf nflu ul/g] jfb cyf{t\ ts{ / Gofo klg …dÚ g} x'F . cl:tTjdf
cgGt ljifox¿ 5g\ t/ cWofTdljBf c¿eGbf dxfg\ / leGg 5 . sf]xL ef}lts jf /;foglj1fg,
ul0ft jf Hof]ltiflj1fgdf bIf eof] eg] klg a|XdljBf gx'Gh]n cFWof/f]df g} x'G5 . ha;Dd
a|XdljBf x'Fb}g, ta;Dd hlt;'s} cGo ljBfsf] 1ftf eP klg cfˆgf] 1fgaf6 ckl/lrt g} eOG5 .
;f/f ljBfx¿ cfkm"nfO{ 5f]8]/ c¿nfO{ hfGb5g\ t/ cfTd1fg s'g} ljBfdf x'Fb}g . ;a} ljBfx¿leq
c1fgtf n's]sf] x'G5 t/ cWofTdljBf Tof] ljBf xf] h;af6 xfdL :jod\nfO{ hfGb5f}“ . :jod\nfO{
hfGg' g} ;a} hfGg' xf] / Tof] eGbf 7'nf] 1fg c¿ s]xL 5}g .
:jod\nfO{ ghfg]/ ;a} s'/f hfg] klg To:tf] hfGg'sf] s'g} cy{ x'Fb}g . h;n] s]xL ghfg]/ klg
cfkm"nfO{ hfGof], p;n] ;a} hfGof] lsgeg] cGttM hLjgsf] k/dfgGb :jod\nfO{ hfg]/ dfq 3l6t
x'G5 . d[To'sf] kf/ h;nfO{ n}hfg ;lsGg Tof] 1fg x'g ;Sb}g . 1fg Tof] xf] h;nfO{ d[To'n] klg
gi6 ug{ ;Sb}g . a|XdljBf k/dlj1fg (Supreme science) xf], h;af6 xfdL cfk"mnfO{ / Tof] hGd
/ d[To' gx'g] cd[tnfO{ hfGg ;S5f}“ . s[i0f k/:k/ ljrf/ / ljjfb ug]{jfnf ts{zf:qdf tŒj
lg0f{osf nflu ul/g] k|jfb, ts{ / Gofo klg …dÚ x'F eGg'x'G5 . ts{ b'O{ k|sf/sf] x'G5– Pp6fdf xfdL
ts{ u/]/ c¿nfO{ unt l;4 ug{ vf]H5f}“ jf cfˆgf] cxª\sf/ l;4 ug{ vf]H5f}“ . o:tf] ts{ ;Tosf]
lh1f;fn] ul/Psf] x'Fb}g . o:tf] cxª\sf/nfO{ t[Kt ug]{ ts{ e|i6 ts{ jf s'ts{ xf] . csf]{ ts{ ;Tosf]
vf]hsf nflu ul/G5 h;df ;To s] xf] Tof] d"Nojfg\ x'G5 . ts{ Pp6f s;f}6L xf] h;n] ljrf/sf]
Ifdtf / lg0f{osf] zf:q hGdfpF5 h'g Pp6f snf klg xf] . >Ls[i0f ;Tosf] vf]hsf nflu ul/g] jfb
…dÚ x'F eGg'x'G5 .
cIf/f0ffdsf/f]˜l:d åGåM ;fdfl;s:o r .
cxd]jfIfoM sfnf] wftfx+ ljZjtf]d'vM ..##..
cIf/x¿df …cÚ sf/ / ;df;x¿df …dÚ åGå gfds ;df; x'F . cIfosfn cyf{t\ sfnsf] klg
dxfsfn tyf ;a}lt/ d'v ePsf], lj/f6\:j¿k, ;a}sf] wf/0f–kf]if0f ug]{jfnf klg …dÚ g} x'F ..
d[To'M ;j{x/Zrfxd'∫jZr eljiotfd\ .
sLlt{M >Ljf{Sr gf/L0ff+ :d[ltd]{wf w[ltM Ifdf ..#$..
;a}nfO{ gfz ug]{x¿df d[To' / kl5 pTkGg x'g] ;[li6sf] sf/0f …dÚ g} x'F . gf/Lx¿df sLlt{, >L,
jf0fL, :d[lt, a'l4, w}o{ / Ifdf klg …dÚ g} x'F ..
a[xT;fd tyf ;fDgf+ ufoqL 5Gb;fdxd\ .
df;fgf+ dfu{zLiff]{˜xd[t"gf+ s';'dfs/M ..#%..
ufog ug{ of]Uo >'ltx¿df a[xT;fd, 5Gbx¿df ufoqL 5Gb …dÚ x'F . dlxgfx¿df dfu{zLif{ /
Ct'x¿df j;Gt Ct' klg …dÚ g} x'F ..

nf]suLtf– 458
cWofo–!)
>Ls[i0f eGg'x'G5– …dÚ cIf/x¿df …cÚ sf/ / ;df;x¿df åGå gfds ;df; tyf cIfo sfn
/ lj/f6\ :j¿k ;a}sf] wf/0f–kf]if0f ug]{jfnf klg …dÚ g} x'F . x] ch{'g Û …dÚ ;a}sf] gfz ug]{jfnf d[To'
x'F / cufl8 x'g]jfnfsf] pTklQsf] sf/0f klg …dÚ x'F . >Ls[i0f s]xL gofF k|tLsx¿sf dfWodaf6 ToxL
s'/f km]l/ eGg] k|of; ub}{ x'g'x'G5 . ;To t Pp6} 5 t/ To;nfO{ w]/} k|sf/n] atfpg ;lsG5 . s[i0f
Pp6f dfu{af6 ePg eg] csf]{ dfu{af6 / bf];|f] dfu{af6 klg ePg eg] t];|f] dfu{af6 cToGt w}o{sf
;fy a'emfpg] r]i6f ug{'x'G5 . pxfF …dÚ cIfo sfn x'F eGg'x'G5 . cl:tTjdf ;a} s'/f Ifl0fs, IfL0f /
kl/jt{gzLn x'g] x'Fbf oxfF s]xL klg zfZjt x'Fb}g .
xfdLnfO{ b}lgs ToxL ;"o{ pbfpF5 eGg] nfU5 t/ ToxL ;"o{ pbfpg} ;Sb}g lsgeg] ;"o{ klg
k|ltkn ¿kfGtl/t eO/x]sf] 5 . ;"o{ hn]sf] cfuf] xf], h;/L cfufsf] d':nf] / lbof]sf] aQL k|ltkn
ablnG5, To;/L g} ;"o{ klg k|ltkn kl/jt{g eO/x]sf] x'G5 . ;fFem an]sf] lbof]sf] Hjfnf jf d':nf]
laxfg;Dd s}of}+k6s kl/jt{g eO/x]sf] x'G5 . Tof] d':nf]sf] k|jfx tLj|tfk"j{s abln/xg] x'Fbf xfdL
b'O{ d':nf]sf larsf] vfnL 7fpF b]Vg ;Sb}gf}“ . Tof] d':nf] ToxL >[Înfsf] ;Gtfg xf] t/ ToxL Hjfnf
xf]Og . ;"o{ klg lbof]sf] Hof]lt ablnP em}“ kl/jt{g eO/xG5 . To;}n] laxfg ToxL ;"o{ pbfpFb}g .
o:t} k[YjL, j[If / ofjt\ s'/fx¿ klg abln/x]sf x'G5g\ . kª\vfeGbf klg t]h ultdf ;a} s'/f
kl/jt{g eO/x]sf] 5 . xfdL h'g hldgdf a;]sf 5f}“, To;sf] Ps Ps 6'qmf t]h ultdf bf}l8/x]sf]
5 . xfd|f 3/sf x/]s OF§fsf 6'qmf / ;Dk"0f{ lrhx¿ ultdo eO/x]sf 5g\, s'g} s'/f l:y/ 5}gg\ . oL
;a} s'/fsf ;fy} xfdL ;a} klg k|ltkn kl/jt{g eO/x]sf 5f}“ . /flt ;'t]sf] JolQm laxfg p7\bf cs}{
eO;s]sf] x'G5 . xfd|f] hLjgwf/f klg alu/x]sf] 5 . xfdL xfd|f] efiffdf j[If 5 eGb5f}“ t/ jf:tjdf
j[If eO/x]sf] 5 eGg'kg]{ xf] . To:t} gbL eO/x]sf] 5, aRrf eO/x]sf] 5, d[To' eO/x]sf] 5 cyf{t\ ;a}
s'/f eO/x]sf 5g\ . k|To]s j:t' Ps k|lqmof / k|jfx xf] hf] k|ltkn alu/x]sf] 5 .
of] k|jfx / kl/jt{gsf] lardf s'g} s'/f cIfo 5 eg] Tof] ;do sfn xf] . of] kl/jt{gsf
lardf s'g} l:y/ 5 eg] Tof] kl/jt{g dfq xf] . hLjgdf ;dfKt gx'g] s'/f d[To' dfq xf] afFsL ;a}
s'/f db{5g\ . To:t} ;+;f/df Ps dfq IfL0f gx'g] s'/f ;do xf] . ;a} ablng] k|lqmof ;dodf 36\5
/ ;do ePg eg] kl/jt{g x'g} ;Sb}g . hut\df eO/x]sf ;a} kl/jt{gsf nflu ;do cfjZos
x'G5 . cl:tTj ;do;Fu Ps x'G5, ;a} s'/f ;doleq abln/x]sf] x'G5 t/ s]jn ;do dfq
ablnFb}g . To:t} cfsfz klg Ps :yfg xf] / ;a} s'/f x'gsf nflu cfsfz cfjZos x'G5, s]jn
cfsfzsf nflu c¿ s]xL cfjZos x'Fb}g . x/]s kl/jt{gsf nflu ;do h?/L x'G5 s]jn ;do
kl/jt{gsf nflu ;do klg h?/L x'Fb}g h;/L :yfg cfsfz xf], To:t} kl/jt{g ;do xf] .
j}1flgs cNa6{ cfOG:6fOgn] ;do / cfsfznfO{ hf]8]/ Pp6f gofF wf/0ff ljsl;t u/]sf
5g\ hf] cfw'lgs ef}ltszf:qsf] ljlzi6 wf/0ff xf] . cfOG:6fOgn] u/]sf] k|:tfj k"j{sf nflu k'/fgf]
s'/f xf] t/ klZrdsf] cfw'lgs lj1fg To;}sf] cf;kf; lgld{t ePsf] 5 . Tof] k|:tfj ;do /
cfsfz b'O{ xf]Og Pp6} xf] . cfOG:6fOgn] eg]sf 5g\ ls ;do klg cfsfzsf] Ps cfofd xf] .
cfOG:6fOgn] cfsfzsf tLg cfofd eg]sf 5g\ . s'g} klg s'/fsf nflu nDafO, rf}8fO / prfO oL
tLg cfofd cfjZos x'G5g\ . cfOG:6fOgsf cg';f/ rf}yf] cfofd ;do xf] . s'g} s'/f x'gsf nflu
rf}yf] s'/f klg rflxG5 . s'g} s'/f x'gsf nflu nDafO, rf}8fO, ulx/fO / Pp6f kl/jt{gsf] k|lqmof
rflxG5 . cfOG:6fOgn] eg]sf 5g\– ;do g} rf}yf] cfofd xf] (Time is the fourth dimension of
the space) . Tof] cfsfzs} rf}yf] cfofd xf] / cfOG:6fOgn] Ps zAb lgdf{0f u/] (Space-time) .
;do / cfsfzsf] Ps} cl:tTj 5 / s'g} s'/f x'gsf nflu kl/jt{g cfjZos x'G5 / cl:tTj
;dosf] k|jfx xf] .

nf]suLtf– 459
cWofo–!)
>Ls[i0f eGg'x'G5– …dÚ cIfo sfn x'F . …dÚ Tof] ;do x'F hf] slxn] klg ;lsFb}g . ;a} s'/f
;lsG5 t/ ;do dfq ;lsFb}g . ;"o{ klg lgE5, k[YjL a'9f] eP/ ;dfKt x'G5, 7'nf 7'nf tf/fx¿ klg
;dfKt x'G5g\ . of] lj/f6\ cl:tTjdf ;a} s'/f aG5 / ;dfKt x'G5 s]jn ;do aGg] qmddf klg
df}h'b x'G5 / ;dfKt x'g] a]nfdf klg df}h'b x'G5 . To:t} hGd / d[To' b'j}df ;do df}h'b x'G5 .
To;}n] dxfjL/n] t cfTdfsf] gfd g} ;do /fVg'eof] . h}gx¿n] Wofg / k|fy{gfnfO{ ;fdlos
eGb5g\ . ;fdlossf] cy{ ;dodf k|j]z ug{', cfTdfdf 8'Ag', cgGt ;dodf Ps x'g' xf] . hf] Tof]
zfZjt ;dodf Ps x'G5, pm k/dfTdf;Fu Ps x'G5 . To;}n] >Ls[i0f cfkm"nfO{ cIfosfn eGg'x'G5 .
;do cIfo 5 hf] s;}n] sf6]/ s6\b}g . xfdL ;do sfl6/x]sf 5f}“ eG5f}“ t/ of] xfd|f] e|flGt xf],
;don] xfdLnfO{ sfl6/x]sf] 5 . ;dosf] zfZjt ;To >Ls[i0f x'g'x'G5 afFsL ;a} Ifo x'G5 / ;do
dfq cIfo x'G5 . ;gftgLx¿n] d[To'nfO{ klg ;do dfg]sf 5g\ . To;}n] xfdL ;do / d[To' b'j}nfO{
sfn eGb5f}“ . o;sf] cy{ ;dosf] d[To' x'Fb}g . To;}n] ;do / d[To' b'j} Pp6} xf] . d[To' Ps zfZjt
;To xf], xfd|f] cl:tTj ;dosf] wf/df s6\b} uO/x]sf] 5 . xfdL s0f s0f eP/ alu/x]sf 5f}F / h'g
lbg xfdL k"/f aUg] 5f}“, ToxL lbg d[To' 3l6t x'Gf] 5 . ;don] xfdLnfO{ k|ltkn aufpFb} 5, oxL xfd|f]
lgolt xf] .
;dosf ;fy Pstf ;fWg' k/dfTdf;Fu Pstf ;fWg' xf] . of] Pstf ;fWg' eg]sf] kl/jt{g;Fu
cfTd;\ft\ ug{' cyf{t\ h] eP klg To;;Fu /fhL x'g' xf] . t;y{ ;don] h] NofP klg To;;Fu k"0f{
tfnd]n u/]/ :jLsf/ efj /fVg'k5{ . la/fdL, a'9\of}nL, d[To' h] cfP klg :jLsf/ ug]{ efj ePdf
dfq ;donfO{ hfGg ;lsG5 . ;dosf] wf/df sf]xL klg pN6f] aUg ;Sb}g lsgeg] k5fl8 ;do g}
x'Fb}g . xfdLnfO{ ;do Ps If0f dfq k|fKt x'G5 hxfF ctLt / eljio b'j} x'Fb}g . ;dosf] wf/;Fu aUg'
/ ;donfO{ s'g} afwf gu/L h] NofpF5 u'gf;f] gu/L :jLsf/ ug{' g} wfld{s x'g' xf] . of] ;do;Fu
:jLsf/ efjsf] If0fdf g} ;dosf] cIfo ¿ksf] bz{g x'G5 . clxn] xfd|f] ;do 38Lsf] ;do xf], Tof]
cIfo ;do xf]Og . 38Lsf] ;do xfd|f] lgld{t ;do xf] Tof] jf:tljs ;do xf]Og . xfdLn] lbgnfO{
@$ 306f, ! 306fnfO{ ^) ldg]6df / Ps ldg]6nfO{ ^) ;]s]G8df afF8]sf 5f}“ . of] xfd|f] cj:yf xf] /
o;;Fu d"n ;dosf] s'g} ;DaGw 5}g . of] Pp6f sfd rnfp ;do lgdf{0f ul/Psf] dfq xf] .
;donfO{ xfdL ta lrGg] 5f}“, ha xfdL k"0f{ :jLsfo{tfdf pknAw x'g] 5f}“ . Tof] lbg >Ls[i0fn]
eGg'ePsf] sfnsf] cIfo:j¿k xfd|f] cg'ejdf cfpg] 5 . wfld{s JolQm ;dosf] wf/df Ps x'G5
clg wf/n] hxfF n}hfG5 Tot}lt/ au]/ hfG5 .
sfnsf] of] cIfotf cg'ejdf cfof] eg] k/dfTdfsf] uxgtd ¿k :d/0fdf cfpg yfN5 . x]
ch{'g Û …dÚ ;a}nfO{ gfz ug]{x¿df d[To' / cufl8 x'g]x¿df pTklQsf] sf/0f klg x'F . d[To' klg …dÚ
x'F / hGd klg …dÚ g} x'F . xfd|f] hGd t x'G5 t/ xfdLnfO{ xfd|f] hGdsf af/]df s]xL yfxf x'Fb}g, xfd|f]
hGd k/dfTdfsf] pkxf/ xf] . cl:tTjn] xfdLnfO{ hGd lbG5 To;df xfd|f] s'g} r'gfj x'g ;Sb}g /
Tof] xfdLnfO{ yfxf klg x'Fb}g . h;/L hGd xfd|f] xftdf x'Fb}g, To:t} d[To' klg xfd|f] xftdf x'Fb}g .
hGd / d[To' b'j} lj/f6\sf] xftdf x'G5 . h;n] hGd lbG5 p;}n] d[To' klg lbg] x'gfn] ;d:t
wd{x¿n] cfTdxTofsf] lj/f]w u/]sf x'g\ . h'g sfd k/dfTdfn] ug]{ xf] To;nfO{ xfdLn] ug{' dxfkfk
xf] . olb hGd xfdL lbg ;Sb}gf}“ eg] d[To' xfdLn] r'Gg vf]Hg' kfk xf] . k/dfTdfsf] sfd cfkm"n] ug{
vf]Hg' ;dli6sf] sfddf x:tIf]k ug{' xf] . xTof lx+;fsf] lj/f]w ug{'sf] sf/0f klg oxL xf] . hGdsf]
dflns gePsf] JolQmn] d[To' cfˆgf] v';Ln] r'Gg vf]Hg' / stf{kg sfod ug{ vf]Hg' k/dfTdfk|lt
kfk ug{' xf] . To;}n] >Ls[i0f eGg'x'G5– d[To' klg …dÚ x'F / hGd klg …dÚ x'F / hGd / d[To'sf] sf/0f
klg …dÚ g} x'F .

nf]suLtf– 460
cWofo–!)
ch{'gsf dgdf h;nfO{ …dÚ hGdfpg ;lSbgF To;nfO{ d lsg / s;/L df¿F eGg] k|Zg
p7]sf] x'g'k5{ t/ >Ls[i0f eGg'x'G5– ltdLnfO{ hf] d}n] df5{' eGg] nfU5 Tof] ltd|f] e|flGt dfq xf]
lsgeg] dfg]{jfnf c¿ sf]xL xf]Og s]jn …dÚ x'F . ltdLn] rfx]/ s]xL x'Fb}g / ltdL dfg{ klg ;Sb}gf} .
Tof] dfg]{ ljrf/ klg ToxL ;|f]taf6 cfpF5, hxfFaf6 hGd x'G5 . o; hut\df e|flGtx¿sf cltl/Qm
xfdL;Fu s]xL klg 5}g . ;To xfd|f] xftdf 5}g, xfdL ;Tosf] xftdf 5f}“ . hLjg xfdLaf6 xf]Og xfd|f]
ulx/fOaf6 rN5 / hxfFaf6 hLjg / d[To' cfpF5 pxL k/dfTdf xf] . xfdL s]jn larsf] Pp6f nx/
dfq xf}“ . >Ls[i0f ch{'gnfO{ eGg'x'G5– g ltdL hGd lbg ;S5f} g d[To' g} lbg ;S5f} . olb ltdLn]
of] ;TonfO{ hfGof} eg] ltdL lgldQ dfq x'g] 5f} . ltdLåf/f s;}sf] hGd / d[To' 3l6t eof] eg]
klg Tof] dåf/f g} x'G5, ltdL t s]jn Pp6f pks/0f dfq x'G5f} .
uLtf em§ x]bf{ t of] lx+;|s b[li6 eP h:tf] nfU5 t/ uLtfeGbf k/d clx+;|s b[li6 vf]Hg
;Dej g} 5}g . a'4 / dxfjL/sf] clx+;feGbf s[i0fsf] clx+;f ulx/f] 5 lsgeg] of] df}lns lx+;fsf]
cfwf/n] cxª\sf/nfO{ g} tf]8\b5 . ha s'g} JolQm …dÚ clx+;f u5{' egL ;f]Rb5 ta klg cxª\sf/
hLljt x'G5 / lx+;f hf/L x'G5 . dxfjL/ / a'4sf] clx+;fdf csf{nfO{ gdfg{', c¿nfO{ b'v si6 glbg',
xTof gug{' elgPsf] 5 lsgeg] of] cwfld{s s'/f xf] t/ >Ls[i0f Pssbd cufl8 a9]/ eGg'x'G5–
ltdLn] dfg{ ;S5' eGg] dfGotf g} lx+;f xf] / arfpg ;S5' eGg] dfGotf klg cxª\sf/¿kL lx+;f g}
xf] . ha ltdLn] hGd lbg' / dfg{' b'j} k/dfTdfsf] sfd xf] / lardf kg{' d"9tf xf] egL hfGg] 5f},
ta Tof] k/d clx+;fnfO{ aNn a'‰g] 5f} .
x] ch{'g Û d ;a}sf] gfz ug]{jfnf d[To' / cufl8 x'g]jfnfsf] pTklQsf] sf/0f x'F tyf
:qLx¿df sLlt{, >L, jfs\ :d[lt, d]wf, w[lt / Ifdf x'F . klxnf] k6s >Ls[i0fn] :qLsf k|tLs klg r'Gg'
ePsf] 5 . :qLdf k/dfTdf vf]Hg'k¥of] eg] sxfF vf]Hg ;lsG5 eg]/ s[i0f :qLx¿sf] k|tLs atfpFb}
x'g'x'G5 . :qLnfO{ xfdL hlxn] klg Pp6f ef]usf] ;fwgsf] ¿kdf x]b{5f}“ . :qLdf xfdL jf;gf b]Vb5f}+
/ :qL Pp6f ef]Uo j:t' dfq dfG5f}“ t/ :qLx¿sf] klg a:ffO, lxF8fO / j:q ;a} k'?ifsf] jf;gfnfO{
på]lnt ug]{ k|sf/n] r'lgPsf x'G5g\ . pgLx¿sf j:q, >[ª\uf/sf 9Ë cfˆgf nflu sd / k'?ifnfO{
a9L cfslif{t ug]{ vfnsf x'G5g\ . sLlt{sf] cy{ o:tL :qL hf] cfkm"nfO{ jf;gfsf] ljifo dfg]/
afFlRbgg\, pgsf] b[li6 ef]Uo ;fwg / jf;gfeGbf dfly x'G5 . o:tL :qLnfO{ cgf}7f] ;f}Gbo{ k|fKt x'G5
/ Tof] ;f}Gbo{ sLlt{ / oz xf] . sLlt{ :qLsf] Pp6f cfGtl/s u'0f xf] hf] jf:tjdf p;sf] leqL
;f}Gbo{ xf], Tof] ;f}Gbo{sf] gfd sLlt{ xf] . sLlt{ :qLleqsf] u'0fjQf xf], hxfF jf;gf z]if /xFb}g / :qL
cfˆgf] leqL ;f}Gbo{af6 afFlR5g\ . dft[Tjsf] d"No sLlt{sf] sf/0fn] k}bf x'G5 . >Ls[i0f eGg'x'G5–
:qLx¿df …dÚ sLlt{ x'F . of] :qLx¿sf] cToGt dxfg\ u'0f xf] .
ha s'g} k'?ifdf jf;gf lt/f]lxt x'G5, ta a|Xdro{ kmlnt x'G5 . To:t} ha s'g} :qLdf
jf;gf lt/f]lxt x'G5, ta sLlt{ kmlnt x'G5 . olb k'?if a|Xdro{df pknAw eof] eg] p;sf] ;f/f
jLo{ pmhf{df cfTd;\ft\ x'g yfNb5 t/ :qLsf] sfd pmhf{ clgjfo{ ¿kdf p;sf] dfl;s wd{df
:vlnt eO/xG5, h'g oGqjt\ Joj:yf xf] . To;}n] :qLsf] sfdJoj:yf k'?ifsf] h:tf] cGt;\df
lt/f]lxt x'g ;Sb}g . k'?ifsf] sfdpmhf{ ha cGt;\df lt/f]lxt x'G5 ta t]h hlGdG5 / ToxL t]h
a|Xdro{ xf] t/ :qLsf] Joj:yf p;sf] z/L/sf] k|s[ltsf sf/0fn] cGoyf x'G5 lsgeg] dfl;s wd{
p;sf] :j]R5fn] x'Fb}g . k'?ifsf] jLo{zlQm p;sf] OR5fdf lge{/ x'G5 t/ :qLdf :j]R5fn] of] ;Dej
x'Fb}g . To;}n] :qLsf] a|Xdro{sf] ;fwgf k'?ifeGbf leGg x'G5 . k'?ifsf] ;fwgfdf jLo{sf] pWj{s/0f
x'G5, k'?ifsf] pmhf{ cfqmfds x'G5 t/ :j]R5fdf lge{/ x'G5 t/ :qLsf] o:tf] x'Fb}g≤ Tof] p;sf]

nf]suLtf– 461
cWofo–!)
:j]R5fdf lge{/ x'Fb}g . To;}n] dxfjL/n] t :qL k'?ifsf] ¿kdf ghGdLsg df]Ifdf k|fKt x'g ;Sb}g
eGg'ePsf] 5 lsgeg] dxfjL/sf] ;fwgfn] k"/f a|Xdro{df hf]8 lbPsf] 5 .
sLlt{sf] ;fwgf k'?ifsf] a|Xdro{ h:tf] x'G5 . olb s'g} :qL sLlt{df pknAw eP eg] pgLx¿
df]If k|fKt ug{ ;S5g\ . :qLsf] lrQdf hlt tLj|tfsf ;fy kTgLefjnfO{ Tofu]/ dft[Tj efj hfu[t
x'G5, Tolt g} sLlt{ kmlnt x'G5 . of] dft[Tj kmlnt x'g] u'0fsf] gfd sLlt{ xf] . sLlt{ kmlnt ePkl5
:qLdf cgf}7f] ;f}Gbo{ hlGdG5, hf] ¿ksf] ;f}Gbo{eGbf s}of}“ u'0ff ;'Gb/ x'G5 . sLlt{ Pp6f ;fwgf xf]
/ ha sLlt{ kmlnt x'G5 ta :qLnfO{ :qL ePsf] af]w klg x'Fb}g, ta :qLdf >Lsf] km"n km'Nb5 /
p;df gofF ;f}Gbo{ hfu[t x'G5 . Tof] ;f}Gbo{nfO{ xfdL ckfly{j eGg ;S5f}“ . To:tf] ;f}Gbo{ b'n{e
¿kdf slxn]sfxLF dl/od, dL/f cflbdf b]lvG5 . >Lsf] u'0f :qLsf] r/d pTsif{sf] u'0f xf] . ha
:qLdf :q}0ftfsf] u'0f klg ;dfKt x'G5, ta pm lbJo x'G5] / >Ls[i0f eGg'x'G5 Tof] >L …dÚ x'F . k|foM
:qLx¿ r'k nfu]/ a;]sf] kfOFb}g / w]/} af]nrfn ug]{ pgLx¿sf] afgL x'G5 . jfs\ ta k|s6 x'G5,
ha :qL cfˆgf] cl:tTjdf k/d df}gtfdf x'G5g\, ta :qLsf] jf0fL ax'd"No x'G5 . hf] :qL df}g x'g
;lSbg pm slxNo} klg jfs\df pknAw x'Gg . df}gtfsf] cfˆgf] ul/df x'G5 lsgeg] zAb klg
cfqmd0f xf] / df}g dfq cgfqmd0f xf] .
k|fRoljBfsf ljlzi6 cWo]tf jfr:kltn] ljjfx u/L kTgL lnP/ cfpg'eof] t/ afx| jif{;Dd
kTgL 3/df l5g\ eGg] klg la;{g'eof] . k"/f Wofgdf lnKt eP/ jfr:klt a|Xd;"qdf 6Lsf n]lv/xg'
ePsf] lyof] . j[4 afa'n] eg]sf sf/0f ljjfx ug{'eof] / kTgLnfO{ 3/df NofPkl5 pxfF dUg eP/
n]Vg nfUg'eof] . o;/L g} afx jif{ laTof] . jfr:kltn] k|0f ug{'ePsf] lyof]– h'g lbg 6Lsf k"/f x'G5,
To;} lbg d 3/ 5f]8]/ ;GGof;L x'G5' . afx| jif{ k'Ug] cl3Nnf] /ft 6Lsf k"/f eof] . crfgs
jfr:kltn] Pp6f ;'Gb/ xftn] lbof]sf] aQL p7fO/x]sf] b]Vg'eof] / ;f]Wg'eof] ltdL sf] xf} < :qLn]
elgg\– wGo d]/f] efUo Û tkfO{+n] ;f]Wg' t eof], d afx| jif{cl3 ljjfx u/]/ 3/df NofPsL tkfO+{sL
kTgL x'F / d afx| jif{b]lv b}lgs tkfO{+n] s]xL ;f]Wg'x'G5 eg]/ k|tLIff u/]/ al;/x]sL 5' . pxfFn]
eGg'eof]– olt ;do;Dd ltdL sxfF lyof}, kTgLn] eGg'eof]– d t b}lgs oxfF cfpFy] / ha aQLdf
t]n ;lsGYof] ta t]n / aQL l7s kfl/lbGy“]+ .
tkfO{+sf] sfddf afwf gk/f];\ eg]/ slxNo} klg tkfO{+sf cufl8 cfOgF . jfr:kltsf] cfFvfdf
cfF;' cfof] / pxfFn] eGg'eof] ca t w]/} l9nf] eof] lsgeg] h'g lbg of] 6Lsf ;lsG5 ToxLF If0f 3/
5f]8]/ ;GGof;L x'G5' eGg] d}n] k|0f lnPsf] 5' . ltdLn] dnfO{ afx| jif{;Dd k|tLIff u¥of}, ca t 3/
5f]8]/ lxF8\g nfu]sf] 5' . To;}n] ltd|f nflu d s] ug{ ;S5' . pxfFsL :qLsf] gfd efdtL lyof] .
To;}n] pxfFn] cfˆgf] a|Xd;"qsf] 6Lsfsf] gfd efdtL /fVg'eof] . efdtL;Fu a|Xd;"qsf] s'g} dtna
5}g t/ klg pxfFn] cfˆgL kTgLsf] gfddf a|Xd;"q6Lsfsf] gfd /fVg'eof] . jfr:kltn] 3/ 5f]8\g'
cl3 ;f]Wg'eof]– ltdL t b'vL 5\of} xf]nf < kTgLn] eGg'eof]– deGbf ;f}efUozfnL gf/L sf]xL 5}gg\
lsgeg] of] tkfO{+sf cfFvfdf cfF;' cfpg' klg d]/f nflu kof{KTf 5 . To;}n] d]/f] t hLjg s[tfy{
eof] . cfˆgL kTgL;Fu jfr:kltsf] olt dfq s'/f x'g kfof] . t/ Tof] afx| jif{;Ddsf] df}gtfkl5 s]xL
zAbx¿ JoQm eP Tof] jf0fL, jfs\ xf] . :qLsf] k/d df}gaf6 lgl:sg] jf0fL jfs\ xf] . >Ls[i0f
eGg'x'G5– d jfs\, :d[lt, d]wf, w[lt clg Ifdf x'F .
:d[lt k'?if / dlxnfdf cnu–cnu x'G5 . :qL / k'?ifdf ;dfg k|sf/sf] s'/f s]xL klg
x'Fb}g . k'?ifsf] :d[lt af}l4s x'G5 / :qLsf] :d[lt cl:tTjut Pjd\ k"0f{ x'G5 . k'?ifn] s'g} :qLnfO{
k|]d ubf{ p;sf] :d[ltdf d}n] k|]d u/]sf] lyPF eGg] efj /xG5 t/ :qLn] u/]sf] k|]d p;sf] s0f s0fdf
;dflxt ePsf] x'G5, Tof] k|]ddf p;sf] k"/f JolQmTj /D5 / el/G5 . :qLsf] k|]d dgaf6 dfq xf]Og

nf]suLtf– 462
cWofo–!)
k"/f cl:tTjut ¿kdf el/Psf] x'G5 . To;}n] k'?ifn] rfx]df w]/} :qLx¿;Fu k|]d ug{ ;Sb5 t/
:qLnfO{ w]/} k'?if;Fu k|]d ug{ :jefjtM sl7g x'G5 . k'?ifsf nflu ;a} 36gf a'l4df x'G5 t/ :qLsf
nflu ;f/f 36gfx¿ p;sf] JolQmTjdf x'G5 . k'?ifsf] sfdjf;gf p;sf] sfd s]G›df x'G5 t/
:qLsf] sfdjf;gf k"/f z/L/df g} km}lnPsf] x'G5 . :qLsf] :d[lt k"0f{ 5 h;sf] cfofd g} leGg x'G5 .
s'g} k'?if lktf ePg eg] klg p;sf] JolQmTjdf s'g} leGgtf x'Fb}g . To;}n] k'?ifsf] pT;'stf lktf
aGg] sd klt aGg] Hofbf x'G5 t/ :qLsf] pT;'stf df}lns ¿kdf cfdf aGg] x'G5 / kltnfO{ klg
pgn] cfdf aGg] qmdsf nflu :jLsf/ ub{l5g\ . k'?ifsf] lktf aGg] sf/0f lx;faut cyf{t\ cfˆgf]
;DklQ, lk08bfg cflb sfo{sf nflu x'G5 . cfdfsf] ;DaGw cfˆgf] ;Gtfg;Fu lgik|of]hg x'G5, Tof]
p;s} cl:tTjsf] lj:tf/ xf] . >Ls[i0f :qLdf …dÚ :d[lt x'F / h;/L :qLn] cfˆgf ;Gtfg;Fu
lgik|of]hg k|]d;DaGw /fV5g\, To:t} olb sf]xL k/dfTdfdf k|of]hg/lxt :d[lt /fV5 eg] p;n] dnfO{
Tof] :d[ltdf kfpg] 5 eGg'x'G5 . :qL h:t} k/dfTdfk|lt :d[lt /fVg ;Sof] eg] dfq …dÚ pknAw x'g]
5' eg]/ >Ls[i0f eGg'x'G5 .
d]wf, w[lt / Ifdf …dÚ x'F . w[ltsf] cy{ w}o{, l:y/tf xf] . k'?if h}ljs sf/0fn] Hofb} cwL/
x'G5 . To;}n] p;sf] k"/f JolQmTj cwL/ x'G5 t/ :qL zfGt, l:y/ / w}o{n] el/Psf x'G5g\ . k'?if
z/L/af6 zlQmzfnL x'G5 t/ hxfF l:y/tfsf] k|Zg x'G5 :qL w]/} zlQmzfnL x'G5g\ . hxfF;Dd
;xgzlQmsf] k|Zg 5, :qL w]/} zlQmzfnL x'G5g\ . :qLn] gf} dlxgf;Dd cfˆgf] aRrfnfO{ ;f/f si6
b'v ;x]/ k]6df /fVb5g\ t/ k'?ifn] /fVg'k/]sf] eP gf} ldg]6 klg /fVg ;Sb}gYf] . cfdf aRrfnfO{
x'sf{pF5g\ t/ k'?if Psl5g klg aRrfnfO{ x]g{ ;Sb}g . k'?if h'g si6df l6Sg ;Sb}g To:tf] si6
klg :qLn] ;xg ;Sb5g\ . oL zlQmx¿sf sf/0f :qLsf] pd]/ k'?ifsf] eGbf kfFr jif{ a9L x'G5 .
:qLx¿ k'?ifeGbf sd la/fdL kb{5g\ / la/fdL kbf{ klg zf/Ll/s sd dfgl;s la/fdL Hofbf
x'G5g\ . :qLsf] JolQmTjdf hlt dfqfdf k|]d / dft[Tj x'G5 Tolt g} Ifdf klg x'G5 . k'?ifsf nflu
Ifdf cEof; u/]/ dfq x'G5 / :qLdf Tof] ;xh ¿kdf p¢fl6t x'G5 lsgeg] Tof] p;sf] :jefj xf] .
>Ls[i0fn] ha;Dd :qLdf ePsf] u'0f ljsl;t x'Fb}g, ta;Dd hut\df ;Gt'ng sfod x'g ;Sb}g
eGg'ePsf] 5 t/ k'?ifk|wfg ;dfh ePsf sf/0f k'?ifsf u'0fx¿sf] ljsf; eof] t/ :qLsf u'0fx¿sf]
ljsf; x'g ;s]sf] 5}g . ;fy} :qL klg cfh k'?if h:t} x'g vf]lh/x]sf 5g\, hf] Pp6f b'ef{Uok"0f{ s'/f
xf] . :qLsf] u'0f k'?ifeGbf leGg 5 / olb :qL k'?if h:t} x'g vf]h] eg] :qLsf s]xL u'0f k"/} x/fP/
hfg] ;Defjgf x'G5 .
cfh klZrdsf :qLx¿df sLlt{, >L, Ifdf, w[lt / ;du| :d[lt klg b]lvFb}g lsgeg] :qLx¿
k'?if h:t} ug]{ sf]l;; ub}{ 5g\ . o;af6 :qLnfO{ g} xflg x'g] 5 lsgeg] pgLx¿n] rfx]/ klg k'?if
x'g ;Sb}gg\ . k'?if h:tf] eP pgLx¿ s'¿k / ljs[t x'g] 5g\ . To;}n] :qLsf] u'0f s[i0fn] cnu
¿kdf atfpg'ePsf] xf] . >Ls[i0f eGg'x'G5– olb ltdLn] dnfO{ :qLx¿df vf]Hg' 5 eg] sLlt{, >L,
jfs\, :d[lt, d]wf, w[lt / Ifdfdf vf]h .
>Ls[i0f eGg'x'G5– ufog ug{of]Uo >'ltx¿df ;fdj]bdf, 5Gbx¿df ufoqLdf, dlxgfdf
dfu{zLif{df / Ct'x¿df j;Gt Ct'df …dÚ g} 5' . Ct'x¿df …dÚ km"nsf] pT;jsf] ;do j;Gt Ct'
x'F . k/dfTdfnfO{ phf8 cj:yfdf vf]h]/ kfOFb}g . hxfF hLjg j;Gtdf aLh cª\s'l/t eP/ km"n
aGb5 / pT;j dgfpF5, To:tf] pT;j / j;Gtdf …dÚ x'G5' egL >Ls[i0fn] eGg'ePsf] 5 . O{Zj/
s]jn p;n] k|fKt u5{ hf] hLjgnfO{ pT;jdf, /;df, 5Gbdf, ;ËLtdf b]Vg ;Sb5 . phf8
jftfj/0fdf k|foM O{Zj/nfO{ b]Vg d'l:sn k5{ . df}h'b t pm ToxfF klg x'G5 t/ h;n] j;Gtdf,

nf]suLtf– 463
cWofo–!)
pT;jdf, km"n km'n]sf] cj:yfdf klg b]Vg ;Sb}g, p;n] phf8 :yfgdf s;/L b]Vg ;Sb5 <
j;Gtdf b]Vg]n] t p;nfO{ phf8df klg b]Vg ;S5 t/ klxn] j;Gtdf b]Vg' cfjZos x'G5 .
B"t+ 5notfdl:d t]h:t]hl:jgfdxd\ .
hof]˜l:d Joj;fof]˜l:d ;Œj+ ;ŒjMtfdxd\ ..#^..
5n sk6x¿df d B"t x',F t]h:jLx¿sf] t]h klg …dÚ g} x'F . pBf]uL jf ;fxl;s sfo{ ug]{x¿df
d ljho x',F lgZro ug]x{ ¿sf] lgZro / ;flŒjs k'?ifsf] ;flŒjs efj klg …dÚ g} x'F ..
j[i0fLgf+ jf;'b]jf]›l:d kf08jfgf+ wg~hoM .
d'gLgfdKox+ Jof;M sjLgfd'zgf sljM ..#&..
j[i0fLj+zLx¿df …dÚ jf;'b]j cyf{t\ …dÚ :jod\ ltd|f] ldq / kf08jx¿df …dÚ wg~ho cyf{t\
ch{'g x',F d'lgx¿df Jof; / slj Pjd\ lrGtsx¿df …dÚ z'qmfrfo{ x'F ..
b08f] bdotfdl:d gLlt/l:d lhuLiftfd\ .
df}g+ r}jfl:d u'Xofgf+ 1fg+ 1fgjtfdxd\ ..#*..
c/fhstfnfO{ bdg ug]{ ;fwgx¿dWo] …dÚ b08 cyf{t\ bdg ug]{ zlQm x',F ljhosf] rfxgf
ug]{x¿df gLlt klg …dÚ x'F . /x:ox¿df df}g / 1fgLx¿sf] tŒj1fg klg d g} x'F ..
x] ch{'g Û d 5n ug]{jfnfdf B"t, k|efjzfnL k'?ifsf] k|efj, lhTg]jfnfx¿sf] ljho, lgZro
ug]{jfnfsf] lgZro / ;flŒjs k'?ifx¿sf] ;flŒjs efj x'F . >Ls[i0f crDdsf] s'/f eGg'x'G5– 5n
ug]{jfnfdf …dÚ h'jf x'F . hLjg g} h'jf xf] / hLjgsf] l:ylt h'jfdf 5n h:tf] k|s6 x'G5 . hLjgdf
xfdL h;nfO{ kfpg] k|of; u5f}{+, To;nfO{ kfpg ;Sb}gf}“≤ kfOG5 h:tf] nfU5 t/ x/]s k6s lg/fzf
dfq xft k5{ . d[To'sf] If0fdf rfx]sf] s'/f gkfP/ s]jn jf;gfsf] y'k|f] dfq xft nfU5 . d[To'sf]
If0fdf d[To'sf] kL8f geO{ Joy{df hLjg uPsf]df kL8f x'G5 . h;n] hLjgsf] ;fy{stf hfGb5g\
pgLx¿nfO{ d[To'sf] kL8f geP/ d[To' Pp6f lj>fd dfq x'G5 . d[To'sf] If0fdf hLjgsf] Joy{tfsf]
af]w x'g l9nf] eO;s]sfn] rfx]/ klg To;nfO{ ;'wfg{ ;lsFb}g . xfdLn] xhf/f}F hGd lnO;s]sf 5f}“ /
x/]s hGddf xfdLn] oxL e"n u/]sf 5f}“ . jf;gf k"/f ug{ ;do dfu]sfn] xfd|f] k'gM hGd ePsf] xf] .
x/]s k6s d[To' cfpFbf xfd|f] jf;gf cw'/f] x'G5 / xfdL TolQs} cw'/f x'G5f}F .
h'jfsf] v'aL s] 5 eg] h'jfdf sf]xL klg slxNo} lhTb}g, oxL g} h'jfsf] 5n xf] . x/]s
JolQmnfO{ lht] h:tf] nfU5 t/ sf]xL lhTg ;Sb}g . h'jfdf h;n] xf5{ p;nfO{ of] k6s lht ePg
eg] klg csf]{ k6s lglZrt lhTg] 5' eGg] nfU5 t/ cGttM xf/ dfq x'G5 . slxn]sfxLF lhtsf]
emns klg b]lvG5 / Tof] emnsn] cem 7'nf] xf/ cfof]lht u/]sf] x'G5 . Ps k6ssf] lhtn] cem
lhTg] cfsfª\Iff hGdfpF5 / ToxL cfsfª\Iffn] xf/df n}hfG5, cGttM ;a}sf] xf/ x'G5 / lht s]jn
h'jfsf] dfq x'G5 . To;}n] >Ls[i0f eGg'x'G5– 5nx¿df …dÚ h'jf x'F h'g z'4td 5n xf] . sf]xL
slxNo} klg lhTb}g / cGtdf xft vfnL /xG5 . v]n rln/xG5, xf/ / lht eO/xG5, sf]xL xf5{ /
sf]xL lhT5, sf]xL aG5 / sf]xL gi6 x'G5, n]gb]g klg v'a x'G5 / cGtdf lhTg] xfg]{ rSs/df ;a}
6'6]/ xf5{g\ / gi6 x'G5g\ . To;}n] lhGbuLsf] k|tLs h'jf xf] / ;f/f lhGbuL h'jf xf] . rfx] wg, oz,
k|lti7f, k|]dsf] xf];\ ha;Dd xfdL c¿df pT;'s x'G5f}“, ta;Dd xfdL ulx/f] ¿kdf h'jf g}
v]ln/x]sf x'G5f}“ . ha;Dd JolQm c¿sf] pT;'stfaf6 6f9f eP/ cfkm"df pT;'s x'Fb}g, ta;Dd
JolQm h'jfaf6 aflx/ x'Fb}g lsgeg] h'g sfddf csf]{ JolQmsf] cfjZostf x'G5, Tof] h'jf g} xf] .
h'g If0f JolQm PSnf] x'g yfN5, Tof] lbg aNn JolQm h'jfaf6 aflx/ x'g ;S5 .

nf]suLtf– 464
cWofo–!)
l;sGb/n] klg dg]{ a]nfdf vfnL xft g} dg{'k¥of] . p;n] cfˆgf] zjofqfdf b'j} xft vfnL
/fv]/ aflx/ em'G8\ofpg eg]sf] lyof] . p;sf] hLjg t k"/f h'jfdf g} laTof]≤ t;y{ labf x'Fbf xft
vfnL eP/} hfg' k¥of] . ;f/f ;d|f6\ oxfF levf/L h:t} eP/ db{5g\ t/ slxn]sfxLF s'g} levf/L
;d|f6\ h:tf] eP/ klg d5{g\ . a'4sf] xft d/]kl5 klg el/Ps} lyof] t/ l;sGb/sf] xft eg] vfnL
lyof] . l;sGb/n] c¿ s]xL kfpg] k|of; u/]sf] x'gfn] p;sf] xft vfnL /Xof] t/ a'4n] cfkm"nfO{
kfpg'eof] To;}n] pxfFsf] xft el/of] . of] hLjg g} Pp6f h'jf xf], oxfF cfkm"nfO{ kfpg] k|of; l;jfo
h];'s} u/] klg xfg{' g} k5{ / vfnL xft hfg'k5{ . h'jf z'4td 5n xf] / xfdL ;a} h'jf8] xf}“ .
>Ls[i0f eGg vf]Hb} x'g'x'G5 ls olb 5nnfO{ x]g]{ xf] eg] h'jfdf To;sf] z'4tf kfOG5 . ;f/f lhGbuL
h'jf xf] / ;f/f lhGbuLsf] cGTo :dzfg 3f6df x'G5 . h'jf / d[To'nfO{ h;n] hfGb5 pm
cGt/ofqfdf rNgsf nflu of]Uo x'G5 .
>Ls[i0f eGg'x'G5– j[i0fLj+zLx¿df jf;'b]j cyf{t\ :jod\ …dÚ, kf08jx¿df wg~ho cyf{t\
ltdL Pjd\ d'lgx¿df j]bJof; / sljx¿df z'qmfrfo{ …dÚ g} x'F . >Ls[i0f cfkm"nfO{ klg Pp6f k|tLs
agfpg' x'G5 / ch{'gnfO{ klg Pp6f k|tLs agfpg'x'G5 . pxfF eGg'x'G5– j[i0fLj+zLx¿df …dÚ jf;'b]j
x'F . ltdLnfO{ olb k|e' x]g{' 5 eg] …dÚ ltd|f] cufl8 5' . Tof] j+zdf s[i0feGbf prfO kfpg]jfnf sf]xL
x'g ;Sb}g / Tof] j+znfO{ xfdL s[i0fsf] sf/0fn] dfq hfGb5f}“ . s[i0f Tof] j+zsf ;jf]{Rr pknlAw
x'g'x'G5 . >Ls[i0f ch{'gnfO{ eGb} x'g'x'G5– hxfF >]i7tfsf] km"n km'N5, ToxfF ltdLn] dnfO{ g} b]Vg
;Sg] 5f} . olb d]/f] j+zdf x]g{' 5 eg] …dÚ ltd|f cufl8 5', hxfF ltdL k/dfTdfnfO{ b]Vg ;Sg] 5f} .
>Ls[i0f eGg'x'G5– kf08jx¿df wg~ho cyf{t\ ltdLdf …dÚ 5' . kf08jsf] j+zdf ch{'g klg
gjf]lbt 5g\ . To;}n] ;f/f dxfef/t ch{'gsf] cf;kf;df 5 . x] ch{'g Û olb ltdLnfO{ kf08jdf x]g{'
5 eg] :jod\ cfkm}nfO{ x]/ . s[i0f la:tf/} ch{'gnfO{ Tof] k|tLssf] glhs NofpFb} x'g'x'G5 hxfF pgL
:jod\df klg k/dsf] k|tLsnfO{ b]Vg ;S5g\ . >Ls[i0f ch{'gnfO{ :jod\df klg k/dfTdfsf] ¿k b]Vg
;s"g\ eGg] ljrf/n] eGg'x'G5– x] wg~ho Û kf08jdf …dÚ ltdLdf 5' . ch{'gnfO{ pgsf] >]i7tf hfGg
h?/L lyof] / pgnfO{ :jod\sf] åf/df cfpg'cl3 w]/} åf/x¿ hgfpg klg cfjZos lyof] . >Ls[i0f
eGg vf]Hb} x'g'x'G5– h;sf] ltdL vf]hL ub}{ 5f}, Tof] ltdL leq g} n's]sf] 5 . s[i0fn] of] s'/f l;wf
ch{'gnfO{ eGg'ePsf] eP Tof] Joy{ x'GYof] . ch{'gn] w]/} 7fpFx¿df clnslt emns kfpg ;s"g\ eg]/
oL ;f/f k|tLsx¿sf af/]df atfpg' h?/L lyof] . oL ;f/f k|tLsx¿df vf]Hb} cGttM pm cfkm"
leqsf] emns klg hfGg ;S5 . cfkm"nfO{ l;wf vf]Hg cToGt ufx|f] x'G5 t/ xfdL cfk"m sf] xf}F eg]/
klg hfGg rfxG5f}“ . xfd|f] vf]h cfkm" sf] x'F eGg] vf]h xf] t/ xfdL hf]8;Fu bf}l8P/ aflx/ g}
vf]lh/x]sf 5f}“ . ha;Dd xfd|f] bf}8 ;lsP/ xfdL yfSb}gf}“, ta;Dd xfdLn] s] kfpg' 5 eg]/ ljrf/
klg ug{ ;Sb}gf}“ . h'g lbg xfdL pleP/ x]g{ tof/ x'G5f}“, To;} lbg xfd|f] cfkm";Fu e]6 x'G5 /
cfkm";Fu kl/ro x'G5, /f]lsg] lalQs} xfdL sf] xf}+ eg]/ hfGg ;S5f}“ .
Pp6f k'/fgf] syf 5– O{Zj/ ;f/f ;[li6 /r]/ Hofb} k|;Gg x'g'x'GYof] t/ ha dflg;sf] ;[li6
ug{'eof], ta O{Zj/nfO{ w]/} ufx|f] eof] lsgeg] dflg; t u'gf;f]sf] k]l6sf g} x'G5 . /fd|f] ePsf] hlt
cfˆgf] d]xgtn] kfPsf] 7fG5 t/ Pp6f b'v cfpg] lalQs} O{Zj/nfO{ bf]if lbg yfN5 . t;y{ dg'iosf]
u'gf;f]af6 lbSs eP/ O{Zj/ sxLF n'Sg rfxg'x'GYof] . pxfFn] cfˆgf ;Nnfxsf/x¿nfO{ dflg;n] yfxf
gkfpg] / b'v lbg g;Sg] s'g 7fpFdf n's"F eg]/ ;Nnfx dfUg'eof] . s;}n] lxdfnodf n'Sg ;Nnfx
lbP t/ O{Zj/n] ToxfF t]lGhu / lxnf/L h:tf JolQmn] dnfO{ vf]lhxfN5g\ eGg'eof] . s;}n] rG›dfdf
n'Sg cfu|x ubf{ O{Zj/n] ToxfF klg cfd{:6«Ë h:tf JolQmn] k'u]/ vf]lhxfN5g\ eGg'eof] . cGtdf Ps
hgfn] lbPsf] ;Nnfx O{Zj/nfO{ lrQ a'‰of] . pxfFn] eGg'eof]–dflg;n] aflx/ ;f/f 7fpFdf vf]H5 t/

nf]suLtf– 465
cWofo–!)
cfkm"leq slxNo} vf]Hb}g . To;}n] dg'iosf] Åbodf n'Sg'xf];\ eg]/ ;Nnfx lbP . O{Zj/nfO{ of] s'/f
lrQ a'em]sfn] To; ;dob]lv O{Zj/ dg'ioleq n'Sg'ePsf] 5 . pxfF x/fO/xg'ePsf] 5 / xfdLn]
vf]Hg klg ;s]sf 5}gf}“ .
>Ls[i0f ch{'gnfO{ ToxLF leq la:tf/} n}hfg vf]Hb} x'g'x'G5 . ca cg]sf}“ k|tLsx¿lt/ O;f/f
ub}{ pxfF eGg'x'G5– x] wg~ho Û …dÚ ltdL leq 5' . To;}n] ltdL dnfO{ cfkm"df vf]h u/ . ltdL sxfF
vf]h"F s'g efjdf vf]h u¿F eg]/ g;f]w / cfkm“}df vf]h≤ …dÚ ToxLF df}h'b 5' . xfdL t s]jn leq
cfˆgf] dgnfO{ dfq hfGb5f}“ . xfdLleq hxfF k/dfTdf n's]sf] 5, To;nfO{ hfGb}gf}“ . dg t xfd|f]
aflx/sf] 5fofs[lt dfq xf] hf] leq hDdf ePsf] 5 . dg aflx/af6 cfPsf k|efjx¿sf] hf]8 xf] t/
xfdL dgsf] leq 5f}“ . leqsf] ljrf/sf] ;+;f/ klg xfdL xf]Ogf}+ lsgeg] To;nfO{ klg xfdL b]Vg
;S5f}“ . xfd|f] cGt:tn cem leq 5 / >Ls[i0f ToxL leqsf] cGt:tnsf] s'/f ub}{ x'g'x'G5 /
eGg'x'G5– x] ch{'g Û …dÚ ltd|f] leqL cGt:tndf 5' . leqsf] cg'ej dgaf6 x'g ;Sb}g, of] leqsf]
cg'ej ;fIfLaf6 x'G5 . cfˆgf] dgnfO{ hf] b]Vg ;S5 pm dfq leqsf] cg'ej hfGg ;S5 . h;nfO{
leqsf] cg'ej x'G5 p;nfO{ sxLF st} vf]Hg hfg'kb}{g . ha;Dd leqsf] k/dfTdfsf] cg'ej x'Fb}g,
ta;Dd k|tLsx¿df k/dfTdfnfO{ vf]Hg] k|of; ug{'k5{ t/ Tof] Pp6f emns dfq x'G5 . k/dfTdfsf]
cg'ej cfˆgf] cg'ejaf6 dfq x'G5 .
>Ls[i0f ch{'gnfO{ clncln u/]/ cfkm"leqsf] O{Zj/nfO{ b]vfpg vf]Hb} x'g'x'G5 . cGttM
ch{'gnfO{ eGg'x'G5– …dÚ ltdL leq 5' dnfO{ cfkm"leq vf]h / cfkm"leq} x]g{ ;Sof} eg] ltdLn] dnfO{
;a}lt/ b]Vg] 5f} . ha ltdL dnfO{ cfkm"leq kfpg] 5f}, ta ltd|f] ;f/f cfFvf …dÚ af6 g} el/g] 5,
ltd|f] Zjf; d]/f] Zjf;af6 el/g] 5 / ltdLn] hxfF x]/] klg dnfO{ g} kfpg] 5f}F . h'g lbg ltdLn]
leqsf] dnfO{ kfpg] 5f}, ToxL lbgaf6 ltd|f] leqsf] Hof]lt aNg] 5 . ltd|f] lbof]sf] Hof]lt hxfF k5{
ToxLF dnfO{ ltdLn] b]Vg]5f} . ch{'gnfO{ cfkm"leq n}hfgsf nflu s[i0fnfO{ olt w]/} k|tLsx¿ r'Gg'
k/]sf] xf] .
>Ls[i0f eGg'x'G5– c/fhstfnfO{ bdg ug]{jfnfsf] b08, lhTg] OR5fjfnfsf] gLlt, uf]kgLo
cyf{t\ u'Kt /fVg] of]Uodf df}g / 1fgjfg\x¿sf] 1fg …dÚ x'F, u'Kt /fVg of]Uo efjdf df}g x'F . xfdL
ljrf/nfO{ uf]kgLo /fV5f}“ t/ >Ls[i0f t lglj{rf/nfO{ uf]kgLo /fVg of]Uo eGg'x'G5 . df}gsf] cy{
xfd|f nflu n'sfpg'kg]{ s]xL 5}g eGg] xf] . s[i0fsf] egfO c¿ s]xL n'sfpg h?/t 5}g s]jn cfˆgf]
df}gtfnfO{ n'sfpg'k5{ eGg] xf] . ltdL zfGt / z"Go ePsf] Pjd\ Wofgdf plqPsf] s;}nfO{ klg yfxf
gxf];\ lsgeg] c¿nfO{ atfpg vf]Hg] OR5fn] klg Tof] df}gtf gi6 x'G5 . c¿nfO{ atfpg vf]Hg]
/;n] ubf{ df}g x'g ;ls+Fb}g lsgeg] c¿nfO{ xfdL p;nfO{ k|efljt ug{sf nflu eGg vf]H5f}“ .
c¿nfO{ eg]/ k|efljt ug{ vf]Hg] JolQmsf nflu cfkm"eGbf csf]{ JolQm d"Nojfg\ x'G5 . To;}n]
p;nfO{ Wofgdf hfg ;Dej x'Fb}g . csf]{ JolQm olb d;Fu k|efljt eof] eg] d klg cfˆgf] gh/df
dfly x'G5' . cfˆgf] leqsf] pknlAwnfO{ s;}n] atfpg rfxG5 eg] To;sf] cy{ clxn];Dd p;n]
s]xL kfPsf] 5}g . ;TonfO{ kfpg] af6fdf ToxL JolQm hfg ;S5 h;nfO{ csf{sf af/]df s'g} ;f]r g}
x'Fb}g . ha;Dd c¿n] s] eG5g\ eGg] ljrf/ x'G5, ta;Dd cGt/ofqfdf lgl:sg ;ls+Fb}g / df}gdf
klg k|j]z ug{ ;lsFb}g .
df}gdf ;a}eGbf 7'nf] ;d:of c¿sf] pkl:ylt xf] . xfdL df}g x'Fbf klg c¿sf] sNkgfsf]
;+;f/df x'G5f}“ . To;}n] xfdL df}g slxNo} klg x'Fb}gf}“ . b[Zo JolQmx¿;Fu jf0fLaf6 s'/fsfgL x'G5 eg]
cb[Zo JolQmx¿;Fu df}gtfdf s'/fsfgL x'G5 . df}gtfdf klg ;tt ljrf/ / lrGtg rln/xG5g\ .
df}gsf] cy{ leq s'g} ljrf/ gx'g' xf] . s]xL atfpg vf]Hg' g} df}gtf eË ug{' xf] . xfdLleq s]xL x'g]

nf]suLtf– 466
cWofo–!)
lalQs} c¿nfO{ atfpg rfxG5f}“ . dgn] c¿nfO{ atfpg vf]Hg' p;sf] ;xh j[lQ xf] lsgeg]
cfkm"nfO{ ePsf] s'/f c¿n] geg];Dd Tof] jf:tljs xf] ls xf]Og eGg] e/f];f klg dgnfO{ x'Fb}g /
c¿n] dfg]kl5 dfq e/f];f x'G5 . of] sfNklgs ljrf/ ePsfn] Psn] csf{nfO{ e/f];f lbPkl5 dfq
lglZrt x'G5 . s;}n] hlt;'s} em'6f] k|z+;f u/]/ tkfO{+ a'l4dfg\ x'g'x'G5 eGof] eg] cfˆgf] cj:yf
yfxf ePsf] dgn] To;nfO{ c:jLsf/ ub}{g / v';L x'G5 . ha;Dd of] kf/:kl/s k|z+;fsf] /
e/f];fsf] n]gb]gaf6 JolQm p7\b}g, ta;Dd df}gtfsf] l;F9L r9\g klg ;Sb}g .
df}gtf xfd|f] /x:o / lghL ;Dkbf xf] . o;sf] s;}nfO{ klg hfgsf/L x'g' x'Fb}g . of] df}gtf
cfkm" / k/dfTdfsf larsf] dfq s'/f xf] . >Ls[i0f uf]kgLo / u'Kt /fVg'kg]{ efjdf …dÚ df}g x'F
eGg'x'G5 . olb ltdL dnfO{ s'g} efjdf vf]Hg rfxG5f} eg] dnfO{ df}gdf vf]h . ch{'gn] s'g efjdf
d xh'/nfO{ vf]h"F eg]/ ;f]w]sf 5g\ . >Ls[i0f olb ltdL laNfs'n} df}g eP/ vf]H5f} eg] dnfO{ ToxLF
kfpg] 5f} eGg'x'G5 . xfd|f] / ;Tosf larsf] kvf{n zAbsf] xf] . km"n b]Vg]lalQs} xfdL tTsfn km"n
slt ;'Gb/ 5 elgxfN5f}“ . of] zAb JoQm ug]{lalQs} Tof] km"nsf] ;f}Gbo{ / cfkm";Fu km"nsf] ;DaGw g}
;lsG5, lsgeg] km"n / xfd|flar Pp6f kvf{nsf] lgdf{0f zAbn] u5{ . cfkm" vfnL ag]/ Tof] km"nnfO{
x]¥of}“ eg] km"n / xfdLlar klxnf] k6s Pp6f ;]t' lgdf{0f x'G5 . To:t} df}g ;d:t cl:tTjk|lt
ePdf k/dfTdf / xfd|flarsf] ;DaGwsf] ;]t' lgdf{0f x'G5 . h'g lbg zAb ;dfKt x'G5 Tof] lbg xfdL
/ cl:tTj dfq /xG5f}“ . efiff ;+;f/df pkof]uL x'G5 t/ Tof] k/dfTdfsf] k|flKtsf nflu afws x'G5 .
hxfF c¿;Fu ;DaGw /fVg'kg]{ x'G5, ToxfF efiffsf] cfjZostf x'G5 t/ hxfF cfkm";Fu ;DaGw :yflkt
ug{' 5, ToxfF efiff cg'kof]uL x'G5 . k/dfTdf kfpgsf nflu cfjZos efiff eg]sf] g} df}gtf xf] .
ToxfF ;+jfb g} df}gdf x'G5 . To;}n] >Ls[i0f efjdf dnfO{ df}gdf vf]h eGg'x'G5 .
1fgjfnfx¿df tŒj1fg …dÚ x'F . zf:qLo 1fg tŒj1fg xf]Og / ;Tosf] lghL cg'ej
tŒj1fg xf] . c:k]G:sL (Ouspensky) ?;sf 7'nf ljrf/s, n]vs / ul0ft1 x'g\ . pgn] n]v]sf
lstfax¿df …6l;{od cuf{gdÚ (Tertium Organum) ;+;f/sf tLgj6f dxŒjk"0f{ lstfadWo] Ps
xf] . of] lstfasf] hf]8f vf]Hg d'l:sn 5 . cGoGt lgi7fk"j{s ljgf cxª\sf/ pgn] of] lstfadf
n]v]sf 5g\ ls of] lstfaeGbf cufl8 b'O{j6f lstfax¿ klxn] n]lvPsf 5g\ . klxnf] c/:t'n]
(Aristotle) …cuf{gdÚ (Organum) n]v]sf 5g\ . cuf{gdsf] cy{ klxnf] l;4fGt xf] / bf];|f] lstfa
a]sdn] (Beckam) …gf]jd cuf{gdÚ (Novum Organum) n]v]sf 5g\ / t];|f] lstfa …6/l;od
cuf{gdÚ d]/f] xf] / of] t];|f] l;4fGt xf] . pgn] Hofb} ljgd|tfk"j{s lstfadf eg]sf 5g\– ha klxnf]
l;4fGt ;+;f/df lyPg ta klg of] t];|f] l;4fGtsf] cl:tTj lyof] h'g d n]lv/x]sf] 5' . o:tf]
cb\e't lstfa la/n} n]lvG5 / slxn]sfxLF cfTd1fgljgf klg dl:tisn] s:tf] cb\e't s'/f n]Vg
;S5 eg]/ cfZro{ nfU5 . c:k]G:sLnfO{ cfTd1fg geP klg lstfa k9\bf nfU5 ls pgL k/d1fgL
x'g\ .
pgL s]xL hfGgsf nflu u'/lhPkmsxfF uP . u'/lhPkmn] ltd|f] lstfa d}n] k9]sf] 5' . olb
ltdLn] h] n]v]sf 5f}, Tof] ;a} hfGb5f} eg] dnfO{ k|Zg ug{ cfjZos g} 5}g . ltdL sfuhdf n]v]/
cfkm"n] hfGg] s'/fsf af/]df dnfO{ atfpm eg] . c:k]G:sL sfuh lnP/ csf]{ sf]7fdf uO{ d s]
hfGb5' egL ;f]Rg yfn] . snd xftdf kg{]lalQs} n]Vg ;''? ug]{ JolQmsf] snd 6Ss /f]lsof] /
cufl8 a9\g} ;s]g . h] n]Vg vf]h] pgsf] leqaf6 cfjfh cfof]– s] ltdL of] hfGb5f}, O{Zj/sf
af/]df t d]/f] s'g} cg'ej 5}g / cfTdfsf af/]df d s]xL hflGbgF . s]xL n]Vg g;s]/ pgn] vfnL
sfuh g} u'/lhPkmnfO{ lkmtf{ u/] / cfFvfaf6 cfF;' emfb}{ eg]– dnfO{ s]xL klg yfxf 5}g .
u'/lhPkmn] eg]– ca ltdL cufl8 a9\g ;S5f} lsgeg] h;n] tyfslyt 1fgnfO{ g} 1fg ;lDemG5

nf]suLtf– 467
cWofo–!)
Tof] cufl8 a9\g ;Sb}g . ltdL ca tŒj1fgL aGg ;S5f} . clxn];Dd 1fgL lyof}, ca tŒj1fgL
aGg] 5f} . ha 1fgLnfO{ cfkm" 1fgL gePsf] yfxf x'G5, ta dfq tŒj1fgsf] ofqf ;''? x'G5 .
c1fgn] olt e8\sfpFb}g hlt tyfslyt 1fgn] e8\sfpF5 . c1fgL t ljgd| x'G5 sf/0f p;nfO{
s]xL yfxf x'Fb}g t/ tyfslyt 1fgL h;sf] lbdfudf pwf/f] 1fgeGbf c¿ s]xL klg x'Fb}g,
pgLx¿nfO{ …dÚ hflGbgF eGg] ljrf/ g} x'Fb}g . d ;a} hfGb5' eGg] pgLx¿nfO{ nfU5, h'g 1fgsf
nflu afwf aG5 . tŒj1fg :jod\sf] cg'ej xf] .
uLtf s07:y u/]/ s]xL x'Fb}g . of] t s]jn pwf/f] 1fg dfq xf] / pwf/f] 1fg 1fg g} xf]Og .
cfˆgf] 1fg dfq s]jn 1fg xf] . :d[lt 1fg xf]Og cg'ej dfq 1fg xf] . >Ls[i0f eGg'x'G5–
1fgjfg\x¿sf] tŒj1fg …dÚ x'F, Tof] cg'ej d]/f] cg'ej xf] . Tof] lghL cg'ejdf h] hflgG5 ToxL
k/dfTdf xf] . k/dfTdfsf] ;DaGwdf hfGg' eg]sf] k/dfTdfnfO{ tŒj 1fgn] hfGg' xf] . c1fgLnfO{
tŒj 1fglt/ n}hfg olt sl7g 5}g t/ syfslyt kl08t Pjd\ 1fgLx¿nfO{ tŒj1fgdf n}hfg
cToGt sl7g x'G5 . tyfslyt 1fgL;Fu cfˆgf] lghL cg'ej x'Fb}g / pwf/f] 1fgsf] ef/ p;df
alnof] x'G5 h;nfO{ eTsfpg ;lsFb}g . p;df ePsf] 1fgsf] cxª\sf/n] p;nfO{ ghfg]sf s'/f klg
hfGb5' h:tf] nfUb5 . k|To]s JolQm k/dfTdfnfO{ hfGg] :jefj;lxt hlGdPsf] x'G5 . To;}n] afFsL
;a} 1fg clgjfo{ 5}g s]jn cfTd1fg dfq clgjfo{ 5 . >Ls[i0f …dÚ 1fg xf]Og tŒj1fg x'F
eGg'x'G5 .
oRrflk ;j{e"tfgf+ aLh+ tbxdh{'g .
g tbl:t ljgf oT:ofGdof e"t+ r/fr/d\ ..#(..
x] ch{'g Û h'g ;d:t k|f0fLsf] pTklQsf] sf/0f 5 Tof] klg …dÚ x'F lsgeg] To:tf] s'g} r/ cr/
s'g} k|f0fL 5}g hf] d]/f] cl:tTjljgf pTklQ xf];\ ..
gfGtf]˜l:t dd lbJofgf+ lje"tLgf+ k/Gtk .
Pif t"2]ztM k|f]Qmf] lje"t]lj{:t/f] dof ..$)..
x] k/Gtk Û d]/f P]Zjo{o'Qm lbJo lje"ltx¿sf] s'g} cGTo 5}g . d}n] ltdLnfO{ h'g atfPF Tof] t
d]/f lje"ltx¿sf] ;f/;ª\If]k dfq} xf] ..
oBlåe"ltdT;Œj+ >Ldb"lh{td]j jf .
tQb]jfjuR5 Tj+ dd t]hf]+˜z;Dejd\ ..$!..
h'g h'g lje"lto'Qm cyf{t\ sflGto'Qm, zlQmo'Qm / P]Zjo{o'Qm j:t' 5g\, tL ;a}nfO{ ltdL d]/f]
t]hsf] c+zs} cleJolQm hfg ..
cyjf ax'g}t]g ls+ 1ft]g tjfh{'g .
lji6Eofxldb+ s[T:gd]sf+z]g l:ytf] hut\\ ..$@..
x] ch{'g Û ltdLnfO{ oL ;a} s'/fsf] lj:t[t 1fgsf] cfjZostf jf k|of]hg g} s] 5 / Û …dÚ of]
;Dk"0f{ ljZja|xdf08nfO{ cfˆgf] of]uzlQmsf] Ps c+z dfqn] wf/0f u/]/ l:yt 5' ..
>Ls[i0f eGg'x'G5– x] ch{'g Û ;Dk"0f{ k|f0fLx¿sf] pTklQsf] sf/0f …dÚ g} x'F lsgeg] d]/f]
zlQm/lxt r/ cr/ s'g} k|f0fL 5}g . xfd|f] ljrf/sf] q'l6sf sf/0fn] xfdLnfO{ O{Zj/ cl:tTjeGbf
leGg xf] h:tf] nfU5 . ljrf/ j:t'x¿nfO{ ljZn]if0f ug]{ dfu{ ePsfn] o;n] x/]s lrhnfO{ b'O{df
ljeflht u5{ . To;}n] ha xfdL O{Zj/sf ;DaGwdf ;f]R5f}“, ta hut\ / O{Zj/ cnu x'G5 . ha
xfdL ;[li6 eG5f}“, ta ;[li6 / ;|i6f cnu x'G5 . j:t'tM ;[li6 / ;|i6f k[ys\ xf]Ogg\ pgLx¿ Pp6}
x'g\ . To;}n] xfd|f a'9fkfsfx¿n] of] ;[li6 dfs'/fn] cfkm"leqaf6 /];f lgsfn]/ agfPsf] hfnf] h:tf]

nf]suLtf– 468
cWofo–!)
5 eg]sf 5g\ . of] ;f/f hut\sf] lj:tf/ dfs'/fn] cfkm" leqaf6 hfn lgsfn]/ km}nfP em}+
k/dfTdfaf6 lgl:sG5 / km}lnG5 . of] lj:tf/ PsIf0f klg k/dfTdfaf6 cnu eP/ l6Sg ;Sb}g . of]
;Dk"0f{ cl:tTj p;s} pkl:yltsf] sf/0fn] 5 . To;}n] O{Zj/nfO{ cl:tTjsf] kof{ojfrL dfGg ;lsG5
lsgeg] cl:tTj g} O{Zj/ xf] .
of] ;Dk"0f{ hut\ O{Zj/sf] lj:tf/ xf] . o;nfO{ wd{sf b[li6n] cl:tTj eGg' kof{Kt x'G5 .
cl:tTjeGbf xfd|f] Åbodf s'g} efj pTkGg x'Fb}g / cl:tTj / xfd|flar s'g} ;DaGw klg :yflkt
x'Fb}g t/ cl:tTjsf] ;§f O{Zj/ eGg] lalQs} xfd|f] Åbodf ult ;'? x'G5 . wd{ s]jn tYosf] 3f]if0ff
xf]Og nIosf] klg 3f]if0ff xf] . s] xf] eGg' dfq kof{Kt 5}g, s] x'g'k5{ / s] x'g ;S5 eGg] s'/f;Fu
wd{sf] ;DaGw x'G5 . lj1fgn] cl:tTj dfq 5 eG5 t/ wd{n] cl:tTj / O{Zj/ ;dfgfGt/ x'g\
eGb5 . O{Zj/ zAbsf] pRrf/0f ubf{ cl:tTj / k/dfTdf b'j}sf] 3f]if0ff;Fu} x'G5 . To;}n] xfdL
cl:tTj geg]/ O{Zj/ eG5fF} . >Ls[i0fn] o:tf] r/ / cr/ s]xL klg 5}g hf] …dÚ /lxt xf];\, ;fy} …dÚ
pkl:yt gePsf] s'g} ;Qf g} 5}g eGg'ePsf] 5 . xfdLx¿nfO{ pm xfdLleq 5 eGg] yfxf 5}g, To;}n]
xfdL p;nfO{ cg]sf}+ tLy{x¿df vf]hL u5f}{+ . k/dfTdf cltlgs6 ePsfn] xfdLn] p;nfO{ lal;{Psf
5f}“ . hf] cltlgs6 x'G5 Tof] lj:d[t x'G5 / 6f9f ePsf] s'/fsf] dfq ;Demgf x'G5 . k/dfTdf /
xfd|flar Ps If0fsf] klg b"/L 5}g . pm lg/Gt/ xfdL;Fu ePsfn] xfdLnfO{ p;sf] lj:d/0f ePsf]
5.
>Ls[i0fsf] egfOsf] tfTko{ ;f/f cl:tTjdf pxfF g} ;dflxt x'g'x'G5 . To;}n] k/dfTdfnfO{
xfdLn] vf]h]/ kfpg ;Sb}gf}“ lsgeg] pm xfdLdf ;tt ¿kdf pkl:yt 5 / xfd|f] x'g' g} k/dfTdfsf]
x'g' xf], To;}n] p;nfO{ vf]Hg' Joy{ 5 . h'g lbg xfd|f] leqsf] ult z"Go x'G5 To;} If0f xfdL p;nfO{
kfpF5f}“ . >Ls[i0f eGg'x'G5– x] k/Gtk Û d]/f lbJo lje"ltx¿sf] cGt 5}g / d}n] d]/f lje"ltx¿sf]
lj:tf/ ltdLnfO{ ;+If]kdf dfq eg]sf] x'F . >Ls[i0fn] oL h'g k|tLsx¿ ch{'gnfO{ atfpg'ePsf] 5 of]
;+If]kdf s]xL O;f/fx¿ dfq ug{'ePsf] xf] . pxfFsf] lbJo lje"ltx¿sf] t s'g} cGt g} 5}g . h'g
s'/fsf] cGt x'G5, Tof] lje"lt x'Fb}g, ;f+;fl/s x'G5 . h;sf] s'g} cf/De / cGt 5}g, h;sf] :jefj
g} cgflb / cgGt x'G5 ToxL lbJotf xf] . k|f/De / cGt x'g] ;+;f/ xf] / hxfF k|f/De / cGt x'Fb}g
ToxLF k/dfTdfsf] emns kfpg ;lsG5 .
gfl:tsx¿ k/dfTdf sxfF 5, p;sf] kl/efiff s] xf] eg]/ ;f]Wb5g\ . la|l6; bfz{lgs tyf
n]vs hL=O= df]/ (G.E. Moore) n] Pp6f lstfa n]v]sf 5g\ …lk|lG;lkof OlysfÚ (Principia
Ethica) cyf{t\ gLltzf:q . To; k':tsdf pgn] s]jn Ps k|Zgsf af/]df lrGtg u/]sf 5g\ Tof]
k|Zg xf]– z'e s] xf] jf c;n s] xf] (What is good) df]/ cfˆgf] o'usf ljlzi6 lrGts lyP . pgn]
z'e s] xf] eGg] s'/fdf dg'iohfltsf] Oltxf;df s;}n] gu/]sf] lrGtg ug]{ k|of; u/]sf 5g\ . pgn]
pQm k|Zgsf] lgisif{df n]v]sf 5g\– z'enfO{ kl/eflift ug{ ;lsGg (Good is indefinable) . pgn]
eg]sf 5g\ s;}n] dnfO{ kx]Fnf] /Ësf] km"n lbP/ kx]Fnf] s] xf] eg]/ ;f]Wof] eg] d h:tf] d'l:sndf
k5{', To:t} z'esf] ljifodf d'l:sndf k/]sf] 5' . df]/n] eg]sf 5g\ kx]Fnf] kx]Fnf] xf] (Yellow is
yellow) . ts{zf:qL eG5g\ ls of] t k'g?lQm eof], kx]Fnf]sf] cy{ atfpg'xf];\ ta Od'/ eG5g\– d
kx]Fnf]nfO{ kx]Fnf]sf] cltl/Qm s] eGg ;S5' Û kx]Fnf]nfO{ kx]Fnf]sf cltl/Qm d h] eG5' Tof] unt x'G5 .
xfdL olt ;fgf] s'/fsf] klg kl/efiff ug{ ;Sb}gf}“ t/ k/dfTdf s] xf] eg]/ ;f]W5f“} . kx]Fnf] /Ësf]
kl/efiff vf]Hg ;lsGg, z'e s] xf] yfxf x'Fb}g, ;f}Gbo{ s] xf] yfxf x'Fb}g / k/dfTdfsf] kl/efiff
dfUg'sf] cy{ s] eGg ;lsG5 < To;}n] ;Dk"0f{ ckl/efliftx¿ (Indifineables) sf] hf]8 k/dfTdf xf]
(The totality of all indifinables is god) .

nf]suLtf– 469
cWofo–!)
O{Zj/nfO{ xfdL cg'ej ug{ ;S5f}“ t/ JofVof ug{ ;Sb}gf}“ . ;f}Gbo{ xfdL cg'ej ug{ ;S5f}+
t/ o;sf] ;6Ls JofVof ug{ ;Sb}gf}“ . km"ndf ;f}Gbo{ sxfF 5 eg]/ ;f]Wof] eg] b]vfpg ;lsGg
cg'ej dfq ug{ ;lsG5 . ;f}Gbo{ b]vfpg ;lsF+b}g lsgeg] Tof] leq n's]sf] x'G5 . km"ndf, ;"o{sf]
laxfgL ls/0fdf, s'g} JolQmsf] ¿kdf / cfFvfdf ;f}Gbo{ cg'ej ug{ eg] ;lsG5 t/ cnu cnu
s'/fdf n's]sf] ;f}Gbo{ JoQm ug{ ;lsFb}g . O{Zj/nfO{ ha xfdL dfkg ug{ vf]H5f}“, ta xfdL p;nfO{
cfsf/ lbG5f}“ / p;sf] ¿k, cfsf/ cflbsf af/]df unt k|Zg u5f}{+ . ;a} cfs[ltx¿ / ¿k h;sf]
xf] ToxL O{Zj/ xf] . kz', kIfL, jg:klt, dg'io ;a} xfdL ToxL k/dfTdfsf c+z xf}“ . h;df xfdL
hlGdG5f}“ / ;dfKt x'G5f}“, ToxL k/dfTdf xf] . ;a} nx/x¿ ;fu/af6 pTklQ x'G5g\ / ;fu/df g}
nLg x'G5g\ To:t} xfdL klg k/dfTdfaf6 pTklQ x'G5f}“ / p;}df nLg x'G5f}“ . hf] ;bf 5, pxL
k/dfTdf xf] / hf] slxn]sfxLF dfq x'G5, Tof] nx/ xf] / xfdL Tof] nx/ xf}“ . k/dfTdfnfO{ 5 eGg' klg
efiffsf] ;d:of xf] lsgeg] ;a} s'/f h] cfh …5Ú Tof] ef]ln …5}gÚ x'G5 t/ k/dfTdf slxNo} klg gfz
x'Fb}g . To;}n] …5Ú eGg' efiffsf] ;Ldf xf] . >Ls[i0f eGg'x'G5– d]/f] lj:tf/sf] s'g} cGt g} 5}g .
;+If]kdf s]xL nx/x¿sf k|tLs d}n] ltdLnfO{ atfPF / tL nx/sf k|tLsx¿af6 klg ltdLn]
ulx/fOdf vf]h u¥of} eg] cjZo ;fu/df k'Ug] 5f} .
x] ch{'g Û h'g h'g lje"lto'Qm, P]Zjo{o'Qm, sflGto'Qm, zlQmo'Qm 5g\ tL ;a}nfO{ ltdL d]/f]
t]haf6 pTkGg ePsf] hfg . hxfF ltdLnfO{ cleJolQm cfˆgf] r/ddf k'u]/ P]Zjo{, lje"lt, sflGt /
zlQmsf] ¿kdf k|s6 ePsf] cg'ej x'G5 ta s] a'‰g'k5{ eg] ToxfF k/dfTdf 5 .
>Ls[i0f eGg'x'G5– P]Zjo{, sflGt, zlQmdf vf]Hof} eg] ltdLn] dnfO{ ToxfF kfpg] 5f} lsgeg]
ToxfF d]/f] g} c+z k|s6 x'G5 . olb ltdLnfO{ O{Zj/ b]lvFb}g eg] P]Zjo{df x]/ ToxfF klg d]/f] c+z g}
k|s6 x'G5 . o:t} hxfF lje"lt, sflGt b]lvG5 Tof] d]/} t]haf6 pTkGg ePsf] eg]/ hfg . P]Zjo{,
lje"lt, sflGt, zlQm oL ;a} ;+o'Qm 5g\ . zlQmsf] cy{ pmhf{ xf] hf] Pp6f ;fgf] afnsdf klg b]lvg
;S5 . Pp6f a'9f] JolQmdf afnsdf ePsf] h:tf] zlQm IfL0f eO;s]sf] x'G5 . zlQmsf] vf]h
afnsdf ug{ ;lsG5 . zlQmsf] vf]h ug]{ JolQmn] laxfgsf] ;"o{df zlQmsf] vf]h ug{ ;S5 . zlQm
hlt gofF x'G5 Tolt g} tLj| / uxg x'G5 . zlQmsf] vf]h ug]{x¿sf nflu afns O{Zj/Lo x'G5 . olb
P]Zjo{ vf]Hg' 5 eg] a'9f] JolQmdf vf]Hg'k5{ lsgeg] P]Zjo{ cg'ejsf] lgvf/ xf] hf] afnsdf slxNo}
x'Fb}g . /jLG›gfyn] eg]sf 5g\– ha JolQm ;fFlRrs} j[4 x'G5, ta p;sf] z'e|–skfn lxdfno kj{t
h:t} lxdfR5flbt x'G5 . pgLx¿sf] ;]tf] skfndf To:t} zLtntf / P]Zjo{ cfpF5 h:tf] uf}/L
zª\s/ lxdfndf lxpF hd]sf] h:t} x'G5 . olb sf]xL l7s;Fu afFr]sf] 5 eg] jfw{So p;sf] P]Zjo{do
x'G5 . cg'ejaf6 ofqf u/]df zlQm P]Zjo{ / cfef aG5 . zlQm cfuf] xf] / P]Zjo{ k|sfz Pjd\ cfef
xf] . P]Zjo{df s'g} bDe x'Fb}g, zlQmaf6 hLjg k|f/De x'G5 / P]Zjo{df ¿kfGt/0f x'G5 .
zlQm olb sflGtaf6 u'lh|of] eg] P]Zjo{;Dd k'U5 . sflGt eGgfn] hf] cfˆgf] hLjg pmhf{nfO{
lg/Gt/ >]i7tfsf nflu ;dlk{t u5{ eGg] xf] . cfˆgf] zlQmsf] b'?kof]u gug]{ / O{Zj/nfO{ hfGg
zlQm ;b'kof]u ug]{ JolQmn] sflGt k|fKt u5{ . sfd–pmhf{nfO{ xfdL tyfslyt ;'vdf u'dfpg ;S5f}“
h;n] ubf{ JolQmsf] sflGt x/fpF5 / cfefd08n rfpl/G5 . h;sf] sfd–pmhf{ pWj{ufdL eP/
k|e'sf] r/0fdf ;dlk{t x'G5 To:tf] JolQmsf] hLjg wGo x'G5 . a|Xdro{sf] cy{ a|Xd h:tf] rof{ ug{'
xf] . a|Xdsf] s'g} k|f/De / cGt x'Fb}g . of] lj:tf/ xf] h'g k}mlnO/xG5 . h'g lbg xfd|f] rof{ Tof]
lj:tf/lt/ a9\g yfN5, ta xfdLleq klg s]xL km}lng yfN5 / Tof] lbg a|Xdro{ kmlnt x'G5 . t/
xfd|f] pmhf{ lg/Gt/ >]i7lt/ k}mlnP dfq Tof] ;Dej x'G5 .

nf]suLtf– 470
cWofo–!)
cfkm"eGbf tn s]xL vf]Hg' sflGtnfO{ u'dfpg' xf] / cfkm"eGbf dfly zlQmnfO{ lgof]hg ug{'
sflGtnfO{ k|fKt ug{' xf] . xfd|f] cg'xf/df 5fPsf] sflGt g} leq pmhf{n] pWj{udgsf] ofqf ;''? u¥of]
eGg] va/ xf] . afns zlQmzfnL x'G5, j[4 P]Zjo{jfg\ x'g ;S5 / hjfg JolQm sflGto'Qm x'g
;S5 . aRrf zlQmzfnL x'g' g};lu{s xf] . o'jf JolQm 5gf]6 u/]/ sflGto'Qm x'g ;S5 . olb hjfg
sflGto'Qm ePg eg] a'9\of}nL bLgxLg / af]em x'g] 5 . sflGtsf] cy{ dfly p7\g] zlQm xf] . z/L/sf]
;'uGwaf6 sflGt emlNsg yfN5 .
>Ls[i0f eGg'x'G5– P]Zjo{o'Qm, sflGto'Qm, zlQmo'Qm hf] / hxfF 5, ToxL d]/f] lje"lt xf], ToxLF
…dÚ k|s6 x'G5' / ToxLF ltdLn] dnfO{ vf]h . hxfF of] cj:yf 3l6t x'G5 Tof] d]/f] t]haf6 pTkGg
ePsf] xf] / d]/} Hof]lt ToxfF k|Hjlnt eO/x]sf] 5 eGg] hfg . d]/} cd[tsf] wf/f ToxfF aU5 / d]/}
Åbosf] w8\sg ToxfF klg w8\lsG5 . x] ch{'g Û of] w]/} hfGg';Fu ltd|f] s] k|of]hg 5, olb ltdLn]
dnfO{ P]Zjo{, sflGt / zlQmdf klg b]Vg ;s]gf} eg] / oL d}n] ltdLnfO{ eg]sf k|tLsx¿af6 klg
ltdLnfO{ s]xL af]w ePg eg] w]/} hfg]/ klg Tof] k|of]hgxLg / Joy{sf] hfGg' x'G5 . d}n] ltdLnfO{
hlt eg] klg To;af6 ;d:ofsf] s'g} ;dfwfg x'Fb}g .
bz{gzf:qn] kfFr xhf/ jif{df cgGt k|Zgx¿ ;f]w]/ Pp6f klg k|Zgsf] xn ug{ ;s]sf] 5}g .
olt cgGt pQ/ kfP/ klg Pp6} k|Zgsf] klg xn x'g ;s]g a? hlt hjfkmx¿ pknAw eP
ltgLx¿af6 c¿ xhf/f}“ gofF k|Zgx¿ hlGdP . j6{G8 /;]n (Bertrand russel) n] cfˆgf] cfTdsyfdf
n]v]sf 5Gf\– ha d afns lyPF / ha klxnf] k6s bz{gzf:qlt/ pT;'s ePF, ta d s] ;f]Ry]F eg]
ca d bz{gdf lgi0fft x'g] 5', To;kl5 d]/f ;a} k|Zgsf] pQ/ kfP/ ;a} ;jfnsf] ;dfwfg x'g] 5 .
dg{'cl3 pgn] Pp6f kqdf n]v]sf 5g\– gAa] jif{sf] a'9f] eP/ dg]{ a]nf;Dd klg d]/f] Pp6} k|Zg
klg xn ePsf] 5}g, emg\ gofF k|Zg p7]sf 5g\ . pgn] klxn] bz{gzf:qsf] kl/efiffdf eg]sf lyP–
bz{gzf:q dg'iosf] cfTolGts k|Zgsf] vf]h xf] / cGtdf pgn] JofVof u/]sf 5g\– dg'iosf]
cfTolGts k|Zgdf c¿ k|Zgx¿sf] vf]h g} bz{gzf:q xf] . bz{gzf:q eg]sf] k|Zgdfly c¿
k|Zgx¿sf] vf]h xf] .
>Ls[i0f eGg'x'G5– x] ch{'g Û ltdLn] olt w]/} k|Zg ;f]Wgfsf] k|of]hg g} s] x'G5 / Û olb
ltdLn] d}n] ;Í]t u/]sf O;f/fnfO{ a'‰g ;s]gf} eg] ltdL k|Zg ;f]lw/xG5f} / d hjfkm lbO/xG5' t/
o;af6 s'g} ;dfwfg lgl:sg] 5}g . >Ls[i0f k'gM eGg'x'G5– of] ;Dk"0f{ hut\nfO{ cfˆgf] of]udfofsf]
Ps c+zn] wf/0f u/]/ …dÚ l:yt 5' . ;f/f hut\ d]/f] Pp6f c+z dfq xf] . ;f/f hut\ O{Zj/ xf] t/
O{Zj/ ;f/f hut\ dfq xf]Og lsgeg] O{Zj/sf] ;Defjgf cgGt 5 / pm cgGt hut\df k|s6 x'g
;Sb5 . O{Zj/ t k"/f cl:tTjsf] d"n ;Defjgf xf] . To;af6 Ps aLh cª\s'l/t ePdf Pp6f hut\
lgdf{0f x'G5 / p;af6 csf]{ aLh cª\s'l/t eof] eg] csf]{ hut\ lgld{t x'G5 . O{Zj/af6 cgGt
hut\ lgdf{0f x'G5 / x/]s hut\ p;sf] Ps c+z dfq x'G5 . O{Zj/sf] of] hut\ Ps cleJolQm xf]≤
p;sf cg]s cleJolQmx¿ x'g ;Sb5g\ / eO/xG5g\ .
;gftgLx¿sf] wf/0ffdf hut\ O{Zj/sf] dfof xf] . hut\ 5}g t/ O{Zj/n] rfx]sfn] b]lvPsf]
xf] . of] hut\sf] x'g' O{Zj/sf] Ps rfxgf dfq xf] . k/dfTdfsf nflu ;f/f lj:tf/ p;sf] ljrf/sf]
km}nfj6 dfq xf] . >Ls[i0f km]l/ klg eGg'x'G5– of] ;f/f hut\ d]/f] of]udfofsf] Ps c+z / d]/f]
ljrf/sf] lj:tf/ xf] . of] ;f/f hut\ Tof] d"n pmhf{sf] efjaf6 pTkGg x'G5 / d"n pmhf{sf]
lzlyntfdf nf]k x'G5 . xfd|f] lgdf{0fsf] d"n;|f]t k/d pmhf{ xf] To;}af6 xfdL hGd]sf xf}“ / To;}df
xfdL nLg x'G5f}“ . xfdL cgGt ljrf/sf hf]8 xf}“ .

nf]suLtf– 471
cWofo–!)
>Ls[i0f eGg'x'G5– ltdL c¿ ljrf/sf] e|ddf gk/L dnfO{ g} tŒjk"j{s hfg lsgeg] …dÚ g}
cfwf/e"t x'F . ltdL dnfO{ g} ;a} vf]hsf] s]G› / cGt hfg . h;n] O{Zj/sf] vf]h g} cfˆgf]
hLjgsf] Wo]o agfpF5g\ pgLx¿n] dfq p;nfO{ kfpg ;Sb5g\ . s[i0fn] atfpg' ePsf k|tLsdf
gc8Lsg k|tLsaf6 kf/ x'g] k|of; ug{'k5{ .
ç tT;lblt >Ld∫ujb\uLtf;"klgifT;' a|XdljBfof+ of]uzf:q]
>Ls[i0ffh{'g;+jfb] lje"ltof]uf] gfd
bzdf]˜WofoM ..!)..

nf]suLtf– 472
cWofo–!)

nf]suLtf– 473
cWofo–!)

nf]suLtf– 474
cWofo–!!
ç >Lk/dfTdg] gdM
P3f/f}F cWofo
ljZj¿kbz{gof]uM

ch{'g pjfr
dbg'u|xfo k/d+ u'XodWofTd;\l~1td\ .
oŒjof]Qm+ jr:t]g df]xf]˜o+ ljutf] dd ..!..
>Ls[i0fåf/f lje"ltof]udf elgPsf jrg ;'g]/ ch{'gn] eg]– x] s[i0f dnfO{ cg'u|x ug{sf nflu
xh'/n] uf]kgLo cWofTdljifos jrg cyf{t\ pkb]z lbg'ePsfn] d]/f] c1fg gi6 ePsf] 5 ..
ejfKoof} lx e"tfgf+ >'tf} lj:t/Zff] dof .
TjQM sdnkqfIf dfxfTDodlk rfJood\ ..@..
x] sdng]q Û d}n] xh'/;Fu k|f0fLsf] pTklQ / k|noaf/] lj:tf/k"j{s ;'g]“ / xh'/sf] cljgfzL
dlxdf klg ;'g]sf] 5' ..
Pjd]tByfTy TjdfTdfg+ k/d]Zj/ .
›i6'ldR5fld t] ¿kd}Zj/+ k'?iff]Qd ..#..
x] k/d]Zj/ Û xh'/ cfkm"nfO{ h:tf] eGg'x'G5, l7s To:t} x'g'x'G5 t/ x] k'?iff]Qd Û d xh'/sf]
1fg, P]Zjo{, zlQm, an, jLo{ / t]hn] o'Qm P]Zjo{ ¿knfO{ k|ToIf bz{g ug{ rfxG5' ..
dGo;] olb tR5So+ dof ›i6'ldlt k|ef] .
of]u]Zj/ ttf] d] Tj+ bz{ofTdfgdJood\ ..$..
x] k|ef] Û -pTklQ, l:ylt / k|no tyf cGt/ofdL ¿kaf6 zf;g ug]{jfnf ePsfn] eujfg\sf]
gfd k|e' xf]_ olb …dÚ af6 xh'/sf] Tof] ¿k x]g{nfO{ ;fdYo{ 5 eGg] xh'/ dfGg'x'G5 eg] x] of]u]Zj/ Û Tof]
cljgfzL :j¿ksf] bz{g dnfO{ u/fpg'xf];\ ..
>Leujfg'jfr
kZo d] kfy{ ¿kfl0f ztzf]˜y ;x:f|zM .
gfgflawflg lbJoflg gfgfj0ff{s[tLlg r ..%..
eujfg\n] eGg'eof]– x] kfy{ Û ca ltdL d]/f ;}s8f+}“, xhf/f}“ ljleGg k|sf/sf / ljleGg j0f{
tyf ljleGg cfs[ltjfnf ¿k x]/ ..
kZoflbTofGj;"Gg'?b|fglZjgf} d¿t:tyf .
ax"Gob[i6k"jf{0fL kZofZrof{l0f ef/t ..^..
x] e/tj+zL ch{'g Û ltdL dnfO{, cflbTonfO{ cyf{t\ clbltsf åfbz k'qnfO{, cf7 j;'nfO{,
Psfbz ?›nfO{, b'j} clZjgL s'df/nfO{ / pgGrf; d?›f]0fnfO{ x]/ / c¿ klg w]/} klxn] gb]v]sf
cfZro{do ¿knfO{ x]/ ..
Ox}s:y+ huTs[T:g+ kZofB ;r/fr/d\ .
dd b]x] u'8fs]z oRrfGob\b|i6'ldR5l; ..&..
x] u'8fs]z Û ca of] d]/f] z/L/df Ps} :yfgdf l:yt r/fr/;lxt ;Dk"0f{ hut\nfO{ x]/ / c¿
klg h] x]g{ rfxG5f}, Tof] x]/ ..

nf]suLtf– 475
cWofo–!!
k/dfTdfnfO{ >d u/]/ kfpg ;lsGg . k/dfTdf t p;}sf] cg'sDkf, k|;fb / cg'u|xn] dfq
kfOG5 . lje"ltof]udf >Ls[i0fåf/f elgPsf jrg ;'g]/ cg'u|x k|s6 ub}{ ch'{gn] eg]– xh'/n]
eGg'ePsf k/d uf]kgLo cfWoflTds jrgn] d]/f] c1fg gi6 eof] . d]/f] s'g} of]Uotf / >d geP
klg xh'/sf] cg'sDkfn] h'g k/d uf]kgLo cfWoflTds jrg d}n] ;'Gg kfPF To;af6 d]/f] c1fg gi6
eof] . ch{'gsf] s[i0fk|ltsf] elQmn] ubf{ pgn] ;xh efjn] of] xh'/sf] cg'u|xn] dnfO{ k|fKt ePsf]
eGg ;s]sf x'g\ . ch{'g lg/xª\sfl/tf / ljgd|tfsf] efj k|b{zg ub{5g\ h'g wfld{s JolQmsf] nIf0f
xf] . ch{'g xh'/sf] k/d uf]kgLo cfWoflTds pkb]z ;'g]/ d]/f] c1fg gi6 eof] eG5g\ . cWofTd
k|]deGbf klg uf]kgLo x'G5 . k|]ddf b'O{ z/L/ Ps x'G5 eg] cWofTddf b'O{ cfTdf Ps x'G5 / u'?
lziosf] ldng x'G5 . b'j} u'?–lzio cfTdfsf] tndf Ps geP;Dd cWofTdsf] pkb]z ;Dej x'Fb}g .
cfWoflTds ldng t o'4sf] If0fdf klg 36\g ;S5 . ch{'gsf] s[i0f;Fusf] ;+jfb o;sf] k|df0f
xf] . leq u|x0f ug{ ;Sg] Ifdtf, ljgd|tf / ;dk{0f efj ePdf cfWoflTds ldng sxLF klg 36\g
;S5 . o:tf] cgf}7f] lj1fg h'g uLtfn] k|bfg u/]sf] 5 Tof] s'g} zf:qn] lbg ;Sb}g . pklgifb\ u'?–
lzio larsf] Wofgsf] If0fdf PsfGt / zflGtdf ePsf] ;+jfb xf] . afOan klg 5flgPsf ;Lldt
lziox¿lar k|bfg ul/Psf] jrg xf] t/ uLtf 3gf ;+;f/sf] lardf lbOPsf] pkb]z xf] . o'4eGbf
3gf ;+;f/ sxLF x'g ;Sb}g . o:tf]df klg cfWoflTds ;+jfb 3l6t x'g ;S5 . JolQmdf kfqtf ePdf
clt uf]kgLo s'/f klg eGg ;lsG5 . uLtfh:tf] cb\e't zf:q bf];|f] x'g} ;Sb}g .
1fg :jcg'ej xf] . c1fg gi6 x'g' eg]sf] ch{'gsf] 1fg hGdg' xf]Og . c1fg c¿sf] jrg
;'g]/ klg gi6 x'g ;S5 . ch{'g eGb} 5g\– d]/f dfGotfx¿ 6'6]/ d]/f] c1fg gi6 eof] / d]/f] dg
klg ¿kfGt/0f eof] . ch{'gsf] c1fg t gi6 eof] t/ pgLleq 1fgsf] pbo ePsf] 5}g . ch{'gsf
dfGotfx¿ 6'6]sf 5g\ t/ pgnfO{ :jod\ 1fgsf] cg'ej eg] ePsf] 5}g t/ s[i0fsf] pkb]z ;'g]/
ch{'gnfO{ e/f];f eg] kSs} ePsf] 5 . s[i0fsf] cnf}lss u'0f / k|ltefn] cfNxflbt u/]/ e/f];f
hGdfpF5 / k|f0fnfO{ r'Das h:tf] tfGb5 t/ of] e/f];f klg 1fg xf]Og . tyfslyt hfGg] JolQmx¿
j]b, uLtf s07:y kfb{5g\ t/ of] 1fg xf]Og s]jn ;"rgf;ª\u|x dfq xf] . To;}n] o:tf hfGg]
JolQmx¿ 1fgL / c1fgLsf lardf x'G5g\ . c1fgL Tof] xf] hf] s]xL hfGb}g, 1fgL Tof] xf] hf]
:jcg'ejaf6 hfGb5 / tyfslyt 1fgL Tof] xf] h;sf] cfˆgf] cg'ej s]xL x'Fb}g, ;a} c¿af6
hfGb5 .
>Ls[i0fsf] cg'u|xn] ubf{ ch{'gsf] ;Gb]x ¿kfGt/0f ePsf] 5 . s[i0fsf] cg'kl:ylt ePdf of]
;Gb]x km]l/ lkmtf{ eP/ ch{'g uLtfsf] k|f/Desf] cj:yfdf k'Ug ;S5g\ . ch{'g OdfGfbf/ JolQm
ePsf]n] pgL xh'/sf] s[kfn] d]/f] c1fg gi6 eof] t/ 1fg cem k|fKt ePsf] 5}g eG5g\ . s[i0fsf]
sf/0f h'g emns ch{'gnfO{ k|fKt ePsf] 5 Tof] pwf/f] cg'ej dfq xf] . Psflt/ ch{'g x]
sdngog Û d}n] xh'/af6 k|f0fLx¿sf] pTklQ, k|no / xh'/sf] cljgfzL k|efjaf/] lj:tf/k"j{s ;'gF],
xh'/ cfkm"nfO{ h:tf] eGg'x'G5 l7s To:t} x'g'x'G5 / ToxL ;To xf] / d]/f] >4f xh'/k|lt hfu]/ d]/f]
c1fg gi6 eof] eGb5g\ . csf{lt/ x] k'?iff]Qd Û d xh'/nfO{ k|ToIf ¿kdf x]g{ rfxG5' klg eG5g\ .
ch{'gsf] of] egfOn] uLtf cem afFsL 5 eGg] hfgsf/L lbG5 cGoyf xh'/ h:tf] cfkm"nfO{ eGg'x'G5
To:t} x'g'x'G5, xh'/sf] egfOn] d]/f] c1fgtf gi6 eof] / xh'/k|lt d]/f] >4f hfUof] elg;s]kl5 uLtf
oxLF ;dfKt eO{ ch{'g cfFvf lrlDnP/ o'4df plqg ;Sg'kg]{ lyof] t/ pgL …t/Ú sf] k|of]u u5{g\ /
uLtf ;dfKt x'g'kg]{ If0fnfO{ cem} nDAofp“b} 5g\ .
To;}n] ch{'g eG5g\– x] k'?iff]Qd Û xh'/sf] 1fg, P]Zjo{, an, jLo{, t]h / zlQm:j¿knfO{ d
k|ToIf ¿kdf x]g{ rfxG5' . xh'/sf] pkb]z jf0fL / cfFvfaf6 JoQm efj d}n] ;'g]/ a'em]F / xh'/sf]

nf]suLtf– 476
cWofo–!!
s'/fdf dnfO{ e/f];f klg eof] t/ d cfkm}“n] k|ToIf ¿kdf xh'/sf] Tof] lj/f6\ :j¿ksf] bz{g ug{
rfxG5' . xh'/sf] s'/fdf dnfO{ k"0f{ e/f];f 5 t/ ha;Dd k|ToIf cg'ej x'Fb}g, ta;Dd 1fgsf] hGd
x'g ;Sb}g . xfdLx¿ ;a} zJbdf /f]lsPsf 5f}“, sf]xL uLtf, sf]xL afOan / sf]xL s'/fgdf /f]lsPsf
5f}“ . ;a} ;Dk|bfo zAbsf] ;Dk|bfo xf] . wd{ zAb xf]Og cg'ej xf] . t;y{ o;sf] s'g} ;Dk|bfo x'g}
;Sb}g . cg'ej lxGb", d';ndfg, O;fO{ xF'b}g cg'ej t cfsfz h:tf] :jR5 / Ps x'G5 . ch{'gn]
clxn];Dd ;f]w]sf k|Zgx¿ a'l4ut lyP / s[i0fn] ts{k"j{s ;DemfpFb} k||Zgx¿sf] lgjf/0f ub}{
hfg'eof], h'g af}l4s s'/fsfgL dfq lyof] . s[i0f klg ch{'gaf6 d k|ToIf bz{g ug{ rfxG5' eGg]
k|Zg cfcf];\ eg]/ k|tLIff ub}{ x'g'x'GYof] xf]nf Û lsgeg] pxfFsf] rfxgfafx]s t s]xL x'g} ;Sb}g .
ch{'gn] eg] x] sdngog Û d xh'/sf] lj/f6\ ¿k x]g{ rfxG5' . of] k|Zg g} b':;fx;k"0f{ 5
lsgeg] xfd|f] cfFvfsf] ;Ldf x'G5 . lg/fsf/ / lj/f6\nfO{ x]g{ of] cfFvfsf] kf/ t];|f] g]q cyf{t\ lzj
g]q Pjd\ 7'nf] lxDdt rflxG5 . Tof] lbJorIf'n] dfq k/dfTdfnfO{ k|ToIf ¿kdf b]Vg ;lsG5 . Tof]
lbJo rIf'ljgf b]lvg] ;a} s'/f k/f]If xf] . Tof] lj/f6\nfO{ x]g{ xfd|f] cfFvfsf] ;f/f zlQm ;d]6]/ cGwf]]
g} x'g'k5{ / Tof] cfFvfsf] Hof]ltnfO{ t];|f] g]qdf nufpg ;Sg'k5{ . lj/f6\nfO{ b]v]kl5 JolQmdf a8f]
Jofs'ntf k}bf x'G5 . Tof] lj/f6\ :j¿ksf] bz{gkl5 JolQmdf cfkm"nfO{ ;XDffNg} g;Sg] k|ltlqmofx¿
pTkGg x'G5g\ . pm tl;{G5, sfFK5, v'§f hldgdf 6]Sg ;Sb}g / k|f0f g} s07df cfP h:tf] x'G5
lsgeg] of] c;fwf/0f 36gf Pjd\ kl/l:ylt xf] . Tof] c;Ld, c¿k, cgGt, ;j{zlQmdfg\ /
;j{JofksnfO{ x]g{ cfkm" k"/} ld6\g ;Sg'k5{ . lj/f6\sf] t cfkm" ld6]kZrft\ dfq bz{g x'g ;S5 .
cfkm" ld6\g' g} k/dfTdfnfO{ kfpg' xf], of] d[To'sf nflu tof/ eP/ ul/g] vf]h xf] .
ch{'g ddf xh'/sf] bz{g ug]{ Ifdtf 5 eg] d xh'/sf] lj/f6\ ¿ksf] bz{g ug{ rfxG5'
eGb5g\ . ch{'gdf h] x]g]{ cfsfª\Iff ePsf] 5, Tof] clGtd / c;Dej cfsfª\Iff xf] . cGo hLjx¿df
eGbf dg'iosf] Pp6f rfxgf a9L x'G5, Tof] xf] k/dfTdfsf] vf]h . pm oxL rfxgfn] ;+;f/df hGd
lnG5 / ha;Dd Tof] lj/f6\sf] vf]h ub}{g, p;n] kz'sf] ;LdfnfO{ cltqmd0f ug{ ;Sb}g . lj/f6\
bz{gsf] cfsfª\IfL x'g' / bz{gkZrft\\ cfkm"nfO{ ;≈dfNg' cfuf];Fu v]Ng' h:tf] xf] . To;}n] ch{'gn]
ljgd|tfk"j{s xh'/nfO{ of] ;Dej nfU5 eg] dfq bz{g lbg'xf];\ cGoyf d k|tLIff u5{' eG5g\ . s}og\
k6s lziox¿n] k"/f tof/L u/]kl5 dfq u'?n] Tof] c;Dej / lj:tf/xLgnfO{ x]g{ :jLs[lt lbG5g\ .
o;sf] tof/Lsf nflu hGdf}+ k|tLIff ug{'k5{ . ljgf tof/Lsf] sfFrf] cj:yfdf lj/f6\sf] bz{gsf]
k|of;n] w]/} ;fws ljlIfKt ePsf 5g\ . hd{g ljrf/s km]8l/s lgT;] hf] a'4, dxfjL/;/xsf] r]tgf
ePsf JolQm lyP pgL o;sf HjnGt pbfx/0f x'g\ . pgn] eg]sf lyP– ;doeGbf xhf/f}+ dfOndfly
d plePsf] 5' o;sf] cy{ xf] d ;doeGbf aflx/ ePsf] 5' / lj/f6\ c/fhstfnfO{ b]lv/x]sf] 5' .
To;kl5 pgL :j:Yo x'g ;s]gg\ / kfun eP . of] pgsf] ljgf tof/L / ljgf u'?sf] sfFrf] cj:yfd}
lj/f6\ x]g]{ OR5fn] lj/f6\;Fu ;fIffTsf/ t eof] t/ pgn] Tof] wfGg g;Sbf ljlIfKt eP / ljlIfKttfd}
pgsf] d[To' klg eof] .
ch{'gsf] klg ;fob Tof] lj/f6\sf] bz{g ug{eGbf cl3 dg ljrlnt / ql;t ePsf] x'g'k5{ .
To;}n] s[i0fnfO{ g} pko'Qmtf hfFRg] cg'/f]w u/]/ d]/f] ;Defjgf / kfqtf 5 eg] dfq bz{g lbg'xf];\
cGoyf d k|tLIff u5{' egL cg'/f]w ub{5g\ . o;k|sf/ ch{'gn] k|fy{gf u/]kl5 >Ls[i0fn] eGg'eof]– x]
kfy{ Û d]/f ;}s8f“}+ / xhf/f}“ k|sf/sf ljleGg j0f{sf] cfs[lt ePsf] cnf}lss ¿k x]/ . ch{'gsf]
egfOdf ljgd|tf / ;dk{0f lyof] To;}n] pgL s[i0fsf] lj/f6\ ¿ksf] bz{g ug{ k"/f tof/ lyP . h;n]
ubf{ s[i0fn] ch{'gsf] of]Uotf / kfqtfsf] s'/f p7fpg' g} ePg / ;f]em} d]/f] cnf}lss ¿k x]/
eGg'eof] . >Ls[i0f eGg'x'G5– x] e/tj+zL ch{'g Û ddf cflbTox¿nfO{, clbltsf åfbz k'qx¿nfO{,

nf]suLtf– 477
cWofo–!!
cf7 j;'x¿nfO{, Psfbz ?›x¿nfO{, clZjgLs'df/nfO{, d?t\u0fnfO{ x]/ / c¿ klg klxn] slxNo}
gb]lvPsf cfZro{do ¿kx¿nfO{ x]/ . x] ch{'g Û d]/f] z/L/sf] Ps 7fpFdf l:yt r/fr/;lxt ;Dk"0f{
hut\nfO{ klg x]/ . >Ls[i0f ch{'gnfO{ kfqtf / pko'Qmtfsf] k|Zg g} gp7fO{ d]/f ljleGg ¿kx¿nfO{
x]/ eGg'x'G5 . ;fob oxL cfu|x cln cufl8 u/]sf] eP s[i0fsf] hjfkm c¿ g} x'g ;SYof] . ch{'gn]
olt nfdf] ;+jfbdf cjZo s]xL cfh{g u/] xf]nfg\ Û h;nfO{ b]Vg s]jn s[i0f ;dy{ x'g'x'G5 . To;}n]
kfqtfsf af/]df s]xL gegL d]/f] ¿k x]/ eGg'x'G5 . xfdLx¿ ;a} s[i0fåf/f g} ;~rflnt 5f}+ . olb
xfdL /y xf}“ eg] xfd|f] dg ch{'g / leqsf] ;fIfL r}tGo >Ls[i0f xf] . s[i0f g} xfd|f] dgsf] ;fIfL xf]
t/ xfd|f] dgn] ;fIfLlt/ b[li6 k'¥ofPsf] 5}g / p;nfO{ ;'g]sf] klg 5}g . h'g lbg xfd|f] cfˆgf] tof/L
k"/f x'G5 xfdL klg >Ls[i0fnfO{ pknJw x'g] 5fF} .
ch{'gdf /x]sf] ;Gb]xsf] afbn x6]/ >Ls[i0fn] eGg'ePsf s'/fdf ch{'gnfO{ >4f pTkGg ePsf]
5 / ca pgL k|ZgxLg ePsf 5g\ . k|Zgsf] ;dflKt g} Tof] lj/f6\ x]g]{ Ifdtfsf] k|flKt xf] . ;TonfO{
;'g]/ xf]Og, x]/]/ kfpg ;lsG5 To;}n] ;To hfGg] JolQmnfO{ >f]tf xf]Og ›i6f elgG5 . h;n] hfg]
pgsf] 1fgnfO{ >j0f xf]Og bz{g elgG5 . To;}n] t];|f] g]qsf] vf]hL ul/G5 lsgeg] leqL cfFvfsf]
cg'ej dfq cfˆgf] x'G5 . ch{'g k|f/Dedf kfk–k'0o, lx+;f–clx+;fdf clNemPsf lyP . pgsf ;a}
k|Zgx¿ clxn];Dd g}lts lyP t/ ca pgsf] lh1f;f wfld{s ePsf] 5 / pgsf] cfofd g} kl/jt{g
ePsf] 5 . o'4df kl/jf/hgsf nflu clxn];Dd pgL lrlGtt lyP . ca Tof] le8 / ljzfn ;]gfx¿
;a} n'Kt eP/ s]jn ch{'g / s[i0fdfq z]if /x]sf 5g\ . pgsf nflu ;+;f/ g} ;a} x/fof] / pgL ca
lj/f6\sf] bz{g ug{ rfxG5 . ch{'gsf] of] lh1f;f wd{sf] lh1f;f xf] .
a|Xd;"qsf] k|f/Desf] jrg cb\e't 5– …cyftf] a|Xdlh1f;fÚ≤ oxfFaf6 a|Xdlh1f;f ;'? x'G5 .
o;sf] cy{ clxn];Dd ;+;f/sf] lh1f;f lyof] eGg] xf] . To:t} uLtfdf ch{'gsf] klg cfofd ablnof]
/ ;+;f/sf] rrf{af6 5'6]/ ca a|Xdsf] lh1f;f ;''? ePsf] 5 . ca ch{'g a|XdnfO{ jf s[i0fsf] lj/f6\
:j¿knfO{ k|ToIf cjnf]sg ug{ rfxG5g\ . cflbzª\s/frfo{n] a8f] cfu|x u/]/ of] hut\ dfof /
:jKg xf] eGg'ePsf] 5 . hut\nfO{ ;To xf]Og :jKg dfg]/ ha JolQm ;Tosf] vf]h u5{, ta a|Xdsf]
lj/f6\ bz{g ;Dej x'G5 . tTf\kZrft\\ of] hut\ cfsfzdf df5f p8] h:tf] :jKg k|tLt x'G5 .
s[i0fsf] ;flGgWo / tNnLgtfn] ch{'gnfO{ ca of] hut\ :jKgj4 eof] . pgnfO{ gLlt–cgLlt, plrt–
cg'lrt, kfk–k'0o ;a} lj:d/0f eof] / :jcg'ejaf6 a|Xdsf] bz{g ug]{ Ps dfq OR5f z]if /Xof] .
uLtfsf] of] If0f;Dddf ch{'gn] hLjgsf] 5'›tfsf] lh1f;f 5f]8]/ lj/f6\sf] lh1f;f /fVg] of]Uotf
cfh{g u/]sf 5g\ . wd{sf ;a} pkfo k"hf, kf7, hk, Wofg 5'›nfO{ lj:d/0f ug]{ pkfo x'g\ .
aflx/sf] sf]nfxn ha aGb x'G5, ta dfq leqsf] ;gftg cfjfh ;'lgG5 .
lj/f6\nfO{ x]g]{ t];|f] cfFvf aflx/sf] Hof]lt tfgL leq s]lG›t u/] dfq v'Nnf x'g ;S5 t/ of]
cToGt nfdf] ofqf x'G5 . /fwfsf] gfd pN6\ofpFbf wf/f aG5 . /fwf Pp6f of}lus k|lqmof xf], h'g
lbg hLjgsf] wf/f pN6f] x'G5 To; lbg Tof] wf/faf6 /fwf aG5 . cfFvfaf6 aflx/ aUg] hLjg¿kL
wf/f ha leq cfpg yfN5, ta Tof] /fwf x'G5 / xfdLleq n's]sf] ;fIfL r}tGo s[i0f;Fu ldng
x'G5 . /fwf xfd|f] hLjgwf/f pN6f] eP/ cGt/ofqf ug]{ gfd xf] . Tof] hLjgwf/f ha /fwf aG5, ta
Tof] k/d lgTo;Fu /f; ;'? x'G5 . oxL /fwf;Fu r}tGo:j¿k s[i0fsf] /f; nLnf xf] . csf]{, t];|f] g]q
vf]Ng] pkfo ;dk{0f efj xf] . h'g hLjgwf/f leq ;''? x'G5, To;nfO{ ;dk{0f u/]df Tof] ;dk{0fsf]
wf/f pN6f] aUg yfN5 / t];|f] g]q v'N5 . ch{'gn] s'g} ;fwgf klg u/]sf 5}gg\ . To;sf] s'g} 1fg
klg pgnfO{ 5}g t/ s[i0fdf u/]sf] pgsf] ;dk{0fn] ljgfk|Zg lj/f6\ ¿k x]/ egL tTf\If0f >Ls[i0f
eGg'x'G5 lsgeg] ch{'gsf] /fwfs[i0f;Fu d]n eof] / b'j} wf/f Ps eP/ 36gf 3l6t eof] . >Ls[i0f

nf]suLtf– 478
cWofo–!!
h:tf w}o{jfg\ / cnf}lss u'? x'gfn] ch{'gsf x/]s plrt, cg'lrt k|Zgsf] hjfkm lbFb} pgnfO{
cfGtl/s ¿kfGt/0f u/]/ of] l:yltdf k'¥ofpg'eof], hxfF ca pgL lj/f6\sf] bz{gsf] kfqtf k|fKt ug{
;kmn eP / xfdLn] uLtf h:tf] cb\e't cnf}lss u|Gy kfpg ;Sof}F . of] ;a} s[i0fsf] s[kfs} a;f{t
xf] .
g t' df+ zSo;] b|i6'dg]g}j :jrIf'iff .
lbJo+ bbfld t] rIf'M kZo d] of]ud}Zj/d\ ..*..
x] ch{'g Û dnfO{ ltdL cfˆgf] of] k|fs[t cfFvfaf6 x]g{ lgM;Gb]x c;dy{ 5f} . o; lglDt d
ltdLnfO{ lbJorIf' lbG5'≤ o;af6 ltdL d]/f] O{Zj/Lo of]uzlQmnfO{ x]/ ..
;~ho pjfr
Pjd'STjf ttf] /fhGdxfof]u]Zj/f] xl/M .
bz{ofdf; kfyf{o k/d+ ¿kd}Zj/d\ ..(..
;~hon] eg]– x] /fhg\ Û dxfof]u]Zj/ / ;a} k|sf/sf kfksf] gfz ug]{jfnf eujfg\ >Ls[i0fn]
olt eg]/ ch{'gnfO{ cfˆgf] lbJo:j¿k b]vfpg'eof] ..
cg]sjSqgogdg]sf∫'tbz{gd\ .
cg]slbJofe/0f+ lbJofg]sf]Btfo'wd\ ..!)..
lbJodfNofDa/w/+ lbJouGwfg'n]kgd\ .
;jf{Zro{do+ b]jdgGt+ ljZjtf]d'vd\ ..!!..
cg]s d'v / g]qn] o'Qm, cg]s cb\e't bz{g ePsf k|z:t cfe"if0fn] o'Qm cg]s lbJoz:qx¿
wf/0f u/]sf lbJo uGw z/L/df n]k u/]sf ;a} k|sf/n] cfZro{o'Qm ;Ldf/lxt / rf/}lt/ d'v u/]sf
lj/f6\:j¿k k/db]j k/d]Zj/nfO{ ch{'gn] b]v] ..
dg'iodf ;w}F hLjgsf] k|of]hg, nIo / k/d /x:oaf/] hfGg] rfxgf x'G5 . pm pTklQ /
k|nosf] /x:o hfGg rfxG5 . dg'io h'g cj:yfdf 5 Tof] cj:yfdf of] /x:o hfGg ;lsGg .
;+;f/df gfl:ts bz{gsf] ljsf; x'gfsf] sf/0f oxL g} xf] . cGwf]] JolQmn] rfx]/ klg k|sfz b]Vg
;Sb}g . To;}n] p;n] k|sfz e|flGt xf] eGg ;S5 t/ slt k|sfz b]Vg] JolQmx¿ klg lje|ddf 5g\ .
dg'iox¿ k/dfTdfnfO{ k/Dk/fut cGwljZjf;sf cfwf/df dflg/x]sf 5g\ . ;a} k/dfTdf vf]Hg
rfxG5g\ t/ cfkm";Fu Tof] cfFvf 5 ls 5}g h;af6 k/dfTdfnfO{ b]Vg ;lsof];\ eGg] k|Zg ub}{gg\ .
ha k/dfTdf of] uf]r/ cfFvfaf6 b]lvFb}g, ta cGwfn] k|sfz 5}g eg] emF} gfl:tsn] klg k/dfTdf
5}g eGg ;S5g\ . cfkm";Fu} ePsf] k/dfTdf b]Vg ;Sg] t];|f] g]qsf ljifodf kfqtf / hfgsf/L gx'Fbf
k/dfTdfnfO{ x]g{ vf]h]/ dfq k/dfTdfnfO{ b]Vg ;lsGg . of] cGwfn] k|sfz 5}g eg] h:t} s'/f xf] .
ljut tLg ;o jif{df dg'ion] k|fKt u/]sf] pknlAwaf6 p;df 7'nf] cxª\sf/ plAhPsf] 5 .
dg'io 7'nf] la/fdL;Fu n8\g ;Sg] ePsf] 5, lah'nLnfO{ afFw]/ 3/df k|sfz Nofpg ;kmn ePsf] 5 .
o:tf pknlAwx¿n] p;sf] cxª\sf/nfO{ yk an k'u]sf] 5 . hlt cxª\sf/ a9\5 plt g} gfl:tstf
;3g x'G5 . dg'io cfˆgf] aflx/L OlG›onfO{ klg oGq;Fu hf]8]/ lj:tf/ ug{ ;kmn ePsf] 5 t/ s'g}
OlG›o hf] aGb g} ePsf] 5 o;sf] vf]hL ug{ eg] k"/f c;kmn ePsf] 5 . klxn]sf] o'udf sd
ef}lts pknlAwsf sf/0f cxª\sf/ ug]{ cj;/ sd lyof] . t;y{ hLjgdf ;xh ¿kdf ljgd|tf
cfpFYof] / aflx/ a9\g] pkfo gePkl5 dg'io leq a9\g] r]i6f uYof{] . cfh rG›dfdf hfg ;lhnf] 5
t/ leq ofqf ug{ sl7g ePsf] 5 . JolQmx¿;Fu a'l4 t 5 t/ o;n] ts{ / ul0ftsf] efiffnfO{ a9L
hfGg ;S5 . a'l4sf] lj:tf/ lj1fg xf] . To;}n] lj1fgn] h;nfO{ gfKg / hfFRg ;lsG5 To;nfO{

nf]suLtf– 479
cWofo–!!
dfq dfGb5 / h;nfO{ gfKg / hfFRg ;lsGg Tof] 5}g eGb5 . of] lj1fgsf] e'n xf] lsgeg] h;nfO{
gfKg, hfFRg / ks8\g ;lsGg Tof] x'g klg ;S5 .
cfl:tstf ;xh :jLsf/efj xf] . d cw'/f] 5' / d k/d ;TonfO{ hfGg rfxG5' eGg]
:jLsf/efj cfl:tstf xf] . k/dfTdf c;Ld 5, To;}n] p;nfO{ a'l4n] gfKg ;lsGg . a'l4 gfKg]
Joj:yf xf] / a'l4 lj/f6\sf] Ps c+z xf] . t;y{ c+zn] k"0f{nfO{ gfKg ;Sb}g . c+zn] w]/} s'/f ug{
;S5 t/ k"0f{nfO{ ks8\g ;Sb}g . a'l4 lj/f6\sf] ;fu/sf] yf]kf h:tf] xf]≤ To;}n] a'l4 lj/f6\nfO{ hfGg]
pkfo xf]Og . dg'io a'l4n] lj/f6\nfO{ hfGg] k|of; u5{ h'g p;sf] e'n xf] . cGwfnfO{ k|sfz c1ft
eP em}“ xfdLnfO{ O{Zj/ c1ft 5 t/ pm ;j{q Jofks ¿kdf l:yt 5 . xfdL k/dfTdfd} ;b}j 5f}F /
pmljgf xfd|f] /ut ;~rfng x'g ;Sb}g, Zjf; rNg ;Sb}g, Åbo w8\lsg ;Sb}g, jf0fL km'6\g ;Sb}g,
dg ljrf/ ug{ ;Sb}g / pmljgf s]xL klg x'g ;Sb}g lsgeg] pm g} cl:tTj xf] t/ p;nfO{ b]Vg
;Sg] OlG›o cyf{t\ rIf' xfdL;Fu 5}g . ;fy} O{Zj/nfO{ ;f]r–ljrf/af6 hfGg klg ;lsFb}g / a'l4n]
kfpg klg ;lsFb}g .
dg'ion] kbfy{ hf] :y"n x'G5, To;nfO{ 5'g ;S5 t/ kbfy{leq /x]sf] ;"IdnfO{ 5'g ;Sb}g .
xfd|f OlG›ox¿sf] Pp6f ;Ldf 5 . dg'ioeGbf a9L OlG›osf] Ifdtf ePsf] cyf{t\ ;'Gg], ;'FWg] OToflb
zlQm a9L ePsf hgfj/x¿ 5g\ . s's'/n] xfdLeGbf ;os8f“+} u'0ff a9L ;'Gg / ;'F£g ;S5, 3f]8fn]
xfdLeGbf bz u'0ff Hofbf ;'F£g ;S5, df}/Ln] kfFr dfOn k/af6 km"nsf] ;'uGw ;dfTg ;S5 .
xfdLeGbf w]/} zlQmzfnL cfFvf, lha|f], sfg / xft ePsf hgfj/x¿ 5g\ . xfd|f ;a} OlG›ox¿sf]
;Ldf ePsfn] c;LdnfO{ s'g} OlG›on] ;dfTg ;Sb}g . xfd|f OlG›o dfq xf]Og xfd|f] hLjg g} ;Lldt
5 . xfd|f] hLjg g} klg (* l8u|L / !)* l8u|L lardf /x]sf] 5 . (* l8u|LeGbf tfkdfg 36\bf of
!)* l8u|LeGbf Hofbf a9\bf dg'iosf] hLjg ;dfKt x'G5 . o:tf] ;Lldt hLjgaf6 Tof] k/d
hLjgaf/] hfGg vf]Hg' cToGt sl7g sfd xf] . s'g} hfgsf/L g} geO{ O{Zj/ 5 eGg] / 5}g eGg] b'j}
JolQm ca'em x'g\ . ;dembf/ JolQmn] oqf] lj/f6\ c;Ld O{Zj/;Fu ;DaGw agfpg pm pko'Qm 5 5}g
/ p;sf] kfqtf 5 5}g eGg] lrGtg ug{'k5{ . olb kfqtf 5}g eg] cfˆgf] cj:yf / l:yltnfO{ Tof]
k/dnfO{ hfGg] of]Uo s;/L agfpg ;lsG5 eGg] ljrf/ ug{'k5{ . wd{ / bz{gdf oxL km/s x'G5 .
wd{ :jod\ / cfkm"leqsf] ;Defjgfsf] vf]hL u5{ eg] bz{g O{Zj/sf ;DaGwdf dfq ;f]Rb5 .
>Ls[i0f eGg'x'G5– t/ dnfO{ of] k|fs[lts g]qaf6 b]Vgsf nflu ltdL lgM;Gb]x c;dy{ 5f} .
To;}n] d ltd|f nflu lbJorIf' lbG5' . To;af6 ltdL d]/f] O{Zj/Lo of]uzlQmnfO{ x]/ . >Ls[i0f
ch{'gnfO{ eGg'x'G5– ltdL;Fu h'g cfFvf 5g\, ltgaf6 ltdL dnfO{ b]Vg ;Sb}gf}“ . ch{'g o; If0f klg
cfˆgf] cfFvf cufl8 h'g s[i0fnfO{ b]lv/x]sf 5g\ ltg} s[i0fnfO{ dfq hfGb5g\ t/ TfL s[i0fleq l:yt
csf]{ jf:tljs s[i0fnfO{ ch{'gn] oL OlG›ohGo cfFvfn] b]Vg ;Sb}gg\≤ >Ls[i0f ToxL jf:tljs s[i0fsf]
s'/f ub}{ x'g'x'G5 . clxn] h'g s[i0f ch{'gsf] b[li6sf cufl8 x'g'x'G5, Tof] t s[i0fsf] 5fofF dfq
b]lvPsf] xf] / d"nnfO{ t pgn] b]v]s} 5}gg\ . kfgLdf k|ltljDa ag] h:t} k|s[ltdf cfTdfsf] k|ltljDa
aG5 . xfdL cfkm"nfO{ xf]Og, cfˆgf] 5fofnfO{ dfq b]V5f}“ . xfdLn] d"lt{df b]Vg] s[i0f pxfFsf] 5ljsf]
klg k|lt5lj xf] lsgeg] pxfF z/L/d} pkl:yt x'Fbf klg :jod\ of] …dÚ xf]Og hf] ltdL dnfO{
b]lv/x]sf 5f} eGb} x'g'x'G5 . s[i0fnfO{ x]g{ k|fs[lTfs rIf'sf] sfd 5}g, o;sf nflu lbJorIf'sf]
cfjZostf k5{ . s[i0fn] afXo cfFvfnfO{ k|fs[lts eGg'sf] cy{ o;af6 k|s[lt uf]r/ x'G5 t/ lbJotf
uf]r/ x'g ;Sb}g, o;af6 kbfy{ b]lvG5 t/ r}tGo b]lvFb}g . ch{'g s[i0fsf] d"n b]Vg ;dy{ ePdf
cfˆgf] d"n b]Vg klg ;dy{ x'g ;S5g\ . >Ls[i0f eGb} x'g'x'G5– d ltdLnfO{ lbJorIf' lbG5', h;n]
ltdL dnfO{ d"n ¿kdf b]Vg] 5f} . ts{ ug{' dg'iosf] :jefj xf] . To;}n] s[i0fsf] s'/fdf Pp6f
lh1f;f s] s;}n] lbJorIf' lbg ;S5 eGg] p7\g ;S5 / olb k/dfTdfn] dfq lbg ;S5 eg] k|of;
ug{'eGbf s[i0fsf] k|tLIff ug{'afx]s c¿ ljsNk x'g} ;Sb}g eGg] lh1f;f klg p7\g ;S5 .

nf]suLtf– 480
cWofo–!!
>Ls[i0fn] lbJorIf' lbG5' eGg'eGbf cl3 g} ch{'gn] s[i0fnfO{ k"/f ;dk{0f ul/;s]sf 5g\ .
dg'ion] ug]{ ;a}eGbf 7'nf] ;fwgf ;dk{0f xf] . To;}n] h;n] k"0f{ ;dk{0f u5{ p;nfO{ lbJo rIf'
:jtM k|fKt x'G5 . Tof] ;dk{0fsf] If0f g} lbJorIf'sf] lgdf{0f x'G5 . s[i0fsf] pkl:yltn] g} ch{'gn]
lbJorIf' k|fKt u/]sf x'g\ . >Ls[i0f o; cj;/df Sof6]n]l6s Ph]G6sf] sfd ub}{ x'g'x'G5 . cWofTddf
Sof6n]l6s Ph]G6sf] wf/0ff dxŒjk"0f{ 5 . u'? Sof6n]l6s Ph]G6 xf] p;n] s]xL ub}{g / s]xL lbFb}g
lsgeg] s]xL ubf{ klg lx+;f x'G5 . To;}n] u'? s]jn pkl:yt dfq x'G5 lsgeg] cfWofTd lbg ;lsg]
s'/f g} xf]Og . u'?sf] pkl:ylt dfqn] ;a} sfd u5{ . s[i0fsf] pkl:ylt gePsf] eP ch{'gsf]
;dk{0f klg c;Dej x'g] lyof] . hlt ;lhnf] ch{'gnfO{ s[i0fsf cufl8 ;dk{0f ug{ eof] ;fob Tof]
dL/fnfO{ ePg xf]nf . To;}n] dL/fsf] ;dk{0f ch{'gsf] eGbf dxfg\ 5 . k/d ;To slxNo} gi6 xF'b}g
s]jn 5fofF dfq x/fpF5 . dL/fn] k|ltljDa hGdfP/ tTf\kZrft\\ ;dk{0f ul/g\, of] ch{'gsf] eGbf
sl7g sfo{ xf] . Tof] d"n t slxNo} klg x/fpFb}g / ToxL d"n kfgLdf /fd, s[i0f, a'4 eP/
emlNsG5g\ clg xfdL b]Vg ;S5f}F . Tof] d"n xfdL ;a};Fu 5 / h'g lbg xfd|f] sNkgf k|uf9 P]gf jf
hn aG5, Tof] lbg Tof] d"n xfdLdf k|ltljlDat x'g] 5 . ToxL k|ltljDa dL/fn] klg lgdf{0f u/]sL
x'g\ . s'g} klg JolQmnfO{ cfkm" h:t} z/L/wf/LnfO{ k/dfTdf dfGg p;sf] cxª\sf/sf nflu ;a}eGbf
sl7g sfo{ x'g] x'Fbf ch{'gnfO{ klg sl7g ePs} x'g'k5{ .
ha s;}nfO{ k/dfTdf dflgG5, ta ;dk{0f ug{ ;lhnf] x'G5 . ;dk{0f ug]{ JolQmsf] åf/ v'N5
/ p;n] k/dfTdf hxfF klg / 9'ª\ufdf klg b]Vg ;S5 . ;dk{0fs} sf/0f ch{'gn] lbJorIf' k|fKt
u/]sf x'g\ . ;dk{0f gu/L hlt;'s} ;TojfbL / a|Xdrf/L ;fw' eP klg p;sf] kljqtf cxª\sf/
aG5 . To;}n] slxn]sfxLF cª\u'nLdfn, /Tgfs/ h:tf JolQm klg cxª\sf/L ;fw'sf] t'ngfdf l56}
k/dfTdf;dIf k'U5g\ . cª\xsfl/tf eGbf 7'nf] kfk c¿ s]xL x'Fb}g / lg/xª\sfl/tf eGbf 7'nf] ;fw'tf
c¿ s]xL x'Fb}g . ch{'gsf] z/0ffult efj b]v]/ >Ls[i0fn] d ltdLnfO{ lbJorIf' lbG5', ltdL d]/f] k"0f{
/ d"n ¿k x]/ eGg'ePsf] xf] . ha s'g} dfWod geP/ leq z'4 b]Vg]jfnf dfq /xG5, ta c;LdnfO{
b]Vg ;lsG5 jf c;Ldsf] bz{g x'G5 . lbJorIf'af6 c;Ldsf] bz{g x'g] x'Fbf of] rIf'nfO{ lbJo
elgPsf] xf] . xfd|f cfˆgf OlG›osf] hlt Ifdtf / ;Ldf 5 ToxLF;Dd b]Vg ;S5f}F . hut\ c;Ld 5
t/ xfd|f] b]Vg] dfWodn] o;nfO{ ;Ldfdf afFlwlbG5 . To;}n] xfdL OlG›osf] Ifdtf hlt dfq b]Vg
;S5f}F . j}1flgsx¿ eGb5g\– xfd|f rf/}lt/ 3l6t ePsf 36gfx¿dWo] (* k|ltzt 36gfx¿ xfdL
b]Vg c;dy{ x'G5f}F / @ k|ltzt dfq xfd|f] OlG›osf] Ifdtf x'g] x'Fbf Tolt g} xfdL b]Vg ;S5fF} .
ha ;+;f/af6 JolQm k"0f{ j}/fUosf lglDt pknJw x'G5 cyf{t\ ztk|ltzt cGwf] x'G5, ta
lbJorIf' pknAw x'G5 / leqsf] b[li6 v'n]/ c;Ldsf] cnf}lss ¿ksf] bz{g x'G5 . ;+;f/af6 gefu]/
/ ;+;f/nfO{ gks8]/ s]jn r]tgf hf] OlG›osf] kl5 bf}l8G5, To;nfO{ lkmtf{ ug{' j}/fUo xf] . 3/
5f]8]/ efUg' j}/fUo xf]Og j}/fUosf] cy{ g t ;+;f/nfO{ 5f8\g' g klS8g' xf]Ù s]jn r]tgf hf]
OlGb|osf k5fl8 bf}l8GYof] To;nfO{ lkmtf{ ug{' j}/fUo xf] . olb cfFvf j}/fuL eP eg] lbJorIf' v'Ng]
5 . ;+;f/df jf;gf / /; /x'Gh]n JolQmn] ;dk{0f ug{ ;Sb}g . k/dfTdfn] h:tf] rfXof] p:t} x'g'
;dk{0f xf] . ch{'gdf klg ;+;f/sf] /; x6]sf] x'g'k5{ / j}/fUosf] cj:yfdf x'Fb} ;dk{0fsf] cj:yfdf
k'u]sf] x'g'k5{ . To;}n] ch{'gsf nflu ;f/f JolQmx¿ / o'4:yn klg x/fPsf] 5 . To;}n] ch{'g
eG5g\– olb xh'/n] rfxg'x'G5 / d]/f] ;Defjgf xh'/sf] bz{g ug{ ;S5 h:tf] xh'/nfO{ nfU5 eg]
dnfO{ xh'/sf] cnf}lss ¿ksf] k|ToIf bz{g u/fOlbg'xf];\ . oxL ch{'gsf] ;dk{0f / s[i0fsf]
pkl:yltaf6 ch{'gnfO{ lbJorIf' k|fKt ePsf] xf] ;fy} ;dk{0fsf] o; 38Ldf s[i0fsf] ;Qf;Fu
ch{'gsf] ldng x'g ;Sof] .
;~hon] eg]– x] /fhg\ Û dxfof]u]Zj/ Pjd\ ;a} kfk gfz ug]{jfnf eujfg\ >Ls[i0fn] oL
s'/fx¿ eg]/ ch{'gnfO{ cfˆgf] k/d cnf}lss P]Zjo{o'Qm lbJo :j¿k b]vfpg'eof] . of] 36gf

nf]suLtf– 481
cWofo–!!
s[i0faf6 ch{'gsf] leq 36\of] / ch{'g lvNg yfNf] . pgsf] r]tgfsf kª\vx¿ v'n] / ch{'gn] Tof]
lbJo ¿k b]Vg ;s] . of] 36gf ;~ho w[t/fi6«nfO{ ;'gfpb} 5g\ . ;~ho xfdL h:t} s[i0feGbf k/
5g\ . ;To ha 36\5, ta Tof] va/ Nofpg] JolQm rflxG5 cGoyf xfdL h:tf cGwfx¿nfO{ yfxf
klg x'Fb}g . ;~ho;Fu lbJorIf' eg] 5}g . lbJorIf' k|fKt JolQmsf lglDt ch{'gnfO{ 36]sf] h:tf]
36gf 36\5 . ;~ho;Fu lbJorIf' xf]Og b"/b[li6 5 . uLtfsf] efiff ;~hosf] efiff xf] . o;df w]/}
tnx¿ 5g\ . 36gfsf] tndf >Ls[i0f x'g'x'G5, csf]{ lgs6 tndf ch{'g 5g\ clg w]/} k/sf] tn\df
;~ho 5g\ / cgGt b"/Ldf a;]sf w[t/fi6« 5g\ . To;}n] uLtf rf/ r/0fdf lxF8\5 . w[t/fi6«
;~honfO{ ;f]W5g\ / ;~ho Tof] k/sf] 36gfnfO{ zAbdf afFlw/x]sf 5g\ . ;~hon] cGwf w[t/fi6«nfO{
a'emfpg'kg]{ x'Fbf pgsf] egfO cw'/f] x'G5 . xfdLx¿ ;a} w[t/fi6« xf}F . To;}n] xfdLnfO{ klg s]xL
b]lvFb}g / xfdL klg s]xL a'‰b}gf} .
;~ho eG5g\– >Ls[i0fn] ch{'gnfO{ cfˆgf] Tof] k/d lbJo ¿k b]vfpg' eof] . ;~hon] j0f{g
u/]sf] / ch{'gn] b]v]sf] klxnf] ¿k P]Zjo{o'Qm lbJo :j¿k xf] . of] ¿k >Ls[i0fn] ch{'gsf] tof/Lsf
nflu b]vfpg ;''? ug{'ePsf] xf] . k/dfTdfsf ljleGg ¿kx¿ 5g\– ljs/fn, eoª\s/, s'¿k ¿k klg
k/dfTdfs} ¿k x'g\ / clt ;'Gb/ P]Zjo{o'Qm dlxdfjfg\ ¿k klg k/dfTdfs} ¿k x'g\ . g/fd|f]–/fd|f]
kIf / ;f/f å}t k/dfTdf g} xf] . h;n] PsnfO{ hfGb5 p;sf nflu ;a} /fd|f]–g/fd|f] lt/f]lxt x'G5 .
>Ls[i0f ch{'gnfO{ cfˆgf] k"0f{ ¿k b]vfpg] qmd ;''? ug{'x'G5 . ch{'gnfO{ x]g{] ;'lawf xf];\ eg]/ lbJo
P]Zjo{ ¿kaf6 ;'?jft ug{'x'G5, l;w} ljs/fn ¿k k|s6 ug{'x'Gg . >Ls[i0f clt;'Gb/, k|Llts/,
dlxdfzfnL ¿kaf6 bz{g lbg k|f/De ug{'x'G5 . >Ls[i0fsf] k"0f{ ¿kdf pxfFsf] dgdf]xs lrŒfrf]/
afF;'/L ahfpg] ¿k klg 5 / lzjn] tf08j u/]sf] /f}› :j¿k klg 5 . xfdL h:tf qf;sf] 5fofFdf
lhpg] JolQmsf nflu ljs/fn ¿kaf6 x]g{ ;'? ug{' vt/gfs l;4 x'g ;S5 . To;}n] s[i0fn]
ch{'gnfO{ klxn] k/d P]Zjo{o'Qm lbJo :j¿k bz{g u/fpg'eof] . Tof] cg]s d'xf/ / g]qn] o'Qm cg]s
bz{g ePsf] cTolws ;'Gb/ e"if0faf6 ;';lHht / cTolws z:qx¿ ;lxt lbJo dfnf / j:q wf/0f
u/]sf], lbJo uGwsf] cg'n]kg u/]sf] Pjd\ ;a} k|sf/sf] cfZro{o'Qm ;Ldf/lxt lj/f6\ :j¿k k/db]j
k/dfTdfnfO{ ch{'gn] b]v]/ ckns lgxfl//x] eg]/ ;~ho eGb5g\ .
j0f{g ul/Psf oL ;a} ¿k ch{'gsf k|Llts/ s'/f x'g\ . To;}n] k/dfTdfsf] klxnf] :j¿k
pgsf nflu k|Llts/ lyof] . Iflqosf nflu O{Zj/ h:tf] x'g'kg]{ To:t} ¿kdf z:qf:qn] ;';lHht,
P]Zjo{o'Qm cfe"if0fn] o'Qm :j¿kdf >Ls[i0f k|s6 x'g'eof] . >Ls[i0fsf] klxnf] ¿k h'g ch{'gsf
cufl8 k|s6 eof], Tof] P]Zjo{n] kl/k"0f{ cg]s d'xf/ / g]q ePsf], cg]s bz{gjfnf, lbJo e"if0fx¿n]
;';lHht, lbJo z:qwf/0f u/]sf] / lbJo uGwn]kg u/]sf] lyof] . of] ¿k ch{'gn] sNkgf u/]sf]
O{Zj/sf] Tof] ¿k xf], hf] pgL x]g{ rfxGYf] . k/dfTdfsf] of] :j¿ksf] bz{gn] ch{'g cxf]efjn] nLg
eP . ;a} k|sf/n] cfZro{n] o'Qm, ;Ldf/lxt / ;a}lt/ d'v u/]sf k/dfTdfnfO{ ch{'gn] b]v]/ of]
lbJo¿kaf6 ch{'g df]lxt / :tAw x'g k'Uf] . of] cg'kd ;f}Gbo{nfO{ b]v]/ pgL lj:d[t eP lsgeg]
oxL pgsf] rfxgfsf] lbJo¿k lyof] .
lblj ;"o{;x:f|:o ej]B'ukb'lTytf .
olb efM ;b[zL ;f :of∫f;:t:o dxfTdgM ..!@..
cfsfzdf xhf/ ;"o{ Ps;fy pbfpgfn] h'g k|sfz pTkGg x'G5, Tof] klg of] ljZj¿k
k/dfTdfsf] k|sfzsf] ;b[Zf sbflrt\ g} xf]nf ..
tq}s:y+ huTs[T:g+ k|ljeQmdg]swf .
ckZob\b]jb]j:o z/L/] kf08j:tbf ..!#..

nf]suLtf– 482
cWofo–!!
kf08'k'q ch{'gn] To; ;do cg]s k|sf/n] ljeQm cyf{t\ k[ys\ k[ys\ ;Dk"0f{ hut\ b]jx¿sf b]j
>Ls[i0f eujfg\sf] Tof] z/L/df Ps} 7fpFdf l:yt b]v] ..
ttM ; lj:doflji6f] Åi6/f]df wg~hoM .
k|0fDo lz/;f b]j+ s[tf~hln/efift ..!$..
ch{'gsf] cGt/ cfZro{rlst / z/L/ k'nlst eof] / pgn] ljZj¿k k/dfTdfnfO{ >4f,
elQm;lxt lz/n] k|0ffd u/]/ xft hf]8\b} eg] ..
ch{'g pjfr
kZofld b]jf+:tj b]j b]x]
;jf{+:tyf e"tljz]if;‹fg\ .
a|Xdf0fdLz+ sdnf;g:y–
d[ifL+Zr ;jf{g'/uf+Zr lbJofg\ ..!%..
ch{'gn] eg]– x] b]j Û d xh'/sf z/L/df ;Dk"0f{ b]jx¿nfO{ tyf cg]s k|f0fLx¿sf ;d'bfonfO{,
sdnsf] cf;gdf lj/flht a|XdfnfO{, dxfb]jnfO{ / ;Dk"0f{ Clifx¿nfO{ tyf lbJo ;k{x¿nfO{
b]lv/x]sf] 5' ..
cg]safx"b/jSqg]q+–
kZofld Tjf+ ;j{tf]˜gGt¿kd\ .
gfGt+ g dWo+ g k'g:tjflb+–
kZofld ljZj]Zj/ ljZj¿k ..!^..
x] ;Dk"0f{ ljZjsf :jfdL Û xh'/sf cg]s xft, k]6, d'v / g]qx¿n] o'Qm tyf ;a}lt/af6 cgGt
¿k ePsf] :j¿k b]Vb5' . x] ljZj¿k Û d xh'/sf] g cflbnfO{ b]Vb5' g dWo / g cGtnfO{ g} b]Vb5' ..
ls/Ll6g+ ulbg+ rlqm0f+ r
t]hf]/flz+ ;j{tf] bLlKtdGtd\ .
kZofld Tjf+ b'lg{/LIo+ ;dGtf–
2LKtfgnfs{B'ltdk|d]od\ ..!&..
xh'/nfO{ …dÚ d's'6o'Qm, ubfo'Qm / rqmo'Qm tyf ;a}lt/af6 k|sfzdfg\ t]hsf] k'~h, k|Hjlnt
clUg / ;"o{sf] ;b[z Hof]lto'Qm, sl7gtfn] x]g{ of]Uo / ;a}lt/af6 ck|d]o :j¿k b]Vb5' ..
s'?If]qsf] o'4:yndf cfˆgf] b[li6df s]lGb|t ul//x]sf ;~hon] eg]– x] /fhg\ Û cfsfzdf
xhf/ ;"o{ Ps}rf]l6 pbo x'Fbf pTkGg x'g] k|sfz klg Tof] ljZj¿k k/dfTdfsf] k|sfz;b[z ;fob}
xf]nf Û ch{'gnfO{ ljZj¿ksf] bz{g x'Fbf klxnf] cg'ej P]Zjo{sf] ePsf] lyof] . ch{'gnfO{ klxn]
>Ls[i0fsf] dlxdfzfnL P]Zjo{ ¿ksf] bz{g eof] h'g ;'Gb/, >]i7, ax'd"No / ;a} s'/fn] o'Qm 5 .
hut\sf] ;f/f ;f}Gbo{ lgrf]/]/ Tof] ljZj¿kdf l:yt ePsf] h:tf], ;f/f ;'uGw / k|]d lgrf]/]/ el/Psf]
h:tf] lbJo¿ksf] bz{g eof] . o:tf] cg'ej g} k/dfTdfsf] P]Zjo{sf] cg'ej xf] . ch{'gn] ;j{k|yd
k/dfTdfsf] P]Zjo{zfnL ¿k b]v] .
ch{'gn] k/dfTdfsf] bf];|f] k|sfz ¿k b]v] . k|sfz P]Zjo{kl5 b]lvg' plrt xf] lsgeg] P]Zjo{
klg cw'/f] k|sfz xf] . laxfgkv ;"o{ pbfpg'cl3sf] cfsfzdf b]lvg] dw'/f] k|sfz / cfefo'Qm cyf{t\
;fFemdf ;"o{ 9n]kl5 /flt x'g'cl3sf] b[Zo ;lGwsfnsf] dw'/f] cfnf]s h:tf] cj:yf P]Zjo{ xf] h'g
g]qlk|o x'G5 . P]Zjo{ cfnf]s xf] / P]Zjo{n] k|sfz x]g{ ch{'gsf cfFvfnfO{ tof/ ul/lbg] 5 cGoyf
k/dfTdfsf] k|sfz x]g{ ;Dej 5}g . ;"o{lt/ ;f]em} x]/]/ cGoq x]bf{ rf/}lt/ cGwsf/ b]lvG5 . emg\
xhf/f}“ ;"o{sf] t]h h:tf] k/dfTdfsf] k|sfzdo ¿k x]g{ / ;xg ug{ klg c;Dej x'g] x'gfn]
ch{'gnfO{ klxn] P]Zjo{ ¿ksf] bz{g lbP/ To;kl5 Tof] t]hf]do k|sfz ¿k x]g{ >Ls[i0f tof/ ub}{

nf]suLtf– 483
cWofo–!!
x'g'x'G5 . ha k|sfzsf] tLj| cf3ft x'G5, ta rf/}lt/ cGwsf/ km}lnG5 . :k]lg; /x:ojfbL ;Gt
hf]Gf (St. John of the cross) n] o;nfO{ cfTdfsf] cFWof/f] /ft (Dark night of the Soul) eg]sf
5g\ . ch{'gnfO{ ;fob oxL cf3ftaf6 arfpg / cfˆgf] t]hf]do ¿k b]vfpg P]Zjo{ ¿kaf6
>Ls[i0fn] lj/f6\ ¿ksf] bz{gsf] ;'?jft ug{'eof] . oxL P]Zjo{ ¿ksf sf/0f k/dfTdfnfO{ O{Zj/ klg
elgG5 .
hut\df ePsf ;a} kbfy{df ljB't\ vFlbnf] ¿kn] n's]sf] 5 cyf{t\ kbfy{ klg ljB't\ g} xf] .
k|sfz ha 3gLe"t x'G5, ta kbfy{h:tf] b]lvG5 . kbfy{sf] clGtd s0f On]S6«f]g ljB't\ s0f g} xf]
h'g ;a}eGbf ;fgf] ;"o{ xf] / of] cfkm}“df k|sfzn] k"0f{ 5 . lj1fg kbfy{nfO{ 6'S|ofP/ clGtd
cljefHo s0f k|sfz xf] eGg] glthfdf k'u]sf] 5 . wd{n] t klxn]blv g} k/dfTdfsf] cg'ej g}
j:t'tM k|sfzsf] cg'ej xf] eg]sf] 5 . k|sfzsf] k/d cg'e"ltsf ;DaGwdf ;a} wd{ Psdt
5g\ . olb of] ;f/f hut\ k|sfz g} ePdf ToxfF xhf/f}“ ;"o{sf] k|sfz /xg' :jfefljs x'G5 . olb
k[YjLsf] Ps–Ps s0f h'g ljB't\ pmhf{ g} xf] Ps–Ps ;"o{ eof] eg] ta hut\df xhf/f“+} ;"o{sf] k|sfz
g} k|sfz /xG5 . To;}n] ;~ho w[t/fi6«nfO{ o;}af/] eGb5g\– x] /fhg\ Û xhf/f}F ;"o{af6 pTkGg x'Fbf
x'g] k|sfzeGbf klg ljZj¿k k/dfTdfsf] k|sfz t]hf]do 5 . k/dfTdfdf ePsf] k|sfzsf cufl8
Tof] k|sfz t s]xL klg xf]Og . o:tf] cfZro{o'Qm ¿knfO{ bz{g u/]kl5 kf08'k'q ch{'gn] cg]s
v08df ljeQm / k[ys\–k[ys\ ePsf] ;Dk"0f{ hut\nfO{ >Ls[i0f eujfg\sf] z/L/df Ps 7fpFdf l:yt
ePsf] b]v] . o:tf] 36gf k|sfzsf] cg'ejkZrft\ g} 36\g ;S5 . of] ;f/f >[ª\vnf P]Zjo{, k|sfz /
Pstfsf] x'g ;S5 .
cl:tTjdf ePsf k|To]s kbfy{df /x]sf] df}lns PsfOsf] hfgsf/L eP/ k|sfzsf] s0f ePsf]
cg'ej ePkl5 ;a} cGt/ ;dfKt x'G5 cGoyf hut\ cg]s b]lvG5 . To;}n] k|sfzsf] cg'ej g}
Pstf / cå}tsf] cg'ej x'g' xf] . ch{'gn] dxfk|sfzsf] cg'ej ePkl5 ;d:t ljeQm s'/fx¿, v08–
v08df ljeflht ;d:t s'/fx¿ >Ls[i0fsf z/L/df Ps :yfgdf l:yt ePsf] b]v] . ;f/f cGt/sf
;Ldfx¿ lt/f]lxt eP/ ;f/f s'/f Ps eP/ c;Ld ;fu/ dfq /Xof] . k|sfzsf] o:tf] ;fu/ cg'ej
x'g' eg]sf] cg]s ljeQm s'/fx¿ Ps ePsf] cå}tsf] cg'ej x'g' xf] . cå}t s'g} l;4fGt of ts{
xf]Og lsgeg] ts{n] lrhnfO{ afF8\5, ljrf/n] vl08t u5{ / Ps ug{ ;Sb}g . o;af/] cå}t
cg'ejaf6 dfq hfGg ;lsG5 . ;a} k[ys\ s'/fx¿ >Ls[i0fsf] z/L/df Ps} 7fpFdf b]v]/ ch{'g
cfZro{rlst / xif{n] k'nlst eO{ >4f, elQm;lxt xft hf]8]/ lz/ g'xfO{ k|0ffd u/] .
ha sNkgfeGbf aflx/sf] s'/f b]lvG5 cyf{t\ a'l4n] ;f]Rg} g;Sg] s'/f b]lvG5 ta JolQmn]
cfZro{sf] cg'ej u5{ . cfZro{sf] cj:yfdf a'l4 z]if /xFb}g / ;f/f z/L/ /f]dfl~rt ePsf] cg'ej
x'G5 . ;fdfGo 36gfdf JolQm cfZro{df kb}{g . cfhsf] o'udf ;a} pQ/ yfxf x'gfn] cfhsf] ztfAbL
cfZro{ z"Go ztfAbLsf ¿kdf /x]sf] 5 . wd{ /x:o / cfZro{sf] vf]h xf] . ch{'g h:tf] ;';+:s[t
JolQm cfZro{n] el/g' eg]sf] c;fwf/0f l:ylt xf] . k/dfTdfsf] lj/f6\ ¿ksf] bz{gkZrft\ ch{'gsf]
1fg, a'l4 / ljrf/n] s'g} sfd ug{ g;s]sfn] pgL cfZro{o'Qm Pjd\ xif{n] cfgGbljef]/ ePsf 5g\ .
a'l4 ;fy /x'Gh]n JolQm b'vs} vf]h u5{ / b'vL x'G5 . a'l4n] hLjg b]Vb}g, s]jn d[To' dfq b]V5 .
To;}n] hLjgdf xfdL x/]s lbg d5f}{ cyf{t\ d/Ld/L afFR5f} . a'l4n] ;'v xf]Og b'v / cefj dfq
b]Vg ;S5 . a'l4s} sf/0fn] xfdL h] 5}g To;;Fu b'vL 5f}“ / h] cfkm";Fu 5 To;;Fu klg ;'vL 5}gfF} .
ch{'gsf] klg a'l4 ;dfKt ePkl5 pgsf] z/L/ xif{n] k'nlst eof] / slDkt x'g yfNof] . ha
s'g} 36gf 3l6t x'G5 Tof] cfTdfdf dfq geP/ To;sf] c;/ z/L/sf] cª\u–k|Touª\df x'G5 .
cflTds cg'ejdf z/L/ klg kljq x'G5 . o:tf] ljZj¿k k/dfTdfsf] :j¿ksf] bz{gaf6 ch{'g

nf]suLtf– 484
cWofo–!!
k|km'lNnt / :klGbt eP . ch{'gsf] >4f / elQmn] :jtM lz/ em'Sof], xft hf]l8P / pgL k"/}
gtd:ts eP egL ;~ho eGb} 5g\ . ch{'g eGb5g\– x] b]j Û xh'/sf] z/L/df b]jx¿, k|f0fLx¿sf]
;d'bfonfO{, sdnsf] cf;gdf a;]sf] a|XdfnfO{, dxfb]jnfO{, ;Dk"0f{ Clifx¿nfO{ tyf lbJo
gfux¿nfO{ b]V5' / ;Dk"0f{ ljZjsf] :jfdL Û xh'/sf cg]s xftx¿, k]6, d''v / g]qx¿af6 o'Qm tyf
;a}lt/af6 cgGt ¿kjfnf xh'/nfO{ b]Vb5' . s[i0fsf] o:tf] lj/f6\:j¿k b]v]kl5 ch{'g c:tJo:t
ePsf 5g\ . ;a} s'/f eGg klg rfxG5g\ t/ ;a} s'/f cleJoQm ug{ klg g;Sg] cj:yfdf 5g\ .
ch{'gsf] xif{ / cfgGbsf] s'g} ;Ldf 5}g . ch{'g eG5g\– d hGdbftf a|Xdf / ;+xf/stf{ dxfb]j klg
xh'/df b]V5' . ;Dk"0f{ ljZjsf :jfdL xh'/sf slt xft, k]6, d'v / g]qx¿ 5g\ . xfd|f] h:tf xhf/f}+
k[YjLx¿ k/dfTdfsf 5g\ . tL x/]ssf xft, d'v, g]q, k]6sf] sNkgf ubf{ ;Ldf/lxt cyf{t\ c;ª\Vo
g} x'G5 . k/dfTdf ;dli6sf] hf]8 xf] . xfdL o; k[YjLsf ;Dk"0f{ k|f0fL / o:tf cgGt k[YjLx¿
hf]8\of}F eg] cgGt xft, d'v, k]6, g]q x'G5g\ . xfdL ;a} dg'io dfq xf]OgÙ hLjhGt', kz'kIfL klg
hf]8\ofF} eg] Tof] cgGtsf] j0f{g ug{ klg ;lsGg .
ch{'g oL ;a} ¿k b]v]/ lsd\st{Joljd"9 eP . To;}n] pgL km]l/ ;f]W5g\– olt ;a} b]Vbf klg
d xh'/sf] g t k|f/De, g dWo g cGt g} b]Vg ;S5' . k/dfTdfsf] Tof] lj/f6\ :j¿kdf pgL To;sf]
k|f/De, dWo / cGt b]Vb}gg\ . ch{'g eG5g\– d xh'/sf] ubfo'Qm, d's'6o'Qm / ;a}lt/af6 k|sfzsf]
t]hk'~h, k|Hjlnt clUg / ;"o{;b[z Hof]lto'Qm uxg / ck|d]o :j¿k ;a}lt/ b]V5' . d h] b]lv/x]sf]
5', Tof] ;tx h:tf] b]lvG5 t/ ;txsf k5fl8 cgGt ;tx / ulx/fO 5 h'g sxfF uP/ k"/f x'G5
Tof] dnfO{ yfxf 5}g . lj/f6\:j¿knfO{ ch{'g uxg / ck|d]o b]V5g\ / o;sf] j0f{g pgsf] a'l4n] ug{
;Sb}g . j0f{gaflx/sf] cyf{t\ j0f{g g} ug{ g;lsg], kQf nufpg g;lsg]nfO{ ck|d]o elgG5 .
ch{'gdf Tof] ;du| ljZj¿ksf] j0f{g ug{ ;Sg] Ifdtf klg 5}g . To;}n] ch{'g Tof] :j¿k ck|d]o
b]V5g\ .
ch{'gn] b]v]sf] lj/f6\:j¿k ck|]do 5 h'g pgsf] a'l4n] sNkgf klg ug{ ;Sb}g . To;}n]
ch{'g eG5g\– of] ck|]do :j¿k rf/}lt/ b]V5' / x] s[i0f Û d]/f] a'l4 ctLt ePsf] 5 / ca d
lans'n z"Go ePsf] 5' . >Ls[i0fn] ch{'gnfO{ cfˆgf] cgGt :j¿ksf] bz{g lbg'eof] . of] ch{'gs}
>4fk"0f{ ;dk{0fsf sf/0f ;Dej eof] . P]Zjo{¿k, ;'Gb/, cfe"if0fo'Qm z:qx¿ wf/0f u/]sf]
:j¿kaf6 ;'?jft u/]/ t]hk'~h h;sf cufl8 xhf/f+}“ ;"o{sf] t]h klg gu0o x'G5 Tof] t]hf]do
:j¿k k|bz{g ug{'eof] . tTf\kZrft\\ ch{'gn] pTklQ tyf d[To' / cgGt g]q, k]6, d'v, xftx¿ ePsf
lbJo ;k{x¿ / Clifx¿ s[i0fs} z/L/df l:yt ePsf] b]v] . h;sf] k|f/De dWo / cGt 5}g o:tf]
uxg / ck|d]o :j¿k >Ls[i0fn] ch{'gnfO{ b]vfpg'eof] . h;n] Psflt/ ch{'g cfZro{rlst /
/f]dfl~rt 5g\ eg] csf{tkm{ pgsf] a'l4 ctLt ePsf] 5 / pgL k"/f z"Go cj:yfdf k'u]sf 5g\ .
TjdIf/+ k/d+ j]lbtJo+–
Tjd:o ljZj:o k/+ lgwfgd\ .
TjdJooM zfZjtwd{uf]Ktf
;gftg:Tj+ k'?iff] dtf] d] ..!*..
ch{'g eG5g\– xh'/ g} hfGgof]Uo k/d cIf/ cyf{t\ k/a|Xd k/dfTdf x'g'x'G5≤ xh'/ g} o;
hut\sf k/d cf>o x'g'x'G5≤ xh'/ g} cgflb wd{sf /Ifs x'g'x'G5 / xh'/ g} cljgfzL ;gftg k'?if
x'g'x'G5 eGg] d]/f] dt 5 ..

nf]suLtf– 485
cWofo–!!
cgflbdWofGtdgGtjLo{–
dgGtafx'+ zlz;"o{g]qd\ .
kZofld Tjf+ bLKtx'tfzjSq+–
:jt]h;f ljZjldb+ tkGtd\ ..!(..
cflb, dWo / cGtn] /lxt, cgGt ;fdYo{n] o'Qm, cgGt xft ePsf, rG›–;"o{¿k g]q ePsf,
k|Hjlnt clUg¿k d'v ePsf xh'/n] cfggf] t]hn] o; hut\nfO{ ;GtKt u/]sf] b]Vb5' ..
Bfjfk[lyJof]l/bdGt/+ lx
JofKt+ Tjo}s]g lbzZr ;jf{M .
b[i6\jfb\e't+ ¿kd'u|+ tj]b+–
nf]sqo+ k|Jolyt+ dxfTdg\ ..@)..
x] dxfTdg\ Û of] :ju{ / k[YjLsf larsf] ;Dk"0f{ cfsfz tyf ;a} lbzfx¿ xh'/af6 g} kl/k"0f{
5g\ / xh'/sf] of] cnf}lss / eoª\s/ ¿knfO{ b]v]/ tLg} nf]s clt Jolyt eO/x]sf 5g\ ..
cdL lx Tjf+ ;'/;‹f ljzlGt
s]lr∫LtfM k|f~hnof] u[0flGt .
:j:tLTo'STjf dxlif{l;4;‹fM
:t'jlGt Tjf+ :t'ltleM k'isnfleM ..@!..
pg} b]jtfx¿sf ;d"x xh'/df k|j]z ub{5g\ / s]xL eoeLt eP/ xft hf]8]/ xh'/sf] gfd /
u'0fsf] pRrf/0f ub{5g\ . ptf dxlif{ / l;4x¿sf] ;d'bfo sNof0fsf] sfdgf ub}{ pQd pQd
:tf]qx¿åf/f xh'/sf] :t'lt ub{5g\ ..
?b|flbTof j;jf] o] r ;fWof–
ljZj]˜lZjgf} d?tZrf]idkfZr .
uGwj{oIff;'/l;4;‹f–
jLIfGt] Tjf+ ljl:dtfZr}j ;j]{ ..@@..
P3f/ ?› / afx| cflbTo tyf cf7 j;', ;fWou0f, ljZjb]j, clZjgLs'df/, d?b\u0f /
lkt[x¿sf] ;d'bfo tyf uGwj{, oIf, /fIf; / l;4x¿sf] ;d'bfo ;a} ljl:dt eP/ xh'/nfO{ x]l//x]sf
5g\ ..
ch'{g eGb5g\ x] eujg\ Û xh'/ g} hfGg of]Uo k/d cIf/ / k/d a|Xd k/dfTdf x'g'x'G5 .
xh'/ g} k/d cf>o, cgflb wd{sf /Ifs / cljgfzL ;gftg k'?if x'g'x'G5≤ o:tf] d]/f] dt 5 . o;
If0fdf ch{'g clt ljgd| 5g\, hfGg] JolQmx¿ ljgd| g} x'G5g\ . ljgd|tf hfGg] ;t{ / kl/0ffd klg
xf] . ch{'g ;a} k|ToIf b]lv/x]sf 5g\ / klg o:tf] d]/f] dt 5 eGb5g\ . pgn] d]/f] cg'ej 5 eGbf
cxª\sf/ b]lvg ;S5 eg]/ d]/f] dt 5 eg]sf x'g\ . cxª\sf/Ln] k|tLlt geP klg cfˆgf] egfOnfO{
;To agfpg] k|of; u5{ t/ cg'ej ePsf] JolQmn] o:tf] bfjf ub}{g . t;y{ ch{'g ;Tosf] cfu|x
ub}{gg\ . hfGg] k'?ifx¿ oL Clifn] o;f] eGf] h'g d}n] ;'g], o;df d]/f] o:tf] dt 5 eGb5g\ h'g
ljgd|tf xf] . ch{'gdf cxª\sf/ ;dfKt ePsf] efg x'G5 . hlt d /xFb}g ;To Tolt g} z'4 x'G5 .
dxfjL/nfO{ s;}n] cfTdf 5 eGg] k|Zg u¥of] eg] pxfF eGg'x'G5 cfTdf 5 eGg] sltko
JolQmx¿sf] dt 5 . s]xL JolQmx¿sf] cfTdf 5}g eGg] dt 5, To:t} s]xL JolQmx¿sf] cfTdf 5
jf 5}g s]xL eGg ;lsGg eGg] dt 5 . pgLx¿ ;a} l7s} eG5g\ . olb ;a} l7s xf] eg] jf:tljs
l7s s] xf] eGg] k|Zgdf pxfF eGg'x'G5– 7'nf] eGbf 7'nf] ;Todf klg clnslt c;To / 7'nf] eGbf
7'nf] c;Todf klg clnslt ;To x'G5 . ha ;Todf klg JolQmsf] cxª\sf/ k|j]z u5{, ta cxª\sf/
k|j]z u/]sf] hlt ;To c;To x'G5 . Tof] c;TonfO{ 5f]l8lbpmF . cfTdf 5}g eGg] JolQmsf] s'/fdf klg

nf]suLtf– 486
cWofo–!!
clnslt ;To 5 lsgeg] ax';ª\Vos JolQmnfO{ xfdL z/L/ g} xf}F eGg] nfUb5 / cfTdfsf af/]df
s'g} hfgsf/L g} 5}g . To;}n] cfTdf 5}g eGg'df klg xfdLh:tf JolQmsf] cg'ejaf6 x'g] hlt c;To
l7s xf] . dxfjL/ eGg'x'G5– h] eGg' 5 To;nfO{ dtsf] ¿kdf eGg'k5{ lsgeg] ToxfF ljk/Lt dt
klg x'g ;S5 . oxL ;To xf] eg]/ cfu|x gug{" lsgeg] cfu|xn] ;TonfO{ sdhf]/ / cxª\sf/nfO{
alnof] agfpF5 .
wfld{s JolQm ljgd| x'G5 . To;}n] ;gftg wd{n] slxNo} wd{ kl/jt{g ug]{ u/fpg] ljrf/ g}
u/]g lsgeg] of] s[To t cwfld{s xf] . s;}nfO{ hah{:tL ;DemfP/ a'emfP/ kmsfP/ wfld{s agfpg
vf]Hg' cwfld{s dfq xf]Og Joj;fo klg xf] . c¿nfO{ kl/jt{g ug]{ r]i6f /fhgLlt / Joj;fo xf] eg]
cfkm"nfO{ kl/jt{g ug]{ r]i6f wd{ xf] . ch{'g eG5g\– xh'/ g} hfGgof]Uo cIf/ x'g'x'G5 . h;sf]
pkof]lutf x'G5, To;nfO{ hfGgof]Uo elgG5 . h:tf] lrlsT;flj1fg pkof]lutfsf] sf/0fn] hfGgof]Uo
5 . t/ hfGg' t Tof] xf] h;nfO{ hfg]kl5 c¿ s]xL hfGg z]if /xFb}g . hfGg z]if s]xL gePkl5 dfq
JolQm lh1f;fz"Go, tgfjd'Qm / zfGt x'G5 . t;y{ hfGgof]Uo ToxL Ps 5 h;nfO{ kfPkl5
kfpgof]Uo s]xL afFsL x'Fb}g≤ Tof] k/d ljGb' xf] . To;}n] ch{'g eG5g\– xh'/ g} hfGgof]Uo cIf/
k/da|Xd k/dfTdf x'g'x'G5 . xh'/ o; hut\sf k/d cf>oo'Qm, cgflb, wd{sf /Ifs Pjd\ xh'/ g}
cljgfzL ;gftg k'?if x'g'x'G5– o:tf] d]/f] dt 5 .
ch{'gn] klxn] k/dfTdfsf] P]Zjo{n] el/Psf], k|Llts/, ;'Gb/, df]xs, dgf]x/, dg nf]Eofpg] /
cfsif{s ¿k b]Vf] . tTf\kZrft\\ ;"o{ h:tf] k|sfz b]v] . To;kl5 k/dfTdfsf] h'g eoª\s/ clUgt'No
;a}nfO{ tKt ug{ ;Sg], d[To' h:t} ljs/fn ljgfzsf/L ¿k ch{'gn] b]v]/ pgL eG5g\– x] k/d]Zj/ Û
xh'/sf] cgGt ¿k b]Vb} 5' hf] k|Hjlnt clUg h:tf] 5 / x/]s d'vaf6 cfufsf] Hjfnf lgl:s/x]sf]
5 / of] clUgsf] tfkn] ;f/f hut\ hn]/ e:dLe"t x'g] h:tf] b]Vb} 5' . hLjg åGåsf] hf]8 xf] . oxfF
hGd–d[To', k|]d–3[0ff, ;'v–b'v, ;kmntf–c;kmntf / ljho–k/fho ;a} oxL åGås} hf]8 xf] . JolQm
;'v, ;kmntfh:tf k|Llts/ s'/f cFufNg rfxG5 / b'v, c;kmntf / ck|Llts/ s'/f 5f]8\g rfxG5
t/ oL b'j} hLjgsf ckl/xfo{ lx:;f x'g\ . o;df s'g} PsnfO{ arfpg' c;Dej s'/f xf] . ch{'gn]
k/dfTdfsf] P]Zjo{sf] cfef ePsf] ¿k klxn] b]v]sf lyP . t;y{ ca csf]{ eoª\s/, ljs/fn ¿k
klg b]Vg} k5{ lsgeg] JolQmsf] hGd / d[To' b'j} p;}af6 x'G5 . To:t} ;a} åGåx¿sf] pTklQ klg
p;}af6 x'G5 . ;f}Gbo{sf] k|tLs / s'¿ktfsf] k|tLs klg pm g} xf] . To;}n] ch{'gn] k/dfTdfsf] lj/f6\
ljs/fn :j¿k x]g}{ k5{ .
wd{sf] Psy/L b[li6sf]0fn] P]Zjo{ ¿knfO{ k|d'vtf lbPsf] 5 eg] csf]{ b[li6sf]0fn] p;sf]
eoª\s/ ¿knfO{ k|d'vtf lbFb} :jLsf/ u/]sf] 5 . ox'bLx¿sf] wd{u|Gy …cf]N8 6]:6fd]G6Ú h;df
O{Zj/n] t8kfpF5, hnfpF5, s'6\5, lk6\5 clg si6 / kL8f lbP/ gs{df /flv/xG5 eGg] s'/fx¿
pNn]v ul/Psf 5g\ . …cf]N8 6]:6d]G6Ú df gs{sf] wf/0ff cgGt;Dd /x]sf] 5 / O{Zj/nfO{ eoª\s/
ljs/fn ¿kdf lrlqt ul/Psf] 5 . To;}n] lh;;sf] O{Zj/ k|]d xf] (God is love) eGg] s'/f
pgLx¿nfO{ l7s pN6f] nfUof] . lh;; O{Zj/ k|]d xf] eGg'x'G5 . …cf]N8 6]:6fd]G6Ú / …Go' 6]:6fd]G6Ú b'O{
ljk/Lt k':tsx¿ x'g\ t/ oL b'O{ ldn]/ g} afOansf] k"0f{ k':ts aG5 lsgeg] df]h]hn] b]v]sf]
eofjx ¿k …cf]N8 6]:6fd]G6Ú df 5 eg] lh;;n] b]v]sf] k|]d ¿k …Go' 6]:6fd]G6Ú df 5 . k/dfTdf k"0f{
x'gfsf nflu oL b'O{ ¿kx¿ ;dfj]z x'g}k5{ .
>Ls[i0fdf k/dfTdfsf b'j} ¿k k|s6 ePsf 5g\ . s[i0fdf O{Zj/sf b'j} ¿k Ps;fy l:yt
5g\ . To;}n] h;n] k"/f hLjgnfO{ :jLsf/ ug{ ;S5 ToxL JolQmn] s[i0fnfO{ :jLsf/ ug{ ;S5 .
k/dfTdfnfO{ hGd / d[To'sf b'j} ¿kdf :jLsfg{' g} k"/f hLjgnfO{ :jLsfg{' xf] . xfdL ;gftgLx¿n]

nf]suLtf– 487
cWofo–!!
k/dfTdfnfO{ tLg ¿kdf :jLsf/ u/]sf 5f}F . hxfF klg b'O{ x'G5 To;nfO{ hf]8\g] t];|f] rflxG5 h'g
dWodf of] b'j};Fu hf]l8Psf] x'G5 . To;}n] ;gftgLx¿n] a|Xdf hGdsf], lzj d[To'sf] / lardf
kfngstf{ lji0f'sf] wf/0ff /fv]sf x'g\ . TfL tLg} ¿kleq Ps} ¿k / Ps} zlQm 5 . ToxfF lj/f6\
pmhf{n] Psftkm{af6 agfpF5 csf{tkm{af6 d]6fpF5 / dWodf kfngstf{sf] ¿kdf ;XDffN5 . ca
cfP/ k/dfTdfsf] lj/f6\ ¿kdf ch{'gnfO{ d[To'sf] ¿k b]vf kg{ yfn]sf] 5 . clUg¿ksf] d'vd08nn]
o; hut\nfO{ tKt u/]sf] pgL b]Vb} 5g\ / eG5g\– x] dxfTdg\ Û of] :ju{ / k[YjLsf larsf] ;Dk"0f{
cfsfz tyf lbzfx¿ xh'/af6 g} kl/k"0f{ 5g\ tyf xh'/sf] of] cnf}lss / eoª\s/ ¿knfO{ b]v]/
tLg} nf]s clt Jolyt eO/x]sf 5g\ .
ch{'g eujfg\sf] of] ljs/fn ¿kn] ubf{ ;f/f nf]s Jolyt ePsf] b]Vb} 5g\ . d[To' xfd|f] uxg
b'v xf] eg] c¿ b'v d[To'sf 5fofF dfq x'g\ . xfdL oxL b'vaf6 Jolyt / eoeLt x'G5f}F . ch{'gn]
Tof] lj/f6\ :j¿kdf JolQmx¿ d[To'sf] d'vdf uO/x]sf] b]v]sf 5g\ . xfdL klg x/]s If0f d[To's}
d'vdf uO/x]sf 5f+}“ . ch{'gn] eujfg\sf] ljs/fn clUg¿ksf] d'vlt/ JolQmx¿ bf}l8/x]sf] / x/]s
JolQm eon] sfFlk/x]sf b]v]sf 5g\ . ;a}sf] d[To' t lglZrt 5 s]jn Tof] ;do slxn] cfpF5 eGg]
s'/f s;}nfO{ yfxf 5}g . ch{'gn] ;a} JolQmx¿ d[To'sf] nfOgdf plePsf] / d[To'sf] nk6 rf/}lt/
km}lnPsf] b]Vf] . To;}n] pgL eGb} 5g\– xh'/sf] cnf}lss / eoª\s/ ¿k b]v]/ tLg} nf]s sfFlk/x]sf] 5 .
ch{'g Tof] lj/f6\ ¿knfO{ cnf}lss / eoª\s/ b'j} elg/x]sf 5g\ . Pp6} s'/f cnf}lss / eoª\s/
x'g ;S5 . xfdLn] Pp6f ?vdf Wofgk"j{s x]¥of}+“ eg] ToxfF ;'s]sf k'/fgf kftx¿nfO{ gofF cfpg]
kftx¿n] wSsf lbP/ emfl//x]sf x'G5g\ lsgeg] gofF cfpg] kftn] cfˆgf] :yfg agfpg rfxG5g\ .
ha j[If k'/fgf ;a} kft em/]/ vfnL x'G5, ta j[If gofF kftx¿åf/f ;lhg] tof/Ldf x'G5 . Psflt/
ktem8 jg:kltsf] ljs/fn ¿k xf] eg] csf{tkm{ ktem8 j;Gtsf] cfudgsf] ;"rs klg xf] .
To:t} d[To' ljs/fn b'v xf] t/ d[To' hGdsf] ;"rgf klg xf] . Pp6f aRrf ue{df cfpg]
tof/Ldf x'G5 ta Pp6f a'9f] JolQm d[To'sf] d'vdf k'u]sf] x'G5 . aRrf hGdg' cl3 Tof] a'9f] JolQm
d[To'df k|j]z u/]/ 7fpF vfnL u5{ . of] qmd w]/} k/ / ulx/fOdf x'g] x'Fbf xfdL o;nfO{ b]Vg ;Sb}gf}+ .
ch{'gn] Tof] hGd / d[To'sf] l;nl;nfdf hGd / d[To' b'j} Ps} :yfgaf6 eO/x]sf] klg b]Vb5g\ .
To;}n] ch{'g cnf}lss / eoª\s/ ¿k eG5g\ . hLjgsf] k|f/De / cGt Ps};fy o'uky ¿kdf au]sf]
b]Vg' ch{'gsf nflu cnf}lss 36gf xf] . xfdL t aRrfnfO{ aRrf / a'9fnfO{ a'9f] b]V5f} b'j}nfO{
hf]8]/ x]b}{gf}F t/ b[li6 dfly p7fPdf oL b'j} hf]l8Psf] kfpF5f} .
xfdL åGånfO{ ljk/Lt 7fG5f+}“ t/ ch{'g åGå cnu xf]Og Pp6}sf] hf]8 ePsf] b]lv/x]sf 5g\ .
To;}n] pgnfO{ of] cnf}lss nfU5 . xfdLnfO{ cl:tTjsf] lgodsf] hfgsf/L gx'gfn] d[To'nfO{ /f]Sg /
hLjg rnfpg rfxG5f“+} . h'g lbg hGd x'G5 ToxL lbg d[To' klg ;Fu} ;'? x'G5 / hGde/ d[To'
;Fu;Fu} g} rNb5 . hGd olb d[To'lt/ klxnf] sbd xf] eg] d[To' km]l/ hGdlt/sf] klxnf] sbd xf] .
hxfF d[To' 36\5 tTIf0f d[To';Fu hf]l8Psf] hGdsf] 36gf 36\5 . o; hut\df s]xL klg ;dfKt xF'b}g,
h] 5 Tof] ;w}+“ /xG5 / xfdL To;df s]xL hf]8\g / 36fpg ;Sb}gf+}“ . To;}n] JolQm d/]/ klg ;dfKt
x'Fb}g To;eGbf k/ csf]{ kl/k]|Ifdf / cfofddf k|j]z u5{ hf] xfdL b]Vg ;Sb}gf+}“ . ha ch{'gn] hGd /
d[To' b'O{ ljk/Lt åGåx¿ Pp6}sf ¿k b]v], ta pgnfO{ of] cnf}lss nfUof] . cnf}lsssf ;fy}
ch{'gnfO{ of] eoª\s/ klg nfUof] . pgn] ;f/f hut\ o;df km;]sf] b]Vf]sfn] eGf]– x] uf]ljGb Û Tof]
b]jtfx¿sf] ;d"x xh'/df g} k|j]z ub}{ 5g\ / sltko b]jtfx¿ eoeLt eP/ xh'/sf] gfd / u'0fsf]
:t'lt klg ub}{ 5g\ .

nf]suLtf– 488
cWofo–!!
dg;ljb\ / ;dfhzf:qLx¿ wd{sf] hGd eoaf6 ePsf] dfGb5g\ . dg'iox¿ k|s[ltsf] zlQm /
lj8Dagf;Fu eoeLt 5g\ / k|s[ltnfO{ v';L kfg{ k|fy{gf ub{5g\ eGg] pgLx¿sf] wf/0ff 5 . k|s[ltsf]
eo h:t} af9L, Hjfnfd'vL, klx/f] of e"sDksf] eo klg d[To'sf] g} eo xf] . t/ JolQmleq ;dfKt
gx'g] s'/f klg x'G5 hf] s'g} zlQmn] klg ;dfKt kfg{ ;Sb}g . d[To'kZrft\\ klg ;dfKt gx'g] s'/f
cfTdf xf] . o;sf] vf]h klg wd{sf] sf/0f x'g ;S5 . ha JolQmn] leq s]xL 5 h'g d[To'n] d]l6Fb}g
eGg] yfxf kfpF5, ta p;nfO{ cfTdfsf] vf]h x'g nfUof] eGg] klg yfxf x'G5 . cfTdf dfGg] xf]Og of]
cg'ejaf6 hfGg] s'/f xf] . cfTdf d[To'sf] ljk/Lt vf]h xf] . ch{'g b]jtfx¿ klg eon] sfFk]/ b'O{
xft hf]8L k/dfTdfsf] gfd pRr/0f u/]sf] b]Vb} 5g\ . dg'io h:t} b]jtfx¿ klg d]l6gaf6 eoeLt
5g\ lsgeg] pgLx¿df klg z'4 jf;gf x'G5 / hxfF jf;gf x'G5 ToxfF z'4 cxª\sf/ klg x'G5 /
hxfF cxª\sf/ x'G5 ToxfF d]l6g] eo klg x'G5 .
z'4 / ;'Gb/ r]tgfsf] gfd b]jtf xf] t/ pgLx¿ klg jf;gfeGbf aflx/ xF'b}gg\ . b]jtf
dg'ioeGbf z'4td l:yltdf x'gfn] ;gftgLx¿n] b]jtfnfO{ dg'ioeGbf dfly /fv]sf 5g\ . t/ b]jtf
klg dg'io eP/ dfq d'Qm x'g ;S5g\ . dg'io rf/ bf]af6f] xf] hxfFaf6 tn em/]df pm kz' x'G5 /
dfly p7]df b]jtf x'g ;S5 . olb ;d:t hLjgsf] kf/ hfg' 5 eg] dg'io g} eP/ ofqf ug{'k5{ .
g}lts z'4 JolQm k"0f{ ¿kdf ;kmn ePdf pm b]jtf x'G5 . b]jtf;Fu OlG›ox¿ gx'g] x'Fbf OlG›osf
sf/0f kg]{ afwf pgLx¿nfO{ kb}{g t/ b]jtfdf z'4 jf;gf eg] x'G5 / Tof] OR5f hfUg]lalQs} k"/f
x'G5 . hxfF z'4 jf;gf x'G5, ToxfF z'4 cxª\sf/ x'G5 / hxfF z'4 cxª\sf/ x'G5, ToxfF ;dfKt x'g]
8/ klg x'G5 . lxGb" k'/f0fx¿df OG›hlQsf] eoeLt JolQm sf]xL 5}g . pgsf] eosf] sf/0f pgL z'4
jf;gfsf lzv/df 5g\ . Tof] lzv/df Ps rf]l6df Ps hgf dfq x'g ;S5 . t;y{ OG›nfO{ ha s'g}
JolQm Tof] lzv/df k'Ug] 8/ x'G5, ta pgL cflQP/ p;nfO{ v;fNg] r]i6f ug{ yfN5g\ . hf] JolQm
lzv/df x'G5 pm Tolt g} w]/} eoeLt x'G5 . of] JolQmsf] dfgl;s cj:yf xf] .
ch{'g s[i0fnfO{ eGb5g\– b]jtfx¿sf ;fy} dxlif{ l;4x¿sf] ;d'bfo klg eoeLt eP/
…sNof0f xf];\Ú egL pQd pQd zAbx¿n] xh'/sf] k|z+;f ub}{ 5g\ . h;n] l;l4 kfPsf] 5, hf]
rdTsf/ ug{ ;S5, h;;Fu 1fgsf] e08f/ 5 pgLx¿ l;4 x'g\ . o:tf l;l4 k|fKt u/]sf l;4
;d'bfo klg eoeLt 5g\ / dxlif{x¿ h;;Fu 1fgsf] kf/fjf/ 5 pgLx¿ klg eon] sfk]sf /
slDkt eP/ …sNof0f sNof0fÚ eGb} xft hf]8]/ k|fy{gf u/]sf] ch{'g b]lv/x]sf 5g\ . ha;Dd
JolQmleq z"Go / zfGt r}tGo x'Fb}g, ta;Dd p;df d]l6g] eo z]if /xG5 . ha s'g} JolQm z"Go
x'G5, ta dfq p;nfO{ d[To'sf] eo x'Fb}g . r}tGoo'Qm gx'g] b]jtf, Clif, dxlif{ ;a} >Ls[i0f;Fu
eoeLt g} x'G5g\ . ch{'g eG5g\– x] k/d]Zj/ Û Psfbz ?›, åfbz cflbTo, cf7 j;', ;fWou0f,
ljZjb]j, clZjgLs'df/, d?b\u0f, lkt[x¿sf] ;d'bfo Pjd\ uGwj{–oIf–/fIf; / l;4 u0fsf
;d'bfox¿ ;a} ljl:dt eP/ xh'/nfO{ x]b}{ 5g\ . pgLx¿ s;}n] of] s] eO/x]sf] xf] eGg] a'lem/x]sf
5}gg\ . hxfF åGå x/fpF5 ToxfF hfGg] Ifdtf klg x/fpF5 To;kl5 t JolQmdf lj:do dfq afFsL
/xG5 .
ha;Dd hLjg;Fu df]x x'G5, ta;Dd d[To';Fu eo x'G5 . olb hLjgsf] df]x 5'6\of] eg]
d[To'sf] eo klg tTIf0f 5'6\5 / JolQm kf/ x'G5 . ch{'g o:t} cj:yfdf 5g\ . pgLleq h'g ;+;f/
lyof] Tof] klg ca x/fO;s]sf] 5 . ca pgL r'gfj/lxt ePsf 5g\ / b'j} åGåsf cj:yfaf6 kf/
ePsf 5g\ . ch{'g s[i0fsf cufl8 eQm eP/ ;dk{0f efjn] plePsf 5g\ . ch{'g s[i0fsf] k|]ddf
>4fn] cfk"l/t ePsf 5g\ . To;}n] >Ls[i0fn] ch{'gnfO{ lbJorIf' k|bfg u/]/ cfˆgf] cnf}lss,
P]Zjo{do, k|sfzdo, eoª\s/ ljs/fn ;a} :j¿kx¿ ePsf] lj/f6\ :j¿ksf] bz{g lbg'ePsf] xf] .

nf]suLtf– 489
cWofo–!!
¿k+ dxQ] jx'jSqg]q+–
dxfafxf] ax'afx"¿kfbd\ .
ax"b/+ ax'b+i6«fs/fn+–
b[i6\jf nf]sfM k|Jolytf:tyfxd\ ..@#..
x] dxfafx' Û xh'/sf] w]/} d'v / g]q ePsf], w]/} xft, hfF3 / v'§f ePsf], w]/} k]6x¿ ePsf] /
w]/} g} bfx|fx¿ ePsf] bfl9Psf] cToGt ljs/fn dxfg\ ¿knfO{ b]v]/ nf]s Jofs'n eO/x]sf] 5 / d
klg Jolyt eO/x]sf] 5' ..
geM:k[z+ bLKtdg]sj0f{+–
JofQfgg+ bLKtljzfng]qd\ .
b[i6\jf lx Tjf+ k|JolytfGt/fTdf
w[lt+ g ljGbfld zd+ r lji0ff] ..@$..
x] lji0f' Û cfsfznfO{ :kz{ ug]{jfnf, b]bLKodfg, cg]s j0f{n] o'Qm tyf km}lnPsf] d'v /
k|sfzdfg ljzfn g]qn] o'Qm xh'/nfO{ b]v]/ cGt:s/0f eoeLt ePsf] d}n] w}o{ / zflGt kfO/x]sf]
5}g ..
b+i6«fs/fnflg r t] d'vflg
b[i6\j}j sfnfgn;lGgeflg .
lbzf] g hfg] g ne] r zd{
k|;Lb b]j]z hulGgjf; ..@%..
eofgs bfx|fsf sf/0f ljs/fn / k|nosfnsf] clUg h:t} k|Hjlnt xh'/sf] d'vnfO{ b]v]/ …dÚ
lbzfx¿nfO{ hflGbgF / ;'v klg kfplbgF . o;}n] x] b]j]z Û x] hulGgjf; Û xh'/ k|;Gg x'g'xf];\ ..
cdL r Tjf+ w[t/fi6«:o k'qfM
;j]{ ;x}jfjlgkfn;‹}M .
eLidf] b|f]0fM ;'tk'q:tyf;f}
;xf:dbLo}/lk of]wd'Vo}M ..@^..
jSqfl0f t] Tj/df0ff ljzlGt
b+i6«fs/fnflg eofgsflg .
s]lrlånUgf bzgfGt/]if'
;Gb[ZoGt] r"l0f{t}?QdfË}M ..@&..
;a} w[t/fi6«sf k'q /fhfx¿sf] ;d'bfo;lxt xh'/df k|j]z ub}{ 5g\ / eLidlktfdx, ›f]0ffrfo{
tyf s0f{ / xfd|f] kIfsf klg k|wfg of]4fx¿;lxt ;a} xh'/sf] 8/nfUbf bfx|fsf ljs/fn eofgs
d'vaf6 7'nf] j]un] bf}8]/ k|j]z ub}{ 5g\ / s}of}F r"0f{ / lz/;lxt xh'/sf] bfFtsf] lardf nfu]sf] b]lvFb}
5 ..
oyf gbLgf+ axjf]˜Da'j]ufM
;d'b|d]jfled'vf b|jlGt .
tyf tjfdL g/nf]sjL/f–
ljzlGt jSqf0oleljHjnlGt ..@*..
h;/L gbLx¿sf] hnsf] k|jfx :jfefljs ¿kd} ;d'›lt/ bf}l8G5 cyf{t\ ;d'›df k|j]z u5{,
To:t} of] g/nf]ssf jL/x¿ klg xh'/sf] k|Hjlnt d'vdf k|j]z ub}{ 5g\ ..
ch{'gn] eg]– x] dxfafx' Û w]/} d'v–g]q ePsf], w]/} xft, v'§f tyf hfF3 ePsf], w]/} pb/ /
8/nfUbf bfx|f ePsf] xh'/sf] ljs/fn ¿knfO{ b]v]/ ;a}hgf Jofs'n eO/x]sf 5g\ / d klg Jofs'n

nf]suLtf– 490
cWofo–!!
eO/x]sf] 5' . ch{'gn] k/dfTdf g} d[To'sf] d'v ag]sf] ljs/fn ¿k b]v]/ cfkm" / ;f/f nf]s Jofs'n
ePsf] cg'e"lt JoQm ul//x]sf 5g\ . pgsf] Åbo / k"/f z/L/ g} 8/n] sfFlk/x]sf] 5 . xfdLn]
k/dfTdfsf] ljs/fn ¿k ;f]Rg} ;Sb}gf}+“ . To;}n] ha ch{'gn] k"/f k/dfTdfsf] ¿k cyf{t\ b'j} ¿k
ePsf] :j¿k b]v] ta pgdf Jofs'ntf k}bf x'g' :jfefljs} xf] . of] Jofs'ntf k/dfTdfsf] ¿ksf]
sf/0fn] eGbf klg k/dfTdfsf] Ps ¿k;Fu pgsf] tfbfTDosf sf/0fn] k}bf ePsf] xf] . xfdLn] s]jn
k/dfTdfsf] ;'Gb/ / dgdf]xs ¿ksf] k|ltdf agfPsf 5f}+“ . /fIf;sf] 6fpsf] sf6]/ xftdf lnPsf],
Ps xftdf /utn] el/Psf] t/jf/ ePsf], 3fF6Ldf d'08dfnf, v'§fn] lzjnfO{ s'lNrP/ /ut r'lx/x]sf]
lha|f] lgsfn]sf] sfnLsf] k|ltdf b]Vbf lglZrt ¿kdf eosf sf/0fn] xfdL gd:sf/ t u5f}{+ t/ of]
k/dfTdfsf] ¿k xf] eg]/ dgdf efj p7\g ufx|f] x'G5 . syf ;'g]/ xfdL dfGb5f}+“ t/ xfd|f] dg eg]
Jofs'n x'G5 . sfnLsf] ljs/fn ¿kdf cfdfsf] / zq'gfzssf b'j} ¿knfO{ Ps};fy k|bz{g ug]{
k|of; ul/Psf] 5 . ;fy} o; ¿kdf åGånfO{ Ps;fy b]vfpg] k|of; klg ul/Psf] 5 .
xfdLnfO{ d[To'sf] eo 5 / o;af6 xfdL aRg rfxG5fF} . xfdLnfO{ cfTdfsf af/]df s]xL yfxf
5}g t/ cfTdf 5 eg]/ ;'Gbf dfGg dg nfU5 lsgeg] cfTdfnfO{ dfGbf xfdL d[To'af6 aRg ;S5f}+
eGg] nfUb5 . h;n] d[To' / hLjgnfO{ Ps ¿kdf cg'ej u5{ ToxL JolQm d[To'af6 eoeLt x'Fb}g .
hLjg / d[To'nfO{ xfdL cfˆgf] df]xsf sf/0f cnu u5f}{+ . od/fh h;nfO{ xfdL d[To'sf] b]jtfsf]
¿kdf dfGb5f}+ Tof] klg k/dfTdfs} ¿k xf] t/ xfdL cfˆgf] sNkgfdf k/dfTdfsf] dgdf]xs ¿k dfq
agfpF5f}+ . To:t} ch{'g klg crfgs k/dfTdfsf] of] eoª\s/ ¿k b]v]/ Jofs'n ePsf 5g\ lsgeg]
eujfg\ >Ls[i0fsf] of] ljs/fn ¿ksf] sNkgf pgn] slxNo} klg u/]sf lyPgg\ . ch{'g eujfg\sf]
o:tf] ¿k b]Vbf cflQP/ ;Dk"0f{ nf]s g} Jofs'n ePsf] eGb5g\ .
x] lji0f' Û cfsfznfO{ :kz{ u/]sf] b]bLKodfg cg]s ¿kx¿df km}lnPsf] d'v / k|sfzdo
g]qdf xh'/nfO{ b]v]/ eoeLt cGt:s/0f ePsf] d ch{'g w}o{ / zflGt k|fKt ug{ c;dy{ 5' eGb5g\ .
ch{'g oxfF k/dfTdfsf sf/0fn] xf]Og, cfˆgf] cGt:s/0fsf sf/0fn] eoeLt ePsf] eGb} 5g\ . xfdL
;a};Fu eok"0f{ cGt:s/0f 5 . xfdL rf]/L ug{, lx+;f ug{ leqaf6 8/fpF5f“} . xfdLnfO{ of] kfk xf]
eg]/ leqsf] s'g} cfjfhn] elg/xG5 . oxL leqsf] cfjfh cGt:s/0f xf] t/ of] xfd|f] cGt:s/0f
;dfhn] lbPsf] xf] jf:tljs xf]Og lsgeg] jf:tljs cGt:s/0faf6 eo cfpFb}g . dflg; hGd]b]lv
g} kz't'No gxf];\ eg]/ ;dfhn] p;nfO{ cGt:s/0f k|bfg ug]{ sfd u5{ . ;dfhn] g} l7s a]l7ssf]
kl/ro u/fpF5 . ;dfhn] l7s u/]df k'/:sf/ / a]l7s ubf{ b08 kfOG5 eg]/ afnsdf nf]e / eon]
el/Psf] cGt:s/0f k|bfg u5{ . lxGb", O;fO{, d';ndfg cflb k|To]s ;dfhsf cGt:s/0f cnu cnu
x'G5g\ . of] ;a} ;dfhsf] sf/0fn] kfPsf] cGt:s/0f xf], jf:tljs cGt:s/0f t 1fgn] el/Psf] x'G5 .
ch{'gsf] cGt:s/0fn] k/dfTdfnfO{ ;f}Do, zfGt, P]Zj{ojfg\ / dgdf]xs ¿kdf hfg]sf] 5 /
d[To' klg k/dfTdf xf] eGg] p;n] ;f]r]sf] klg 5}g . To;}n] p;sf] cGt:s/0fdf a;]sf] k/dfTdfsf]
k|ltdf vl08t eO/x]sf] 5 . h;n] ubf{ ch{'g eoeLt / Jolyt eO/x]sf 5g\ / d]/f] cGt:s/0fsf
sf/0f d eoeLt eO/x]sf] 5' elg/x]sf 5g\ . ch{'g eG5g\– x] eujg\ Û xh'/sf] ljs/fn
k|nosfnsf] clUg;dfg k|Hjlnt d'vd08nnfO{ b]v]/ d lbUe|ldt ePsf] 5' / dnfO{ ;'v klg k|fKt
xF'b}g . ch{'gnfO{ eujfg\sf] Tof] ljs/fn ¿kn] e|flGt eof] / pgL s'g} dfu{, lbzf s]xL klg ;Demg
;lSbgF eG5g\ . of] eoª\s/ :j¿ksf] bz{gaf6 pgn] ;'v klg k|fKt ug{ ;s]gg\ . To;}n] pgL
eGb5g\– xh'/ k/dfTdf eujfg\ x'g'x'G5 t/ of] xh'/sf] ¿knfO{ b]v]/ d ;'vL x'g ;lSbgF . To;}n] x]
b]j]z Û x] hut\ lgjf; Û xh'/ k|;Gg x'g'xf];\ egL ch{'g clt ljgd|tfk"j{s k/dfTdfnfO{ cfkm";Fu
k|;Gg eP/ Tof] eofgs :j¿k ;dfKt u/]/ dgf]x/ / k|Llts/ ¿kdf lkmtf{ x'g k|fy{gf ub}{ 5g\ .

nf]suLtf– 491
cWofo–!!
dg'iosf] dgn] k/dfTdfsf] ¿kh:tf] 5 To:t} k"0f{ ¿kdf :jLsf/ ug{ rfxFb}g . ha;Dd xfd|f] s'g}
wf/0ff x'G5, ta;Dd xfdL k/dfTdfnfO{ hfGg ;Sb}gf}+“ . xfdLnfO{ k/dfTdf hfGg' 5 eg] xfd|f
wf/0ffx¿af6 d'Qm eP/ k/dfTdf h:tf] 5 To:t} :jLsf/ ug{ tof/ x'g'k5{ . o;f] u/]df dfq
k/dfTdfsf] ljs/fn / k|Llts/ b'j} ¿k x/fpF5 / a|Xdsf] cg'ej x'G5 .
ha;Dd ¿k /xG5 ta;Dd O{Zj/sf] cg'ej x'G5 / ha ¿k x/fpF5, ta a|Xdsf] cg'ej
x'G5 . ch{'gsf cufl8 :jod\ a|Xd x'g'x'G5 t/ ch{'g cem} klg k/dfTdfsf] eoª\s/ ¿k x6fP/
cfˆgf] ;'vb cg'e"ltsf nflu k|Llts/ ¿ksf] dfu ul//x]sf 5g\ . clxn] klg ch{'gsf] s]G›df pgL
cfkm} 5g\ / cfkm"nfO{ ;'v k|fKt x'g] ¿ksf] dfu ub}{ 5g\ . ch{'gsf] cfk"m cfglGbt x'g] ¿ksf] rfxgf
pgsf] cflv/L /fu xf] h'g O{Zj/sf] ;Ldf kf/ gu?Gh]n /lx/xg] 5 . O{Zj/ klg dfofsf] clGtd
lx:;f xf] . To;}n] O{Zj/sf] cg'ejnfO{ clGtd cg'ej gdfGg' eg]/ cflb z+sf/frfo{n] eGg'ePsf] 5 .
xfdLx¿nfO{ klg O{Zj/ g} clGtd s'/f xf] h:tf] nfU5 . To;}n] pxfFsf] of] egfO a'‰g sl7g ePsf]
5 . t/ ;gftgL dgLifLx¿sf nflu O{Zj/ klg clGtd xf]Og . clGtd t Tof] l:ylt xf] hxfF ;f/f
e]b afFsL /xFb}g . hxfF cfgGb, b'v, d[To' / hLjg s]xL z]if /xFb}g . Tof] z"Go of k"0f{sf] l:ylt
clGtd xf] eg]/ 1fgLx¿ eGb5g\ .
ch{'g eG5g\– x] hut\ lgjf; Û d b]Vb} 5' eLidlktfdx, ›f]0ffrfo{ tyf s0f{, /fhfsf
;d'bfox¿, w[t/fi6«sf k'qx¿ tyf xfd|f kIfsf klg k|wfg of]4fx¿;lxt ;a} xh'/sf] ljs/fn bfx|f
ePsf] d'vdf j]uk"j{s k|j]z ub}{ 5g\ / sltko r"0f{ eP/ xh'/sf] bfFtsf lardf c8\s]sf b]lvG5g\ .
x] ljZjd"lt{ Û h;/L gbLx¿sf] hnsf] k|efj ;d'›sf ;Dd'v bf}l8G5g\ / ;d'›df k|j]z u5{g\ To;/L
g} tL z"/jL/ dg'iosf] ;d'bfo klg xh'/sf] k|Hjlnt ePsf] d'vdf k|j]z ub}{ 5g\ . xh'/ k|;Gg
xf]OalS;of];\ eg]/ ch{'g laGtL ub}{ 5g\ . sltko z"/jL/x¿ r"0f{ eP/ lz/;lxt lj/f6\ :j¿ksf]
bfFtdf c8\s]sf] / ›f]0ffrfo{, s0f{, eLidlktfdx / cfˆgftkm{sf klg k|wfg of]4fx¿ Tof] ljs/fn
Pjd\ k|Hjlnt d'vlt/ gbL ;fu/tkm{ bf}l8Psf] h:tf] jfo'sf] j]udf k|j]z ul//x]sf] b]Vb5g\, h'g
pgsf] sNkgf aflx/sf] s'/f xf] .
dg'io hLjge/ s]xL kfpg] bf}8df x'G5 . Tof] bf}8sf] cGt d[To' xf] . xfdL ;a} d[To's} d'vdf
bf}l8/x]sf 5f“} . ch{'gnfO{ klg of] hLjgsf] k"/f wf/f d[To'lt/ bf}l8/x]sf] :ki6 af]w eO/x]sf] 5 .
pgnfO{ Tof] d[To' k/dfTdfsf] d'vdf 3l6t ePsf] geP/ cGt} 3l6t ePsf] b]v]sf] eP olt eoeLt
x'g] lyPgg\ lsgeg] k/dfTdf t cfˆgf] ;xf/f 5 eGg] cfzf /xg] lyof] t/ oxfF t k/dfTdfs} d'vdf
g} of] ;a} b[Zo b]lvPsf] 5 . To;}n] csf]{ ;xf/f sf] x'g ;S5 eGg] qf;n] klg pgL eoeLt ePsf
5g\ . hLjg / d[To' b'j} k/d]Zj/df 3l6t x'G5g\ . pm g} cfdf / pm g} od/fh klg xf] . ;a}
p;}af6 lgl:sG5 / p;}df ljnLg x'G5 . ;fu/ gbLx¿sf] hGd / d[To' b'j} xf] . ;fu/af6 gbLx¿
hlGdG5g\ / gbL ;fu/d} uP/ ljnLg klg x'G5 . k/dfTdf ;[li6 / k|no b'j} xf] . oxL k/dfTdfsf]
k"0f{ ¿k b]v]/ ch{'g eoeLt ePsf x'g\ / ch{'g k|e'nfO{ o:tf] ¿k gb]vfpg / lkmtf{ lng cfu|x
ub{5g\ .
ch{'g Psflt/ x] lji0f' Û x] b]j Û eg]/ lbJo :j¿knfO{ k/dfTdfsf] ¿k eg]/ dflg/x]sf 5g\
eg] csf{tkm{ pgsf] dg of] eofjx ¿k dfGg tof/ klg 5}g . To;}n] ch{'g of] ¿k x6fP/ cfkm";Fu
k|;Gg x'g laGtL ub}{ 5g\ lsgeg] of] ¿kn] pgL ;'v kfO/x]sf 5}gg\ . h'g lbg xfdL k/dfTdfnfO{
z'e / cz'e b'j} ¿kdf b]Vg ;S5f}+ To;} lbg xfdL åGåaf6 kf/ x'G5f}F . ch{'g åGåaf6 kf/ x'g]
lsgf/df 5g\ . ch{'gnfO{ ca b'j} k/dfTdfs} ¿k x'g\ eGg] yfxf ePsf] 5 . oL b'j} ¿knfO{ pgn]
:jLsf/ u/]sf] eP tTIf0f g} pgL åGåaf6 kf/ x'g ;Sy] . t/ ch{'g k/dfTdfnfO{ eoª\s/ ¿k

nf]suLtf– 492
cWofo–!!
x6fP/ k|Llts/ ¿kdf lkmtf{ x'g laGtL ub}{ 5g\ . ch{'g cem} k"0f{ k/dfTdfnfO{ :jLsf/ ug{ /fhL x'g
g;s]sfn] ghfgL–ga'emL pgL åGåaf6 kf/ x'g g;Sg] cj:yfdf 5g\ .
clxn] o'4 ;''? ePs} 5}g / ;a} hLljt g} 5g\ t/ ch{'gn] eLidlktfdx nufot w]/}nfO{
>Ls[i0fsf] clUg k|Hjlnt d'vdf k|j]z u/]sf] b]lv;s] . ch{'gn] eljiodf 36\g] 36gf / ;a}sf]
lgolt klg b]lv;s] . >Ls[i0f pgnfO{ oxL eGg rfxg'x'G5– h] x'g' 5 Tof] lglZrt ¿kdf x'G5 .
To;}n] ltdL d df¿F / gdf¿F eGg] lrGtf 5f]8 lsgeg] of] lrGtf csf/0f / c;ª\ut 5 . ltdL o;
gf6ssf] /rlotf xf]Ogf} s]jn Ps kfq dfq xf} . h] x'g'k5{, Tof] lgoltn] lgwf{/0f ul/;s]sf] 5 /
Tof] eP/} 5f]8\5 . ltdL s]jn of] lj/f6\sf] v]ndf cfˆgf] kfqtf dfq lgjf{x u/ . h] x'g' 5 Tof] ltd|f]
xftdf 5}g / Tof] ltdL eP klg / geP klg 36]/} 5f]8\5 . To;}n] ltdL Joy{ lrlGtt gxf]pm .
>Ls[i0f eGg'x'G5– ltdL of] lgoltsf] lgwf{l/t v]nsf] lardf k/]/ ;|i6f aGg gvf]h lsgeg] ltdL t
s]jn lgldQ dfq xf} . of] hut\ ;a} k/dfTdfsf] nLnf xf], pm ;j{q JofKt 5 / p;sf] l;jfo sf]xL
5}g . otf klg pxL 5 / ptf klg pxL 5 / xf/ / lht b'j} p;}sf] xf] . pm cfkm"nfO{ g} n'sfpFb} 5
/ cfkm"nfO{ g} vf]Hg klg nufpFb} 5 . xfdLnfO{ p;sf] k|of]hg a'‰g sl7g x'G5 . lhGbuLnfO{ sfd
;lDemP hLjg af]em x'G5 / v]n ;lDemP af]em/lxt x'G5 . wfld{s JolQmsf nflu lhGbuL v]n xf] .
wfld{s JolQmn] /fd|f–] g/fd|f]sf] r'gfj gu/L ;j{:jLsfo{ efj /fVb5 . To;}n] h'g JolQmn] cfˆgf]
hLjgdf nIo 5f]8]/ jt{dfgdf v]n ;Dem]/ hLjg lgjf{x u5{ To:tf] JolQmn] tTIf0f k/dfTdfsf]
cg'ej ug{ ;S5 . To;}n] >Ls[i0f ch{'gnfO{ stf{kg 5f]8]/ sd{ ug{ ;DemfpFb} x'g'x'G5 .
oyf k|bLKt+ Hjng+ ktËf
ljzlGt gfzfo ;d[4j]ufM .
ty}j gfzfo ljzlGt nf]sf–
:tjflk jSqfl0f ;d[4j]ufM ..@(..
h;/L ls/fx¿ df]xjz k|Hjlnt clUgdf clt j]un] bf}l8P/ k|j]z ub{5g\ / gi6 x'G5g\ To:t}
dfG5]x¿ klg cfˆgf] ljgfzsf nflu clt j]un] bf}l8P/ xh'/sf] d'vdf k|j]z ub}{ 5g\ ..
n]lnXo;] u|;dfgM ;dGtf–
Nnf]sfG;du|fGjbg}Hj{nl∫M .
t]hf]le/fk"o{ huT;du|+–
ef;:tjf]u|fM k|tklGt lji0ff] ..#)..
xh'/ Tof] k|Hjlnt d'vx¿åf/f ;Dk"0f{ nf]snfO{ uf; xfNb} ;a}lt/af6 af/Daf/ rfl6/xg' ePsf]
5 . x] lji0f' Û xh'/sf] pu| k|sfzn] ;Dk"0f{ hut\nfO{ t]hn] kl/k"0f{ u/]/ tKt t'NofO/x]sf] 5 ..
cfVoflx d] sf] ejfg'u|¿kf]–
gdf]˜:t' t] b]jj/ k|;Lb .
lj1ft'ldR5fld ejGtdfB+–
g lx k|hfgfld ta k|j[lQd\ ..#!..
x] eujfg\ Û dnfO{ eGg'xf];\, pu|¿k ePsf] xh'/ sf] xf] < x] b]jx¿df >]i7 Û xh'/nfO{ gd:sf/
5, xh'/ k|;Gg x'g'xf];\ . cflbk'?if xh'/nfO{ d ljz]if ¿kn] hfGg rfxG5' lsgeg] d xh'/sf] k|j[lQnfO{
hflGbgF ..
ch{'g eGb5g\– h;/L k'tnLx¿ cfkm" gi6 x'gsf nflu k|Hjlnt clUgdf clt j]u;Fu k|j]z
u5{g\ / Pp6f k'tnL hn]/ gi6 ePsf] b]v]/ klg c¿ k'tnLx¿ Tof] clUgaf6 k/ gefuL ToxLF
clUgdf k|j]z u/]/ ;dfKt x'G5g\, To:t} ;f/f dg'iox¿ klg cfˆgf] gfzsf nflu xh'/sf] d'vdf
cltj]un] k|j]z ul//x]sf 5g\ . dg'iox¿ Ps–csf{df k|lt:kwf{ u/]/ a8f] j]usf ;fy xh'/sf]

nf]suLtf– 493
cWofo–!!
k|Hjlnt d[To'¿kL d'vdf k|j]z u/]sf] b]lv/x]sf] 5' . oL ;f/f a'l4dfg\, kl08t, 1fgL, z"/jL/ dxfg\
of]4fx¿ xh'/sf] d[To'¿kL d'vlt/ bf}l8/x]sf 5g\ / xh'/ ;a}nfO{ cfˆgf] k|Hjlnt d'vn] rkfpFb}
;a}lt/af6 rf6\b} x'g'x'G5 . x] lji0f' Û xh'/sf] pu| k|sfz / t]hn] ;Dk"0f{ hut\nfO{ kl/k"0f{ u/]/ Tof]
tfkn] tKt eO/x]sf] 5 . xh'/ ;a}nfO{ lgNb} x'g'x'G5 . ;f/f k|f0fLx¿ hln/x]sf 5g\ / tfkn] e:d
eO/x]sf 5g\ . x] eujfg\ Û dnfO{ s[kf u/]/ eGg'xf];\ Û pu| ¿kjfnf xh'/ sf] x'g'x'G5, ch{'gn] cem}
of] s[i0fs} ¿k xf] eGg] ;f]Rg ;ls/x]sf 5}gg\ . ch{'gnfO{ of] s[i0fsf] k|tLsTdfs ¿k xf] h:tf]
nfu]sf] 5 / d]/f] k/LIff lnO/xg'ePsf] t xf]Og eGg] nflu/x]sf] 5 . To;}n] ch{'g lh1f;fk"j{s of]
pu| ¿kjfnf sf] x'g'x'G5 eg]/ ;f]Wb5g\ .
x] b]jx¿df >]i7 Û xh'/nfO{ sf]6L sf]6L gd:sf/ 5≤ xh'/ k|;Gg x'g'xf];\ . ch{'g Jofs'n /
eoeLt eP/ cflQO/x]sf 5g\ / d xh'/nfO{ gd:sf/ ub{5' k|;Gg x'g'xf];\ klg ;Fu} eGb} 5g\ . x]
cflb:j¿k Û d xh'/nfO{ tŒjk"j{s hfGg rfxG5' lsgeg] xh'/sf] k|j[lQnfO{ d hflGbgF . s[kof xh'/
cfˆgf] k|j[lQnfO{ v'DRofpg'xf];\ . xh'/ d[To'df klg x'g'x'G5 To;;Fu d]/f] s'g} k|of]hg 5}g . xh'/ s]
ug{'x'G5, To;;Fu klg d]/f] s'g} k|of]hg 5}g . d xh'/ s]G›df, ;f/df jf tŒjdf s] x'g'x'G5 Tof]
hfGg rfxG5' . xfdLx¿ klg ;a} ch{'g h:t} k/dfTdfnfO{ hfGg rfxG5f+}“ t/ p;sf ¿k–u'0fx¿af6
aRg rfxG5f}+“ . ch{'gsf] cfsfª\Iff xfdL ;a}sf] cfsfª\Iff xf] . of] ;f/f ;+;f/ k/dfTdfs} k|j[lQ /
v]n xf] . xfdL To;af6 ar]/ p;nfO{ dfq hfGg rfxG5f}+“ . xfdL k/dfTdfnfO{ of] ;+;f/¿kL
ej;fu/af6 kf/ nufpm eG5f}F t/ ;+;f/ / ;a} s'/f p;s} xf] / of] ej;fu/ klg pxL g} xf] .
ch{'g eG5g\– xh'/sf] k|j[lQnfO{ xf]Og, xh'/nfO{ tŒjk"j{s hfGg rfxG5' . xh'/ s] xf] < d
Tof] s]G›nfO{ hxfF s'g} ult Pjd\ sd{ 5}g s]jn zfGt / df}g dfq 5 To;nfO{ hfGg rfxG5' . of]
pu|¿k x6fP/ k|;Gg x'g'xf];\ . k|;Ggtf klg k|j[lQ xf] t/ ch{'g xh'/sf] k|j[lQ;Fu dnfO{ s'g}
k|of]hg 5}g, d t s]jn tŒjk"j{s xh'/nfO{ dfq hfGg rfxG5' eg]/ laGtL ub{5g\ . pu|tf, k|;Ggtf,
hLjg–d[To' / cfglGbt x'g' klg ;a} sd{ x'g\ tŒj xf]Og t/ ch{'g 5gf]6 dfq ul//x]sf 5g\ . df}g
/ z"Go tŒj xf] t/ z"GonfO{ x]g{] Ifdtf cToGt sl7g x'G5 . xfdL k|j[ltnfO{ b]Vg ;S5f}+“ t/
z"GonfO{ b]Vg ;Sb}gf+}“ . df}g / z"Go tŒjnfO{ OlG›ohGo b[li6af6 b]Vg / ;'Gg ;lsGg . z"Go h'g
df}gtf xf] To;nfO{ ;'Ggsf nflu cfGtl/s sfg rflxG5 / x]g{sf nflu lbJorIf' g} rflxG5 . ch{'g
eGb5g\– d xh'/nfO{ tŒjk"j{s hfGg rfxG5' t/ h'g JolQm :jod\ tŒj x'g tof/ x'G5, p;n] dfq
Tof] tŒj cyf{t\ hut\sf] z"GonfO{ b]Vg ;S5 . ha;Dd JolQm z"Go x'g /fhL x'Fb}g, ta;Dd k|j[lQ
dfq b]lvG5 / k|j[lQ /x'Gh]n JolQmdf 5gf]6 eO/xG5 . xfdL h:t} ch{'g klg pu|¿k x6fP/
k|Llts/ ;'Gb/ ¿ksf] dfu ub}{ 5g\ / cem} klg 5gf]6 ub}{ 5g\ .
;+;f/ k|j[ltsf] hfn xf] / ;GGof; lgj[lQ cyf{t\ k|j[lQaf6 x6\g' xf] . ;+;f/ ;j{q 5 To;}n]
;a}lt/ k|j[lQ 5 / o;af6 efUg ;Dej 5}g . ;a}lt/ p;s} k|j[lQ 5 . sxLF j[If kIfLx¿sf]
lr/Lla/Lsf] k|j[lQ, sxLF gbLdf kfgLsf] snsnfx6sf] k|j[lQ, sxLF kxf8sf] zfGtkgsf] k|j[lQ, sxLF
gbLsf] ;';fx6sf] k|j[lQ, sxLF ahf/sf] le8ef8 / rxnkxnsf] k|j[lQ, oL ;a} k/dfTdfs} k|j[lQ
x'g\ . k|j[lQdf 5gf]6/lxt x'gf;fy JolQm z"Go x'G5, sf/0f 5gf]6n] g} leqsf] z"Go vl08t u5{ . hf]
z"Go x'G5, p;n] k/dfTdfnfO{ tŒjk"j{s hfGg ;S5 . ch{'g cltljgosf ;fy eGb5g\– x] eujg\ Û
xh'/ s[kf u/]/ of] pu| ¿k ePsf] sf] xf] dnfO{ eGg'xf];\ / xh'/ k|;Gg x'g'xf];\ . x] cflb:j¿k Û d
xh'/nfO{ tŒjk"j{s hfGg rfxG5' . xh'/sf] k|j[lQnfO{ d hflGbgF / dnfO{ o;;Fu s'g} k|of]hg klg
5}g, s]jn xh'/ s] x'g'x'G5 < ToxL hfGg rfxG5' .

nf]suLtf– 494
cWofo–!!
ch{'g Hof]ltdf k'tnL k|j]z u/] h:t} ;a} hgf s[i0fsf] d'vdf j]un] k;]sf] b]V5g\ . Tof] b]Vbf
pgnfO{ d]/f] klg oxL xfn x'g] 5 eGg] yfxf eof] . To;}n] pgL c¿c¿sf] gfd lnP/ s'/f ub}{ 5g\
t/ pgsf] egfOsf] ulx/fOdf cfˆgf] egfO klg ;lDdlnt 5 . ch{'gnfO{ lbof]df k'tnL gi6 eP em}+“
cfkm" klg ld6\g'kg]{ qf;n] ;dft]sf] 5 . JolQm ha d]l6g tof/ x'G5 ta s;}n] klg p;nfO{ ;dfKt
kfg}{ ;Sb}g . JolQmnfO{ d]l6gaf6 /f]Sg] cxª\sf/ xf] / d[To'n] klg ;dfKt gx'g] cd[t tŒj cfTdf
xf] . d[To'sf] eo cfTdfsf] hfgsf/L gx'g' xf] . dg'io s]jn …dÚsf af/]df hfGb5 . p;nfO{ cd[t
tŒj cfTdfsf] s'g} hfgsf/L x'Fb}g . of] …dÚnfO{ g} pm k/dfTdf;dIf lnP/ hfG5, To;}n] leq k|j]z
ug{ ;Sb}g . To:t} ch{'g klg of] cflv/L cj:yfdf hxfF pgn] >Ls[i0fnfO{ hGd, d[To', kfngstf{,
P]Zjo{, k|sfz / ljWj+;ssf] ¿kdf k|ToIf b]lv;s]/ klg cem} d]l6g tof/ 5}gg\ . …dÚnfO{ alnof]
agfP/ pgL k/dfTdfnfO{ kfpg rfxG5g\ . ch{'g ;a} dg'iox¿sf k|ltlglw kfq x'g\ .
>L eujfg'jfr
sfnf]›l:d nf]sIfos[Tk|j[4f]–
nf]sfG;dfxt{'ldx k|j[QM .
Ct]›lk Tjf+ g eljiolGt ;j]{
o]˜jl:ytfM k|TogLs]if' of]wfM ..#@..
eujfg\ >Ls[i0fn] eGg'eof]– …dÚ nf]snfO{ gfz ug]{jfnf a9]sf] dxfsfn x'F . o; ;do …dÚ of]
nf]snfO{ gi6 ug{sf nflu k|j[Q ePsf] 5' . To;}n] hf] klg k|ltkIfsf ;]gfdf l:yt of]4f 5g\ TfL ;a}
ltdL geP klg / ltdLn] o'4 gu/] klg logLx¿ ;a}sf] gfz x'g] 5 ..
t:dfŒjd'lQi7 ozf] ne:j
lhTjf zq"Ge'ª\Ij /fHo+ ;d[4d\ .
do}j}t] lgxtfM k"j{d]j
lgldQdfq+ ej ;Jo;flrg\ ..##..
To;sf/0f ltdL p7, oz k|fKt u/ / zq'x¿nfO{ lht]/ wgwfGon] ;DkGg /fHonfO{ ef]u . oL
;a} z"/jL/x¿ klxn] g} …dÚ af6 dfl/O;s]sf 5g\ . x] ;Jo;flrg\ Û ltdL t s]jn lgldQ dfq ag ..
b|f]0f+ r eLid+ r hob|y+ r
s0f{+ tyfGofglk of]wjL/fg\ .
dof xtf+:Tj+ hlx df Jolyi7f–
o'Wo:j h]tfl; /0f] ;kTgfg\ ..#$..
›f]0ffrfo{ / eLidlktfdx tyf ho›y / s0f{nufot c¿ klg w]/} …dÚ af6 dfl/Psf z"/jL/
of]4fx¿nfO{ ltdL df/, eo gdfg . lgM;Gb]x ltdL o'4df j}/Lx¿nfO{ lhT5f}≤ To;}n] o'4 u/ ..
o;k|sf/ ch{'gn] ;f]w]kl5 >Ls[i0f eGg'x'G5– x] ch{'g Û ltdL h'g d]/f] eoª\s/ ljs/fn ¿k
b]lv/x]sf 5f} Tof] …dÚ nf]snfO{ gfz ug{ a9]sf] dxfsfn ¿k x'F . of] If0f …dÚ oxfF Ps dxfljgfzsf
nflu pkl:yt ePsf] 5' . oxfF x'g] lj/f6\ ljgfzsf nflu d]/f] d'v d[To' ag]sf] 5 . of] ltd|f cufl8
lglZrGt b]lvg] z"/jL/x¿ s]xL If0fkl5 d]/f] d'vdf k|j]z ug]{ 5g\ lsgeg] …dÚ logLx¿nfO{ lng
cfPsf] 5' . ltdLn] clxn] eljiodf 36\g] 36gf, pgLx¿ d]/f] d'vdf k|j]z ug{ nfu]sf] k|ToIf b]Vg
;Sof} . Tof] s]xL If0fkl5 To:t} 3l6t x'g] 5 / pgLx¿ d[To'df k|fKt x'g] 5g\ .
eljio ToxL xf] hf], xfdLn] b]Vb}gf}+“ . dg'io eljio b]Vg ;Sb}g, To;}n] p;nfO{ eljiosf] s]xL
af]w x'Fb}g . t/ k|frLg Clifx¿n] eGby]– dg{'eGbf 5 dlxgf cl3b]lv g} d[To'sf] k|efj b]lvg ;'?
x'G5 . pQm JolQmsf] k|sfzsf] cfef wldnf] x'g yfN5 / d08nsf] ls/0f h'g aflx/ hfGYof] Tof]
kmls{P/ leq cfpg yfN5 . o;/L 5 dlxgfkl5 36\g] d[To'sf] 36gf 5 dlxgf cufl8 g} b]lvg ;'?

nf]suLtf– 495
cWofo–!!
x'G5 . pRr :yfgdf a:g] JolQmn] ctLt, jt{dfg / eljio ;a} b]Vg ;S5g\ . r]tgfsf] klg To:t}
cj:yf x'G5 . ha cxª\sf/ w]/} x'G5, ta cfFvfsf cufl8 gcfP;Dd s]xL b]lvFb}g . of] r]tgfsf]
klxnf] cj:yf xf] . ha ;a} cxª\sf/ Ps x'G5, ta cUnf] :yfgdf a;]sf] h:tf] cg'e"lt x'G5Ù of]
r]tgfsf] bf];|f] cj:yf xf] . ha …dÚ g} /xFb}g ta Tof] prfO cem a9\5 / Tof] r]tgfsf] tnaf6
w]/}kl5 x'g] s'/f klg b]lvg yfN5, of] r]tgfsf] t];|f] cj:yf xf] . rf}yf] cj:yf hxfF sf]xL klg /xFb}g,
Tof] prfOaf6 ;a} s'/f b]lvg yfN5 . of] rf}yf] cj:yfsf] JolQmnfO{ xfdL ;j{1 eG5fF} . o:tf]
JolQmnfO{ ;a} jt{dfg x'G5 s'g} eljio x'Fb}g .
;a} of]4fx¿ s[i0fsf] d[To'sf] d'vdf uO/x]sf] b]v]/ ch{'gn] lj:dok"j{s ;f]Wg yfNf]kl5
>Ls[i0f eGg'x'G5– …dÚ of] o'4sf of]4fx¿nfO{ cGt ug{ cfPsf] 5' / …dÚ dxfsfn x'F . ltdLn] clxn]
h] b]Vof}, s]xL If0fkl5 ToxL 36\g] 5 . To;}n] p7, o'4 u/, oz k|fKt u/ / zq'x¿nfO{ lht lsgeg]
oL ;a} z"/jL/x¿nfO{ d}n] klxn] g} dfl/;s]sf] 5' . To;}n] ltdL lrGtf gu/, ltdL geP klg
logLx¿sf] d[To' lglZrt 5 . ltdL logLx¿sf] d[To'sf] sf/0f xf]Ogf}F lgldQ dfq xf} . lgldQ
kl/jt{g x'g ;S5 t/ sf/0f kl/jt{g x'g ;Sb}g . To;}n] >Ls[i0f ch{'gnfO{ eGb} x'g'x'G5– sf/0f t
…dÚ x'F / ltdL lgldQ dfq xf} . To;}n] ltdLn] gdf/] klg c¿ s;}n] cjZo} dfg]{ 5g\ lsgeg]
logLx¿sf] d[To' lglZrt 5 . d}n] logLx¿nfO{ dfl/;s]sf] 5' ltdLnfO{ t s]jn dfl/;s]sf]
JolQmnfO{ lgldQ eP/ dfg]{ lhDd]jf/L dfq lbPsf] x'F . o;/L lgldQ eP/ d}n] dfl/;s]sf
JolQmx¿nfO{ df/]/ ltdL wg, j}ej / ljzfn ;fd|fHo k|fKt u/ . logLx¿ ;a} d[t 5g\ / d[tnfO{
dfg{' s'g} lx+;f xf]Og . lgoltn] pgLx¿nfO{ d[To' k|bfg ul/;s]sf] 5 . ltdL t s]jn Ps wSsf lbg]
sfd dfq ug]{ 5f} . b'of]{wg / p;sf z"/jL/x¿sf] kfksd{n] ubf{ pgLx¿sf] ;do k'lu;s]sf] 5 .
To;}n] ltdL lglZrGt eP/ lgldQ ag, oz k|fKt u/ / s'g} cxª\sf/ klg g/fv . lgoltnfO{
:jLsf/ u/]/ h] eO/x]sf] 5≤ x'g b]pm . ltd|f] lht lglZrt 5 lsgeg] …dÚ ltd|f] ;fydf 5' . To;}n]
ltd|f] xf/ x'g ;Sb}g . ltdL o'4sf] sf/0fn] lhTg] xf]Ogf} ltdL t lgldQsf] ¿kdf lhTg] 5f} .
o'4df /fd|f] ug]{sf] lht / g/fd|f] ug]{sf] cyf{t\ kfkLsf] xf/ x'G5 cyf{t\ ;Tosf] lht x'G5 .
b'of]{wg ;Tosf kIfdf lyPgg\ . To;}n] pgsf] xf/ lglZrt 5 . pgsf ;a}h;f] sd{ kfkk"0f{ 5g\ .
b'of]{wg / pgsf z"/jL/x¿n] hut\sf] k/d ;Qf;Fu 5'l§P/ h'g cxª\sf/ u/]sf 5g\ ToxL pgLx¿sf]
;a}eGbf 7'nf] kfk xf] . ›f]0ffrfo{, eLidlktfdx, ho›y / s0f{ hf] dxfjL/ / k|tfkL 5g\ t/ pgLx¿
h;nfO{ ;fy lbO/x]sf 5g\, tL dxfkfkL 5g\ . To;}n] tL dxfjL/x¿af6 of] cg'lrt sd{ eof] .
cg'lrt JolQmnfO{ ;fy lbPsf sf/0f g} pgLx¿sf] klg ToxL ult x'Fb} 5 . cg'lrtnfO{ ;fy lbg'
klg cg'lrt g} xf] . eLidlktfdx cToGt c;n eP klg r'krfk cg'lrt s'/fnfO{ klg pgn]
:jLsf/ u/] . To;}n] ch{'gsf sf/0fn] xf]Og lj/f6\ zlQmsf] ljk/Lt x'gfsf sf/0fn] pgLx¿ ;dfKt
x'Fb} 5g\ . s0f{ ch{'g hlQs} k|efjzfnL / ;;Qm of]4f x'g\ . b'j}df zlQm / sf}zn a/fa/sf] g} 5
;fy} b'j} Pp6} cfdfsf ;Gtfg klg x'g\ . s0f{ ch{'geGbf s'g} s'/fdf sd 5}gg\ t/ lj/f6\sf] k|jfxsf
ljk/Lt b'of]{wg h:tf] cg'lrt JolQmnfO{ ;fy lbg' g} pgsf] xf/sf] sf/0f xf] . ch{'g nufotsf
;d:t kf08j lj/f6\sf] ;fydf x'g' / cg'lrt JolQmsf ;fy gx'gfsf sf/0fn] >Ls[i0fn] ch{'gnfO{
ltd|f] lht lglZrt 5, t;y{ lgM;Gb]x o'4 u/ eGg'ePsf] xf] .
;~ho pjfr
PtR5'|«Tjf jrg+ s]zj:o
s[tf~hlnj]{kdfgM ls/L6L .
gd:s[Tjf e"o Pjfx s[i0f+–
;ub\ub+ eLteLtM k|0fDo ..#%..

nf]suLtf– 496
cWofo–!!
;~hon] eg]– x] /fhg\ Û eujfg\ s]zjsf oL jrgx¿nfO{ ;'g]/ cfglGbt d's'6wf/L ch{'g xft
hf]8]/ sfFKb} gd:sf/ u/]/ t/ klg cToGt eoeLt eP/ k|0ffd ub}{ eujfg\ >Ls[i0fsf k|lt ubub
jf0fLdf af]Nf] ..
ch{'g pjfr
:yfg] ÅifLs]z tj k|sLTof{
huTk|ÅioTog'/Hot] r .
/Iff+l; eLtflg lbzf] b|jlGt
;j]{ gd:olGt r l;4;‹fM ..#^..
>Ls[i0fsf s'/f ;'g]/ ch{'gn] eg]– x] cGtof{ldg\ Û xh'/sf] gfd, xh'/sf] u'0f / k|efjn] hut\
clt xlif{t eO/x]sf] 5 / cg'/fu klg k|fKt eO/x]sf] 5≤ of] of]Uo g} 5 . xh'/sf] u'0f / k|efjaf6
eoeLt /fIf;x¿ rf/} lbzfx¿df efUb} 5g\ / ;a} l;4 u0fx¿sf] ;d'bfo gd:sf/ ul//x]sf 5g\ ..
s:dfRr t] g gd]/GdxfTdg\
u/Lo;] a|Xd0ff]›Koflbsq]{ .
cgGt b]j]z hulGgjf;
TjdIf/+ ;b;QTk/+ ot\ ..#&..
x] dxfTdg\ Û a|XDffsf klg cflbstf{ / ;a}eGbf 7'nf] xh'/nfO{ s;/L gd:sf/ gug{' lsgeg] x]
cgGt Û x] b]j]z Û x] hulGgjf; Û hf] ;t\, c;t\ / To;eGbf klg k/ cIf/ cyf{t\ ;lRrbfgGb3g a|Xd
5 Tof] xh'/ g} xf] ..
Tjdflbb]jM k'?ifM k'/f0f–
:Tjd:o ljZj:o k/+ lgwfgd\ .
j]Qfl; j]B+ r k/+ r wfd
Tjof tt+ ljZjdgGt¿k ..#*..
xh'/ cflbb]j / ;gftg k'?if x'g'x'G5 . xh'/ o; hut\sf] k/d cf>o, hfGg]jfnf tyf
hfGgof]Uo / k/dwfd x'gx' 'G5 . x] cgGt¿k Û xh'/af6 of] ;a} hut\ JofKt cyf{t\ kl/k"0f{ 5 ..
jfo'o{df]›lUgj{?0fM zzfÍM
k|hfklt:Tj+ k|lktfdxZr .
gdf] gd:t]›:t' ;x;|s[TjM
k'gZr e"of]›lk gdf] gd:t] ..#(..
xh'/ jfo', od/fh, clUg, j?0f, rG›df, k|hfsf :jfdL a|Xdf / a|Xdfsf klg lktf x'g'x'G5 .
xh'/nfO{ xhf/f}+“ rf]l6 gd:sf/ Û xh'/nfO{ km]l/ klg 3/L3/L gd:sf/ Û gd:sf/ Û gd:sf/ Û
gdM k'/:tfby k[i7t:t]
gdf]›:t' t] ;j{t Pj ;j{ .
cgGtjLof{ldtljqmd:Tj+–
;j{+ ;dfKgf]lif ttf]›l; ;j{M ..$)..
x] cgGt Û ;fdYo{ ePsf xh'/nfO{ cufl8af6 k5fl8af6 klg gd:sf/ Û x] ;jf{Tdg\ Û xh'/nfO{
;a}tkm{af6 gd:sf/ lsgeg] cgGt k/fqmdzfnL xh'/n] ;a} ;+;f/nfO{ JofKt ug{' ePsf] 5 . To;}n]
xh'/ g} ;j{¿k x'g'x'G5 ..
ch{'gn] h] b]v]sf 5g\, To;n] pgsf] k"/f z/L/ sfFlk/x]sf] 5 . k|s[ltn] xfdLnfO{ eljiok|lt
cGwf] agfpF5 lsgeg] eljiosf] emns olt vt/gfs x'G5 ls xfdLnfO{ afFRg klg sl7g x'G5 .
dg'ion] eljio b]Vg ;Sof] eg] p;sf nflu hLjg af]em aG5 / k|]d, sd{ s]xL klg ug{ ;lsGg .

nf]suLtf– 497
cWofo–!!
aRrfn] olb hGdgf;fy eljio b]Vof] eg] pm Ps kfOnf cl3 a9\g ;Sb}g . ctLtnfO{ la;{g] /
eljio b]Vg g;lsg] x'gfn] JolQm afFRg ;S5 . ;f/f hut\ d[To' ef]ln 3l6t x'g] jfnf 5 eGg] yfxf
gx'gfn] cf/fdn] rln/x]sf] 5 . eljio gb]lvg] x'gfn] g} dg'io lglZrGt eP/ afFlr/x]sf] 5 .
ch{'gn] eljio b]v], To;}n] pgL sfFlk/x]sf 5g\ . ;~ho eG5g\– ch{'g sfFKb} eoeLt eP/ k|0ffd
klg ub}{ 5g\ / ;fy} ubub klg ePsf 5g\ . ch{'gsf] l:ylt b'lawfk"0f{ 5 . pgn] o'4df ljhoL x'g]
b]v]sfn] cfglGbt klg x'Fb} 5g\ / s[i0fsf] s[kfn] h'g pxfFsf] lj/f6\ :j¿k b]Vg] ;f}efUo k|fKt eof]
To;sf nflu klg ubub 5g\ . csf]{tkm{ d[To'sf] k|ToIf :j¿k b]v]/ eoeLt klg 5g\ . t;y{ ljho
;'lglZrt eP klg To;af6 cfpg'kg]{ cfgGb pgnfO{ k|fKt eO/x]sf] 5}g . ch{'g Iflqo x'g\ / Pp6f
IflqonfO{ o'4df cfˆgf] snf k|bz{g ug]{ h'g cfsif{0f x'G5 Tof] klg eljio b]Vgfn] ch{'gnfO{ Joy{
nfUg yfn]sf] 5 . lj/f6\sf sf/0fn] o'4df ljho k|fKt ug{ nfu]sfn] pgdf o'4sf] pT;'stf klg
;dfKt ePsf] 5 .
s'g} klg v]ndf lhTgsf nflu k"/f k|of; ul/G5 t/ kl/0ffd klxn] yfxf ePdf Tof] v]nsf]
/f]df~r g} x/fpF5 . eljio hfGgfn] ch{'gsf] o:t} xfnt ePsf] 5 . lj/f6\sf] bz{g k|fKt ePsfn]
pgL ubub klg 5g\ t/ o'4df ljho cfˆgf] sf/0fn] ePsf] eg]/ uj{ ug{;Sg] l:ylt gb]v]/ pgsf]
cxª\sf/nfO{ 7]; nfUgfn] Jolyt klg 5g\ ;fy} z"/jL/ of]4fx¿sf] d[To'sf] b[Zo b]v]/ eoeLt klg
5g\ . ch{'gnfO{ b'of]{wgn] cfkm}F xf/]sf] xf]Og p;sf] lgoltsf sf/0fn] xfg]{ hfg]/ klg o'4k|lt x'g]
pT;'stf ;dfKt ePsf] 5 / cfˆg} cxª\sf/nfO{ k'i6 ug{ k|fKt x'g] /;af6 jl~rt ePsf]df b'vL
5g\ . dg'io klg o:t} lgoltsf] kfq dfq xf] lsgeg] p;sf] lgolt lglZrt 5 . pm s]jn lgldQ
eP/ cfˆgf] kfqtf lgjf{x dfq ul//x]sf] x'G5 . k/dfTdfn] h;nfO{ rfXof] p;nfO{ lhtfpF5 /
h;nfO{ rfXof] p;nfO{ x/fpF5 . ch{'gsf nflu kf08jsf] lht / sf}/jsf] xf/ lgoltsf sf/0f x'g]
x'gfn] pgn] ljho ;'lglZrt b]v]sf 5g\≤ To;}n] pgdf o'4sf] /f]df~r afFsL /x]sf] 5}g . >Ls[i0f
eGb} x'g'x'G5– logLx¿nfO{ d}n] klxn] g} dfl/;s]sf] 5' ltdL t s]jn lgldQ dfq xf} . of] s'/f ;'g]/
ch{'g b'vL x'G5g\ lsgeg] d dfg]{jfnf x'F eGg] pgsf] wf/0ff g} w/fzoL ePsf] 5 . ca of] o'4
ch{'gsf nflu jf:tljs o'4 ePg .
ch{'g >Ls[i0fsf] lj/f6\ ¿ksf] bz{gsf] cg'ej k|fKt ugf{n] cToGt xlif{t 5g\ / csf]{tkm{ Tof]
lj/f6\ d[To'sf] :j¿ksf] bz{gn] eoeLt klg 5g\ . pgdf b'j} s'/f Ps};fy 3l6t eO/x]sf] 5 . ToxL
cj:yf b]v]/ ;~ho eG5g\– ch{'g ubub / eoeLt eP/ af/Daf/ k|0ffd ul//x]sf 5g\ / pgL
eGb5g\– x] cGtof{dL Û xh'/sf] gfd / sLt{gsf] k|efjn] ;f/f hut\ xlif{t 5 ;fy} cg'/fu klg k|fKt
ul//x]sf] 5 . ptf eoeLt ePsf /fIf;u0f cg]s lbzfx¿lt/ eflu/x]sf 5g\ eg] ;a} l;4
u0fx¿sf] ;d'bfo gd:sf/ ul//x]sf 5g\ . ch{'g eGb} 5g\– xh'/sf] gfdn] sf]xL xlif{t / sf]xL
eoeLt x'G5g\ . oL b'j} plrt s'/fx¿ x'g\ lsgeg] o'4df ;dfKt x'g]x¿sf nflu xh'/ ljgfz:j¿k
ePsfn] pgLx¿ eoeLt x'g' :jfefljs xf] ;fy} xh'/nfO{ b]v]/ k/d cfgGb kfpg nfu]sf JolQmx¿
xlif{t x'g' klg :jfefljs} xf] . t/ ch{'gdf oL b'j} cg'e"lt Ps;fy eO/x]sf 5g\ . xfdLdf klg o:t}
bf]xf]/f] cg'e"lt g} x'G5 lsgeg] hut\df b]jtf / /fIf;nfO{ cnu vf]Hg ;lsGgF . oL b'j} ldn]s}
x'G5g\ . oL b'j} u'0f k|To]s JolQmdf x'G5 h'g k|To]s JolQmsf b'O{ kf6f x'g\ . dg b'O{sf] ljgf x'g
;Sb}g . To;}n] x/]s c;neGbf c;n k'?ifleq klg s]xL lx:;f /fIf;L x'G5 / x/]s /fIf;df klg
s]xL lx:;f c;n x'G5 .
o; hut\df k|s6 x'g] pkfo dg xf] / dg åGå xf] . clt /fd|f] of g/fd|f] JolQmdf klg s'g}
g s'g} g/fd|f] of /fd|f] kIf x'G5 / dg'io oxL b'O{ u'0fåf/f lgld{t x'G5 . dg'iodf b'j} u'0f x'g]

nf]suLtf– 498
cWofo–!!
ePsfn] k/dsf] åf/ v'Nbf klg of] b'j} kIf k|s6 x'G5 . p;leqsf] lbJo k/dsf] Ps ¿k b]v]/
cfglGbt / csf]{ kIf k/dsf] bf];|f] ¿k b]v]/ eoeLt x'G5 . k/dfTdfsf cufl8 b'j} s'/f Ps;fy g}
3l6t x'G5g\ . ch{'g eG5g\– xh'/sf] u'0f / sLt{gn] sf]xL dg'io xlif{t x'G5g\ / cg'/fudf pknAw
x'G5g\ eg] s]xL dg'io ljleGg lbzfdf efUb5g\ . l;4 u0fx¿ 3'F8f 6]s]/ xh'/nfO{ gd:sf/ ul//x]sf]
klg b]lv/x]sf] 5' . sf]xL eujfg\sf] gfd ;'Gg]lalQs} b'vL / kLl8t x'G5g\ Pjd\ sf]xL cfglGbt /
k|km'lNnt x'G5g\ . eujfg\ ha d[To';Fu hf]l8Psf] x'G5, ta xfdL b'vL x'G5f+}“ . ha JolQm k/dfTdfsf]
wf/fdf alu/x]sf] x'G5, ta pm eujfg\sf] gfd ;'g]/} cfglGbt x'G5 . cfkm" x'g'sf] xf]; x/fP/
k/dfTdf;Fu ;'/tfn a:g' / pxfFsf] gfd, uLt, w'g / nosf dfWodaf6 nLg x'g' sLt{g xf] . sLt{g
k/dfTdfsf] wf/fdf cfkm"nfO{ 5f]8\g' xf] . To;}n] ch{'g eGb5g\– xh'/sf] sLt{g u/]/ dg'io xlif{t
x'G5g\ / cg'/funfO{ k|fKt ub{5g\ .
x] dxfTdg\ Û xh'/ a|Xdfsf] klg cflbstf{ / ;a}eGbf 7'nf x'g'x'G5 . To;}n] xh'/nfO{ pgLx¿
gd:sf/ s;/L gu¿g\ lsgeg] x] cgGt Û x] hug\ lgjf; hf] ;t\ / c;t\sf] kf/ cIf/ cyf{t\
;lRrbfgGb3g a|XDf x'g'x'G5 Tof] xh'/ g} xf] . x] k|e' Û xh'/ cflbb]j / ;gftg k'?if x'g'x'G5 / xh'/
o; hut\sf] k/d cf>o / hfGg]jfnf tyf hfGgof]Uo / k/dwfd x'g'x'G5 . x] cgGt ¿k Û xh'/af6
of] hut\ JofKt Pjd\ kl/k"0f{ 5 / xh'/ jfo', od/fh, clUg, j?0f rG›df tyf k|hfsf :jfdL a|Xdf
/ a|Xdfsf lktf x'g'x'G5 . xh'/nfO{ xhf/f}+ xhf/ gd:sf/ . x] ;jf{Tdg\ Û xh'/nfO{ ;a}lt/af6
gd:sf/ lsgeg] cgGt k/fqmdzfnL xh'/n] ;+;f/nfO{ JofKt ug{'ePsf] 5≤ To;}n] xh'/ g} ;j{¿k
xf] .
ch{'gsf oL ;f/f jrg k/dfTdfk|lt wGoefj tyf cxf]efjsf jrg x'g\ . ch{'g eoeLt
ePsf 5g\ ;fy} wGoefuL klg ePsf 5g\ . of] cxf]efUosf] clåtLo cj;/ pgnfO{ k|fKt ePsf] 5 .
ch{'gnfO{ lj/f6\sf] k"0f{ bz{g ug]{ ;'cj;/ k|fKt ePsf] 5 . hxfF hfGg]jfnf / hfGg'kg]{ jfnf b'j} Ps
eP/ ;f/f ;Ldf ;dfKt x'G5, hxfF ;[li6 / ;[li6sf] lgdf{tf klg ljnLg eP/ d"n cf>o k/dwfdsf]
cg'ej x'G5, Tof] df}sf ch{'gn] kfP/ wGoefuL ePsf 5g\ / cfkm"nfO{ k|fKt ePsf] ;f}efUok|lt
s[Q1tf k|s6 ug{ 3/L3/L rf/}lt/af6 gd:sf/ ub}{ 5g\ . cfdfafa'sf] C0faf6 d'Qm x'g sl7g 5
t/ u'?sf] C0faf6 kf/ x'g c;Dej 5 . u'?sf dfWodaf6 k|fKt x'g] cg'ej ch{'gnfO{ s[i0fsf
dfWodaf6 k|fKt ePsf] 5 . h;sf] s'g} d"No ch{'gn] r'sfpg ;Sb}gg\ .
u'?nfO{ æu'?a{|Xdf, u'?lj{i0f'M u'?b]jf] dx]Zj/MÆ eg]/ cfb/ k|s6 ugf{sf] sf/0f klg oxL xf] .
u'?nfO{ ;fi6fË gd:sf/ ug{'l;jfo c¿ s]xL ug{ klg ;lsFb}g . o:tf] ;+;f/af6 kf/ x'g ;Sg]
cg'ej lbg] u'?nfO{ ;+;f/ g} lbP klg ckof{Kt x'G5 . ch{'g ToxL cg'u|xsf] efjdf af/Daf/
gd:sf/ ub}{ 5g\ . lj/f6\nfO{ xfdLn] lbg ;Sg] s'/f >4fk"0f{ gdg g} xf] . wd{sf] vf]h em'Sg] snf
xf] . em'Sg hfGg]n] g} ;a}s'/f kfpF5 . t;y{ ch{'g eG5g\– xh'/ g} hfGg'kg]{ s'/f x'g'x'G5 / xh'/ g}
k/d k/dfTdf a|XDf klg x'g'x'G5 . k/dfTdfsf] k|fy{gf dfu geP/ s[t1tf 1fkg x'g'kb{5 .
dg'ionfO{ t k/dfTdf g} kfP klg p;sf] 5'› dfusf] cGTo x'Fb}g . dfUg] dgnfO{ Tofu]/ p;sf]
wf/fdf cfkm"nfO{ 5f]8\g' sLt{g xf] .

nf]suLtf– 499
cWofo–!!
;v]lt dTjf k|;e+ ob'Qm+–
x] s[i0f x] ofbj x] ;v]lt .
chfgtf dlxdfg+ tj]b+–
dof k|dfbfTk|0fo]g jflk ..$!..
oRrfjxf;fy{d;Ts[tf]˜l;
ljxf/zøof;gef]hg]if' .
Psf]›yjfKoRo't tT;dIf+–
tTIffdo] Tjfdxdk|d]od\ ..$@..
xh'/sf] of] k|efjnfO{ ghfg]/, xh'/ d]/f] ;vf xf] eGg] dfg]/ k|]dn] cyf{t\ k|dfbn] klg d}n] x]
s[i0f Û x] ofbj Û x] ;vf Û o;k|sf/ g;f]rL g;DemL TolQs} eg]sf] lyPF / x] cRo't Û xh'/ dåf/f
d]/f] cfgGbsf nflu 3'dlkm/, p7a;, cf;g / ef]hgx¿df, PSn}df cyjf ;fyLx¿sf cufl8 klg
ckdflgt ul/g'ePsf] 5≤ Tof] ;a} ck/fw ck|d]o:j¿k cyf{t\ clrGTo k|efj ePsf] xh'/;“u Ifdf
dfUb5' ..
lktf;L nf]s:o r/fr/:o
Tjd:o k"HoZr u'?u{/Lofg\ .
g TjT;df]›:ToEolwsM s'tf]›Gof]–
nf]sqo]˜Kok|ltdk|efj ..$#..
xh'/ o; r/fr/ hut\sf lktf / ;a}eGbf 7'nf u'? Pjd\ clt k"hgLo x'g'x'G5 . x] cg'kd
k|efj ePsf eujg\ Û tLg} nf]sdf xh'/sf] ;dfg c¿ sf]xL klg 5}g / xh'/eGbf clws t emg\
s;/L x'g ;Snf <
t:dfTk|0fDo k|l0fwfo sfo+
k|;fbo] TjfdxdLzdL8Ød\ .
lkt]j k'q:o ;v]j ;Vo'M
lk|oM lk|ofofx{l; b]j ;f]9'd\ ..$$..
To;}n] x] k|e' Û d z/L/nfO{ xh'/sf] r/0fdf /fv]/ k|0ffd / :t'lt ub{5' ;fy} xh'/nfO{ k|;Gg
x'gsf nflu k|fy{gf ub{5' . x] b]j Û lktf h;/L 5f]/fsf], ;fyL h;/L ;fyLsf] / >Ldfg\ h;/L lk|otdf
:qLsf] ck/fw ;xG5g\, To:t} xh'/ klg d]/f] ck/fw ;xgsf nflu of]Uo x'g'x'G5 ..
ch{'g eG5g\– x] k/d]Zj/ Û d}n] ;fyL dfg]/, xh'/sf] of] k|efjnfO{ ghfg]/ d}n] k|]d / k|dfbn]
klg x] s[i0f Û x] ofbj Û x] ;vf Û cflb h] klg x7k"j{s eg]+“ / x] cRo't Û xh'/ dåf/f /dfOnf]sf
nflu 3'dlkm/, z}of, cf;g / ef]hgx¿df, PSn} cyjf c¿ ;fyLx¿sf cufl8 ckdflgt ul/g'eof]≤
tL ;a} ck/fwsf lglDt ck|d]o:j¿k xh'/;Fu d Ifdf dfU5' . s[i0fk|lt ch{'gsf] of] dw'/ /
cfGtl/s cleJolQm xf] . h'g If0f ch{'gn] s[i0fsf] lj/f6\ :j¿ksf] bz{g kfP, To;} If0f pgnfO{
s[i0f dg'io geP/ k/dfTdf ePsf] cg'ej eof] . To;}n] cfkm"n] klxn] s[i0fnfO{ ;fyLsf ¿kdf
u/]sf Jojxf/ ;Dem]/ ch{'g kL8f / nHhfn] el/Psf 5g\ . pgnfO{ cfkm"n] Tof] lj/f6\nfO{ u/]sf]
ldqjt\ Jojxf/ ;Dem]/ klg ck/fw jf]w ePsf] 5 .
ch{'g >Ls[i0fnfO{ ToxL eGb} 5g\– d}n] xh'/nfO{ ghfGgfn] ldqjt\ Jojxf/ u/]+“ . ldqtfdf
eGg] zAb x] s[i0f Û x] ofbj Û eg]/ ;Daf]wg u/“]+ . x7k"j{s cfˆgf] s'/f dgfpg vf]h]F xf]nf Û tkfO{+
unt x'g'x'G5 eg]/ l;4 klg ug]{ k|of; u/]F xf]nf Û tkfO{+n] eg]sf s'/f nTofPF xf]nf Û /dfOnf] ubf{,
3'dlkm/ ubf{, cf;g, ef]hgdf PSn}df jf ;fyLx¿sf cufl8 ckdflgt klg u/]+“ xf]nf, c¿n] ckdfg

nf]suLtf– 500
cWofo–!!
ubf{ ;xdlt klg hgfPF xf]nf Û x] eujg\ Û d}n] xh'/nfO{ glrg]/ u/]sf oL ;a} ck/fwsf nflu
ck|d]o:j¿k clrGTo k|efj ePsf xh'/;Fu Ifdf dfU5' . xh'/nfO{ of] lj/f6\ ¿kdf h:tf] b]lv/x]sf]
5' / cfh;Dd h'g ¿kdf b]v]F, To;df k[YjL / cfsfzsf] hlQs} km/s kfPF . t;y{ ghfg]/, lrGg
g;s]/ u/]sf] d]/f] ;f/f ck/fw Ifdf ul/lbg'xf];\ . h'g lbg xfdLn] klg k/dfTdfsf] clnslt klg
emns b]Vg] 5f}+“, To; lbg xfdLnfO{ klg Ifdf dfUg'afx]s c¿ s]xL pkfo x'Fb}g lsgeg] rf/}lt/ pxL
lj/f6\sf] cl:tTj 5 / xfdL p;;Fu pN6f Jojxf/x¿ ul//x]sf 5f}+ . xfdL;Fu plrt b[li6sf] sdLn]
ubf{ xfdL lj/f6\nfO{ lrGg ;Sb}gf} . xfd|f] b[li6 kl/jt{g ePdf Ifdf dfUg'afx]s s]xL pkfo g} x'Fb}g .
ch{'gn] k/dfTdfdf s[i0fnfO{ b]v]≤ o;}sf/0f pgL dfkmL dfUb} 5g\ . cGhfgdf pgn] k/dfTdf;Fu
ldqjt\ Jojxf/ u/]sf]df pgnfO{ Unflg eO/x]sf] 5 / pgL af/Daf/ Ifdfofrgf ub}{ 5g\ .
ch{'g eG5g\– x] ljZj]Zj/ Û xh'/ of] r/fr/ hut\sf lktfeGbf klg 7'nf lktf / ;a}eGbf
7'nf u'? Pjd\ clt k"hgLo x'g'x'G5 . x] cltzo k|efjzfnL Û ltg} nf]sdf xh'/h:tf] c¿ sf]xL
5}g . To;}n] x] k|e' Û d xh'/sf] r/0fdf z/L/nfO{ /fd|/L /fvL k|0ffd u/]/ :t'lt ug{of]Uo xh'/
O{Zj/nfO{ k|0ffd / k|fy{gf ub{5' . x] b]j Û h;/L a'afn] 5f]/fsf], ldqn] ldqsf] / kltn] kTgLsf]
ck/fw dfkm u5{g\, To;/L g} xh'/ d]/f] ck/fwnfO{ dfkm ug{ of]Uo x'g'x'G5 . xh'/n] dnfO{ cjZo}
dfkm ul/lbg'x'g] 5 . lk|ohgx¿nfO{ Ifdf u/];/x xh'/n] d]/f] ck/fwnfO{ klg Ifdf ul/lbg'x'g] 5
eGg] dnfO{ yfxf 5 lsgeg] xh'/ h:tf] Ifdfjfg\ csf]{ x'g ;Sb}g t/ klg d cfˆgf] z/L/ xh'/sf]
r/0fsdndf /fv]/ Ifdf ofrgf u5{' .
z/L/ / dg b'O{ lrh xf]Ogg\ lsgeg] z/L/sf] k|To]s cj:yf dgsf] cj:yf;Fu hf]l8Psf]
x'G5 . z/L/ / dg Ps;fy 5g\ / Pp6fdf 3l6t ePsf] s'/fn] csf]{nfO{ klg k|efljt u5{ . k|;Ggtf
dg xf] / xfF;f] z/L/ xf] . dg b'vL x'Fbf z/L/ lzlyn x'G5 . dg b'vL x'Fbf z/L/sf] k|lt/f]wfTds
Ifdtf sd / dg k|;Gg x'Fbf z/L/sf] k|lt/f]wfTds Ifdtf j[l4 x'G5 eg]/ z/L/zf:qLx¿ eGb5g\ .
sL6f0f'nfO{ z/L/leq k:g] pkfo dg'ion] cfkm}+“ lbG5 . k|;Ggtfsf] cfefnfO{ sL6f0f'n] klg kf/ ug{
;Sb}g . lbgel/sf] rf}la; 306fdf s]xL If0f JolQm ;':t x'G5 . ToxL cj:yfdf sL6f0f'leq k|j]z ug{
;S5 . k|;Ggtfsf] lzv/df /x]sf] If0fdf s'g} /f]un] ;dfTg ;Sb}g . To;}n] z/L/ / dg hf]l8Psf]
5 . qmf]wdf JolQmsf] z/L/ csl8G5 / k|]ddf zfGt cj:yfdf x'G5 . dg / z/L/ ;fy;fy} kl/jt{g
x'G5g\ . qmf]wdf k|]d x'g ;Sb}g / lj>fdsf] zfGt cj:yfdf qmf]w x'g ;Sb}g .
;gftgLx¿n] s;}nfO{ ;Ddfg JoQm ug{ p;sf] v'§fdf >4fk"j{s cfˆgf] lz/ /fv]/ gdg
ub{5g\ . ;Ddfg ug]{ dgsf] wf/0ffn] lz/nfO{ s;}sf] v'§fdf /fVg' plrt xf] . of] gdg >4f geO{
36\g ;Sb}g . ch{'g ToxL >4fefjn] eGb} 5g\– d z/L/nfO{ xh'/sf] kfpdf /fv]/ Ifdf dfUg
rfxG5' . xfd|f] z/L/ Pp6f ljB't\oGq xf] / x/]s z/L/sf] ultljlw ljB't\af6 ;~rflnt x'G5 .
z/L/df ljB't\sf t/Ëx¿ bf}l8/x]sf x'G5g\ . xfd|f] z/L/ Ps k|sf/sf] Aof6«L xf] h;df ljB't\
rln/x]sf] 5 . o:t} u'?sf] r/0fdf lz/ /fVg' ljB't\;Fu hf]l8g' xf] . u'?sf] r/0fdf lz/ /fVg]lalQs}
pgsf] ljB't\wf/f lz/sf] dfWodaf6 z/L/df k|jflxt x'g yfN5 . ljB't\ aflx/ k|jflxt x'g xft /
v'§fsf cf}+nfx¿ pko'Qm :yfg x'g\ / ljB't\ u|x0f ug{ uf]n :yfg rflxg] x'Fbf lz/ pko'Qm :yfg xf] .
lzion] u'?r/0fdf lz/ /fVbf u'?sf] cfzLjf{b:j¿k p7]sf xftsf cf+}“nfx¿af6 ljB't\t/ª\u k|jflxt
x'G5 / lz/af6 lzion] ljB't\t/Ë u|x0f u5{ . lziosf] lz/ u'?sf] r/0fdf ck{0f ug{' g} u'?sf]
r/0f;Fu ljB't\ pmhf{sf nflu hf]l8g' xf] . ;fFRr} >4fsf] efj hlGdPdf u'?sf] r/0f / xftsf
cf}+“nfx¿af6 cnu k|sf/sf] t/Ë cfˆgf] z/L/df au]sf] cg'ej x'g] 5 / lziosf] lz/ zfGt x'g
yfNg] 5 . To;}n] ch{'g s[i0fsf] r/0fdf >4fk"j{s lz/ /fv]/ dfkmL dflu/x]sf 5g\ .

nf]suLtf– 501
cWofo–!!
ch{'gn] eujfg\ >Ls[i0fsf] ljs/fn ¿kdf w]/} z"/jL/ of]4fx¿ d[To'sf] d'vdf k|j]z u/]sf],
b]jtfx¿ klg qflxdfd\ ePsf] b]Vf] t/ cfˆgf] d[To' b]v]gg\ / To;sf] pNn]v klg u/]gg\ lsgeg] s'g}
klg JolQm cfˆgf] d[To' b]Vg ;Sb}g . d[To' aflx/ 3l6t x'G5, leq t d[To' 3l6t g} x'Fb}g . To;}n]
d[To' ;w}+“ c¿sf] dfq b]Vg ;lsG5 . dg'io ;w}“+ a]xf];Ldf d[To' k|fKt u5{ . k"0f{ xf];df d[To' 3l6t
ePdf Tof] cd[tsf] hfgsf/L x'g ;S5 . JolQmsf] r]tgf slxNo} db}{g . z/L/ / Tof] gdg]{ tŒj
cnu x'g\ . ch{'gsf] z/L/n] d[To'nfO{ k|fKt ug]{ 5 t/ Tof] z/L/eGbf leqsf] ch{'g d[To'eGbf aflx/
x'G5 . Tof] cfTdf b]Vg]jfnf ›i6f xf] . p;n] d[To'nfO{ s]jn x]b{5 . To;}n] ch{'gnfO{ cfˆgf] d[To'sf]
ljrf/ klg ePg . x/]s lbg s}og\ JolQmx¿sf] d[To' ePsf] b]v]/ klg xfdL cfkm" d5f}{+ eGg] s'/f
;f]Rb}gf“}+ . c¿ d5{g\ t/ d dlb{gF eGg] xfdLdf e/f];f x'G5 . of] e/f];f Tof] cfGtl/s s]G›sf]
k|ltkmn xf] hxfF d[To' slxNo} k|j]z g} ub}{g, p;sf] aflx/ dfq d[To' 3l6t x'G5 . t;y{ JolQmn]
cfˆgf] d[To'sf] sNkgf klg ub}{g . h;n] xf];df cfˆgf] d[To' b]V5 p;n] Tof] cd[tsf] bz{g kfpF5 .
xfd|f] cfj/0f hlGdG5 / d5{ t/ leqsf] Tof] tŒj slxNo} hlGdFb}g / db}{g . of] s]jn cg'ejaf6
dfq hfGg ;lsG5 . d/0fwdf{ / cd[t s] xf] To;sf] cGt/ hfGg' g} 1fg xf] . z/L/sf] hGd x'G5 /
To;sf] d[To' klg x'G5 t/ xfd|f] hGd klg x'Fb}g / d[To' klg x'Fb}g cyf{t\ xfd|f] s]G›:j¿k cfTdfsf]
hGd klg x'Fb}g / d[To' klg x'Fb}g .
cb[i6k"j{+ Åliftf]˜l:d b[i6\jf
eo]g r k|Jolyt+ dgf] d] .
tb]j d] bz{o b]j¿k+–
k|;Lb b]j]z hulGgjf; ..$%..
d}n] klxn] gb]v]sf] xh'/sf] o:tf] cfZro{do ¿k b]v]/ xlif{t eO/x]sf] 5' / d]/f] dg eon]
Jofs'n klg eO/x]sf] 5 . To;}n] x] b]j Û xh'/ dnfO{ cfˆgf] rt'e'h { ljZj¿k g} b]vfOlbg'xf];\ . x]
b]j]z Û x] hulGgjf; Û k|;Gg x'g'xf];\ ..
ls/Ll6g+ ulbg+ rqmx:t–
ldR5fld Tjf+ b|i6'dx+ ty}j .
t]g}j ¿k]0f rt'e{'h]g
;x;|afxf] ej ljZjd"t]{ ..$^..
x] lji0f' Û d xh'/n] d's'6 wf/0f u/]sf] tyf ubf / rqm xftdf lnPsf] ¿k x]g{ rfxG5' .
To;}n] x] ljZj¿k Û x] ;x;|afxf] Û xh'/ ToxL rt'e{'h ¿kdf k|s6 x'g'xf];\ ..
>L eujfg'jfr
dof k|;Gg]g tjfh{'g]b+–
¿k+ k/+ blz{tdfTdof]uft\ .
t]hf]do+ ljZjdgGtdfB+–
oGd] TjbGo]g g b[i6k"j{d\ ..$&..
ch{'gsf] k|fy{gf ;'g]/ eujfg\ >Ls[i0fn] eGg'eof]– x] ch{'g Û cg'u|xk"j{s d}n] cfˆgf]
of]uzlQmsf] k|efjn] of] d]/f] k/d t]hf]do ;a}sf] cflb / ;Ldf/lxt lj/f6\ ¿k ltdLnfO{ b]vfPF, Tof]
ltdLl;jfo klxn] s;}n] b]v]sf] 5}g ..

nf]suLtf– 502
cWofo–!!
g j]bo1fWoog}g{ bfg}–
g{ r lqmofleg{ tkf]le?u|}M .
Pj+¿kM zSo cx+ g[nf]s]
b|i6'+ TjbGo]g s'?k|jL/ ..$*..
x] ch{'g Û ltdLafx]s dg'ionf]sdf o;k|sf/sf] ljZj¿k ePsf] …dÚ g j]b / o1sf] cWoogn],
g bfgn], g lqmofn] / g pu| tkn] c¿åf/f b]lvg ;Sg] 5' ..
ch{'g eG5g\– x] ljZjd"t]{ Û d}n] klxn] slxNo} gb]v]sf] of] cfZro{do xh'/sf] ¿k b]v]/ xlif{t
eO/x]sf] 5' / d]/f] dg eon] Jofs'n klg eO/x]sf] 5 . To;}n] x] b]j Û xh'/sf] cfˆgf] rt'e{'h ¿k
d]/f nflu b]vfOlbg'xf];\ . x] b]j]z Û x] hulGgjf; Û x] rt'e{'h Û xh'/ ToxL rt'e{'h ¿kdf o'Qm
x'g'xf];\ . ch{'g >Ls[i0fsf] clt cgf}7f] cToGt cfZro{hgs lj/f6\ ¿k b]v]/ xlif{t, Jofs'n /
eoeLt klg 5g\ . pgL P]Zjo{k"0f{ ¿k b]v]/ xlif{t 5g\ eg] ljs/fn, eofjxk"0f{ d[To'sf] ¿k
dxfsfn b]v]/ eoeLt 5g\ . Tof] lj/f6\ ¿ksf cufl8 cfkm" 5'› ePsf] klg pgnfO{ cg'ej x'Fb} 5 .
;fu/nfO{ b]v]/ yf]kf Jofs'n ePem“}+ ch{'g lj/f6\sf] bz{g kl5 Jofs'n 5g\ . gbLsf nflu c1fg,
cGhfg / ckl/lrt ;fu/df k|j]z ubf{ cfˆgf] cl:tTj ;dfKt x'G5 eg]/ ;fob gbL ctflnG5
xf]nf . n]agfgsf k|l;4 n]vs vlnn lha|fg (Khalil Gibran) n] n]v]sf 5g\– gbL ;fu/df ldNg]
a]nf kmls{P/ Psk6s x]5{ lsgeg] eljio ckl/lrt / c1ft x'G5 . gbL ;fu/df ldl;Fbf ctLt
;dfKt x'G5 eg]/ eoeLt / c1ft lj/f6\;Fu ldng x'Fb} 5 eg]/ xlif{t klg x'G5 xf]nf Û oxL cj:yf
ch{'gsf] 5 . pgL xlif{t / eoeLt b'j} 5g\ .
To;}n] ch{'gn] s[i0fnfO{ Tof] lj/f6\ ¿k Tofu]/ cfˆgf] rt'e{'h d's'6wf/L, zª\v–ubf–kß–rqm
xftdf wf/0f u/]sf] lji0f'sf ¿kdf k'gM k|s6 x'g k|fy{gf ub}{ 5g\ . pgL xh'/ lkmtf{ eP/ ;Ldfdf
cfOalS;of];\ / c;LdnfO{ ToflualS;of];\ . x] b]j]z Û x] hulGgjf; Û xh'/ k|;Gg xf]OalS;of];\, x]
ljZj¿k Û x] ;x;|afx' Û xh'/ ToxL rt'e{'h ¿kdf o'Qm xf]OalS;of];\ eg]/ k|fy{gf ub{5g\ . lj/f6\
¿k x]g]{ dfu ch{'gs} lyof] . pgL c;Ld ¿ksf] bz{gsf clenfifL lyP / :jod\ k|ToIf cg'ej ug{
rfxGYf] . ca Tof] ljs/fn ¿k b]vL eoeLt eP/ k'gM d's'6 wf/0f u/]sf], zª\v–rqm–ubf–kß
xftdf lnPsf] cfˆgf] rt'e{'h ¿kdf lkmtf{ x'g laGtL ub}{ 5g\ . ch{'g ca k/dfTdfsf] aLeT;
¿kaf6 k"0f{ k|Llts/ ¿ksf] bz{g ug{ rfxG5g\ . pgnfO{ Tof] ljs/fn ¿ksf cufl8 cfkm" t'R5
cg'ej ePsfn] cfk"mn] b]Vg ;Sg] / ;DaGw /fVg ;Sg] ¿kdf kms{g cfu|x ub{5g\ . To;}n] pgL
ToxL ¿kdf s[i0fnfO{ km]l/ kfpg vf]Hb} 5g\ . dg'io klg kfPsf] s'/f Joy{ 7fG5 / x/fPsf] s'/fsf]
dfu u5{ . ch{'g klg To:t} ToxL s[i0fsf] dfu ub}{ 5g\ h;nfO{ pgL 5'g / ;DaGw /fVg rfxG5g\ .
s[i0fsf] lj/f6\ ¿k pgnfO{ ;xg ug{ klg ufx|f] ePsf] 5 .
pklgifb\sf] prfOdf k'u]sf] ;gftg wd{n] c;Ld / lg/fsf/df cTolws lgi7f /fV5 t/ klg
olt w]/} d"lt{x¿ agfpg' / ;fsf/ ¿ksf] k"hf k|fy{gf ug{'sf] sf/0f hfGg] lh1f;f ;f/f ;+;f/df 5 .
;gftg wd{sf dgLifLx¿n] lg/fsf/ ¿k b]v]sf 5g\ . To;}n] pgLx¿n] Tof] dfu{df cfpg vf]Hg]
JolQmx¿sf nflu d"lt{sf] lgdf{0f u/]sf x'g\ lsgeg] lg/fsf/sf] bz{g l;w} ug{' eofjx x'g ;S5 .
k"/f tof/Lljgf ;fws cflQP/ ljlIfKt x'g ;S5 . Tof] ¿ksf] bz{g ug{'k"j{ cfkm" d]l6g k"/f tof/
x'g'k5{ . ha;Dd d]l6g] tof/L k"/f x'Fb}g, ta;Dd ;fsf/ ¿k g} l7s x'G5 . Tof] ;fsf/ ¿ksf] k"hf,
k|fy{gf / cf/fwgf ug{ klg ;/n x'G5 ;fy} Tof] ;fsf/ ¿k;Fu af]Ng, s'/f ug{, ef]hg u/fpg,
efjk"0f{ ljrf/ cleJoQm ug{ klg ;lsG5 . To;}n] lg/fsf/sf] lrGtg ug]{ JolQmn] klg ;fsf/nfO{
x6fPgg\ . cflbzª\s/frfo{ klg z'4 lg/fsf/sf] s'/f ug{'x'G5 t/ pxfF klg d"lt{sf cufl8 gfRg] /
k/dfTdfsf] ehg / sLt{g ufpg] ug{'x'G5 . j]bfGtsf] cWoog u/]sf JolQmx¿ pxfFsf] of] Jojxf/
nf]suLtf– 503
cWofo–!!
lj/f]wfef;k"0f{ 5 eGb5g\ . Psflt/ ;a} dfof xf] eGg] j]bfGtsf] oqf] pkNnf] egfO / ToxL dfof
df]xaf6 lgld{t d"lt{ cufl8 ufpg', gfRg', tNnLg x'g'nfO{ x]bf{ lj/f]wk"0f{ g} b]lvG5 . zª\s/frfo{nfO{
Tof] k/dsf] 1fg 5 / h'g lg/fsf/ ¿k b]Vg'eof] Tof] klg yfxf 5 . t/ h'g JolQmx¿ pxfFsf kl5
nfu]/ cfPsf 5g\, pgLx¿sf ;DaGwdf ljrf/ u/]/ pxfFn] d"lt{sf] ¿kdf ;fsf/sf] k"hf cr{gf
ug{'ePsf] xf] .
ch{'g klg oxL dfu ul//x]sf 5g\ . pgL eujfg\nfO{ cd"t{ ¿kaf6 d"t{ ¿kdf cfpg cfu|x
ub}{ 5g\ . o; k|sf/sf] ch{'gsf] k|fy{gf ;'g]/ eujfg\ >Ls[i0fn] eGg'eof]– x] ch{'g Û cg'u|xk"j{s d}n]
cfˆgf] of]uzlQmsf] k|efjn] of] d]/f] k/d t]hf]do, cflb / ;Ldf/lxt lj/f6\ ¿k ltdLnfO{ b]vfPF h'g
ltdLl;jfo klxn] s;}n] b]v]sf] 5}g . ch{'g lj/f6\sf] ¿k b]Vg] klxnf] cg'ejL JolQm eP .
cgGtsfndf cgGt l;4 k'?ifx¿n] k/dfTdfsf] lg/fsf/ ¿ksf] bz{g kfPsf 5g\ . >Ls[i0fåf/f
ch{'gnfO{ of] lj/f6\ ¿k b]vfOPsf] of] klxnf] 36gf xf] . o;eGbf cl3 s[i0fn] s;}nfO{ klg of] lj/f6\
¿ksf] bz{g u/fpg' ePsf] lyPg . ch{'g h:tf] ;dk{0f ePsf] JolQmn] dfq o:tf] lj/f6\ ¿ksf]
bz{g kfpg ;S5 . pgn] olt ;xhefjn] cfkm"nfO{ s[i0f;dIf 5f]l8lbP h'g k|sf/sf] ;dk{0f ug{
cToGt sl7g x'G5 . To;}n] s[i0fn] cfˆgf] k"0f{ ¿ksf] bz{g ch{'gnfO{ u/fpg'eof] / of] s[i0fn] lj/f6\
¿k b]vfPsf] klxnf] 36gf xf] .
>Ls[i0f eGg'x'G5– dg'ionf]sdf o;k|sf/sf] ljZj¿k b]Vg kfpg' g j]bsf] cWoogaf6, g
o1af6, g bfgaf6, g lqmofx¿af6 / g pu|tkaf6 g} ;Dej x'G5 / ltdLafx]s c¿n] b]Vg klg
;Dej 5}g . >Ls[i0f eGg'x'G5– j]bsf] cWoogaf6, o1, bfg, pu| tk / of]usf lqmofx¿ u/]/ klg
lj/f6\sf] bz{g ug{ ;Dej x'Fb}g . of] ;f/f k|lqmof :jod\sf] e/f];faf6 x'G5, h;df JolQmsf] ;dk{0f
dxŒjk"0f{ x'G5 . ch{'gsf] k|ToIf bz{gsf] 36gf ;ª\sNkn] xf]Og ;dk{0fn] dfq ;Dej eof] . hlt;'s}
of]u;fwgf u/] klg ch{'g h:tf] ;dk{0f ug]{ JolQm aGg ;Sb}g . hut\df ;ª\sNk / ;dk{0f b'O{
k|sf/sf] dfu{ 5, b'j}af6 k/dfTdf k|fKt x'g ;S5 s]jn dfu{ dfq cnu xf] . /fds[i0f k/dx+;
eGg'x'G5M gbL kf/ x'g] b'O{ dfu{ 5g\– Pp6f gfpnfO{ cfkm} rnfP/ gbL kf/ ug{' h'g ;ª\sNksf] dfu{
xf] / csf]{ gbLsf] xfjfsf] lbzf cg';f/ kfnnfO{ vf]Ng' h'g ;dk{0fsf] dfu{ xf] . ch{'gn] kfn vf]n]sf
5g\ pgnfO{ ca s[i0fsf] xfjfn] gbL kf/ u/fpg] 5 . To;}n] >Ls[i0f eGg'x'G5– g j]bsf] cWoogn],
g of]usf lqmofx¿n], g bfg, g pu| tkn] g} of] cg'ej x'g;S5, h] ltdLnfO{ ePsf] 5 .
df t] Joyf df r ljd"9efjf]–
b[i6\jf ¿k+ 3f]/dLb[ª\dd]bd\ .
Jok]teLM k|LtdgfM k'g:Tj+–
tb]j d] ¿kldb+ k|kZo ..$(..
d]/f] o;k|sf/sf] ljs/fn ¿k b]v]/ ltdLnfO{ Jofs'ntf / d"9 efj klg x'g'x'bF }g . ltdL
eo/lxt k|Llto'Qm dg ePsf] x'“bf d]/f] of] zª\v, rqm, ubf, kßo'Qm rt'e{'h ¿knfO{ km]l/ x]/ ..
;~ho pjfr
OToh{'g+ jf;'b]j:tyf]STjf
:js+ ¿k+ bz{ofdf; e"oM .
cfZjf;ofdf; r eLtd]g+–
e"Tjf k'gM ;f}Dojk'd{xfTdf ..%)..
;~hon] eg]– eujfg\ jf;'b]jn] ch{'gnfO{ o:ff] eg]/ km]l/ cfˆgf] To:t} rt'e{'h ¿ksf] bz{g
u/fpg'eof] . dxfTdf >Ls[i0fn] ;f}Do d"lt{sf ¿kdf eoeLt ch{'gnfO{ ;xhtf lbg'eof] ..

nf]suLtf– 504
cWofo–!!
ch{'g pjfr
b[i6\j]b+ dfg'if+ ¿k+ tj ;f}Do+ hgfb{g .
ObfgLdl:d ;+j[QM ;r]tfM k|s[lt+ utM ..%!..
ch{'gn] eg]– x] hgfb{g Û xh'/sf] of] clt zfGt dg'iosf] ¿k b]v]/ ca d l:ytlrQsf] ePsf]
5' / cfˆgf] :jfefljs l:yltdf k|fKt ePsf] 5' ..
>Ls[i0f eGg'x'G5– d]/f] ljs/fn ¿k b]v]/ ltdLdf Jofs'ntf / d"9 efj b'j} gxf];\, To;}n]
eo /lxt / k|Llto'Qm dg ePsf ltdL ToxL d]/f] zª\v, rqm, ubf / kß xftdf wf/0f u/]sf] rt'e{'h
¿knfO{ km]l/ x]/ . d ltdLn] dfu u/] adf]lhd cfˆgf] ;fsf/ / ;u'0f ¿kdf kms]{/ cfpF5' h;n]
ltdLnfO{ ;Gtf]if ldNn] 5 . dg'io lj/f6\af6 pTkGg x'G5 / xfdL p;s} Ps nx/ / t/ª\u xf}+“ .
To;}n] lj/f6\ / dg'iosf] ;DaGw cfdf5f]/f h:tf] x'G5 . pxL xfd|f] JolQmTj xf] . cfdfsf] sf]vdf
;Gtfgsf] e/0f kf]if0f x'G5 / p;sf] Zjf; klg cfdfaf6 g} rN5 . cfdfsf] k|f0f g} p;sf] k|f0f
x'G5 . aRrfsf] hGdkZrft\ cfdfsf] Ps efu cgGt ofqfdf lgl:sG5 cyf{t\ aRrf hxfF /x] klg
cfdf;Fu ;"Id tGt'x¿af6 pm hf]l8Psf] x'G5 . cfdf ;Gtfgdf g} hlGdlG5g\ / pgsf] hLjg
;Gtfg;Fu} cufl8 k}mlnG5 .
cl:tTj / xfd|f larsf] ;DaGw cfdf / ;GtfgeGbf klg ulx/f] x'G5 . xfdL cl:tTjs} efu
xf}F / cl:tTj xfdLdf km}lnPsf] 5 . To;}n] cl:tTj xfdLnfO{ cfdf h:t} b'v lbg / eoeLt ug{
rfxFb}g . hLjgn] xfdLnfO{ cfgGbsf] k"/f df}sf / ;fdYo{ lbG5 t/ xfdL g} pk›j u/]/ cl:tTj /
cfdfsf lar pleP/ afFwf aG5f}“ . cl:tTj;Fu xfdL ha ulx/f] ¿kdf k|fy{gf / k|]dk"j{s lgj]bg
u5f}{+, ta To;nfO{ p;n] ;'Gb5 . pm alx/f] / ÅboxLg 5}g, p;n] k|]dsf] efiff /fd|/L a'‰5 .
>Ls[i0f h'g cfˆgf] rt'e{'h ¿kdf kmls{+b} x'g'x'G5 Tof] o;}sf] ;"rs xf] . oxL wd{ / lj1fgsf] e]b
xf] . lj1fgn] cl:tTjk|lt uxg pk]Iff efj /fVb5 eg] wd{n] cl:tTjk|lt uxg d}qLsf] efj /fVb5 .
xfdL ;a} p;}af6 pTkGg x'G5f}“ / p;}df nLg x'G5f}“ . of] ;a} p;sf] g} v]n xf] / cl:tTj k|ltkn
xfdLk|lt ;hu / Åbok"0f{ 5 .
JolQmaf6 h:tf] df}g k|fy{gf x'G5 To;}cg'¿k cl:tTjn] s[To u5{ cyf{t\ ulx/f] efjdf
cl:tTj To:t} u/]/ cfgGbk"j{s /fhL x'G5 . s[i0f k'gM cfˆgf] ;fsf/ ¿kdf lkmtf{ cfpF5' eGg' o;}
s'/fsf] k|tLs xf] . xfd|f] cg'lrt / lj/f]wfef;k"0f{ dfusf sf/0fn] cl:tTj klg cK7\of/f]df k5{ .
xfd|f jf;gfx¿ g} lj/f]wL x'G5g\ ;fy} xfd|f dfux¿ Pscsf{nfO{ sfl6/x]sf x'G5g\ . cl:tTjn] xfd|f ]
dfu k"/f u5{ t/ xfd|f] dfu g} clglZrt 5 . laxfgsf] dfu a]n'sL;Dd kl/jt{g eO;S5 . To;}n]
;a} dfu Ps;fy k"/f ePdf JolQm ljlIfKt g} x'G5 . wd{df ulx/f] k|j]z ePsf JolQmx¿ dg'iosf]
dfu k"/f x'g' g} dg'iosf] sl7gfO xf] eGg] hfGb5g\ . t;y{ xfdLn] ;f]r–ljrf/ u/]/ dfq dfu ug{'
pko'Qm x'G5 . xfdLn] s]xL gdfuL p;}nfO{ 5f]l8lbg' / ltd|f] dhL{ k"/f xf];\ eGg'df g} xfd|f] lxt
x'G5 . ;dk{0fsf] cy{ klg oxL xf] . s]xL gdfUg] JolQmnfO{ cl:tTjn] ;f]r]eGbf w]/} cfkm}“ lbG5 .
;~ho eGb5g\– x] /fhg\ Û jf;'b]jn] olt eg]/ cfˆgf] rt'e{'h ¿ksf] bz{g lbg'eof] /
dxfTdf >Ls[i0fn] ;f}Do d"lt{ eP/ eoeLt ePsf ch{'gnfO{ w}o{ k|bfg ug{'eof] . ;~ho oxfF
>Ls[i0fnfO{ k/dfTdf geg]/ dxfTdf zAbn] ;Daf]wg ub}{ 5g\ lsgeg] c;Ld x'Fbf pxfF k/dfTdfsf]
¿k x'g'x'GYof] eg] ;Ldfdf ;fsf/ / rt'e{'h ¿kdf k|s6 x'g] lalQs} pxfF dxfTdf x'g'eof]≤ To;}n]
;~hon] eujg\ zAb 5f]8]/ dxfTdf eGg'eof] . k/dfTdf / dxfTdfdf oxL km/s 5– k/dfTdf xfd|f]
OR5f cg'¿k rNb}g xfdL g} p;sf] OR5fcg';f/ rNg'k5{ . dxfTdf bofn] el/Psf] x'Fbf xfdLnfO{ w}o{

nf]suLtf– 505
cWofo–!!
/ zflGt lbg xfd|f] OR5f cg's"n klg rNb5 . ha xfdL ;dfKt x'g tof/ x'G5f“},+ ta k/dfTdf;Fu
xfd|f] ldng ;Dej x'G5 . xfd|f] cg's"nsf] O{Zj/sf] ¿k dxfTdf xf] .
>Ls[i0fnfO{ xfdL k"0f{ cjtf/ eG5f}“ lsgeg] w]/} 7fpFdf pxfF xfd|f] cg's"n x'g'x'Gg . /fd xfd|f]
cg's"n x'gfn] pxfFnfO{ cf+lzs cjtf/ eG5f}“ . xfdL /fd / ;Ltfsf] ;DaGw a'‰g ;S5f}“ t/ s[i0f /
uf]lkgLx¿sf] ;DaGw a'‰g ;Sb}gf}“ . /fddf q'l6 vf]Hg d'l:sn 5 t/ s[i0fdf rfx]df xfdL k|z:t
q'l6x¿ vf]Hg ;S5f}“ . >Ls[i0f t k"0f{ cjtf/ x'g'x'G5, To;}n] xfd|f] pxfF;Fu s'g} d]n g} 5}g . ;~ho
eG5g\– s[i0fn] ;f}Dod"lt{sf ¿kdf ch{'gnfO{ bz{g lbP/ w}o{ k|bfg ug{'eof] . tTf\kZrft\\ ch{'g
eG5g\– x] hgfb{g Û xh'/sf] of] ;f}Do, zfGt dg'iosf] ¿knfO{ b]v]/ ca d zfGt lrQsf] ePsf] 5' /
cfˆgf] :jefjnfO{ k|fKt u/]sf] 5' . dg'iosf] :jefj ;zt{ x'G5, To;}n] ch{'gsf] :jefj klg o:t}
5 . s[i0fnfO{ rt'e{'h ¿kdf lkmtf{ cfpg'xf];\ eGg] pgsf] dfu lyof] . ;f]xL dfu cg'¿k >Ls[i0f
cfˆgf] ¿kdf cfpg'eof] / ch{'g cfˆgf] :jefjdf k|fKt eP .
;fws / eQmdf oxL km/s x'G5 . ;fws k/dfTdfsf] vf]hdf cfkm"nfO{ kl/jt{g u/]/ gofF
b[li6 pTkGg u/]/ ltdL h:tf], h'g ¿kdf 5f}, ToxL ¿kdf x]g]{ 5' eG5 . ;fws ;ª\sNkn] cfkm"nfO{
kl/jt{g u/]/ h'g lbg zfGt, z'4 / z"Go cj:yfdf x'G5 Tof] lbg ;TonfO{ b]Vg ;S5 . eQm
cfkm"nfO{ abNg] d]/f] s'g} ;fdYo{ 5}g, To;}n] ltdLn] rfXof} eg] dfq d ablng ;S5' / ha;Dd
ltdLn] dnfO{ abNb}gf}, ta;Dd ltdL d}n] hfGg] a'‰g] ¿kdf k|s6 xf]pm eG5 . eQmn] ;dk{0fk"j{s
cfkm"h:tf] 5 To:t} ¿kdf k/dfTdfsf] r/0fdf cfkm"nfO{ 5f]8\5 . k/dfTdfsf] vf]hsf log} b'O{ dfu{
x'g\ . e8\sgaf6 aRg / ;Tosf] glhs k'Ug s'g dfu{ cfˆgf nflu plrt 5 Tof] JolQmn] cfkm}
hfFRg'k5{ .
xfd|f] vf]h xfdLleq g} l:yt 5 . ha;Dd vf]h hf/L /xG5, ta;Dd ;To k|fKt ug{ ;lsGg
t/ ljgf k|of; kfOG5 eGg] ;f]rn] r'krfk a;]/ klg ;To k|fKt ug{ ;lsGg . ha ;f/f vf]h
;dfKt x'G5 / vf]Hg] jfnf klg /xFb}g, ToxL If0f k/dfTdf cfkm"df g} ePsf] kfpF5 lsgeg] ;b}j pm
vf]Hg] jfnfsf] cGt/–cfTdfd} l:yt x'G5 . p;nfO{ h;n] vf]h]sf] 5}g p;n] r]i6f 5f]8\g'x'Fb}g
lsgeg] r]i6f 5f]8\gnfO{ klg klxn] r]i6f t ug{' g} k5{ . To;}n] j]bdf, zf:qdf, bfgdf, pu| tkdf
/ lqmofx¿df dnfO{ kfpFb}gf} eg]/ >Ls[i0f eGg'x'G5 . s[i0fn] oL ;a s'/fdf pxfFnfO{ vf]hL ug{]
JolQmx¿ / xfdL h:tf] vf]h gug]{ JolQmx¿sf nflu eGg'ePsf] xf] . j]b k9]/ j]bdf k/dfTdf
kfOGg, zf:q k9]/ zf:qaf6 k/dfTdfnfO{ hfGg ;lsGg eGg] 1fg ePdf Tof] 7'nf] pknlAw x'G5 .
r]i6f u/]kZrft\\ r]i6fn] dfq s]xL kfOGg eGg] 1fg x'G5 . Pp6f c1fg 1fgeGbf klxn] x'G5 / csf]{
c1fg 1fgkl5 x'G5 . 1fgeGbf klxn] cfpg] c1fg dfq c1fg xf] / 1fgkl5 cfpg] c1fg t
lrQsf] lgbf]{iftf xf] .
xfdLn] bz lbzfx¿ x'G5g\ eg]/ ;'g]sf 5f}“ t/ hfGg]jfnf P3f/f}“ lbzf x'G5 eGb5g\ . ha
bz lbzf Joy{ x'G5, ta JolQm P3f/f}“ lbzf leqsf] r]tgfsf] lbzfdf k|j]z u5{ / leq k/dnfO{
kfpg ;S5 . ha hfGg]jfnf / hfGg'kg]{ b'j} aRb}gg\ ta k/d 1fg 3l6t x'G5 . ha b[Zo / ›i6f,
1ftf / 1]o b'j} ;dfKt x'G5, s]jn 1fg / hfGg' dfq /xG5 Tof] 1fgsf] clGtd 38LnfO{ k/d 1fg
elgG5 . dxfjL/n] o;nfO{ s}jNo cyf{t\ s]jn 1fg eGg'ePsf] 5 . lxGb"x¿ b]jLb]jtfsf] pT;j
dgfpF5g\ / cGtdf hndf lj;h{g ub{5g\ h'g Pp6f k|tLs xf] . d"lt{nfO{ cGtdf lj;h{g u/] h:t}
;fsf/ ¿knfO{ lj;h{g u/]/ lg/fsf/df km8\sf] dfg]{ lxDdt ug'{k5{ . To;}n] lxGb"x¿ k/dfTdfnfO{
agfpF5g\ / lj;h{g ub{5g\ h'g cGo s'g} wd{df Tof] lxDdt 5}g .

nf]suLtf– 506
cWofo–!!
ch{'g s[i0fsf] lj/f6\ ¿ksf] bz{gsf cfsfª\IfL lyP / pgsf] >4fk"0f{ ;dk{0fn] Tof] ;Dej
eof] . ch{'gnfO{ lbJorIf' lbP/ s[i0fn] lj/f6\ :j¿kdf cg]s ¿ksf] bz{g lbg'eof] . P]Zjo{ ¿kn]
s[ts[To kfg{'eof] eg] k|sfzdo ¿k / d[To'sf] dxfsfnsf] ¿kn] ch{'gnfO{ Jofs'n klg kfg{'eof] /
cGtdf eoeLt ePsf ch{'gn] cfˆgf] zª\v, rqm, ubf / kß lnPsf] rt'e{'h ¿kdf lkmtf{ cfpg
laGtL u/] . h'g laGtL >Ls[i0fn] t'?Gt} pgsf] Jofs'ntf sd ug{ :jLsf/ ug{'eof] / cfˆgf] rt'e{'h
lbJo ¿ksf] bz{g lbg'eof] h'g bz{g ug{ clt b'n{e 5 .
>Leujfg'jfr
;'b'b{z{ldb+ ¿k+ b[i6jfgl; oGdd .
b]jf cKo:o ¿k:o lgTo+ bz{gsfª\lIf0fM ..%@..
o;k|sf/ ch{'gsf] jrg ;'g]/ eujfg\n] eGg'eof]– x] ch{'g Û d]/f] rt'e{'h ¿k h'g ltdLn]
b]v]sf 5f}, o;sf] bz{g clt b'n{e 5 . b]jtfx¿ klg ;bf of] ¿ksf] bz{gsf] cfsfª\Iff /fVb5g\ ..
gfx+ j]b}g{ tk;f g bfg]g g r]Hoof .
zSo Pj+lawf] b|i6'+ b[i6jfgl; df+ oyf ..%#..
h'g k|sf/ ltdLn] dnfO{ b]v]sf 5f} To;k|sf/sf] rt'e{'h ePsf] …dÚ g j]bn], g tkn], g bfgn]
/ g o1n] g} b]lvg ;S5' ..
eSTof TjgGoof zSo cxd]j+lawf]˜h{'g .
1ft'+ b|i6'+ r tŒj]g k|j]i6'+ r k/Gtk ..%$..
t/ x] k/Gtk ch{'g Û o;k|sf/ d]/f] rt'e{'h ¿k b]Vgsf nflu cgGo elQm rflxG5 . s]jn
oxL elQmn] dnfO{ tŒjk"j{s hfGg, Ps} efjn] k|fKt x'g tyf …dÚdf k|j]z ug{ ;Sg] 5f} ..
dTsd{s[GdTk/df] d∫QmM ;Ëjlh{tM .
lgj}{/M ;j{e"t]if' oM ; dfd]lt kf08j ..%%..
x] ch{'g Û h'g k'?if s]jn d]/f nflu ;Dk"0f{ st{Jo sd{ ub{5, hf] d]/f] k/fo0f, eQm /
cf;lQm/lxt 5 Tof] cgGo elQmo'Qm k'?if dnfO{ g} k|fKt x'G5 ..
ch{'gsf] jrgnfO{ ;'g]/ >Ls[i0f eujfg\n] eGg'eof]– x] ch{'g Û d]/f] of] rt'e{'h ¿k b]Vg
clt b'n{e 5 . h;nfO{ ltdLn] b]Vof}, Tof] x]g{ b]jtfx¿ klg OR5f ub{5g\ . rt'e{'h ¿k s[i0fsf]
;fdfGo ¿k xf]Og . c¿ ;fdfGo cj:yfdf pxfF b'O{ e'hf ePsf cGo dg'io;/x g} x'g'x'G5 t/
ch{'gsf] rfxgf:j¿k >Ls[i0fn] cfˆgf] rt'e{'h ¿ksf] bz{g lbg'eof] . of] rf/ xft Pp6f k|tLs xf]
To:t} xhf/f}“ xft ePsf k/dfTdfsf] sNkgf klg Pp6f k|tLs g} xf] . cfdfn] aRrfnfO{ b'O{ xftn]
p7fpFbf;Dd Tof] dg'iosf] k|]d x'G5 / rf/xftn] dg'ionfO{ p7fpFbf Tof] k/dfTdfsf] k|]d x'G5 .
k/dfTdf bf]xf]/f] cy{df xfd|f] cfdf xf] . p;n] xfdLnfO{ o; hut\df t ;XDffn]sf] g} 5 / p;n] Tof]
hut\df klg ;≈dfNg] 5 h'g of] hut\sf] kf/ 5 . To;}n] k/dfTdfsf] rf/ xft k|tLs ag]sf] xf] .
;fy} k/dfTdfn] rf/} lbzfaf6 klg xfdLnfO{ ;XDffN5 / p;sf xftdf xfdL ;'/lIft x'G5f}+ . s[i0fsf]
rt'e{'h ¿k ch{'gsf] dfucg'¿k k|s6 ePsf] xf] lsgeg] ch{'g cfdfsf] ue{df h:tf] ;'/lIft
cj:yfdf x'g rfxG5g\ . cfdfsf] ue{df aRrf df]Ifsf] cj:yfdf x'G5 / h] rfxG5, ToxL k|fKt x'G5
;fy} pm k"0f{ ;'/lIft klg x'G5 . ch{'g ToxL ;'/lIft cj:yfdf /xg s[i0fsf] ljz]if k|]d cyf{t\
rt'e{'h ¿ksf] dfu ub}{ 5g\ .
>Ls[i0fsf] cnf}lss, eofgs, lj/f6\ ¿kaf6 cflQP/ ch{'gn] s[i0f;Fu rt'e{'h ¿kdf bz{g
lbP/ cfkm"nfO{ ;XDffNg laGtL u/]sf x'g\ . pgL s[i0fsf] rf/ xft ePsf] :j¿kdf of] hut\ /
o;eGbf k/ klg ;'/lIft x'g rfxG5g\ . rt'e{'h:j¿k bz{g lbPkl5 >Ls[i0f eGg'x'G5– ltd|f nflu

nf]suLtf– 507
cWofo–!!
h'g rt'e{'h ¿ksf] bz{g lbPF Tof] clt b'n{e 5 / of] ¿k x]g{ b]jtfx¿ klg nfnflot x'G5g\ . x]
ch{'g Û ltdLn] …dÚdf b]v]sf] rt'e{'h¿k g b]jn], g tkn], g bfgn] / g o1n] b]Vg ;Dej x'G5 . x]
>]i7 tkjfnf ch{'g Û elQmefj u/]/ ltdLn] of] rt'e{'h ¿k b]Vg / tŒjk"j{s hfGg ;Dej ePsf]
xf] . of] cg'ej k|]dsf] cg'ej xf] h'g tkåf/f x'g ;Sb}g . of] rt'e{'h ¿k t k|]defj / cgGo
elQmn] dfq k|fKt x'G5 . eQmsf] cj:yfcg'¿k g} ;Tosf] bz{g x'G5 . cgGo efjn] /;k"j{s
el/Psf] JolQmn] k|]defjs} bz{g kfpF5 . ;dk{0fsf] efjljgf tk;fwgfåf/f s;}n] klg of] k|]d ¿ksf]
bz{g ug{ ;Sb}g .
>Ls[i0f eGg'x'G5– tkaf6 Tof] ¿ksf] bz{g kfOFb}g, tk:jLx¿ Tof] ¿ksf] dfu klg ub}{gg\ .
dxfjL/n] rt'e{'h ¿ksf] sNkgf;Dd klg ug{ ;Sg'x'Gg t/ ch{'g rt'e{'h ¿ksf], k|]dsf], cfdfsf]
Åbo h:t} ;Tosf] dfu ub{5g\ . ch{'g cl:tTjnfO{ cfdfsf] ¿kdf x]g{ vf]H5g\ . >Ls[i0f eGg'x'G5–
h;n] cgGo elQm / k|]dn] af]nfpF5 p;sf nflu d ToxL ¿kdf k|ToIf k|s6 x'G5' . k|ToIf dfq x'g]
xf]Og p;n] dnfO{ tŒjk"j{s hfGg, ddf k|j]z ug{ / d;Fu Ps x'g klg ;S5 . x] ch{'g Û h'g k'?if
d]/f nflu ;a} s'/f d]/f] ;Dem]/ ;Dk"0f{ st{Jo sd{nfO{ ub}{ d]/f] k/fo0f x'G5 tyf d]/f] eQm hf] :qL,
;Gtfg, wgflb ;Dk"0f{ ;f+;fl/s kbfy{x¿df :g]x/lxt 5 / ;Dk"0f{ e"t k|f0fLx¿df j}/efjn] z"Go 5
eg] o:tf] cgGo efj ePsf] k'?ifn] dnfO{ g} k|fKt ub{5 . >Ls[i0f eGg'x'G5– hf] ;Dk"0f{ s'/f …dÚ df
5f]8\5, p;n] dnfO{ k|fKt u5{ . h;n] cgGo efjn] k|To]s sd{nfO{ d]/} sfd 7fg]/ u5{, hf] …dÚdf
k"0f{ ;dlk{t / cf;lQm/lxt 5≤ kTgL, ;Gtfg wgflbdf klg cf;lQm /fVb}g eg] To:tf] JolQmn] dnfO{
kfpF5 / d klg p;nfO{ TolQs} k|]d u5{' .
:qL ;Gtfgdf cf;lQm gx'g'sf] cy{ pgLx¿nfO{ k|]d gug{' eGg] xf]Og . k|]d gubf{ t To:tf]
k|]d ;'s]/ Joy{ eP/ k/dfTdf;Dd k'Ug} ;Sb}g . o;sf] cy{ :qL cyjf ;Gtfg;Fu k|]d ubf{ klg
To;nfO{ s[i0fsf] k|]d 7fg]/ ug{'k5{ . k|]dnfO{ x6fpg] xf]Og cfkm"nfO{ x6fpg'k5{ . olb xfdL ;a} sd{
p;sf] eg]/ 7fG5f}“ eg] k|]d klg p;}sf] 7fGg' eGg] s[i0fsf] clek|fo xf] . :qL / k'?ifsf 7fpFdf
s[i0fnfO{ b]Vg;s] ;f/f k|]d k/dfTdfnfO{ ;dlk{t x'G5 . sltko JolQmx¿n] o;sf] unt JofVof klg
u/]sf 5g\ . :qLk|lt cf;lQm g/fVg' eGg] unt JofVof klg ePsf] 5 . s[i0fsf] clek|fo t :qL /
k'?ifnfO{ klg s[i0fnfO{ k|]d u/]sf] ;Dem]/ ug{' eGg] xf] . o;df :qL of ;GtfgnfO{ 3[0ff ug{' eGg]
sbflk xf]Og .
h;;Fu klg k|]d x'Fbf To;df k/dfTdf vf]Hg ;''? ug{'k5{ ta la:tf/} Tof] k|]d lj:tf/ eP/
k/dfTdf;Dd k'Ug] 5 / k|]dsf] ulx/fO k|fy{gf aGg] 5 . ha k|]d k"0f{ x'G5, ToxfF k/dfTdf pknAw
x'G5 . To;}n] >Ls[i0f eGg'x'G5– dnfO{ ;Dem]/ k|]d hxfF lbP klg Tof] k|]d dsxfF g} cfOk'U5 . ha
;f/f cf;lQm, hLjgsf ;f/f k|]dwf/f k/dfTdftkm{ aUg yfN5g\, To; lbg hut\df s'g} j}/efj
/xFb}g . ha ;+;f/df j}/efj ;dfKt eP/ k|]defj ulx/f] x'G5 ta Tof] k|]dsf] wf/f k/dfTdfsxfF k'Ug]
5.
ç tT;lblt >Ld∫ujb\uLtf;"klgifT;' aXdljBfof+ of]uzf:q]
>L s[i0ffh{'g;+jfb] ljZj¿kbz{gof]uf]
gfd}sfbzf]˜WofoM ..!!..

nf]suLtf– 508
cWofo–!!

nf]suLtf– 509
cWofo–!!

nf]suLtf– 510
cWofo–!@
ç >Lk/dfTdg] gdM
afx|f}+ cWofo
elQmof]uM

ch{'g pjfr
Pj+ ;tto'Qmf o] eQmf:Tjf+ ko{'kf;t] .
o] rfKoIf/dJoSt+ t]iff+ s] of]uljQdfM ..!..
eujfg\sf jrgnfO{ ;'g]/ ch{'gn] eg]– x] eujg\ s[i0f Û hf] cgGo k|]dL eQmhg lg/Gt/
xh'/sf] ehg / Wofgdf nfu]/ xh'/nfO{ clt >]i7 efjn] pkf;gf u5{g\ / hf] cljgfzL
;lRrbfgGb3g lg/fsf/nfO{ pkf;gf u5{g\, oL b'j} k|sf/sf eQmx¿df clt pQd of]uj]Qf sf] x'g\ <
>Leujfg'jfr
dØofj]Zo dgf] o] df+ lgToo'Qmf pkf;t] .
>4of k/of]k]tf:t] d] o'Qmtdf dtfM ..@..
o;k|sf/ ch{'gn] ;f]w]kl5 >Ls[i0f eGg'x'G5– x] ch{'g Û …dÚdf dgnfO{ Psfu| u/]/ lg/Gt/ d]/f]
ehgdf / Wofgdf nflu/x]sf h'g eQmhg k/d >4fn] o'Qm eP/ …dÚ;u'0f ¿k k/d]Zj/nfO{
eHb5g\, ltgLx¿nfO{ …dÚ of]uLx¿df clt pQd of]uL dfGb5' ..
hut\nfO{ a'l4n] / Åbon] hfGg ;lsG5 . Åbosf] hut\df a'l4sf] s'g} sfd x'Fb}g . a'l4nfO{
5f]8]df dfq Åbosf] åf/ v'n]/ elQmsf] ofqf ;'? x'G5 . xfd|f] leq / aflx/ hfg] åf/ Pp6} 5 . xfdL
k|]daf6} hut\df k|j]z u5f}{+ / k|]daf6} aflx/ klg hfg ;S5f+}“ . k|]d o:tf] 36gf xf], hxfF k|]dL
Pscsf{df 8'a]/ Ps x'G5g\ . k|]dsf] lbzf pN6f] eP/ au]df elQm aG5 / hut\af6 r}tGolt/
df]l8Pdf >4f aG5 . >4f cGwf] k|]d xf] . k|]d ;+;f/lt/ aUbf jf;gf aG5 eg] k/dfTdflt/ aUbf
>4f / elQm aG5 . k|]dh:t} elQm klg cGwf] x'G5 . a'l4dfg\ JolQmsf nflu elQmsf] dfu{ pko'Qm
x'Fb}g . >Ls[i0f o; Znf]sdf elQm l;jfo cGo s'g} >]i7 dfu{ 5}g eGg'x'G5 . a'l4n] hlt k|of; u/]
klg cxª\sf/sf] kf/ hfg ;Sb}g t/ elQm klxnf] If0fdf g} cxª\sf/nfO{ kf/ ub{5 lsgeg] ToxfF
;dk{0f x'G5 . …dÚ nfO{ 5f]8]/ ltdLnfO{ kfpg' g}+ elQm xf] . b'O{ eP/ klg Pssf] cg'ej ePdf
ldngsf] 36gf 36\5 / ToxL ldng elQm xf] . To;}n] >Ls[i0f elQmof]unfO{ ;j{>]i7 of]u eGg'x'G5 .
xfdL k/dfTdf;Fu xfd|f] ldng x'g ;s]sf] 5}g egL ;f]Rb5f}F, h'g xfd|f] e|flGt xf] lsgeg] of]
ldngsf nflu k/dfTdf ;bf tof/ 5, xfdL g} o;sf nflu afwf ag]sf 5f}+ . k/dfTdf xfdLnfO{
vf]lh/x]sf] 5 t/ xfd|f sf/0fn] ldng x'g ;s]sf] 5}g . k/dfTdf xfd|f] k|tLIff ul//x]sf] 5 s]jn
xfdLn] Ps sbddfq cl3 a9fpg'kb{5 ta lgM;Gb]x ldng x'g] 5 . k/dfTdf cgGt;Dd k|tLIff ug{
;S5 lsgeg] p;;Fu cgGt ;do x'G5 t/ xfdL;Fu ;do sd x'G5 . elQm Ps km8\sf]d} sbd
p7fpg ;S5 t/ 1fgnfO{ Tof] Ps sbdsf nflu xhf/f}“ sbd p7fpg'k5{ . 1fgn] s}of}“ sbdkl5
klg cGtdf Tof] Ps sbd p7fpg} k5{, h'g elQmn] klxnf] sbddf g} p7fO;s]sf] x'G5 . Tof]
cxª\sf/ lj;h{gsf] sbd xf] . 1fgLn] cfˆgf] 1fgL x'g] cl:dtfnfO{ lj;h{g gu/L cufl8 a9\g
;Sb}g . eQm klxnf] sbddf g} cxª\sf/ lj;h{g u5{ eg] 1fgL clGtd sbddf dfq cxª\sf/
la;h{g u5{ . 1fgL zf:q Pjd\ l;4fGtx¿df e8\lsG5 / ha;Dd o;af6 yfSb}g, ta;Dd e8\ls

nf]suLtf– 511
cWofo–!@
g} /xG5 t/ eQmn] klxnf] sbdd} >4fsf ;fy ;dlk{t eP/ cfkm"nfO{ 5f]l8lbG5 . h'g If0f p;n]
cfkm"nfO{ 5f]l8lbG5 To;} If0f k/dfTdfn] p;nfO{ p7fpF5 . eQm cfˆgf] cb\e't ;fx;n] g} c1ftdf
plqg tof/ x'G5 . elQmof]usf af/]df o; cWofodf k|]dsf] kfunkgsf ;"qx¿ 5g\ . o; l:yltdf
a'l4nfO{ lj;h{g ug{ xfdL ;dy{ ePdf Åbo ultdfg\ eP/ ToxfF t/Ëx¿ p7\g] 5g\ / elQmdfu{lt/
xfd|f] ofqf ;'? x'g] 5 . of] ofqfdf lxF8\g xfdLnfO{ a'l4sf] xf]Og, Åbosf] dfq cfjZostf x'G5 .
o;k|sf/ eujfg\sf jrg ;'g]/ ch{'gn] eg]– x] s[i0f Û hf] cgGo k|]dL eQmhg lg/Gt/
xh'/sf] ehg of Wofgdf nfu]/ xh'/sf] ;u'0f ¿knfO{ clt >]i7efjn] pkf;gf u5{g\ tyf hf]
cljgfzL ;lRrbfgGb3g lg/fsf/sf] pkf;gf u5{g\, oL b'j} k|sf/sf eQmdf clt pQd j]Qf sf]
x'g\ . ch{'g ;f]Wb} 5g\– b'O{ k|sf/sf ;fws JolQmx¿ 5g\, Ps hf] xh'/nfO{ lg/fsf/ b]Vb5g\ hxfF
xh'/ c¿k, lgu{'0f, c;Ld / cgfs[t x'g'x'G5, hxfF xh'/sf] s'g} k|sf/sf] ¿k 5}g / xh'/nfO{ b]Vg /
5'g klg ;lsGg / hxfF xh'/ lj/f6\ / c;Ld zlQm dfq x'g'x'G5 . csf]{ k|sf/sf ;fws JolQm klg
5g\ hf] xh'/nfO{ cgGo k|]dn] eH5g\, Wofg u5{g\, xh'/sf] ;u'0f ¿ksf] pkf;gf u5{g\, xh'/sf
cfsf/sf], cjt/0fsf] cf/fwgf u5{g\, oL b'j}dWo] s'g eQm >]i7 xf] . ch{'g cfkm" cGof]n cj:yfdf
x'Fbf s'g dfu{ pko'Qm x'G5 egL hfGg rfxG5g\ . pgL s[i0fnfO{ d xh'/nfO{ ;fsf/ ¿kdf :kz{ u/]/
k|]d u¿F ls lg/fsf/ ¿kdf xh'/sf] pkf;gf u¿F, ehg Wofgåf/f xh'/sf] k|]ddf nLg agF" cyjf
ljrf/k"j{s lg/fsf/ ¿ksf] Wofg u¿F eg]/ hfGg rfxG5g\ .
;a} ljrf/ ;u'0f xf] / ljrf/n] lgu{'0f;Dd k'Ug ;lsGg . z"Go x'g g;s];Dd lg/fsf/sf]
bz{g x'g ;Sb}g / ha;Dd k|]d x'Fb}g, ;fsf/ ¿ksf] s'g} cg'ej x'g ;Sb}g . ch{'g ;f]Wb} 5g\– of]
b'O{ lg/fsf/ / ;fsf/, ;u'0f / lgu'{0fdWo] s'g dfu{ >]i7 xf] < elQmsf] af6f]df hfg' 5 eg] k|]dn]
k"/f el/g'k5{ / lg/fsf/sf] dfu{ hfg' 5 eg] leq k"/f vfnL x'g'k5{ . p;}af6 k"/f el/g', pxL
Åbodf wl8\sg', p;}n] Zjf; lng' / pxL ljrf/df x'g' elQm xf] . cfkm"df cfkm"h:tf] s]xL gar]/
p;af6 k"0f{ ¿kdf el/P/ Ps /QLe/ :yfg z]if g/xg' cgGo elQm xf] . k/dfTdf;Fusf] k|]ddf kg{'
c;fwf/0f k|]d xf] h;df eQm /QLe/ /xFb}g, s]jn elQm dfq z]if /xG5 . ch{'g o:tf b'O{ ljk/Lt
dfu{dWo] s'g dfu{ >]i7 xf] egL ;f]Wb5g\ . >Ls[i0fn] ha ch{'gnfO{ elQmdfu{ >]i7 xf] eGg'x'G5, ta
Tof] dfu{ ch{'gsf nflu >]i7 dfu{ xf] . ch{'g h:tf cTolws JolQmx¿sf nflu elQmdfu{ >]i7 xf]
lsgeg] lglj{rf/ eP/ z"Go x'g' clt sl7g s'/f xf] . o;sf] t'ngfdf k|]dn] el/g' s]xL ;/n x'G5 .
k|]d Pp6f g};lu{s pb\efjgf xf] / :jfefljs ef]s xf] . k|]ddf clnslt klg pT;'stf gePsf]
JolQmsf nflu eg] lg/fsf/ pko'Qm dfu{ x'G5 . k|]ddf clnslt klg pT;'stf 5 eg] ;fsf/ p;sf
nflu pko'Qm dfu{ x'G5 lsgeg] h] xfd|f] leq x'G5 ToxL af6f] lxF8\g' ;lhnf] / pko'Qm x'G5 .
k|]dljgf dg'io afFRg ;Sb}g . k|]d Zjf; lnPsf] h:tf] lng / lbg ;Sg'k5{ . s'g} aRrfnfO{
ef]hg lbP/ cfdfsf] Gofgf]kg / k|]d glbP p;nfO{ arfpg sl7g x'G5 . dg'iodf k|]dljgf s]xL
tŒj cljsl;t /xG5g\ / tL g} hLjgsf nflu pk›j aGg ;S5g\ . 3[0ff, lx+;f, xTof, qmf]w /
ljWj+; o;s} pbfx/0f x'g\ / logLx¿ ToxL k|]dljgfsf cljsl;t tŒj x'g\ . xfdL ;a} k|]d lng /
lbg rfxG5f}“ / s;}af6 k|]d k|fKt ePdf xfdL d"Nojfg\ ePsf] dx;'; u5f}{+ . k|]dsf cltl/Qm s'g}
s'/f d"Nojfg\ x'g ;Sb}g . k|]dnfO{ hLjGt /fVg k|]d lng / lbg hfGg'k5{ . k|]d Pp6f ulx/f] Zjf;
xf], To;}n] k|]dljgf leq ulx/fOdf n's]sf] k|f0f hLljt x'g ;Sb}g . oxL k|]dsf] ef]snfO{ d"nlt/
kmsf{of] eg] of] cWofTd aGg ;S5 / Tof] k|]dsf] ef]snfO{ kbfy{lt/af6 k/dfTdflt/ kmsf{of] eg]
cyf{t\ kl/jt{gzLn ;+;f/af6 zfZjtlt/ kmsf{of] eg] elQm aG5 .

nf]suLtf– 512
cWofo–!@
>Ls[i0f eGg'x'G5– k|]d / elQmsf] dfu{ >]i7 5 . k|]dsf] d"No g} gePsf] JolQm vf]Hg sl7g
x'G5 . olb s'g} JolQmnfO{ k|]dsf] s'g} d"No 5}g eg] p;sf] ;fwgf lglj{rf/sf] x'G5 . ch{'gn] ;f]em}
cfˆgf nflu s'g dfu{ pko'Qm x'G5 eg]/ g;f]w] klg ulx/fOdf pgn] cfˆg} nflu of] k|Zg u/]sf
x'g\ . xfd|f] ;f/f k|of; cfˆg} nflu x'G5 . ch{'g s'g dfu{af6 rn"F eg]/ hfGg rfxG5g\ . o;k|sf/
ch{'gn] ;f]w]kl5 >Ls[i0f eGg'x'G5– x] ch{'g Û …dÚ df dgnfO{ Psfu| u/]/ lg/Gt/ d]/f] Wofg /
ehgdf nfu]sf] eQmhg clt>]i7 >4fn] o'Qm ePsf] …dÚ ;u'0f ¿k k/d]Zj/nfO{ eH5g\ . To;}n]
pgLx¿nfO{ …dÚ of]uLx¿df clt >]i7 of]uL dfGb5' .
Psfu|tf k|]dsf] e"lddf ;xh} kmlnt x'G5 . s'g} s'/fdf Psfu|tf gx'g' Tof] s'/f;Fu JolQmsf]
k|]d gx'g' xf] . Psfu|tf k|]ds} 5fof xf] / JolQmn] rfx]/ klg o;nfO{ 5'6fpg ;Sb}g . s'g} s'/fdf
Psfu| x'g g;Sg'sf] sf/0f Tof] s'/f;Fu xfd|f] k|]d gx'g' xf] . lrqsf/nfO{ 8fS6/ agfpg vf]Hbf
To;df p;sf] Psfu|tf gx'g] x'Fbf ;kmn x'g ;Sb}g . >Ls[i0fn] ch{'gnfO{ …dÚdf Psfu| eP/ lg/Gt/
d]/f] ehg jf Wofgdf nfUf eGg'sf] cy{ pxfFsf] k|]ddf k"/f 8'Ag eGg'ePsf] xf] . k|]ddf 8'Ag' eGgfn]
cfkm"nfO{ k"/} lal;{P/ s]jn s[i0f dfq arfpg' / ;Dk"0f{ cª\u–k|Toª\un] pxfFnfO{ g} ;lDemg' eGg]
xf] . >Ls[i0fn] lg/Gt/ dnfO{ eHg' eGg'sf] cy{ hLjgsf] ;f/f lqmofdf pxfFs} Wofg / :d[lt x'g',
x/]s 7fpFdf pxfFs} uLt, g[To / ¿k b]lvg' xf] . km"ndf, kIfLdf, laxfgLsf] zLtdf, ;"o{df cyf{t\
x/]s :yfgdf pxfFnfO{ b]Vg' lg/Gt/ ehg xf] . ehgsf] cy{ ;a}df k/dfTdf b]Vg' xf] . ehgn]
el/Psf] JolQmn] 9'ª\uf h:tf] lghL{j j:t'b]lv k|To]s ;hLj j:t'df k/dfTdfnfO{ b]V5 . ha xfd|f]
leq eujfg\;Fu ulx/f] k|]d x'G5, ta ;a}lt/ p;s} k|ltWjlg ;'lgG5 . o:tf] cj:yfdf ePsf]
JolQmn] h] u/] klg Tof] ehg x'G5 . JolQmnfO{ cl:tTjsf] cg'ej gx'Fbf d'vn] /fd /fd eh]/
To;sf] kl/k"lt{ ug{ vf]H5 . ehg t rf/}tkm{ h] eO/x]sf] 5, To;df /fdnfO{ b]Vg' xf] . nf]en]
el/Psf] JolQmnfO{ rf/}lt/ nf]es} km}nfj6 b]lvG5 lsgeg] h] leq x'G5 ToxL rf/}lt/ km}lnG5 .
>Ls[i0f eGg'x'G5– …dÚ df dgnfO{ Psfu| u/]/ lg/Gt/ d]/f] Wofg / ehgdf nfu]sf] eQmhg
cltzo >4fn] o'Qm eP/ …dÚ ;u'0f ¿k k/d]Zj/nfO{ eHb5g\ . pxfFn] cltzo >4f eGg'x'G5 . >4f
b'O{ k|sf/sf x'G5g\, Pp6f >4f hf] ts{df lge{/ x'G5, Tof] >4f >]i7 xf]Og lsgeg] ltgsf] jf:tljs
>4f a'l4 xf] . sltko JolQmx¿n] O{Zj/ 5 eGg] k|df0f lbPsf 5g\ / hf] Tof] k|df0fnfO{ dfg]/ >4f
u5{g\ Tof] >4f lgs[i6 >4f xf] . cg]s bfz{lgsn] O{Zj/ lsg 5 eg]/ k|df0f lbPsf 5g\ . Pp6f
df6fsf] ufu|f] agfpg t s'dfn] rflxG5 eg] O{Zj/ geP of] b[Zo hut\ s;n] oqf] lgdf{0f u¥of],
lgdf{0f ug]{ sf]xL x'g'k5{ lsgeg] hut\ k|of]hgxLg 5}g eg]/ ts{zf:qLx¿ eG5g\ . hut\ r}tGo
b]lvG5 / r]tgf kbfy{af6 hlGdFb}g . t;y{ hut\sf k5fl8 s'g} r}tGosf] xft x'g}k5{ . o:f/L
k/dfTdfsf ;DaGwdf xhf/f}+ ts{ lbPsf] kfOG5 . h'g ts{sf cfwf/df pgLx¿ O{Zj/ dfGb5g\ Tof]
>4f a'l4sf] >4f xf] / Tof] lgs[i6 >4f xf] . pgLx¿sf oL ;a} ts{x¿ sdhf]/ 5g\ / v08g ug{
;lsG5 t;y{ of] >]i7 >4f xf]Og .
cfl:ts h'g;'s} s'/f agfpg klg agfpg]jfnf ;|i6f rflxG5 eG5g\ . rfjf{s\ cyf{t\
rf?jfs\n] ;a} s'/f agfpgnfO{ agfpg]jfnf rflxG5 eg] O{Zj/nfO{ agfpg] sf] xf] eg]/ k|Zg
u5{g\ . o; ts{;Fu cfl:tsx¿sf] lj/f]w 5 / pgLx¿ o;nfO{ s'ts{ dfGb5g\ . of] s'ts{ xf] eg]
;a} ts{ s'ts{ g} xf] . O{Zj/ olb c;[i6 5 eg] hut\ klg c;[i6 5 eg]/ gfl:tsx¿ v08g u5{g\ .
t;y{ ts{sf cfwf/df cfl:ts / gfl:tslarsf] dfGotfnfO{ d]6fpg ;lsGg . To;}n] o:tf] >4f
lgs[i6 >4f xf] . csf]{ >4f ts{sf] cfwf/df geP/ cg'ejsf cfwf/df x'G5 / ljrf/sf] cfwf/df
geP/ k|tLltdf cfwfl/t x'G5, Tof] >4f >]i7 >4f xf] . hf] ts{sf cfwf/df oL sf/0fx¿n] O{Zj/

nf]suLtf– 513
cWofo–!@
x'g'k5{ eG5g\ Tof] >]i7 >4f xf]Og t/ h;n] O{Zj/ d]/f] cg'ej xf] / O{Zj/ x'g'k5{ xf]Og, O{Zj/ 5
eg]/ eG5 Tof] >]i7 >4f xf] .
xfdL O{Zj/df ljZjf; u5f}{+ lsgeg] xfdL O{Zj/ 5 eg]/ hfGb}gf“}+ . To;}n] hxfF e/f];f x'Fb}g
ToxfF ljZjf; x'G5 t/ ljZjf; e/f];f xf]Og . O{Zj/ x'gsf nflu ts{sf] xf]Og cg'ejsf] cfjZostf
x'G5 . dg'io ;fu/¿kL cl:tTjsf] Ps nx/ xf], hf] cfh 5 ef]ln /xFb}g t/ k/dfTdf zfZjt 5 .
xfdLleq k/dfTdf 5 / xfdL k/dfTdfs} Ps ¿k xf}+“ . h'g If0f JolQm cfˆgf] cl:tTjnfO{ a'‰g ;S5
To; If0f pm cfkm" /xFb}g p;df g} k/dfTdf k|s6 x'G5 . o:tf] k|tLlt eP/ x/]s s'/fdf k/dfTdf
b]Vg' cltzo >4f xf] . k/dfTdf ts{af6 l;4 x'Fb}g / vl08t klg x'Fb}g . k/dfTdfnfO{ xfd|f]
k|df0fsf] klg s'g} cfjZostf x'Fb}g . pm nx/leq ;fu/ n's]em}“ JolQmleq n's]sf] 5 . ;+;f/df s'g}
s'/f ljgi6 x'Fb}g s]jn cfsf/ d]l6G5 t/ cl:tTj d]l6Fb}g . kfgLsf] yf]kf klg afkmdf kl/jt{g x'G5
t/ gi6 x'Fb}g . xfdL cfsf/ xf}“ / cfsf/leq n's]sf] cl:tTj k/dfTdf xf] . p;nfO{ ts{åf/f k|dfl0ft
ug]{ cfjZostf g} 5}g . >]i7 >4f cg'ej / ;fIffTsf/af6 hlGdG5 . of] zf:qsf] geO{ xfd|f] hLjg
cg'ejsf] lx:;f xf] . k/dfTdfsf] cg'ej g} >]i7 >4f xf] .
k|]d k/d of]u xf], o;eGbf >]i7 c¿ s'g} cg'ej x'Fb}g . To;}n] elQm k|]ds} ¿kfGt/0f x'gfn]
of] >]i7td dfu{ xf] . hxfF dfu x'G5, ToxfF k|fy{gf x'Fb}g lsgeg] dfun] k|fy{gfnfO{ c;kmn ul/lbG5 .
k/dfTdfsf] åf/df ljgf s'g} dfu vfnL xft pleg] JolQmn] dfu]sf] eGbf a9L k|fKt u5{ . pxfF;Fu
dfUg'sf] cy{ xfdL p;;Fu ck|;Gg 5f}+ / u'gf;f] kf]lv/x]sf 5f}+ eGg] xf] . b'vL JolQmn] p;Fu ;'vsf]
dfu u5{ t/ ;'vsf] dfun] ;'v g} NofpF5 eGg] h?/L 5}g . k|foM h;f] ;'vsf] dfun] emg\ 7'nf] b'v
NofpF5 . ;'vsf] dfu b'vsf] sf/0f xf] . olb JolQm b'vdf dflemP/ kl/kSj ePdf b'vs} dfu{af6
;To;Dd k'Ug ;lsG5 . To;}n] plrt cg'lrtsf] åGådf gk/L h;n] k/dfTdfd} ;a} 5fl8lbG5 ToxL
k|fy{gf xf] .
dg'ionfO{ cfˆgf] rfxgf s'g plrt / s'g cg'lrt xf], Tof] klg yfxf x'Fb}g . xfd|f] rfxgf
k|ltkn abln/xG5 / k"/f ePsf] rfxgfaf6 JolQmn] s] k|fKt u¥of] Tof] klg yfxf x'Fb}g . rfxgfn]
b'v lbP klg JolQm cfˆgf] k'/fgf] uNtLaf6 ;'lw|Fb}g . hfGg] JolQmx¿ eGb5g\– k/dfTdfsxfF dfu
5f]8]/ uPdf rfxgf u/]sf] eGbf a9L k|fKt x'G5 t/ JolQm rfxgf 5f]8\g'k/] k/dfTdfsf] åf/df hfFb}
hfFb}g . cfˆg} dfux¿sf sf/0f JolQm ehg of Wofg ug{ ;Sb}g . k|]d dfuz"Go / lgM;t{ x'G5
To;}n] k|]d g} cfgGb / k|fy{gf xf] . k/dfTdfn] xfdLnfO{ dg'io x'g lbPsf] x'gfn] s[t1tf1fkg ug{'
k|fy{gf xf] . k|fy{gf t df}gtfdf dfq x'g ;S5 . dgnfO{ lj;h{g u/]df Psfu|tf kmlnt x'G5 . Psfu|
x'g] dg ;fu/h:tf] x'G5 . h;n] ts{ / a'l4n] xf]Og Psfu|tfsf ;fy x/]s ;hLj / lghL{j j:t'df
s]jn k/dfTdf dfq b]V5 / k|]dk"j{s k/d >4fn] lg/Gt/ p;s} ehg u5{, To:tf] JolQmnfO{ g}
>Ls[i0f >]i7 of]uL eGg'x'G5 . h'g If0f k|]d / >4fdf o'uky Psfu|tf x'G5, ta aflx/sf ;a}
j:t'x¿ x/fpF5g\ / ;fws leq k|j]z u5{ .
o] TjIf/dlgb]{ZodJoQ+m ko{'kf;t] .
;j{qudlrGTo~r s"6:ydrn+ w|'jd\ ..#..
;lGgoDo]lGb|ou|fd+ ;j{q ;da'4oM .
t] k|fKg'jlGt dfd]j ;j{e"tlxt] /tfM ..$..
>Ls[i0f eGg'x'G5– x] ch{'g Û hf] k'?if OlG›o;d'bfonfO{ /fd|/L jzdf /fv]/ dg a'l4af6 kf/
;j{JofkL csygLo ¿k tyf Ps /; /xg]jfnf lgTo crn lg/fsf/ cljgfzL ;lRrbfgGb a|XdnfO{

nf]suLtf– 514
cWofo–!@
lg/Gt/ Ps efjn] Wofg ub}{ pkf;gf u5{g\ tL ;Dk"0f{ k|f0fLx¿sf] lxtdf nflukg]{ / ;a}df ;dfg
efj ePsf of]uL klg dnfO{ g} k|fKt x'G5g\ ..
elQmsf] dfu{sf cltl/Qm cGo dfu{af6 klg k/dfTdf k|fKt ug{ ;lsG5 . cl3Nnf] Znf]sdf
>Ls[i0fn] tL eQm hf] lg/Gt/ …dÚdf 8'a]/ cfˆgf] dg ;a} …dÚdf nufP/ …dÚ ;u'0f ;fsf/nfO{
lg/Gt/ >4fn] eH5g\ pgLx¿ >]i7td of]uL x'g\ eGg' ePsf] lyof] . t/ o;sf] cy{ pgLx¿n] dfq
s[i0fnfO{ k|fKt u5{g\ eGg] xf]Og . s[i0fnfO{ lg/fsf/ Wofg ug]{ JolQmn] klg k|fKt ug{ ;S5g\ . hf]
z"Gosf ;fy k/dfTdfdf Psfsf/ x'G5g\, pgLx¿ klg pxfFnfO{ g} pknAw x'G5g\ . b'j}sf] dfu{ cnu
eP klg clGtd uGtJo >Ls[i0f g} xf] . To;}n] ;u'0faf6 jf lgu{'0faf6 rn] klg cGtdf s]G›d}
cyf{t\ s[i0fdf g} k'luG5 . h'g dfu{af6 ofqf u/] klg ofqfky / ljlwsf] k|of]u cnu x'g ;S5 t/
k'Ug] uGtJo Pp6} x'G5 . To; uGtJodf k'u]kl5 s]xL cnu x'Fb}g / ;a} cGt/ ;dfKt eP/ ce]b
dfq z]if x'G5 .
;u'0f–lgu{'0f / ;fsf/–lg/fsf/sf] dfu{ ts{ ug]{ JolQmsf nflu ljk/Lt nfUg ;S5 .
tyfslyt kl08tx¿ sf]xL ;u'0f / sf]xL lgu{'0f l7s xf] eGb5g\ / oxL k|dfl0ft ug{ cfˆgf] hLjg
;dfKt u5{g\ h;sf sf/0f cg]s ;d'bfo / kGy ag]sf 5g\ . o; hut\df cwd{sf] hGd gfl:ts
eP/ xf]Og, cfl:tssf] a]l7s ts{n] ubf{ ePsf] xf] . cfˆgf] ky / wd{u|GynfO{ o'4e"ld h:tf] Ps
csf{nfO{ gfz ug]{ h:tf] u/L k|:t't ul/Psf] 5 . cfˆgf] kIfnfO{ alnof] ;flat ug{ klg pgLx¿n]
5f]8]sf 5}gg\ / o;sf] nflu unt ts{sf] klg k|of]u ub{5g\ . t/ h'g;'s} kyaf6 a9] klg uGtJo
Ps} x'Fbf lg/Gt/ Ps efjn] Wofg ub}{ pkf;gf ug]{ JolQm >Ls[i0fnfO{ g} pknAw x'G5g\ . hlt;'s}
ljk/Lt b]lvg] dfu{af6 ofqf u/] klg clGtd uGtJo Pp6} x'G5 / Tof] clGtd uGtJo >Ls[i0f g} xf] .
ts{jfbLx¿nfO{ cfsf/sf] lj/f]wdf lg/fsf/ ePsf] nfUg ;S5 t/ o;df lj/f]w / ljk/Lttf
5}g lsgeg] cfsf/df klg lg/fsf/ g} k|s6 ePsf] 5 . cfsf/sf] ;|f]t g}F lg/fsf/ xf] . JolQmsf] x]g]{
;Lldt Ifdtfn] ubf{ cfsf/ / lg/fsf/ ljk/Lt b]lvPsf] xf] . JolQm Pp6f ;fgf] 9'ª\uf klg Ps}
rf]l6df k"/f x]g{ ;Sb}g eg] emg\ k"/f ;TonfO{ Ps}k6s x]g{ ;Dej g} x'Fb}g . ;fgf] kTy/ klg Ps
rf]l6df cfwf dfq b]lvG5 / cfwf x'g'k5{ eGg] sNkgf dfq ug{ ;lsG5 lsgeg] JolQmsf] OlG›osf]
Ifdtf ;Lldt x'gfn] hlt To;n] b]vfpF5 Tolt g} p;n] b]Vg ;S5 . ;fsf/ ¿ksf] d"lt{ xfdLn] b]Vg
;S5f}“ t/ To;leq n's]sf] lg/fsf/ ¿k b]Vg ;Sb}gf+}“ . ;Tosf ;DaGwdf xfd|f] b[li6 kfFr hgf cGwf
JolQmx¿n] xfQLnfO{ 5fd]sf] k~rtGqsf] syf h:tf] 5 . k"/f xfQL gb]vLsg sfg, ;'F8, v'§f / z/L/
5fd]/ cfˆgf] sNkgfg';f/ u/]sf] aofg h:t} ch{'g klg xfQLsf] cufl8 g} pleP/ xfQLnfO{ g} ltdL
sf] xf} eg]/ ;f]Wb} 5g\ . xfQL eG5– ;a} s'/f …dÚ g} x'F, Tof] ;'F8 klg …dÚ g} x'F, gfª\nf] h:tf] sfg
klg …dÚ g} x'F, vDaf h:tf] v'§f klg …dÚ g} x'F, lj/f6\ leQf h:tf] z/L/ klg …d]/}Ú xf] . >Ls[i0f klg
ch{'gnfO{ ToxL eGb} x'g'x'G5 . Tof] lj/f6\ csygLo, csNkgLo ;|f]t hf] ;fsf/ / lg/fsf/ b'j} 5 Tof]
…dÚ g} x'F . k/dfTdfsf b'j} ¿k b]Vg ;Sg] JolQmn] dfq ;fsf/ / lg/fsf/ b'j} ¿kdf k/dfTdfnfO{
b]v]/ cfkm" klg k/dfTdf x'g ;S5 .
>Ls[i0f o; k|;Ëdf k|]d / 1fg b'j} dfu{af6 rNg] JolQm ToxL clGtd uGtJodf k'U5g\ t/
oL b'j} dfu{ ljk/Lt 5g\ eGg'x'G5 . 1fgaf6 lxF8\g] JolQmnfO{ z"Go x'g'k5{ eg] k|]daf6 lxF8\g] JolQm
k"0f{ x'g'k5{ t/ z"Gotf / k"0f{tf Ps} 36gfsf b'O{ gfd / cj:yf x'g\ . z"GoeGbf k"0f{ c¿ s]xL x'g
;Sb}g / k"0f{eGbf a9L z"Go c¿ s]xL klg 5}g . xfdL h:tf ;fdfGo JolQmsf nflu z"Gosf] cy{
s]xL klg gx'g' xf] / k"0f{sf] cy{ ;a} s'/f x'g' xf] . of] xfd|f] b]Vg ;Sg] b[li6 / a'‰g] Ifdtfsf] ;Ldfsf]
sf/0fn] xf] . hf] JolQm z"Go x'G5 p;n] tTIf0f k"0f{sf] / hf] JolQm k"0f{ x'G5, p;n] klg tTIf0f

nf]suLtf– 515
cWofo–!@
z"Gosf] cg'ej u5{ . z"Gotf / k"0f{tf Pp6} l;Ssfsf b'O{ kf6f x'g\ . k|]dn] el/Psf] 1fgLn] cfkm"nfO{
klxn] k|]daf6 l/Qm u/]/ z"Go x'G5 . 1fgL cfkm"nfO{ k|]d, /fu, å]if ;a}af6 l/Qm u5{ / z"Go x'G5 .
To;}n] dxfjL/n] ;a} k|sf/sf k|]d/fuaf6 z"Go x'g'k5{ eGg' ePsf] xf] . dxfjL/ h'g lbg l/Qm
x'g'eof] ToxL If0f pxfFdf klxnf] 36gf k|]dsf] 36\of] . o;sf] cy{ z"Go / k"0f{ cnu xf]Ogg\ Ps} x'g\ .
dxfjL/ 7'nf clx+;|s x'g'x'GYof] / clx+;|s x'g' g} jf:tjdf k|]dn] el/g' xf] . dxfjL/sf] clx+;f g} k|]d
xf] . hf] JolQm k|]dn] el/G5 p;n] c¿nfO{ b'v k'¥ofpg ;Sb}g . clx+;fsf] cy{ c¿nfO{ clnslt
klg b'v glbg' xf] / oxL k|]d xf] .
>Ls[i0f k"0f{ k|]ddf eP/ klg pxfFleq ulx/f] z"Go 5 . >Ls[i0f k"/f k|]ddf x'g'x'G5, To;}n]
s[i0feGbf z"Go JolQm kfpg} ;lsGg . pxfFsf] ;f]x| xhf/ uf]lkgLx¿;Fu k|]d eP/ klg s;};Fu s'g}
aGwg lgld{t ePg / o:tf] cj:yfdf klg d'Qm x'g ;Sg] JolQm leq k"0f{ z"Go x'g}k5{ cGoyf d'Qm
x'g ;Sb}g . s[i0f h:tf] z"Go JolQmnfO{ afFWg vf]Hg' t cfsfznfO{ d'6\7Ldf afFWg vf]Hg' h:tf]
xf] . s[i0fsf] ofqf k|]dsf] ofqf xf] . JolQm k|]d / 1fgsf b'j} dfu{af6 ofqf u/]/ klg s]G›df k'Ug
;S5 t/ cfˆgf] kfqtfg';f/ s'g dfu{ plrt x'G5 To;sf] r'gfj p;n] cfkm"n] g} ug{'k5{ . klxnf]
k|]d / elQmsf] dfu{ t ch{'g h:tf JolQmx¿sf nflu >]i7 dfu{ xf] / o:tf] dfu{af6 lxF8\g]
JolQmx¿nfO{ >Ls[i0f >]i7 of]uL eGg'x'G5 . bf];|f] lg/fsf/ / lgu{'0fsf] dfu{af6 hf] lgu{'0f / z"Go
eP/ lxF8\5g\ pgLx¿n] klg dnfO{ g} k|fKt u5{g\ eg]/ >Ls[i0f eGg'x'G5 .
of] o'u a'l4sf] o'u dfq xf]Og, a'l4n] kLl8t o'u klg xf] . xfd|f] ;f/f lzIf0f / ;+:sf/ a'l4sf]
5, efjsf] 5}g . To;}n] efjtkm{ s;/L ult ug]{ eGg] lh1f;f p7\g ;S5 t/ clxn] lrGtgzLn
dl:tis klg b'vL / ljlIfKt 5 . oxL b'vLkg / ljlIfKttfn] ubf{ a'l4 klg efjtkm{ df]l8g ;S5 .
lzlIft / ;';+:s[t JolQmdf ha efj bzfsf] hGd x'G5, ta Tof] efj TolQs} ulx/fOdf x'G5 hlt
ulx/fOdf p;sf] a'l4 lyof] . Ps cltaf6 csf]{ cltdf hfg ;/n x'G5 lsgeg] of] hLjgsf] lgod
xf] . wgsf] Joy{tf wgLnfO{ dfq yfxf ePem}“ a'l4sf] Joy{tf klg a'l4sf] lzv/df k'u]sf] JolQmnfO{ g}
x'g ;S5 . cfh a'l4n] lzv/ 5f]Psf] sf/0fn] ubf{ a'l4sf] e|d 6'6]sf] 5 / dg'ion] elQmtkm{sf] ofqf
ug]{ ;Defjgf klg plQ g} a9]sf] 5 . olb a'l4dfg\ JolQm eQm aGg ;Sof] eg] pm hltsf] elQm c¿
s;}n] klg ug{ ;Sb}g .
ef/tsf] klZrd a+ufnsf r}tGo dxfk|e' klg cfOG;6fOg h:t} cToGt k|ltefzfnL, ts{ /
a'l4sf lzv/ JolQmTj x'g'x'GYof] . pxfFsf] a'l4dQfsf] rrf{ ;a}lt/ km}lnPsf] lyof] . ha pxfFn]
a'l4nfO{ Tofu u/]/ ‰ofnL, d~h/L lnP/ af6fdf g[To ug{ yfNg'eof], ta pxfFsf] efj / elQmn]
;Ldf gf£of] . hf] s;}n] klg To;sf] d'sflanf ug{ ;Sb}gg\ . c¿ w]/} eQmx¿ klg elQmdf gfr],
ufP xf]nfg\ t/ pxfF h:tf] k|]dL eQm bf];|f] x'g ;s]g . r}tGo dxfk|e' a'l4sf] cflv/L lzv/ r'd]/
k'gM elQmdfu{df lzv/ r'Dg] JolQmsf HjnGt pbfx/0f x'g'x'G5 . a'l4 Joy{ ePkl5 efj, Åbo / k|]d
;d]l6Psf] elQmsf] dfu{ v'nf x'G5 . ;+;f/sf ;a} d[t ;d:ofx¿, lj1fg, ul0ft OToflbnfO{ ;dfwfg
ug{ a'l4sf] pkof]lutf x'G5 h'g Åboåf/f ;dfwfg x'g ;Sb}g . t/ cd[tnfO{ hfGg a'l4sf] s'g} sfd
x'Fb}g . xfdL a'l4;Fu Ps ePsf sf/0fn] b'vL x'G5f}“ . cfhsf] a'l4sf] o'udf a'l4sf] Joy{tfnfO{ a'em]/
elQmdfu{df hfg] ;Defjgf k|z:t 5 . k/dfTdfk|flKt / s]G›df k'Ugsf nflu ;a}eGbf klxn] OlG›o
jzdf x'g'k5{ . OlG›onfO{ jzdf u/]/ dg / a'l4nfO{ kf/ u/]/ crn, cljgfzL, lgTo–lg/fsf/
;lRrbfgGb3g k/d a|XdnfO{ Ps} efjn] Wofg ub}{ pkf;gf ug]{ k'?ifn] cyf{t\ of]uLn] klg
>Ls[i0fnfO{ g} k|fKt u5{ .

nf]suLtf– 516
cWofo–!@
Sn]zf]˜lwst/:t]iffdJoQmf;Qmr]t;fd\ .
cJoQmf lx ultb{'Mv+ b]xjl∫/jfKot] ..%..
x] ch{'g Û t/ Tof] ;lRrbfgGb3g lg/fsf/ a|Xddf cf;Qm lrQ ePsf] k'?ifsf] ;fwgdf
Sn]z cyf{t\ kl/>d ljz]if x'G5 lsgeg] b]xfledfgLx¿;Fu cJoQm ljifos ult b'vk"j{s k|fKt
ul/G5 cyf{t\ ha;Dd z/L/df cledfg x'G5 ta;Dd z'4 ;lRrbfgGb3g a|Xddf l:yt x'g sl7g
x'G5 ..
o] t' ;jf{l0f sdf{l0f dlo ;GGo:o dTk/fM .
cgGo]g}j of]u]g df+ WofoGt pkf;t] ..^..
t/ hf] d]/f] k/fo0f ePsf eQmhg ;Dk"0f{ sd{nfO{ …dÚdf ck{0f u/]/ …dÚ ;u'0f ¿k
k/d]Zj/nfO{ g} cgGo elQmof]un] lg/Gt/ lrGtg u/]/ eHb5g\ pgLx¿nfO{ …dÚ zL3| p4f/ u5'{ ..
oL Znf]sx¿df >Ls[i0f eGg'x'G5– lg/fsf/ lgu{'0fsf pkf;s klg ToxL clGtd uGtJodf
k'u]/ dnfO{ k|fKt u5{g\ / k/d ;TonfO{ pknAw x'G5g\ t/ of] dfu{ sl7g / b'u{d 5 . hf]
lg/fsf/tkm{ ofqf u5{ p;n] s]xL sl7gfOx¿sf] ;fdgf ug}{k5{ . of] dfu{df kL8f / Sn]z 5 lsgeg]
ToxfF p;n] PSnf] ofqf ug{'k5{ . csf]{ d]/f] k/fo0f ePsf eQmhgn] cfˆgf] ;Dk"0f{ sd{nfO{ …dÚdf
ck{0f u/]/ …dÚ ;u'0f k/d]Zj/nfO{ cgGo elQmof]un] lg/Gt/ lrGtg ub}{ eH5g\ eg] …dÚ To:tf
eQmx¿sf] zL3| p4f/ u5{' . klxnf] lg/fsf/sf] dfu{ c1ft, uxg / cGwsf/k"0f{ x'G5 . PSn} ofqf
ug{'kg]{ x'Fbf of] dfu{ b'u{d, si6k|b, ljz]if kl/>dk"0f{ x'G5 / ToxfF hut\sf] k|sfzsf] s]xL sfd x'Fb}g
;fy} p;nfO{ ;xfotf ug]{ klg c¿ sf]xL x'Fb}g . xfdL hLjgdf PSnf] /xg rfxFb}gf+}, To;}n] hLjgsf
;DaGwx¿ oxL PSnf]kgaf6 aRg] pkfo / cfwf/ x'g\ . PSnf] x'g'df xfdLnfO{ kL8f x'G5 . To;}sf/0f
lg/fsf/sf] ;fwgf kL8fbfos x'G5 lsgeg] ToxfF t u'?;d]t klg x'Fb}g . o; dfu{df ofqf ug]{ JolQm
cfkm" PSnf] ofqf u/]/ cl3 a9]sf]df p;sf] cxª\sf/ emg\ alnof] x'G5 / ;Todf k'Ug ;Sb}g . To;}n]
o; dfu{åf/f xhf/f}+ jif{df Ps–b'O{ hgf dfq ;To k|fKt ug{ ;kmn x'G5g\ lsgeg] lg/fsf/ /
cxª\sf/sf] ;ª\udsf] kl/0ffd 8/nfUbf] x'g ;S5 .
lg/fsf/sf] dfu{af6 rNg] JolQm elQmsf] dfu{af6 rNg ;Sb}g / elQmsf] dfu{af6 rNg] JolQm
lg/fsf/sf] dfu{af6 lxF8\g} ;Sb}g . dxfjL/nfO{ elQmsf] dfu{df / dL/fnfO{ lg/fsf/sf] dfu{df
lxF8fpg ;lsGg lsgeg] of] dfu{ pxfFx¿sf] :jefj xf]Og . eQm klxnf] r/0fd} ;dlk{t x'g ;S5
eg] 1fgL clGtd r/0f geO{ ;dlk{t x'g ;Sb}g . eQm ;fwgfsf] ;''?jftd} k"0f{ ;dk{0f gu/L
ofqfsf] ;''?jft ug{ ;Sb}g . k|To]s /fd|f]–g/fd|f] efj, x/]s sd{ k|e's} r/0fdf pxfFs} OR5f ;Dem]/ /
cfkm"nfO{ s]jn pks/0f ;Dem]/ ;dk{0f ug{' g} elQm xf] . ;dk{0fn] cxª\sf/ gi6 x'G5 t/ 1fgL
clGtd cj:yf;Dd klg ;dk{0f ub}{g . To;}n] p;sf] cxª\sf/ cem alnof] x'G5 h;n] ubf{ pm
;Todf k'Ug ;Sb}g . >Ls[i0f eGg'x'G5– eQmsf] …dÚ l5§} p¢f/ u5{' . o;f] eGg' eQmsf ;dk{0fsf]
sf/0fn] xf] . >Ls[i0f zfZjt lgod x'g'x'G5 To;}n] cfkm"nfO{ ld6fP/ ;dk{0f ug]{ JolQmnfO{ Tof]
lgodn] sfd ug{ ;'? u5{ . cfsif{0f zlQm b'O{ k|sf/sf x'G5g\ . tnlt/sf] cyf{t\ k[YjLlt/sf]
cfsif{0f zlQm u'?Œjfsif{0f xf] eg] dflylt/ tflgg] cfsif{0f zlQm k|e'k|;fb xf] . h;nfO{ l;df]g
j]nn] u|]; (Grace) cyf{t\ k|e'k|;fb eg]sL l5g\ . Tof] dflylt/ tflgg' k|e'k|;fb xf] eg] tn
u'?Œjfsif{0flt/ tflgg' lvrfp xf] . JolQm lgodsf ljk/Lt lxF8]df u'?Œjfsif{0f zlQmsf] lgodn]
p;nfO{ tnlt/ n}hfG5 . To:t} JolQmsf] cxª\sf/sf] lj;h{g eof] eg] pm cxª\sf/sf] af]emaf6
d'Qm eP/ xNsf x'G5 / k|e'k|;fbsf] lgodn] JolQm dflylt/sf] ofqf ;'? ug{ yfN5 .

nf]suLtf– 517
cWofo–!@
>Ls[i0f eGg'x'G5– hf] d]/f] k/fo0f ePsf eQmhgx¿ 5g\ pgLx¿ ;Dk"0f{ sd{nfO{ …dÚ df g}
ck{0f u/]/ …dÚ ;u'0f ¿k k/d]Zj/nfO{ g} cgGo elQmof]un] lg/Gt/ lrGtg ub}{ eH5g\ . To;}n]
pgLx¿sf] …dÚ zL3| p4f/ u5{' . oxfF s[i0fn] zL3| eGg'sf] sf/0f eQm klxnf] r/0fdf g} ;Dk"0f{ efj
/ sd{af6 ;dlk{t eP/ lgef{/ x'G5 . To;}n] klxnf] r/0fd} k|e';Fu ldngsf] cfef; p;nfO{ x'g
yfN5 . JolQmsf] cflTds pTyfg cxª\sf/sf] af]emsf] sf/0fn] /f]lsPsf] x'G5 . h'g lbg cxª\sf/
x6\5 k/dfTdf tTsfn pknAw x'G5 . ;f+;fl/s cy{df x/]s JolQm;Fu s]xL g s]xL x'G5 t/
cfWoflTds cy{df JolQm ;j{xf/f x'G5 . JolQm;Fu s]xL geP klg pm s]xL u'dfpg] qf;df ;b}j x'G5
/ k/dfTdfsf] dfu{df klg ;XDfflnP/ lxF8\5 . o:tf] JolQm elQmdfu{df lxF8\g ;Sb}g . elQmdfu{df t
nfe / xflg klg k|e'n] d]/} lxtsf nflu u/]sf x'g\ eGg] >4fk"0f{ e/f];f x'G5 . o:tf] >4f / ;dk{0f
ug]{ eQmnfO{ >Ls[i0fn] tTIf0f p4f/ ug{'x'g] 5 . s[i0f r'Dasem}“ eQmnfO{ cfs[i6 ug{'x'G5 ;fy} s[i0f
;jf]{Rr zfZjt lgoGtf klg x'g'x'G5 . To;}n] olb JolQmn] cfkm"nfO{ k"0f{ ¿kn] s[i0fdf 5f]l8lbof] eg]
pxfFsf] lgodn] tfg]/ tTIf0f p;sf] p4f/ ug]{ 5 .
JolQm k/dfTdfsf] k|fy{gf u/]/ klg ;Gb]xn] el/Psf] x'G5 . To;}n] xfd|f] ;d:of c>4fsf]
xf]Og≤ cw'/f]kgsf] xf] . JolQm cfwf >4f / cfwf c>4fn] el/Psf] x'G5 . k"/f >4f gx'g]sf nflu
s;}n] ;DemfP/ klg >4f hlGdFb}g . c>4fkl5sf] r/0f g} >4f xf] . cfl:ts JolQm ToxL x'g ;S5
hf] gfl:ts eO;s]sf] 5 . JolQm;Fu OlG›ohGo geP/ csf]{ cfFvf x'G5 h;nfO{ s[i0f >4f
eGg'x'G5 . ToxL cfFvfnfO{ a'4 Wofg eGg'x'G5 / dL/f ehg sLt{g elG5g\ . JolQm;Fu csf]{ sfg klg
x'G5 h;af6 p;leqsf] cGt/Wjlg cgfxt gfb ;'Gg ;S5 t/ xfdL o;tkm{ pGd'v geO{ ljd'v
ePsfn] Tof] Wjlg ;'Gg g;s]sf] xf] . O{Zj/ dxfgtd ;ª\uLt xf] . p;nfO{ hfGgsf nflu xfdLn]
cfˆgf] Åbo p;nfO{ ;'Gg ;Sg] agfpg'k5{ . ;+;f/sf ;a} dfu{ k/dfTdftkm{ hfG5g\ . s]xL dfu{
ljk/Lt eP klg s]G›df k'u]kl5 ljk/Lttf ;dfKt eP/ Ps x'G5g\ . oL dfu{x¿dWo] k|]dsf] dfu{
h;df cfkm"nfO{ ;dfKt kf/L z"Go eP/ k|]dLnfO{ dxŒjk"0f{ dfg]/ cufl8 a9\g'k5{ hxfF k|]dL dfq z]if
/xG5 .
t/ Wofgsf] k|lqmof laNfs'n ljk/Lt x'G5 o;df ;a} d]l6P/ s]jn cfkm"dfq z]if /xG5 .
efj, ljrf/ / ljifo gar]/ s]jn cfkm"dfq z]if /xg] k|lqmof Wofg xf] . cfkm"dfq afFRg' Wofg xf] eg]
cfkm" lans'n gafFrL ltdL dfq afFRg' k|]d xf] . ha eQm cfkm" d]l6O{ z"Go eP/ cfˆgf ;a} efj /
sd{ k|e'sf r/0fdf /fv]/ lg/Gt/ ehg ub}{ z'4 Åbon] ;dlk{t x'G5 ta o:tf] eQmsf] >Ls[i0f zL3|
g} p4f/ ug{'x'G5 . lg/fsf/ / lgu'{0fsf] pkf;s hf] cª\xsf/ Tofu u/L Wofgsf] dfu{af6 cl3 a9\5
p klg ;Todf pknAw x'G5 t/ of] dfu{ PSnf] ofqfsf] sf/0fn] b'vk"0f{ / sl7g 5 .
t]iffdx+ ;d'4tf{ d[To';+;f/;fu/ft\ .
ejfld glr/fTkfy{ døofj]lztr]t;fd\ ..&..
x] ch{'g Û tL …dÚdf lrQ nufpg]jfnf k|]dL eQmx¿nfO{ …dÚ zL3| g} d[To'¿k ;+;f/ ;d'›af6
p¢f/ ub{5' ..
døo]j dg cfwT:j dlo a'l4+ lgj]zo .
lgjl;iol; døo]j ct pmWj{+ g ;+zoM ..*..
x] ch{'g Û ltdL …dÚdf dg nufpm / …dÚdf g} a'l4 nufpm . o;kl5 ltdL …dÚdf g} lgjf; ug]{
5f} . o;df s'g} ;+zo 5}g ..
>Ls[i0f eGg'x'G5– …dÚ df lrQ nufpg] eQmnfO{ …dÚ d[To'¿kL ;+;f/af6 p4f/ u5{', o;df
s'g} ;+zo 5}g . elQmsf] dfu{df JolQm :jod\nfO{ ld6fP/ z"Go aGg ;Sg'k5{ . elQmdfu{sf] ;fwsn]

nf]suLtf– 518
cWofo–!@
k|fy{gfdf cfkm"nfO{ kufn]/ k/dfTdfdf nLg u5{ / pm klg k/dfTdf h:t} x'g yfN5 . k/dfTdfdf
nLg x'g' eg]sf] cfk"m g/x]/ p;}df ld6\g] efj xf] . eQm k/dfTdf / cfkm"larsf] kvf{n eTsfpg
rfxG5 . p hfGb5 ls O{Zj/ t k|ltkn pknAw g} 5 t/ cfˆg} sf/0fn] dfq ldng x'g g;s]sf]
xf] . eQmn] ha cfˆgf] cl:dtfsf] kvf{n eTsfpg tof/ x'G5 ta >Ls[i0fn] o:tf] eQmnfO{ To;}
If0f p4f/ ug{'x'G5 . s;} k|lt k|]d ePkl5 / ld6\g'sf] dhf hfg]kl5 JolQm aRg grfx]/ p;df g}
ld6\g rfxG5 .
Ps JolQm ;Gt /fdfg'hsxfF cfP/ pxfF h:t} cfglGbt x'g / k/dfTdf;Fusf] k|]d l;sfOlbg
cg'/f]w u/] . /fdfg'hn] hLjgdf cfh;Dd s;};Fu clnslt klg k|]d u/]sf 5f} egL k|Zg ug{'eof] .
pQ/df pgn] k/dfTdfsf] vf]hLd} ;do JotLt u/]sf] x'Fbf s;};Fu k|]d gu/]sfn] cfk"mnfO{ o;sf]
cg'ej gePsf] atfP . /fdfg'hn] eGg'eof]– To;f] eP d'l:sn 5 . s;};Fu k|]d u/]/ p;df ld6\g
hfg]sf] eP ToxL k|]dsf dfWodaf6 k/d;Fusf] k|]d l;sfOlbGy]F t/ ltdLdf t k|]dsf] ;fgf] cg'ej
klg gePsfn] Tof] ;Dej gx'g] eof] . k|]d ug{ hfGg] JolQmdf ld6\g] cg'ej x'g] x'gfn] p;nfO{
To;sf] cfwf/df k/dfTdfdf ld6\g ;'ud x'G5 / ld6\gdf b'v xf]Og ;'v x'G5 eGg] hfGb5 . t/
k/dfTdfdf /QLe/ garfO{ k"/f ld6\g'k5{ lsgeg] ha JolQm ld6\g yfN5, ta k/dfTdf p;df k|j]z
ug{ yfN5 . >Ls[i0fn] …dÚdf lrQ nufpg] k|]dL eQmx¿sf] …dÚ zL3| g} d[To'¿kL ;+;f/af6 p4f/ u5{'
eGg'sf] cy{ oxL xf] . k|]d hfGg] JolQmnfO{ d[To'¿kL o; hut\df k|]dsf] cltl/Qm cGo s'g} cg'ej
x'Fb}g t/ h;n] k|]d hfg]sf] 5}g p;n] d[To'nfO{ eosf] ¿kdf hfGb5 . k|]dL ;bf dg{ tof/ x'G5 t/
k|]d gePsf] JolQm dg{ 8/fpF5 . k|]dLn] To;nfO{ hfGb5, h'g kfPkl5 d[To'n] To;nfO{ d]6fpg
;Sb}g .
>Ls[i0f k'gM hf] …dÚ df k"/f ld6\g tof/ x'G5 p;nfO{ …dÚ d[To'¿kL ;+;f/af6 kf/ u/fpF5'
eGg'x'G5 . ha k|]ddf sf]xL dg{ tof/ x'G5, ta pm d[To'sf] kf/ x'G5 lsgeg] k|]d d[To'dfly ljho
xf] . k|]dsf] cg'ej gePsf] JolQm d/]/ afFlr/x]sf] x'G5 / k|]dsf nflu t8\lk/xG5 . k|]dsf] 56k6fx6
d[To'sf] kf/ hfg] cfsfª\Iff xf] . dg'iosf] Ifl0fs k|]ddf t d[To'sf] kf/sf] cg'ej x'G5 eg]
k/dfTdfsf] k|]ddf ld6\g';Fu o;sf] s'g} t'ngf g} x'g ;Sb}g . xfdL k/dfTdfsf] k|]ddf k"/} ld6\g
;Sg'k5{, ta dfq p;;Fu ;DaGw :yflkt x'G5 . of] c;fwf/0f k|]d xf] . To;}n] >Ls[i0f eGg'x'G5–
o:tf eQmx¿nfO{ …dÚ d[To'¿kL ;+;f/af6 kf/ u/fpg] 5'≤ To;}n] x] ch{'g Û ltdL …dÚ df g} dg /
a'l4 nufpm . >Ls[i0fn] klxn] …dÚ df dg nufpm eGg'eof] lsgeg] Psk6s dg nfu]kl5 a'l4 klg
:jtM kl5 nfU5 . ts{n] ;w}“ efjsf] cg';/0f u5{ lsgeg] efj ulx/f] x'G5 / ts{ w/ftnLo dfq
x'G5 . aRrf hlGdFbf efj t ;Fu} NofpF5 t/ ts{ kl5dfq c¿af6 l;S5 . To;}n] a'l4 pwf/f] / dg
cfˆgf] lghL xf] . xfdL efjaf6 aUg'k5{ lsgeg] efj xfd|f] :jefj xf] . a'l4sf] klg pkof]lutf x'g]
x'Fbf efjnfO{ a'l4;Fu hf]8]/ aufpg'k5{ . ts{ efjsf] k5fl8 lxF8\of] eg] dfq k/dfTdfsf] vf]hdf
hfg ;lsG5 . To;}n] >Ls[i0fn] klxn] dg …dÚdf nufpm eGg'ePsf] xf] . To;kl5 a'l4nfO{ kl5
nufpg ;lhnf] x'G5 .
cfl:tsx¿ efjsf] bzfdf hfg]sf s'/fx¿ ts{df k|:t't u5{g\ . cflbzª\s/frfo{eGbf 7'nf
tfls{s JolQm la/n} xf]nfg\ . pxfF 7'nf] tfls{s JolQm eP/ klg pxfFsf] ts{ efjdf cfwfl/t 5 .
pxfFdf efj klxn] 3l6t eof] / ts{ To;nfO{ k|:yflkt ug{sf nflu dfq k|of]u eof] . pxfFsf] ts{
efjnfO{ k'li6 ug{sf nflu dfq xf] . ts{nfO{ cl3 /fVg' eg]sf] cfkm"nfO{ cl3 /fVg' xf] . JolQmn]
efjnfO{ klxn] /fVof] eg] pm lg;u{nfO{ klxn] /fV5 . lg;u{ JolQmeGbf 7'nf] / lj/f6\ 5 . klxn]
lj/f6\nfO{ cl3 nufP/ clg ;fgf] cyf{t\ a'l4nfO{ kl5 nufpg'k5{ . >Ls[i0f eGg'x'G5– …dÚ df dg

nf]suLtf– 519
cWofo–!@
nufpm clg …dÚ df a'l4 nufpm clg To;kl5 ltdL …dÚ df g} lgjf; ug]{ 5f} . o;df s'g} ;+zo
5}g . …dÚ df lgjf; ug]{ 5f} eGg' Åbodf /xg] 5f} eGg' xf] . h'g lbg eQm dg, a'l4 / sd{n]
cfkm"nfO{ eujfg\df ;dk{0f u5{ To;} lbgb]lv pm klg eujfg\sf] Åbodf lgjf; u5{ cyf{t\ pm g}
k/dfTdf x'G5 .
>Ls[i0f cGtdf To; pk/fGt ltdL …dÚ df g} lgjf; ug]{ 5f} cyf{t\ dnfO{ g} kfpg] 5f} o;df
s'g} ;+zo 5}g eGg'x'G5 . efjaf6 ;'? ePdf ;+zo x'Fb}g t/ a'l4af6 ;'? ePdf ;+zo x'g] 5
lsgeg] a'l4af6 cxª\sf/sf] hGd x'G5 . xfdL ts{, b[li6 / cxª\sf/sf] af]ws} sf/0f efjnfO{ cufl8
/fVg 8/fpF5fF} lsgeg] efj c/fhs x'G5 . o;n] sxfF k'¥ofpF5 eGg] 8/n] efjnfO{ bafP/ /fV5f}F /
x/]s lg0f{o a'l4s} xftdf 5f]l8lbG5f}“ . /flt ;'t]/ p7]kl5 JolQm tfhf cg'ej u5{ . /flt ts{–a'l4
;'T5 / efjsf] hut\ k|s6 x'G5 ;fy} ;kgfdf JolQm efjsf] hut\df afFR5 . ;kgfn] a'l4nfO{ labf
lbG5 . t;y{ xfdL laxfg tfhfkg cg'ej u5f}{+ . dgf]j}1flgsx¿ eG5g\– JolQm lg›faf6 xf]Og,
;kgfaf6 tfhfkg kfpF5 . efjnfO{ a'l4–ts{sf cufl8 /fVg] JolQmn] k/dfTdfsf] Åbodf lgjf;
ub{5 . >Ls[i0f eGg'x'G5– hf] JolQm klxn] dg …dÚ df ck{0f u5{ …dÚ p;nfO{ Åbodf :yfg lbG5'≤
xfdL dgsf sf/0fn] g} k/dfTdfaf6 k/ 5f+}“ . JolQm xf];df ePdf ;+;f/df klg k/dfTdfnfO{ kfpg
;lsG5 . k/dfTdf t oxLF df}h'b 5 t/ xfdL ;'lt/x]sf 5f}“ . dg zfGt / df}g eP/ xf];k"0f{ ePdf
xfdL k/dfTdfnfO{ clxn] g} kfpg ;S5f}“ . p;}sf] vf]hLdf ts{nfO{ efjdf nufpg] JolQmn] g}
dgnfO{ zfGt / xf];k"0f{ agfP/ k/dfTdfnfO{ oxL ;+;f/df k|fKt ub{5 / >Ls[i0fsf] Åbodf lgjf;
u5{ .
cy lrQ+ ;dfwft'+ g zSgf]lif dlo l:y/d\ .
cEof;of]u]g ttf] dfldR5fKt'+ wg~ho ..(..
x] ch{'g Û olb ltdL dgnfO{ …dÚdf :yflkt ug{ ;dy{ 5}gf} eg] cEof;¿k of]uaf6 dnfO{ k|fKt
ug]{ OR5f u/ ..
cEof;]˜Ko;dyf]{˜l; dTsd{k/df] ej .
dby{dlk sdf{l0f s'j{lG;l4djfK:ol; ..!)..
olb ltdL cEof;df c;dy{ 5f} eg] s]jn d]/f nflu sd{ ug{ k/fo0f xf]pm . o;k|sf/ d]/f
nflu sd{ ubf{ ub}{ klg d]/f] k|flKt¿k l;l4df k|fKt x'g] 5f} ..
>Ls[i0f eGg'x'G5– olb ltdL dgnfO{ …dÚ df :yflkt ug{ c;dy{ 5f} eg] x] ch{'g Û
cEof;¿kL of]uaf6 dnfO{ k|fKt ug]{ OR5f u/ . pxfF eGg'x'G5– olb ltdLnfO{ d s;/L dgnfO{ l;w}
k|e'df nLg u¿F eGg] nfU5 eg] cEof;¿kL of]uåf/f dnfO{ k|fKt ug]{ k|of; u/ . dgnfO{ …dÚ df
:yflkt ug{' eGg'sf] cy{ >Ls[i0fdf 8'Ag' xf] . s'g} JolQmnfO{ 8'a eGgf;fy s;/L eGg] k|Zg gu/L
8'Ag ;S5g\ . o:tf 8'Ag ;Sg] JolQm aRrf;/x x'G5g\ . aRrfnfO{ gfr eGof] eg] pm gfRg ;'? u5{
t/ s;/L eGg] k|Zg p7fpFb}g . olb s;/Lsf] k|Zg p7fPdf p;df k|f}9 JolQm k|j]z ug{ yfn]sf]
a'‰g'k5{ . s;/L eGg'sf] cy{ pkfosf] vf]hL xf] . t;y{ JolQm aRrf h:tf] eP dfq l;w} k|Zg /
pkfosf] vf]hL gu/L 8'Ag ;S5 . ch{'g To; ;dosf Ps ;';+:s[t Iflqo, k9]n]v]sf / a'l4dfg\
JolQm ePsf] x'gfn] s[i0fnfO{ …dÚdf nLg x'g ;S5 ls ;Sb}g eGg] nfu]sf] x'g ;S5 . To;}n] >Ls[i0f
eGg'x'G5– olb ltdL …dÚ df 8'Ag ;Sb}gf} eg] cEof;¿kL of]uåf/f dnfO{ k|fKt ug]{ OR5f u/ . l;w}
…dÚdf ;dk{0f ug{ c;dy{ 5f} eg] ltdLn] cEof; ug'{k5{ . t;y{ cEof;¿kL of]u¢f/f dnfO{ k|fKt
ug]{ k|of; u/ .

nf]suLtf– 520
cWofo–!@
of]usf] cy{ k|ljlw xf] . hf] eQm x'g ;Sb}g pm k|ljlwsf] pkof]u u/]/ of]uåf/f k/dfTdfdf
k'Ug ;S5 t/ eQmnfO{ of]usf] s'g} cfjZostf x'Fb}g . p;sf] elQm g} p;sf] dfWod x'G5 . lrQnfO{
Psfu| ug]{ of]u;fwgf, k|f0ffofd / dGqsf cfwf/df cfˆgf] Wofg ToxfF Psfu| ug]{ snf l;s]/
l;4f;g, kb\df;g h:tf] z/L/nfO{ l:y/ ug]{ ;fwgf ljlwnfO{ >Ls[i0f cEof;¿kL of]u eGg'x'G5 .
z/L/ l:y/ ePkl5 dg klg l:y/ x'G5 . cfwf cfFvf vf]nL gfsdf dfq x]/]/ Zjf; leq uPsf] /
aflx/ kmls{Psf]df Wofg l:y/ ug'{k5{ . oL ;a} k|ljlwx¿af6 lrQnfO{ l:y/ ug{ ;lsG5 . oL ;a}
k|ljlwx¿ eQm x'g g;Sg] JolQmx¿sf nflu x'g\ .
k|]d / elQmdf c;dy{ ePsf JolQmsf nflu of]u csf]{ dfu{ xf] . k|]ddf c;dy{ JolQmn]
klxn] cEof;åf/f cfkm"nfO{ tof/ ug{'k5{ . eujfg\sf] u'0f / gfdsf] >j0f, sLt{g, dgg, hk /
efujt ljifos zf:qsf] k7g kf7g OToflb / eujt\k|flKtsf nflu af/Daf/ ug]{ r]i6f g} cEof;
xf] . jiff}{+sf] cEof;kZrft\ WofgnfO{ s]lG›t u/]/ k/dfTdfdf k'Ug ;lsG5 . k|]dLnfO{ s'g}
of]ufEof;sf] cfjZostf x'Fb}g, To;}n] pm k/dfTdfdf ;f]em} km8\sf] dfg{ ;S5 . t/ a'l4 xfaL eof]
eg] of]usf ;"qsf] ;fwgf u/]/ klxn] Psfu|tf clg tGdotfdf plqg'k5{ . o;/L cEof;åf/f klg
k/dfTdfdf 8'Ag ;lsG5 . >Ls[i0f cEof;åf/f dnfO{ k|fKt ug]{ k|of; u/ / olb ltdL To;
cEof;df klg c;dy{ eof} eg] d]/f nflu sd{ ug{ k/fo0f xf]pm eGg'x'G5 . cEof;af6 klg
;kmntf k|fKt x'G5 eGg ;lsGg lsgeg] o;df w]/} afwfx¿ x'g ;S5g\ . ;fwgfdf a:bf z/L/df
kL8f x'g ;S5 / lg›f klg nfUg ;S5, h;n] ubf{ Psfu|tfdf afwf k'U5 . To;}n] cEof; k"0f{ ;kmn
x'G5 eGg ;lsGg .
>Ls[i0f eGg'x'G5– olb ltdL of]u cEof;df ;kmn ePgf} eg] s]jn d]/f nflu sd{ ug{
k/fo0f xf]pm . sd{ u/]/ dnfO{ / d]/f] l;l4nfO{ kfpg ;Sg] 5f} . olb ltdLnfO{ elQmof]u sl7g
nfUof] eg] 1fgof]uaf6 dnfO{ k|fKt ug]{ OR5f u/ . 1fgof]usf] cy{ of]usf] ;fwgf / cEof; xf] .
olb ltdLnfO{ 1fgof]u klg sl7g nfu]df sd{of]uaf6 dnfO{ k|fKt ug]{ k|of; u/ . ltdL ;f/f sd{
…dÚ df g} ;dlk{t ul/b]pm / o:tf] dfg ls ltdLleq ;f/f sd{ …dÚ g} ul//x]sf] 5' / …dÚ g} ltdLnfO{
;a} sd{ u/fO/x]sf] 5' . ltdL d]/f] ;fwg / pks/0f ag]/ sd{ u/ . To;f] u/]df kfk–k'0o / /fd|f]–
g/fd|f] b'j} ltd|f] x'Fb}g . k/dfTdfnfO{ k|fKt ug]{ oL tLg dfu{ 5g\, tLdWo] >]i7td dfu{ elQmdfu{ xf]
lsgeg] o;af6 ;f]em} 5nfª nufpg ;lsG5 . To;kZrft\ 1fgof]usf] ;fwgfsf] dfu{af6 k|of; /
cEof;åf/f 5nfª nufpg ;lsG5 . oL b'j} dfu{x¿af6 ;kmntf k|fKt gePdf sd{nfO{ k|e'df clk{t
ug'{ g} pQd ljsNk xf] . oL tLgdWo] xfdLn] s'g} Pssf] r'gfj ug{'k5{ . ;j{k|yd elQmof]usf] k|of;
ug{' pko'Qm x'G5, elQm–k|]dsf] dfu{df ;kmn x'g ;s] of] >]i7td dfu{ xf] t/ of] dfu{ cfˆgf nflu
pko'Qm gePdf 1fgof]usf] dfu{af6 k|of; ug'{k5{ . olb 1fgdfu{ klg cfˆgf nflu pko'Qm gePdf
sd{of]usf] dfu{af6 k|of; ug'{k5{ .
cfkm"nfO{ x6fP/ ;f/f sd{ k/dfTdfdf 5f]8\g' sd{of]u xf] . JolQmn] ha cfˆgf] sd{nfO{
k/dfTdfdf 5f]8\5, ta Wofgsf] dfu{af6 h] kmlnt x'G5, Tof] sd{sf] dfu{af6 x'g ;''? x'G5 / JolQm
zfGt x'G5 . ha JolQm ;f/f sd{sf] af]em cfkm}“df /fVb5 ta pm czfGt x'G5 . zflGt sd{of]udf
lxF8\g] JolQmx¿sf nflu Pp6f s;L xf] . ;'v–b'v, ;kmntf–c;kmntf h] cfP klg ;Gt'i6 x'g'
sd{of]usf] csf]{ s;L xf] lsgeg] sd{ k/dfTdfdf ;dk{0f u/]kl5 pm kmnsf] cfsfª\IfL /xFb}g /
JolQmdf ;defj kmlnt x'G5 . sd{of]usf] cy{ ;a} k/dfTdfdf 5f]8]/ cfk"m s]jn lgldQ x'F eGg]
efj x'g' xf] . JolQmn] …dÚ eGg] efj k/dfTdfdf 5f]8]kl5 of] hut\ :jKga4 gf6s nfUg yfN5 . …dÚ
eGg] efj k/dfTdfdf 5f]8]kl5 pm bz{s dfq /xG5 . olb xfdLdf leq zflGt, ;defj / ;fIfLsf]

nf]suLtf– 521
cWofo–!@
efj al9/x]sf] 5 eg] sd{of]usf] af6f]df cfkm" l7s;Fu cl3 a9]sf] hfGg'k5{ . k|]d–elQmsf] dfu{
k/dfTdfdf :yflkt x'g] >]i7 dfu{ xf] t/ o; dfu{df cufl8 a9\g c;dy{ ePdf cEof;åf/f
of]udfu{df cufl8 a9\g ;lsG5 . Psfu|tfsf] sdLn] o; dfu{df klg cufl8 a9\g c;dy{ ePdf
k/dfTdfdf ;Dk"0f{ sd{ / stf{kg la;fP/ sd{of]u¢f/f k/dfTdfdf :yflkt x'g ;lsG5 eg]/ >Ls[i0f
eGg'x'G5 .
cy}tbKo;Qmf]˜l; st{'+ dBf]udfl>tM .
;j{sd{kmnTofu+ ttM s'? otfTdjfg\ ..!!..
x] ch{'g Û olb d]/f] k|flKt¿k of]udf cfl>t eP/ pko'Qm ;fwgf ug{ klg ltdL c;dy{ 5f} eg]
dg, a'l4 cflbdf ljho k|fKt u/]/ ;a} sd{sf] kmn Tofu u/ ..
>]of] lx 1fgdEof;fH1fgf¢Øfg+ ljlziot] .
WofgfTsd{kmnTofu:TofufR5flGt/gGt/d\ ..!@..
dd{nfO{ ghfg]/ u/]sf] cEof;eGbf k/f]If 1fg >]i7 x'G5 / k/f]If 1fgeGbf …dÚ k/d]Zj/sf]
Wofg >]i7 x'G5 . WofgeGbf klg ;a} sd{sf] kmnsf] Tofu cem >]i7 5 lsgeg] Tofun] tTsfn g} k/d
zflGt x'G5 ..
>Ls[i0f eGg'x'G5– olb d}n] eg]sf tLg} dfu{sf] k|of; ug{ klg ltdL c;dy{ 5f} eg] dgnfO{
lht]/ d]/f] k|flKt ¿k of]usf] z/0f eP/ ;a} sd{sf kmn d]/f nflu Tofu u/ . >Ls[i0f eGg'x'G5–
;a} sd{ ubf{ stf{ efj g/fv]/ h] sd{ ubf{ klg Tof] ;a} …dÚ cyf{t\ s[i0fn] ul//x]sf] 5' eGg] ;f]r .
olb ;a} sd{ k/dfTdf g} ul//x]sf] 5 eg] d s'g} sd{ lsg u¿F eGg] efj klg s;}df pTkGg x'g
;S5 ;fy} sd{ ;a} k/dfTdfn] ul//x]sf] 5 eg]/ dfGg xfd|f] cxª\sf/ tof/ klg x'Fb}g . JolQm
c;kmn eP/ xfbf{ o;sf] lhDd]jf/L k/dfTdfdf ePsf] 7fGb5 t/ ;kmn eP/ lhTbf cfkm"n] lht]sf]
7fGb5 . ;kmntfn] xfd|f] cxª\sf/nfO{ kl/k'i6 ug]{ x'Fbf ;kmntf xfdL k/dfTdfdf 5f]8\g ;Sb}gf+}“ .
xfdL xfbf{ efUonfO{ bf]if lbG5f}F / c;kmntf klg efUosf] sf/0fn] ePsf] 7fGb5f}F . t/ ;kmntf
cfˆgf] sf/0fn] ePsf] 7fg]/ k/dfTdfdf 5f]8\g rfxb}gf}“ .
sd{sf] kmn JolQmdf lge{/ 5}g lsgeg] kmn lj/f6\df lge{/ x'G5 . sd{ xfdL ug{ ;S5f}“ t/
To;sf] kmn s] x'G5 eg]/ ;'lglZrt ¿kdf to ug{ ;Sb}gf}“ . JolQmn] s] ug]{ eg]/ ;f]Rg ;S5 t/
kmn p;sf] xftdf x'Fb}g . To;}n] slxn] s;}nfO{ ljif lbFbf klg cd[t / s;}nfO{ cd[t lbFbf ljif klg
x'g ;S5 . >Ls[i0f eGg'x'G5– x] ch{'g Û olb ltdL sd{ 5f]8\g c;dy{ 5f} eg] sd{sf] kmn h'g ltd|f]
xftdf 5}g Tof] dnfO{ 5f]l8b]pm . ltdL kmnsf] lgoGtf klg xf]Ogf} . To;}n] sd{ u/ t/ sd{sf] kmn
cyf{t\ kl/0ffd dnfO{ 5f]l8b]pm . kmn xfd|f] xftdf gePsf]n] of] stf{kg 5f]8\g'eGbf ;lhnf] x'G5 .
>Ls[i0f eGg'x'G5– dd{nfO{ ghfg]/ ul/Psf] cEof;eGbf k/f]If 1fg >]i7 x'G5 . w]/} JolQmx¿ dd{nfO{
ghfg]/ cEof; ul//x]sf x'G5g\ . To:t} k|foMh;f] JolQmx¿ cfkm" s] ul//x]sf] 5' jf of] s]sf nflu
ub}{ 5' eGg] dd{ g} ga'emL jiff}{b]lv Wofg, of]u OToflbsf] cEof; ul//x]sf x'G5g\ . h:tf] slt
/utsf] axfjn] dl:tisdf /x]sf kftnf tGt'x¿nfO{ v/fa k|efj ub}{g eGg] hfg]/ dfq zLiff{;g
ug{'k5{ cGoyf o;n] nfe xf]Og, xflg ug{ ;S5 . To;}n] >Ls[i0fn] dd{nfO{ ghfg]/ ul/Psf]
cEof;eGbf k/f]If 1fg >]i7 5 eGg'ePsf] xf] .
dd{nfO{ ghfg]/ cEof; ug{' cfuf];Fu v]Ng' h:t} xf] . cEof;sf] dd{ ga'emL c¿n] eg]sf]
e/df u/]sf] cEof;n] xflg dfq k'¥ofpF5 . dg'io dfq Ps o:tf] k|f0fL xf] hf] b'O{ v'§fdf pleg]
x'gfn] p;sf] a'l4sf] ljsf; x'G5 . plegfn] p;sf] dl:tisdf sd /ut k|jflxt eP/ kftnf] ldxLg
tGt' ljsl;t x'G5 . oxL tGt'sf sf/0f p;sf] a'l4sf] ljsf; x'G5 . xfd|f] dlitisdf tLg c/a
hLjGt sf]i7 x'G5g\ . xfd|f] ;f]r–ljrf/, a'l4, r]tgf, efj ;a} ltg} sf]i7df lge{/ x'G5g\ / xfdLnfO{

nf]suLtf– 522
cWofo–!@
tL sf]i7df slt clS;hgsf] cfjZostf x'G5 eGg] yfxf klg 5}g . o;sf nflu l7s dfqfdf
clS;hgsf] h?/t x'G5 t/ JolQmn] ghfgL ;'? u/]sf] k|f0ffofdsf] cEof;n] clS;hgsf] dfqf a9L
cyjf sd ePdf JolQm d"lR5{t eP/ p;nfO{ xflg x'g ;S5 . ghfgL u/]sf] a9L k|f0ffofd 3fts
klg x'g ;S5 . To;}n] dd{ ghfg]/ u/]sf] cEof; cg'lrt xf] . o;eGbf k/f]If 1fg plrt x'G5 eg]/
>Ls[i0f eGg'x'G5 . k/f]If 1fg zf:qsf] 1fg xf] . ;To;Dd k'lu;s]sf JolQmx¿sf] jrg /
pgLx¿sf] cg'ej lnlka4 ul/Psf] u|Gy zf:q xf] . of] xfdLh:t} c1fgLnfO{ ljrf/ u/]/ elgPsf]
xf] .
zf:q k9]/ JolQmnfO{ cfˆgf] Ifdtfg';f/sf] s'/f dfq yfxf x'G5 . cfWofTdsf] hut\df
vf]lhPsf d"Nojfg\ ;"qx¿ zf:qdf k|s6 klg ul/Psf 5g\ / u'Kt klg /flvPsf 5g\ . zf:qn]
ltgnfO{ Tolt g} u'Kt /fV5 hlt clxn] xfd|f lglDt sfd nfUb}gg\ / Tolt g} k|s6 u5{ hlt JolQmn]
cfTd;\ft\ ug{ ;S5 . ha JolQm Ps >[ª\vnfnfO{ cfTd;\ft\ u5{, ta bf];|f] >[ª\vnf klg yfxf kfpg
;S5 / qmdzM ha bf];|f] >[ª\vnf cfTd;\ft\ u5{, ta t];|f] >[ª\vnf yfxf kfpg ;S5 . x/]s k6sdf
Ps Ps >[ª\vnfdfq cfTd;ft\ ug{ ;Sg] Joj:yf zf:qdf ul/Psf] 5 . To;}n] zf:q Pp6f j}1flgs
Joj:yf xf] . lh;;sf ;fgf ld7f syfx¿ 5g\ / x/]s syfn] cg]s cy{ lbG5g\ . To;}n] aRrfx¿sf
nflu klg of] ;/n / ld7f;k"0f{ 5 . aRrfx¿ eGbf dflyNnf] l:yltsf] JolQmsf nflu o;n] leGg
cy{ lbG5 lsgeg] syfleq u'Kt /x:o klg n's]sf] 5 h;af6 JolQmsf] a'l4sf] ljsf; x'g ;S5 .
>Ls[i0f eGg'x'G5– ghfg]/ ug]{ cEof;eGbf k/f]If 1fg cyf{t\ c¿n] hfg]/ eg]sf] 1fg >]i7
x'G5 t/ k/f]If 1fgeGbf …dÚ k/d]Zj/sf] Wofg >]i7 x'G5 . zf:q jf k/f]If 1fg hlt;'s} d"Nojfg\
eP klg Tof] pwf/f] 1fg xf] . hfGg] JolQmx¿ kt~hln, jlzi7, zª\s/frfo{, /fdfg'h cflbnfO{
hfgsf/L ePsf] 1fgaf6 hfg]sf] 1fg JolQmsf] cfˆgf] cg'ej xf]Og . ;'g]/ k9]/ k|fKt ePsf]
1fgaf6 JolQmsf] clnslt a'l4 / :d[lt t a9\5 t/ cfˆgf] cg'ejsf] 1fg h:tf] a9\g ;Sb}g .
o;af6 ;ª\u|x / hfgsf/L a9\5 t/ af]w a9\b}g . af]w :jcg'ejn] dfq a9\5 .
To;}n] >Ls[i0f ch{'gnfO{ eGg'x'G5– k/f]If 1fgeGbf k/d]Zj/sf] Wofg >]i7 5 . x] ch{'g Û
ltdL cEof;sf] dfu{ klg cjnDag gu/ lsgeg] dd{ ghfg]/ cEof; ubf{ emg\ vt/gfs x'G5 .
zf:qsf] dfu{ klg 5f]8, lsgeg] Tof] csf{sf] 1fg xf], h'g ltd|f] :jcg'ej xf]Og . To;}n] k/f]If
1fgeGbf …dÚ k/d]Zj/sf] Wofg >]i7 x'G5 . hlt ;do JolQm cEof;df nufpF5, To;eGbf a9L
;do zf:qdf nufpg' pko'Qm x'G5 / hlt ;do zf:qdf nufpF5, Tof] eGbf a9L ;do k/dfTdfsf]
Wofgdf nufpg' pko'Qm x'G5 . s]xL gu/]/ cfˆgf] dgnfO{ zfGt / z/L/nfO{ lzlyn agfP/ Tof]
zfGt If0fdf leq >Ls[i0fsf] k|ltdf :yflkt u/]/ s]jn Ps gfd :d/0f ug{' g} k/dfTdfsf] Wofg xf] .
o;/L k|e':d/0f ubf{ub}{ Ps lbg cfkm" x/fO{ z"Go eP/ k/dfTdf dfq z]if /xG5 . >Ls[i0f eGg'x'G5–
…dÚ k/d]Zj/sf] WofgeGbf ;a} sd{sf] kmn d]/f nflu Tofu ug{' >]i7 x'G5 lsgeg] Wofg klg
JolQmsf] sd{ xf] . Wofg ubf{ d Wofg ul//x]sf] 5' eGg] nfu]df leq cxª\sf/sf] ;"Id /]vf
alg/xG5 . To;}n] WofgeGbf klg >]i7 ;a} sd{sf] kmnsf] Tofu …dÚ df ug{' pQd x'G5 / To:tf]
Tofuaf6 k/d zflGt k|fKt x'G5 . kmnfsfª\IfL dxŒjfsfª\IfL x'G5 . t;y{ p;sf] dg b'lawfdf eP/
czfGt x'G5 . kmnfsfª\Iffsf] af]em lz/df ePdf JolQm a]r}g / czfGt /xG5 . kmnsf] af]em
k/dfTdfdf 5f]l8lbP af]em/lxt eP/ :jtM zflGt k|fKt x'G5 .
stf{kg cxª\sf/sf] lap xf] / sd{ d ub}{ 5' eGg] efj cxª\sf/ xf] . t;y{ stf{kg / sd{
TofUg g;Sbf sd{sf] kmn …dÚ df 5f]l8b]pm eg]/ >Ls[i0fn] eGg'ePsf] xf] . dd{ ghfg]/ To;sf]
kl/0ffd g;f]rL u/]sf] cEof; 3fts l;4 x'G5 . To:tf] cEof;eGbf k/f]If 1fg h'g 1fg zf:q
hfGg] JolQmx¿sf] cg'ejsf] ;ª\u|x xf], h;df d"Nojfg\ ;"q k|s6 / u'Kt klg x'G5g\ Tof] >]i7 xf] .
nf]suLtf– 523
cWofo–!@
t/ k/f]If 1fgdf :jcg'ejsf] sdLn] Tof] 1fg xf]Og s]jn hfgsf/L dfq xf] . To;}n] To;eGbf …dÚ
k/d]Zj/sf] Wofg h;df dg zfGt / l:y/ x'G5 Tof] >]i7 xf] . Wofgdf klg JolQmdf æd Wofg ub}{
5'Æ eGg] efjn] cxª\sf/sf] ;"Id/]vf lgld{t x'g] x'Fbf ;Dk"0f{ sd{sf] kmn TofUg' plrt x'G5 /
k/dfTdfdf kmnfsfª\Iff 5f]8\gfn] tTsfn af]em/lxt eP/ zflGt kmlnt x'G5 .
cå]i6f ;j{e"tfgf+ d}qM s?0f Pj r .
lgd{df] lg/xÍf/M ;db'Mv;'vM IfdL ..!#..
x] ch{'g Û zflGtk|fKt k'?if ;a} k|f0fLdf å]ifefjaf6 /lxt, :jfy{/lxt, ;a}sf] k|]dL, sf/0f/lxt
Pjd\ bofn' x'G5 tyf ddtfaf6 /lxt, cxª\sf/af6 /lxt, b'v–;'vsf] k|flKtdf ;d / Ifdfjfg\ x'G5 ..
;Gt'i6M ;tt+ of]uL otfTdf b[9lgZroM .
døolk{tdgf]a'l4of]{ d∫QmM ; d] lk|oM ..!$..
ck/fw ug]{nfO{ klg ceo lbg]jfnf, lg/Gt/ ;Gt'i6, dg / OlG›o;lxt z/L/nfO{ jzdf
u/]sf] / …dÚ df b[9 lgZro ug]{jfnf / Tof] …dÚdf ck{0f ug]{ dg a'l4jfnf d]/f] eQm dnfO{ lk|o 5 ..
k/dfTdfnfO{ lk|o / ?lrs/ nfUg] s'/fsf] hfgsf/L JolQmsf nflu k/dfTdfnfO{ kfpg] dfu{
x'g ;S5 . k/dfTdf JolQmnfO{ s:tf] b]Vg rfxG5 / pm s;/L k/dfTdfsf lglDt of]Uo x'g ;S5
eg]/ ;a} hfGg rfxG5g\ . k/dfTdf x/]s If0f xfd|f nflu pknAw 5 / ha xfdL Ps ljz]if
lgoddf x'G5f}“, ta xfdL p;sf nflu v'Nnf x'G5f}“ / k/dfTdf xfdLdf k|j]z u5{ . t/ ha xfdL Tof]
vf; lgoddf x'Fb}gf+}“, ta pm xfd|f] glhs c8\ls/xG5 lsgeg] xfdL p;nfO{ k|j]z ug{ glbg] cj/f]w
v8f u5f}{+ . ;"o{nfO{ b]Vg' 5 eg] cfFvf v'nf /fVg'k5{ . aGb cfFvfdf ;"o{ k|j]z ug{ ;Sb}g lsgeg]
;"o{ cgfqmfds 5 . o; hut\df ;a} Joj:yfx¿ cgfqmfds 5g\ / JolQmsf] k|tLIff ub{5g\ . cfFvf
p3f/]kl5 ;"o{sf] k|sfz JolQmdf el/G5 . To:t} k|]d klg cgfqmfds x'G5 . olb JolQm cfˆgf] leqL
åf/ vf]n]/ u|fxs aGg ;s]df k/dfTdfleq k|j]z ug{ ;Sg] 5 . olb JolQmn] ;Dk"0f{ leqL åf/ aGb
u/]/ a;]df k/dfTdf åf/;Dd cfP/ klg k|j]z gu/L kmls{G5 . o; Znf]sdf >Ls[i0f k/dfTdfnfO{
lk|o x'g] 9ª\u atfpg'x'G5 . JolQm o:tf] x'g ;Sg'k¥of] hxfF k/dfTdf ;lhn};Fu p;df k|j]z ug{
;sf];\ .
>Ls[i0f zflGtk|fKt k'?ifdf k/dfTdf k|j]z ub{5 eGg'x'G5 . czfGt lrt cfkm+}“df u|l;t eP/
a]xf];Ldf x'G5 . pm htf lxF8] klg / h] u/] klg czflGtsf] cfFwLsf] sf/0fn] a]xf];Ld} lxFl8/x]sf]
x'G5 . JolQmsf] o:tf] leqb]lvsf] czflGt g} k/dfTdfsf] k|flKtsf nflu kvf{n xf] . of] ljlIfKttfsf]
cj:yf x6\gf;fy pm k/dfTdfdf k|j]z u5{ t/ czflGtsf] cj:yfdf xfdL k/dfTdf;Fu hf]l8g
;Sb}gf}F . xfdLnfO{ zflGt klg elQm, k|]d / Wofgdf k|fKt x'G5 / ljrf/z"Go ePdf k|]d / elQmkmlnt
x'G5 . >Ls[i0f eGg'x'G5– o;k|sf/ zflGtdf k|fKt k'?if ;a} k|f0fLx¿df å]ifefj/lxt, :jfy{/lxt
;a}sf] k|]dL / bofn' x'G5 .
:jfy{/lxt, ;a}sf] k|]dL / bofn' JolQm g}+ zfGt JolQmsf] pbfx/0f xf] . t/ JolQm cfkm"leq
:jfy{sf] s]G› agfP/ afFR5 . p;nfO{ cfˆgf] 5'› ;d:of / lghL :jfy{ g} dxŒjk"0f{ x'G5 . oxL
:jfy{sf] s]G› g} JolQmsf] czflGtsf] sf/0f xf] . :jfy{/lxt JolQm k/dfTdfsf nflu v'nf åf/ xf]
lsgeg] :jfy{n] el/Psf] JolQmsf] k|j]zåf/ aGb x'G5 . :jfy{/lxt JolQmsf] hLjg pT;jdo x'G5 /
pm hLjgsf] pT;jdf csf/0f ;lDdlnt x'G5 . xfdLx¿ bof klg x]t'k"j{s u5f}{+ / s;}nfO{ bof
ug{'k¥of] eg] klg sf/0f geO{ bof ub}{gf}+ . b'vL ul/anfO{ ;xof]u ubf{ bfg 3l6t x'G5 t/ To;sf
k5fl8 cfˆg} lxt, :jfy{ / k'0o cfh{gsf] OR5f n's]sf] 5 eg] Tof] bfg xf]Og Jofkf/ x'G5 . x]t'/lxt
bofn' JolQmdf k/dfTdf k|j]z u5{ / pm k/dfTdfsf] lk|o x'G5 .

nf]suLtf– 524
cWofo–!@
xfdL k|]d klg ljgf k|of]hg ub}{gf+}“ / k|]ddf klg r'gfj u/L s;}nfO{ k|]d u5f}{+ / s;}nfO{
ub}{gf+}“ . h:tf] klt–kTgLsf] k|]d klg sfdjf;gfsf] t[lKt / cfly{s ;'/Iffsf nflu x'G5 . olb JolQmn]
;a}nfO{ k|]d u/]df p;sf] ;a} åf/ v'nf x'G5 / k/dfTdf ;a} åf/af6 p;df k|j]z ug{ ;S5 . To;}n]
k/dfTdfsf nflu åf/ vf]Ng'sf] cy{ ;a}k|lt k|]dk"0f{ x'g' xf] . xfdL k|]d klg :jfy{ ePsf];Fu u5f+}{,
:jfy{ gePsf];Fu ub}{gf+}“ / xfd|f] k|]ddf ;w}+“ s]G›df xfdL cfkm" x'G5f}“ . k|]d cfkm}df k"0f{ x'G5≤ To;}n]
of] cfgGbsf] cufl8 c¿ rfxgfsf] cy{ g} /xFb}g . h'g lbg k|]d cfgGb xf] eGg] cg'ej x'G5, Tof]
lbg k|]dsf] lj:tf/sf] s'g} cGt x'Fb}g . cfˆgf] glhssf x/]s j:t' j[If, kz'kIfLb]lv ;Dk"0f{ k|f0fL;Fu
k|]d x'G5 / x/]s k|]ddf cfgGb k|fKt x'G5 . ha k|]d g} cfgGb aG5 ta Tof] cfGfGbdo JolQm
k/dfTdfsf nflu lk|o x'G5 . k|]d g} hLjg xf] eGg] cg'ejn] JolQmsf] k|]dnfO{ :jfy{/lxt agfpF5 .
>Ls[i0f eGg'x'G5– h'g k'?if ;a} k|f0fLx¿df å]ifefjaf6 /lxt, :jfy{/lxt, ;a}sf] k|]dL,
x]t'/lxt, bofn', ddtf/lxt, cxª\sf//lxt, b'v–;'vsf] k|flKtdf ;d / Ifdfjfg\ ePsf] eQm
k/dfTdfsf lglDt lk|o x'G5 . ;a}sf] k|]dL / ddtf/lxt eGbf pN6f] h:tf] k|tLt x'G5 lsgeg] k|]dL
;w+} ddtfn] el/k"0f{ x'G5 eGg] xfd|f] ;f]rfO 5 t/ ddtf k|]d xf]Og . k|]d gbLsf] axfj xf] / ddtf
kfgL hDdf ePsf] kf]v/L h:tf] xf] . k|]d gbLsf] wf/f h:tf] alu/xG5 / p;sf] kydf cfpg]
k|To]snfO{ k|]dn] g'xfP/ cufl8 a9\5 . k|]d lj:tf/ ePdf cgGt cfgGb k|fKt x'G5 . kz'kIfL,
jg:kltb]lv ;f/f k[YjL / ;f/f cl:tTj;Dd km}lnP/ ;a}df k|]d a9]df JolQm k/dfTdfsf] lk|o x'G5 /
;a}lt/ km}lnPsf] åf/af6 k/dfTdf k|j]z u/]/ k/d cfgGb k|bfg u5{ t/ ddtf kfgL hd]sf] kf]v/L
h:tf] x'Fbf o;df axfj / wf/f x'Fb}g . To;}n] of] ;8]–un]sf] / b'u{lGwt x'G5 . To;}n] >Ls[i0fn]
ddtf/lxt eGg'ePsf] xf] . pxfF eGg'x'G5– ;a}sf] k|]dL, x]t'/lxt, bofn' / ddtfaf6 /lxt hxfF k|]d
sxLF klg g/f]lsg] / gbL h:t} alx/xg] xf];\ . h;n] k|]dnfO{ cfwf/ agfP/ /f]lsG5 Tof] JolQm b'vdf
k5{ / o:tf] k|]d klg afwf aG5 . To;}n] ddtfsf] lj/f]w s[i0fn] ug{'ePsf] xf] . ddtf;lxtsf] k|]d
?U0f x'g] x'gfn] >Ls[i0fn] ddtf/lxt k|]d eGg'ePsf] xf] . ddtf x6]/ k|]d a9]df k/dfTdfsxfF k'luG5
/ ddtf a9]/ k|]d 36\of] eg] ;+;f/lt/ k'luG5 .
>Ls[i0f cxª\sf//lxt, ;'v–b'v k|flKtdf ;d, Ifdjfg\, ck/fw ug]{nfO{ klg ceo lbg]jfnf
k'?if eGg'x'G5 . k|]d hlt a9\5 plt cxª\sf/z"Go x'Fb} hfG5 . k|]dsf] km}nfj6af6 cxª\sf//lxt
eOG5 lsgeg] k|]d / cxª\sf/ ljk/Lt x'g\ . k|]d a9]kl5 cxª\sf/ hn]/ v/fgL x'G5 / h'g zlQm
cxª\sf/ aG5 ToxL zlQm k|]ddf kl/jlt{t x'G5 . k|]d / cxª\sf/df Pp6} zlQmn] sfd u5{ . olb
sf]xL cxª\sf/L 5 eg] p;leq k|]dsf] ;Defjgf n's]sf] x'G5 . ;'v;Fu b'v klg cfkm}+ cfpF5 lsgeg]
;'v–b'v Pp6} l;Ssfsf b'O{ kf6f x'g\ . ;'vsf] k5fl8 b'v / b'vsf] k5fl8 ;'v n's]sf] x'G5 . ;'vs}
cg'kftdf b'v klg a9\5 / 36\5 . lj1fgn] clxn] ;'v xf]Og ;'lawfsf pkfox¿ u/]sf] 5 t/
JolQmsf] b'vdf s'g} sdL cfPsf] 5}g lsgeg] hlt ;'v a9\5 ToxL cg'kftdf b'v klg a9\5 .
dg'io cfh hlt b'vL slxNo} klg lyPg . h'g lbg JolQmnfO{ ;'v–b'v Pp6} l;Ssfsf b'O{ kf6f x'g\
/ b'j} ;Fu;Fu} cfpF5g\ eGg] af]w x'G5 Tof] lbg pm ;defjL x'G5 . Tof] lbg p;nfO{ ;'v rfxg' /
b'vnfO{ 5f]8\g vf]Hg' Joy{ nfU5 .
>Ls[i0f eGg'x'G5– hf] ;'v b'vdf ;d 5 o:tf] JolQm k/dfTdfsf] lk|o x'G5 . Ifdfjfg\ /
ck/fw ug]{nfO{ klg ceo lbg]jfnf JolQm k/dfTdfsf] lk|o x'G5 . JolQm k|foM Ifdfjfg\ x'Fb}g lsgeg]
Ifdf ug{' a8f] sl7g s'/f xf] . qmf]w, sfdjf;gf, 3[0ff h:tf efjx¿ xfdL leq} l:yt 5g\ . xfdL
s;}nfO{ rf]/ of xTof/f ;lhn} eG5f}“ t/ ToxL rf]/L / xTofsf] efj xfdLleq klg x'G5 / efjn]

nf]suLtf– 525
cWofo–!@
xfdLn] s}og\sf] xTof klg ul/;s]sf x'G5f}“ . o:tf] s'g} kfk x'Fb}g h'g JolQmn] ug{ grfx]sf] xf];\ t/
JolQmn] eosf] sf/0fn] kfk gu/]sf] x'g ;S5 .
xfdL cfkm+}“df olt w]/} cju'0fx¿ df}h'b 5g\ eGg] af]w ePdf c¿dfly qmf]lwt x'g] s'g}
sf/0f /xFb}g . s'g} JolQm rf]/Lsf] of xTofsf] w]/} lj/f]w u5{ eg] p;leq rf]/ of xTof/f n's]sf] 5
eGg] hfGg'k5{ lsgeg] pm Tof] s'/fsf] lj/f]w u/]/ cfkm"df ePsf] sdhf]/LnfO{ n'sfpg vf]H5 . JolQm
o:tf] cfTdlg/LIf0f ug{ ;kmn ePdf Ifdfsf] efj :jtM pTkGg x'g yfN5 . cfTdlg/LIf0faf6}
JolQmn] o:tf] s'g} kfk 5}g, hf] cfkm'n] ug{ grfx]sf] xf];\ eGg] yfxf kfpF5 . To;}n] p;n] c¿dfly
w]/} qmf]lwt x'g] cfjZostf g} 7fGb}g . o:tf] cfTdlg/LIf0f ug]{ JolQmdf Ifdfefjsf] hGd x'G5 .
Ifdfsf] cy{ cxª\sf/ k'li6 ug{sf nflu dxfgtf k|bz{g ug{' xf]Og lsgeg] o:tf] Ifdf :jfyL{ Ifdf
xf] . cfˆgf] cj:yf ljrf/ u/]/ c¿sf] uNtL, ck/fwnfO{ Ifdf ug{' plrt Ifdf xf] . e'n ug]{
JolQmsf] h:t} sdhf]/L ddf klg l:yt 5 eGg] af]waf6 ul/Psf] Ifdf plrt Ifdf xf] . JolQmsf]
leq lgs[i6td / >]i7td b'j} efj l:yt 5 / c¿df klg To:t} b'j} efj l:yt 5 eGg] af]wn]
JolQmsf] hLjgdf Ifdf kmlnt u/fpF5 . o:tf] Ifdf ;xh x'G5 / o;df s'g} cxª\sf/ k}bf x'Fb}g .
o;}u/L h'g of]udf o'Qm ePsf] of]uL lg/Gt/ nfe–xflgdf ;Gt'i6, dg / OlG›o;lxt
z/L/nfO{ jzdf u/]sf] / …dÚdf b[9 lgZrojfnf 5 Tof] …dÚdf ck{0f u/]sf] dg a'l4jfnf d]/f] eQm
dnfO{ lk|o 5 eg]/ >Ls[i0f eGg'x'G5 . k/dfTdfnfO{ h] lk|o x'G5 ToxL k/dfTdf;Dd k'Ug] åf/ xf] . oL
u'0fx¿sf] vf]h gu/L k/dfTdf;dIf k'Ug ;lsGg . k/dfTdfdf pknAw x'g] u'0fx¿ vf]h u/]/
ulx/fOdf plqPdf k/dfTdf;Fu ldNg] rfxgf k"/f x'G5 . l7s hLjg afFr]df k/dfTdf;Fu ldng
lglZrt x'G5 . s[i0fn] eGg'ePsf] ljlw / dfu{ l7s hLjgsf nflu xf] . pxfFn] eGg'ePsf u'0fx¿sf]
kfngf l7s hLjg xf] . cxª\sf/z"Gotf, ;a}k|lt ;xh k|]d, Ifdf, Psfu| lrQ h:tf 36gfx¿ 3l6t
x'g' eg]sf] hLjg ;fy{s x'g' xf] . k/dfTdfnfO{ unt lbzfdf vf]hL u/]/ pm k|fKt x'g ;Sb}g .
gfl:tsx¿ klg k/d cfgGbsf] vf]hL ul//x]sf 5g\ . pgLx¿ hLjgsf] k|of]hg, clek|fo / o;sf]
;fy{stfsf] vf]hL ub{5g\ h'g k/dfTdfs} vf]hL xf] . k/dfTdfnfO{ gvf]Hg] JolQm g} x'Fb}g t/ vf]Hg]
lbzf s;}sf] l7s / s;}sf] a]l7s dfq x'G5 . cfgGb, hLjgsf] clek|fo / cl:tTjsf] vf]h ;a}
k/dfTdfs} vf]h x'g\ . ;"o{sf ljk/Lt lxF8\g] JolQmnfO{ ;"o{ b]lvFb}g t/ ;"o{lt/ pGd'v x'gf;fy
p;nfO{ ;"o{sf] bz{g x'G5 . To:t} k/dfTdfaf6 xfdL hlt k/ eP klg p;tkm{ pGd'v ePdf t'?Gt}
bz{g x'g ;S5 lsgeg] k/dfTdf t xfdLleq g} l:yt 5 . of] b"/L s]jn d'v pGd'v geO{ ljd'v
x'gfsf sf/0fn] dfq k}bf ePsf] xf] .
;+;f/nfO{ b[li6 lbg ;Sg] Ifdtf OlG›odf 5 t/ p;n] JolQmleq s]xL b]Vg ;Sb}g . To;}n]
o:tf] OlG›osf ;fydf k/dfTdfsf] vf]hL ug{' d"v{tf xf] . afXo OlG›oaf6 leqL vf]h x'g ;Sb}g
lsgeg] OlG›ox¿sf] klg ;Ldf 5 / of] ;+;f/;Fu hf]l8Psf] 5 . k/dfTdfsf] vf]hLdf afXo OlG›o
aGb u/]/ leqsf] vf]h ug{'k5{ h'g vf]hsf] gfd cWofTd xf] . cGtdf ha JolQmnfO{ leqsf] vf]haf6
d h] vf]lh/x]sf] lyPF Tof] t d]/} leq ;b}j l:yt lyof] / slxNo} x/fPsf] klg lyPg eGg] yfxf x'G5
ta cfkm";Fu ePsf] s'/f aflx/ vf]h]sf]df JolQm b'vL dfq x'G5 . hLjgdf OR5f/lxttfsf] cj:yf
k|fKt ug{' xfd|f] Wo]o xf] . k/dfTdfnfO{ kfpg p;nfO{ kfpg] rfxgf / jf;gf klg 5f]8\g'k5{ . ;+;f/
kfpg bf}8df ;fldn x'g'k5{ t/ k/dfTdf kfpg dxŒjfsfª\Iff / bf}8 5f]8]/ zfGt lrQ eP/
cfk"mleq p;sf] vf]hL ug{'k5{ .

nf]suLtf– 526
cWofo–!@
o:dfGgf]låht] nf]sf] nf]sfGgf]låht] r oM .
xiff{dif{eof]å]u}d{'Qmf] oM ; r d] lk|oM ..!%..
x] ch{'g Û h;af6 s'g} klg hLj pb\j]unfO{ k|fKt x'bF }g, hf] :jod\ klg s'g} hLj;Fu pb\j]unfO{
k|fKt x'bF }g / hf] xif{, cxif{, eo / pb\j]uflbaf6 /lxt 5 ToxL eQm dnfO{ lk|o 5 ..
cgk]IfM z'lrb{If pbf;Lgf] utJoyM .
;jf{/Dekl/TofuL of] d∫QmM ; d] lk|oM ..!^..
hf] k'?if cfsfª\Iff/lxt, aflx/ leqaf6 z'4, rt'/, kIfkftaf6 /lxt / b'vaf6 5'6]sf] 5 Tof]
;a} cf/Desf] TofuL d]/f] eQm dnfO{ lk|o 5 ..
>Ls[i0f k/dfTdfnfO{ lk|o x'g] c¿ klg nIf0fx¿ eGb} x'g'x'G5 . oL ;a} u'0fx¿ k/dfTdftkm{
pGd'v u/fpg] / ;dLk n}hfg] u'0fx¿ x'g\ . h'g JolQm;Fu s'g} hLj cfj]zdf cfpFb}g, hf] :jod\
klg s'g} hLj;Fu cfj]zdf cfpFb}g / h;sf] sf/0f s;}nfO{ czflGt x'Fb}g o:tf] eQm k/dfTdfsf
lglDt lk|o x'G5 . JolQmn] cfˆgf sf/0fn] sf]xL plåUg gxf];\ eg]/ ;ts{ x'g'k5{ / sf]xL plåUg
ePdf klg cfkm" zfGt g} /xg'k5{ . t/ plåUg x'g JolQmn] cg]s axfgf vf]H5 . o; Znf]sdf
>Ls[i0fn] cfkm" c¿sf] plåUgtfsf] sf/0f gaGg' eGg'ePsf] 5 . JolQm zfGt ePdf csf]{ JolQm
p;sf sf/0f czfGt, plåUg jf qm'4 x'g ;Sb}g lsgeg] p;nfO{ cfˆgf] kl/l:yltsf sf/0f qmf]w
k|s6 ePsf] af]w x'G5 . slxn]sfxLF plåUgtfsf] sf/0f gx'Fbf klg csf]{ JolQm p;;Fu plåUg x'g
;S5 t/ o:tf] cj:yfdf klg csf]{ JolQmsf] plåUgtfnfO{ xfF;]/ bofefjn] x]g{ ;s]df To:tf] JolQm
wfld{s x'G5 . xfdL s;}nfO{ b'v lbg] sf/0f ePgf}F eg] s'g} JolQmn] xfdLnfO{ rfx]/ klg b'v lbg
;Sb}g . olb JolQmsf] leq}af6 c¿nfO{ plåUg ug]{ sf/0f ;dfKt ePsf] 5 eg] of] k/dfTdfsf] lk|o
x'g] nIf0f xf] . JolQmnfO{ b08:j¿k d[To' g} lbP klg olb pm qmf]wsf] sf/0f aGb}g eg] o:tf] JolQm
k/dfTdfsf] ;dLk x'G5 / o:tf] JolQm dnfO{ lk|o x'G5 eg]/ >Ls[i0f eGg'x'G5 .
ha xfdL c¿sf] b'vdf b'v JoQm u5f}{+, ta leq xfdLdf b'v xf]Og ;'v x'G5 eg]/ dg;ljb\
eGb5g\ . xfdL b'vL ePsf] clego dfq u5f}{+ lsgeg] ;xfg'e"ltdf klg Psk|sf/sf] v';L n's]sf]
x'G5 . c¿sf] ;'v of b'vdf ;'vL of b'vL ta x'g ;lsG5, ha d]/f] eGg] efj /xFb}g / csf]{ JolQm
c¿ g} xf] eGg] nfUb}g . …dÚ g/x]kl5 leqsf] cl:dtf z]if x'Fb}g . s;}sf] 7'nf] dxn b]v]/ olb xfdL
v';L x'G5f}“ eg] p;sf] ToxL dxn hNbf xfdL b'vL x'g' ;To x'G5 . o:tf] kl/l:ylt g} JolQm
jf:tljs ¿kdf b'vL jf ;'vL eP–gePsf] hfFRg] s;L xf] . cxª\sf/ z]if g/x]kl5 cfˆgf] ;'v ;'v
x'Fb}g / b'v klg b'v x'Fb}g≤ To:tf] kl/l:yltdf JolQm cfˆgf] / c¿sf] klg xif{ / cdif{ b'j}af6 d'Qm
x'G5 .
>Ls[i0f eGg'x'G5– hf] xif{, cdif{, eo / på]u/lxt 5, h;nfO{ v';Lsf] If0fdf klg xif{ x'Fb}g /
c¿sf] v';Ln] cdif{ klg x'Fb}g≤ o:tf] cj:yfdf k'u]kl5 p;nfO{ s'g} s'/fn] cyf{t\ d[To'n] klg
eoeLt ug{ ;Sb}g . d[To' klg Ps :jKg xf] lsgeg] sf]xL slxNo} db}{g s]jn d/]sf] k|tLt dfq
x'G5 . h;sf] cGt/bzfdf d[To' 3l6t x'g ;Sb}g / s;}n] klg dnfO{ dfg{ ;Sb}g eGg] af]w x'G5
To:tf] JolQm dnfO{ lk|o 5 eg]/ >Ls[i0f eGg'x'G5 . hf] JolQm ceo 5 Tof] dnfO{ lk|o 5 . hLjgdf
Pp6} eo x'G5 Tof] xf]– d[To'sf] eo . d[To'sf] eo d"n / c¿ eo zfvfx¿ x'g\ . la/fdL / b'vsf]
eo klg d[To's} eo xf] . OlG›osf] hut\df d[To' 3l6t eO/xG5 . ha;Dd JolQm OlG›osf] kf/
x'Fb}g, ta;Dd d[To' b]lv/xG5 / d[To'sf] eon] p;nfO{ ;tfO/xG5 .
gfl:tsx¿ eGb5g\– ;a} kbfy{ dfq} 5 hLjg 5}g lsgeg] d[To' rf/}lt/ 3l6t eO/x]sf] 5
To;}n] hLjgsf] s'/f ug{' g} Joy{ 5 . pgLx¿ oxfF hLjg Ps ;kgf dfq xf] lsgeg] oxfF d[To' dfq

nf]suLtf– 527
cWofo–!@
;To 5 eG5g\ . aflx/af6 hLjgsf af/]df s]xL yfxf x'Fb}g / of] emns klg d[To'nfO{ k|s6 ug{ cfP
h:tf] nfU5 . OlG›ox¿af6 kbfy{sf cltl/Qm s]xL klg yfxf x'Fb}g, To;}n] eo x'G5 . hf] OlG›osf]
kf/ b]Vg ;S5 p;nfO{ slxNo} gdg]{ cd[t tŒjsf] hfgsf/L x'G5 . of] cd[tsf] af]w gx'Gh]n JolQm
eoeLt eO/xG5 . axfb'/L / sfo/tf b'j} ljnLg ePkl5 g} ceosf] cj:yf cfpF5 To;}n] ceosf]
cy{ lge{o xf]Og o;sf] cy{ hf] eoeLt x'Fb}g eGg] xf] . ceosf] cj:yf k|fKt ePsf] JolQmnfO{ d[To'
slxNo} 3l6t x'Fb}g eg]/ yfxf x'G5 . hf] k'?if cfsfª\Iff/lxt tyf aflx/ leqaf6 z'4, bIf / h'g
sfdsf nflu cfPsf] 5 To;nfO{ k"/f ul/;s]sf] 5 Pjd\ kIfkftaf6 /lxt / b'vaf6 5'6]sf] 5 Tof]
;jf{/Desf] TofuL eQm dnfO{ lk|o 5 . h;n] jf;gfsf] Joy{tfnfO{ a'em]sf] 5, hf] cfsfª\Iff/lxt 5,
hf] rfxgfsf] dfu ub}{g, kfPs}df ;Gt'i6 eP/ eG5 oxL d]/f] rfxgf xf] Tof] eQm dnfO{ lk|o 5 eg]/
>Ls[i0f eGg'x'G5 . xfdLx¿ h] kfpF5f“} To;sf] ljrf/ gu/L gkfPsf] j:t'sf] rfxgf u5f}{+ / Tof]
gkfpGh]n To;s} ljrf/ ul//xG5f}+“ t/ Tof] k|fKt ePdf To;nfO{ e'n]/ csf]{ rfxgfsf] kl5 nfU5f}+ .
cfsfª\Iffsf] cy{ h] 5}g To;sf] vf]h xf] / cfsfª\Iffaf6 d'lQmsf] cy{ h] 5 To;}df ;Gt'i6 x'g' xf] .
>Ls[i0f eGg'x'G5– z'4 t ToxL JolQm x'g ;S5, hf] aflx/ leq Ps x'G5 . leq Pp6f /
aflx/ cs}{ x'g] JolQm cz'4 x'G5 . kfgL klg ta;Dd z'4 x'G5, ha;Dd To;df kfgLsf] cltl/Qm
s]xL xF'b}g . kfgLdf b'w ldl;Pkl5 Tof] cz'4 x'G5, ljhftLo s'/fn] cz'l4 u5{ . aflx/ / leqsf]
;d/;tf / Pskgf g} z'l4 xf] .
>Ls[i0f eGg'x'G5– hf] aflx/ leq Ps eP/ z'4 5, o:tf] JolQm dnfO{ lk|o 5 . aflx/ leq
Ps x'gf;fy åGå ;lsG5 / lgå{Gådf k'Ugsf nflu JolQm tof/ x'G5 clg ;dfg;Fu ;dfg ldNg
;S5 . t;y{ aflx/ leq Ps} x'g] JolQm k/dfTdfsf] Åbodf jf; u5{ . bIf JolQm h'g sfdsf nflu
cfPsf] x'G5 p;n] Tof] sfd k"/f ul/;s]sf] x'G5 . k|To]s bIf JolQm jf;gfdf plqP/ jf;gf Joy{ xf]
eGg] hfGg, cfsfª\Iff u/]/ of] ljif xf] eGg] hfGg / ;+;f/df plqP/ of] cfuf] xf] eg]/ hfGg] cg'ej
ug{sf nflu cfPsf] x'G5 . olb oxL cg'ej ug{ ;s]sf] 5}g eg] JolQm bIf x'Fb}g t/ of] cg'ej ug]{
JolQm bIf x'G5 . t;y{ bIf JolQm k/dfTdfsf] lk|o x'G5 . kIfkftaf6 /lxt, ;j} b'vaf6 5'6]sf], ;j{
cf/Desf] TofuL d]/f] eQm dnfO{ lk|o 5 eg]/ >Ls[i0f eGg'x'G5 . cf/Desf] cy{ hxfF sfdgf /
jf;gf ;'? x'G5 . Tof] jf;gfnfO{ cf/Ded} 5f]8\g'k5{ lsgeg] lar of cGtdf 5f]8\g ;lsGg .
cf/Dedf g/f]s]sf] jf;gfn] ;dft]kl5 To;af6 5'6\g ;lsFb}g . To;}n] OR5f, sfdgf, jf;gfsf] Tof]
pk›jnfO{ ;''?df g} lrGg] / lrGg] lalQs} t'?Gt Tofu ug]{jfnf ;j{ cf/Desf] TofuL eQm s[i0fnfO{
lk|o x'G5 .
eQmsf] dfu{ :q}0f lrQsf] dfu{ xf] / :q}0f x'g'sf] cfWoflTds cy{ u|fxs x'g' xf] . k'?if
cfqmfds x'G5 . h}ljs Joj:yfdf klg pm cfqmfds x'G5 / :qL u|fxs x'G5g\ . elQmsf] dfu{ :q}0f
lrQsf] / u|fxs eP/ :jLsf/ ug]{ dfu{ xf] . ToxfF k/dfTdfnfO{ cfkm"leq >4fk"j{s :jLsf/ ug{sf
nflu ue{ aGg'k5{ . eujfg\sf nflu ue{ aGg g;Sg] eQm x'g ;Sb}g . ;a} wd{, eQm ;Dk|bfox¿n]
:q}0f u'0fnfO{ a8f] d"No lbPsf 5g\ . hLjgsf ;a} d"Nojfg\ s'/fx¿ sxLF g sxLF cfdf;Fu hf]l8Psf
x'G5g\ / ;'Gb/ sf]dn km"n h:tf] ;a} ;f}Gbo{ :qL;Fu hf]l8Psf] x'G5 . :qLx¿ zfGt, t[Kt / cfkm"
x'g'af6 ;Gt'i6 x'G5g\ . t;y{ :qL k/d u'0fdf ;dtf xf] . efj, elQm, k|]d ;a} :q}0f rl/qdf
kb{5g\ . s[i0f klg eQmsf] h'g u'0f eGg'x'G5, Tof] ;a} :q}0f u'0f xf] . dxfjL/n] h;nfO{ clx+;f,
a'4n] h;nfO{ s?0ff / lh;;n] h;nfO{ k|]d eGg'x'G5, tL ;a} :q}0f u'0f x'g\ .
>Ls[i0f eGg'x'G5– h'g k'?if g hLjsf] på]usf] sf/0f aG5 g t hLjåf/f g} på]u x'G5, hf]
cfˆgf] pGgltdf xif{/lxt x'G5 / c¿sf] pGgltdf klg cdif{/lxt x'G5 clg d[To'sf] eoaf6 klg

nf]suLtf– 528
cWofo–!@
c5'tf] x'G5≤ o:tf] eQm k/dfTdfsf lglDt lk|o x'G5 . hf] eQm cfsfª\Iff, rfxgf / jf;gf/lxt x'G5,
aflx/ leq z'4 / Ps x'G5 o:tf] JolQm k/dfTdfnfO{ lk|o x'G5 . OR5f, sfdgf / jf;gfnfO{ lrg]/
cf/Ded}F Tofu ug]{ / s;}nfO{ kIfkft gug]{ JolQm g}F k/dfTdfsf] lk|o x'G5 .
of] g Åiolt g å]li6 g zf]rlt g sfª\Iflt .
z'efz'ekl/TofuL elQmdfGoM ; d] lk|oM ..!&..
hf] g slxNo} xlif{t x'G5, g å]if, g zf]s, g sfdgf g} u5{ / hf] z'e–cz'e ;Dk"0f{ sd{sf]
TofuL 5, To:tf] elQmo'Qm k'?if dnfO{ lk|o 5 ..
;dM zqf} r ldq] r tyf dfgfkdfgof]M .
zLtf]i0f;'vb'Mv]if' ;dM ;Ëljjlh{tM ..!*..
hf] zq'–ldqdf / dfg–ckdfgdf ;d 5 tyf hf8f]–udL{ / ;'v–b'vflb åGådf ;d 5 /
cf;lQm/lxt 5, To:tf] eQm d]/f lglDt lk|o 5 ..
hf] g slxNo} xlif{t x'G5, g å]if u5{, g lrGtf u5{, g sfdgf u5{ / hf] z'e–cz'e ;Dk"0f{
kmnx¿sf] TofuL 5 Tof] dnfO{ lk|o 5 . hf] k'?if zq'–ldqdf / dfg–ckdfgdf ;d 5 tyf ;bL{–
udL{ / ;'v–b'vflb åGådf ;d 5 / ;a} ;+;f/df cf;lQm/lxt 5 Tof] d]/f] lk|o eQm xf] eg]/ >Ls[i0f
eGg'x'G5 . s[i0fsf] of] jrg cln cgf}7f] t/ ulx/f] 5 lsgeg] xlif{t x'g' t /fd|f] xf] / Tof] s;/L
afwf x'g;S5 eGg] xfdLnfO{ nfUg ;S5 . xfdL b'v n'sfpgsf nflu xfF:5f}F / xfF:g' xfd|f] b'v
e'nfpg] pkfo xf] . cfkm"leqsf] 7'nf] lrGtfnfO{ xfF;]/ xfdL b'v la;{g] k|of; u5f}{+ . k|foM xfF:gfn]
xNsfkg cfpg] x'Fbf s]xL g s]xL sf/0f vf]h]/ b'vL JolQmx¿ xfFl;/xG5g\ t/ o;df pgLx¿n]
cfˆgf] b'v n'sfPsf x'G5g\ . leq b'v ;dfKt eof] eg] b'vsf] sf/0f xfF:g] Joj:yf / xlif{t x'g]
sf/0f klg ;dfKt x'G5 . o;sf] cy{ To:tf] JolQm gxfF;] klg ck|;Gg x'G5 eGg] sbflk xf]Og .
o:tf] cj:yfdf b'vL JolQmsf] k|;Ggtfsf] u'0f ablnP/ p;sf] k|;Ggtf ;xh / csf/0f x'G5 .
p;nfO{ pm slxn] xlif{t eof] eGg] ;Demgf klg x'Fb}g lsgeg] pm slxNo} b'vL g} x'Fb}g . p;nfO{ xif{
/ b'vsf] cGt/ klg yfxf x'Fb}g .
>Ls[i0fsf] d'xf/ slxNo} lrlGtt b]lvFb}g . pxfFsf] k|;Ggtf pxfFsf] cf]7af6 afF;'/Lsf] w'g
ag]/ u'lGhG5 t/ k|foM xfdL h:tf JolQmsf] xfF;f] ?U0f x'G5 lsgeg] ToxfF lx+;f, lrGtf / b'v n's]sf]
x'G5 . s[i0fsf] xfF:g'df Ps ;xh cfgGb / xif{sf] efj x'G5 . pxfFsf] xif{ laxfg ;"o{ pbfpg'eGbf
cufl8sf] zLtn k|sfzsf] cfnf]s h:tf] 5 hxfF ;"o{sf] tfk 5}g . s[i0fsf] k|;Ggtfdf ;'v jf b'v
s]xL 5}g b'j} larsf] ;GWof h:tf] 5 . s[i0fn] hf] g slxNf] xlif{t x'G5 eg]/ slxn]df hf]8 lbg'sf]
cy{ JolQm t slxn] xlif{t x'G5 / slxn] lardf b'vL klg x'G5≤ To;}n] hf] JolQm h'g;'s} cj:yf /
x/]s If0fdf klg xif{/lxt x'G5 eGg vf]Hg'ePsf] xf] . To;}n] pxfF eGg'x'G5– g slxn] xlif{t x'G5 g
å]if u5{ . oyfy{df JolQmsf] b'vsf] sf/0f å]if xf] / å]if ug]{ JolQm b'vL x'G5 . xfd|f] b'vsf] hGd
cfˆgf] b'vsf] sf/0f sd / c¿sf] ;'vsf] sf/0f a9L x'G5 . JolQmsf] ;'v / b'v b'j} c¿sf] b'v /
;'vdf lge{/ u5{ cyf{t\ p;sf] ;'v c¿sf] b'vsf] sf/0fn] / p;sf] b'v c¿sf] ;'vsf] sf/0fn]
pbo x'G5 . c¿n] u/]sf] eGbf 7'nf] s'/f u/]kl5 dfq xfdL ;'vL x'G5f}“ . of] å]if / O{iof{ xf] .
>Ls[i0f eGg'x'G5– hf] g xlif{t x'G5, g å]if u5{ g lrGtf u5{, o:tf] eQm dnfO{ lk|o 5 .
k|foM JolQmx¿ jiff+}{ jif{ k'/fgf s'/fx¿ ;Dem]/ cfkm}“nfO{ b'vL agfpF5g\ . o:tf] u/]sf] eP x'GYof],
o;sf/0f d}n] o:tf] ef]Ug'k¥of] eGg] lsl;ddf ctLtsf s'/f sf]6\6\ofP/ lrlGtt eO/xG5g\ .
lrGtfsf] csf]{ sf/0f xf]–eljiosf] lkmqmL ug{' . JolQm Joy{df ctLt hf] lalt;Sof] / eljio hf]
nf]suLtf– 529
cWofo–!@
cfPs} 5}g, To;sf] lrGtfdf cfˆgf] jt{dfg aaf{b u5{ . hf] lrGtf gu/L zfGt / jt{dfgdf 5,
eljiosf] sNkgf ub}{g / ctLtnfO{ sf]6\ofpFb}g, To:tf] JolQm zfGt, lglZrGt, lrGtgz"Go /
ljrf/d'Qm x'G5 .
>Ls[i0f eGg'x'G5– hf] g lrGtf u5{, g sfdgf u5{, z'e–cz'e kmnsf] TofuL, elQmo'Qm
JolQm d]/f] lk|o x'G5 . hf] k'?if zq'–ldqtf, dfg–ckdfgdf, hf8f]–udL{df / ;'Mv–b'vflb åGådf ;d
5 / cf;lQmaf6 /lxt 5, Tof] eQm k'?if dnfO{ lk|o 5 . h;n] z'e–cz'e ;Dk"0f{ sd{ k/dfTdfdf
5f]8\5 / k/dfTdfn] lbPsf] kmn cfˆgf] kfqtfeGbf a9L 7fg]/ dxfk|;fbsf] ¿kdf :jLsf/ u5{ To:tf]
eQm s[i0fsf] lk|o x'G5 .
JolQm slxNo} Pp6} s'/fdf l:y/ /xg ;Sb}g, p;sf] dg 8fdf8f]n eO/xG5 . h;nfO{ k|]d
u5{ p;}nfO{ 3[0ff klg u5{ . JolQmsf] dg rf}la;} 306f /fd|f]–g/fd|f], dfg–ckdfgsf] lardf
8fdf8f]n eO/xG5 . o:tf] cl:y/ ljifd dgn] cl:tTjsf] ulx/fO a'‰g ;Sb}g t/ h'g k'?ifn] cfˆgf]
å]if–O{iof{, ;'v–b'v / cfkm“}nfO{ klg ha k/dfTdfsf] r/0fdf 5f]l8lbG5, o:tf] eQmnfO{ zq'–ldq
dfg–ckdfgn] s]xL km/s kfb}{g . To;}n] ;'v–b'v, zq'–ldq, dfg–ckdfgdf pm ;d x'g ;S5 cyf{t\
p;sf nflu ;a} ;dfg x'G5 . >Ls[i0f eGg'x'G5– hf] åGåsf] kf/ ;d 5 / ;'v–b'v b'j}df ljrlnt
x'Fb}g To:tf] eQm dnfO{ lk|o x'G5 . JolQm b'vdf dfq xf]Og 7'nf] ;'v cfpFbf klg ljrlnt x'G5 .
7'nf] lr6\7f k¥of] eg] JolQmsf] k|f0f3ft klg x'g ;S5 . ha s'g} s'/f tLj| ¿kdf x'G5, ta JolQm
ljrlnt x'G5 . ;dsf] cy{ h:tf] kl/l:yltdf klg ljrlnt geO{ Ps ;dfg x'g' xf] . ;'v–b'v,
dfg–ckdfg, åGå, å]if, hf8f]–udL{ oL ;a} s]jn cg'e"lt x'g\ . logLx¿ dfly JolQmn] To;a]nf
ljho kfpg ;S5 ha pm oL cg'e"ltx¿df ;defj :yflkt ug{ ;S5 . ;dsf] cy{ h] h:tf]
kl/l:yltdf klg ljrlnt gx'g' / :jLsf/sf] efjn] clnKt eO{ k/ pleP/ x]l//xg' xf] .
JolQmsf] cf;lQm s'g} ljifo of j:t'x¿k|lt /lx/xG5 . wgL JolQmnfO{ wgk|lt cf;lQm x'G5
eg] k|]dLnfO{ k|]ldsfl;t cf;lQm x'G5 . o:t} sltkonfO{ kb / c¿ ljleGg ljifol;t cf;lQm
/xG5 . o; t'R5 j:t';Fusf] cf;lQmdf xfd|f] cd"No hLjg gi6 x'G5 . ha oL ;a cf;lQmaf6
JolQm d'Qm x'G5, ta pm zfGt / k|]dn] k"0f{ x'G5 / p;nfO{ 9'ª\uf / xL/fdf s]xL cGt/ x'Fb}g . o:tf]
cf;lQm/lxt JolQm k/dfTdfsf lglDt lk|o x'G5 .
t'NolgGbf:t'ltdf}{gL ;Gt'i6f] o]g s]glrt\ .
clgs]tM l:y/dlte{lQmdfGd] lk|of] g/M ..!(..
x] ch{'g Û hf] lgGbf / :t'ltnfO{ ;dfg ;lDemG5, dggzLn 5 / h;/L klg z/L/sf] lgjf{x
x'g]df ;w}+“ ;Gt'i6 5 To:tf] ddtf / cf;lQm/lxt l:y/ a'l4 ePsf] elQmdfg\ k'?if dnfO{ lk|o 5 ..
o] t' wDof{d[tldb+ oyf]Qm+ ko{'kf;t] .
>2wfgf dTk/df eQmf:t]˜tLj d] lk|ofM ..@)..
hf] >4fo'Qm k'?if d]/f] k/fo0f eP/ dfly elgPsf wd{do cd[tsf] lgisfd k|]defjn] k|of]u
ub{5 Tof] eQm dnfO{ cltzo lk|o 5 ..
lgGbf / :t'ltnfO{ ;dfg dfGg]jfnf dggzLn JolQm dnfO{ lk|o 5 eg]/ >Ls[i0f eGg'x'G5 .
k|z+;fdf JolQm cfNxflbt x'G5 eg] lgGbfdf qm'4 x'G5 . k|z+;fn] k|km'lNnt agfpF5 eg] lgGbfn]
b'Mlvt agfpF5 . o;sf] sf/0f :t'ltdf JolQmsf] cxª\sf/ k'li6 eP/ t[Kt x'G5 / d h:tf] cfkm"nfO{
7fG5' c¿ klg To:t} 7fGbf /x]5g\ eGg] nfU5 . P]gfdf JolQmn] cfkm"nfO{ ;w}+“ ;'Gb/ g} b]V5 . s;}n]
;To eP jf geP klg ;'Gb/tfsf] k|z+;f s;}n] u¥of] eg] cfkm" ;'Gb/ ePsf] k|dfl0ft ePsf]df
JolQm k|;Ggtfn] el/G5 . o;af6 p;sf] ;'Gb/tfsf] cxª\sf/nfO{ t[lKt x'G5 / cfkm"n] agfPsf]
nf]suLtf– 530
cWofo–!@
cfTd5lj (Self Image) sf] klg k'li6 x'G5 . s;}n] s'¿k eg]/ lgGbf u/]df p;sf] cxª\sf/nfO{
rf]6 nfU5 / Tof] p;nfO{ dg kb}{g t/ JolQmsf] k|z+;f k5fl8 x]t' n's]sf] x'G5 . cfˆgf] k|z+;f unt
eP klg JolQmn] xf]Og eGg ;Sb}g . Pp6f d"9 JolQmnfO{ klg a'l4dfg\ eg]df pm k|;Gg x'G5 .
To:t} dg'ionfO{ lgGbf :jLsf/ ug{ sl7g x'G5 . lgGbf ;fFrf] eP klg To;n] p;nfO{ rf]6
k'¥ofpF5 . lgGbf hlt ;fFrf] x'G5 Tolt rf]6 k'¥ofpF5 / k|z+;f hlt em'6f] x'G5, plt k|;Ggtf lbG5 .
JolQmsf] cxª\sf/ csf{sf] xftaf6 lgld{t x'G5 . JolQmnfO{ c¿n] s] eG5g\, Tof] d"Nojfg\ x'G5
lsgeg] cfˆgf] dfGotf :yflkt ug{sf nflu p;nfO{ c¿sf] ;xf/f rflxG5 . cxª\sf/ ;dfhsf] b]g
xf] / cfTdf k/dfTdfsf] b]g xf] . cfTdfnfO{ ;dfhn] vf]:g ;Sb}g t/ cxª\sf/nfO{ ;dfhn] vf]:g
;S5 . cfh ;dfhn] h;nfO{ dxfk'?if eG5, ef]ln p;}nfO{ kfkL klg eGg ;S5 . t;y{ JolQm
cfTdfdf cyf{t\ :jod\df afFRg'k5{ clg dfq p;nfO{ lgGbf / k|z+;f b'j}n] 5'Fb}g . k|e' / cfTdfsf]
vf]htkm{ lxFl8/x]sf JolQmn] c¿sf] egfOsf] lrGtf ub}{gg\ / pgLx¿ ;w}“ k|;Gg /xG5g\ .
hf] lgGbf / :t'ltnfO{ ;dfg 7fG5, o:tf] a'‰g] Ifdtf To; JolQmdf x'G5 hf] c¿sf wf/0ff
g;'g]/ cfˆgf] cl:tTjsf] vf]hL u5{ . o:tf] JolQm cfkm} ;d x'G5 / p;sf nflu c¿n] u/]sf] :t'lt
/ lgGbfsf] s'g} d"No x'Fb}g . c¿df lnPsf] hlt pT;'stf JolQmn] cfkm"df lnPsf] eP of] pT;'stfn]
k|e' g} k|fKt x'g ;SYof] . lgGbf / :t'ltaf6 Tof] JolQm d'Qm x'g ;S5 h;n] c¿sf] lrGtf ub}{g .
>Ls[i0f eGg'x'G5– hf] lgGbf / :t'ltnfO{ ;d 7fGb5, hf] dggzLn 5, h'g k|sf/n] klg
z/L/sf] lgjf{x ePsf]df ;Gt'i6 x'G5, a:g] :yfgdf ddtf–cf;lQm/lxt 5 / k/dfTdfn] h;/L /fV5,
To;/L g} /xg /fhL x'G5 To:tf] eQm dnfO{ lk|o x'G5 . dggzLn JolQmn] ;b}j lawfos b[li6 vf]H5
t/ cGo JolQmx¿n] gsf/fTds b[li6nfO{ vf]H5g\ . xfdL c¿sf] k|z+;f ug{ ;Sb}gf“}+ t/ ckl/lrt
JolQmsf] lgGbfdf g;f]rL ;dy{g u5f}{+≤ of] xfd|f] gsf/fTds lrGtgsf] kl/0ffd xf] . s'g} JolQm xTof/f
g} 5 eg] klg lawfos lrGtgsf] JolQmn] p;sf] ;sf/fTds kIfsf] pbfx/0f k|:t't u/]/ arfp ug{
vf]H5 . x/]s JolQmnfO{ cfˆgf] of]Uotfg';f/n] g} ;a} s'/f k|fKt x'G5 . gsf/fTds s'/f vf]h ug]{
JolQmnfO{ ;a} a]l7s / cg'ko'Qm nfU5 . t;y{ p;sf rf/}lt/ gs{sf] pbo x'G5 / ;a} unt g}
b]lvG5 .
h'g JolQm s'g} k|sf/n] klg z/L/ lgjf{x ug{ ;Gt'i6 x'G5, o:tf] lawfos b[li6sf] JolQmnfO{
k/dfTdfn] h;/L /fv] klg p;df s'g} u'gf;f] x'Fb}g . pm ;w}+“ ;Gt'i6 g} /xG5 / ;+;f/nfO{ klg
:ju{sf] ¿kdf b]Vb5 . k/dfTdfn] cfuf]df /fv] klg tkfP/ z'4 agfpg /fv]sf] eGg] efjgf /fVb5 .
h:tf] kL8fdf k/] klg k/dfTdfn] k/LIff dfq lnPsf] xf] eGg] efj /fVb5 . x/]s s'/f k/dfTdfdf
5f]8]/ afFRg]jfnf ;Gt'i6 JolQm g} dggzLn JolQm xf] / pm a:g] :yfg ddtf/lxt x'G5 . k/dfTdfn]
hxfF /fv] klg o:tf] JolQmn] ddtf ub}{g . hxfF, h'g;'s} :yfgdf /fv] klg d oxLF a:5' eGb}g
lsgeg] pm x/]s :yfgdf k/dfTdfs} :yfg b]Vb5 / k|To]s l:ylt klg k/dfTdfs} xf] eGg] dfGb5 .
of] efjbzfdf h'g JolQm x'G5 p;n] ddtf ug}{ ;Sb}g . >Ls[i0f eGg'x'G5– h'g :yfg / l:yltdf
klg ddtf/lxt, ljk/Lt kl/l:yltnfO{ klg ;xhtfk"j{s :jLsf/ ug]{ efj / ljgf cf;lQm l:y/
a'l4jfnf elQmdfg\ k'?if dnfO{ lk|o x'G5 .
hf] d]/f] k/fo0f ePsf] >4fo'Qm k'?if wd{do cd[tsf] lgisfd k|]defjn] ;]jg u5{, Tof] eQm
dnfO{ cltlk|o 5 . of] cfgGbsf] k|lqmof / k|e'sf] k|]d–cd[tnfO{ lgisfd efjn] ;]jg ug{'
k/dfTdfsf] lk|o x'g] nIf0f xf] . h'g JolQmdf oL u'0f / nIf0fx¿ x'G5g\ To:tf JolQmn] k/dfTdfnfO{
kfpg] jf;gf klg g/fv]/ lgisfd efjn] cfˆgf] u'0fsf] cfgGbdf /dfpFb} k/dfTdf k|fKt ub{5g\ .
lgisfd efjaf6 plNnlvt u'0fx¿df k|km'lNnt x'g] JolQmnfO{ >Ls[i0f cltzo lk|o eGg'x'G5 .

nf]suLtf– 531
cWofo–!@
;a}eGbf 7'nf] u'0f / nIf0f lgisfd efj xf] . h;nfO{ >Ls[i0f clt pQd / cltk|]dL eGg'x'G5 . ddf
ePsf nIf0fx¿n] ubf{ dnfO{ k/dfTdf k|fKt x'g'k5{ eGg' cxª\sf/sf nIf0fx¿ x'g\ lsgeg] k/dfTdf
k|fKt ug{' Jofkf/ xf]Og . oL nIf0fx¿nfO{ e'n]/ JolQm k"0f{ ¿kdf olt nLg x'g'k5{ ls k/dfTdf
kfpg'k5{ eGg] ljrf/ klg g/xf];\, ta dfq k/dfTdf kfOG5 . ;a} u'0f nIf0fx¿ lgisfd efjn] ug]{
eQmsf k5fl8 jf;gf z]if /xFb}g . ha JolQm zfGt / lgisfd x'G5, k/dfTdfnfO{ k|fKt ug]{ jf;gf
klg z]if /xFb}g, ta To;} If0f k/dfTdf t k|fKt eO;Sof] eGg] 1ft x'G5 . To;}n] >Ls[i0f eGg'x'G5–
lgisfd efjn] elQm ug]{ eQmdf pko'{Qm u'0f / nIf0fx¿sf ;fy} s'g} jf;gf klg x'g'x'Fb}g .
o;y{ wd{do cd[tnfO{ lgisfd efjn] ;]jg ug]{ eQm dnfO{ clt lk|o 5 . elQmof]usf] rrf{
oxLF ;dfKt x'G5 . uLtfsf] afx|f}F cWofo ;dfKt eof] t/ xfd|f] elQmsf] of]u ;''? dfq x'g ;Sof] eg]
klg xfd|f] hLjg ;kmn x'g] 5 . xfd|f] hLjgdf klg elQmsf] dfu{ ;''? ePdf Tof] xfd|f nflu
cxf]efUo x'g]5 . ;TonfO{ a'l4n] xf]Og Åbon] kfpg' elQm xf] . elQm ljrf/ / lrGtgn] xf]Og efjn],
k|]dn] kfpg ;lsG5 . elQmnfO{ kfpg :q}0f jf u|fxs lrQ x'g'k5{ lsgeg] cfqmfds lrQ elQmsf
nflu afws x'G5 . k|e'nfO{ kfpg Tj/f / Hj/ xf]Og cgGt, zfGt, lgisfd efjbzf rflxG5 . k|e'sf]
lg/Gt/ :d/0f ub}{ clGtd If0fdf p;sf] klg lj:d/0f x'g'k5{, ta dfq pm k|s6 x'G5 . ha xfdLdf
:jod\sf] / k/dfTdfsf] klg :d/0f z]if /xFb}g, To;} If0f Tof] cd[tsf] pknlAw x'G5 .
ç tT;lblt >Ld∫ujb\uLtf;"klgifT;' a|XdljBfof+ of]uzf:q]
>Ls[i0ffh{'g;+jfb] elQmof]uf] gfd
åfbzf]˜WofoM ..!@..

nf]suLtf– 532
cWofo–!@

nf]suLtf– 533
cWofo–!@

nf]suLtf– 534
cWofo–!#
ç >Lk/dfTdg] gdM
t]x|f}+ cWofo
If]q–If]q1ljefuof]uM

ch{'g pjfr
k|s[lt+ k'?if+ r}j If]q+ If]q1d]j r .
Ptå]lbt'ldR5fld 1fg+ 1]o+ r s]zj ..!..
ch{'gn] eg]– x] s]zj Û d k|s[lt / k'?if, If]q / If]q1 tyf 1fg / 1]osf af/]df hfGg
rfxG5' . s[kfk"j{s d]/f] lh1f;f zfGt ul/lbg'xf];\ ..
>L eujfg'jfr
Ob+ z/L/+ sf}Gt]o If]qldTolewLot] .
PtBf] j]lQ t+ k|fx'M If]q1 Olt tlåbM ..@..
eujfg\ >Ls[i0fn] eGg'eof]– x] ch{'g Û of] z/L/ If]q xf] / o;nfO{ h;n] hfGb5, p;nfO{
If]q1 elgG5 / z/L/nfO{ tŒjk"j{s hfGg]jfnf 1fgLhg sxnfpF5g\ ..
If]q1+ rflk df+ ljl4 ;j{If]q]if' ef/t .
If]qIf]q1of]1f{g+ oQH1fg+ dt+ dd ..#.
x] ch{'g Û ltdL ;a} If]qdf If]q1 hLjfTdf klg dnfO{ hfg / If]q If]q1sf] ljsf/;lxt k|s[lt
/ k'?ifnfO{ tŒjk"j{s 5'6\6\ofpg h;n] hfGb5 Tof] 1fgL xf] eGg] d]/f] dt 5 ..
tTIf]q+ oRr ofb[Sr olåsfl/ otZr ot\ .
; r of] oTk|efjZr tT;df;]g d] >[0f' ..$..
Tof] If]q h'g / h:tf] 5, h'g ljsf/jfnf 5, h'g sf/0fn] h] ePsf] 5 / Tof] If]q1 klg hf]
xf] / h'g k|efjjfnf 5 Tof] ;a} ;+If]kdf daf6 ;'g ..
b'vsf] lhDd]bf/ c¿ sf]xL geP/ xfdL cfk}m x'G5f}F, of] ghfg];Dd b'vaf6 d'Qm x'g ;lsFb}g .
;'v vf]h]/ ;'vL x'g ;lsb}g, o;af6 t s]jn b'v / c;kmntf dfq k|fKt x'G5 . b'vn] d[To'eGbf
cufl8 g} hLjgnfO{ s}og\ k6s dfl//xG5 . JolQm gfl:ts x'gfsf] sf/0f b'v g} xf] . hLjgdf x'g]
cTolws kL8fn] ubf{ JolQm gfl:ts x'G5 . b'v hlt a9\5 ;f]xL cg'kftdf gfl:tstf klg a9\5 .
gfl:tstf tfls{s geO{ dgf]j}1flgs 36gf xf]≤ To;}n] b'vaf6 cfl:tstfsf] hGd x'g ;Sb}g .
cfl:tstf hLjgsf] cfgGbdf dfq 36\g ;S5 . hLjg cfgGbsf] pT;j ePdf dfq JolQm cfl:ts
x'g ;S5 . ;d:t hLjgnfO{ :jLsf/ ug]{ efjgf cfl:tstf xf]≤ To;}n] cfglGbt JolQm cfl:ts
x'G5 .
dg'io k|foM k/dfTdfnfO{ b'vsf] lhDd]jf/ agfpF5 t/ b'vsf] lhDd]jf/ JolQm :jod\ x'G5 .
b'vsf] sf/0f cfkm}“ ePsf] cg'ej ePdf dfq JolQm b'vaf6 d'Qm x'g ;S5 cGoyf d'lQmsf] s'g}
pkfo 5}g . wd{sf cg';f/ c¿ d]/f] b'vsf sf/0f x'g\ eGg] ljrf/ g} b'v xf] . c¿n] b'v lbg ;Sg]
ePsf] eP JolQm cgGtsfn;Dd klg b'v kfpg ;SYof] . uLtfsf] o; cWofodf b'vsf] sf/0fsf]
vf]h / lgbfgsf] pkfo klg atfOPsf] 5 . b'vsf] lhDd]jf/ :jod\ ePsf] cfef; ePkl5 dfq
o;af6 aRg] pkfosf] vf]hL ;'? x'G5 . of] vf]h g} 1fgsf] vf]h xf] . hLjgdf 3l6t eO/x]sf

nf]suLtf– 535
cWofo–!#
36gfx¿ c¿sf] sf/0fn] xf]Og d :jod\ o;nfO{ 3l6t ub}{ 5' eGg] ljrf/ g} 1fgsf] klxnf] vf]h
xf] . o:tf] cg'ej ePdf JolQmsf] b'v lj;h{g eO{ cfgGb / ;Tosf] k|tLlt x'G5 .
>Ls[i0f eGg'x'G5– x] ch{'g Û of] z/L/ If]q xf] / o;nfO{ hf] hfGb5 To;nfO{ If]q1 eg]/
tŒjk"j{s hfGg] 1fgLx¿ eG5g\ . x] ch{'g Û ltdL ;a} If]qdf If]q1 klg dnfO{ hfg . If]q / If]q1sf]
ljsf/;lxt k|s[lt / k'?ifnfO{ tŒjk"j{s 5'6\6\ofpg h;n] hfGb5, Tof] 1fgL xf] eGg] d]/f] dt 5 .
To;}n] Tof] If]q h] h:tf] 5 tyf h'g sf/0fn] ljsf/jfnf / k|efjjfnf 5, Tof] ;a} ;+If]kdf daf6
;'g . xfd|f] dg b'vL / kLl8t cj:yfdf 5 lsgeg] dgsf x/]s cj:yfdf xfdL dg;Fu cfˆgf]
tfbfTDo u5f}{+ . ef]s nfUbf, 6fpsf] b'Vbf xfdL z/L/nfO{ ef]s nfUof] of 6fpsf] b'Vof] eGb}gf“} . dnfO{
ef]s nfu]sf] yfxf eof] klg eGb}gf}“, a? dnfO{ ef]s nfUof] of 6fpsf] b'Vof] eG5f}F . h] k|tLlt x'Fbf
klg xfdL To;;Fu Ps x'G5f}F . hf] hfGg]jfnf 5, To;nfO{ cnu ub}{gf}F≤ To;}n] o; cj:yfdf
hfGg]jfnf g} x/fpF5 . kmn:j¿k 1]odf 1ftf x/fpF5, b[Zodf ›i6f x/fpF5, ef]udf ef]Qmf x/fpF5 /
sd{df stf{ x/fpF5 . xfd|f] ktgsf sf/0fdWo] Ps sf/0f xfd|f] dg;Fusf] tfbfTDo xf] .
z/L/sf] h'g;'s} efudf ePsf] kL8f xfdL xf]Ogf}F, Tof] kL8f xfdL s]jn hfGb5f}F . kL8f xfdL
eP, Tof] kL8fnfO{ hfGg]jfnf sf]xL klg x'Fb}g . Tof] b]Vg]jfnf cnu 5 t/ xfdL Tof] b]Vg]jfnfnfO{
cnu gu/L Ps u5f}{+ . xfdL kL8f ePsf] b]Vg ;S5f}F / o;af6 cnu ePsf] hfGg klg ;S5f}F .
cnu eP/ x]g]{ snf g} wd{ xf], hxfF hfGg]jfnf hflgg] s'/faf6 k[ys\ x'G5 / ef]Qmf cg'ejaf6 cnu
x'G5 . ;a} cg'ej ul/g] / hflgg] s'/f If]q xf] / hfGg]jfnf If]q1 xf] . >Ls[i0f dflysf Znf]sdf oL
b'j}sf] k[ystfsf af/]df atfpFb} x'g'x'G5 . b'v t s]jn z/L/nfO{ x'G5, hfGg]jfnf Tof] b'vaf6 cnu
x'g] x'gfn] p;nfO{ s'g} b'v x'Fb}g .
z/L/;Fu Ps eP;Dd b'vaf6 5'6sf/f x'g ;Sb}g . s'g} klg b'vsf] af]w z/L/nfO{ x'Fb}g
lsgeg] z/L/ h8 x'G5 . b'v z/L/df 36\5 / Tof] hf] hfGb5, Tof] z/L/ xf]Og . hfGg]jfnf cnu xf]
/ hxfF b'v 3l6t x'G5 Tof] cnu xf] . z/L/sf] s'g} efu sfl6Fbf hfGg]jfnf ePg eg] z/L/df s'g}
si6 x'Fb}g . z/L/ sfl6G5 / d hfGg]jfnfn] sfl6Psf] hfGb5' . z/L/df 36\g] 36gf / hfGg]jfnf
cToGt glhs ePsfn] JolQm b"/L sfod g} ug{ ;Sb}g / Ps x'G5≤ To;}n] cnu ePsf] af]w x'Fb}g .
z/L/ sfl6Fbf d sfl6O/x]sf] 5' eGg] k|tLlt g} b'vsf] sf/0f xf] . z/L/df hlt b'v 36] klg olb
cfkm"nfO{ yfxf ePg eg] b'v 36\b}g . xfdL z/L/;Fu Ps ePsf] dfGg' g} b'vsf] d"n h8 xf] . JolQm
aRrfaf6 qmdzM hjfg clg a'9f] x'G5 t/ cfTdf a'9f] x'Fb}g . z/L/;Fu tfbfTDo agfP/ xfdL
z/L/;Fu} cfkm" klg hjfg / a'9f] ePsf] dfGb5f}F . s]6fs]6L pd]/b]lv g} xfdL z/L/;Fu Ps dfg]/
afFlr/x]sf x'G5f}F .
>Ls[i0f eGg'x'G5– z/L/ If]q xf] hxfF 36gfx¿ 36\5g\ / ltdL If]q1 xf} hf] 36gfx¿ 36]sf]
;DaGwdf hfGb5f}F . hLjgdf oxL Pp6f ;"q dfq kmlnt eof] eg] wd{sf ;DaGwdf cGo hfgsf/L
cfjZos g} 5}g . h'g 36gf 3l6/x]sf] 5 Tof] …dÚdf 36]sf] xf]Og …dÚ t s]jn Tof] 36gf 36]sf]
b]Vg] ›i6f x'F eGg] oxL Ps ;"q ;d:t uLtf wd{sf] ;f/ xf] . k|To]s s[To z/L/åf/f eO/x]sf] 5 / d
s]jn Tof] s[To hfGg]jfnf dfq x'F eGg] hfGg ;Sg' g} wd{nfO{ hfGg' xf] . x/]s cj;/df If]q /
If]q1nfO{ cnu u/]/ hfGg] k|of; u/]df b'vaf6 d'Qm x'g ;lsG5 . lxF8\bf, vfFbf, a:bf, ;kmntf–
c;kmntf, dfg–ckdfgdf cfkm" ;fIfL dfq ePsf] hfg]df If]q1nfO{ hfGg ;lsG5 . of] k|of]u xfdL
cfˆg} dlGb/df ug{ ;S5f}F . o:t} k|of]uåf/f d / z/L/ cnu xf}F eGg] hfGg ;lsG5 . o;f] u/]df h]
u/] klg Tof] z/L/n] u5{ d hfGg]jfnf dfq x'G5' . cg'ej / cg'ef]QmfnfO{ cnu u/]/ lg/Gt/ hfGg]
k|of; u/]df z/L/ / cfkm" cnu ePsf] af]w x'g ;S5 .

nf]suLtf– 536
cWofo–!#
;gftg ljrf/sf] hf]8 l;4fGtdf geP/ 1fgdf 5 / hLjgsf] cg'ejsf] ;f/ jf lgrf]8af6
1fg kmlnt x'G5 . cfTdf cd/ 5 eg]/ hfGg] JolQmnfO{ d[To'sf] eo x'Fb}g . k|foM d[To'sf] eodf x'g]
JolQm ghfg]/ g} cfTdjfbL x'G5g\ . xfd|f] cfTdjfb cg'ej xf]Og, of] d[To'sf] eoaf6 pTkGg ePsf]
dfGotf xf] . k|tLlt ljrf/af6 xf]Og cg'ejaf6 dfq x'g ;S5 . h'g lbg d z/L/ xf]Og, cfTdf x'F
eGg] cfef; x'G5, Tof] lbg cfTdf ;a} leq Pp6} x'G5 eGg] k|tLlt klg x'G5 . h:tf] ha df6fsf]
efF8fdf /flvPsf] hnn] d ;a} df6fsf] efF8fdf /fv]sf] hn x'F eGg] k|tLlt u5{, ta Tof] df6fsf
efF8fx¿sf] k|tLlt x/fpF5 / hn dfq z]if /xG5 . ;a} leq r}tGo Pp6} x'G5 . ;"o{sf] k|sfz Pp6}
5 / ;a} df6fsf] lbof]df Pp6} Hof]lt hN5 . k|sfzsf] tŒj Pp6} x'G5 . ha s'g} JolQm z/L/af6
cnu ePsf] cg'ej ub{5 ta leqaf6 g} …dÚ z/L/af6 cnu, hfGg]jfnf x'F eGg] cg'ej x'G5 ;fy}
p;nfO{ leqsf] ;a} hfGg]jfnf klg Pp6} xf] eGg] 1ft x'G5 .
hf] ;a}sf] leq If]q1 5 Tof] ltdL …dÚnfO{ hfg . ;a} leqaf6 …dÚ g} hflg/x]sf] 5' eg]/
>Ls[i0f eGg'x'G5 . k/dfTdf hut\nfO{ agfpg] eGbf klg hut\nfO{ hfGg]jfnf xf] . hut\\sf ;Dk"0f{
s'/f dg'io, kz'kIfL, j[If cflb ;a}leq cg'ef]Qmf /x]sf] x'G5, Tof] hf] ;a}sf] leqaf6 hflg/x]sf] 5,
Tof] …dÚ x'F eg]/ >Ls[i0f eGg'x'G5 . k/dfTdf xfdLdf lgs6eGbf lgs6 5 . z/L/eGbf cfkm" cnu
ePsf] k|tLlt ePkl5 oxL r}tGo ;a}lt/ a;]sf] 5 eGg] 1ft x'g] 5 . c¿leq a;]sf] r}tGo klg d
h:t} r}tGo xf] eGg] k|tLlt eof] eg] x/]sleq pxL cfTdfnfO{ kfpg] 5f}“ . of] r}tGosf] pkl:yltsf]
cg'ej g} k/dfTdfsf] pkl:yltsf] cg'ej xf] . h'g If0f xfdL z/L/af6 cfk"m cnu ePsf] cg'ej
u5f}{+ ToxL If0f xfdLnfO{ r}tGosf] cg'ej x'G5 .
z/L/;Fu Ps ePsf] dfGgf;fy cxª\sf/ alnof] x'G5 / cnu ePsf] dfGg]lalQs} cxª\sf/
lj;lh{t x'G5 . z/L/af6 cnu x'g]lalQs} cxª\sf/ z]if /xFb}g / s[i0ftŒj dfq afFsL /xG5 . d efj
;dfKt eP/ s[i0ftŒj r}tGo dfq z]if x'g] cj:yfdf If]q1nfO{ hflgG5 . o:tf] If]q1nfO{
hfGg]lalQs} ;a}sf cfFvfaf6 …dÚ g} x]g]{ 5', ;a}sf] xftaf6 …dÚ g} :kz{ ug]{ 5', ;a}sf] Zjf; klg …dÚ
g} x'g] 5', ;a}df …dÚ g} afFRg] 5', hGddf klg …dÚ g} k|j]z ug]{ 5' / d[To'df klg …dÚ g} labf x'g] 5'
egL >Ls[i0f eGg'x'G5 . JolQmsf] af]w g} z/L/ / r]tgfsf] hf]8af6 x'G5 . tfbfTDosf] ljrf/n]
cxª\sf/ hGdfpF5 eg] z/L/af6 cnu ePsf] ljrf/n] cxª\sf/ ;dfKt kf5{ . >Ls[i0f eGg'x'G5–
z/L/af6 k[ystfsf] cg'ejkZrft\ ha JolQm ld6\5, ta JolQm /xFb}g …dÚ s[i0f dfq afFsL /xG5' /
Tof] l:yltdf hf] 36\5 Tof] c;Ld 5 h;nfO{ zAbsf] ;Lldttfsf sf/0f JoQm ug{ ;lsGg .
To;}n] >Ls[i0f If]q / If]q1sf] ljsf/;lxt k|s[lt / k'?ifsf] e]b hf] tŒjk"j{s hfGb5 Tof]
1fgL xf] eGg'x'G5 . xfdL Pp6f ;+of]u xf}F, sf/0f xfdLleq k|ltkn ;+of]u 3l6t eO/x]sf] 5 . xfdL
b'O{ tŒjsf ldng xf}F . Pp6f k|s[lt hf] b[Zo 5 h'g OlG›o oGqn] ;dfTg ;S5 / csf]{ xfdLleqsf]
r}tGo tŒj hf] OlG›on] ;dfTg ;Sb}g . hf] OlG›osf] jzdf 5 Tof] kbfy{ xf] / leqL tŒj h;n]
kbfy{nfO{ hfGb5 Tof] r}tGo xf] t/ Tof] leqL tŒjnfO{ kbfy{ / lj1fgn] hfGb}g . o;nfO{ hfGg] c¿
g} pkfo 5≤ wd{ To;}sf] vf]h xf] . lj1fg 1]o / If]qsf] vf]h xf] / wd{ 1ftfsf] / If]q1sf] vf]h xf] .
k|]d, k|fy{gf, Wofg ;a} Tof] cb[Zosf] vf]h xf], hf] ;a} b[Zoleq n's]sf] 5 . ha;Dd JolQm Tof]
cb[ZonfO{ vf]h ug{ lgl:sFb}g, ta;Dd If]qsf] hut\\df hlt;'s} pknlAw xfl;n u/] klg bl/› g}
/xg] 5 . c¿ hlt g} hfg] klg Tof] cb[ZonfO{ hfGg g;s];Dd JolQm bLg / b'vL g} x'G5 lsgeg]
c;nL ;Dkbfsf] ;|f]t If]qdf geO{ If]q1df x'G5, h;n] ;a} hfGb5 . 1fg dg'iosf] ul/df xf] /
cfkm"nfO{ z/L/af6 k[ys\ u/]/ x]g{' g} 1fg xf] . If]q1sf] vf]h g} xfd|f] hGdsf] d"n p2]Zo xf]≤ o;nfO{

nf]suLtf– 537
cWofo–!#
hfg]g eg] 1fgsf] s'g} cy{ g} x'Fb}g . To;}n] z'4 1fgnfO{ arfpg'k5{ h;af6 If]q1nfO{ hfGg
;lsG5 .
z'4 1fgdf 1ftfsf] klg ;Demgf x'Fb}g s]jn hfGg] z'4td 36gf dfq z]if /xG5 . ToxfF
s]jn hfGg]jfnf dfq /xG5 / s'g} r'gfj Pjd\ k|ltlqmof x'Fb}g . If]q1sf] vf]h g} xfd|f] hGdsf] d"n
p2]Zo xf] / o;nfO{ hfg]g eg] cGo 1fgsf] s'g} cy{ 5}g . tfbfTDo gu/L z/L/ k[ys\ xf] / d
hfGg]jfnf x'F eGg] lg/Gt/ cEof;af6} If]q1nfO{ hfGg ;lsG5 . Wofg Ps ulx/f] snf xf] h'g
cg'ejaf6 hfGg ;lsG5 / o;df t}l/g hfGg]n] g} z/L/dfly ljho xfl;n u5{ . If]q1nfO{ ghfgL
s'g} ljlwaf6 klg kf/ x'g ;lsGg . xfd|f] z/L/ If]q xf] / z/L/leq l:yt tŒj If]q1 xf]– of]
km/skg hfGg] JolQm g} 1fgL xf] . >Ls[i0f eGg'x'G5– z/L/ s;/L ag]sf] 5 / Tof] If]qsf] u'0f wd{ /
leqsf] hfGg]jfnf If]q1sf] u'0f wd{ s] xf] Tof] daf6 ;'g . s[i0faf6 >j0f u/] klg hfGgsf nflu
cfˆg} cg'ejaf6 dfq hfGg ;lsG5 . dfu{ t eGg ;lsG5 t/ ofqf eg] cfkm}“n] ug{'k5{ . cfˆgf]
cg'ejn] g} uGtJodf k'¥ofpF5 . 1fg lbP/ hfGg ;Sg] ePdf To;sf nflu Ps s[i0f g} k|z:t
x'g'x'GYof] .
lj1fgsf] 1fg aflx/L 1fg x'gfn] Psn] s}og\nfO{ x:tfGt/0f ug{ ;S5 . afa'sf] afXo
;DklQ ;Gtfgn] kfpF5g\ t/ cGt/tdsf] 1fg ;Gtfgn] k|fKt ug{ ;Sb}gg\ lsgeg] Tof] s;}nfO{ lbg
;lsGg . >Ls[i0fn] t If]q / If]q1sf af/]df ch{'gnfO{ eGg' x'g] 5 t/ of] 1fg t ch{'gn] cfˆg}
cg'ejaf6 hfGg'k5{ . 1fgLhgn] eg]sf] s'/f Wofgk"j{s >j0f, dgg ug{' / >4fk"j{s Åbodf /fVg'
pQd s'/f xf] t/ hfGg t :jod\sf] cg'ejaf6 dfq ;Dej x'G5 . >Ls[i0f ch{'gnfO{ ltdL z/L/,
If]q, OlG›o xf]Ogf} eg]/ If]q / If]q1sf] km/skg atfpFb} x'g'x'G5 . If]q / If]q1sf] k[ystf a'‰g
xfdLdf kl/jt{gsf] cfjZostf x'G5, cGoyf xfdL b'O{sf] km/skgf a'‰g c;dy{ x'G5f}F . xfd|f] klxnf]
r/0fsf] kl/jt{g If]q / If]q1sf] k[ystf a'‰g' g} xf] .
Cliflea{x'wf uLt+ 5Gbf]lelj{ljw}M k[ys\ .
a|Xd;"qkb}Zr}j x]t'dl∫lj{lglZrt}M ..%..
Tof] If]q / If]q1sf] tŒj Clifx¿af6 w]/} k|sf/n] elgPsf] 5 / ljleGg k|sf/sf j]bdGqåf/f
klg ljefuk"j{s elgPsf] 5 clg /fd|f] k|sf/n] lgZro ul/Psf] o'lQmo'Qm a|Xd;"qsf] kbåf/f klg
To:t} elgPsf] 5 ..
dxfe"tfGoxÍf/f] a'l4/JoQmd]j r .
OlG›ofl0f bz}s+ r k~r r]lG›ouf]r/fM ..^..
x] ch{'g Û s] If]q eg]sf ltg} dfq x'g\ < ToxL s'/f d ltdLnfO{ eG5'– kfFr dxfe"t, cxª\sf/,
a'l4 / d"n k|s[lt, lqu'0fdoL dfof tyf bz OlG›o, Ps dg / kfFr OlG›osf ljifo zAb, ¿k, /;,
uGw / :kz{ klg If]q x'g\ ..
OR5f å]ifM ;'v+ b'Mv+ ;‹ftZr]tgf w[ltM .
PtTIf]q+ ;df;]g ;ljsf/d'bfÅtd\ ..&..
To;} u/L OR5f, å]if, ;'v, b'v, :y"n z/L/sf] lk08, r]tgf / w[lt klg ljsf/;lxt If]q g}
x'g\ ..
wd{sf ;d:t ;"q If]q / If]q1sf] ljifodf g} eGb5g\ . pgLx¿sf] egfOsf] 9Ë / zAb dfq
km/s 5 t/ pgLx¿sf] O;f/f Pp6} 5 . j]b, pklbifb\, a|Xd;"q / k/d 1fgL Clifx¿ ;a}n] cg]s
k|sf/n] oxL s'/f eg]sf 5g\ . If]q / If]q1sf] cg'ej eof] eg] o;eGbf 7'nf] s'/f s]xL klg 5}g .

nf]suLtf– 538
cWofo–!#
c0f'sf] lj:kmf]6 u/]/ 6'S|ofpFbf of]eGbf If'›td of ;fgf] lrh s]xL gePsf] lgisif{
lgsflnPsf] lyof] t/ ha c0f'nfO{ klg ljeflht u/]/ cnu ul/of], ToxfF lj/f6\ pmhf{sf] hGd eof] .
cfheGbf &)–*) jif{ klxn] s'g} klg j}1flgsn] c0f' h:tf] If'›td lrhdf oqf] lj/f6\ pmhf{ n's]sf]
;f]Rg klg ;s]sf lyPgg\ . /a6{ cf]kgxfOd/ (Robert Oppenheimer) n] ha klxnf] k6s c0f'sf]
lj:kmf]6 u/], ta pgn] :jod\ oqf] lj/f6\ pmhf{ c0f'df n's]sf] x'g ;Sg] sNkgf klg u/]sf lyPgg\ .
lx/f]l;df / gfuf;fsLdf oxL ;fgf] c0f'sf] lj:kmf]6af6 nfvf}F JolQm If0fe/d} v/fgL eP . cfh
c0f'sf] lj:kmf]6af6} k[YjLnfO{ s'g} klg a]nf gi6 ug{ ;lsG5 . c0f' h'g ;'s} oGqaf6 b]Vg ;lsFb}g
cg'dfg dfq ug{ ;lsG5, o:tf] c0f'nfO{ gx]/L km'6fP/ oxL cb[Zoaf6 oqf] lj/f6\ pmhf{sf] hGd eof]
/ lj1fg lzv/ r'Dg ;kmn eof] .
o:t} k|sf/n] wd{n] klg Ps k|sf/sf] ljefhg u/]sf] 5 / of] If]q / If]q1sf] ljefhg xf] .
lj1fgn] kbfy{sf] / wd{n] dg'iosf] r]tgfsf] ljefhg u/]sf] 5 . z/L/ / cfTdf tyf If]q / If]q1sf]
ljefhg ubf{ ToxfF lj/f6\ pmhf{sf] cg'ej x'G5 . of] pmhf{sf ;fd'Gg] k/df0f'af6 k|s6 ePsf] pmhf{
gu0o x'G5 lsgeg] k/df0f' h8 ePsfn] o;sf] r]tgf;Fu s'g} t'ngf x'g ;Sb}g . ha s'g} Clif
cfkm"leqsf] z/L/ / cfTdfnfO{ k[ys\ ug{ ;kmn x'G5, ta ToxfF r}tGosf] s0f ljeflht eP/ lj/f6\
pmhf{ k|s6 ePsf] cg'ej x'G5, ToxL cg'ej k/dfTdfsf] cg'ej xf] . lj1fgn] k/df0f'sf] c0f'
ljefhg u/]/ d[To' 3l6t u/fpg ;kmn ePsf] 5 . To:t} wd{n] r]tgfsf] c0f' ljefhg u/]/ lj/f6\
pmhf{af6 k/d hLjg / cd[tsf] cg'ej u/fpg ;kmn ePsf] 5 .
JolQmTjnfO{ ;Ël7t ug]{ b'O{ tŒjx¿dWo] Pp6f kbfy{ / csf]{ r]tgf xf] . r]tgf / kbfy{sf]
ldngaf6 g} JolQm lgld{t ePsf] 5, p;sf] c0f' cfwf kbfy{ / cfwf r]tgfsf] ldngaf6 lgld{t
ePsf] 5 . To;}n] r]tgf / kbfy{sf lardf JolQm alu/xG5 . s]Gb|df r]tgf x'G5 / kbfy{n]
aflx/af6 kvf{n;/x 3]b{5 . oL b'j}sf] k[ystfsf] cg'ej ug{ JolQm ;Ifd ePdf hLjgsf] >]i7td
cg'ej ug{ ;lsG5 . ;a} wd{sf] ;f/ oxL xf] . >Ls[i0fn] uLtfdf j]b, pklgifb\ / a|Xd;"q nufot
;a} zf:qx¿sf af/]df eGg'ePsf] 5 . Clifx¿n] If]q / If]q1sf] af/]df w]/} k|sf/n] eg]sf 5g\ . ;a}
wd{ cf–cfˆgf dfu{ plrt x'g\ eg]/ l;4 ug{ k|oTgzLn 5g\ t/ l7s dfu{df eg] sf]xL cl3 a9\g
;s]sf] kfOGg . ;a} zf:qx¿ j]b, pklgifb, ;a} Clif / 1fgL hgn] of] Ps tŒjs} s'/f u/]sf 5g\
/ cf–cfˆgf k|sf/n] o;nfO{ JofVof u/]sf 5g\ . pgLx¿sf] eGg] k|sf/ leGg eP klg ;f/ eg]
Pp6} 5 .
xfd|f] zlQm snxdf eGbf hfGg] lbzftkm{ pGd'v xf];\ eGg] s[i0fsf] r]i6f 5 . 1fgLx¿sf]
zAbdf km/skgf eP klg pgLx¿sf] clGtd ;Tosf] 3f]if0ff eg] Pp6} 5 . c1fgL w]/} s'/f hfGg
;S5 t/ 1fgL Pp6} ;To dfq hfGb5 . >Ls[i0f ch{'gsf] dgdf c¿ Clif, j]b, pklgifb\n] s] eg]sf
5g\ eGg] k|Zg gp7f];\ eg]/ ;a} tŒj hfGg] JolQmx¿n] klg ljleGg k|sf/sf 5Gbx¿df,
JofVofx¿df / ljleGg ;"qsf kbx¿df klg w]/} k|sf/n] oxL s'/f eg]sf 5g\ eGg'x'G5 . wd{zf:qL /
ts{zf:qL b'j} ts{sf] pkof]u ub{5g\ . wd{sf] /x:osf cg'ejL klg ts{sf] pkof]u t ub{5g\ t/
pgLx¿sf] ts{ ts{zf:qLsf] eGbf w]/} km/s x'G5 . ts{zf:qL ts{åf/f ;To kfpg vf]H5 t/ wd{sf]
ofqfdf lxF8\g] JolQm klxn] ;To kfpF5 clg To;nfO{ ts{åf/f k|:tfljt u5{ . lxGb" zf:qx¿ ts{n]
;To kfpg ;lsFb}g eGb5g\ t/ cflb zÍ/frfo{ h:tf tfls{s JolQm kfpg d'l:sn 5 . pxfF 1fg /
ts{sf e08f/ x'g'x'G5 . pxfF ts{n] ;TonfO{ hGd lbFb}g t/ ;TonfO{ cleJoQm ug{ ;S5 eGg'x'G5 .
To;}n] lxGb" zf:q cToGt ts{o'Qm 5 . zÍ/frfo{sf Ps Ps zAb ts{k"0f{ 5g\ t/ pxfF g} dlGb/df
ehg ufP/ gfRg' klg x'G5 . Psflt/ ts{sf] k|uf9tf / csf]{tkm{ uLt–ehgsf] dfw'o{ klg Ps}

nf]suLtf– 539
cWofo–!#
JolQmdf 5 . pxfF ehg ufP/ cfˆgf] cg'ej cleJoQm ug'{x'G5 t/ s;}nfO{ eGg'k¥of] eg] ts{sf]
k|of]u u/]/ a'l4af6 Åbo;Dd ptfg{] k|of; klg ug'x{ 'G5 .
>Ls[i0f eGg'x'G5– a|Xd;"qn] o'Qm–o'Qmdf oxL s'/f eg]sf] 5 . s[i0fn] /; / cfgGbn] eg]sf]
s'/fnfO{ g} a|Xd;"qn] o'lQm / ts{af6 eg]sf] 5 . >Ls[i0f eGg'x'G5– x] ch{'g Û ToxL s'/f d ltd|f
nflu eG5'– kfFr dxfe"t, cxª\sf/, a'l4 / d"n k|s[lt cyf{t\ lqu'0fdoL dfof tyf bz OlG›ox¿,
Psdg / kfFr OlG›osf ljifo zAb, :kz{, ¿k, /; / uGw tyf OR5f, å]if, ;'v–b'v / :y"n b]xlk08
Pjd\ r]tgf / w[lt ljsf/;lxt If]q x'g\ egL ;+If]kdf elgPsf] 5 . o; sygdf s]xL cb\e't /
cfZro{hgs s'/fx¿ elgPsf] 5 . k~r dxfe"t kbfy{ cyf{t\ If]q xf] lsgeg] hf] hflgG5 Tof] 1]o
xf] / xfdL To;eGbf leGg 5f}F . OlG›ox¿ cfFvf, sfg, gfs OToflb / OlG›osf ljifo ¿k, uGw :kz{
cflbsf] cg'ejaf6 klg xfdL leGg 5f}F . xfdL OlG›oaf6 leGg 5f}F eg] OlG›osf] cg'ejaf6 klg
leGg 5f}F eGg] hfGg ;S5f}F . :y"n b]xlk08af6 klg xfdL leGg 5f} t/ dxfg\ cfZro{hgs s'/f
r]tgf / w[lt klg If]q xf] / xfdL o;;Fu klg leGg 5f}F egL >Ls[i0f eGg'x'G5 . r]tgf
(consciousness) / w[lt (concentration) cToGt ;"Id / ulx/f ljifo x'g\ . lognfO{ a'‰g ;s]df
cGo s'/f a'‰g ;/n x'g] 5 .
s'g} s'/fk|lt r]tg eP;Dd dfq xfdL r]tgzLn x'g ;S5f}F . olb s'g} ljifo ePg eg] r]tgf
klg x'g ;Sb}g eg]/ klZrdsf dg;\ljb\x¿ dfGb5g\ h'g s'/f ;xL g} h:tf] nfU5 . pgLx¿
eG5g\– olb ;a} ljifo x6]df xfdL a]xf]; x'G5f}F lsgeg] xf]; t s'g} s'/f x'Fbfsf] cj:yfdf dfq x'G5≤
s'g} j:t' ePg eg] xf]; x'g} ;Sb}g . s'g} JolQm pkl:yt ePdf d x]b}{ 5' eGg] xf]; x'G5 t/ JolQm
g} gePdf s]xL b]lvFb}g / d x]l//x]sf] 5' eGg] xf]; klg x'Fb}g . d x'gsf nflu s'g} s'/f x'g'k5{
cGoyf dnfO{ cfkm" x'g] klg yfxf x'Fb}g . xfdLnfO{ zAb, :j/ / Wjlg/lxt 7fpFdf /flvof] eg] sfgsf
af/]df s]xL yfxf x'Fb}g . :jfb lng] s]xL ef]hg gx'Fbf :jfbsf] OlG›osf af/]df hfgsf/L x'Fb}g /
To:t} s]xL s'/f r]tg x'g] j:t' gePdf r]tgfsf] af/]df klg s]xL yfxf x'Fb}g . of] ljrf/wf/fnfO{
dfGg] JolQmx¿ eGb5g\– Wofg 3l6t x'Fbf JolQm a]xf]; x'G5 lsgeg] hfGgsf nflu s]xL ePg eg]
hfGg]jfnf klg x/fpF5 . hfGg]jfnf ta;Dd afFRg ;S5 ha;Dd hfGgsf nflu s]xL x'G5 .
klZrdsf dg;\ljb\x¿ eG5g\– olb kt~hln h:tfn] k|:tfljt u/]sf] Wofg plrt xf] eg] Wofgdf
JolQm a]xf]; x'G5 lsgeg] ha hfGg] j:t' x'Fb}g, ta hfGg]jfnf klg lgbfpF5 .
ljrf/ /x'Gh]n lg›f nfUb}g / ljrf/z"Go x'gf;fy lg›f nfU5 . ljifo geP/ ;a} pQ]hgf
;dfKt eof] eg] leqsf] r]tgf x/fpF5 eg]/ dg;\ljb\ eGb5g\ . >Ls[i0f ToxL r]tgfnfO{ If]q
eGg'x'G5 . of] r]tgf h'g kbfy{ / ljifosf] ;DaGwdf xfdLleq pTkGg x'G5 Tof] ljifo;Fu} x/fpF5, of]
r]tgf cfTdf xf]Og If]q xf] . To;}n] of] kbfy{;Fu hf]l8Psf] r]tgf xfd|f] cfTdf xf]Og eg]/ >Ls[i0f
eGg'x'G5 . of] r]tgf kbfy{hGo / aflx/L ljifodf lge{/ x'G5 . of] kbfy{hGo r]tgfeGbf dfly
p7]kl5 dfq jf:tljs a|XdtŒj cyf{t\ If]q1sf] hfgsf/L x'G5 h'g s'g} s'/fdf lge{/ x'Fb}g . klxn]
xfdLn] 1]o / hfGg]jfnf 1ftfsf af/]df hfg]sf lyof}F . >Ls[i0f eGg'x'G5– of] 1ftf klg
hfGg]jfnf;Fu hf]l8Psf] 5 . of] 1]o / 1ftfeGbf dfly klg Pp6f csf]{ hfGg]jfnf t];|f] tŒj 5,
h;n] kbfy{ / 1ftfnfO{ klg hfGb5 . Tof] t];|f] tŒj cfTdf cyf{t\ clGtd r]tgfsf] cj:yf xf] . h'g
s'/fnfO{ xfdL hfGb5f}F, ToxL s'/f;Fu xfdL cnu x'G5f}F . h'g s'/fsf] af]w x'G5 To;sf] caf]w klg
x'g ;S5 . To:t} jf:tljs 1fg Tof] If0f 36\5, ha c1fg dfq xf]Og xfdLnfO{ 1fgsf af/]df klg
s]xL yfxf x'Fb}g . cflv/L zflGt klg Tof] If0f 3l6t x'G5, ha xfdLnfO{ d zfGt 5' eg]/ klg yfxf
x'Fb}g .

nf]suLtf– 540
cWofo–!#
dg'iodf tLgj6f cj:yfx¿ x'G5g\ . klxnf] xfdLn] kbfy{;Fu cfˆgf] tfbfTDo u/]sf] cj:yf
hxfF z/L/;Fu …dÚ hf]l8Psf] 5 . of] …dÚ z/L/ / OlG›o x'F eGg] c1fgsf] cj:yf xf] . csf]{ af]wsf]
cj:yf hxfF …dÚ OlG›o / z/L/ xf]Og eGg] cj:yf x'G5, of] klg OlG›o / z/L/;Fu} hf]l8Psf] cj:yf
xf] . z/L/ / OlG›o xf]Og eGg] af]w x'g' klg z/L/ OlG›o;Fu hf]l8g' xf] . oL b'j} cj:yfdf af]w
z/L/ / OlG›o;Fu} hf]l8Psf] x'G5 . clg t];|f] cj:yfdf hxfF …dÚ z/L/ x'F ls xf]Og eGg] klg af]w
/xFb}g . ha s'g} af]w x'Fb}g ta z/L/sf] d"5f{ t 5'6\5 o;;Fu} Tof] dWodf cfPsf] r]tgf klg
x/fpF5 . o:tf] cj:yfdf z/L/af6 pTkGg x'g] b'vaf6 5'6sf/f x'g'sf ;fy} z/L/;Fu 5'6]/ k|fKt
ePsf] ;'v klg x/fpF5 . clg Tof] k/d zfGt, k/d df}g cj:yfdf hxfF g 1fg g 1ftf g 1]o g}
x'G5, o:tf] z"Go cj:yfdf If]q1 hf] clGtddf n's]sf] 5 Tof] k|s6 x'G5 . To;}n] r]tgtf, w[lt /
Wofg klg If]q g} xf] . w[ltsf] cy{ Wofg, wf/0ff xf] . k/d WofgLx¿ eGb5g\– Wofg klg 5'6]kl5 dfq
Wofg 3l6t x'G5 . ha;Dd WofgnfO{ ;dfT5f}F ta;Dd uGtJodf k'Ug ;Sb}gf}F . ha;Dd dfuk"0f{
k|fy{gf x'G5, ta;Dd k/dfTdf;Dd k'Ug ;lsGg . h'g If0f k|fy{gf dfu/lxt s[t1tfsf nflu x'G5,
ha k|fy{gf g} 5'6\5 s]jn s[t1tf dfq afFsL x'G5 To;} If0f k|fy{gf k"/f x'G5 . wd{ klg 5'6]kl5
dfq k/d wd{df k|j]z x'G5 .
k/dfTdfdf k|j]z ug{' cl3 clGtd cj:yf ;fwgnfO{ klg 5f]8\g'k5{ lsgeg] ;fwgsf] ToxfF
cfjZostf g} x'Fb}g . >Ls[i0f eGg'x'G5– r]tgf, w[lt, Wofg / wf/0ff klg If]q xf] . To;}n] ltdL
To;nfO{ klg 5f]l8b]pm . xfdL leqsf] dlGb/;Dd k'Ug ;s]sf 5}gf}F / aflx/ ;ª\3if{ ul//x]sf 5f}F .
To;}n] Wofgn] xfdLnfO{ leq k|j]z ug{ d2t ub{5 . leqsf] dlGb/ cyf{t\ uGtJodf k'u]kl5 Wofgsf]
s'g} cfjZostf x'Fb}g . sltko JolQm 3/ 5f]8]/ cf>d / kTgL 5f]8]/ u'? ;dfT5g\ . o:tf JolQm
s]xL g s]xL ;dflt g} /x]sf x'G5g\ . Wofg klg To:t} xf], Wofgsf] ljlwaf6 k/dfTdfdf k'Ug ;kmn
ePdf WofgLx¿n] WofgnfO{ ;dfTg'sf] cy{ g} ;dfKt x'G5 eGb5g\ . k/dfTdfsf] pknlAwsf nflu
;Dk"0f{ ;dfTg]kgsf] cGt x'g'k5{ . >Ls[i0f r]tgf, Wofg, w[lt, wf/0ff of]u ;a} If]q xf] eGg'x'G5 . of]
cGoGt} qmflGtsf/L ;"q xf] h;nfO{ a'‰g cToGt} sl7g 5 . of] z/L/;Fu hf]l8Psf] r]tgfsf] kf/
Pp6f cs}{ r}tGo 5 hf] s;}df lge{/ 5}g . Tof] r}tGonfO{ k|fKt ug{ of] z/L/;Fu hf]l8Psf]
r]tgfaf6 klg kf/ x'g'k5{ . k/d u'?;Dd k'Ugsf nflu u'?nfO{ klg 5f8\g'k5{ . hxfF ;a} ;fwg
5'6\5, ToxL ;fWo kmlnt x'G5 .
k~rdxfe"t, z/L/, cxª\sf/, dg, OlG›o, OlG›ox¿sf] /;, ¿k, r]tgf, w[lt oL ;a}
ljsf/;lxt / b"lift 5g\ . o;df s'df/Lkg 5}g . ljk/Lt ljgf hf] x'g ;Sb}g Tof] ljsf/ xf] . k|]dsf]
;fydf 3[0ff 5 eg] Tof] k|]d ljsf/u|:t x'G5 / olb 3[0ff 5}g eg] k|]d ljsf//lxt x'G5 . xfd|f ;a}
s'/f ljk/Lt;Fu g} hf]l8Psf 5g\ . xfd|f] d[To'df klg k|f0f hf]l8Psf] 5 . To:t} ef]hgdf ef]s /
hGddf d[To' n's]sf] x'G5 . hxfF ljk/Lt ljgf cl:tTj x'Fb}g ToxfF ljsf/ x'G5 . hxfF ljk/Lttfsf]
cfjZostf x'Fb}g / hxfF s'df/LTj, kljqtf / lgbf]{iftf pkl:yt x'G5, ToxfF cl:tTj ljsf//lxt
x'G5 . To;}n] xfdL s[i0fsf] 3[0ff/lxt k|]dnfO{ kljq eGb5f}F . >Ls[i0f r]tgfnfO{ klg ljsf/u|:t
eGg'x'G5 lsgeg] ToxfF klg ljifo rflxG5 . xfdL k'/fgf] 7fpFdf oGqjt\ / d"R5f{jt\ rln/x]sf x'G5fF}
t/ gofF 7fpF hfFbf tfhf x'G5fF} lsgeg] ToxfF ;a} s'/f gofF x'Fbf hfGgsf nflu r]tgtf rflxG5 .
k'/fgf] x'Fb} uPkl5 r]tgtf x/fpFb} hfG5 . o:tf] r]tgtfsf nflu x/]s lbg gofF s'/f rflxG5 .
>Ls[i0f eGg'x'G5– o:tf] r]tgf / Wofg h'g s'g} s'/fdf lge{/ 5 Tof] ljsf/u|:t x'G5 / oL
;a} If]qaf6 kf/ ePkl5 dfq If]q1sf] cg'ej x'G5 . r]tgf b'O{ k|sf/sf] x'G5 . Pp6f r]tgf h'g
s'g} j:t'k|lt x'G5 jf s'g} j:t'åf/f pTkGg x'G5 . s;}nfO{ ufnL ubf{ xfd|f] Wofg To;tkm{ cfslif{t

nf]suLtf– 541
cWofo–!#
x'G5 . af9L cfP/ 3/ eTsfpg nfUof] eg] ;f/f hut\\ lal;{P/ 3/ elTsg nfu]sf]tkm{ Wofg s]lG›t
x'G5 cyf{t\ 3/tkm{ k"/f r]tgf Psfu| x'G5 . of] r]tgf aflx/af6 pTkGg x'g] r]tgf xf] / aflx/sf]
rf]6n] hlGdPsf] r]tgf xf] . >Ls[i0f o:tf] r]tgf z/L/s} efu ePsfn] of] klg If]q xf] eGg'x'G5 .
ljz'4 r]tgf s;}df / s'g} s'/fdf klg lge{/ x'Fb}g . Tof] r]tgf xfd|f] :jefj xf] . :jefj s'g}
sf/0fn] pTkGg ePsf] xf]Og . xfdL 5f}F t;y{ pm klg 5 . s'g} cfjfhdf Wofg hfg' xfd|f] x'g'sf]
sf/0fn] ePsf] xf]Og . of] t cfjfhåf/f k|ltkflbt (By Product) xf] h'g xfd|f] :jefj xf]Og . aflx/
36gf g36\bf / ;+j]bgzLntf gx'Fbf klg xfd|f] xf]; /lx/xG5 eg] To:tf] r]tgf xfd|f] cfTdf xf] .
aflx/af6 pTkGg ePsf] Wofg, wf/0ff / r]tgfnfO{ >Ls[i0fn] z/L/sf] If]q dfGg'ePsf] 5 eg] s'g}
klg s'/fdf lge{/ gx'g] / ljz'4 xfd|f] :jefj ePsf] cfTdf¿kL r]tgfnfO{ If]q1 eGg'ePsf] 5 .
cdflgTjdblDeTjdlx+;f IfflGt/fh{jd\ .
cfrfof]{kf;g+ zf}r+ :y}o{dfTdljlgu|xM ..*..
x] ch{'g Û >]i7tfsf] cledfg tyf bDerf/0fsf] cefj, s'g} klg k|f0fLnfO{ s'g} k|sf/n]
g;tfpg', Ifdfefj, dgjf0fL cflbsf] ;/ntf, >4f–elQm;lxt u'?sf] ;]jf–pkf;gf, aflx/ leqsf]
z'l4, cGt:s/0fsf] l:y/tf / dg OlG›o;lxt z/L/sf] lgu|x ;a} 1fgsf nIf0f x'g\ ..
OlGb|ofy]{if' j}/fUodgxÍf/ Pj r .
hGdd[To'h/fJoflwb'Mvbf]iffg'bz{gd\ ..(..
of] nf]s / k/nf]ssf ;Dk"0f{ ef]udf cf;lQm Pjd\ cxª\sf/sf] cefj, hGd, d[To', a'9ofOF /
/f]u cflbdf b'v / bf]ifsf] af/Daf/ bz{g ug{' 1fgsf] nIf0f xf] .।
cl3Nnf] Znf]sdf >Ls[i0fn] 1fgLhg tŒjn] If]q / If]q1 cnu ePsf] hfGb5 eGg'ePsf] 5 .
To;}n] ;j{k|yd 1fgL sf] xf] eg]/ hfGg' pko'Qm x'G5 . If]q / If]q1sf] km/skgnfO{ hfg]/ ce]bnfO{
pknAw x'g] JolQm 1fgL xf] . >Ls[i0f 1fgLsf] nIf0fsf af/]df eGb} x'g'x'G5 . 1fgLsf] klxnf] nIf0f
>]i7tfsf] cledfgsf] cefj xf] . 1fg;Fu} tTsfn >]i7tfsf] efj pTkGg x'G5 . cfkm" 1fgL / afFsL
c1fgL 5g\ eGg] efj cfpF5 . 1fg;Fu} >]i7tfsf] cxª\sf/ cfpg] x'Fbf o;af6 aRg h?/L 5 . lxGb"
wd{df a|fXd0fsf] cxª\sf/ oxL >]i7tfsf] cledfg xf] lsgeg] a|fXd0fnfO{ of] wd{n] 1fgL /
hfGg]jfnf dfg]/ >]i7 hfltsf] ¿kdf ;a}eGbf dflyNnf] bhf{ lbPsf] 5 t/ cfh hGdsf sf/0fn]
ePsf a|fXd0fx¿ wd{sf] vf]h u/]/ 1fgL ePsf] kfOFb}g . logLx¿ ?l9jfbL / wfld{s s§/tfsf]
jsfnt ug]{ sfo{df ;+nUg /x]sf] kfOG5 . s'g} klg JolQmdf ha 1fgsf] egs x'G5, ta p;df
1fgsf] >]i7tfsf] cxª\sf/ ;'? x'G5 . t/ >Ls[i0f >]i7tfsf] cledfg/lxt x'g' 1fgLsf] klxnf] nIf0f
xf] eGg'x'G5 . 1fg;Fu} ljgd|tf klg ;dfg'kftdf a9\of] eg] dfq 1fg ;fy{s x'G5 .
>Ls[i0f bDefr/0fsf] cefj x'g' 1fgLsf] bf];|f] nIf0f eGg'x'G5 . cfr/0f b'O{ k|sf/sf] x'G5 .
Pp6f cfr/0f ;xh / :jtM:km"t{ x'G5 eg] csf]{ cfr/0f bDek"0f{ x'G5 . c¿af6 ;Ddfg jf cfb/sf]
ck]Iff ug{' bDefr/0f xf] . s]6fs]6Lb]lv xfd|f] ;dfhn] g/fd|f] u/] ckdfg / a]OHht x'g] eo xfn]sf]
x'G5 / ToxL eon] pm /fd|f] x'g k|of; u5{ . /fd|f] x'g] ljrf/df /fd|f] ug]{ ;f]r x'Fb}g, s]jn
cxª\sf/sf] kf]if0f dfq x'G5 . bDefr/0f/lxt 1fgLn] cfr/0f ;xh u5{ / h] p;nfO{ plrt /
cfgGbk"0f{ nfU5, ToxL u5{ . c¿n] s] eG5g\ eg]/ p;n] s'g} cfr/0f ub}{g . s;}n] /fd|f] of g/fd|f]
eG5 eGg] 1fgLsf] ljrf/wf/f x'Fb}g . xfdL c¿sf] / ;dfhsf] sf/0fn] afFRbf xfd|f] cfr/0f
bDefr/0fk"j{s x'G5 . 1fgL t b'v–;'v h] cfP klg em]Ng tof/ x'G5 / ;defjn] h] kl/0ffd cfP
klg To;nfO{ ;dGjo u/]/ ;xhtfk"j{s hLjgofkg u5{ . 1fgLn] h]af6 cfGtl/s cfgGb x'G5 ToxL

nf]suLtf– 542
cWofo–!#
cfr/0f u/]/ hLjgofkg u5{ . p;sf] cfr/0fdf bDefr/0fsf] uGw klg x'Fb}g . 1fgL p;sf]
cfGtl/s cfgGbcg';f/ afFR5 .
k|f0fL dfqnfO{ s'g} k|sf/n] g;tfpg' klg 1fgLsf] csf]{ nIf0f xf] lsgeg] 1fgL xfdL h]
/f]K5f}F, ToxL kfpF5f}“ eGg] hfGb5 . c¿nfO{ hlt b'v lbG5f}F, cfkm"n] klg c¿af6 To:t} kl/0ffd
ef]Ug'k5{ eGg] 1fgLhg hfGb5g\ . 1fgLhg c¿nfO{ ;tfpb}gg\ pgLx¿df ;xh af]w / a'l4dQf
x'G5 . olb s;}nfO{ b'v lbPF eg] d cfˆgf] b'v kfpg] cfof]hg ul//x]sf] x'G5' eGg] af]w p;nfO{
x'G5 . cfkm" s] ub}{ 5' eGg] af]w gx'gfn] c1fgL dfq c¿nfO{ ;tfpg vf]H5g\ / cfˆgf nflu
sfF8fsf] tof/L ub{5g\ . 1fgL hLjgsf] cGt/;DaGwnfO{ /fd|/L hfGb5 lsgeg] of] p;sf] cg'ej
xf] . oxfF h] ul/G5, ToxL lkmtf{ x'G5 / hut\\ Pp6f k|ltWjlg xf] . To;}n] h:tf] cfr/0f ul/G5 ToxL
p;nfO{ lkmtf{ x'G5 . ufnL u/] ufnL g} kmls{G5 / d':s'/fx6 lbPdf xhf/f}F d':sfgk"0f{ cfzLjf{b
hjfkmdf lkmtf{ x'G5 . of] p;sf] cg'ejaf6 k|fKt ePsf] af]w xf] . To;}n] 1fgLn] s'g} klg k|f0fLnfO{
;tfpFb}g .
1fgLsf] csf]{ nIf0f Ifdfefj xf] . Ifdfsf] cy{ bof ug{' xf]Og, sf/0f bofdf klg cxª\sf/
x'G5 . Ifdf t ;"Id s'/f xf] . Ifdf eg]sf] ddf h:tf] sdhf]/L 5 To:t} c¿df klg sdhf]/L 5
eg]/ hfGg' xf] . 1fgLx¿ oL s'/f hfGgfn] Ifdfjfg\ x'G5g\ . c¿sf] s[Tok|lt Ifdfjfg\ gx'g] JolQm
1fgL x'Fb}g . 1fgLn] cfTdljZn]if0f ug]{ x'Fbf p;n] c¿nfO{ lgGbf / bl08t ub}{g . 1fgLn] dg'ioaf6
g} e'n x'G5 eGg] hfGb5, t;y{ Ifdfefj /fVb5 . >Ls[i0f 1fgLsf] csf]{ nIf0f dg / jf0fLsf]
;/ntf eGg'x'G5 . ljgf s'g} sk6 / ljgf s'g} lx;falstfa ul/g] Jojxf/ g} ;/ntf xf] .
aRrfx¿df ;/ntf x'G5 . pgLx¿ PsIf0f qmf]w u/] klg t'?Gt} csf]{ If0f ;xh x'G5g\ . PsIf0fd}
?G5g\ csf]{ If0f xfF:g yfN5g\ . To;}n] ;/ntfsf] cy{ h:tf] leq 5, To:t} aflx/ k|s6 ug{' xf] .
hLjgsf] cfjZostfn] dg'ionfO{ em'6f] agfpF5 . To;}n] p;sf] xfF:g' / ?g' klg em'6f] / agfj6L
x'G5 t/ 1fgL hlt;'s} d'l:snsf] ;fdgf ug{'k/] klg p;df dg / jf0fLsf] ;/ntf x'G5 / h:tf];'s}
d'l:snsf] kl/0ffd ;xhtfk"j{s ef]U5 . ;GtTjsf] ;a}eGbf 7'nf] tk:ofsf] kl/0ffd ;/ntf xf] .
;/ntfdf em]n]sf] sl7gfOn] klg ;'v lbG5 .
>Ls[i0f dg–jf0fLsf] ;/ntf / >4f–elQm;lxt u'?sf] pkf;gf eGg'x'G5 . dg'iosf]
cxª\sf/sf] sf/0fn] / cfkm"nfO{ c1fgL :jLsf/ ug{'kg]{ eosf sf/0fn] s;}nfO{ u'? :jLsf/ ug{
p;nfO{ sl7g x'G5 . ;a} JolQm cfkm"nfO{ 1fgL dfGb5g\ . To;}n] lzIfs agfpg ;lhnf] 5 t/ u'?
agfpg cToGt ufx|f] x'G5 lsgeg] l;Sg] tof/Lsf nflu cxª\sf/ k"/f 5f]8\g'k5{ ;fy} s;}nfO{
cfkm"eGbf dfly :jLsf/ ug{'k5{ . lzIfs;Fu t wg lbP/ 1fg lng] x'Fbf of] sfdrnfp Joj:yf dfq
xf] . u'? / lziosf lar u}/ pkof]lutfsf] ;DaGw x'G5 . ToxfF sfdrnfp ;DaGw x'Fb}g . klxn]
u'?s'n hfFbf u'?n] g} lzionfO{ ef]hg, jf; ;a} lbGy] / afa'n] 5f]/fsf] lkmqmL u/]h:t} lkmqmL ub{y] .
1fgsf] abnfdf s'g} dfu x'Fb}gYof] . @% jif{ lzio u'?sxfF ;do JotLt ub{y] . u'? / lziosf]
;DaGw ;dfgtfsf] x'Fb}g ;w}F u'? dfly / lzio tn x'G5 . >Ls[i0f oqf] cfu|xk"j{s >4f–elQm;lxt
u'?sf] pkf;gf eGg'x'G5 . 1fgLn] u'?nfO{ >4f–elQmk"j{s ;]jf–pkf;gf :jtM u5{ . u'?af6 k|fKt
1fgsf] s'g} k|ltpQ/ lbg ;lsFb}g . To;}n] 1fgL k|uf9 >4f / elQmk"j{s u'?sf] ;]jf pkf;gf u5{ .
h;af6 oqf] k|sfz k|fKt x'G5 Tof] JolQmn] u'?k|lt >4f–elQmk"j{s pkf;gf ug{' 1fgLsf lglDt
;f}efUo xf] . of] klg 1fgLsf] Ps csf]{ nIf0f xf] .
aflx/ leqsf] z'l4, cGt:s/0fsf] l:y/tf, dg OlG›o;lxt z/L/sf] lgu|x, nf]s–k/nf]ssf]
ef]udf cf;lQmsf] cefj / cxª\sf/sf] klg cefj Pjd\ hGd, d[To', h/f / /f]uflb b'v / bf]if

nf]suLtf– 543
cWofo–!#
cflbdf af/Daf/ bz{g ug{' 1fgsf nIf0f x'g\ eg]/ >Ls[i0fn] eGg'ePsf] 5 . hGd–d[To', h/f–/f]u,
b'v–bf]if cflbdf af/Daf/ bf]ifx¿sf] bz{g ug{' 1fgLsf] nIf0f xf] . ha xfdLnfO{ s'g} b'v /
c;kmntf 3l6t x'G5 ta o;sf] bf]if xfdL c¿nfO{ lbG5f“}, of] c1fgLsf] nIf0f xf] . 1fgLn] t x/]s
d}n] kfpg] b'v d]/} uNtLsf] / d]/} kfksf] kl/0ffd xf] / o;}sf] kmn ef]lu/x]sf] 5' eGg] ;f]Rb5 . b'v
kbf{ cfˆgf] e"n, bf]if, kfksf] vf]hL ug{' 1fgLsf] nIf0f xf] . c1fgL c¿nfO{ / 1fgL cfkm}“nfO{ bf]ifL
7x¥ofpF5 . To;}n] c1fgL slxNo} bf]ifaf6 d'Qm x'Fb}g t/ 1fgL bf]ifaf6 d'Qm x'G5 . 1fgLn] x/]s b'v,
/f]u tyf kL8fdf cfˆg} q'l6 vf]H5 / h'g bf]ifx¿af6 oqf] kl/0ffd ef]Ug'k5{≤ k'gM To;nfO{
bf]xf]¥ofpFb}g . pm cfˆgf] e'n ;RofP/ g} ;'vL x'G5 . >Ls[i0fn] eGg'ePsf 1fgsf oL nIf0fx¿
h;df x'G5g\, pm 1fgsf] ofqfdf cl3 a9]/ 1fgsf] dlGb/df k|j]z ub{5 .
cf;lQm/gleijËM k'qbf/u[xflbif' .
lgTo+ r ;dlrQTjldi6flgi6f]kklQif' ..!)..
k'q, :qL, wg, 3/ / c¿ wgflbdf cf;lQmsf] cefj / ddtf gx'g' tyf lk|o clk|osf]
k|flKtdf ;w}F g} lrQsf] ;dtf x'g' klg 1fgL x'gfsf nIf0f x'g\ ..
dlo rfgGoof]u]g elQm/Jolerfl/0fL .
ljljQmb]z;]ljTjd/lth{g;+;lb ..!!..
…dÚ k/d]Zj/df cgGo of]uåf/f ul/g] elQm, PsfGt / z'4 b]zdf a:g] :jefj tyf ljifof;Qm
dg'iosf] ;d'bfodf k|]d gx'g' klg cJolerfl/0fL elQm g} xf] ..
cWofTd1fglgToTj+ tŒj1fgfy{bz{gd\ .
PtH1fgldlt k|f]Qmd1fg+ obtf]˜Goyf ..!@..
cfWoflTds 1fgdf lgTo l:ylt / tŒj1fgsf] cy{ ¿k k/dfTdfnfO{ g} b]Vg' klg 1fg xf] / hf]
o;sf ljk/Lt 5 Tof] c1fg xf] ..
k'q, k'qL, :qL, wg, 3/ wgflbdf cf;lQmsf] cefj / ddtf gx'g' tyf lk|o–clk|osf] k|flKtdf
;bf lrQ ;d x'g' 1fgLsf] nIf0f xf] . ;fy} h:tf];'s} cg's"n tyf k|lts"n l:yltdf PsnfO{ kfpg
of]Uo / csf]{nfO{ kfpg cof]Uo gdfGg' 1fgLsf] nIf0f xf] . ;kmntf k|fKt x'Fbf xfdLdf k|;Ggtf
5fpF5 / c;kmntf / ckdfgn] b'vL t'NofpF5 . b'v of k|;Ggtf xfd|f] r'gfj xf]Og, of] kl/l:yltn]
cfkm“} Nofpg] s'/f xf] . k|;Ggtf / b'vsf] cg'ej 3l6;s]kl5 dfq xfdLnfO{ k|;Gg of b'vL 5f}“ eGg]
1ft x'G5 . >Ls[i0f ;defj jf ;dtf 1fgLsf] nIf0f xf] eGg'x'G5 . ;dtfsf] cg'ej leq pTkGg
x'Fbf xfdLn] ;hutf /fVg'k5{ . ufnLsf] hjfkm kmsf{pg'cl3 s]xL If0f zfGt eP/ qmf]wnfO{ / b'vnfO{
/f]Sg] sf]l;; u/]df s]xL ;dokZrft\ qmf]w cfkm}F zfGt x'G5 / xfdLdf gofF b[li6 pTkGg x'G5 . s]xL
If0f b'vnfO{ r'gfj gu/L x]/]/ d"lR5{t cj:yfdf 36\g glbPdf ;dtftkm{ b[li6 agfpg ;lsG5 .
xfdL x/]s s[To d"R5f{ cj:yfdf g} u5f}{+ . ;dtf k|flKtsf nflu b"/L /fVg] snf l;Sg'k5{ . s;}sf]
cfkm"k|ltsf] b'is[Todf tTsfn d"lR5{t cj:yfd} xfdL hjfkm kmsf{pF5f} t/ s]xL If0f k|tLIff u/]/ Tof]
b[is[To ug]{ JolQmk|ltsf] g/fd|f] efj x6fP/ p;sf] c1fgtfk|lt ;xfg'e"lt /fv]df To;sf] cy{ g}
km/s x'G5 . To:t} s;}n] k|z+;f u¥of] eg] klg s]xL If0f k|tLIff u/]/ To;sf] sf/0f a'‰g ;s]df
hLjgdf ;dtf :yflkt x'g yfN5 . h'g lbg JolQm ;'v–b'v Pp6} xf] eGg] a'‰g yfN5, Tof] lbg
;dtf pknAw x'G5 .
>Ls[i0f cJolerfl/0fL elQm eGg'x'G5 . elQm cJolerfl/0fL g} x'G5 . w]/};Fu ;DaGw ePsL
:qLnfO{ xfdL Jolerfl/0fL eGb5f}F . p;sf] k|]ddf dg vl08t x'G5 lsgeg] p;sf] dgdf Pssf

nf]suLtf– 544
cWofo–!#
nflu xf]Og cg]ssf nflu :yfg x'G5 . Psdf dfq dg l:y/ eof] eg] Tof] cJolerfl/0fL x'G5 .
PsnfO{ dfq k|]d ubf{ dgsf] ;a} v08 ;dfKt eP/ aflx/ h:t} leq klg PsTjsf] efj hGdG5 /
cgGtdf k|j]z x'g ;S5 . >Ls[i0f eGg'x'G5– cJolerfl/0fL elQmsf ;fy cgGo ¿kn] …dÚ df g}
ltdL ;dlk{t xf]pm . ltd|f] dgdf c¿k|ltsf] s'g} efj g} g/xf];\ lsgeg] c¿k|lt clnslt dfq efj
z]if /Xof] eg] ;dk{0f x'g ;Sb}g . u'?sf] kfqtf ›f]0ffrfo{df geP klg cJolerfl/0fL elQms}
kmn:j¿k PsnJon] kTy/sf] u'?af6 klg ;Dk"0f{ o'4sf}zn xfl;n ug{ ;kmn eP . PsnJosf]
elQm cJolerfl/0fL elQmsf] Ps hLjGt pbfx/0f xf] / of] 1fgLsf] Ps nIf0f klg xf] .
>Ls[i0f eGg'x'G5– PsfGt / z'4 b]zdf /xg] :jefj / ljifof;Qm dg'iox¿sf] ;d'bfodf k|]d
g'x'g' 1fgsf] nIf0f xf] . JolQm k|foM le8 vf]H5 lsgeg] le8 vf]Hg' g} unt dgsf] nIf0f xf] . xfdL
c¿;Fu e]6]/ csf{sf] cgfjZos 6Lsf–l6Kk0fL, lrof]rf;f] dfq u5f}{+ / o;d} /; lnG5f}F . o:tf] /;,
ljifof;Qm le8sf] vf]hLaf6 slxn] klg 1fg k|fKt x'Fb}g lsgeg] of] ;f/f s'/f c1fgLsf] nIf0f xf] .
PsfGtdf JolQmsf] :jod\;Fu ;fIffTsf/ x'G5 / p;n] k/dfTdfsf] åf/nfO{ vf]Hg ;S5 . t;y{ 1fgL
PsfGtdf /x]/ k/dfTdfsf] lrGtg ug{ rfxG5 . x/]s 1fgL k'?ifn] k/dfTdf k|fKt ug{'cl3 PsfGtdf
af; u/]sf] x'G5 . a'4, dxfjL/ ;a} PsfGtsf] lrGtgaf6} ;TonfO{ kfpg ;kmn x'g'ePsf] xf] .
dxfjL/ afx| jif{;Dd 3/ 5f]8]/ df}g x'g'ePsf] lyof], a'4 5 jif{;Dd hËndf /xg'ePsf] lyof] .
df]xdbn] lt; lbg;Dd PsfGt kj{tdf latfpg'ePsf] lyof] . lh;;nfO{ t]lQ; jif{df z"nL
r9fOof] . pxfFsf] tLg jif{sf] Oltxf; dfq O;fO{x¿;Fu 5 . lt; jif{ pxfFn] klg PsfGtd} latfpg'
ePsf] lyof] . of] PsfGtsf] /; / df}gdf /xg' 1fgLsf] nIf0f xf] . PsfGtdf dfq k/dfTdfsf] vf]hL
ug{ ;lsG5 .
z'4 b]z eGgfn] o:tf] 7fpF hxfFaf6 k/dfTdfsf] ofqfdf cl3 a9\g ;lsG5 . To;}n] h'g
JolQmn] hLjgsf] ;To hfGg] dfu{df n}hfg ;xof]u u5{, To:tf] JolQmsxfF hfg'k5{ / le8af6
aRg'k5{ . >Ls[i0f o;nfO{ z'4 b]z eGg'x'G5 . >Ls[i0f eGg'x'G5– cfWoflTds 1fgdf lgTo l:ylt /
tŒj1fgsf] cy{¿k k/dfTdfnfO{ ;j{q b]Vg' g} 1fg xf] / o;sf ljk/Lt ;a} c1fg xf] . k/dfTdfnfO{
cfkm"leq b]Vg g;Sg]n] p;nfO{ ;j{q b]Vg ;Sb}g . k/dfTdfsf] vf]hL cfkm"leqaf6 g} ;'? ug{'k5{ .
cfkm"leq k/dfTdfsf] af]w x'g yfn]kl5 kl/lw a9]/ qmdzM ;j{q k/dfTdf b]lvg ;'? x'G5 . k/dfTdf
;j{q b]Vg' 1fgLsf] nIf0f xf] . >Ls[i0fn] cgGo efjn] dk|lt ;dlk{t xf]pm eGg'sf] k|of]hg cgGo
efjn] ;dlk{t x'Fbf JolQmleq klg PsTj 3l6t eP/ k/dfTdflt/ n}hfg] 5 eGg] xf] .
1]o+ oQTk|jIofld oH1fTjfd[tdZg't] .
cgflbdTk/+ a|Xd g ;QGgf;b'Rot] ..!#..
x] ch{'g Û hf] hfGgof]Uo 5 / h;nfO{ hfg]/ dg'io cd[t / k/dfgGbnfO{ k|fKt x'G5 To;af/]
eGb5'– Tof] cflb/lxt k/a|Xd ePsfn] To;nfO{ g ;t\ elgG5 g t c;t\ g} elgG5 ..
;j{tM kfl0fkfb+ tT;j{tf]˜lIflz/f]d'vd\ .
;j{tM >'ltdNnf]s] ;j{dfj[To lti7lt ..!$..
t/ Tof] ;a}lt/ xft / v'§f ePsf], ;a}lt/ g]q, lz/ / d'v ePsf] tyf ;a}lt/ sfg ePsf]
5 lsgeg] Tof] ;+;f/df ;a}nfO{ JofKt u/]/ l:yt 5 ..
;j]{lGb|ou'0ffef;+ ;j]{lG›oljjlh{td\ .
c;Qm+ ;j{e[Rr}j lgu{'0f+ u'0fef]St[ r ..!%..
Tof] ;Dk"0f{ OlG›osf] ljifonfO{ hfGg]jfnf xf] t/ jf:tjdf ;a} OlG›o/lxt 5 / Tof] g}
cf;lQm/lxt eP/ klg ;a}sf] wf/0f—kf]if0f ug]{jfnf / lgu{0' f eP/ klg u'0fnfO{ ef]Ug]jfnf xf] ..

nf]suLtf– 545
cWofo–!#
>Ls[i0f eGg'x'G5– x] ch{'g Û hf] hfGg of]Uo 5 / hf] hfg]kl5 c¿ s]xL hfGg z]if /xFb}g
tyf h;nfO{ hfg]/ dg'io cd[t / k/d cfgGbnfO{ k|fKt x'G5 Tof] ltdLnfO{ eG5' . xfdLnfO{ w]/} s'/f
hfGg] lh1f;f x'G5 t/ Tof] hfGgof]Uo 5 ls 5}g eg]/ /fd|/L ;f]r]df xfdL Joy{sf] lh1f;fsf nflu
cfˆgf] ;do / zlQm Joo ug]{ 5}gf}F . hfGg] s'/f cgGt 5 t/ JolQmsf] ;Ldf 5 . h] hfGg dg x'G5
Tof] hfGgof]Uo x'G5 eGg] h?/L x'Fb}g . >Ls[i0f eGg'x'G5– hfGgof]Uo Tof] xf] hf] hfg]kl5 c¿ hfGgsf
nflu s]xL z]if /xFb}g . s]xL hfg]/ klg cem hfGg afFsL /Xof] eg] Tof] hfGgof]Uo g} x'Fb}g .
bz{gzf:q s]jn lh1f;f dfq xf] . bz{gzf:qn] k'/fgf] k|Zgsf cfwf/df gofF k|Zgx¿ tof/ u5{,
lsgeg] o;df JolQm pT;'stfn] dfq hfGg rfxG5 . wd{n] hfGgof]Uo s'/f dfq ;f]W5 h;nfO{
hfg]kl5 c¿ hfGg] bf}8 g} ;dfKt x'G5 . cd[tsf] hfgsf/L gx'Gh]n dflg;x¿sf] k|Zgsf] cGt x'Fb}g
lsgeg] dflg; k|foM ;a} d[To'sf] sf/0fn] g} k|Zg ;f]W5g\ .
h'g hfg]kl5 cd[tnfO{ hflgG5 ToxL hfGg'k5{ . d[To' b'v xf] eg] cd[t k/dfgGb xf] . xfd|f
;a} b'vsf k5fl8 klg d[To' n's]sf] x'G5 . la/fdLsf] b'v, a'9];sfnsf] b'v, c;kmntfsf] b'v ;a}
d[To's} b'v x'g\ . wg gx'Fbfsf] b'v klg d[To's} b'v xf] lsgeg] wg gx'Fbf hLjg ;'/lIft x'Fb}g /
pkrf/flb sfo{ x'g ;Sb}g eGg] eo x'G5 . ;a} d[To'sf] eo g} b'v xf] . hxfF klg b'v x'G5, ToxfF
d[To'sf] eo s'g} g s'g} k|sf/n] /x]sf] x'G5 . xfd|f] ;'vdf d[To'sf] 5fofn] ljif 3f]lnlbG5 . ;'vsf]
If0f klg If0fe/sf] dfq x'G5 eGg] ;f]rfO klg d[To's} 5fof xf] . ;'vsf nflu dflg; hLjge/
bf}l8G5 t/ ;'v k|flKt kZrft\ of] ;'v If0feË'/ x'G5 eGg] ;f]rn] JolQm cflQg yfN5 . d[To'n]
xfdLnfO{ rf/}lt/af6 3]/]sf] 5 . >Ls[i0f eGg'x'G5 d[To'sf] eoaf6 aRg Tof] hfGg of]Uo s'/f hfGg'k5{
h;nfO{ hfg]kl5 cd[t / k/dfgGb k|fKt x'G5 / ToxL 1fg xf] . o:tf] hfGgof]Uo s'/f d ltdLnfO{
/fd|/L eG5' .
Tof] cflb/lxt k/da|Xd csygLo x'gfn] p;nfO{ g ;t\ elgG5 / g c;t\ g} elgG5 . of]
cToGt ;"Id s'/f xf] . k/dfTdfnfO{ xfdL g 5 eGg ;S5f}“ g 5}g eGg ;S5f}“ . cfl:ts / gfl:ts
oxL ljjfbdf x'G5g\ t/ >Ls[i0f O{Zj/nfO{ s'g} klg zAbn] k"/f eGg ;lsGg lsgeg] O{Zj/ lj/f6\ 5
/ zAb ;fgf] / 5'› 5 eGg'x'G5 . O{Zj/ 5 / 5}g eGbf dfly 5 . cfl:tssf] O{Zj/ 5 eGg'df klg
cfwf g} eGg ;lsG5 sf/0f O{Zj/ t 5 / 5}g b'j} xf], To;}n] pm csygLo 5 . k/dfTdfnfO{ zAbdf
JoQm ug{ g;lsg] x'Fbf pm csygLo 5 . p;nfO{ df}gtfdf dfq k"0f{ cg'ej ug{ ;lsG5 . uLtf
cfl:ts ls gfl:ts xf] eg]/ s;}n] ;f]Wof] eg] uLtf of] b'j} geP/ wfld{s xf] lsgeg] cfl:tstf /
gfl:tstfn] hLjgnfO{ b'O{ lx:;fdf tf]8\b5 .
cl:tTj Ps 5, b'O{ lx:;fdf 6'lqmPsf] 5}g . k/dfTdf hLjg / d[To' b'j} xf] . To;}n] t
>Ls[i0f eGg'x'G5– pm csygLo 5 lsgeg] ha s'g} s'/fdf b'j} x'G5, ta Tof] csygLo x'G5 . syg
t ta ;Dej x'G5, ha;Dd pm ljk/Lt geP/ Ps x'G5 . klZrdfx¿ b'O{ ljk/Lt s'/f Ps;fy x'g
;Sb}g eGb5g\ t/ k"j{df b'O{ ljk/Lt s'/f Ps;fy x'g ;S5 eGg] dfGotf 5 . Tof] b'j} ljk/Lt hf]
Ps ;fydf 5 ToxL k/dfTdf xf] . >Ls[i0f eGg'x'G5– pm ;t\ klg 5 c;t\ klg 5 . To;}n] O{Zj/
csygLo 5, pm j0f{g ug{ g;lsg] 5 . k|To]s …5Ú sf b'j}lt/ …5}gÚ x'G5 . h:tf] 3/ lxhf] lyPg,
cfh 5, ef]ln x'Fb}g . To;}n] O{Zj/ 5 eGbf p;sf] b'j}lt/ 5}g x'G5 . O{Zj/ ;bf 5, To;}n] hf] ;bf
5 p;nfO{ 5 eGg' pko'Qm x'Fb}g . xfdL 5 Tof] s'/fnfO{ eG5f}, hf] lxhf] lyPg / ef]ln klg x'Fb}g
cfh dfq lardf 5 t/ O{Zj/ t ;bf 5, To;}n] p;nfO{ 5 eGg' plrt x'Fb}g . h;nfO{ 5 eGg' t
plrt x'Fb}g eg] 5}g eGg'sf] t cy{ g} x'Fb}g . k/dfTdf lxhf] klg lyof], cfh klg 5 / ef]ln klg
x'g] 5 t;y{ pm ;bf 5 .

nf]suLtf– 546
cWofo–!#
O{Zj/ cl:tTj xf] . 5}g / 5 b'j} p;df g} ;dfj]z x'G5 lsgeg] p;s} Ps ¿k …5Ú / csf]{
¿k …5}gÚ xf] . slxn] pm k|s6 x'Fbf …5Ú eGg] k|tLt x'G5 / slxn] ck|s6 x'Fbf …5}gÚ h:tf] k|tLt
x'G5 . Pp6f lapleq j[If ck|s6 ¿kdf x'G5 t/ j[If lg:s]kl5 Tof] j[If k|s6 x'G5 . ToxL lapleq
j[If ck|s6 ¿kdf a;]sf] lyof] / Tof] j[If eP/ k|s6 ePkl5 ca lap /x]g ck|s6af6 k|s6
eof] . To:t} k/dfTdf 5}g eGg' p;sf] ck|s6 ¿k xf] / 5 eGg' k|s6 ¿k xf] . hut\\ p;sf] k|s6
¿k / cfTdf p;sf] ck|s6 ¿k xf] . k/dfTdfsf] k|s6 ¿k t hfGg ;lsG5 t/ ck|s6 ¿k
cfTdfnfO{ hfGg ;Sg'k5{ / Tof] hfGg] pkfo Wofg, k|]d, >4fo'Qm elQm / cgGo efj;lxtsf] ;dk{0f
xf] h;af6 O{Zj/sf] ck|s6 ¿knfO{ cg'ejaf6 hfGg ;lsG5 .
k|s6 ¿k c;t\ / ck|s6 ¿k g} ;t\ xf] t/ k/dfTdf g ;t\ 5 g t c;t\ g} 5 . pm b'j} 5
To;}n] csygLo 5 . p;sf] j0f{g zAbdf ;Lldt 5}g lsgeg] pm c;Ld 5 . zAbn] k/dfTdfnfO{
atfpg ;lsGg t/ elQmn] p;sf] emnssf af/]df j0f{g ug{ ;lsG5 . To;}n] zf:qx¿n] p;sf
af/]df w]/} s'/f eg]/ klg k"/f eGg ;Sb}gg\ . dg'io k"/f k/dfTdfnfO{ atfpg ;Sb}g lsgeg] p;sf]
hfGg] Ifdtf ;Lldt x'G5 t/ k/dfTdf lj/f6\ 5 . dg'iosf] r]tgfn] k/dfTdfnfO{ d'ÝLdf afFWg ;Sb}g
lsgeg] xfd|f] r]tgf k/dfTdfleq g} x'G5 . k/Gt' pm rf/}lt/af6 xft v'§fjfnf / ;a}lt/af6 g]q,
d'v / lz/ ePsf] 5 / ;a}lt/af6 ;|f]tjfnf 5 lsgeg] pm ;+;f/df ;a}nfO{ JofKt u/]/ l:yt 5
eg]/ >Ls[i0f eGg'x'G5 . k/dfTdf csygLo, lg/fsf/, lgu{'0f / ;t\–c;t\ dfq 5}g . o:tf] dfq
ePdf k/dfTdf;Fu xfd|f] ;DaGw g} 5'6\g] 5 lsgeg] xfdLx¿nfO{ z"Go k/dfTdf;Fu s;/L ;DaGw
/fVg] eGg] nfUg ;S5 . To;}n] >Ls[i0f csygLo eg]kl5 tTsfn eGg'x'G5, pm ;a}lt/af6
xftv'§fjfnf, ;a}lt/af6 g]q, lz/, / d'vjfnf, sfgjfnf 5 lsgeg] pm ;+;f/df ;a}nfO{ JofKt u/]/
l:yt 5 .
h:tf] k/dfTdfsf] k|s6 / ck|s6 ¿k 5 To:t} ;fsf/–lg/fsf/ / ;u'0f–lgu{'0f ¿k klg 5 .
b'j} ljk/Ltdf pxL 5 / b'j} ¿k p;sf] g} xf] . To;}n] s;}n] k"/f Åbo nufP/ p;;Fu s'/f ug{
;S5 . k'sf/ u/]df k/dfTdfsf] sfg t k|s6 x'Fb}g t/ Tof] k'sf/ pm;dIf k'U5 lsgeg] p;sf] sfg
;j{q l:yt 5 . >Ls[i0f eGg'x'G5– pm ;a}lt/af6 sfgjfnf 5 . olb Åbob]lv g} e/f];fsf ;fy
xfdLn] xfd|f] xft p;nfO{ lbof}F eg] z"Go cfsfz klg p;sf] xft aGg] 5 / p;n] xfd|f] xft
;XDffNg] 5 t/ of] xfdLdf lge{/ u5{ lsgeg] Åbob]lv e/f];fk"j{s / >4fk"j{s k'sf/ gu/]df xfd|f]
k'sf/ / xfd|f] xft k/dfTdf;dIf k'Ug ;Sb}g . ljgf ;Gb]x >4fk"j{s xft a9fPdf x/]s xfjfsf] nx/
k/dfTdfsf] xft aGg] 5 / ToxfF 36gf cjZo g} 36\g] 5 lsgeg] p;sf] xft t rf/}lt/ l:yt 5 .
JolQmsf] >4f / elQmk"j{s a9]sf] xftnfO{ k/d]Zj/n] cjZo :jLsf/ u5{g\ t/ clnslt klg c>4f
eof] eg] 36gf 36\g ;Sb}g . >4fk"j{s xft a9fPsf] p;n] xflb{stfk"j{s :jLsf/ ub{5 . k/dfTdf
;Dk"0f{ OlG›onfO{ hfGg]jfnf eP klg OlG›oaf6 kf/ 5g\ . k/dfTdf xfd|f] aflx/ dfq xf]Og xfd|f]leq
klg pxL 5 . xfdL ;b}j k/dfTdfdf g} 5f}F To;}n] xfdLnfO{ k/dfTdfsf af/]df yfxf x'Fb}g . k/dfTdf
gePsf] o:tf] s'g} 7fpF g} 5}g . To;}n] xfdL k/dfTdfdf g} eP/ klg p;sf] Kof;L x'G5f}F .
>Ls[i0f eGg'x'G5– ;Dk"0f{ OlG›onfO{ pm hfGb5 . leqaf6 klg cfFvfn] k/dfTdf g} x]5{ /
aflx/ km"ndf klg pm g} b]lvG5 . ;a} OlG›onfO{ hfg]/ klg pm OlG›o/lxt 5 . of] ;a} ts{af6
xf]Og cg'ejaf6 hfGg ;lsG5 . ;Dk"0f{ OlG›o aGb u/]/ leq Wofg s]lG›t u¥of] eg] la:tf/}
aflx/sf] cfjfh zfGt x'G5 / Pp6f o:tf] ;do cfpF5 hxfF leqsf] cfjfh ;'lgg yfN5 . of]
cgfxt gfb ljgf sfg klg ;'lgG5 . cGwf] JolQmn] klg cfTdfnfO{ b]Vg ;S5, leqsf] cg'ejdf
plqg ;S5 / alx/f] JolQmn] klg leq çsf/sf] gfbnfO{ ;'Gg ;S5 . ha o:tf] cg'ej x'G5 ta

nf]suLtf– 547
cWofo–!#
k/dfTdf ;a} OlG›onfO{ hfg]/ klg OlG›o/lxt OlG›osf] kf/ ePsf] yfxf x'G5 . cf;lQm/lxt /
u'0fx¿af6 /lxt ePsf] pm lgu{'0f 5 / cfˆgf] of]udfofaf6 ;a}sf] wf/0f kf]if0f ug]{jfnf /
u'0fx¿nfO{ ef]Ug]jfnf klg xf] eg]/ >Ls[i0f eGg'x'G5 . of] ;f/f jQmJodf lj/f]wnfO{ hf]8\g] k|of;
ul/Psf] 5 . of] ;f/f k|of; k/dfTdfnfO{ cljeflht u/fpg] xf] lsgeg] k/dfTdf b'j} xf] .
u'0fx¿nfO{ ef]Ug]jfnf klg pxL xf] Pjd\ lgu'{0f klg pxL xf] .
dg'iosf] dg / a'l4h:tf b'O{ ljk/LtnfO{ hf]8\g cToGt ufx|f] x'G5 lsgeg] a'l4sf] Joj:yf
hf]8\g' geP/ 6'S|ofpg' xf] . To;}n] a'l4 v08s x'G5 . sfFraf6 k|sfzsf] ls/0f kf/ x'Fbf Tof] ls/0f
;ft efudf 6'lqmG5 / jiff{df OG›wg'if b]lvPh:t} x'G5 . dg'iosf] a'l4 klg sfFrsf] 6'qmf h:t}
lrhx¿nfO{ 6'S|ofpg] sfd u5{ . ha;Dd JolQm a'l4nfO{ x6fP/ x]g]{ snf hfGb}g, ta;Dd OG›wg'if
h:t} 6'lqmPsf] cg]s /Ë dfq b]Vb5 . olb xfdLn] a'l4nfO{ x6fof}F eg] ;a} lrh Ps} ;]tf] /Ësf]
x'G5 . ;]tf] /Ë ;a} /Ësf] hf]8 xf] / o;}leq ;a} /Ë n's]sf] x'G5 . hut\\ OG›wg'if xf], OlG›oaf6
6'lqmP/ hut\\sf] OG›wg'if lgld{t x'G5 . OlG›o, dg / a'l4 x6fof}F eg] ;f/f hut\\ Ps /Ësf] x'G5 .
>Ls[i0f eGg'x'G5– lgu{'0f / ;u'0f b'j} pxL xf] . ;a} u'0f p;s} xf] t/ klg s'g} u'0f p;sf] xf]Og .
cfhsf] lzIf0f k4lt lj/f]w Ps;fy x'g ;Sb}g eGg] cfwf/df lgld{t ePsf] 5 t/ pklgifb\,
j]b, uLtf k/dfTdf b'j} xf] eGb5g\ . s[i0fsf] egfO ch{'gnfO{ a'l4sf] kf/ n}hfg] k|of; xf] lsgeg]
ch{'g cfˆgf] a'l4af6 t of] s'/f a'‰g c;dy{ 5g\ t/ olb pgsf] a'l4 ;dfKt eof] eg] of] ljk/Lt
b'j} k/dfTdf xf] eg]/ hfGg ;Sg] 5g\ . of] s[i0fsf] jrg v08–v08 ug]{ a'l4nfO{ g} tf]8\g] k|of;
xf] . ;+;f/ sDkg xf] / xfd|f] a'l4 lj/f]wdf afFl8Psf] 5 / ;a} s'/fnfO{ afF8]/ ljZn]if0f u5{ .
>Ls[i0fsf] k"/f k|of; gafF8Lsg :jLsf/ u/ eGg] xf] . cl:tTjnfO{ Ps ¿kdf x]/f}F lsgeg] lgu{'0f /
;u'0f b'j} pxL xf] . cl:tTjdf ;fsf/ / lg/fsf/ b'j} ;dflji6 5 . ha b'j} lj/f]wnfO{ Ps;fy
:jLsf/ ul/G5, ta dg ;dfKt x'G5 / cdgsf] l:ylt pTkGg eP/ ;dflw kmlnt x'G5 . b'O{dWo]
PsnfO{ r'Gg' å}tnfO{ ;dy{g ug{' xf] . To;}n] >Ls[i0fsf] ;f/f k|of]hg b'O{ ljk/LtnfO{ Ps;fy
:jLsf/ u/ eGg] xf] h'g cå}tsf] l:ylt xf] .
alx/GtZr e"tfgfdr/+ r/d]j r .
;"IdTjfQblj1]o+ b"/:y+ rflGts] r tt\ ..!^..
Tof] k/dfTdf r/fr/ ;Dk"0f{ ;a} e"tx¿sf] aflx/ / leq kl/k"0f{ 5 / r/ cr/ ¿k klg
pxL xf] . pm ;"Id x'gfn] clj1]o 5 . h;/L ;"o{sf] ls/0fdf l:yt ePsf] hn ;"Id eP/ ;fwf/0f
dg'ion] hfGb}gg\, To:t} ;j{JofkL k/dfTdf klg ;"Id x'gfn] ;fwf/0f dg'ion] hfGb}gg\ . Tof] k/dfTdf
clt glur / clt 6f9f klg l:yt 5 ..
cljeQm+ r e"t]if' ljeQmldj r l:ytd\ .
e"tet{[ r tH1]o+ u|l;i0f' k|elji0f' r ..!&..
pxL k/dfTdf ljefu/lxt Ps ¿kaf6 cfsfz ;b[Zf kl/k"0f{ eP klg r/fr/ ;Dk"0f{ e"tdf
k[ys\k[ys\ ;b[Zf k|tLt x'G5 / pm hfGgof]Uo k/dfTdf lji0f' ¿kn] e"tx¿nfO{ wf/0f kf]if0f ug]{jfnf,
?› ¿kn] ;+xf/ ug]{jfnf / a|Xd ¿kn] ;a}nfO{ pTkGg ug]{jfnf xf] ..

nf]suLtf– 548
cWofo–!#
Hof]ltiffdlk tHHof]lt:td;\M k/d'Rot] .
1fg+ 1]o+ 1fguDo+ Ålb ;j{:o ljli7td\ ..!*..
pm k/a|Xd Hof]ltx¿sf] klg Hof]lt / dfofaf6 clt k/ 5 elgG5 . pm k/dfTdf af]w:j¿k
tyf hfGgof]Uo 5 / tŒj1fgn] k|fKt ug{ of]Uo 5 clg ;a}sf] Åbodf ljz]if ¿kn] l:yt 5 ..
k/dfTdfdf b'O{ clt ;dflji6 x'G5g\ t/ JolQmx¿ Ps clt;Fu dfq tfbfTDo ub{5g\ h'g
cw'/f] / c;To x'G5 . cGo wd{n] k/dfTdfnfO{ ;|i6fsf] ¿kdf dfq :jLsf/ u5{ t/ lxGb" wd{ PSnf]
wd{ xf] h;n] k/dfTdfnfO{ ;|i6f / ljWj+;s b'j} ¿kdf :jLsf/ u5{ . k/dfTdf ;|i6f xf] eGg] s'/f t
;lhnf];Fu a'‰g ;lsG5 t/ ljWj+;s klg xf] eGbf lj/f]wsf] cfef; x'G5 . k/dfTdf b'j} xf] eGg'
oyfy{ j}1flgs s'/f xf] lsgeg] hut\\df ;dfKt x'g] k|lqmof ePg eg] aGg] k|lqmof klg aGb x'G5 .
To:t} d[To' aGb x'Fbf hGd klg aGb x'G5 . hGd / d[To'sf] cg'kft Pp6} x'G5 . clxn]
lrlsT;fzf:qn] d[To'nfO{ s]xL ;do k/ ws]Ng / la/fdL cln sd ug{ ;kmn ePsf] 5 . To;}n] ;a}
b]zx¿ ;Gtlt lg/f]wdf nfu]sf 5g\ . olb ;Gtlt lg/f]w ul/Pg eg] of] hGd–d[To'sf] cg'kftnfO{
k|fs[lts k|sf]k / ljkbfn] Pjd\ gofF /f]ux¿n] ;Gt'ng sfod ug]{ 5g\ / hGd d[To'sf] of] cg'kft
h;/L klg sfod x'G5 . hGd / d[To' Pp6} wfufsf b'O{ lsgf/f x'g\ / To;df Pp6f ;Gt'ng 5 .
o; ;"qdf >Ls[i0f k/dfTdf b'O{ cltsf] hf]8 xf] / ;a} k|f0fLx¿sf] aflx/–leq p kl/k"0f{ 5
eGg'x'G5 . k|foMh;f] JolQmx¿ k/dfTdf aflx/ 5 eg]/ dfGb5g\ . dfly st} a;]/ pxL of] ;f/f
hut\\nfO{ rnfO/x]sf] 5 eGg] ;f]Rb5g\ / k/dfTdfnfO{ vf]Hg dlGb/ k'U5g\, h'g Ps clt xf] . Ps
csf]{ clt 5 hxfF JolQmx¿ k/dfTdf aflx/ xf]Og leq 5 eg]/ ;f]Rb5g\≤ To;}n] sxLF dlGb/, tLy{
hfg' h?/t 5}g eGb5g\ . >Ls[i0f eGg'x'G5– oL b'j} y/Lsf] dfGotf cw{;To dfq xf] . cw{;To t
c;ToeGbf eofjx x'G5 lsgeg] o;n] ;To h:tf] cfef; lbG5 t/ ;To x'Fb}g . k/dfTdf ;f/f
r/fr/sf ;a} k|f0fLx¿df aflx/ / leq kl/k"0f{ 5 lsgeg] aflx/ / leq p;s} b'O{ v08 xf] .
JolQmsf nflu ePsf] aflx/ / leq k/dfTdfsf nflu g aflx/ x'G5 / g leq g} x'G5 lsgeg] b'j}df
pxL l:yt 5 . of] :y"n z/L/sf sf/0f leq / aflx/sf] b"/L sfod ePsf] xf] cGoyf b'j}df k/dfTdf
5 / pm b'j} xf] . r/–cr/ ¿k klg k/dfTdf g} xf] h] ablnG5 Tof] klg pxL xf] / h] ablnFb}g, Tof]
klg pxL xf] . b'j} åGånfO{ p;}n] 3]/]sf] 5 .
k/dfTdf cToGt ;"Id x'gfn] pm clj1]o cyf{t\ hfGg g;lsg] 5 . clt ;"Id eof] eg] hfGg
;lsGg / clt lj/f6\ eof] eg] klg hfGg ;lsFb}g . g t of] ;"Id ¿k hfGg ;lsG5 g t of] cgGt
lj:tf/ g} hfGg ;lsG5 . of] k/dfTdfsf] b'O{ lsgf/f xf] . k/dfTdf lj/f6\sf] cy{df cgGt lj/f6\ /
;"Idsf] cy{df clt;"Id 5 . To;}n] p;nfO{ hfGg ;lsFb}g ;fy} pm clj1]o Pjd\ a'‰g g;lsg] 5 .
k/dfTdfnfO{ a'l4n] xf]Og cg'ejn] dfq hfGg ;lsG5 . h:tf] g'gsf] cy{ zf:qdf hlt k9] klg
d'vdf xfn]/ cg'ej gu/L hfGg ;lsFb}g To:t} k/dfTdfnfO{ a'l4n] hfGg ;lsFb}g a? cg'ejaf6
hfGg ;lsG5 . h'g s'/f a'l4n] hflgFb}g, Tof] klg cg'ejåf/f hfGg ;lsG5 . h'g;'s} wd{sf] lzIff
lbP klg k/dfTdfnfO{ hfGg ;lsGg . To;}n] >Ls[i0f eGg'x'G5– ;"Id x'gfn] pm clj1]o 5, a'l4n]
p;nfO{ hfGg ;lsGg .
k/dfTdf clt glhs / clt k/ 5 . k/dfTdf olt glhs 5 hlt JolQm cfkm";Fu klg x'Fb}g .
glhs eGg' klg plrt x'Fb}g lsgeg] xfdL g} pxL xf}F . ;fy} pm k/ klg olt k/ 5 h;sf] xfdL
sNkgf klg ug{ ;Sb}gf}F lsgeg] k/dfTdfsf] s'g} ;Ldf g} 5}g . To;}n] s[i0f oL b'O{ cltnfO{ hf]8\g]
k|of; ub}{ x'g'x'G5 . k/dfTdf ljefu/lxt 5 . k/dfTdfsf] s'g} ljefhg g} x'g ;Sb}g / ;a}
ljefudf pxL l:yt 5 tyf Tof] hfGgof]Uo k/dfTdf k|f0fLx¿sf] wf/0f kf]if0f ug]{jfnf, ;+xf/

nf]suLtf– 549
cWofo–!#
ug]{jfnf / pTkGg ug]{jfnf ;a} pxL xf] . k/dfTdfn] g} agfpF5, pm g} ;XDffN5 / p;n] g} ;dfKt
klg kf5{ . o; sygn] JolQmnfO{ lglZrGt / ;Gtfkaf6 klg d'Qm ug{ ;S5 lsgeg] Ps k6s
agfpg], ;XDffNg] / ;dfKt kfg]{ pxL xf] eg]/ hfg]kl5 xfd|f] xftdf s]xL klg x'Fb}g . k/dfTdf;Fu
a'9f] ePsf]df, la/fdL ePsf]df klg s'g} u'gf;f] x'Fb}g / JolQm lglZrGt x'g ;S5 . k/dfTdfn]
Psftkm{af6 agfpF5 csf]{tkm{ ;dfKt u5{ / lardf kfngkf]if0f u5{ . To;}n] xfdLn] k/dfTdfsf]
lqd"lt{sf] k|tLs agfPsf xf}+ . k/dfTdfsf tLg d"lt{df tLg k|sf/sf wf/0ff 5g\ . lqd"lt{sf] cy{
k/dfTdf tLg xf]Og Pp6} k/dfTdfsf] tLg ¿k xf] . cl:tTj t Pp6} 5 t/ To;sf 9Ë tLg 5g\ .
pxL Hof]ltx¿sf] Hof]lt / dfofaf6 klg clt k/ 5 elgG5 tyf Tof] k/dfTdf af]w:j¿k /
hfGgof]Uo 5, tŒj1fgn] k|fKt ug{ of]Uo 5 / ;a}sf] Åbodf ljz]if ¿kn] l:yt 5 . k/dfTdf
clj1]o 5 t/ km]l/ hfGgof]Uo klg pxL 5 . of] em6\6 x]bf{ Ps csf{sf] lj/f]w h:tf] b]lvP klg
o;df s'g} lj/f]w 5}g . p;nfO{ g a'l4n] g ts{n] g} hfGg ;lsG5 lsgeg] a'l4 / ;f/f k|df0f klg
xfd|} xf] h'g xfdLeGbf 7'nf] / hfGg] x'g ;Sb}g . a'l4nfO{ 5f]8]/ lga{'l¢ ePdf dfq k/dfTdf;Fu
;DaGw hf]l8g ;S5 . a'l4af6 5'› / ;ª\sL0f{sf] vf]h dfq x'g ;S5 .
a'l4sf] ;ª\sL0f{ af6f]af6 lj/f6\tkm{ k|j]z x'g ;Sb}g . ;Gtx¿n] a'l4af6 d'Qm eP/
k/dfTdfnfO{ kfpg] af6f]df ofqf ug'{k5{ eg]sf 5g\ . k|s[ltn] a'l4 lardf /x'Gh]n sfd ug{ ;Sb}g /
a'l4n] lardf afwf gu/]kl5 dfq k|s[ltn] sfd ug{ ;S5 . ha xfdL k/dfTdfnfO{ afwf gu/L
a'l4nfO{ x6fpF5f}F, ta k/dfTdf 1ft x'g yfN5 . k/dfTdf a'l4sf] nflu clj1]o 5 t/ ha a'l4
x6\5, ta k|1f / ;fIfLefjaf6 pxL hfGg / cg'ej ug{of]Uo 5 . x/]s s[To ubf{ stf{kg 5f]8L
;fIfL eP/ u¥of}“ eg] la:tf/} p;sf] cg'ej x'g ;'? x'G5 . ;fIfLefjn] leq k|j]z u/]df cfˆgf]
z/L/nfO{ leqaf6 b]Vg ;lsG5 / of] cEof;af6 la:tf/} a'l4 x6]/ leqsf] Åbosf] åf/ v'Ng yfN5 /
Tof] åf/df g} k/dfTdfsf] klxnf] emns pknAw x'G5 . a'l4 k/dfTdfnfO{ hfGg afwf xf] eg] ;fIfL
efj k/dfTdfnfO{ hfGg] åf/ xf] .
Olt If]q+ tyf 1fg+ 1]o+ rf]Qm+ ;df;tM .
d∫Qm Ptlå1fo d∫fjfof]kkBt] ..!(..
x] ch{'g Û o;k|sf/ If]q / 1fg, 1fgsf] ;fwg / hfGgof]Uo k/dfTdfsf] :j¿k ;+If]kdf eg]F .
o;nfO{ tŒj1fgn] hfg]/ d]/f] eQmnfO{ d]/f] :j¿k k|fKt x'G5 ..
k|s[lt+ k'?if+ r}j lj4ØgfbL pefjlk .
ljsf/f+Zr u'0ff+Zr}j ljl4 k|s[lt;Dejfg\ ..@)..
x] ch{'g Û lqu'0ffTds k|s[lt tyf d]/f] dfof / k'?if If]q1– oL b'j}nfO{ ltdL cgflb hfg /
/fuå]ifflb ljsf/nfO{ tyf lqu'0ffTds ;Dk"0f{ kbfy{nfO{ klg k|s[ltaf6 pTkGg ePsf] hfg ..
sfo{s/0fst{[Tj] x]t'M k|s[lt?Rot] .
k'?ifM ;'vb'Mvfgf+ ef]Qm[Tj] x]t'?Rot] ..@!..
lsgeg] sfo{ / sf/0f pTkGg ug]{df x]t' k|s[lt elgG5 / hLjfTdf ;'v b'vsf] ef]Qmfkgdf
ef]Ugsf nflu elgG5 ..
x] ch{'g Û o;k|sf/ If]q / 1fgsf] ;fwg / hfGgof]Uo k/dfTdfsf] :j¿ksf af/]df ;+If]kdf
eg]F . o;nfO{ s;}n] tŒjk"j{s hfGof] eg] pm d]/f] :j¿knfO{ k|fKt x'G5 . If]q / If]q1sf] ;DaGwdf /
1fg / 1fgsf] ;fwgsf af/]df d}n] ltdLnfO{ atfPsf] s'/f tŒjk"j{s hfGof} eg] ltdLnfO{ d]/f]

nf]suLtf– 550
cWofo–!#
:j¿k k|fKt x'g] 5 egL >Ls[i0f eGg'x'G5 . cg'ejaf6 / :jod\sf] ;fIffTsf/af6 cfkm“}n] hfGg'
tŒjaf6 hfGg' xf] . ;d'›sf] kfgL g'lgnf] 5 eg]/ c¿n] eg]sf] ;'g]sf] cfwf/df eGg' hfgsf/L xf]
eg] rfv]/ g'lgnf] ePsf] hfGg' tŒjk"j{s / cfˆgf] cg'ejaf6 hfGg' xf] . :jod\sf] cg'ejaf6
tŒj1fg kmlnt x'G5 . cfTdf db}{g eGg] s]6fs]6Lb]lv ;'g]sf] e/df eGg' kfl/jfl/s wf/0ff xf] t/
:jod\sf] cg'ejaf6 hfGg' tŒj1fg xf] .
tŒjn] hfGg] JolQm k/d O{Zj/;Fu Ps x'G5 . k|s[lt / k'?if agfOPsf xf]Ogg\ . oL b'j} ;w}F
/ ;bf 5g\ ;fy} g t oL aG5g\ / g ;dfKt g} x'G5g\ . of] slxn] b[Zo x'G5 / slxn] cb[Zo x'G5
t/ slxNo} aGb}g / d]l6Fb}g . cb[Zo x'g' klg cl:tTjsf] Pp6f 9Ë xf] . >Ls[i0f eGg'x'G5– ltdL
k|s[lt cyf{t\ d]/f] lqu'0fdoL dfof / k'?if cyf{t\ If]q1nfO{ cgflb hfg . k'?if / k|s[lt hf] b]lvG5 /
h;n] b]V5 TfL b'j} cgflb x'g\ / pgLx¿sf] s'g} k|f/De 5}g . wd{n] klg hut\nfO{ cgflb dfGb5 .
k|s[lt / k'?if b'j}sf] k|f/De 5}g . xfd|f] z/L/ / cfTdfsf] s'g} k|f/De 5}g t/ xfd|f] k|f/De 5 . xfd|f]
z/L/ h'g s'/fn] ag]sf] 5 To;/L g} z/L/ klxn] klg aGYof] / xfdLkl5 klg To;/L g} aGg] 5 .
xfdL tŒj xf]Ogf}F, ;+of]u xf}F / ;+of]usf] hGd x'G5 / ljgfz klg x'G5 t/ h'g z/L/ tŒj 5 To;sf]
ljgfz x'Fb}g . xfd|f] d[To'kl5 z/L/ h'g h'g s'/faf6 ag]sf] 5, ToxL ;+;f/df lkmtf{ x'G5 / cfTdf
cfTdfs} ;+;f/df lkmtf{ x'G5 . oL b'j} tŒj klxn] klg lyP / ;w}F /xg] 5g\ .
xfdL oL b'O{ tŒjsf] ;+of]u dfq xf}F . t;y{ xfd|f] hGd klg x'G5 / d[To' klg x'G5 . k|s[lt /
k'?ifsf] cflb / cGt 5}g t/ ;+;f/sf] cGt 5 . cfTdf / z/L/ tŒj ldn]/ xfdL ag];/x k|s[lt /
k'?if ldn]/ ;+;f/ aG5 . To;}n] ;+;f/sf] k|f/De / cGt klg x'G5 . xfdL h'g ;+;f/df 5f}F, Tof] ;bf
lyPg . j}1flgsx¿n] %) xhf/ u|xx¿df hLjg 5 eGb5g\ . k[YjLx¿ hGdG5g\ / ;dfKt x'G5g\ .
;+;f/ aG5 / ljgi6 x'G5 t/ d"n b'O{ tŒj k|s[lt / k'?if, k|s[lt / k/dfTdf, kbfy{ / r}tGo oL b'j}
cgflb 5g\ . >Ls[i0f eGg'x'G5– b'O{ df}lns tŒj k|s[lt / k'?if cgflb x'g\ / /fu å]ifflb ljsf/x¿
tyf lqu'0ffTds ;Dk"0f{ kbfy{x¿ klg k|s[ltaf6 g} pTkGg ePsf] eg]/ hfg . x] ch{'g Û o; hut\\df
pTkGg eO/x]sf /fu, å]if, ljsf/, lqu'0f, ;Dk"0f{ kbfy{x¿nfO{ ltdL k|s[ltsf] ¿k hfg . logLx¿ ;a}
k|s[ltaf6 g} hlGdPsf x'g\ . k|s[lt / k'?if b'O{ tŒj 5g\, afFsL hlt klg lj:tf/ b]lvG5 Tof] ;a}
log} b'O{ tŒj;Fu hf]l8Psf] x'G5 . >Ls[i0f eGg'x'G5– of] ;a} hlt klg lqu'0fsf] dfofsf] lj:tf/ 5 /
h] klg kbfy{x¿ b]lvG5g\, TfL ;a} k|s[ltaf6 g} pTkGg ePsf x'g\ . logLx¿ k|s[ltaf6 g} pTkGg
x'G5g\ / k|s[ltdf g} nLg x'G5g\ . h;df ;a} s'/f pTkGg x'G5 / h;df ;a} nLg x'G5 ToxL k|s[lt
xf] .
k|s[lt zAb cb\e't 5 . cª\u|]hLdf Nature jf Creation h:tf zAb 5g\, tL b'j} zAb
k|s[ltsf nflu l7s xf]Ogg\ . k|s[lt zAbsf] cy{ s[lteGbf klxn] cyf{t\ cufl8 xf] . o;sf] cy{
(Precreation) xf] . ha s]xL klg ag]sf] lyPg, ta klg hf] ;[hgfeGbf cufl8 lyof], Tof] k|s[l t
xf] . t;y{ k|s[ltnfO{ ;[hgf ug{ jf cg'jfb ug{ ;lsGg . k|s[lt t h] xfdL b]V5f}F Tof] xf] . k|s[lt
;fª\Vox¿sf lglDt a8f] cb\e't wf/0ff 5 . Tof] hf] b]lvPsf] 5 / of] gb]lvbf h;df of] n's]sf]
lyof] To;nfO{ ;fª\Vo k|s[lt xf] eGb5g\ . ha of] ;f/f ;[hgf d]l6P/ p;}df 8'A5 h;af6 of]
lg:s]sf] 5, Tof] k|s[lt xf] . k|s[lt ;a} ¿kx¿sf] pb\ud xf] lsgeg] sfo{ / sf/0f pTkGg ug]{ x]t' g}
k|s[lt xf] / k'?if ;'v–b'vsf] ef]Qmfkg cyf{t\ ef]Ugsf nflu x]t' xf] . 36gfx¿ k|s[ltdf 36\5g\ /
ef]u / e'lQmsf] sNkgf k'?ifdf 36\5 . Pp6f km"n km'Ng] 36gf k|s[ltdf x'G5 t/ ;+;f/df olb s'g}
JolQm ePg eg] Tof] g ;'Gb/ x'G5 g c;'Gb/ x'G5, g ;'vb x'G5 g t b'vb g} x'G5 / To;n] g

nf]suLtf– 551
cWofo–!#
cfglGbt g} u5{ / g kLl8t g} u5{ . k|s[ltdf 3l6t 36gfx¿sf] cg'ej ug]{ sf]xL k'?if ePg eg]
of] cy{xLg x'G5 tyflk km"n t km'ln g} /xG5 .
k'?ifn] km"n kmqm]sf] b]Vof] eg] Tof] k|s[ltdf kmqm]sf] km"n b]v]/ k'?ifsf] dgdf sNkgf ;'?
x'G5 / km"nnfO{ pm ;'Gb/ eG5 . Tof] km"nk|ltsf] ;'Gb/ efj k'?ifdf p7\5 hals km"n t k'?if gx'Fbf
klg km'N5 tyflk ;'Gb/tfsf] efj eg] k'?ifdf lvNb5 . ha k'?ifn] s;}nfO{ ;'Gb/ eG5, ta p;nfO{
;'vb nfU5 / pm ;'v ef]U5 . olb k'?ifn] s'¿k 5 eGof] eg] pm b'v ef]U5 . dg'ioleqsf] r}tGon]
efj lgld{t u5{ clg efjn] ef]U5 / ef]Qmf x'G5 . efjn] ef]Ug] JolQmn] ;'v–b'v b'j} kfpF5 . km"n
aflx/ 5 hf] g ;'Gb/ 5 g c;'Gb/ g} 5 . ;'Gb/ eGg] efj t k'?ifsf] xf] . >Ls[i0f eGg'x'G5– ;a}
sfo{ sf/0f pTkGg ug{df k|s[lt x]t' x'G5 / k'?if ;'v b'vsf] ef]Qmfkgdf, ef]Ugdf x]t' elgG5 .
k|s[lt lgikIf 5 / pm ;'v–b'v hGdfpFb}g . k|s[ltdf ;'v–b'v k'?ifn] hGdfpF5 / k'?ifn] g} ef]U5
k|s[ltn] ef]Ub}g . ;fª\Vosf] wf/0ff oxL xf] . efj k'?ifsf] leq pl7/x]sf] x'G5 t/ k|s[lt aflx/
lgikIf x'G5, p;nfO{ Tof] efj;Fu s'g} ;/f]sf/ g} x'Fb}g . ;'v–b'v b'j} kfpgdf lhDd]jf/ k'?if g}
x'G5 . t/ of] ;'v–b'v daf6} cf/f]lkt 5 eGg] hfgsf/L k'?ifdf cfof] eg] p;df ¿kfGt/0f ;'?
x'G5 .
k'?if ha k|s[ltlt/ bf}l8G5, ta ;'v–b'v hlGdG5 / hf] ;'v–b'vdf k/]sf] 5 pm åGå /
c1fgtfdf x'G5 . xfdLdf xf]; hfu]kl5 ;'v–b'v tTsfn ;dfKt x'G5 . k|s[lt ToxLF lgikIf eP/
/xG5 / xfd|f] ;'v–b'vsf] efj leqaf6 k|s6 g} x'Fb}g . ha ;'v–b'v /lxt eP/ k'?if s]jn t6:y
x'G5, ta Tof] z'4 k'?if x'G5 . ;f/f 36gfx¿ k|s[ltdf 36\5g\ / efjgf leq 36\5 . xfdL 36gfsf
sf/0fn] geO{ efjgfsf sf/0fn] b'vL x'G5f}F . To;}n] 3l6t x'g] 36gfnfO{ xf]Og, xfd|f] efjgfnfO{
ablng'k5{ . 36gf g} kl/jt{g ug]{ k|of;:j¿k sltko ;GGof;Lx¿ 3/af/ 5f]8]/ lxF8\5g\ t/
efjgf kl/jt{g gu/];Dd hxfF efu]/ uP klg Tof] efjgf t ;Fu;Fu} g} hfG5 . ;fª\Vozf:qdf
elgPsf] 5—h'g lbg k'?if /; lng 5f]8\5 k|s[lt p;sf nflu ;dfKt x'G5 . k|s[lt kbf{af6 x6\5
lsgeg] p;sf] ca s'g} h?/t g} x'Fb}g . ;'v b'v JolQmsf] k|If]k0f xf] h'g k'?ifn] k|s[ltdf cf/f]k0f
u/]sf] 5 . k|s[ltdf 36gfx¿ 3l6/xG5g\ o;df p;sf] s'g} bf]if 5}g . of] k|s[ltdf 36\g] 36gf xfdL
gx'Fbf klg 36\Yof] / xfdL gePkl5 klg 3l6/xg] 5 / k'?if tŒjn] g} o;sf] /; lnO/xG5 .
k'?if zAb klg k|s[lt h:t} cb\e't 5 . oL b'j} ;fª\Vosf zf:qLo zAb x'g\ . k|s[ltsf] cy{
s[lteGbf klxn] / k'?ifsf] cy{ gu/sf] s]G›df a:g] xf] . ;f/f k|s[lt k'/ xf] / To;sf] lardf a:g]
k'?if xf] . ;f/f 36gf gu/df 3l6/x]sf] 5 / Tof] lardf a:g] JolQm k'?if xf];k"0f{ eof] eg] p;nfO{
k|s[ltsf] s'g} s'/fn] :kz{ ub}{g . k'?ifsf] :jefj lgbf]{if x'Fbf s'g} kfk / k'0on] p;nfO{ 5'Fb}g t/ o;
s'/fsf] xf];, h'g lbg k'?ifdf cfpF5 ta dfq af]w x'G5 . of] k|s[lt / k'?if;DaGwL b[li6nfO{
l;4fGtsf] ¿kdf xf]Og cg'ejsf] ¿kdf hfGg'k5{ .
k'?ifM k|s[lt:yf] lx e'ª\Q]m k|s[lthfGu'0ffg\ .
sf/0f+ u'0f;Ëf]˜:o ;b;Bf]lghGd;' ..@@..
x] ch{'g Û k|s[ltdf l:yt ePsf] of] k'?if k|s[ltaf6 pTkGg ePsf lqu'0ffTds ;a} kbfy{x¿nfO{
ef]U5 / ;t\ c;t\ of]lgx¿df hGd lngfsf sf/0f log} lqu'0f;Fusf] ;Ët g} xf] ..

nf]suLtf– 552
cWofo–!#
pkb|i6fg'dGtf r etf{ ef]Qmf dx]Zj/M .
k/dfTd]lt rfKo'Qmf] b]x]˜l:dGk'?ifM k/M ..@#..
b]xdf l:yt of] cfTdf jf:tjdf k/dfTdf g} xf]≤ pm ;fIfL x'gfn] pk›i6f / oyfy{ ;Ddlt
lbg]jfnf x'gfn] cg'dGtf Pjd\ ;a}nfO{ wf/0f ug]{jfnf x'gfn] etf{, hLj¿kn] ef]Qmf, a|Xdf cflbsf] klg
:jfdL x'gfn] dx]Zj/ / z'4 ;lRrbfgGb x'gfn] k/dfTdf elgPsf] xf] ..
o Pj+ j]lQ k'?if+ k|s[lt+ r u'0f}M ;x .
;j{yf jt{dfgf]˜lk g ; e"of]˜lehfot] ..@$..
o;k|sf/ k'?if / u'0f;lxt k|s[ltnfO{ hf] dg'io tŒjk"j{s hfGb5, pm ;a} k|sf/n] st{Josd{
u/] klg km]l/ hlGdFb}g cyf{t\ k'gh{Gd x'bF }g ..
k|s[ltdf l:yt ePsf] of] k'?if k|s[ltaf6 pTkGg ePsf lqu'0ffTds ;a} kbfy{x¿nfO{
ef]Ub5 . Tof] leq /x]sf] r}tGo k'?if h;sf] jl/kl/ k|s[ltsf] lqu'0ffTds lj:tf/ 5, of] k'?if g} ;a}
l:yltx¿df k|s[lt;Fu ;DalGwt x'G5 / k|s[lt s'g} klg l:yltdf k'?if;Fu ;DalGwt x'Fb}g . s'g}
hldgnfO{ JolQmn] d]/f] eG5 t/ Tof] hldg p;sf] x'g' cufl8 c¿ s;}sf] lyof] / ef]ln pm gx'Fbf
klg s;}sf] x'g] 5 . pm h:tf bfa]bf/ slt x'g] 5g\ / ;dfKt x'g] 5g\ t/ h'g hldgdf bfaf
ul/Psf] xf] Tof] ;bf 5 . JolQm g} k|s[lt;Fu ;DaGw :yflkt u5{ / tf]8\5, ;DaGw agfP/ JolQm g}
;'v / b'v kfpF5 t/ k|s[ltnfO{ p;;Fusf] ;DaGwdf s'g} ;/f]sf/ x'Fb}g . b'v–;'v klg JolQm cfkm}“
lgld{t u5{, k|s[ltdf xfdLnfO{ b'v of ;'v lbg] pT;'stf g} x'Fb}g . To;}n] b[li6 ablng] lalQs} b'v–
;'vdf kl/jt{g x'G5 . dg'iox¿ j:t'sf] ;+;f/df xf]Og efj / ljrf/sf] ;+;f/df afFRb5g\ . j:t'x¿
w]/} k/ x'Fbf ltgLx¿;Fu JolQmsf] s'g} ;DaGw x'Fb}g t/ pm cfˆgf] efjnfO{ ;]t' agfP/ km}nfP/
j:t'x¿;Fu ;DalGwt x'G5 . h:tf] kltkTgL, ldq OToflb p;}n] lgld{t u/]sf] ;DaGw xf] . ;DaGw
s]jn efjdf dfq x'G5 . >Ls[i0f eGg'x'G5– k|s[lt h'g rf/}lt/ 5 To;af6 pTkGg ;f/f kbfy{nfO{
JolQmn] cfˆgf] efjaf6 ef]u u5{ . oL efjx¿sf sf/0faf6 g} JolQm /fd|f]–g/fd|f] of]lgdf hGd
lnG5 . JolQmn] h:tf] efj lnG5 To:t} x'G5 . xfdL h] 5f}F, of] xfd|f] jf;gfs} kl/0ffd xf] . xfdL hlt
/ h:tf] jf;gf u5f}{“, la:tf/} ToxL jf;gfsf] of]Uo aG5f}F .
8fla{gsf cg';f/ dg'ioleq h'g h'g OlG›o 5g\, tL p;s} jf;gfsf sf/0f hlGdPsf x'g\ .
JolQmn] h] b]V5, Tof] cfFvfsf] sf/0fn] b]Vb}g p;sf] x]g]{ jf;gf h'g leq 5, To;}n] p;nfO{ cfFvf
lbG5 . s]xL kz'x¿ t k"/f z/L/af6} ;'G5g\ . rd]/f] lbgdf b]V5, /ftdf b]Vb}g / p;nfO{ ^ OGr
cufl8 g} leQfsf] cfef; x'g] x'gfn] leQfdf slxNo} 7f]lsFb}g . cUnf] 7fpFdf ePsf] vfgf vfg]
jf;gfn] ubf{ lh/fkmsf] 3fF6L olt nfdf] 5 . JolQmleq n's]sf] k'?ifsf] rfxgf cg';f/ g} OlG›on]
hGd lnG5 . t;y{ k'?ifx¿sf] rfxgfsf 5fofF OlG›ox¿ x'g\ . OlG›osf sf/0fn] xf]Og, rfxgfsf
sf/0fn] g} xfdLdf jf;gf pTkGg x'G5 . To;}n] 1fgLx¿ eG5g\– jf;gf ;dfKt ePkl5 hGdsf]
k|lqmof klg ;dfKt x'G5 cyf{t\ k'gh{Gd x'Fb}g . JolQm h'g 3/df / of]lgdf hlGdG5, Tof] p;sf]
jf;gfs} sf/0f xf] . >Ls[i0f eGg'x'G5– of] k|s[ltaf6 km}lnPsf] h'g ;+;f/ 5 o;leqsf] k'?ifn]
To;nfO{ ef]U5 / u'0fx¿sf] sf/0fn] /fd|f–g/fd|f of]lgx¿df hlGdG5 / h'g s'/f;Fu p;sf] /;
hf]l8g yfN5, ToxL of]lgdf k|j]z ug{ yfN5 . xfdLn] h] rfxG5f}F, ToxL x'G5f}F . xfdL cfˆgf] ue{ /
of]lgnfO{ hfg]/ jf ghfg]/ cfkm}F r'G5f}F . k|s[ltsf] s'g} cfu|x x'Fb}g lsgeg] k|s[lt v'Nnf lgdGq0ff
xf] . JolQm h] 5, Tof] p;sf] dfusf] g} kl/0ffd xf] t/ p;nfO{ cfˆgf] dfusf] kl/0ffd d x'F eGg]
;Demgf x'Fb}g . To;}n] JolQm cfˆgf] x'g'df k/dfTdf;Fu ;b}j u'gf;f] ub{5 .

nf]suLtf– 553
cWofo–!#
jf:tjdf of] k'?if of] z/L/df l:yt eP/ klg k[ys\ g} x'G5 . of] k'?ifsf w]/} l:yltx¿ 5g\
lsgeg] k'?if t z/L/eGbf leGg 5 t/ ha p;n] leGg dfGb5, ta dfq leGg x'G5 . k'?if z/L/df
/x]/ klg leGg x'G5 lsgeg] of] p;sf] :jefj xf] t/ k'?ifn] rfx]df d z/L/ x'F eg]/ dfGg klg
;S5 . k'?ifn] h] dfGof] ToxL 3l6t x'G5 . dfGg' ;To x'G5 of] k'?ifsf] leqL Ifdtf xf] . jf:tjdf
Tof] k'?if of] b]xdf l:yt eP/ klg k/ g} x'G5 t/ ;fIfL ePdf pk›i6f / ;Ddlt lbg]jfnf ePdf
cg'dGtf x'G5 . cfkm" ;fIfL eP/ leq x]g{' pk›i6f xf] . k'?if;Fu ;Ddlt dfUof] eg] Tof] p;sf nflu
cg'dGtf xf] t/ JolQm slxn] klg zfGt / df}g eP/ leqsf] k'?if;Fu ;'emfj dfUb}g a? jf;gf /
OlG›ox¿sf] ;'emfj dfg]/ g} lxF8\5 / kl/l:yltdf cfpg] 36gfsf k|ltlqmofn] rNb5 . To;}n] s;}n]
ufnL ug]{lalQs} pm cfˆgf] dflns geO{sg tTsfn k|ltsf/ ug{ plqG5 . JolQm PsIf0f klv{P/
;fIfL eO{ ljgf kl/l:yltsf], ljgf OlG›osf] ;Nnfx cfˆgf] leqsf] ;Nnfx lnof] eg] Tof] ;fIfL
cg'dGtf x'G5 .
>Ls[i0f eGg'x'G5– ;a}nfO{ wf/0f ug]{jfnf x'gfn] etf{, hLj ¿kaf6 ef]Qmf, a|Xdflbsf] klg
:jfdL x'gfn] dx]Zj/ / z'4 ;lRrbfgGb3g x'gfn] k/dfTdf elgPsf] 5 . leqsf] k'?if w]/} ¿kdf
k|s6 x'G5 . olb JolQm z/L/;Fu hf]l8of] eg] z/L/ g} k|tLt x'G5 / pm ;+;f/ x'G5 . o;nfO{ Wofgn]
z/L/af6 5'6fP/ ;fIfL eof] eg] Tof] ;dflw aG5 . o;sf] ;Nnfx dfUbf :jod\ u'? x'G5 / cem leq
uxgtd laGb'df k|j]z u/]df JolQm ;lRrbfgGb3g k/dfTdf k/da|Xd g} x'G5 . of] k'?if g} JolQmsf]
;'v–b'v, zflGt–czflGt, :ju{–gs{ / df]If–lgjf{0f xf] . 36gfx¿ aflx/ 36\5g\ / efjgf leq x'G5 /
Tof] efjgfsf] clGtd ;|f]t k/da|Xd xf] . ;lRrbfgGb3g¿k klg xfdL xf}“ / Tof] xfdL leqsf] k'?if
xf] . To;}n] ;gftgL lrGtgdf k|To]s JolQmnfO{ k/dfTdf elgPsf] xf] . k/d]Zj/ xfdLleq l:yt 5 /
xfdLn] rfx]df clxn] g} hfgsf/L kfpg ;S5f}F t/ xfd|f] leqsf] jf;gfsf] 3/ Wj:t x'G5 eGg] qf;n]
p;sf af/]df xfdL hfGg g} rfxFb}gf}“ . xfdL ;+;f/ dfU5f}F≤ To;}n] …k/dfTdf hf] xfdL leq n's]/
a;]sf] 5Ú nfO{ kfpg ;Sb}gf}F . o;k|sf/ k'?if / u'0f;lxt k|s[ltnfO{ h'g dg'io tŒjn] hfGb5, pm
;a} k|sf/n] st{Jo sd{ ub}{ k'gh{Gddf k|fKt x'Fb}g .
h'g dg'ionfO{ k|s[lt / d k[ys\ x'F eGg] ljgf r]i6f :d/0f /xG5 To:tf] JolQmn] ;a} st{Jo
sd{ ubf{ klg p;sf] leqsf] kljqtf gi6 x'Fb}g . of] k'?if / k|s[ltsf] k[ystfsf af/]df 1fg ePg
eg] dlGb/df a;] klg kljqtf x'Fb}g . k[ystfsf] 1fg x'g] JolQmnfO{ hLjg gf6s h:tf] x'G5 hxfF
s'g} jf;gf x'Fb}g . >Ls[i0f eGg'x'G5– o:tf] JolQmsf] jf;gf g} gx'gfn] p;sf] k'gh{Gd x'Fb}g . of]
k[ystfsf] 1fgn] JolQm :jtGq / aGwgd'Qm x'G5 . cfkm"nfO{ leqaf6 gafFWg] ToxL Ps tŒjsf] vf]h
cWofTd xf] . ToxL :jtGqtfsf] gfd k'?if xf] . ;f/f cfWoflTds ofqfsf] Pp6} nIo cfkm"leq Tof]
tŒjsf] vf]h ug{' xf] . ;+;f/sf] s'g} ;Ldfn] h;nfO{ afFWb}g, h;sf] :jtGq / d'Qm x'g' :jefj x'G5
ToxL cfWofTd xf] .
>Ls[i0f eGg'x'G5– leqsf] k'?ifsf] ha af]w x'G5, ta h'g;'s} k|sf/n] st{Jo sd{ ubf{ ub}{
klg pm k'gh{Gdsf] aGwgaf6 kf/ x'G5 . a'4 / dxfjL/sf] hLjgdf Pp6f ;ª\ult 5≤ To;}n]
pxfFx¿nfO{ a'‰g ;/n 5 t/ s[i0fsf] hLjg hl6n / c;ª\ut 5 . s[i0fnfO{ a'‰g klg c;ª\ut g}
x'g'k5{ lsgeg] s[i0fsf] hLjg a'‰g sl7g 5 . To;}n] s[i0fsf] b[li6 / df}lns ;f]Rg] cfwf/ leGg 5
lsgeg] k|s[lt cnu / d cnu eg]/ hfGg] JolQmnfO{ h:tf] sd{ u/] klg aGwg x'Fb}g / s'g} hGd /
d[To' klg x'Fb}g . s[i0f If0fhLaL x'g'x'G5, If0fIf0fdf afFRg'x'G5 . kl/l:ylt cg';f/ h'g If0f h'g
cfZjf;gsf] cfjZostf x'G5, ToxL cfZjf;g lbg'x'G5 . pxfFsf nflu of] ;a} clego dfq xf] .
s[i0fsf nflu hLjg nLnf xf] hxfF cfZjf;gsf] s'g} d"No 5}g . s[i0fsf nflu ;a} ;ª\ultx¿ Ifl0fs

nf]suLtf– 554
cWofo–!#
5g\ ToxfF s'g} k|lta4tf 5}g . h'g If0fdf h] ;xh 5, pxfF ToxL ug{'x'G5 . pxfF gbLsf] wf/ h:tf]
x'g'x'G5 hxfF s'g} aGwg 5}g . of] s'/f xfdL ha;Dd a'‰g ;Sb}gf,}“ ta;Dd s[i0fsf] hLjg klg a'‰g
;Sb}gf}“ . s[i0fnfO{ k'?if tŒjsf] k"/f af]w 5 To;}n] pxfFnfO{ s'g} sd{n] afFWg ;Sb}g .
>Ls[i0f eGg'x'G5– k|s[lt / k'?if cnu x'g\ eg]/ hfGg]lalQs} JolQmn] h:tf] k|sf/sf] sd{ u/]
klg pm hGd / d[To'af6 kf/ x'G5 . o:tf] JolQmsf] sd{df cfr/0f / cgfr/0fsf] klg k|Zg x'Fb}g .
cfr/0f / cgfr/0f klg ta;Dd x'G5 ha;Dd hLjg ;To nfU5 . a'4 / dxfjL/n] klg cfkm" k'?if
ePsf] af]w ePkl5 klg cfˆgf] dfu{df /x]/ dfq cfr/0f ug{'eof] . of] pxfFx¿sf] :jefj /
;a}k|ltsf] s?0ff efjn] ubf{ xf] . rfxgfn] g} jf;gf hlGdG5 . h'g a]nf rfxgf g} ;dfKt x'G5,
To; a]nf h'g;'s} k|sf/sf] sd{ u/] klg kfk, k'0o x'Fb}g t/ klZrdsf gLltzf:qLx¿ hf] 6]g
sdfG8d]G6;\ (Ten Commandments) cyf{t\ …rf]/L gu/Ú, …dftf–lktfnfO{ eujfg\sf] ¿kdf dfgÚ,
…l5d]sLnfO{ cfkm" h:tf] Jojxf/ u/Ú OToflbnfO{ dfGb5g\, pgLx¿ s[i0fsf] of] egfO g}lts xf]Og
eGg] ;f]Rb5g\ . t/ >Ls[i0f eGg'x'G5– olb ltdL k|s[lteGbf leGg ePsf] hfGof} eg] h] ub}{ 5f} / h]
ug]{ 5f}, To;af6 ltd|f] d'lQmsf nflu s'g} km/s kg]{ 5}g . O;fO{, d';ndfg uLtfdf s[i0fsf jrgsf]
7'nf] lj/f]w u5{g\ . uLtfsf] hLjGttf b]v]/ clxn] klg w]/} d'n's 8/fpF5g\ . To;}n] 6sL{ h:tf]
dn'sdf uLtfdfly k|ltaGw nufOPsf] lyof] . uLtf k|rfl/t eof] eg] dflg;x¿ cg}lts x'G5g\ eGg]
s]xL d'n;dfgx¿sf] 8/ 5 . pgLx¿ k|s[lt / k'?if leGg ePsf] klg hfGb}gg\ . To;}n] h;n] of]
leGgtf hfGb5 p;n] cg}lts sd{ ug}{ ;Sb}g .
k|s[lt / k'?ifsf] km/skg :ki6 eof] eg] h] u/] klg kfk–k'0o x'Fb}g / To;kZrft\ hGd–d[To'
klg x'Fb}g . of] uLtfsf] ;"q cToGt pRr / g}lts 5 . o;df k|s[lt / k'?if cnu ePsf] af]w x'g
h?/L 5 . cfkm" k'?if tŒj ePsf] hfgsf/Ln] cg'lrt / cg}lts ljrf/ cfpg klg ;Sb}g / k|s[lt /
k'?ifsf] :ki6 af]w ePsf] JolQmnfO{ gLltsf] s'g} af]em / afwf klg x'Fb}g . of] ;"q gsf/fTds
;f]rsf JolQmsf nflu xf]Og . a'4 / dxfjL/x¿sf] lzIff g}lts 5 / w]/} ;fwf/0f JolQmnfO{ Wofgdf
/fv]/ lbOPsf] 5 eg] s[i0fsf] lzIff wfld{s 5 / of] w]/} c;fwf/0f JolQmx¿nfO{ b[li6ut u/]/
lbOPsf] 5 . s[i0fsf] lzIff a'4 / dxfjL/sf] lzIffeGbf w]/} pRr 5 . rf]/L ug{' ta unt / g/fd|f]
x'G5, ha wgdf s;}sf] ks8 ;To x'G5 . olb wgdf s'g} d"No 5}g eg] rf]/Ldf slt d"No x'G5 / Û
hlt d"No wgdf x'G5, Tolt g} d"No rf]/Ldf x'G5 .
>Ls[i0f a8f] dflyNnf] :yfgaf6 af]Nb} x'g'x'G5 . dxfjL/nfO{ dfGg] ;fw'x¿ klg wg df6f] xf]
eG5g\ / km]l/ rf]/L kfk xf] klg eG5g\ . dxfjL/ Psflt/ lx+;f kfk xf] eGg'x'G5 csf]{tkm{ cfTdf
cd/ 5 o;nfO{ sf6\g ;lsFb}g eGg'x'G5 . oL b'j} s'/fdf lj/f]w 5 . olb cfTdfnfO{ dfg{ ;lsGg /
z/L/ d/]sf] 5 eg] lx+;f s;/L x'g ;S5 . of] kfk klg s;/L x'g ;S5 / xfdL s;}nfO{ dfg{
;Sb}gf}F eg] arfpg klg s;/L ;S5f}F . clg clx+;fsf] slt g} d"No /xG5 < olb lx+;fsf] s'g} d"No
5}g eg] clx+;fsf] klg s'g} d"No x'Fb}g t/ dxfjL/n] oL ;a} s'/f xfdL h:tf dg'ionfO{ x]/]/
eGg'ePsf] xf] . cfTdfnfO{ g} z/L/ 7fGg] xfd|f] c1fgnfO{ tf]8\g] r]i6fdf pxfFn] oL s'/fx¿ eGg'ePsf]
xf] .
t/ s[i0fsf] ;Gb]z clGtd / cfTolGts xf] . >Ls[i0f ch{'gnfO{ eGg'x'G5– ltdL c¿nfO{
sf6\g, dfg{ ;S5' eGg] d"v{tfsf] s'/f gu/ lsgeg] s;}n] s;}nfO{ klg sf6\g / dfg{ ;Sb}g . ltdL
h;nfO{ dflb{gF eG5f,} p;nfO{ t ltdL dfg{ g} ;Sb}gf}F lsgeg] p;leq /x]sf] cfTdf g df/]/ d5{, g
sf6]/ sfl6G5, g cfuf]n] hN5 g kfgLn] g} 8'afpg ;S5 . To;}n] ltdL s;}nfO{ sf6\g, dfg{ ;S5'
eGg] e|flGt 5f]l8b]pm . ltdL lx+;|s x'g ;Sb}gf} / olb lx+;|s x'g ;Sb}gf} eg] clx+;|s klg x'g

nf]suLtf– 555
cWofo–!#
;Sb}gf}F . of] s[i0fsf] k/d pkb]z xf] . >Ls[i0f eGg'x'G5– lx+;f clx+;f t s]jn e|flGt xf] . t;y{ x]
ch{'g Û ltdL a]lkmqmL lglZrGt eP/ sf6 lsgeg] sf]xL klg ltdLn] sf6\b}df sfl6Fb}g . ltdL s]jn
k|s[lt leGg xf] eGg] hfg]/ k'?ifdf k|ltli7t eP dfq k'U5 . ltd|f] cfr/0fsf] s]xL d"No 5}g . ltd|f]
cfTdfsf] dfq d"No x'G5 .
>Ls[i0fn] o; hut\\df hlt klg >]i7 s'/f eGg ;lsG5, TfL ;a} eGg'ePsf] 5 / pxfFn] s'g}
;Demf}tf gu/L ;To h:tf] 5 To:t} eGg'ePsf] 5 . >Ls[i0f k'gM eGg'x'G5– dfg]{ 36gf t 36\g}
;Sb}g . To;}n] ha dfg{ ;Sb}gf} eg] dfg]{ ljrf/ klg gu/ / arfpg ;Sg] t emg\ s'/} ePg . ltdL
efjgfdf dfq c¿nfO{ rf]6 k'¥ofpg / dfg{ ;S5f} lsgeg] r}tGonfO{ t ltdL 5'g klg ;Sb}gf} .
ltdLn] dfg]{ efjgf dfq u/]/ c¿nfO{ rf]6 k'¥ofpg ;S5f} . To;}n] ltdL s]jn b'v glbg] efjgf
dfq ug{ ;S5f} . lx+;f / clx+;f b'j} x'g} ;Sb}g . s]jn efjgfaf6 of] ljrf/ pTkGg x'g ;S5 . To;}n]
stf{efjnfO{ g} 5f]l8b]pm, ta ltdLaf6 g lx+;f x'G5 g t clx+;f g} x'G5 . h] eO/x]sf] 5 To;nfO{
x'g b]pm / ltdL s]jn cfˆgf] x'g'nfO{ dfq :jLsf/ u/]/ lgldQ ag .
sd{sf ;a} rfxgf jf;gfaf6 pTkGg x'G5g\ . k/d 1fg ePkl5 h] u/] klg s'g} aGwg
x'Fb}g . k|s[lt / k'?ifsf] k[ystfnfO{ hfg]/ JolQm ha k'?ifdf l:yt x'G5, ta p;sf] sd{ klg
jf;gfd'Qm x'G5 . df]If s'g} :yfg / eljio xf]Og, of] xfd|f] :jefj xf] . >Ls[i0f eGb} x'g'x'G5– ;a}
36gf k|s[ltdf 36\5g\, sd{ klg k|s[ltd} x'G5 / k|s[lt g} ;lqmo 5 . k'?if lgliqmo eP sd{ g}
x'Fb}g . ha k'¿if g s]xL u5{ g t s]xL ef]U5 p s]jn x'G5 . o:tf] af]w ePdf ToxfF s'g} ;+;f/ /
aGwg geP/ z'4 k'¿if dfq z]if /xG5 .
Wofg]gfTdlg kZolGt s]lrbfTdfgdfTdgf .
cGo] ;fª\Vo]g of]u]g sd{of]u]g rfk/] ..@%..
x] ch{'g Û Tof] k/dk'?if k/dfTdfnfO{ sltko dg'iox¿ t z'4 ePsf] ;"Id a'l4n] Wofgaf6
Åbodf b]V5g\, cGo slt 1fgof]uaf6 b]V5g\ eg], cGo slt sd{of]uaf6 b]V5g\ / k|fKt ub{5g\ ..
cGo] Tj]jdhfgGtM >'TjfGo]Eo pkf;t] .
t]˜lk rfltt/GTo]j d'To'+ >'ltk/fo0ffM ..@^..
t/ logLx¿af6 leGg bf];|f]y/L dGba'l4 ePsf hf] k'?if 5g\, pgLx¿ :jod\ o;k|sf/ ghfg]/
c¿af6 tŒjk"j{s hfGg] k'?ifx¿af6 ;'g]/ g} To;cg';f/ pkf;gf ub{5g\ / tL ;'Ggdf k/fo0f ePsf
k'?if klg d[To'¿k ;+;f/;fu/af6 lgM;Gb]x tb{5g\ ..
ofjT;~hfot] lsl~rT;Œj+ :yfj/hËdd\ .
If]qIf]q1;+of]ufQlål4 e/tif{e ..@&..
x] ch{'g Û ofjt\ hlt klg :yfj/ hª\ud j:t' pTkGg x'G5g\ TfL ;Dk"0f{nfO{ ltdL If]q /
If]q1sf] ;+of]uaf6 pTkGg ePsf] hfg ..
>Ls[i0f eGg'x'G5– Tof] k/dk'?ifsf] l:yltnfO{ x]g]{ w]/} åf/x¿ 5g\ . s]xL JolQmx¿ z'4 ePsf]
;"Id a'l4n] Wofgåf/f Åbodf b]Vb5g\ . a'l4nfO{ z'4 / ;"Id ug]{ k|lqmofx¿ 5g\ . a'l4 ;fwf/0f /
:y"n x'gfsf sf/0f :y"n ljifox¿df afFlwPsf] x'G5 . %) b]lv () k|ltzt a'l4sf] ;f]r
sfdjf;gfdf x'G5 eg]/ dg;\ljb\x¿ eG5g\ . sfdjf;gfsf] ;f]r sd ePdf cGo jf;gf 3/, wg,
sf/ cflbsf ;DaGwdf a'l4n] ;f]R5 . oL ;f]rx¿df a'l4 klg z/L/ h:t} :y"n x'G5 . h] xfdL
;f]R5f}“, a'l4n] To;s} ¿k u|x0f u5{ . rf]/sf] a'l4 rf]/, nf]eLsf] a'l4 nf]eL / Hofgdf/fsf] a'l4
Hofgdf/f g} x'G5 . pm h] lrGtg / dgg ul//x]sf] x'G5, Tof] la:tf/} p;sf] a'l4sf] ¿k x'G5 .
a'l4nfO{ :y"n kbfy{af6 d'Qm u/]/ ;"Id ljifodf k|jflxt ug{' g} a'l4nfO{ ;"Id ug{' xf] . h:tf] ;"o{
:y"n xf] t/ cfFvf lrlDnP/ ;"o{sf] ljDanfO{ Wofg ug{' ;"Idsf] Wofg ug{' xf] . ljDadf Wofg ubf{ub}{

nf]suLtf– 556
cWofo–!#
la:tf/} s]xL ;dokZrft\ ljDa klg x/fpF5 / x/]s lbg ToxL ljDa Wofgdf pkl:yt x'G5 . :y"nsf]
Wofg ug]{ afgLn] ;'?df ljDa wldnf] b]lvG5 t/ Wofgsf] ;"Idtf a9]kl5 ljDa emg\ k|uf9 / t]h:jL
b]lvG5 . o:tf] cj:yfdf a'l4 ;"Id ePsf] xf] eg]/ hfGg ;lsG5 .
7'nf] cfjfh ;'Gbf ;'Gbf JolQmsf] a'l4 :y"n ePsf] x'G5 . sfg aGb u/]/ leqsf] ;"Id
cfjfhdf Wofg nufP/ ;'Gg yfNof}F eg] la:tf/} leqsf] cfjfh / Wjlg k|s6 x'g yfN5 . :y"n
cfjfh 5f]8]/ ;"Id cfjfh ;'Gg yfn]kl5 aflx/sf] cfjfh aGb eP/ leqsf] ;"Id cfjfh ;'lgg
yfN5 / JolQmsf] a'l4 klg ;"Id x'g yfN5 . oxL ;"Id cfjfh ;'Gg lg/Gt/ r]i6f u/] cGtdf leqsf]
;"Idtd cfjfh çsf/sf] Wjlg ;'lgg yfN5 . oxL leqsf] ;"Id gfb ;'lgg' g} JolQmsf] ;"Id / z'4
a'l4 kmlnt ePsf] k|df0f xf] . ha;Dd a'l4 ;"Id x'Fb}g, ta;Dd JolQm tyfslyt kl08t x'g ;S5,
t/ p;df a'l4dQfsf] ljsf; ePsf] x'Fb}g . ;"Id a'l4af6 dfq a'l4dQf pknAw x'G5 . o:tf
kl08teGbf gk9]sf JolQmdf a'l4dQf x'g ;S5 . To;}n] saL/ h:tf] cgk9 JolQm klg k/d 1fgdf
pknAw eP/ kf/ x'g ;Sg'eof] . k/d 1fg JolQmsf] ;"Id1fg ;dfTg] Ifdtf / ;"Id b[li6df lge{/
u5{ . aflx/sf] ;a} ;+;f/ :y"n / leqsf] ;a} ;"Id x'G5 . leqsf] ;+;f/nfO{ cg'ej ug{ ;"Idtf /
z'4tf cfjZostf x'G5 .
>Ls[i0f eGg'x'G5– Tof] k/d k/dfTdfnfO{ sltko dg'iox¿ z'4 a'l4 ePsf] ;"Id a'l4n]
Wofgåf/f Åbodf b]Vb5g\ . JolQm;Fu z'4 a'l4 eP Tof] Åbolt/ df]l8G5 / Tof] Åbosf] dlGb/df
k/dfTdf;Fu ;fIffTsf/ ug{ ;lsG5 . sltko JolQmx¿ To;nfO{ 1fgof]uaf6 hfGb5g\ egL >Ls[i0f
eGg'x'G5 . Åbotkm{ ;"Id a'l4nfO{ nufpg' elQmof]u xf] . Åbo elQmsf] / k|]dsf] s]G› xf] . ha
JolQm ;"Id a'l4nfO{ k|]d / elQmsf] s]G› Åbodf nufpF5, ta dL/f, r}tGo h:tf JolQmsf] hGd
x'G5 . ToxL z'4 a'l4nfO{ Åbodf gnufP/ ;x;|fwf/lt/ nufPdf k/dfTdfsf] bz{g x'G5 / ToxL
1fgof]u xf] . To:t} slt JolQmx¿ lgisfd sd{of]uåf/f hfGb5g\ eg]/ >Ls[i0f eGg'x'G5 . sltko
JolQmx¿ z'4 ePsf] ;"Id a'l4nfO{ cfˆgf] sd{wf/flt/ nufP/ cfˆgf] sd{df Tof] ;"Id a'l4nfO{
;dflji6 ub{5g\ pgLx¿ stf{ geO{ s]jn sd{ ug]{ lgldQ dfq x'G5g\ .
k/dfTdfnfO{ hfGg] oL tLg dfu{x¿ 5g\– elQmof]u jf k|]dsf] dfu{, 1fgof]usf] dfu{ /
sd{of]usf] dfu{ . oL tLg} dfu{sf nflu a'l4 Pp6} pks/0f xf] . ToxL pks/0f Åbolt/ aUbf eQm
hlGdG5, h:tf] dL/f / r}tGo, ;x;|fwf/lt/ aufpFbf 1fgL hlGdG5 h:tf] a'4, dxfjL/ / cflb
zª\s/frfo{ / sd{sf] wf/flt/ aufpFbf qmfO:6 h:tf sd{of]uL hlGdG5g\ . To;}n] O;fO{x¿sf] k"/f
wf/f sd{lt/ nfUof] / ;]jf g} wd{ aGof] . O;fO{ ld;g/L h:tf ;]jf ug]{ ;d'bfo la/n} e]l6G5g\ .
>Ls[i0f eGg'x'G5– sf]xL lgisfd sd{of]uåf/f k/dfTdfnfO{ hfGb5g\ . lgisfd sd{of]uaf6 k/dfTdf
;a}lt/ b]lvG5 cyf{t\ h;sf] klg ;]jf ul/G5 k/dfTdf ToxLF b]lvG5 lsgeg] z'4 ePsf] ;"Id a'l4
tŒj ;]jfdf nfu]sf] x'G5 . z'4 ePsf] a'l4nfO{ hxfF nufof] ToxL k/dfTdf b]lvG5 / cz'4 ePsf]
a'l4 hxfF nufP klg kbfy{ dfq b]lvG5 .
>Ls[i0f eGg'x'G5– t/ c¿ JolQmx¿ cyf{t\ hf] ;fdfGo a'l4 ePsf k'?if 5g\ pgLx¿ :jod\
o;k|sf/ ghfg]/ c¿af6 tŒjk"j{s hfGg] k'?ifx¿;Fu ;'g]/ g} pkf;gf u5{g\ . pgLx¿ ;'Ggdf
k/fo0f eP/ klg d[To'¿kL ;+;f/nfO{ lgM;Gb]x tb{5g\ . elQmsf], 1fgsf] / sd{sf] dfu{ k|v/ ofqf
xf] . oL dfu{af6 hLjGt k'?if dfq ofqf ug{ ;S5g\ lsgeg] pgLx¿df k/dfTdf hfGg] k|uf9tf,
k|v/tf, Tj/f, tLj|tf, a]r}gL / ceLK;f x'G5 . oL ;a} dfu{af6 ofqf ug{ ;Ifd gx'g] JolQmx¿nfO{
>Ls[i0f cGo dfu{sf af/]df klg eGg'x'G5 . ghfg]sf JolQmx¿ klg To:tf] JolQm h;n] tŒjk"j{s

nf]suLtf– 557
cWofo–!#
k/dfTdfnfO{ hfg]sf 5g\, pgLx¿af6 ;'g]/ pkf;gf ub{5g\ / ;'Ggdf k/fo0f x'G5g\ eg] o:tf
;'Ggdf k/fo0f ePsf JolQmx¿ klg lgM;Gb]x d[To'¿kL ;fu/ tg]{ 5g\ .
xfdLx¿ h:tf clwsf+z JolQmx¿ of] rf}yf] sf]6Ldf kb{5f}“ . h'g JolQmx¿ tLg dfu{df hfg
;Sb}gg\ / hfg] ceLK;f klg /fVb}gg\ pgLx¿ klg h;n] cfˆgf] cg'ejaf6 k/dfTdfnfO{ hfg]sf] 5
To:tf] JolQmsf] s'/f >j0f u/L To;df k/fo0f / nLg ePdf pgLx¿df pkf;gfsf] hGd x'g] 5 .
To;af6 pgLx¿ h:tf JolQm klg d[To'¿kL ;fu/nfO{ tg{ ;Sg] 5g\ / cd[t k|fKt ug]{ 5g\ . o:tf
JolQmx¿sf nflu zf:q xf]Og u'? pkof]uL x'G5 . :jcg'ejaf6 hfg]sf] JolQmaf6 ;f]em} ;'g]df
zf:qsf] cy{ klg v'N5 . zf:q w]/} cl3 n]lvPsf] x'Fbf ltgdf klxnf h:tf] tfhfkg x'Fb}g . To;}n]
o:tf] JolQm sxfF hfg'k5{, h;df tŒjsf] clUg aln/x]sf] xf];\, p;sf] cfˆgf] cg'ej lhpFbf] xf];\ /
h;n] ;TonfO{ hfg]/ To;df afFr]sf] xf];\ To:tf] JolQm;dIf a;]/ ;'Gbf pkf;gf kmlnt x'G5 . u'?
glhs a:g' pkf;gf xf] / u'? glhs a;]/ ;'Gg' pklgifb\ xf] .
u'?sf glhs a:g kfqtf rflxG5 To;sf nflu cxª\sf/z"Go x'g'k5{ . cxª\sf/ g} u'?;Fu
b"/Lsf] k|d'v sf/0f xf] . To;}n] cxª\sf/ TofuL kfqtf /fv]/ lzio u'?;dIf hfg'k5{, u'? lziosxfF
cfpFb}gg\ . gbLdf em's]/ efF8f] e/]df dfq kfgL el/G5 . u'?sf] ;fdLKo x'g' snf xf] / ljgd|tf /
lg/xª\sf/ efj l;Sg] tof/L Pjd\ pT;'stf xf] . u'?nfO{ ;'Gg] dfq xf]Og df}g / zfGt eP/
cljrlnt / ;f]rz"Go eP/ w}o{sf ;fy ;'Gg'k5{ . 1fg tTsfn k|fKt x'Fb}g o;sf nflu w}o{k"j{s
l;Sg'k5{ rfx] o;df a;f}{+ latf];\ . o:tf] cj:yfdf pkf;gf 3l6t x'G5, ta u'?n] lzionfO{ ;a}
1fg kf]lvlbG5 . o; dfu{df pkf;gf ug]{ ljlw l;Sg'k5{ . df}g / zfGt eP/ k|tLIff Pjd\ w}o{ ug{
l;Sg'k5{ / hLljt ;b\u'?sf] vf]h ug{'k5{ . >Ls[i0f eGg'x'G5– o:tf] ;'Gg k/fo0f ePsf JolQmn] klg
d[To'¿kL ;+;f/ ;fu/nfO{ lgM;Gb]x kf/ ug]{ 5g\ .
>Ls[i0f eGg'x'G5– x] ch{'g Û ofjt\ :yfj/ hËd j:t' pTkGg x'G5g\ TfL ;Dk"0f{nfO{ ltdL If]q
/ If]q1sf ;+of]uaf6 pTkGg ePsf] hfg . ;a} ljrf/sf k5fl8 s[i0f If]q / If]q1 Tof] hfGg]jfnf /
h] hflgG5 egL af/Daf/ bf]x¥ofpg'x'G5 . h] klg hlGdG5, aG5, d]l6G5 Tof] ;a} If]q xf] . Tof] h'g
g aG5, g ;dfKt x'G5, g hlGdG5 hf] s]jn bz{g dfqsf] Ifdtf xf] / hf] 1fg, af]w, z'4 r]tgf /
s]jn z'4 lrQ xf] ToxL k'?if xf] . pxL If]q1 xf] / pxL g} k/d d'lQm xf] . >Ls[i0f ha ToxL s'/f
bf]xf]¥ofpg'x'G5, ta k|of]hg leGg x'G5 lsgeg] olt ;'g]/ ch{'g leGg ePsf 5g\ . h'g If]q /
If]q1sf s'/f pxfFn] ;'?df ch{'gnfO{ eGg'ePsf] lyof], ToxL s'/f cGo w]/} s'/f ;DemfPkl5 k'gM eGb}
x'g'x'G5 . o;lardf ch{'gsf] a'l4sf] ljsf; ePsf] 5 / pgsf] k|1f z'4 ePsf] 5, oxL zAbn]
pgnfO{ cs}{ cy{ lbPsf] 5 . ;fy} h] s'/f dxŒjk"0f{ x'G5 To;nfO{ >Ls[i0f af/Daf/ hf]8 k'¥ofpg]
lx;fan] eGg'x'G5, h'g xfd|f] dgn] klg ;'Gg / a'‰g ;S5 . To;}n] s[i0f k6s k6s ToxL s'/f
bf]x¥ofpFb} x'g'x'G5 . hLjgsf] ;To t Pp6} x'G5 t/ To;nfO{ eGg] a'emfpg] 9Ë km/s x'G5 . o;}
sf/0f >Ls[i0f xfdLn] a'‰g ;sf}F eg]/ To;nfO{ af/Daf/ ljleGg zAbdf eGg'x'G5 . xfd|f] d"R5f{
6'6fP/ hfu[t cj:yfdf æd hfGg]jfnf x'FÆ / æh] klg d hflg/x]sf] 5' Tof] d xf]OgÆ eGg] af]w
u/fpg] k|of; ub}{ x'g'x'G5 .
of] 36gf 36\g ;s]df uLtfsf] p2]Zo k"/f x'G5 . oxL k|of]hgsf nflu of] ;lj:tf/ s[i0fn]
ch{'gnfO{ a'emfpg] cfof]hgf ug{'ePsf] xf] . uLtfdf Pp6} ;TonfO{ s[i0fn] w]/} 9Ën] eGg'ePsf] 5 .
o:tf] d"Nojfg\ ;To ;f]em} eg]df xfdL ;'Gb} ;'Gb}gf}F / To;sf] d"No klg yfxf x'Fb}g . s[i0f ch{'gnfO{
of] k/d ;To a'emfpg rfxg'x'G5 . To;}n] ;a} s'/f ;DemfP/ k'gM d"n s'/fdf kmls{g'x'G5 / km]l/
ToxL s'/f bf]xf]¥ofpg'x'G5 . o; ;Gbe{df >Ls[i0f ch{'gnfO{ ToxL eGb} x'g'x'G5– x] ch{'g Û h] klg

nf]suLtf– 558
cWofo–!#
:yfj/ hËd j:t' pTkGg x'G5g\, tL ;a}nfO{ ltdL If]q / If]q1sf] ;+of]uaf6 pTkGg ePsf] hfg .
Tof] h'g leq If]q1 a;]sf] 5 / aflx/ If]q km}lnPsf] 5, TfL b'j}sf] ;+of]un] g} ;f/f dgsf] hut\\
pTkGg x'G5 . ;f/f b'v–;'v, k|Llt–ck|Llt, ;f}Gbo{–s'¿ktf, /fd|f]–g/fd|f], ;kmntf–c;kmntf, oz–
ckoz oL ;a} of] b'O{sf] hf]8 xf] / oL ;a}df k'?if g} cfˆgf] efjgfn] hf]l8G5 t/ k|s[lt;Fu s'g}
efjgf x'Fb}g . >Ls[i0f eGg'x'G5– ltdL cfˆgf] efjgfnfO{ lvr clg Tof] hf]8 cfkm}F 5'6]/ 6'lqmg] 5 .
ltdLn] efjgf aGb u/]df ltd|f] k/d d'lQm x'g] 5 .
;d+ ;j]{if' e"t]if' lti7Gt+ k/d]Zj/d\ .
ljgZoT:jljgZoGt+ oM kZolt ; kZolt ..@*..
x] ch{'g Û o;k|sf/ hfg]/ hf] k'?if gi6 x'g] ;a} r/fr/ e"tx¿df gfz/lxt k/d]Zj/nfO{
;defjaf6 l:yt b]V5 p;}n] g} oyfy{nfO{ b]Vb5 ..
;d+ kZolGx ;j{q ;djl:ytdLZj/d\ .
g lxg:TofTdgfTdfg+ ttf] oflt k/f+ ultd\ ..@(..
h'g k'?if ;a}df ;defjn] l:yt ePsf] k/d]Zj/nfO{ ;dfg b]Vb} cfkm"åf/f cfkm}nF fO{ gi6 ub}{g,
o;af6 pm k/d ultdf k|fKt x'G5 ..
k|s[To}j r sdf{l0f lqmodf0fflg ;j{zM .
oM kZolt tyfTdfgdstf{/+ ; kZolt ..#)..
h'g k'?if ;Dk"0f{ sd{x¿ ;a} k|sf/n] k|s[ltaf6 u/]sf] / ePsf] b]V5 tyf cfTdfnfO{ cstf{
b]V5 pxL b]Vb5 ..
obf e"tk[yUefjd]s:yg'kZolt .
tt Pj r lj:tf/+ a|Xd ;DkBt] tbf ..#!..
h'g If0f of] k'?if k|f0fLnfO{ k[ys\–k[ys\ efjsf] Ps k/dfTdfdf l:yt tyf Tof] k/dfTdfaf6 g}
;Dk"0f{ e"tsf] lj:tf/ b]V5 To; sfndf ;lRrbfgGb3g a|XdnfO{ k|fKt ub{5 ..
>Ls[i0f oL Znf]sx¿df bz{g / b[li6 ePsf] cfFvfaf6 c;nL s'/f s;n] b]V5 To;sf] JofVof
ub}{ x'g'x'G5 . h'g k'?if gi6 x'g] of] ;a} r/fr/ k|f0fLx¿df gfz/lxt k/d]Zj/nfO{ ;defjaf6 l:yt
b]V5 pxL JolQmn] b]Vg ;S5 / p;}n] b]Vb5 . of] hut\\ k|ltIf0f gfz / kl/jt{g eO/x]sf] b]lvG5 .
hut\\ nx/ h:tf] If0feª\u'/ ePsf] s'/f ;a} JolQmn] b]Vg ;S5g\ . o;sf nflu ljz]if cfFvfsf]
cfjZostf x'Fb}g t/ h'g JolQm oL If0feª\u'/ j:t'x¿ dfly hf]8;Fu klqmP/ cfˆgf] cflwkTo
hdfpg vf]H5 p;n] of] kl/jt{g b]Vg ;Sb}g . oxfF s'g} s'/f l:y/ 5}g / ;a} s'/f k|jfx h:tf]
alu/x]sf] 5 . oxfF s'g} s'/f klg JolQmsf] k|of;n] l:y/ x'g ;Sb}g . ;'Gb/ JolQm ;'Gb/ g} alg/xg],
kbdf ePsf] JolQm kbdf g} al;/xg] / wgL JolQm wgL g} alg/xg] k|of; u5{ . hLjg kl/jt{gzLn
5 t/ xfdL To;nfO{ l:y/ agfpg] k|of; u5f}{+ / of] kl/jt{gzLn k|jfxdf v'§f c8\ofpg] e"ld
vf]H5f}“ . If0feª\u'/sf] ;Totf ghfGgfn] JolQm cfˆgf] ;'/Iffsf] vf]h ug]{ r]i6f ul/ g} /xG5 h'g
;Dej 5}g .
>Ls[i0f eGg'x'G5– hf] If0feª\u'/leq zfZjtnfO{ b]Vg ;S5 pxL JolQmn] b]V5, t/ w]/}h;f]
JolQmnfO{ of] If0feª\u'/ hut\\ gb]lvgfn] pgLx¿ cfˆg} dgsf] zfZjt hut\ lgdf{0f ug]{ sf]l;;
u5{g\ h'g ;a} em'6f] l;4 x'G5 . xfd|f] k|]d, >4f, cfb/efj ;a} ;dfKt eP/ w'nf] x'G5 / xfd|f] ejg
elTsG5 . xfdL h] klg lgdf{0f u5f}{+, Tof] hLjgn] ;dfKt kfl/lbG5 . oxfF s]xL aRb}g ;a} v/fgL
x'G5 t/ klg xfdL l:y/ kfg]{ k|of; ul/ g} /xG5f}F . oxL dg'iosf] hLjgsf] 7'nf] ljiffb xf] . JolQmsf]

nf]suLtf– 559
cWofo–!#
k|of;n] ;DaGw l:y/ x'g ;Sb}g, klt kTgLsf larsf] k|]d / ;DaGw klg l:y/ x'Fb}g . To;}n] of]
If0feª\u'/ hut\;Fu 8/fP/ cfˆgf] dgsf] zfZjt hut\ lgdf{0f ug]{ xfdL k|of; u5f}{+, h'g l6Sg
;Sb}g . JolQm g} If0feª\u'/ 5 eg] p;n] agfPsf] hut\ l:y/ x'g} ;Sb}g . To;}n] olb of]
If0feª\u'/tfsf] ;To hfg]df o;sf] ulx/fOdf n's]sf] cljgZj/ k/dfTdf h'g zfZjt 5 Tof] b]lvg
yfN5 . If0feª\u'/tfsf] ulx/fOdf k|j]z u/]/ cfˆgf] b[li6nfO{ Psfu| u/]df If0feª\u'/tfsf txx¿nfO{
kf/ u/]/ o;sf nx/x¿leq Tof] zfZjtnfO{ k|fKt ug{ ;lsG5 .
hf] k'?if gi6 x'g] ;a} r/fr/ e"tx¿df gfz/lxt k/d]Zj/nfO{ ;defj;Fu l:yt b]V5 pxL
oyfy{ b]Vb5 . o:tf] b]Vg] JolQm;Fu dfq cfFvf x'G5 / ToxL g} k|1fjfg\ JolQm xf] . hf] of] ;f/f
If0feª\u'/tfsf] wf/fsf] k5fl8 ;defjn] pkl:yt zfZjtnfO{ b]Vb5, pxL g} b]Vg] JolQm xf] . Pp6f
aRrf hlGdP/ o'jf x'G5 / p;sf] d[To' x'G5 . JolQmn] hGd / d[To' b]V5 t/ o;sf k5fl8
;defjn] l:yt h'g s'/f 5 Tof] b]Vb}g . hLjg / d[To' b]lvG5 t/ hGd / d[To'leq n's]sf] hLjg
h'g hGdeGbf cufl8 klg lyof] / d[To'kl5 klg x'g] 5 Tof] b]lvFb}g . hGd / d[To' hLjgsf] lj/f6\
Joj:yfsf b'O{ 36gf dfq x'g\ . hGd nx/sf] ;'?jft / d[To' nx/sf] ;dflKt xf] t/ Tof] ;fu/ hxfF
nx/ aG5 / d]l6G5 Tof] JolQmn] b]Vg ;Sb}g . hGd / d[To'sf b'j} 36gfdf JolQm Tof] tŒj b]Vgaf6
r'S5 h'g g slxn] hlGdG5 g slxn] d5{ .
>Ls[i0f eGg'x'G5– olb ltdL hGd / d[To'df k/d hLjg b]Vg ;kmn eof} eg] / kl/jt{gzLn
hut\df zfZjtnfO{ b]Vg ;kmn eof} eg] ltdL b]Vg / bz{g ug{ ;Sg] cfFvf ePsf JolQm xf} .
kl/jt{gzLndf zfZjt b]Vg' g} bz{g xf] . ha;Dd JolQm kl/jt{gsf ljk/Lt cfkm"nfO{ zfZjt,
;gftg agfpg] k|of; u5{, ta;Dd of] kl/jt{gleq n's]sf] zfZjt b]Vg ;lsGg . JolQm olb cfkm}“
zfZjt lgdf{0f ug{ nfu]sf] 5 eg] Tof] u[x:y xf] / h'g JolQm cfˆgf] zfZjt lgdf{0f gu/L
kl/jt{gdf zfZjtsf] vf]h u5{ Tof] ;GGo:t xf] . 3/ agfpg]jfnf u[x:y xf] eg] k/dfTdfsf] 3/
vf]Hg]jfnf ;GGo:t xf] . To;}n] ;GGof;L zfZjt / jf:tljs k/dfTdfsf] 3/ vf]Hb5 / Tof] k|fKt
gx'Gh]n 3/ljxLg x'G5 t/ u[x:y kl/jt{gsf lardf alnof] ;f]rsf] c:yfoL 3/ agfpg vf]H5 /
To;}df /Db5 .
h;af6 xfdL lgld{t x'G5f}F, Tof] zfZjt xf] / dg'ion] h] agfpF5, Tof] c:yfoL xf] . cfkm"
hf]af6 ag]sf] 5 To;sf] vf]h gugf{n] zfZjt, ;gftg, cgflb, cgGtsf] s'g} cg'ej g} p;nfO{ x'g
;Sb}g . ha;Dd o;sf] cg'ej x'Fb}g, ta;Dd hLjgdf lrGtf, kL8f, clglZrttf / czflGt dfq
x'G5 lsgeg] kl/jt{gsf] wf/fn] ;a} ;dfKt kfl/lbG5 / agfpg ;Sg] ;a} s'/f ;dfKt klg x'G5 .
aGg' Ps lsgf/f xf] eg] ;dfKt x'g' csf]{ lsgf/f xf] . JolQm g} zfZjt 5}g eg] p;af6 lgld{t s'/f
s;/L zfZjt x'g ;S5 . olb JolQmn] of] zfZjtnfO{ b]Vg ;Sof] eg] pm jf:tjdf b]Vg]jfnf x'G5 .
kl/jt{gnfO{ ;fIfL efjn] x]g]{ JolQmn] la:tf/} kl/jt{gsf] tx x6]sf] / zfZjtsf] bz{g kfpg yfn]sf]
cg'ej u5{ . kl/jt{g;Fu n8]/ xf]Og hfu[t efjn] x]g{ ;'? u/]df kl/jt{gsf] vf]n x6\g yfN5 /
kl/jt{gleq zfZjt b]lvg yfN5 . >Ls[i0f eGg'x'G5– gfz/lxt k/d]Zj/nfO{ h'g JolQm ;defjdf
l:yt b]V5, p;}n] dfq b]Vg ;S5 lsgeg] Tof] k'?if ;defjn] l:yt ePsf] k/d]Zj/nfO{ ;dfg b]Vb}
cfkm"åf/f cfkm}FnfO{ gi6 ub}{g / o;af6 pm k/d ultnfO{ k|fKt x'G5 .
xfdL h] ul//x]sf 5f}F Tof] s]jn cfkm"nfO{ gi6 ug]{ sfo{ g} ul//x]sf 5f}F . o; If0feª\u'/sf]
k|jfxdf JolQm cfkm" klg If0feª\u'/sf] k|jfx g} xf] . of] If0feª\u'/sf] k|jfxdf cfˆgf] ;'/Iffy{ wg,
;DklQ / kbsf nflu ;f/f zlQm Joo u/]/ klg p;sf] x/]s r]i6f ljkmn x'G5 / k|ltkmndf s]xL
xft gnfuL vfnL xft g} labf x'G5 . o:tf] l:yltdf p;n] hLjgdf s]xL k|fKt ub}{g s]jn u'dfpF5

nf]suLtf– 560
cWofo–!#
/ cfTdfsf] bz{g ug]{ cf};/ u'dfP/ Joy{sf ;fdu|Lsf] ;ª\u|x u/]/ cfˆgf] cd"No hLjg gi6 u5{ .
h'g JolQmnfO{ zfZjtsf] af]w x'G5 p;n] dfq cfkm"nfO{ gi6 ug{af6 arfpg ;S5 . of] zfZjt
;gftgsf] af]w cfpgf;fy leq klg zfZjtsf] af]w x'g yfN5 . hGd / d[To'df klg leq l:yt k/d
hLjg b]lvof] / hLjgdf x'g] kl/jt{gdf klg Tof] ckl/jt{gLotfsf] af]w eof] eg] JolQm k/d ultdf
k|fKt x'G5 . >Ls[i0f eGg'x'G5– hf] k'?if ;Dk"0f{ sd{ ;a} k|sf/n] k|s[ltåf/f eP u/]sf] b]V5 pxL
b]Vb5 tyf h;n] cfTdfnfO{ cstf{ b]V5, pxL b]Vb5 . JolQmn] ;a} sd{ k/dfTdfn] ul//x]sf] 5
eGg] ;f]r /fVg]lalQs} pm cstf{ x'G5 . ;fª\Vosf cg';f/ ;a} sd{ k|s[ltn] u5{ / JolQm cstf{
x'G5 . >Ls[i0f oxfF ;fª\Vosf] b[li6 k|:tfljt ub}{ eGg'x'G5 h'g k'?if ;a} sd{ k|s[ltn] u/]sf] b]V5 /
cfTdfnfO{ cstf{ b]V5 pxL b]Vb5 . of] k'?if h'g sfndf k|f0fLx¿sf k[ys\–k[ys\ efjx¿nfO{ Pp6f
k/dfTdfsf] ;ª\sNksf cfwf/df l:yt b]V5 tyf Tof] k/dfTdfsf] ;ª\sNkn] g} ;Dk"0f{ k|f0fLx¿sf]
lj:tf/ b]V5, p;nfO{ o; sfndf ;lRrbfgGb3g k|fKt x'G5 .
k|s[lt / k'?if b'O{ tŒj x'g\ . h] sd{ eO/x]sf] 5 Tof] k|s[ltaf6 x'G5 / h] efj eO/x]sf] 5
Tof] k'?ifaf6 x'G5 . of] efjnfO{ hfg]df k'?if b'j}af6 k[ys\ x'G5 / pm g stf{ x'G5 g ef]Qmf g} x'G5,
s]jn b]Vg]jfnf ;fIfL dfq x'G5 . Psflt/ k|s[ltsf] nLnf / csf]{tkm{ k'?ifsf] efjsf] nLnf b'j}af6
cnu eP/ pm b]Vg]jfnf z'4 k'?if x'G5 . o:tf] k'?ifn] ;lRrbfgGb3g k/dfTdfnfO{ k|fKt ub{5 /
o:tf] h;n] b]V5 pxL b]Vb5 . afFsL ;a} g]qljxLg;/x x'g\ . JolQm;Fu cfFvf–sfg ;a} 5g\ t/
b]Vg'kg]{ s'/f b]v]sf] 5}g / ;'Gg'kg]{ s'/f ;'g]sf] 5}g . To;}n] >Ls[i0f eGg'x'G5– h;n] kl/jt{gdf
zfZjtnfO{ b]V5, k|jfxdf lgTonfO{ b]V5, kl/jt{gdf ckl/jt{gLonfO{ b]V5, p;}n] dfq b]Vb5 .
st[{Tj k|s[ltsf] / ef]utŒj k'?ifsf] xf] t/ o:tf] JolQm b'j}sf lardf stf{ / ef]Qmf geP/ ;fIfL
dfq x'G5 . of] ;fª\Vosf] ulx/f] b[li6 xf] . JolQmsf] cfFvf cufl8sf] w'jfF x6\of] eg] ;a}lt/ zfZjt /
kl/jt{gsf] emns k|fKt ug{ ;lsG5 . of] w'jfF x6fpg] pkfo ;fIfLefjdf k|ltli7t x'g' xf] . leqaf6}
d stf{ / ef]Qmf xf]Og eGg] efj hufP/ x]g{'k5{, ta dfq ;fIfL hlGdg] 5 . ha oL efj k|fKt ug{
;S5f}F, ta jf:tljs cfFvf k|fKt eP/ bz{g x'g ;S5 . b[li6 eof] eg] bz{g x'G5 . zAb ;'g]/
;Tosf] bz{g c;Dej 5 . jf:tljs cfFvf ePdf ;To hf] k|sfz:j¿k 5 Tof] b]lvG5 .
cgflbTjflGgu{'0fTjfTk/dfTdfodJooM .
z/L/:yf]˜lk sf}Gt]o g s/f]lt g lnKot] ..#@..
x] ch{'g Û cgflb x'gfn] / lgu{'0f x'gfn] of] cljgfzL k/dfTdf z/L/df l:yt eP/ klg
jf:tjdf g t s]xL u5{, g t lnKt g} x'G5 ..
oyf ;j{ut+ ;f}IDofbfsfz+ gf]klnKot] .
;j{qfjl:ytf] b]x] tyfTdf gf]klnKot] ..##..
Hf;/L ;j{q JofKt eP/ klg cfsfz ;"Id x'gfsf sf/0f lnKt x'bF }g To;/L g} z/L/df ;j{q
l:yt eP/ klg cfTdf u'0fftLt x'gfsf sf/0fn] z/L/sf] u'0f;Fu lnKt x'bF }g ..
>Ls[i0f eGg'x'G5– x] ch{'g Û cgflb / u'0fftLt x'gfn] of] cljgfzL k/dfTdf z/L/df l:y/
eP/ klg jf:tjdf g stf{ x'G5 g lnKt g} x'G5 . h;/L ;j{q JofKt eP/ klg cfsfz ;"Id x'gfsf
sf/0f lnKt x'Fb}g To;/L g} z/L/df ;j{q l:yt eP/ klg cfTdf u'0fftLt x'g] ePsfn] z/L/sf]
u'0f;Fu lnKt x'Fb}g . cfsfzn] ;a}nfO{ 3]/]sf] x'G5 / ;a} s'/f cfsfzdf x'G5, t/ klg cfsfznfO{
s]xL x'Fb}g . kmf]xf]/sf] y'k|f] y'kfl/Psf] x'G5 / km"n klg km'ln/x]sf] x'G5 . oL b'j}af6 cfsfz 3]l/Psf]
x'G5 t/ kmf]x/sf] b'u{Gw / km"nsf] ;'uGw b'j}af6 cfsfz c:klz{t / ck|efljt x'G5 . oL b'j} kmf]x/

nf]suLtf– 561
cWofo–!#
tyf km"n cfpF5g\ / hfG5g\ t/ cfsfz lgZrn eP/ l:yt g} /xG5 . cfsfz / cfTdfsf] u'0f klg
Ps} x'G5 . cfsfz ;w}F s'df/L x'G5 p;nfO{ s'g} s'/fn] 5'g ;Sb}g . Pp6f 9'Ëfdf /]vf sf]¥of] eg]
Tof] a;f}{+ /xG5 lsgeg] 9'Ëfn] /]vf;Fu tfbfTDo u5{ . To;}n] lxGbLdf …kTy/sf nls/Ú eGg] egfO
klg 5 . kfgLdf /]vf sf]l/of] eg] aGgf;fy d]l6G5 t/ cfsfzdf t Tof] /]vf sf]g{ klg ;lsFb}g .
kfgLn] aGg lbG5 t/ To;nfO{ ;dfTb}g . 9'Ëfn] aGg klg lbG5 / tT;d klg x'G5 t/ cfsfzdf
s]xL sf]g{ g} ;lsGg . cfsfzdf olt w]/} kIfLx¿ p8\5g\ t/ ToxfF pgLx¿sf] s'g} kb lrXg
5'6\b}g . k[YjLdf olt w]/} ;[hg, kl/jt{g / ljgfzx¿ eO{ g} /xG5g\ t/ cfsfz ;w}F c:klz{t /
s'df/L g} /xG5 . of] cfsfzsf] u'0f g} k/dfTdfsf] klg u'0f xf] . aflx/L cfsfz h:t} leqL cfsfz
k/dfTdf xf] .
>Ls[i0f eGg'x'G5– x] ch{'g Û h'g lbg leq l:yt r}tGo s'g} s'/f;Fu lnKt x'Fb}g / o;nfO{
s;}n] klg 5'g ;Sb}g eg]/ hfGg] 5f} Tof] lbg ltdL cfˆgf] :jefjnfO{ hfGg] 5f} . ta ltdL s] u5f}{,
To;n] p;nfO{ s]xL km/s kb}{g . ltdLn] u/]sf s'/fx¿n] p;df s'g} /]vf sf]l/Fb}g / ltdL leq z'4
g} /xG5f} lsgeg] Tof] z'4 x'g' ltd|f] :jefj xf] . of] ;Gb]z cToGt pRr / ulx/f] 5 . o;sf] cy{
kfk u/]df leq s'g} /]vf lvlrFb}g / k'0o u/]df klg leq s'g} nfesf] /]vf lvlrFb}g eGg] xf] . kfk–
k'0o, /fd|f]–g/fd|f] h] u/] klg leq s'g} /]vf sf]l/Fb}g / JolQm c5'tf] /xG5 . oxfF ;f/f g}ltstf /
cg}ltstf Joy{ x'G5 . leqsf] z'l4 zfZjt 5 / xfd|f] ug{'n] ToxfF s]xL x'Fb}g t/ xfd|f] stf{kgsf]
sf/0fn] xfdL eg] csf/0f b'v kfpF5f}F . JolQmn] z'e sfd ubf{ z'e;Fu tfbfTDo agfpgfn] ;'vsf] /
g/fd|f] sfd ubf{ g/fd|f];Fu tfbfTDo agfpgfn] b'v cg'ej u5{ t/ oL b'j} e|flGt dfq x'g\ lsgeg]
leq h] n's]sf] 5 p;n] ;'v–b'v b'j} kfpFb}g / pm ;w}F Ps /; x'G5 . oxL leq n's]sf] tŒjsf]
vf]hL ug{' g} cWofTd xf] . Pp6f o:tf] laGb'nfO{ :jod\ leq kfpg'k5{ hf] ;a} s'/faf6 afXo cfsfz
h:t} c:klz{t 5 .
z/L/;Fu Ps ePdf b'v a]xf]g{'k5{ eg] dg;Fu Ps ePdf dfgl;s Joyfaf6 3]l/g'k5{ . t/
oL b'j}af6 cnu / kf/ ePdf 1ft x'G5 ls leq t s]xL ePs} 5}g ;bf h:tf] 5 p:t} g} 5 .
;[li6sf] klxnf] If0fdf r]tgf hlt z'4 lyof] Tolt g} z'4 cfh klg 5 . xfdLn] z/L/ / dg;Fu
s}og\ hGdb]lv afFlwP/ ofqf ul//x]sf 5f}F . To;}n] z/L/ / dg;Fusf] xfd|f] ;DaGw 6'6fpg ufx|f]
x'G5 t/ lg/Gt/ k|of;åf/f o;nfO{ tf]8\g ;lsG5 lsgeg] of] ;DaGw em'6f] xf], ;To xf]Og lsgeg]
xfdL z/L/ / dg;Fu k[ys\ 5f}F . >Ls[i0f eGg'x'G5– of] leq /x]sf] :j¿k ;bf df}g Pjd\ zfGt, z'4
/ cfgGbn] el/Psf] x'G5 . o;sf] bz{g xfdLn] gu/]sf x'gfn] xfdL cfˆgf] ;DaGw z/L/ / dg;Fu
dfq ePsf] dfGb5f}F . dgsf] klg dflysf] kq dfq xfdL hfGb5f}F / w]/} kqx¿ t cr]tgdf n's]sf
5g\ h;sf af/]df xfdLnfO{ hfgsf/L g} 5}g . dg / z/L/ b'j}nfO{ 6'S|ofP/ cnu x'g' ;fIfL x'g' xf] .
z/L/ / dg;Fu JolQmn] ;DaGwsf] hf]8 agfPsf] 5 h;nfO{ 6'S|ofpg h?/L 5 . j:t'tM xfdL z/L/
/ dg;Fu hf]l8Psf g} 5}gf}F . To;}n] >Ls[i0f eGg'x'G5– x] ch{'g Û cgflb / u'0fftLt x'gfn] of]
cljgfzL k/dfTdf z/L/df l:yt eP/ klg jf:tjdf g stf{ x'G5 g lnKt g} x'G5 . k/dfTdf g
s]xL u5{ g lnKt g} x'G5 pm c5'tf], c:klz{t / z'4 x'G5 . xfd|f] dg s'g} g s'g} ljrf/ lgld{t ul/
g} /xG5≤ To;}n] of] z'4 x'g ;Sb}g . aflx/sf] cfsfz h:t} leqL cfsfz klg ;b}j z'4 5 .
of] z'4tfsf] :d/0f ePdf hLjgdf gofF cfofd v'N5 / dg'io cs}{ JolQm x'g yfN5 clg
cstf{ efjn] ubf{ dgn] h] ul//xFbf klg ug]{ /; g} x/fpF5 . cstf{ x'F eGg] 1ft ePdf sd{ t hf/L
/xG5 t/ sd{ / stf{efjaf6 JolQm x6\b} hfG5 / p;nfO{ cfkm" clnKt ePsf] klg yfxf x'g yfN5 .
dg'io cfkm"nfO{ h] dflg/x]sf] 5 Tof] s]jn cfTd;Ddf]xgsf sf/0fn] dfg]sf] xf] . pm cfkm"nfO{ h:tf]

nf]suLtf– 562
cWofo–!#
dfG5 To:t} u5{ . cfWofTdn] of] ;Ddf]xgaf6 hfUg'k5{ / s'g} ;Ddf]xg x'g' x'Fb}g eGb5 . ;f/f z/L/,
dg, wf/0ffx¿, /fd|f]–g/fd|f]af6 klG5P/ s]jn z'4 lrQ r}tGo dfq ha z]if /xG5, ta cfkm"
hfGg]jfnf x'F eGg] k|tLlt x'G5 . o; If0fdf leqsf] cfsfz k"/f z'4 / s'df/L ePsf] yfxf x'G5 .
r]tgf g s]xL u5{ g p;df s]xL lnKt x'G5 To;}n] pm c:klz{t / z'4 5 . cfTdf z/L/sf] u'0f;Fu
lnKt 5}g lsgeg] pm z'4 / c:klz{t 5 .
oyf k|sfzoTo]sM s[T:g+ nf]sldd+ /ljM .
If]q+ If]qL tyf s[T:g+ k|sfzolt ef/t ..#$..
x] ch{'g Û h;/L Pp6} ;"o{n] of] ;Dk"0f{ a|Xdf08nfO{ k|sflzt u5{, To:f} u/L Pp6f cfTdfn]
;Dk"0f{ If]qnfO{ k|sflzt u5{ ..
If]qIf]q1of]/]jdGt/+ 1fgrIf'iff .
e"tk|s[ltdf]If+ r o] ljb'of{lGt t] k/d\ ..#%..
o;k|sf/ If]q / If]q1sf] leGgtfnfO{ / ljsf/o'Qm k|s[ltaf6 5'6\g] pkfonfO{ hf] k'?if
1fgg]qåf/f tŒjk"j{s hfGb5g\, tL dxfTdfhgnfO{ k/a|Xd k/dfTdf k|fKt x'G5 ..
;"o{ ha pbfpF5 p;sf] k|ltljDa kmf]xf]/ gfnLsf] kfgLdf jf :jR5 kf]v/Ldf hxfF k/] klg
kf]v/Lsf] :jR5tf cyjf gfnLsf] kmf]xf]/kgfn] To;nfO{ 5'Fb}g lsgeg] ;"o{ t Pp6} 5 . kmf]xf]/
kfgLsf] k|ltljDa kmf]xf]/ / :jR5 kf]v/Lsf] k|ltljDa :jR5 geP/ k|ltljDa h:tfsf] t:t}
lgisn'lift, lgbf]{if / kljq x'G5 . b'j} k|ltljDadf s'g} cGt/ x'Fb}g / k|ltljDasf] z'l4df klg s'g}
cGt/ x'Fb}g . To;}n] >Ls[i0f eGg'x'G5– h;/L Pp6} ;"o{n] ;Dk"0f{ nf]snfO{ k|sflzt u5{ To:f/L g}
Pp6} cfTdf r}tGon] ;d:t hLjgnfO{ cfXnflbt u/]sf] 5 . x/]s JolQmleqsf] r}tGosf] Hof]lt
Pp6} 5 . k|sfz Pp6} x'G5 / p;sf] :jefj klg Pp6} x'G5 . JolQmn] ;'gsf] lbof]df jf df6fsf]
lbof]df afn]sf] Hof]ltdf s'g} leGgtf geO{ Hof]lt b'j}sf] Pp6} x'G5 . To:t} r}tGo Pp6} 5 / p;sf]
:jefj klg Pp6} 5 . r}tGosf] :jefj ;fIfL x'g', hfGg' / bz{gsf] Ifdtf /fVg' xf] eg] k|sfzsf]
:jefj cFWof/f]nfO{ x6fpg' xf] . To;}n] k|sfz pknAw ePkl5 ;a} b]lvG5 . To:t} r}tGo klg leqL
k|sfz xf] h;n] leqL cGwsf/ x6fpF5 / ;a} s'/f b]lvG5 . leqsf] k|sfz ha aN5 ta ;f/f
lrhx¿ b]lvg yfN5g\ / xfdL TfL lrhx¿nfO{ :d/0f u5f}{+ t/ h;sf sf/0fn] Tof] b]lvPsf] 5,
To;nfO{ e'Ng yfN5f}“ / oxL lj:d/0f ;+;f/ xf] . h'g r}tGosf sf/0f JolQm ;f/f ;+;f/ b]lv/x]sf] 5,
To;}nfO{ pm la;{G5 / h] b]lvPsf] 5 To;sf kl5 nfu]/ ofqf u5{ . xfdL s}og\ hGd e8\lsgfsf]
sf/0f oxL xf] .
>Ls[i0f ch{'g tyf xfdL ;a}nfO{ of] lj:d/0faf6 hfUg] ;"q eGg'x'G5 . To;nfO{ :d/0f
ug{'k5{ h;sf sf/0fn] ;a} s'/f b]lvG5 . ljifonfO{ la;]{/ leq l:yt ›i6fnfO{ :d/0f ug{'k5{ . of]
:d[ltn] g} xfdLnfO{ If]qaf6 5'6fP/ If]q1df :yflkt ul/lbG5 . b'O{ zAb If]q / If]q1sf af/]df
>Ls[i0fn] af/Daf/ elg/xg' ePsf] 5 . Pp6f Tof] h'g hfGg]jfnf If]q1 k/dfTdf xf] / Tof] h]
hflgG5, Tof] If]q cyf{t\ ;+;f/ xf] . ;"o{ Ps} ePem}F k/dfTdf klg ;a}sf] leq Pp6} 5 t/ JolQmx¿
s]jn z/L/ dfq hfGb5g\ z/L/leq l:yt Tof] cfTdfsf af/]df s'g} hfgsf/L g} x'Fb}g . kbfy{x¿sf]
;Ldf x'G5 t/ r]tgf c;Ld x'G5 . ha ;a} ;Ldf tf]l8G5, ta cfs[ltx¿ ljn'Kt eP/ lg/fsf/sf]
:d/0f x'g yfN5 . oxfF s[i0fn] ToxL lg/fsf/sf] :d/0f u/fpg vf]Hg'ePsf] 5 . >Ls[i0f eGg'x'G5– x]
ch{'g Û h;/L Pp6} ;"o{n] ;Dk"0f{ nf]snfO{ k|sflzt u5{ To:t} Pp6f cfTdfn] ;Dk"0f{ If]qnfO{
k|sflzt u5{ . o;k|sf/ If]q / If]q1sf] cGt/nfO{ tyf ljsf/o'Qm k|s[ltaf6 5'6\g] pkfonfO{ hf]
k'?if 1fgg]qåf/f tŒjk"j{s hfGb5g\ tL dxfTdfhg k/a|Xd k/dfTdfnfO{ k|fKt x'G5g\ .

nf]suLtf– 563
cWofo–!#
If]q / If]q1sf] cGt/ cToGt} ldlxg 5 . If]q t b]Vg ;lsG5 t/ If]q1 hf] b]Vg]jfnf 5
To;nfO{ b]Vg sl7g 5 . cfkm}FnfO{ b]Vg ;Sg] sl7gfOsf sf/0f JolQm kbfy{d} c8\lsG5 / r]tgfsf]
hfgsf/Laf6 jl~rt x'G5 . of] If]q / If]q1sf] cGt/ hfGgsf nflu :jod\nfO{ hfGg] snf hfGg'k5{ .
h] b]lvG5 To;af6 cfkm"nfO{ cnu ug{'k5{ . cfFvf lrlDnFbf ljrf/ b]lvG5, Tof] klg If]q g} xf] /
cfk"m To;eGbf klg cnu xf] eGg] hfGg'k5{ . h] b]Vg ;lsFb}g To;sf] vf]h ul//x]df cGtdf b]Vg]
s'/f s]xL afFsL /xFb}g . ToxL g} clGtd la;f}gL xf] / ;fwgfsf] ;"q klg oxL xf] . ;+;f/af6 cfFvf
aGb ug{' 7'nf] s'/f xf]Og . ;+;f/sf] k|ltljDa hf] leq 5'6]sf] 5 To;af6 cfkm"nfO{ 5'6fpg'k5{ . h]
b]lvG5, Tof] d xf]Og eg]/ vf]h ul//x]df la:tf/} ;a} x/fP/ s]xL b]lvFb}g . o;/L ;a} x6fpFb} cl3
a9]df Ps 38L o:tf] cfpF5 hxfF z"Go klg 5'6\5 . To; pk/fGt s]xL klg aRb}g . ;+;f/b]lv
z"Go;Dd ;a} x/fpF5 s]jn hfGg]jfnf dfq aR5 . z"Go b]v'Gh]nsf] cj:yf Wofgsf] xf] eg] z"Go
klg x/fPsf] cj:yf ;dflwsf] cj:yf xf] . z"Go x/fPkl5 …dÚ dfq z]if /xG5 . ToxfF s]jn k|sfz
dfq afFsL x'G5, k|sflzt s'/f n'Kt x'G5 . ToxfF s]jn hfGg] aR5 hfGg] s'/f s]xL afFsL /xFb}g .
o:tf] cj:yf ;dflw xf] / oxL g} k/da|Xdsf] åf/ klg xf] .
>Ls[i0f eGg'x'G5– hf] of] cGt/nfO{ / ljsf/o'Qm k|s[ltaf6 5'6\g] pkfonfO{ 1fgg]qåf/f
tŒjk"j{s hfGb5, pxL hfGb5 . zAb ;'g]/ hfGg t ;lsG5 t/ To;sf] s'g} cy{ 5}g lsgeg] Tof]
s]jn JofVof / ljZn]if0f dfq xf] . 1fgg]qåf/f hf] cg'ej ub{5 / tŒjk"j{s hfGb5, p;}n] dfq
hfGb5 . cfkm}Fn] leq k|j]z u/]/ If]qnfO{ x6fpFb} If]q1nfO{ z'4 cj:yfdf hfg]kl5 dfq cg'ej x'g
;S5 . h'g lbg JolQm cfˆgf] 1fgg]qn] of] cGt/ cg'ej u5{ To;} lbg leq :jod\;Fu ;fIffTsf/
x'g] 5 . >Ls[i0f o:tf] If]q / If]q1sf] cGt/sf] hfgsf/ tyf 1fgg]qåf/f tŒjk"j{s hfGg]nfO{ dxfTdf
eGg'x'G5 lsgeg] cg'ejn] g} JolQmnfO{ dxfTdf agfpF5 . To;eGbf cl3 t JolQm tyfslyt kl08t
jf ldYof 1fgL dfq x'G5 . c1fgL t l;Sg ;S5 t/ ldYof 1fgL hfg]sf] 5' eGg] cledfgn] Tof]
klg ug{ ;Sb}g . ldYof 1fgL / c1fgL t cGwsf/df e8\lsG5g\ t/ cg'ejL JolQm :jod\sf]
cg'ejaf6 e8\lsFb}g / kf/ x'G5 . ha JolQmn] If]q / If]q1sf] cGt/ cfˆgf] cg'ejåf/f hfg]sf] 5',
To;}n] o;sf] cGt/ d eGg ;S5' eG5, ta uLtf p;sf nflu ;To x'G5 . uLtf k9\bf JolQmsf]
;DaGw ch{'g;Fu x'G5 eg] uLtf cg'ej ubf{ p;sf] ;DaGw >Ls[i0f;Fu x'G5 . 1fgg]qn] tŒjnfO{
hfGg] dxfTdfhgnfO{ k/a|Xd k|fKt x'G5 .
ç tT;lblt >Ld∫ujb\uLtf;"klgifT;' a|XdljBfof+ of]uzf:q]
>Ls[i0ffh{'g;+jfb] If]qIf]q1ljefuof]uf] gfd
qof]bzf]˜WofoM ..!#..

nf]suLtf– 564
cWofo–!#

nf]suLtf– 565
cWofo–!#

nf]suLtf– 566
cWofo–!$
ç >Lk/dfTdg] gdM
rf}wf}+ cWofo
u'0fqoljefuof]uM

>Leujfg'jfr
k/+ e"oM k|jIofld 1fgfgf+ 1fgd'Qdd\ .
oH1fTjf d'goM ;j]{ k/f+ l;l4ldtf] utfM ..!..
eujfg\n] eGg'eof]– x] ch{'g Û 1fgx¿df klg clt pQd Tof] k/d1fg …dÚ km]l/ ltd|f nflu
eG5', h;nfO{ hfg]/ ;a} d'lghg of] ;+;f/af6 d'Qm eO{ k/dl;l4df k|fKt ePsf 5g\ ..
Ob+ 1fgd'kfl>To dd ;fwDo{dfutfM .
;u]{˜lk gf]khfoGt] k|no] g JoylGt r ..@..
x] ch{'g Û of] 1fgnfO{ wf/0f u/]/ d]/f] :j¿knfO{ k|fKt ePsf k'?if ;[li6sf cflbdf k'gM
pTkGg x'bF }gg\ / k|nosfndf klg Jofs'n x'bF }gg\ ..
dd of]lgd{xb\a|Xd tl:dGue{+ bwfDoxd\ .
;DejM ;j{e"tfgf+ ttf] ejlt ef/t ..#..
x] ef/t Û d]/f] s]jn a|Xd¿k lqu'0fdoL dfof ;Dk"0f{ k|f0fLx¿sf] of]lg xf], ue{wf/0fsf] :yfg
xf] / …dÚ To; of]lgdf r]tg ;d'bfo ¿k :yfkgf u5{'≤ ToxL h8 r]tgsf] ;xof]uaf6 ;a} e"tx¿sf]
pTklQ x'G5 ..
sd{ clxn] 5 t/ kmn eljiodf dfq x'G5 / k|To]s sd{n] cg]s kmn lbg ;S5 . ha;Dd
sd{sf] kmn :ki6 x'Fb}g ta;Dd JolQmn] sd{ ug{ vf]Hb}g t/ kmn slxn] klg :ki6 x'Fb}g . h;n]
kmn lg0ff{os ¿kdf to geO{ sd{ ulb{gF eG5 To:tf] JolQmn] s'g} klg sd{ ug{ ;Sb}g . s]xL u/]
jf gu/] klg lg0f{o t ug}{ k5{ o;af6 aRg of efUg ;lsFb}g .
ch{'gsf] b'lawf klg oxL xf] . pgL sd{df cyf{t\ o'¢df k|j]z ug]{ of gug]{ b'lawfdf 5g\ .
eljiodf o'¢kZrft\ z'e of cz'e s] 36\5, pgL x]g{ rfxG5g\ hf] c;Dej 5 lsgeg] Tof] eljio
t clxn] ue{df cFWof/f]df n's]sf] 5 . xfdL t s]jn jt{dfgsf] lg0f{o lng ;S5f}F t/ ch{'g eljio
cjut ePkZrft\ dfq o'¢df plqg rfxG5g\ .
s'g} klg o'¢sf] lg0f{o lng'kbf{ xfdL ;a}sf] cj:yf ch{'g h:t} x'G5 . clwsf+z JolQmx¿
cfkm" lg0f{oaf6 aRg c¿sf] lg0f{osf] k|tLIff ub{5g\ jf c¿n] lg0f{o lnOb]cf];\ eGg] rfxG5g\ .
ch{'g klg oxL rfxG5g\ lsgeg] o'¢sf] clGtd ;dodf pgsf] dg ;Gb]xn] 3]l/Psf] 5 . t;y{
dg'iox¿ u'? jf s'g} dfGohg vf]Hb5g\ jf s;}sf] kl5 lxF8\g rfxG5g\ lsgeg] cf1fkfng ug'{sf]
cfwf/lznf :jlg0f{oaf6 hf]lug' xf] .
ch{'gsf] h:tf] sl7gfO k|To]s JolQmnfO{ cg'ej x'g ;S5 . To;}n] uLtfsf] ;Gb]z a8f]
zfZjt 5 . ch{'gsf] b'lawf x/]s dgsf] b'lawf xf] . dg /x];Dd b'lawf /xG5 . b'lawfu|:t dgn]
k||Zg p7fpF5 t/ pQ/ x'Fb}g . s[i0f ch{'gnfO{ pwf/f] pQ/ lbg xf]Og pgL cfkm} lg0f{o lnpmg\ eGg]

nf]suLtf– 567
cWofo–!$
rfxg'x'G5 . ch{'gsf] dgl:yltnfO{ a'‰g ;Sof}F eg] s[i0fsf] k|of; ;xh ¿kdf 1ft x'g ;S5 .
To;}n] uLtf Pp6f uxg dgf]dGyg xf] .
>Ls[i0f k|ydtM ch{'gsf] dgdf hxfFaf6 ;Gb]xsf] aLhf/f]k0f ePsf] 5 Tof] x6fpg] k|of; ub}{
x'g'x'G5 . pxfF hxfFaf6 ;Gb]x p7]sf] 5 ToxL ;|f]tnfO{ lu/fpg rfxg'x'G5 . To;}n] ch{'gnfO{ cf:yfsf
zAb k|of]u gu/L ¿kfGt/0f ug{ vf]Hb} x'g'x'G5 . hxfF dg /xFb}g ToxfF ;Gb]x klg /xFb}g . >Ls[i0fn]
rfx]sf] eP Ps zAbdf ædnfO{ eljio yfxf 5, To;}n] ltdL o'¢ u/ eGg ;Sg' x'GYof] .Æ dg g/xg]
lalQs} eljiosf] ;f]r :jtM ;dfKt x'G5 / jt{dfg dfq z]if /xG5 . o:tf] cj:yfdf ch{'g lgldQ
dfq x'G5g\ . t/ ch{'g clxn] stf{ x'g] k|of; ub}{ 5g\ . clxn] ch{'g æd ub}{ 5' / of] d]/f] lhDd]jf/L
xf]Æ eGg] efjgf / cj:yfn] lrlGtt 5g\ t/ lrGtfsf] s'g} cGTo 5}g .
>Ls[i0fsf] k"/f r]i6f ch{'gnfO{ d]6fpg' xf] . k|To]s u'? lzio;Fu ToxL ug{ rfxG5 hf] s[i0f
ch{'g;Fu ug{ rfxg'x'G5 . lzio u'?;Fu s]xL kfpg] rfxgf /fV5 eg] u'? lzioaf6 c1fg d]6fpg]
rfxgf /fV5 . k"/f uLtf oxL ;ª\3if{sf] syf xf] . ch{'gsf] c1fg uxg 5 . s[i0f Ps åf/ aGb eP
bf];|f] åf/af6 k|j]z ug]{ k|of; ug{'x'G5 . ha;Dd u'?sf] lht x'Fb}g ta;Dd lzio b'v¿kL kf]v/Laf6
aflx/ lg:sg ;Sb}g .
uLtfdf a8f] k|Llts/ ;ª\3if{ 5 . ch{'gsf] rfxgf s[i0fsf] rfxgf;Fu d]n x'g ;s]sf] 5}g
;fy} ch{'g ld6\g klg tof/ gePsf] x'gfn] s[i0f ljleGg dfu{åf/f ch{'gnfO{ ld6fpg k|of;
ug{'x'G5 . oxL k|of;s} kmn:j¿k uLtf olt nfdf] / dxŒjk"0f{ ePsf] xf] . uLtfsf k|To]s cWofo
cnu cnu df]rf{ x'g\ / ch{'gsf] ¿kfGt/0f g} ;d:ofsf] ;dfwfg xf] lsgeg] dg gd/];Dd d'lQm
;Dej x'Fb}g . xfdL ;a}df leq aGb l:yltdf /x]sf] k|sfznfO{ vf]Hg'k5{ . cxª\sf/jz xfdL c¿nfO{
g} cf`gf] :j¿k dfg]/ To;}sf] cfTd/Iff ug{ vf]H5f}F . ch{'g klg cfTd/Iffd} ;+nUg 5g\ .
>Ls[i0f eGg'x'G5– x] ch{'g Û 1fgx¿df klg clt pQd k/d 1fg d km]l/ klg ltd|f nflu
atfpF5' h;nfO{ hfg]/ ;a} d'lghg o; ;+;f/af6 d'Qm eO{ k/d l;l4df k|fKt ePsf 5g\ .
>Ls[i0fn] klxn] w]/} k6s elg;s] klg 1fgx¿df clt pQd k/d 1fg d ltd|f nflu km]l/ eG5'
eGg'x'G5 . s[i0f gyfsLsg ch{'gn] ha;Dd ;'Gb}gg\ / a'‰b}gg\ ta;Dd pxfFn] elg g} /xg' x''g] 5 .
klZrddf a'4sf] jrgsf] vf]hkZrft\ pgLx¿ cfZro{rlst ePsf 5g\ . a'4 *) jif{
afFRg'eof] . $) jif{sf] pd]/df 1fg k|fKt ug{'eof] / afFsLsf] $) jif{ dWo] Ps ltxfO{ efu t pxfFsf]
lgb|fdf laTof], s]xL ;do ef]hg, lgTosd{, leIff6g ubf{ laTof]≤ To:t} s]xL ;do ofqfdf JotLt
eof] . afFsL /x]sf] !) jif{df pxfFn] af]n]sf jrgx¿ cljlR5Gg / cxlg{z ¿kdf s:f}n] af]Nof] eg]
klg ;o jif{;Dd tL jrgx¿nfO{ af]n]/ ;lsFb}g . To;}n] pgLx¿ a'4sf] jrghlt w]/} af]Ng ;Dej
5}g eG5g\ .
>Ls[i0f gyfsLsg 3/L3/L Tof] k/d1fg d ltd|f nflu k'gM eG5' eGg'x'G5 . c1fg hfgsf/L
gx'g' xf]Og≤ eLd, b'of]{wgsf] h:t} a]l7s hfgsf/L x'g' xf] . t/ ch{'gnfO{ wd{–cwd{, /fd|f]–g/fd|f] /
l7s–a]l7ssf] hfgsf/L eP h:tf] efg 5 . oxL g} pgsf] b'lawf xf] . t/ o:tf] b'ljwfn] pgsf]
jf;gf d]l6Fb}g . jf;gf / a'l4 cf–cf`gf dfu{df lxF8\5g\ h;n] b'lawf pTkGg x'G5 / JolQm b'O{
efudf ljeflht x'G5 .
of] o'4sf] ;f/f h8 ch{'g / d"n sf/s ›f}kbL x'g\ . ›f}kbLnfO{ ch{'gn] g} lht]/ NofPsf
lyP . åf/df cfO{ cfdf s'GtLnfO{ xfdLn] s]xL lht]/ NofPsf 5f}F eGbf cfdfn] kfFr} efOn] afF8]/ lng"
elgg\ . of] syf t s]jn 9fSg] pkfo dfq xf] . jf:tjdf kfFr} efO ›f}kbLsf cfsfª\IfL lyP . pgL

nf]suLtf– 568
cWofo–!$
;'Gb/td, k|ltefk"0f{, tLI0f a'l4, cfsif{s / tLj| wf/ ePsL :qL lyOg\ . olb kfFr} efOlar pgL
gafFl8PsL eP ;fob pgLx¿df 7'nf] ;ª\3if{ x'g ;SYof] . ›f}kbLk|ltsf] cfsif{0f / sfdjf;gfn] ubf{
of] ;f/f o'4sf] ;"qkft ePsf] xf] . o; o'4sf] d"n sf/0f ›f}kbL g} x'g\ t/ kl5 la:tf/} cGo
36gfqmdn] ubf{ l:ylt o'4;Dd k'Uof] . ch{'gnfO{ o'4sf] d}bfgdf cflv/L r/0fdf ca o'4 x'g] eof]
eGg] :d/0f ePsf] 5 . o'4 d[To'sf] kof{ojfrL xf] / ;a} jf;gfn] cGtdf JolQmnfO{ d[To';Dd
k'¥ofpF5 . ch'{gnfO{ o'4sf] cflv/L If0fdf cfkmGtsf] d[To'sf] jf:tljstf k|s6 ePsf] 5 .
dxfef/tsf x/]s kfq hLjgsf k|tLssf ¿kdf /x]sf 5g\ . kf08jx¿n] Ps cb\e't dxn lgdf{0f
u/] . b'of]{wgnfO{ ToxfF cfdlGqt ul/of] / ha b'of]{wg e|fds åf/df 7f]lSsP ta ›f}kbLn] xfF:b}
cGwfsf] 5f]/f] cGwf] egL u/]sf] Joª\Uo g} of] o'4sf] d"n sf/0f aGof] . To; lbg ch{'gn] ›f}kbLsf]
egfOdf s'g} k|Zg p7fPgg\ t/ o'4sf] clGtd 38Ldf aNn pgnfO{ of] af]w ePsf] 5 . rf/}lt/
cfˆg} sf/0fn] cfh o'4e"ld;Dd cfOk'u]sf] pgn] b]v], ta pgsf] dg 8fdf8f]n eof] . o'4
cl:tTjsf] 36gf eO;s]sf] / o'4 ca lgolt alg;s]sf] aNn pgnfO{ af]w eof] .
To;}n] >Ls[i0f ch{'gnfO{ ltdL lgldQ / cl:tTjsf] xftsf] pks/0f agL stf{efj Tofu]/ o'4
u/ eGg'x'G5 . hf] JolQm ;fIfL / lgldQ aGg ;S5, p;n] lgoltnfO{ :jLsf/ ug{ ;S5 . >Ls[i0f
k6sk6s ch{'gnfO{ Tof] k/d 1fg k'gM eG5', eGg'x'G5 . ;+;f/ Tof] xf] hf] dgn] rf/}lt/ /f]k]sf] 5 .
afXo ;+;f/;Fu ;DaGw aGg'sf] sf/0f xfd|f] dg xf] . of] ;+;f/af6 efUg'sf] s'g} cy{ g} 5}g, o; leq
dgsf] hfnf] tf]8\g'k5{, h'g k/d1fgn] dfq tf]8\g ;S5 / ;+;f/af6 d'Qm ug{ ;S5 . ;+;f/ xfdL /
1fgL b'j}sf nflu x'G5 . dgaf6 d'Qm x'gfn] 1fgLn] of] ;+;f/ g} a|Xd:j¿k b]Vb5 eg] dgsf]
ljefhgn] ubf{ xfdL of] ;+;f/ k|k~rsf] ynf] h:tf] b]V5f}F . hut\\df /Ë, e]b s]xL x'Fb}g t/ dgnfO{
Tof] OG›wg'if h:tf] k|tLt x'G5 . dgn] x]/]sf] a|Xd hut\ xf] . ha dgn] cl:tTj b]Vb5, ta ;+;f/
6'qm]sf] OG›wg'if h:tf] b]lvG5 . olb dg x/fof] eg] ;f/f /ª x/fP/ z'4 ls/0f dfq z]if /xG5, h'g
z'4 cl:tTj xf] . ;+;f/df …dgÚ zAbsf sf/0f a8f] e|flGt 5 . 1fgLhgx¿ ;+;f/af6 dfly p7
eGb5g\ h;nfO{ c1fgLhgn] of] aflx/L ;+;f/af6 efUg' xf] eGg] a'em] . of] aflx/L ;+;f/af6 efUg'
;+;f/af6 efUg' xf]Og . dgsf] OG›wg'ifaf6 efUg] JolQm c1fgL xf] .
;+;f/af6 d'Qm x'g' g} dgaf6 d'Qm eP/ k/dl;l4nfO{ pknAw x'g' xf] lsgeg] Tof] l;l4,
:jefj / df]If leq n's]sf] 5 . ;+;f/ 3'Dg] rSsf h:tf] 5 / xfd|f] dg / ljrf/ klg rSsf h:t}
3'ld/xG5 . jiff{, hf8f], udL{, ;"o{ pbfpg], rG›df k"0f{ aGg] ;a} aflx/L ;+;f/sf s'/fx¿ jt{'n ag]/
j[Qdf 3'ld/x]sf 5g\ . To:t} leq klg ljrf/x¿sf] hfnf] k'g/fj[lQ u/]/ 3'ld/xG5 . lxGb"x¿ ;+;f/
/ dgsf] ult rqmfsf/ 5 eG5g\ . of] rqmfsf/ j[Qaf6 d'Qm ePkl5 dfq JolQm l;4 x'G5 . l;l4
eGgfn] o:tf] cj:yfdf x'g' xf], hxfFaf6 cGoq ofqf ug]{ efj g} ;dfKt x'G5 . ha;Dd sxLF hfg]
efj /xG5, ta;Dd ;+;f/sf] g} ofqf x'G5 . dg'iodf jf;gf /x'Gh]n ofqfsf] dgf]efj hLljt
/xG5 . jf;gfsf] cGTo x'g' g} ofqfsf] klg cGTo x'g' xf] . jf;gf/lxt cj:yfdf cfkm" hxfF /Xof],
ToxLF k/d wfd x'G5 . To;}n] l;4k'?if cfk"mdf g} lkmtf{ eP/ l:yt x'G5g\ .
x] Û ch{'g of] k/d 1fgnfO{ wf/0f u/]/ d]/f] :j¿knfO{ k|fKt ePsf] k'?if ;[li6sf] cflbdf k'gM
pTkGg x'Fb}g / k|nosfndf klg Jofs'n x'Fb}g . hf] JolQm cfˆgf] :jefjdf cyf{t\ 1fgdf l:yt x'G5,
To:tf] k'?ifn] d]/f] :j¿knfO{ k|fKt u/]/ g hGd lnG5 g d'To'nfO{ k|fKt x'G5 eg]/ >Ls[i0f
eGg'x'G5 . ;[li6sf] hfnf]n] klg To:tf k'?ifnfO{ tfGg ;Sb}g . ;[li6sf] rqm 3'ld/xG5 t/ o:tf]
k'?if rqmsf] aflx/ x'G5 . p;df sxLF hfg] jf;gf gx'gfn] p;sf] ofqf g} 6'ª\luG5 . xfd|f] hGd /
z/L/ klg xfd|f] jf;gfsf] ofqf xf] . cl3Nnf] hGdsf] d[To'sf] ;dosf] cw'/f] jf;gfsf] ;f/ jf

nf]suLtf– 569
cWofo–!$
lgrf]8 g} gofF hGdsf] cfwf/ xf] . >Ls[i0f l;4 k'?if hGd d[To'sf] rqmaf6 kf/ x'G5 eGg'x'G5 .
hGd lngsf nflu 7'nf] k|lt:kwf{ ug'{k5{ . ;+ef]usf] If0f k'?ifsf] jLo{ s0f cyf{t\ z'qmsL6 ! b]lv
!) s/f]8sf] lardf sl/a @ ldnsf] k|lt:kwf{k"0f{ ofqf ub}{ :qLsf] c08ftkm{ bf}8G5g\ . xfd|f cfFvfn]
logLx¿ b]lvFb}gg\ . ltgLx¿dWo] s]jn Ps z'qmsL6 dfq :qLsf] c08fdf k|j]z ug{ ;dy{ x'G5 . Tof]
z'qmsL6 k|j]z ug]l{ alQs} c08fsf] åf/ aGb x'G5 . Ps JolQmn] ;fdfGotM hLjgdf rf/ xhf/ k6s
;Def]u u5{ / ToxL cg'kftdf JolQmx¿sf] hlGdg] ;Defjgf klg x'G5 . Ps z/L/ kfpgsf nflu
hLjx¿ olt w]/} ;ª\3if{ / bf}8 ub{5g\ . hLjzf:qLx¿ of] aflx/L ;+;f/sf] k|ltof]lutf Tof] leqsf]
k|ltof]lutfsf cufl8 s]xL xf]Og eGb5g\ .
l;4 k'?if hLjg–d[To'sf] bf}8af6 cnu x'G5g\ . ;[li6sf] k|f/Dedf klg jf;gf z]if g/x]sf]
x'Fbf l;4 k'?if hGdsf] bf}8af6 k[ys\ x'G5g\ . ;[li6sf] cGtsfn eoª\s/ si6 / xfxfsf/sf] ;dodf
klg pgLx¿ Jofs'n x'Fb}gg\ / pgLx¿df s'g} kL8f x'Fb}g . h;sf] s'g} jf;gf x'Fb}g p;nfO{ s'g} kL8f
x'Fb}g . jf;gf g} kL8fsf] sf/0f xf] . k"/f ;[li6 ljgfz eP klg l;4 k'?if Jofs'n x'Fb}gg\ . To;}n]
ch{'gsf] Jofs'ntfnfO{ hfg]/ >Ls[i0fn] k6s k6s d Tof] 1fg ltdLnfO{ km]l/ eG5', h;nfO{ hfg]/
k|nosfndf klg l;4 JolQmx¿ Jofs'n x'Fb}gg\ eGg' ePsf] xf] . k|nosf cufl8 of] o'4 t s]xL
xf]Og, Ps ;fgf] 36gf dfq xf] .
>Ls[i0f eGg'x'G5– x] ch{'g Û dxt\ a|Xd¿k k|s[lt lqu'0fdoL dfof ;Dk"0f{ e"tx¿sf] of]lg xf]≤
uef{wfgsf] :yfg xf] / d Tof] of]lgdf r]tg ¿k aLh :yfkgf u5{' / Tof] h8 r]tgsf] ;+of]uaf6 ;a}
k|f0fLx¿ pTklQ x'G5g\ . lqu'0fdoL dfof ;Dk"0f{ k|f0fLx¿sf] of]lg xf] . >Ls[i0f of] ;f/f k|f0fLx¿
Pp6f dfof cyf{t\ :jKgaf6 hlGdG5g\ eGg'x'G5 . of] b[Zo hut\\df jf:tljstf sd / :jKg w]/} 5 .
of] hut\ kbfy{n] eGbf jf;gf / OR5fx¿n] ag]sf] 5 . lxGb"x¿ of] hut\ dfofaf6 ;[hgf ePsf]
eGb5g\ . lxGb"x¿sf] k|tLltdf k/d ;To h'g eP/ klg b]lvFb}g Tof] a|Xd xf] . k/d ;To h'g eP/
klg b]lvFb}g eg] k/d c;To h'g 5b} 5}g, Tof] t b]Vg] k|Zg} p7\b}g . oxL k/d ;To / k/d c;To
b'O{sf] dWodf dfof x'G5, h'g b]lvG5 t/ jf:tljstfdf x'Fb}g . dfofsf] s]jn k|tLlt dfq x'G5 t/
jf:tjdf x'Fb}g . To:t} ha;Dd jf;gfnfO{ ;To dfG5fF}, ta;Dd jf;gf 7'nf] ;To h:tf] nfU5 t/
hfUg]lalQs} of] c;To x'G5 . t;y{ xfd|f jf;gfx¿ s]jn efj / :jKg dfq x'g\ . hut\ dfof xf] /
of] ;f/f hGd oxL dfofn] eO/x]sf] 5 . of] lqu'0fdoL dfof ;f/f e"tk|f0fLx¿sf] of]lg ue{:yn xf] /
ToxL ;kgfaf6 ;a} hlGdG5g\ . ToxL OR5f, jf;gfdf s]xL x'g] / s]xL kfpg] bf}8af6 Pp6f lj/f6\
:jKgsf] hGd x'G5 . >Ls[i0f eGg'x'G5– d Tof] of]lgdf r]tg¿k aLh :yflkt u5{' cyf{t\ r]tgf
k|bfg u5{' . ToxL h8 / r]tgsf] ;+of]uaf6 ;f/f e"tk|f0fLx¿ pTkGg x'G5g\ .
dfof / jf;gfsf] hut\ h8 / kbfy{ xf] . r]tgsf] ¿kdf s[i0fsf] c+z To;df k|j]z ub{5 /
hLjgsf] pTklQ x'G5 . dfof h;nfO{ kbfy{ elgG5 / r]tg h;nfO{ k/dfTdf elgG5, log} b'O{
tŒjsf] hf]8 g} xfd|f] z/L/ xf] . k/dfTdf / kbfy{sf] ;+of]u dg'io xf] eg] d[To'df oxL kbfy{ /
k/dfTdfsf] ;+of]usf] hf]8 k[ys\ x'G5 . d[To'df s]jn ;+of]u 6'lqmG5 . k/dfTdf cd[t x'gfn] p;sf]
d[To' ;Dej g} 5}g / kbfy{ t d[t g} x'G5≤ t;y{ dg]{ k|Zg g} p7\b}g . >Ls[i0f eGg'x'G5– jf;gfsf
dfWodaf6 kbfy{ / dfofsf] dfWodaf6 k/dfTdfsf] ;+of]u hf]l8G5 eg] 1fgsf] dfWodaf6 of] ;+of]u
ePsf] :ki6 x'G5 . c1fgdf z/L/sf] af]w x'G5 eg] 1fgdf z/L/eGbf k[ys\ x'F eGg] af]w x'G5 .
r]tgf / kbfy{ Pjd\ dfof / a|Xdsf] k[ystfsf] af]wkZrft\ of] hut\ Ps v]n dfq x'G5 . d[To'df
;+of]u dfq 6'lqmg] x'Fbf hlGdg', dg{', o'4 x'g', dxfdf/L km}lng' ;a} gf6ssf lx:;f dfq x'g\ . dfofdf
/x'Gh]n hGd / d[To' ;To h:tf] k|tLt x'G5 . To;}n] >Ls[i0f ch{'gnfO{ d[To'b]lv eoeLt gx'g

nf]suLtf– 570
cWofo–!$
eGg'x'G5 . of] hut\\ O{Zj/sf] lrQdf rn]sf] Ps lj/f6\ ;kgf dfq xf] . 1fgL k'?if of] lj/f6\
;kgfaf6 hfu[t eP/ of] ;kgf ;To gePsf] / Joy{ ePsf] hfGb5g\ . of] hfu/0f g} Wofg / ;dflw
xf] .
;j{of]lgif' sf}Gt]o d"t{oM ;DejlGt ofM .
tf;f+ a|Xd dxBf]lg/x+ aLhk|bM lktf ..$..
x] ch{'g Û ;a} of]lgx¿df hlt klg z/L/wf/L k|f0fL pTkGg x'G5g\, tL ;a}nfO{ wf/0f ug]{ h8
k|s[lt g} cfdf x'g\ / …dÚ a|≈d¿kL aLhnfO{ :yfkgf ug]{ lktf x'F ..
;Œj+ /h:td Olt u'0ffM k|s[lt;DejfM .
lgaWglGt dxfafxf] b]x] b]lxgdJood\ ..%..
x] ch{'g Û ;Œju'0f, /hf]u'0f / tdf]u'0f oL k|s[ltaf6 pTkGg ePsf tLg} u'0fn] cljgfzL
hLjfTdfnfO{ z/L/df afFWb5g\ ..
tq ;Œj+ lgd{nTjfTk|sfzsdgfdod\ .
;'v;Ë]g aWgflt 1fg;Ë]g rfg3 ..^..
x] lgikfk ch{'g Û tL tLg u'0fx¿df k|sfz ug]{jfnf lglj{sf/ ;Œj u'0f lgd{n u'0f x'gfn] Tof]
;'vsf] cf;lQm / 1fgsf] cf;lQmn] cyf{t\ To;sf] cledfgn] afFW5 ..
hLjgsf] ljZn]if0f ubf{ clGtd ljZn]if0f tLgdf afFl8Psf] 5 . ;fª\Vo cg';f/ k|s[lt klg
;Œj, /h / td tLg tŒjx¿sf] d]n xf] . O;fO{x¿ lqd"lt{ (Trinity) df ljZjf; ub{5g\ . pgLx¿
O{Zj/sf tLg ¿kåf/f ;f/f hut\\ lgld{t ePsf] 7fGb5g\ . lxGb"x¿ klg a|Xdf, lji0f' / dx]z
k/dfTdfsf tLg ¿kaf6 hut\\ lgld{t ePsf] dfGb5g\ t/ ;fª\Vo clt j}1flgs 5, pm lqd"lt{ geO{
tLg tŒjsf] s'/f ub{5 . log} tLg tŒj ;Tj, /h, td oL tLg u'0fx¿ x'g\ / log}sf] d]naf6 ;f/f
cl:tTj ultdfg\ 5 . tdf] u'0f l:ylt :yfks xf] . cfn:o, lj>fd / cj/f]wsf] bzf g} td xf] .
afXo zlQmn] wSsf glbP;Dd x/]s j:t' cfˆg} :yfgdf /lx/xG5 . tdsf cy{ cfˆg} 7fpFdf /xg'
xf] . h:tf] Pp6f 9'Ëf grnfpGh]n cfˆg} :yfgdf /xG5 / ˆofFSbf tn em5{ . 9'Ëf cfˆg} :yfgdf
/xg rfxg] x'Fbf Tof] ˆofFSg xfdLn] zlQm k|of]u ug{'k5{ . cGtdf 9'Ëf tn emg]{ l:yltnfO{ lj1fg
u'?Tjfsif{0f zlQm eG5 / ;fª\Vo To;nfO{ tdf]u'0f eG5 . olb ;+;f/ tdljxLg eof] eg] ;a} ultdf
/xG5 / ult /f]lsg] ;Defjgf x'Fb}g . ult PSn} k"0f{ gx'g] x'Fbf /f]Sg] l:ylt tdf]u'0f cfjZos x'G5 .
td d[To'sf] tŒj xf] lsgeg] d[To'kl5 s'g} ult x'Fb}g . ult/lxt kTy/ h:tf] afFRg]nfO{ tfd;L
k|j[lQsf] JolQm dflgG5 .
dg'io ;a}eGbf a9L ultdfg\ x'G5 . dg'io la?jf / kz'x¿eGbf ultzLn x'g] x'Fbf pm
;jf{lws ljsl;t x'G5 . p;n] cfˆgf] td u'0fdf s]xL xb;Dd ljho k|fKt ug{ ;kmn ePsf] 5 .
td tf]8\g ;kmn ePsf] ;dfh g} ljsl;t x'G5 . klZrdsf] ;dfhn] cfˆgf] td 5f]8\g ;kmn
ePsfn] ToxfF tLj| ultdf ljsf; ePsf] 5 . gbL h:tf] k|jfxdfg\ ult / tLj|tf lbg] u'0f g} /hf]
u'0f xf] . of] ;f/f hut\\ ultdfg\ 5 . olb ;a} lrhx¿ /f]lsP/ /x] eg] hut\\ x'g} ;Sb}g . tdf]u'0f
d[To' xf] eg] /hf]u'0f hLjg xf] . afnsdf /hf]u'0f a9L x'g] x'gfn] pgLx¿ r~rn x'G5g\ / j[4df
tdf]u'0f a9L x'g] x'gfn] pgLx¿ ;':t x'G5g\ . /hf]u'0f / tdf]u'0f ;dfg ePsf] hjfg cj:yf
;f}Gbo{sf] cj:yf xf] . ult / /f]lsg'sf] lardf hxfF ;Gt'ng x'G5, ToxfF ;Œj u'0f k|s6 x'G5 .
hLjgsf s'g} klg lbzfdf ;Gt'ng ePdf ToxfF ;Œj k|s6 x'G5 . ;Gt'ngnfO{ pknAw ;flŒjs
JolQm ;fw' xf] . /h / td u'0fsf] ;Gt'ng ;Œj u'0f xf] . k|s[lt log} tLg u'0f ldn]/ ag]sf] 5 . hxfF

nf]suLtf– 571
cWofo–!$
hxfF k|s[ltsf] ;f}Gbo{do b[Zo x'G5, ToxfF ;Œjsf] pTklQ ePsf] x'G5 . xfdL eujfg\sf] d"lt{df km"n
ck{0f u5f}{+, Tof] km"n ;Œj cyf{t\ ;f}Gbo{sf] k|tLs xf] . ;fw' h:tf ;flŒjs JolQmx¿df b]lvg]
;Gt'ng ;Œj u'0f xf] . oL tLg} u'0fsf] kf/ klg Ps cj:yf 5 h;nfO{ >Ls[i0f u'0fftLt eGg'x'G5,
h'g s[i0f h:tf JolQmx¿df dfq x'G5 . xfd|f cfFvfn] ;Œjsf] cj:yf dfq b]Vg ;S5g\ .
;fª\Von] vf]h u/]sf oL tLg tŒjdf cb\e't u'0fx¿ 5g\ . log}sf cfwf/df dg'io /
k|s[ltsf] ;f/f Jojxf/ hfGg ;lsG5 . lj1fgn] k/df0f' On]S6«f]g, k|f]6f]g / Go'6«f]g tLg tŒjaf6
lgld{t x'G5 eGg] kQf nufof] . o;sf] nIf0f klg ;Œj, /h / td h:tf] g} 5 . To:t} a|Xdf, lji0f'
dx]zsf] nIf0f / oL tLg tŒjsf] nIf0f p:t} 5 . a|Xdf hGd lbg'x'G5 Tof] /hf] u'0f xf], lji0f'
;XDffNg' x'G5 / kfng ug'{ x'G5 Tof] ;Œj u'0f xf] / dx]z d[To' / ;+xf/ ug{'x'G5 Tof] tdf] u'0f xf] .
/h / td oL b'O{ u'0fdWo] Ps u'0fdf dfq JolQm /xFbf of] 3fts x'G5 . bf}l8g'sf ;fy} /f]lsg' klg
h?/L x'G5 . oL b'O{ u'0flar ;Gt'ng sfod ug]{ ;fw'leq t];|f] tŒj ;Œj u'0fsf] hGd x'G5 .
d"R5f{sf] cj:yf td xf] / bf}8sf] cj:yf /h xf] . /h Hofbf ePdf ljlIfKttf k}bf x'G5 . bf}l8g] /
/f]lsg] b'O{ u'0fsf] ;Gt'ngaf6 t];|f] u'0f hlGdG5 h;nfO{ ;Œj eg]/ >Ls[i0f eGg'x'G5 .
;Œj ;+;f/df >]i7td u'0f xf] t/ o;af6 klg d'lQm x'Fb}g≤ To;}n] of] cflv/L u'0f xf]Og .
hut\\df /x]sf oL tLg tŒj k|s[ltsf u'0f x'g\ . tdn] d"R5f{df, /hn] ult / ljsf;df / ;Œjn]
zflGtdf n}hfG5 . ;Œjsf] klg kf/ x'g h?/L x'G5 . oL tLg} u'0faf6 kf/ ePkl5 u'0fftLt cj:yf
l;h{gf x'G5 . ltg} u'0fsf] kf/ x'g] JolQm k|s[ltaf6 kf/ eO{ k'?if cyf{t\ k/dfTdf x'G5 . ;Œj oL
tLg} u'0faf6 kf/ x'g] åf/ / jfwf b'j} aGg ;S5 . olb ;fw'df 1fg / zflGtsf] cxª\sf/ cfof] eg]
of] ;Œj u'0f aGwg aGg] 5 . ;fw'df x'g] ;"Id cxª\sf/ g} ;flŒjs JolQmsf] afwf aGb5 . >Ls[i0f
eGg'x'G5– x] ch{'g Û gfgfk|sf/sf ;a} of]lgx¿df hlt klg ¿kx¿ pTkGg x'G5g\ TfL ;a} lqu'0fdoL
dfofn] ue{ wf/0f ug]{jfnf dftf x'g\ . of] k|s[lt hf] tLg u'0fn] el/Psf] 5 o;nfO{ ltdL cfdf Pjd\
ue{ ;Dem / …dÚ aLhnfO{ :yfkgf ug]{ lktf x'F . z/L/ / ¿k oL tLg u'0faf6 k|fKt x'G5 eg] r]tgf
k/dfTdfaf6 cfpF5 . ltg} u'0feGbf leGg k/dfTdfaf6 cfpg] r]tgf oL tLg u'0fleq cfjf; u5{ .
r]tgf cfn:odf clNemP tddf, r~rntf / ljlIfKttfdf clNemP /hdf Pjd\ ;flŒjs cxª\sf/df
clNemP ;Œjdf x'G5 . oL tLgdWo] Ps;Fu clNemPdf r]tgfn] cfˆgf] jf:tljs :j¿k lrGg ;Sb}g
lsgeg] jf:tljs :j¿k oL tLg u'0faf6 kf/ ePkl5 dfq k|fKt x'G5 .
x] ch{'g Û k|s[ltaf6 pTkGg ePsf tLg} u'0fn] of] cljgfzL hLjfTdfnfO{ z/L/df afFW5g\ /
aGwg lgdf{0f ub{5g\ / of] ljgf hLjfTdf z/L/df x'g ;Sb}g . lj>fd / /f]sfj6sf nflu td,
ultsf nflu /h / ;Gt'ngsf nflu ;Œj rflxG5 . tLgdWo] Pssf] sdLdf hLjg rNg ;Sb}g .
hLjgdf ;fw' / ;fdfGo JolQm b'j}nfO{ ;'v cfjZos x'G5, cGoyf afFRg] cfwf/ g} ;lsG5 . oL tLg}
u'0fn] z/L/nfO{ afFW5g\ . oL tLg} u'0fx¿dWo] k|sfz ug]{jfnf lglj{sf/ ;Œj u'0f lgd{n u'0f x'gfn]
zfGt, ;'vbfoL / 1fgo'Qm x'G5 . o;af6 :jR5tfsf ;fy} leqL ;'v k|fKt x'G5 t/ 1fg / ;'vsf]
cf;lQmn] cledfgsf] hGd x'G5 . 1fgaf6 d 1fgL 5' / ;'vaf6 d ;'vL 5' eGg] cxª\sf/n] hGd
lnG5 . h'g lbg JolQm ;'v / 1fgsf] aGwgaf6 d'Qm x'G5, ta p;df d'lQm kmlnt x'G5 . xfdL
1fg–c1fg b'j};Fu cfkm"nfO{ hf]8\5f}F . c1fgdf b'vnfO{ d]/f] b'v, d]/f] /f]u eGb5f}F eg] 1fgdf
;'vnfO{ d]/f] ;'v eGb5f}F . JolQmnfO{ b'v / c1fgsf] tfbfTDo 5'6fpg] OR5f x'G5 lsgeg] b'v t
sf]xL rfxFb}g t/ ;'v x'Fbf To;df /lx/xg] OR5fn] ;'v;Fusf] tfbfTDo 5'6fpg] dg x'Fb}g . /h /
tdn] dfq xf]Og 1fg, z'e / ;'vsf] cf;lQm cyf{t\ ;Œjn] klg afFWb5 . aGwg /x];Dd ;+;f/

nf]suLtf– 572
cWofo–!$
/xG5 . hf] oL tLg} u'0fsf] aGwgaf6 kf/ p7\g ;S5 ToxL JolQmn] Tof] k/d 1fgsf] cg'ej ug{
;S5 .
/hf] /fufTds+ ljl4 t[i0ff;Ë;d'∫jd\ .
tlGgaWgflt sf}Gt]o sd{;Ë]g b]lxgd\ ..&..
x] ch{'g Û /fu¿k /hf]u'0f sfdgf / cf;lQmn] pTkGg x'G5 eGg] hfg . /hf]u'0fn] of]
hLjfTdfnfO{ sd{ / To;sf] kmnsf] cf;lQmn] afFW5 ..
td:Tj1fgh+ ljl4 df]xg+ ;j{b]lxgfd\ .
k|dfbfn:olgb|fle:tlGgaWgflt ef/t ..*..
x] ef/t Û ;a} b]xfledfgLx¿nfO{ df]lxt kfg]{jfnf tdf]u'0fnfO{ c1fgaf6 pTklQ ePsf] hfg /
o;n] of] hLjfTdfnfO{ k|dfb, cN5Lkg / lg›fn] afFW5 ..
;Œj+ ;'v] ;~holt /hM sd{l0f ef/t .
1fgdfj[To t' tdM k|dfb] ;~hoTo't ..(..
x] ef/t Û ;Œj u'0fn] ;'vdf nufpF5, /hf]u'0fn] sd{df nufpF5 / tdf]u'0fn] 1fgnfO{
cfR5flbt u/]/ c1fg / k|dfbdf nufpF5 ..
>Ls[i0f eGg'x'G5– x] ch{'g Û /fu¿k /hf]u'0f sfdgf / cf;lQmaf6 pTkGg ePsf] x'Fbf o;n]
hLjfTdfnfO{ sd{ / To;sf] cf;lQmn] afFW5 . oL tLg} u'0f afFWg]jfnf tŒj x'g\ . ;+:s[t efiffdf
u'0fsf] cy{ 8f]/L jf aGwg xf] . xfdL k/dfTdfnfO{ lgu{'0f aGwgaf6 kf/ cyf{t\ u'0fftLt eGb5f}F .
k/dfTdf k|s[ltsf oL tLg u'0faf6 d'Qm / kf/ 5 . p;nfO{ s'g} u'0fn] afFWg ;Sb}g lsgeg] pm
lgu{'0f / k/d :jtGq 5 . xfdL leq /x]sf] k'?if tŒjsf] rf/}lt/ aGwg eP klg pm :jtGq 5 . Tof]
aGwgn] p;sf] :jtGqtfnfO{ cj/f]w ug{ ;S5 t/ gi6 ug{ ;Sb}g . To;}n] r]tgfn] s'g} klg
l:yltdf cfˆgf] :jtGqtf x/fpFb}g . olb cj/f]w;Fu xfd|f] cfsif{0f eof] eg] ;d:of pTkGg x'G5 .
xfd|f] aGwgnfO{ xfdL cfkm}F tf]8\g lbFb}gf}F . cf;lQmaf6 pTkGg /fu ¿k /hf]u'0fn] hLjfTdfnfO{ sd{ /
To;sf] kmnsf] cf;lQmn] afFW5 . >Ls[i0f ;Œj u'0fnfO{ klg cf;lQm / 1fgsf] cledfg eGg'x'G5 .
pxfF ;Œju'0fLnfO{ ;'v / 1fgsf] cxª\sf/n] afFW5 eGg'x'G5 . ;fw' / kfl08Ton] el/Psf] JolQm ;Œj
u'0faf6 afFlwPsf] x'G5 / p;sf] cfsfª\Iff :ju{sf] ;'vsf] x'G5 . :ju{ klg aGwg g} x'Fbf b]jtfx¿
klg d'Qm 5}gg\ . ;Œjn] b]jTj;Dd nfg t ;S5 t/ Tof] klg ;'Gb/td ;'gsf] 8f]/L g} xf] . ;'v
zflGtsf] cfsfª\IfL ;Œjaf6 d'Qm x'g ;Sb}g lsgeg] ;Œjn] ;'v lbG5 / h;n] ;'v lbG5 To;;Fu
xfdL afFlwG5f}F .
dgdf cf;lQm eP/ csf]{ JolQmdf cfˆgf] ;'vsf nflu lge{/ x'g] JolQm cf;lQm / sfdgfaf6
afFlwG5 . sfdgf / cf;lQmaf6 h] pTkGg x'G5 Tof] /hf]u'0f xf] . o;n] hLjfTdfnfO{ sd{ /
sd{kmnsf] cf;lQmaf6 afFW5 . cf;lQm aGwg xf] h;df dg'io JolQm jf j:t';Fu afFlwPsf] x'G5 .
sf]xL wgdf, sf]xL kTgL jf k'qdf afFlwPsf] x'G5 . cf;lQmdf x'g] JolQm :jtGq geO{ k/tGq x'G5 .
kmnsf] cf;lQmn] ubf{ o:tf] JolQmnfO{ sd{df s'g} /; x'Fb}g . o:tf] JolQm eljiosf lglDt afFRb5 /
kmn kfPkl5 k'gM csf]{ kmnsf] cfsfª\IfL x'G5 . kmn xfd|f] xftdf geO{ k/dfTdfsf] xftdf x'G5 .
efUo, kl/j]z, dfWod / Ifdtfx¿ h:tf xhf/f}F sf/0fdf kmn lge{/ x'G5 . oxfF cgGt JolQmx¿ /
cgGt sf/0fx¿ sfd ul//x]sf x'G5g\ . kmnfsfª\IfL hlxn] klg b''MvL x'G5 / kmn kfpFbf klg pm
;Gt'i6 x'Fb}g . oxL l:yltnfO{ l7s;Fu a'‰g ;s]df s[i0fn] eGg'eP h:tf] kmn eujfg\sf] xftdf dfq
x'G5 eGg] s'/f a'‰g ;lsG5 . kmnk|flKtsf cg]s sf/0fx¿dWo] k|d'v sf/0f / cgGt sf/0fx¿sf]

nf]suLtf– 573
cWofo–!$
hf]8 efUo jf eujfg\ xf] . kmn k/dfTdfsf] xftdf x'g] x'Fbf xfdL c;xfo 5f}F / s]xL klg ug{
;Sb}gf}F .
>Ls[i0f eGg'x'G5– of] kmnsf] cf;lQm /hf]u'0fsf] :jefj xf] / x] ch{'g Û ;j{b]x
cledfgLx¿nfO{ df]lxt kfg]{jfnf tdf]u'0fnfO{ c1fgn] pTkGg ePsf] hfg . To;n] of] hLjfTdfnfO{
k|dfb, cfn:o / lg›fåf/f afFWb5 . ;Œj u'0fn] 1fg / ;'våf/f, /hf] u'0fn] cf;lQm / kmnsf]
cfsfª\Iffåf/f / tdf] u'0fn] c1fg, d"R5f{, k|dfb / cN5Lkgåf/f afFW5 . d"R5f{sf] efj, ljgf ;fjwfgL
sd{ ug{' / u/]sf] sd{sf] 1fg gx'g' k|dfb xf] . k|dfbdf tdsf oL ;a} /; n's]sf x'G5g\ . vfgf
vfFbf xfd|f] xft t :jrflnt x'G5 t/ xfd|f] dg cs}{ b'lgofFdf ljr/0f ul//x]sf] x'G5 . To;}n] xfd|f]
xft a]xf];Ld} d'v;Dd k'U5 . a'4n] eGg'ePsf] 5– k|To]s sd{ ubf{ ToxL s'/fdf r]tgf x'g' g} ;fwgf
xf]≤ To;}n] ltdL x/]s sd{ xf];k"j{s u/ . ltd|f] Zjf; leq / aflx/ hfFbf klg xf];k"0f{ xf];\ . a'4sf]
;f/f ;fwgf Zjf; leq aflx/ hfg] k|lqmof cfgfkfgf ;tL of]udf lge{/ 5 . Dofgdf/df o;nfO{
ljkf;gf elgG5 .
xfdL x/]s lqmof a]xf];L jf ;Ddf]xgdf oGqjt\ ub{5f}F . oxL oflGqs k|dfb, lg›f / cN5Lkgf
tdsf] cfwf/lznf xf] . >Ls[i0f ha xfdL ;'T5f}F, ta klg of]uL ;'Tb}gg\ eGg'x'G5 . xfdL t p7\bf
klg lg›fd} x'G5f}F . of]uL tdf] u'0faf6 d'Qmk|foM cj:yfdf x'g] x'Fbf p;df k|dfb x'Fb}g . lj>fd ubf{
klg leqsf] s'g} tŒj hfu[t g} x'G5 . o; :df/0fk"j{s hfu[t cj:yfnfO{ gfgs, sla/n] ;'/lt
eg]sf 5g\ . ;a} b]xfledfgLx¿nfO{ df]lxt ug]{jfnf tdf]u'0f c1fgaf6 pTkGg x'G5 . c1fgsf] cy{
hfgsf/Lsf] sdL geO{ cfTd–c1fg xf] . cfkm"nfO{ ghfGg] JolQm hfu[t x'g ;Sb}g . hf] hlt hfu[t
x'G5, Tolt g} :jod\nfO{ lrGb5 / k/d hfu/0fdf cfTd1fg kmlnt x'G5 . tdf]u'0f c1fg, /hf]u'0f
cf;lQm / ;Œju'0f ;"Id cledfg xf] . oL tLg} u'0fx¿ aGwg x'g\ lsgeg] ;Œju'0fn] ;'vdf,
/hf]u'0fn] sd{df / tdf]u'0fn] 1fgnfO{ 9fs]/ k|dfbdf nufpF5 . o; hut\\df tLg k|sf/sf JolQmx¿
x'G5g\ / ;a}leq tLg} u'0f JofKt x'G5g\ ltgdf s]jn dfqfsf] km/s x'G5 . s;}sf] leq ;Œj u'0f
k|d'v eO{ cGo b'O{ u'0f cf]em]n k/]/ lylrPsf x'G5g\ .
h;nfO{ zflGt, ;'v / 1fgsf] vf]h x'G5, To:tf] ;Œju'0fL JolQmsf] /h / td u'0f klg
zflGt, ;'v / 1fgsf] vf]hdf x'G5 . /hdf x'g] sd{7tfsf] zlQmnfO{ To:tf] JolQmn] 1fg / ;'vsf]
vf]hdf nufpF5 . p;leq /x]sf] td klg 1fg / ;'vsf] vf]hLdf nfU5 . To:t} tdf]u'0f k|d'v ePsf]
JolQm cfkm";Fu ePsf] a'l4 cfn:o k|dfl0ft ug{df nufpF5 / ts{af6 sd{ ug{'sf] s'g} cf}lrTo
g/x]sf] k'li6 ug{ vf]H5 . p;;Fu /x]sf] /hf]u'0fsf] pmhf{–zlQmnfO{ sd{ aGg g;Sg] u/L lgof]lht
u5{ . o:tf JolQmn] ug]{ lqmofx¿n] yk cfn:odf n}hfG5g\ t/ /hf]u'0f k|d'v ePsf] JolQm cfˆgf]
;f/f r]tgf / zlQmnfO{ bf}8w'kdf nufpF5 . p;sf nflu lqmof g} k|d'v x'G5 . pm lqmof gu/L l:y/
a:g ;Sb}g / lj>fddf klg dl:tisaf6 lqmofx¿ ul//xG5 . /fhgLlts JolQmx¿ /hf]u'0fL x'G5g\
lsgeg] gfd / k|lti7fsf nflu pgLx¿ h] ug{ klg tTk/ x'G5g\ .
dgf]j}1flgsx¿ eG5g\– lx6n/ ;fgf] x'Fbf k]G6/ x'g rfxGy]≤ To;}n] pgL lrqx¿ agfpFy] .
pgn] lrqsf/ aGgsf nflu s}og\ ;+:yfgx¿ rxfbf{ klg lg/fz eP/ kmls{g'k¥of] . s'g} k|lti7fgdf
pgsf] etL{ ePsf] eP pgL ;fob lrqsf/ aGg] lyP . oxL c;kmntfn] pgnfO{ 3f]lr/Xof] /
cfkm"nfO{ k|dfl0ft ug]{ sf]l;;n] g} Oltxf;df cfh Ps qm"/ zf;ssf] ¿kdf b'lgofF /Ëfpg] u/L
lrlqt ug{ ;kmn eP . pgsf] lrqsnf / ;ËLtk|ltsf] k|]d ;b}j sfod /Xof] t/ pgsf] /hf]u'0fsf]
;f/f zlQm lrqsf/ aGg] åf/af6 lkmtf{ eO{ /fhgLltdf lgof]lht eof] . JolQmdf ePsf k|d'v u'0fsf

nf]suLtf– 574
cWofo–!$
k5fl8 afFsL u'0fx¿ :jtM nfU5g\ . JolQmnfO{ ;'v, sd{ / k|dfbdf nufpg] oL tLg} u'0faf6 aflx/
x'g ;s]sf] cj:yf g} u'0fftLt / k/d l;l4sf] cj:yf xf] .
/h:tdZrflee"o ;Œj+ ejlt ef/t .
/hM ;Œj+ tdZr}j tdM ;Œj+ /h:tyf ..!)..
x] ch{'g Û /hf]u'0f / tdf]u'0fnfO{ bafpFbf ;Œju'0f a9\5, /hf]u'0f / ;Œju'0fnfO{ bafpFbf
tdf]u'0f a9\5 / ;Œju'0f / tdf]u'0f bafpFbf /hf]u'0f a9\5 ..
;j{åf/]if' b]x]˜l:dGk|sfz pkhfot] .
1fg+ obf tbf ljBflåj[4+ ;ŒjldTo't ..!!..
o;sf/0f h'g sfndf of] z/L/df, cGt:s/0fdf / OlG›odf r]tgtf / ljj]szlQm pTkGg
x'G5 To; sfndf ;Œju'0f a9]sf] 5 egL hfGg" ..
nf]eM k|j[lQ/f/DeM sd{0ffdzdM :k[xf .
/h:o]tflg hfoGt] ljj[4] e/tif{e ..!@..
x] ch{'g Û /hf]u'0f a9\gfn] nf]e k|j[lQ, ;f+;fl/s r]i6f tyf ;a} sd{df :jfy{a'l4 k|f/De x'G5
Pjd\ czflGt tyf dgsf] r~rntf / ljifoef]ux¿df nfn;f pTkGg x'G5 ..
;Œju'0fsf] nIf0f r]tgtf xf] . JolQm xf];n] el/Fbf ;Œju'0f a9]sf] x'G5 . pm hlt xf];k"0f{
x'G5 Tolt g} z'e x'G5 . h'g;'s} sfd ubf{ klg hfu[ltk"j{s ug{ ;lsG5 eg] ;Œju'0f a9]sf]
hfGg'k5{ . /fd|f] sfd u/]df JolQm ;flŒjs x'G5 egL wfld{s JolQmx¿ eGb5g\ t/ >Ls[i0f /fd|f]
sfdsf] s'/} ug{'x'Gg s]jn xf];k"j{s /xg' g} ;flŒjs JolQmsf] nIf0f xf] eGg'x'G5 . sd{ ubf{ klg
xf];k"j{s ul/Pg eg] To:tf] JolQm ;flŒjs x'Fb}g . vfnL g} a:bf klg leq xf];n] el/Psf] 5 eg]
To:tf] JolQm ;flŒjs x'G5 . /fd|f] sfdaf6 ;flŒjstf cfpFb}g ;flŒjstfaf6 /fd|f] sfd x'G5 . hf]
JolQm hlt hfu]sf] x'G5 Tolt g} k|]dk"0f{, s?0ffdo / c¿sf] b'vdf ;xfotfsf nflu tTk/ x'G5 . of]
;]jfefj p;sf] hfu?stfaf6 hlGdG5 .
;]jf ug{' ;flŒjstf xf] eg]/ s]xL JolQmx¿n] hf]8 lbPsf] kfOG5 t/ ;]jf wd{ xf]Og, wd{
;]jf xf] . wfld{s JolQmaf6 t ;]jf :jtM 3l6t x'G5 . hf] JolQm leqaf6 hlt ;r]tg x'G5 plt
p;n] u/]sf] ;a} sd{ z'e x'G5 . wd{nfO{ pknAw x'g] JolQmaf6 sNof0f kmlnt x'G5 . olb cGtd{'vL
JolQmnfO{ ;To pknAw eof] eg] pm df}g, zfGt x'G5 / s]jn p;sf] pkl:yltaf6 g} sfd x'G5 .
o:tf] JolQmsf] k|efj ck|ToIf eP klg uxg / b"/ufdL x'G5 . alx{d'vL JolQm ;ŒjnfO{ pknAw eof]
eg] p;sf] k|efj lj:tL0f{ Pjd\ :y"n x'G5 / w]/} JolQmx¿sf] ;]jf p;af6 k|ToIf x'G5 t/ Tof]
b"/ufdL / ulx/f] x'Fb}g . ;Œjsf] hGd;Fu} z'e cfr/0f cfkm}F cfpF5 . x] ch{'g Û /hf]u'0f / tdf]u'0fsf]
;Gt'ng ePdf ;Œju'0f hlGdG5 . oL tLg} u'0f ;a}sf] leq /x]sf] x'G5 / s'g} u'0f klg aflx/af6
Nofpg'kb}{g . oL tLg}j6f u'0fdf sfd ug]{ pmhf{ klg leq Pp6} x'G5 .
ljgf;fwgf afFRg] JolQmsf] s'g u'0faf6 pmhf{ aU5 eGg] ;DaGwdf kl/l:yltn] lg0f{o u5{
lsgeg] JolQm k|ltkn abln/xG5 . lbgel/df slxn] pm tdf]u'0fL, slxn] /hf]u'0fL / slxn]
;Œju'0fLdf kl/jt{g eO/xG5 . of] kl/jt{gsf] lgwf{/s eg] kl/l:ylt x'G5 . 3/df cfuf] nfu]sf]
va/n] tdf]u'0fL JolQm klg /hf]u'0fLdf ablnG5 . g/fd|f] JolQmnfO{ klg k6s k6s wfld{s elgof]
eg] Tof] kl/l:yltdf ;Œju'0fsf] wf/f¿kL pmhf{ p;df aUg yfN5 / ;Œjsf] hGd x'g ;S5 .
aflx/sf] kl/l:yltn] xfdLnfO{ rf}la;} 306f rnfO/x]sf] x'G5 . xfdL k"/f ;do kl/jt{g eO/x]sf
5f}F . To;}n] xfdL /fd|f] dflg;sf] ;+;u{df /fd|f], g/fd|f]sf] ;+;u{df g/fd|f], ;lqmo;Fu ;lqmo /
cN5L;Fu dxfcN5L x'G5f}F .

nf]suLtf– 575
cWofo–!$
x/]s kl/jt{gsf k5fl8 kl/l:ylts} e"ldsf x'G5 / xfdL To;}cg';f/ ;dflxt x'g yfN5f}F .
dgn] ug]{ cg's/0f klg kl/l:yltn] ubf{ g} x'G5 . JolQm Pp6} u'0fdf /xg} ;Sb}g . To;}n] dlGb/df
;Œjsf] xfjf pTkGg ug]{ k|of; ul/Psf] x'G5 . lbge/ tdf]u'0fL / /hf]u'0fL klg s]xL ;do dlGb/df
JotLt ubf{ p;df ;Œjsf] xfjf pTkGg x'G5 / p;sf] pmhf{ ;Œjaf6 jxg ;''? x'G5 . ;t\;Ësf] cy{
oxL xf]– hxfF s]xL a]/ ;Œjsf] xfjfdf xfd|f] pmhf{ klg k|efljt eP/ aUg yfN5 . o;df /; a:of]
eg] la:tf/} hLjg klg ;Œjlt/ aUg ;'? x'G5 / JolQmx¿df ¿kfGt/0f x'g] ;Defjgf x'G5 t/ of]
kl/l:yltn] dfq 36\g] x'Fbf o;sf] w]/} d"No x'Fb}g . jf:tljs d"No ha xfdL cfˆgf] dflns x'G5f}F, ta
dfq x'G5 . le8sf] k|efjaf6 cfkm"nfO{ cnu /fVg ;Sg] JolQm cfˆgf] dflns eP/ cfTdjfg\ x'G5 .
x] ch{'g Û /hf]u'0f / tdf]u'0fnfO{ bafP/ ;Œj u'0f pTkGg x'G5 . To;}n] olb leq ;Œj u'0f hGdfpg'
5 eg] /hf]u'0f / tdf]u'0fsf] Joy{sf] ;lqmotf / cN5Lkgfsf j[lQx¿nfO{ cjnf]sg ug{'k5{ .
lj>fdaf6 z/L/df :km"lt{ cfO{ dg k|km'lNnt x'G5 . lj>fd >dsf] tof/L xf] . >dåf/f k|fKt ysfO,
:gfo'sf] v/faL, 6'lqmPsf] hLjsf]i7 lj>fdaf6 k'gM hLljt x'G5g\ . To;}n] lj>fd >dsf lglDt
cToGt} h?/L x'G5 . lj>fdkl5 klg olb JolQm >dsf nflu tof/ ePg eg] Tof] cN5Lkg xf] .
JolQmnfO{ l7s >dkZrft\ lj>fd clgjfo{ x'G5 .
;Œju'0f hGdfpg /hf]u'0f / tdf]u'0fnfO{ Wofgdf /fVg'k5{ . tdf]u'0fsf] pkof]u Tolt g}
ug{'k5{ h;af6 cfjZos lj>fd ldnf];\ / cN5Lkg pTkGg gxf];\ . /hf]u'0fsf] pkof]u klg Tolt g}
ug{'k5{ h;af6 hLjg rNg ;lhnf] xf];\ t/ nf]e pTkGg gxf];\ ta JolQmdf ;Œjsf] k|lqmof ;'?
x'G5 . /hf]u'0f / tdf]u'0f bafP/ ;Œj pTkGg ug{'sf] cy{ oxL xf] . /hf]u'0f / ;Œju'0fnfO{ bafPdf
tdf]u'0f a9\5 / tdf]u'0f / ;Œju'0f bafPdf /hf]u'0f a9\5 . b'O{ u'0f bafpFbf t];|f] u'0f :jtM a9\5 .
t;y{ a9\g] u'0fnfO{ 5f8]/ afFsL b'O{ u'0f bafpg ;'? ug{'k5{ . xfdL k|foM ;Œju'0f, /fd|f] / z'enfO{
bafpF5f}F . To;}n] ;Œjdf plqg] / z'e tyf zfGt x'g] df}sf kfpFbf klg To;af6 r'S5f}F . xfdL ;b}j
s'g} g s'g} sfo{ ul//xG5f}F / zfGt a:g ;Sb}gf}F . xfd|f] pmhf{ tdf]u'0f jf /hf]u'0ftkm{ b'O{ lx:;fdf
aUb5 . Pp6faf6 arfpFbf csf]{ åf/af6 aUg] x'Fbf b'j}af6 arfpg] k|of;kZrft\ dfq t];|f] åf/
v'Nb5 / ;Œju'0fsf] em/gf km'6\b5 . s[i0fsf] of] Ps ;"qdf hfkfgL h}g kmls/x¿sf] ;f/f ;fwgfsf]
;"q 5 . h}gx¿sf] klxnf] ;fwgfdf g} a:g] snf l;sfOG5 . pgLx¿nfO{ ;fwgfdf a:bf a;fOFel/
;lqmotf / lg›faf6 jl~rt ul/G5 . clqmof / lg›fljxLgtfsf] cj:yfdf r]tgf hf] ultjfg\ pmhf{
xf] Tof] sd{ klg aGg kfpFb}g / lg›f klg aGg kfpFb}g≤ To;}n] Tof] xf]; / Wofg aG5 .
h'g sfndf b]x, cGt:s/0f tyf OlG›ox¿df r]tgf / af]wzlQm pTkGg x'G5, To; sfndf
;Œju'0f a9]sf] hfGg'k5{ . /hf]u'0f a9\gfn] nf]e k|j[lQ, ;f+;fl/s r]i6f, czflGt, dgsf] r~rntf,
ljifoef]ux¿sf] nfn;f tyf ;a} sd{x¿ :jfy{a'l4af6 pTkGg x'G5g\ . of] /hf]u'0fsf] nIf0f xf] .
;Œju'0fsf] nIf0f af]w cyf{t\ hfu?stf xf] / /hf]u'0fsf nIf0f nf]e, ;f+;fl/s r]i6f, cfkm"nfO{ nfe
k|fKt xf];\ eGg] cfsfª\Iff / o:t} k|sf/sf sd{df plqg] j[lQ, czflGt, dgsf] r~rntf /
ljifoef]ux¿sf nfn;f x'g\ . /hf]u'0faf6 cnu x'g oL ;a}af6 5'6\g h?/L x'G5 . 5'6\g'sf] cy{
logLx¿nfO{ ;xof]u glbg' xf] . nf]e p7] klg ;xof]u gu/L ;fIfL efjn] x]l/ dfq /xg'k5{ t/ xfd|f]
dg levf/L h:tf] x'Fbf nf]e g} p;sf] :jefj x'G5 . nf]en] czflGt / r~rntf a9\b5 . t;y{
nf]enfO{ ;xof]u ubf{ /hf]u'0f :jtM a9\5 . /hf]u'0fn] oL ;f/f j[lQx¿nfO{ hGd lbG5 / nf]en]
cGtdf ljlIfKt agfpF5 . tdf]u'0f k"/f a9]df d[To' / ;Œju'0f k"/f a9]df ;dflw clGtd kmn x'G5 .
tG›f d[To'sf] k|f/lDes r/0f xf] . tdf]u'0f g} d[To'sf] cflv/L kl/0ffd xf] . hlt nf]e a9fof] plt g}
ljlIfKttf k|fKt x'G5 . tdf]u'0f / /hf]u'0fnfO{ bafO{ of ;xof]u gu/L oL b'j}af6 cnu x'g ;Sof}F eg]

nf]suLtf– 576
cWofo–!$
xfdLleq ;Œju'0fsf] pbo x'G5 h;n] dxf;'v, zflGt, z'e / Wofgdf n}hfG5 . ;Œj u'0fsf] klg kf/
p7\g ;s]sf] If0f xfdL cfˆgf] :jefjdf k'U5f}F . h;nfO{ u'0fftLt elgG5 .
ck|sfzf]˜k|j[lQZr k|dfbf] df]x Pj r .
td:o]tflg hfoGt] ljj[4] s'?gGbg ..!#..
x] ch{'g Û tdf]u'0f a9]df cGt:s/0f / OlG›ox¿df ck|sfz, st{Jo sd{df ck|j[lQ / k|dfb,
Joy{ r]i6f / lgb|flb h:tf cGt:s/0fsf df]lxgL j[lQx¿ pTkGg x'G5g\ ..
obf ;Œj] k|j[4] t' k|no+ oflt b]xe[t\ .
tbf]Qdljbf+ nf]sfgdnfGk|ltkBt] ..!$..
olb s'g} JolQmdf ;Œju'0fsf] j[l4 ePsf avt d[To' eof] eg] p;n] pQd sd{ ug]{x¿sf]
lgd{n :ju{nf]snfO{ k|fKt u5{ ..
/hl; k|no+ uTjf sd{;lËif' hfot] .
tyf k|nLg:tdl; d"9of]lgif' hfot] ..!%..
ha s'g} dg'io /hf]u'0fsf] j[l4 ePsf] a]nf d[To'nfO{ k|fKt u5{ eg] pm ;sfd sd{ ug]{ dg'iodf
pTkGg x'G5 / tdf]u'0f j[l4 ePsf a]nf d[To'nfO{ k|fKt u5{ eg] pm d"9 tyf lgDg of]lgdf pTkGg
x'G5 ..
>Ls[i0f eGg'x'G5– x] ch{'g Û tdf]u'0f a9]df cGt:s/0f / OlG›ox¿df ck|sfz Pjd\ st{Jo
sd{df ck|j[lQ, k|dfb / lg›f tyf cGt:s/0fsf df]lxgL j[lQx¿ pTkGg x'G5g\ . ha of] hLjfTdfsf]
;Œju'0fsf] k|j[lQdf d[To' x'G5, ta pm pQd sd{ ug]{x¿sf] dn/lxt lbJo :ju{nf]snfO{ k|fKt u5{ .
/hf]u'0f a9]sf] l:yltdf d[To' ePdf sd{x¿k|lt cf;Qm ePsf] ;sfdL dg'iosf] of]lgdf pTkGg x'G5
/ tdf]u'0f a9]sf] l:yltdf d[To' ePdf JolQm d"9 of]lgdf pTkGg x'G5 . >Ls[i0f PsPs u'0fsf af/]df
eGb} x'g'x'G5 . tdf]u'0fsf] j[l4n] hLjg k|sfz/lxt / cGwsf/do x'G5 . leq k/d Hof]lt an] klg
td;\\af6 3]l/Psf] JolQmn] cGwsf/ dfq k|fKt u5{ / o:tf] JolQmn] o;af6 5'6sf/f kfpg klg
;Sb}g . hlt tdf]u'0f a9\5, plt cGwsf/ JofKt x'G5 . s'g} JolQm dlGb/df td;\\ dg lnP/ hfFbf
cGwsf/n] 3]l/Psf] x'G5 / p;nfO{ k|sfzsf] hfgsf/L g} x'Fb}g . ;Œj hufP/ dfq dlGb/ hfg' ;fy{s
x'G5 lsgeg] ;Œj hfUof] eg] k|fy{gf ug{ ;lhnf] x'g'sf ;fy} cfFvf aGb ubf{ klg leq dw'/ k|sfz
b]lvG5 . dg qmf]wn] el/Psf avt cfFvf aGb ubf{ leq uxg cGwsf/ b]lvG5 .
tdf]u'0fsf] j[l4n] cGt:s/0f / OlG›ox¿df ck|sfz / cGwsf/} cGwsf/sf] af]w dfq x'G5 .
z/L/df klg af]em xfaL eO{ ef/Lkgsf] cg'ej x'G5 . ;Œju'0fsf] j[l4n] z/L/ cfnf]lst / xNsf x'G5
clg ef/ sd eP h:tf] / z/L/ e'OFaf6 p7] h:tf] k|tLt x'G5 . of]usf l;l4x¿df JolQm hldgaf6
dfly p7\g] ;DaGwdf pNn]v 5 . xNsfkg t ;Œju'0fdf :jtM nfUg yfN5 . OlG›o / cGt:s/0f
tdf]u'0fsf sf/0f ck|sfzn] el/G5 / st{Jo sd{df ck|j[lQ k}bf x'G5 . ug{'kg]{ h?/L sd{ g} st{Jo
sd{ xf] . 3/df sf]xL la/fdL x'Fbf cf}ifwL Nofpg' st{Jo sd{ xf] . td;\\n] el/Psf] JolQmn] cf}ifwL
Nofpg cN5Lkgsf sf/0f cg]s axfgf / pkfo ;f]Rb5 / cfkm" aRgsf nflu efUonfO{ cf/f]lkt u5{
/ efUodf h] x'g' 5 ToxL x'G5 cf}iflwn] s] ug{ ;S5 eGg] h:tf ts{ u/]/ axfgf vf]H5 . efUosf]
cy{ d]/f] xftdf s]xL 5}g / d}n] u/]/ s]xL x'Fb}g clg of] ;a} lj/f6sf] v]n xf], d o;df 5}g eg]/
;f]Rg] JolQm g} efUojfbL / wfld{s x'G5 . efUosf] cy{ d 5}g s]jn a|Xd dfq 5 eGg] dfGg' xf] .
tfd;L JolQm cfˆgf] cN5Lkg / gu/]sf] st{Jo sd{sf nflu efUosf] ;xf/f lng vf]H5 . pm s]jn

nf]suLtf– 577
cWofo–!$
st{Jo sd{ dfq 5f]8\5 . olb 3/df cfuf] nfUof] eGof] eg] ;a}eGbf klxnf pm g} 3/af6 efU5 /
o;df pm efUojfbL x'Fb}g . efUosf] ;xf/fn] pm cfˆgf] cN5Lkg n'sfpF5 . o:tf] tfd;L JolQm
st{Jo sd{af6 efU5 t/ jf;gf x'g] sd{af6 eg] efUb}g . efUos} ;xf/fdf p;n] cfˆgf] cfn:onfO{
n'sfpF5 .
>Ls[i0f eGg'x'G5– ha td;\\ a9\5, ta dgdf ck|sfz 3gLe"t ¿kdf j[l4 x'G5 / st{Jo
sd{df k|dfb / ck|j[lQ pTkGg x'G5 . lg›f / cGt:s/0fsf df]lxgL j[lQx¿ pTkGg x'G5g\ . tfd;L
JolQm x/]s sfd a]xf];L / lg›f h:tf] cj:yfdf u5{ . wfld{s ;efdf cTolws tfd;L JolQmx¿
;'lt/x]sf x'G5g\ . sltko lrlsT;sx¿ lg›f gk/] wfld{s ;efdf hfg' eGb5g\ . tfd;L JolQmdf
;a}lt/af6 k|dfbn] 3]b{5 t;y{ df]lxgL j[lQsf] pbo x'G5 . a]xf];L a9fpg] j[lQdf dg nfUg' g}
df]lxgLj[lQ xf] . o:tf JolQmnfO{ dfbskbfy{, gfrufg, ;ËLt, sfdjf;gf hxfF hfu/0fsf]
cfjZostf x'Fb}g To;tkm{ g} hfg] OR5f k|jflxt x'G5 .
hLjgdf sdfPsf] s'/f d[To'sf] If0fdf ;a} lgrf]8sf] ¿kdf k|fKt x'G5 . hLjge/ td;\\n]
el/Psf] JolQmsf] d[To' klg a]xf];Ld} x'G5 . clwstd JolQm dg{'cl3 a]xf]; g} x'G5g\ / d[To' k|foM
xf];df 36\b}g . xf];df gafFRg] JolQm xf];df dg{ klg ;Sb}g . ;flŒjs JolQm d[To'sf] a]nf xf];n]
el/Psf] x'G5≤ t;y{ p;n] d[To' klg b]Vg ;S5 . d[To' b]Vg ;Sg] x'gfn] p;n] cd[t k|fKt u5{≤ of]
;flŒjs JolQmsf] nIf0f xf] . /hf]u'0f ePsf] JolQm d[To'sf] ;do klg hLjgsf af/]df g} ;f]Rb5 .
hlt sfd u/] klg jf;gfsf] s'g} cGt x'Fb}g . /fh;L JolQm jf;gfnfO{ k"0f{ lj/fd lbP/ dg{ ;Sb}g,
s]xL g s]xL jf;gf z]if g} /xG5 . tdf]u'0fn] el/Psf] JolQm d/0fsf] If0f a]xf]; x'G5 . /hf]u'0fn]
el/Psf] JolQm dg]{ If0f;Dd klg lqmofx¿ hf/L /fVb5 eg] ;Œju'0fn] el/Psf] JolQm clGtd If0fdf
zfGt ¿kdf xf];k"j{s db{5 . oL tLg}j6f u'0fsf] kl/0ffd o;kl5 cfpg]jfnf hLjgdf klg x'G5 .
hf] ;Œj u'0fsf] l:yltdf d[To'nfO{ pknAw x'G5, To:tf JolQm lbJo :juf{lb nf]sdf k/d ;'vsf]
cj:yfdf k|j]z u5{g\ . of] ;'vsf] clGtd cj:yf xf] t/ cfgGbsf] cj:yf eg] xf]Og . ;'v Ps
sdfO xf], h'g ;dfKt ePkl5 k'gM lkmtf{ x'g'k5{ . ;'v;Fu b'v hf]l8Psf] x'G5 t/ cfgGb clGtd
cj:yf xf] / cfgGb;Fu c¿ s]xL hf]l8Psf] x'Fb}g . cfgGbsf] cj:yf zfZjt x'G5 . o:tf] clGtd
cj:yf x'Fbf cfgGbdf hf] k|lji6 u5{ p;sf] km]l/ k'g/fudg x'Fb}g . h;n] hLjge/ xf];nfO{ lgld{t
u/]sf] x'G5 To:tf] JolQmn] :ju{sf] ef]u d[To'kZrft\ klg ub{5 .
/hf]u'0f ePsf] JolQmsf] d[To' ePdf sd{sf] cf;lQm ePsf] k'?if eP/ hGd lnG5 . d[To'sf]
If0f klg /hf]u'0f a9L ePsf] JolQmn] of]hgf g} agfO/xg] x'Fbf o:tf] JolQm d[To'kZrft\ klg sd{k|lt
cf;lQm ePsf] dg'io eP/ hGd lnG5 . pgLx¿ wg, kb, k|lti7fsf nflu bf}l8/x]sf x'G5g\ . s]xL
gu/Lsg ga:g] o:tf JolQmx¿df ;Gtf]if x'Fb}g . /hf]u'0fL JolQm o:t} bf}8df /x]/} d[To' k|fKt ub{5g\ .
/hf]u'0fL k|j[lQsf dg'io s]xL gu/L l:y/ /xg ;Sb}gg\ . k'?if w]/}h;f] /hf]u'0f k|wfg / :qL tdf]u'0f
k|wfg x'G5g\ . d[To'sf] If0fdf xfdL cfˆgf] gofF hGd lglZrt u5f}{+ . h'g u'0f clGtd If0fdf ;3g
x'G5, ToxL u'0f cg';f/sf] hGd k|fKt x'G5 . /hf]u'0fn] el/Psf] JolQm ljlIfKt eP/ sd{df bf}8g
rfxG5 / p;df cxª\sf/ k|s6 ¿kdf b]lvG5 . d[To'sf] ;dodf tdf]u'0f a9L x'g] dg'io d"9 of]lgdf
hGd k|fKt u5{g\ . uLtfsf cg]s JofVofsf/n] d"9 of]lgsf] cy{ kz'of]lg eg]/ unt JofVof u/]sf
5g\ . hut\\df kmls{P/ tn emg]{ s'g} Joj:yf x'Fb}g . dg'iosf] l:yltdf Ps k6s cfPkl5 k'gM kz'
of]lg k|fKt x'g ;Sb}g lsgeg] r]tgf slxNo} k5fl8 kmls{+b}g . /f]lsP/ cufl8 ga9\g jf cj?4 x'g
;S5 t/ k5fl8 kms{g ;Sb}g .

nf]suLtf– 578
cWofo–!$
dg'iox¿df lgDg:t/sf] cj:yf g} d"9 of]lg xf] . dgf]j}1flgsx¿ kfFr k|ltzt aRrfx¿ d"9
x'G5g\ h;df a'l4, s]xL ug]{ efj / hLjg/Iff ug]{;Dd ;fdYo{ x'Fb}g eGb5g\ . logLx¿nfO{ 3/df
cfuf] g} nfUbf klg efUg'k5{ eGg] kQf] x'Fb}g . dgf]j}1flgsx¿ o;nfO{ Ol8of];L eGb5g\ eg] >Ls[i0f
o;nfO{ d"9 eGg'x'G5 . d"9 of]lgsf] cy{ kz' xf]Og lsgeg] kz' d"9 x'Fb}gg\ s]jn dg'io dfq d"9
x'G5g\ . ;Œjk|wfg JolQmx¿ klg kfFr k|ltzt g} x'G5g\ . dgf]j}1flgsx¿ klg kfFr k|ltzt
JolQmx¿ k|ltefzfnL x'G5g\ eGb5g\ . j}1flgs, ;flxTosf/, bfz{lgs, ;Gth:tf JolQmx¿nfO{
k|ltefzfnL JolQm elgG5 . afFsL gAa] k|ltzt JolQm dWojtL{ x'G5g\ h;df d"9tf / a'l4dQf b'j}
;Ddlnt x'G5 . o:tf ax';ª\Vos JolQmx¿ oL b'j}sf ld>0f x'g\ . ;Œjs} sf/0f tL kfFr k|ltzt
JolQm k|ltefn] el/Psf x'G5g\ . k|ltef ;'vsf] ;"Id cg'e"lt xf] . k|ltef ;DkGg x'g' :ju{df x'g'
h:t} xf] . kfFr k|ltzt d"9 JolQmnfO{ vfg], p7\g] a:g] s]xL xf]; x'Fb}g . gAa] k|ltzt dWodfuL{
JolQmx¿ rfx]df k|ltefzfnL jf grfx]df d"9 klg x'g ;S5g\ . o;sf] lgwf{/0f ;Œj, /h / tddWo]
s'g cj:yfdf d[To' ePsf] 5 To;}n] lgwf{/0f u5{ . dWojtL{ JolQmx¿ /hf]u'0f k|wfg w]/} x'G5g\ .
;Œju'0f k|wfg dflyNnf] :t/df x'G5g\ eg] tdf]u'0f k|wfg tNnf] :t/df x'G5g\ .
oL u'0fx¿sf] Joj:yf kl/jt{g ug]{ Ps dfq pkfo xfdLn] cfkm"leq ePsf u'0fx¿sf]
tf/tDo ;dod} kl/jt{g ug{' xf] . hLjgsf cGtdf kl/jt{g u5{' eg]/ ljrf/ ug{' Joy{ x'G5 lsgeg]
clGtd ;dodf s'g} JolQm hLjge/ u/]eGbf leGg ug{ ;Sb}g / kl/jt{g x'g klg ;Sb}g . hLjge/
u/]sf] lgrf]8 clGtd ;dodf k|blz{t x'G5 . cfkm"n] h] sdfPsf] 5, ToxL cGtdf k|fKt x'G5 . xfdL
h] sdfpF5f}F, To:t} d[To' lsG5f}F of k|fKt u5f}{+ . h:tf] d[To' x'G5 csf]{ hGd To:t} x'G5 . csf]{ gofF
hLjg o;d} lge{/ x'g] x'Fbf d[To' ;fy{s 36gf xf] .
sd{0fM ;'s[t:ofx'M ;flŒjs+ lgd{n+ kmnd\ .
/h;\:t' kmn+ b'Mvd1fg+ td;\M kmnd\ ..!^..
;flŒjs u'0fdf u/]sf] sd{sf] kmnnfO{ ;'v / 1fgo'Qm lgd{n kmn elgPsf] 5 eg] /hf]u0f'df
ul/Psf] sd{kmnnfO{ b'v elgPsf] 5 / tdf]u'0fdf u/]sf] sd{kmnnfO{ c1fg elgPsf] 5 ..
;ŒjfT;~hfot] 1fg+ /h;\f] nf]e Pj r .
k|dfbdf]xf} td;\f] ejtf]˜1fgd]j r ..!&..
;Œju'0faf6 1fg pTkGg x'G5, /hf]u'0faf6 lgM;Gb]x ¿kn] nf]e pTkGg x'G5 / tdf]u'0faf6
lglZrt ¿kn] k|dfb, df]x / c1fg g} pTkGg x'G5 ..
pmWj{+ uR5lGt ;Œj:yf dWo] lti7lGt /fh;fM .
h3Gou'0fj[lQ:yf cwf] uR5lGt tfd;fM ..!*..
;Œju'0fdf l:yt hLj :ju{sf] pRr nf]s hfG5g\, /hf]u'0fdf l:yt hLj dWodf k[YjL nf]sd}
/xG5g\ / tdf]u'0fdf l:yt hLj kz' cflb gLr of]lgdf gs{ hfG5g\ ..
;flŒjs sd{sf] kmn ;'v, 1fg / j}/fUo elgPsf] 5 . JolQmsf] kfunkg, ljlIfKttf / s]xL
ug]{ c7f]6af6 geP/ leqaf6 :jtM:km"t{ ¿kdf zfGt / df}gdf p7]sf] sd{ g} ;flŒjs sd{ xf] . s]xL
ug]{ c7f]6af6 ul/Psf] sd{ ;flŒjs xf]Og, ;flŒjs sd{ s?0ffk"j{s zfGt / cfgGbsf] efjaf6 ul/g]
sd{ xf] . s]xL gul//x]sf] vfnL cj:yfdf klg o:tf] ;flŒjs JolQm cfglGbt x'G5 . ;flŒjs sd{
af]em/lxt cj:yfdf zflGtaf6 lgl:sG5 / sd{ ug{'kbf{ c¿sf] nfe x'g] ePdf dfq sd{ x'G5 .
s;}sf] dËn / z'e x'g] sd{ g} ;flŒjs sd{ xf] . ;flŒjs sd{åf/f ;'vsf] pbo x'G5 . h'g sd{
JolQmsf] cfgGbaf6 lgl:sG5, ToxL sd{n] dfq ;'v k|bfg u5{ eg] cGo sf/0faf6 lg:sg] sd{n]

nf]suLtf– 579
cWofo–!$
;'v k|bfg ug{ ;Sb}g . x/]s sd{ ubf{ xfdL leqaf6 h'g efjn] u5f}{, ToxL k|fKt x'G5 . sd{ ubf{
xfdL leqaf6 ;'vL 5}gf}F eg] rfx]/ klg ;'vL x'g ;Sb}gf} . ;]jf ubf{ klg sf]xL JolQm b'vL 5 eg]
Tof] sd{ ;flŒjs geO{ /fh;L x'G5 .
/fh;L sd{ leqsf] b'vaf6 pTkGg x'g] x'Fbf o;af6 b'v g} k|fKt x'G5 . /fhgLlts
JolQmx¿af6 ;f/f lj/f6\ sd{ rn]sf] x'G5 t/ pgLx¿ sf]xL ;'vL x'Fb}gg\ . oqf] lj/f6\ sd{kl5 klg
;'v kmlnt x'Fb}g eg] o:tf] sd{sf] s]xL cf}lrTo xF'b}g . l;sGb/, g]kf]lnog, lx6n/, n]lgg, :6flng
;a} lj/f6\ sd{kZrft\ klg b'vL eP/} d[To'df k|fKt x'G5g\ . ;flŒjs sd{ leqsf] ;'vaf6 lgl:sg] x'Fbf
;'vsf] k|ltWjlg JolQmnfO{ g} lkmtf{ u5{ . of] ;f/f hut\\ Ps k|ltWjlg xf] . t;y{ xfdL h:tf] sd{
/f]K5f}F, To;s} xhf/ u'0ff eP/ lkmtf{ x'G5 . ;flŒjs sd{n] ;'vsf ;fy} 1fg klg NofpF5 . xfdLn]
;f]Rbf 1fg t u'? / zf:qaf6 kfpg'kg]{ xf] eGg] h:tf] nfU5 t/ >Ls[i0f ;flŒjs sd{n] 1fg NofpF5
eGg'x'G5 . ;flŒjs sd{ ubf{ JolQmdf zflGt, k|;Ggtf, k|km'Nntf, z'e / xNsfkg x'g] x'Fbf leq Ps
lgd{n efj lgdf{0f x'G5 . oxL lgbf]{iftfsf] l:yltdf xfdL cfk"mleq h'g z'4tf b]V5f}F, ToxL 1fg xf] .
:jod\nfO{ lrGg leq zflGt / df}gtf x'g'k5{ h'g ;flŒjstfaf6 pTkGg x'G5 . ;flŒjs JolQmn]
cfˆgf] jl/kl/ k|]d / ldqtfsf] lap 5g]{ x'Fbf pm eo/lxt / snx/lxt x'G5 . oxL cj:yfdf p;df
;xhefj pbo x'G5, h;n] w'jfF/lxt k|sfz;Fu kl/lrt u/fpF5 / JolQm cfTd ;fIffTsf/ ug{ ;kmn
x'G5 . To;}n] ;flŒjs JolQm ;'vL dfq xf]Og 1fgL klg x'G5 .
>Ls[i0f o;eGbf hl6n s'/f ;flŒjs JolQmnfO{ j}/fUo klg kmlnt x'G5 eGg'x'G5 . ;'v, 1fg
/ j}/fUo ;flŒjs sd{sf] kmn xf] . JolQm hlt ;flŒjs x'G5 plt g} /fu ;dfKt eP/ j}/fUo efj
pTkGg x'G5 . cfˆgf] ;'v c¿df lge{/ x'g' /fu xf] . ;'vnfO{ ;dft]/ /fVg] rfxgf g} /fu xf] t/
;flŒjs JolQm ;'vnfO{ ;dft]/ /fVb}g pm cfkm"leq /x]sf] ;'vsf] x/If0f cg'ej u5{ . ;flŒjs
JolQmsf] sd{df klg ;'vsf] jiff{ x'G5 / cfˆgf] ;'v cfkm}Fafx]s c¿df lge{/ 5}g eGg] p;nfO{
hfgsf/L x'G5 . of] 1ft x'gf;fy p;sf] /fu IfL0f x'G5 / j}/fUo a9\g yfN5 . To;}n] ;flŒjs
JolQmnfO{ j}/fUo kmlnt eP/ pm ;'vL x'G5 . wgL / ul/a JolQm b'j} wgsf sf/0fn] kLl8t x'G5g\ .
;'v Ps cfGtl/s ;Dkbf xf] hf] aflx/af6 slxNo} klg k|fKt x'Fb}g . of] xfd|f] leqL vf]haf6 dfq
k|fKt x'g ;S5 . ;'v xfd|f] hLjg Joj:yfdf lge{/ x'G5 . ;flŒjstf hLjgsf] Ps 9Ë xf] / o:tf]
;flŒjs JolQm x/]s kl/l:yltdf ;'vL x'G5g\ .
xfdLn] ;'v rflxof] eg] j}/fUo ;fWg' eGg] ;'g]sf 5f}F, h'g unt xf] . ;'vL JolQm ;w}F j}/fuL
x'G5 . >Ls[i0f eGg'x'G5– ;flŒjstfsf] ;fwgf eof] eg] To;sf] kmn j}/fUo x'G5 . 3/ 5f]8]/ JolQm
j}/fuL x'Fb}g . pm klxn] 3/af6 clg kl5 cf>daf6 b'vL x'G5 . b'vaf6 5'6\g] pkfo ;flŒjs x'g' xf]
h;af6 j}/fUo kmlnt x'G5 . h'g;'s} s'/f 5f]8\bf klg ;flŒjs JolQmsf nflu Tof] :jfefljs k|lqmof
x'G5 / To;df p;nfO{ ul/df af]w x'G5 . s'g} s'/f klg 5f]8\g' p;sf nflu ;'s]sf] kft ?vaf6 em/]
h:t} x'G5 . ;flŒjs JolQm klg ;'s]sf] kft h:tf] g} x'G5 . To;}n] h:tf];'s} s'/f 5f]8\bf klg
p;nfO{ s]xL km/s kb}{g . Tofu]sf] s'/fsf] ;Demgf ug]{ JolQm sfFrf] kft;/x j[Ifdf cfnf] 3fp 5f]8]
h:tf] cj:yfdf x'G5 . >Ls[i0f eGg'x'G5– ;flŒjs sd{sf] kmn j}/fUo xf] . h;n] z'e u5{, p;df
la:tf/} /fu IfL0f eP/ j}/fUo pbo x'G5 .
>Ls[i0f eGg'x'G5– /fh; sd{sf] kmn b'v / tfd; sd{sf] kmn c1fg xf] . /fh;L sd{
b'vaf6 g} l;lh{t x'g] x'Fbf o;sf] kmn b'v g} x'G5 . leq /x]sf] b'v / a}r}gL x6fpg cfkm"nfO{ g}
e'nfpg] u/L /fh;L JolQm sd{df Jo:t x'G5 . lj:d/0f b'vaf6 aRg] Ps dfq pkfo xf] . dg cGoq
s]lG›t x'Fbf b'vsf] lj:d/0f x'G5 t/ s]xL ;dokZrft\ b'v k'gM :d/0f x'G5 . To;}n] b'vL JolQmx¿

nf]suLtf– 580
cWofo–!$
/fh;L sd{df nfUb5g\ . hxfFaf6 sd{ ;''? x'G5, cGtdf klg o;n] ToxLF k'¥ofpF5 . k|f/De g} cGt
xf] lsgeg] aLh j[If aG5 / ToxL j[Ifdf xhf/f}F aLh pTkGg x'G5g\ . To:t} xfd|f] b'vaf6 sd{
lgl:sPsf] 5 eg] Tof] lap b'v xf] / To;af6 lgl:sg] j[Ifdf xhf/f}F u'0ff b'v el/P/ cfpF5 . o;/L
b'vaf6} ;'? x'g] ePsfn] /fh; sd{n] b'vd} n}hfG5 . tfd; sd{sf] kmn c1fg xf] . JolQmn] ug{
grfx]/ klg ug{'kg]{ sd{ tfd; sd{ xf] .
;flŒjs sd{ ljlIfKttf gePsf] / c¿sf] cfjZostfsf nflu ul/g] sd{ xf] . ;flŒjs sd{
c¿k|lt bofsf] sf/0fn] / 1fg pbo eP/ ul/g] sd{ xf] . /fh; JolQmn] ug]{ sd{ ljlIfKttfn]
el/Psf] sd{ xf], h'g JolQmleq /x]sf] a}r}gL / 56k6fx6sf] kl/0ffd xf] . tfd;L sd{ c¿sf]
sf/0fn] ug]{ x'Fbf afWotf xf], h;sf] kmn uxg c1fgtf xf] . c¿sf] bafadf ug{'kg]{ sd{ ePsfn]
tfd;L sd{df lx+;f x'G5 / h;sf] bafadf ul/Psf] 5, p;k|lt b'ef{jgf pTkGg u5{ . ;flŒjs
JolQmn] cfˆgf] jl/kl/ k|]d /f]k]h:t} tfd;L k|j[lQsf] JolQmn] cghfgdf cfˆgf] jl/kl/ zq'x¿ ePsf]
cg'ej u5{ . p;sf] dgdf å]if, O{iof{, 3[0ff pbo x'G5 / tfd;L JolQmleq w'jfF el/G5 . c¿k|ltsf]
k|]defjn] w'jfF x6\5 / 3[0ffn] w'jfF a9\5≤ t;y{ >Ls[i0f tfd; sd{sf] kmn c1fg xf] eGg'x'G5 .
;Œj u'0faf6 1fg, /hf]u'0faf6 nf]e / tdf]u'0faf6 k|dfb, df]x / c1fg pTkGg x'G5 . ;Œj
u'0faf6 leqsf] w'jfF / cGwsf/ x6\5 clg cfnf]s pbo eO{ JolQm :jod\nfO{ lrGg ;Ifd x'G5 .
JolQm hlt sd{df k|j[Q x'G5 plt nf]e hufpg'k5{ / nf]e ghufO{ sd{df k|j[Q x'g ;lsFb}g . t;y{
/fh;L JolQm nf]e hufP/} /fV5 lsgeg] pm sd{ ul//xg rfxG5 . tdf]u'0fL k|dfb, lg›f, tG›f, df]x
/ cN5Lkgn] ubf{ la:tf/} a]xf];Ldf 8'Ab} hfG5 . oxL a]xf];L c1fg xf] . ;Œju'0fdf l:yt /x]sf] k'?if
:juf{lb pRrnf]sdf, /hf] u'0fdf l:yt JolQm dWo dg'io nf]sdf Pjd\ tdf]u'0fdf l:yt JolQm
cwf]ult gLr of]lgnfO{ k|fKt ub{5 . oL tLg} dg / lrQsf l:ylt x'g\ . :ju{ / gs{ dg'iosf
pRrtd / Go"gtd l:yltx¿ x'g\, ef}uf]lns :yfgx¿ xf]Ogg\ . uxgtd ;'v :ju{ xf] eg] uxgtd
b'v–;Gtfk gs{ xf] . clwsf+z dg'iox¿ larsf] l:yltdf x'g] x'Fbf x/]s lbg k"/f ;do :ju{ /
gs{lar ofqf ul//xG5g\ .
hf] JolQm ;Œjdf l:y/ x'G5 p;sf] oL b'j}lt/ 9lNsg] ofqf aGb x'G5 / p;leqsf] ;'v l:y/
x'G5 . td;\\df l:y/ x'g] JolQmsf] r]tgfsf] bzf Go"gtd laGb'df /f]lsgfn] dfly p7\g ;Sb}g . /h;\\
u'0fdf l:y/ x'g] JolQm dWodf x'G5 . p;nfO{ ;'vsf] cfef; eO/xG5 / b'vsf] 8/ klg /lx/xG5 .
To;}n] /h;\u'0fsf] JolQmnfO{ g ;'v k|fKt x'G5 g b'v k|fKt x'G5Ù t;y{ pm lardf c8\ls/xG5 .
slxn]sfxLF km8\sf] df/]/ clnslt ;'v / slxn] b'v k|fKt u5{ . oL tLg l:yltx¿dWo] r]tgfsf]
pRrtd l:yltnfO{ xfdL :ju{ eG5f}F, h'g dgsf] ;'vsf] cj:yf xf] . lgDgtd l:yltnfO{ gs{ cyf{t\
gLrult jf cwf]ult eG5f}F, of] r]tgfsf] gLr l:ylt xf] . dWo l:yltdf dg'io x'G5 . dg'io zAb
dgaf6 ag]sf] x'Fbf dgsf] bzf dWodf x'G5 . To;}n] dgn] ef]ln ;'v ldN5 eg]/ ;'vsf] sNkgf
u/]/ lardf l:yt eO/xG5 t/ klg pm ;Gt'i6 geO{ ct[Kt g} /xG5 . zf:qdf r]tgfsf] l:ylt
a'emfpg :yfg h:tf] u/]/ :ju{, gs{ / dg'ionf]s elgPsf] 5 . clwsf+z JolQmx¿ e|flGtn] o;nfO{
ef}uf]lns :yfg eGg] 7fG5g\ of] s]jn dgsf] l:ylt xf] . tLg} u'0feGbf kf/sf] rf}yf] cj:yf u'0fftLt
cj:yf g} eujQf xf] . To;}n] xfdL >Ls[i0fnfO{ eujfg\ eGb5f}F, hf] u'0fftLt x'g'x'G5 .
>Ls[i0f ch{'gnfO{ ltdL g8/fO{ sd{ u/ t/ stf{efj 5f]8]/ ;fIfL ag eGg'x'G5 . ltdL
/hf]u'0fsf] ;fwgf u/ lsgeg] s[i0fnfO{ ch{'gsf] :jefj /hf]u'0fsf] 5 eGg] yfxf 5 . >Ls[i0f
ch{'gnfO{ eGg'x'G5– ltdL efUg] s'/f gu/ lsgeg] of] ltd|f] :jefj xf]Og / of] ltd|f] :jwd{ klg
xf]Og . h] ltd|f] JolQmTj xf] To;} u'0fsf] ;fwgfdf pq . s[i0fsf] k"/f ;Gb]z oxL g} xf] . >Ls[i0f

nf]suLtf– 581
cWofo–!$
ch{'gnfO{ ltdL n8 / o'4 u/ s]jn cfkm"nfO{ stf{ g;f]rL cfkm"nfO{ k/dfTdfsf] xftsf] pks/0f /
lgldQ dfq ;f]r eGg'x'G5 . xfdLleq h] 3l6t eO/x]5, Tof] k|s[ltaf6 / u'0fx¿af6 eO/x]sf] 5 .
xfdL t s]jn ;fIfL dfq xf}F . of] ;f/f st{[Tj k'?ifsf] xf]Og k|s[ltsf] xf] / of] h] eO/x]sf] 5, Tof]
;a} xfd|f] z/L/ / u'0fx¿af6 eO/x]sf] 5 . of] k/d ;To hfGg ;Sof] eg] k/dl;l4 k|fKt x'g] 5 .
gfGo+ u'0f]EoM stf{/+ obf b|i6fg'kZolt .
u'0f]EoZr k/+ j]lQ d∫fj+ ;f]˜lwuR5lt ..!(..
x] ch{'g Û h'g sfndf dg'io tLg} u'0fsf cltl/Qm cGo s;}nfO{ stf{ b]Vb}g / :jod\nfO{ ›i6f
¿kn] b]V5, ta pm k|s[ltsf tLg} u'0feGbf k/ l:yt eO{ …dÚ k/dfTdfnfO{ hfg]/ d]/f] lbJo :jefjnfO{
k|fKt x'G5 ..
u'0ffg]tfgtLTo qLGb]xL b]x;d'∫jfg\ .
hGdd[To'h/fb'Mv}lj{d'Qmf]˜d[tdZg't] ..@)..
ha z/L/wf/L hLj k|s[ltsf oL tLg} u'0fx¿nfO{ kf/ ub{5, ta pm hGd, d[To' jfw{So tyf
;a} k|sf/sf si6af6 d'Qm eP/ oxL hLjgdf k/d cfgGb:j¿k cd[tsf] ef]u ub{5 ..
>Ls[i0f eGg'x'G5– h'g sfn, If0f / ;dosf] cjlwdf JolQm ;fIfL dfq ePsf], ;a} st{[Tj
k|s[ltsf tLg u'0faf6 ePsf] / u'0fn] g} u'0fnfO{ rnfO/x]sf] 5 eGg] hfGb5, To:tf] JolQmn] d]/f]
:j¿knfO{ k|fKt u5{ . ;fy} cfk"m stf{ geP/ k|s[ltsf] u'0feGbf cnu ePsf] / tLg} u'0feGbf k/
;lRrbfgGb3g k/dfTdfnfO{ tŒjk"j{s hfGg] k'?ifn] klg d]/f] :j¿knfO{ k|fKt u5{ . t/ xfdL cfkm"
›i6f geP/ stf{ ePsf] 7fGb5f}F . xfdL …d wg sdfO{ /x]sf] 5'Ú eGg] ;f]Rb5fF} t/ leq nf]esf]
k/df0f'n] wg sdfpg bf}8fO/x]sf] x'G5 . xfdL æd o;nfO{ k|]d u5{'Æ eG5f}F t/ xfd|f] jf;gfsf] s0f
g} k|]ddf k/]sf] x'G5 . t;y{ stf{efj /fVg' g} unt xf] . ;fIfL ePkl5 dfq k|s[ltsf] u'0fsf] k|efj
/f]lsg ;S5 . ;fª\Vo eGb5– leq b'O{ tŒjx¿ k|s[lt / k'?if x'G5g\ . k|s[lt xfd|f] z/L/ / dgsf]
;Ë7g xf] eg] k'?if xfd|f] r]tgf xf] . ;a} lqmofx¿ k|s[ltåf/f x'G5g\ r]tgfåf/f x'Fb}gg\ t/ r]tgfn]
rfXof] eg] lqmofx¿;Fu cfkm"nfO{ hf]8]/ of] lqmof cfkm}F ul//x]sf] 5' eGg klg ;S5 . r]tgfn] cfkm}“
ul//x]sf] 5' eGg] dfGotf ug]{lalQs} ;+;f/ lgld{t x'G5 .
;fª\Vodf ;+;f/sf] hGd cxª\sf/sf] sf/0fn] ePsf] xf] elgPsf] 5 . …dÚ cfpg]lalQs} ;+;f/
lgld{t x'G5 / …dÚ efj g/xg]lalQs} ;+;f/ ljnLg x'G5 . ha …dÚ /xFb}g, ta Tof] b]Vg]jfnf ›i6f
aG5 . ›i6f x'g' lqmof xf]Og of] xfd|f] :jefj xf] . ;'Tbf, vfFbf, a:bf x/]s If0f x/]s s[Todf ›i6f
xfd|f] ;fydf x'G5 . /fd|f] lg›f kbf{ ;'t]sf] x]g]{ sf]xL x'G5 . To;}n] xfdL lg›f /fd|f] k/]sf] yfxf kfpF5f}F .
›i6f h'g xfd|f] ;tt :jefj xf], Tof] Ps If0f klg x/fpFb}g t/ of] ›i6f stf{ aGg ;S5, of] ›i6fsf]
:jtGqtf xf] . oxL :jtGqtfsf] plrt pkof]uaf6 df]If k|fKt x'G5 / cg'lrt pkof]uaf6 ;+;f/
lgld{t x'G5 . j:t'tM xfd|f] r]tgf eg] k|ltkn ;fIfL 5 .
h'g sfndf ›i6f tLg u'0fafx]s cGo s;}nfO{ stf{ b]Vb}g / tLg u'0fn] g} ;a} ul//x]sf] /
u'0fn] g} u'0fsf] lqmof–k|ltlqmof u/]sf] b]V5, ta p;df z'4 ›i6fefj kmlnt x'G5 . >Ls[i0f
ch{'gnfO{ eGg'x'G5– of] o'4 h'g x'g uO/x]sf] 5, of] klg ToxL tLg u'0fsf] sf/0fn] xf] . o;df
ptfsf / otfsf b'j}tkm{sf JolQmx¿ ToxL u'0fsf sf/0f ;lqmo ePsf 5g\ . To;}n] ltdL efu]/
;GGof;L x'G5' eGg] g;f]r lsgeg] ltd|f] leq efUg] k/df0f' eP dfq ltdL efUg ;S5f} . u'0fn] g}
u'0fsf] lqmof–k|ltlqmof ul//x]5 / h] eP klg ltdL t s]jn b]Vg]jfnf eGg] hfg . u'0fn] g} u'0fdf
;a} u/]sf] h;n] b]V5 / hf] tLg u'0faf6 clt k/ ;lRrbfgGb3g:j¿k …dÚ k/dfTdfnfO{ tŒjk"j{s

nf]suLtf– 582
cWofo–!$
hfGb5, To:tf] k'?ifn] d]/f] :j¿knfO{ k|fKt ub{5 . oL tLg tŒjsf] kf/ /x]sf] s[i0ftŒj a|Xd xfd|f]
:jefj xf] . oL tLg u'0fnfO{ stf{sf] ¿kdf ha JolQmn] b]Vb5 / o;sf] kf/ …dÚ ;lRrbfgGb3g¿k
k/dfTdfnfO{ tŒjk"j{s lrGb5 To; sfndf Tof] k'?if dnfO{ k|fKt x'G5 egL >Ls[i0f eGg'x'G5 . h'g
If0f xfdL u'0fx¿af6 ljd'v x'G5f}F ta df]If¿k k/dfTdf ToxLF k|fKt u5f}{+ . s]jn Ps kmGsf 3'dfO
(About turn) dfq h?/L 5 lsgeg] ;lRrbfgGb3g a|Xd ;bf k|fKt g} 5 . k/dfTdf eGg nfUg]
;doeGbf klg k/dfTdf lgs6 5 s]jn u'0fx¿lt/ /x]sf] pGd'vtfaf6 ljd'v x'g dfq h?/L 5 .
t/ xfdL u'0fx¿sf] hfnf]d} clNemP/ a;]sf 5f}F .
xfdL pd]/ xf]pGh]n d ul//x]sf] 5' eG7fG5f“} / j[4 ePkl5 d}n] Tofu ul/lbPF eGg] ;f]Rb5f}F .
jf:tjdf h'g u'0fwd{ / k|s[ltsf] tŒjn] jf;gf p7]sf] lyof] Tof] jf;gf j[4fj:yfdf cfk}m IfL0f x'G5,
To;nfO{ xfdL a|Xdro{df pknAw ePsf] ;f]Rb5f}F, h'g xfd|f] e|flGt xf] . Tof] tŒj ;hu / t]h
xf]pGh]n xfdL To; u'0f¿kL tŒjnfO{ k5ofP/ cfkm"nfO{ stf{ dfGbYof}“ t/ oL b'j} kl/l:yltdf xfdL
stf{ xf]Ogf}F . of] ;f/f k|s[ltsf] v]n xf] / cfkm" stf{ geO{ of] v]n b]Vg] ›i6f dfq x'F eGg] hfGg
;lsof] eg] ;f/f aGwgx¿ 6'lqmG5g\ / sd{sf] hfnf] ;dfKt eP/ JolQm d'Qm x'G5 . stf{kgsf
sf/0f hGd–hGdsf] sd{ ;l~rt eP/ ef/ aGb5 . of] stf{kg 5'6\g]lalQs} sd{ klg :jtM 5'6\5 .
1fgLx¿ cfk"m stf{ xf]Og eg]/ hfGb5g\ t/ c1fgL cfkm"nfO{ stf{ 7fGb5 . ;a} lgodx¿ stf{ /
sd{df nfu' x'G5 ;fIfLdf s'g} lgod nfUb}g . To;}n] 1fgLn] a|fXd0fsf] xTof u/] klg kfk nfUb}g
eg]/ zf:qdf elgPsf] 5 . ;f/f sd{ tLg u'0fsf] / cfkm" ;fIfL ePsf] hfGg] k'?if …dÚ ;lRrbfgGb
a|XdnfO{ tŒjk"j{s lrg]/ dnfO{ k|fKt x'G5 tyf Tof] k'?if of] :y"n z/L/sf] pTklQ sf/0f ¿k tLg}
u'0fnfO{ pNnª\3g u/L hGd–d[To', j[4fj:yf / ;f/f b'vaf6 d'Qm eP/ …dÚ k/dfgGbnfO{ k|fKt u5{
egL >Ls[i0f eGg'x'G5 .
ha s'g} k'?if oL tLg u'0f z/L/sf] hGdsf sf/0f x'g\ / oL tLg u'0f;Fusf] tfbfTDon] dnfO{
gofF z/L/ u|x0f u/fPsf] xf] eGg] s'/f tŒjk"j{s hfg]/ To;nfO{ pNnª\3g ub{5 eg] To:tf] k'?if
hGd–d[To', j[4fj:yf h:tf ;a} b'vaf6 d'Qm eP/ s[i0f¿kL k/dfTdfnfO{ k|fKt x'G5 . o:tf] JolQm
d[To'sf] klg ;fIfL eP/ z/L/ / u'0f d/]sf] b]Vb5 / cfkm" slxNo} gdg]{ cd[t tŒj x'F eGg] hfGb5 .
o:tf] cd[ttŒjsf] afNofj:yf, hjfgL, j[4fj:yf g} x'Fb}g, of] u'0fx¿sf] cj:yf dfq xf] . oL tLg}
cj:yfaf6 kf/ ePsf] hfGg' d'lQmsf] cj:yf xf] . To;}n] >Ls[i0f eGg'x'G5– x] ch{'g Û h'g 1fgn]
k/dl;l4 pknAw x'G5, Tof] d ltdLnfO{ km]l/ eG5' . >Ls[i0f JolQmn] s;/L cfˆgf] k/d d'lQm hfGg
;S5, To;sf] ;"q eGb} x'g'x'G5 .
ch{'g pjfr
s}ln{Ë}:qLGu'0ffg]tfgtLtf] ejlt k|ef] .
lsdfrf/M sy+ r}t+f:qLGu'0ffgltjt{t] ..@!..
>Ls[i0fsf /x:odoL jrg ;'g]/ ch{'gn] s[i0fnfO{ ;f]w]– x] k'?iff]Qd Û oL tLg} u'0faf6 ctLt
ePsf] k'?if s'g s'g nIf0faf6 o'Qm ePsf] x'G5 / p;sf] cfr/0f s'g k|sf/sf] x'G5 < x] k|e' Û dg'io
s'g pkfon] oL tLg}j6f u'0faf6 ctLt x'G5 <
>Leujfg'jfr
k|sfz+ r k|j[lQ+ r df]xd]j r kf08j .
g å]li6 ;Dk|j[Qflg g lgj[Qflg sfª\Iflt ..@@..

nf]suLtf– 583
cWofo–!$
o;k|sf/ ch{'gn] ;f]w]kl5 >Ls[i0fn] eGg'eof]– x] ch{'g Û h'g k'?if ;Œj u'0fsf] sfo{¿k
k|sfzdf, /hf]u'0fsf] sfo{¿k k|j[lQ cf;lQmdf / tdf]u'0fsf] sfo{¿k df]xdf klg g k|j[t x'bF f 3[0ff
u5{ g t lgj[Q x'bF f cfsfª\Iff g} u5{ ..
pbf;Lgjbf;Lgf] u'0f}of]{ g ljrfNot] .
u'0ff jt{Gt OTo]j+ of]˜jlti7lt g]Ët] ..@#..
hf] pbf;Lg ;fIfL ;b[Zf l:yt eP/ u'0fx¿af6 ljrlnt x'bF }g / u'0fn] g} u'0fnfO{ lqmofzLn
agfpF5 eGg] ;DemG5, pm ;lRrbfGb3g a|Xddf Ps efjn] l:yt x'G5, To; l:yltdf rnfodfg x'bF }g ..
>Ls[i0fsf /x:odoL jrg ;'g]/ ch{'gn] ;f]w], x] Û k'?iff]Qd oL tLg} u'0fx¿af6 ctLt ePsf]
k'?if s'gs'g nIf0faf6 o'Qm ePsf] x'G5 . oL tLg} u'0faf6 ctLt ePsf] k'?ifsf] nIf0f s:tf] x'G5
eGg] ch{'gsf] lh1f;f xfdL ;a}sf] lh1f;f xf] . hfu?s k'?if;Fu pgsf lziox¿n] of] k|Zg lg/Gt/
;f]w]sf 5g\ . ch{'g To:tf] lbJo r]tgf / eujQfsf] nIf0fsf af/]df hfGg rfxG5g\ . pgL To:tf]
lbJo r]tgf ePsf JolQmsf] cfr/0fsf af/]df klg lh1f;' 5g\ . nIf0f t aflx/af6 h'g b]lvG5, Tof]
dfq eGg ;lsG5 lsgeg] aflx/L lrgf/L jf:tljs geO{ sfdrnfp dfq x'G5 . b'O{ u'0fftLt
JolQmx¿sf] klg aflx/L nIf0f ;dfg x'Fb}g a? pgLx¿ ;a}sf] leqsf] bzf eg] Ps} x'G5 .
pgLx¿sf] nIf0f leGg x'g'df w]/} sf/0fx¿ 5g\ .
dxfjL/nfO{ u'0fftLt JolQmsf af/]df ;f]Wof] eg] pxfF / h}gLx¿n] s[i0fnfO{ u'0fftLt dfGg
;Sb}gg\ . dxfjL/n] cfkm"n] cg'ej u/]sf] nIf0f eGg'x'G5 . h}g k/Dk/fdf lbuDa/ x'g' u'0fftLt
JolQmsf] nIf0f xf] . dxfjL/sf eQmx¿sf] b[li6sf]0fdf pgLx¿ a'4nfO{ klg u'0fftLt dfGb}gg\
lsgeg] pgn] j:q Tofu]sf 5}gg\ . t;y{ afXo nIf0f s]jn afwf / sfdrnfp dfq xf] / jf:tljs
cg'e"lt t :jod\ u'0fftLt gx'Gh]n;Dd x'g sl7g x'G5 . u'0fftLt JolQmx¿sf] leqL nIf0f eg] Ps}
x'G5 . s}og\ sf/0fn] aflx/L nIf0fsf] cg'e"lt cnu x'g ;S5 . ljlzi6tfsf] vf]h ;dfKt ePsf] x'Fbf
u'0fftLt JolQm ;fwf/0f x'G5g\ . hfkfgsf h}g kmls/x¿ klg clt;fwf/0f x'g' u'0fftLt JolQmsf]
Ps nIf0f dfGb5g\ . x/]s k/Dk/fn] u'0fftLt JolQmsf cnu cnu nIf0f dfg]sf 5g\ . ch{'g oL
tLg} u'0faf6 ctLt ePsf] k'?ifsf] nIf0fsf af/]df hfGg rfxG5g\ .
>Ls[i0f eGg'x'G5– x] ch{'g Û hf] k'?if ;Œjsf] sfo{¿k k|sfzdf, /hsf] sfo{¿k k|j[lQdf /
tdsf] sfo{¿k df]xdf klg g t k|j[Q x'Fbf g/fd|f] ;lDemG5 / g lgj[Q x'Fbf To;sf] cfsfª\Iff g} u5{
pm pbf;Lg sxnfpF5 . h] u/fpF5, Tof] u'0fn] u/fpF5 eG7fGg] JolQm tdf]u'0fn] k|j[lQdf n}hfFbf klg
of] b'isd{ cfkm"åf/f ePsf] eGg] 7fgL b'vL x'Fb}g, /hf]u'0fn] s'g} sd{df n}hfFbf klg dnfO{ sd{df
n}hfFb} 5 egL b'vL x'Fb}g / ;Œju'0fn] lgj[lQdf n}hfFbf klg dnfO{ o;n] lgj[lQdf n}hfFb} 5 egL
;'vL x'Fb}g . g /fuaf6 b'vL x'G5 g lj/fuaf6 ;'vL x'G5 . pm b'j} s'/fnfO{ u'0fdf g} 5f]l8lbG5 / d
cnu x'F eGg] hfGb5 . /hf]u'0fn] qmf]wnfO{ lx+;ftkm{ n}hfg ;S5 t/ qmf]wsf] ;dodf klg xfdLleq
;'v, b'v jf ;fIfL efjdWo] s'g efjsf] cg'ej eof] Tof] dxŒjk"0f{ x'G5 cGoyf u'0fnfO{ bf]if lbP/
JolQm klG5g ;S5 . qmf]wdf k|f0f xfNg] xfdL g} ePsfn] qmf]wdf ;fIfL x'g ;s]df qmf]w tTsfn
lgjL{o{ x'G5 . ;fIfLefjdf x'g] JolQmnfO{ sfdjf;gfn] klg 8f]¥ofpg ;Sb}g . xfd|f] ;xof]uaf6 g}
o;n] pu| ¿k lng ;S5≤ of] leqL cge'jsf] s'/f xf] .
nIf0f aflx/ dfq b]lvg] x'Fbf k|j[lQ Tofu]/ hËndf uP klg leq ljrf/x¿ /lx/x] eg] pm
k|j[lQaflx/ ePsf] dfGg ;lsGg . of] leqL 36gf xf] hf] :jod\nfO{ dfq cg'ej x'g ;S5 . of] b]Vg
sl7g dfq xf]Og c;Dej 5 . ;Œju'0fsf] sfo{¿k k|sfzaf6 1fg hlGdG5 / j}/fUosf] pbo x'G5,
/hf]u'0fsf] sfo{¿k k|j[lQdf sd{ p7\5 / sd{sf] hfn km}lnG5 . tdf] u'0fsf] sfo{¿k df]x / nf]e

nf]suLtf– 584
cWofo–!$
c1fgdf hlGdG5 . o:tf] k'?if oL tLg} u'0fsf] k|j[lQ xf];\ of lgj[lQ xf];\, g t k|j[lQdf g/fd|f] dfG5
g lgj[lQdf /fd|f] dfG5, g pm k|j[lQaf6 aRg rfxG5 / g lgj[Q x'Fbf k|j[Q x'g rfxG5, g t s'g}
cfsfª\Iff g} u5{ . h] klg 3l6/x]sf] 5, To;nfO{ k|s[ltsf] v]n dfg]/ ›i6fefjn] x]l//xg] nIf0f g}
u'0fftLtsf] df}lns nIf0f xf] eg]/ >Ls[i0f eGg'x'G5 . o:tf] JolQm ;fIfL;b[Zf l:yt eP/ u'0f g}
u'0fdf rnfodfg eO/x]sf] 5 eGg] hfgL u'0fx¿af6 ljrlnt geO{ ;lRrbfgGb3g a|Xddf Ps}
efjn] l:yt x'G5 / To; l:yltaf6 rnfodfg x'Fb}g .
u'0f k|ltkn ;lqmo 5 . u'0fdf h:tf];'s} cfFwL cfpFbf klg sDkg/lxt / c:klz{t /xg], /fd|f]
g/fd|f]sf] efj pTkGg g} gx'g], lgGbf / k|z+;fdf r'gfj g} gx'g] / s'g} k|ltlqmof glbO{ r'krfk
cnukgsf] efjdf plqg] JolQm g} rnfodfg x'gaf6 aRg ;S5 cGoyf x/]s s'/fn] rnfodfg
u/fpF5 . x/]s 36gfn] xfdLnfO{ k|efljt ug]{ xf] eg] xfdL xfjfdf xlNng] emG8f h:tf] eP/ cfˆgf]
dflns x'Fb}gf}F . dg ljrlnt x'gaf6 ta dfq /f]lsG5 ha xfdL lg0f{o lng aGb u/]/ sd{ u'0fx¿sf]
lqmof–k|ltlqmof dfq xf]≤ o;;Fu d]/f] s'g} ;/f]sf/ 5}g / x/]s 36gf deGbf aflx/ 3l6/x]sf] 5 eGg]
hfGb5f}F . ;fIfL;b[Zf l:yt x'g] JolQm u'0f g} u'0fdf lqmof–k|ltlqmof u5{ egL hfGb5 / ;lRrbfgGb
k/dfTdfdf Ps} efjn] l:yt eP/ rofodfg x'Fb}g .
ha s'g} JolQm u'0fsf] lqmof–k|ltlqmofaf6 lqmofzLn geO{ cslDkt /xG5, ta p;sf]
u'0f;Fu ;DaGw 6'6]/ lgu{'0f;Fu ;DaGw hf]l8G5 . xfd|f] Wofgsf] wf/f u'0fdf /x'Gh]n k/dfTdf;Fu
;DaGw hf]l8g ;Sb}g / u'0faf6 wf/f 5'6\g]lalQs} ToxL wf/f lgu'0f{;Fu cyf{t\ k/dfTdf;Fu hf]l8G5 .
xfdL leq} lgu{'0f /x]sf] x'Fbf xfdL lgu{'0f xf}F . u'0faf6 Wofg 5'6\g]lalQs} xfdL k/dfTdf;Fu hf]l8G5f}F .
lgu{'0fdf l:yt x'g' g} ;lRrbfgGb k/dfTdfdf l:yt x'g' xf] . >Ls[i0fn] h'g lbg s;}n] u'0f g} u'0fdf
;a} sfd ul//x]sf] 5 / d o;af6 k[ys\ s]xL ug]{jfnf xf]Og s]jn ›i6f dfq x'F eGg] hfGb5, To;}
lbg pm u'0fftLt cj:yfnfO{ pknAw eO{ ;lRrbfgGb3g a|Xd x'G5 eGg' ePsf] 5 .
/f]lsg] jf;gf klg rNg] jf;gfsf] efu xf] lsgeg] /f]lsg' klg Ps lqmof xf] . k|j[lQ ;dfKt
ePsf] JolQmn] lgj[lQ ;fWg] 5 eGg] xfdL ;f]Rb5f}F t/ lgj[lQ klg k|j[lQs} Ps ¿k xf] . s]xL ug]{
efj / s]xL gug]{ cfu|x klg stf{efj xf] . u'0fx¿ g} rln/x]sf / /f]lsO/x]sf 5g\, d g /f]lsG5' g
rN5' ;fy} k|j[lQ / lgj[lQ d]/f] geO{ u'0fx¿s} xf] eg]/ hfGg' g} ;fIfL x'g' xf] . To;}n] ha;Dd
pgLx¿ ultjfg\ / ultxLg x'G5g\ d x]l//xG5' ;fy} hLjg /x'Gh]n hLjgsf] / d[To'kZrft\ d[To'sf]
;fIfL x'g] 5' . d stf{ xf]Og eGg] cg'ej g} ;fIfL efj xf] . lgj[lQdf klg stf{efj cfpFbf Tof]
k|j[lQs} csf]{ ¿k x'G5 . a'4 eGg'x'G5– g d k|j[lQ x'F g lgj[lQ, g u[x:y x'F g ;GGof;L, d}n] s]xL
;dft]sf] 5}g / s]xL 5f]8]sf] klg 5}g h'g ;fIfL efjsf] nIf0f xf] .
stf{sf] efjaf6 d'Qm x'g' g} ›i6f k'?ifsf] r]i6f xf] . u'0f / sd{åf/f h] eO/x]sf] 5 To;nfO{
x'g lbP/ To;df s'g} lj/f]w of 5]85f8 gu/L u'0f / sd{ hxfF uO/x]sf] 5, To;nfO{ hfg lbg' g}
›i6fefj xf] . ;fw'n] k|j[lQsf ljk/Lt lgj[lQ ;fW5, h'g u[x:ysf] ljk/Lt x'G5 . sf]xL lx+;f /
wg;~ro ub}{ 5 eg] ;fw' clx+;f / Tofu ub}{ 5 . ToxfF cem} s]xL sfd z]if 5 lsgeg] dg /x'Gh]n
dgnfO{ sd{ rflxG5 . t;y{ sf]xL olb wg hDdf ug{ aGb u5{ eg] dgn] ljk/Lt Tof] wg afF8\g]
sfddf cu|;/ u/fpF5 . :qLsf] kl5 nfUg] JolQmnfO{ dgn] ljk/Lt s'/f :qLaf6 efUg l;sfpF5 /
JolQm eflu/xG5 lsgeg] eflu/xFbf dgn] sfd kfpF5 / stf{kg hLljt /xG5 . olb s'g} stf{
ef]Qmf ePdf z/L/nfO{ gofF pmhf{ / ult k|fKt x'g yfNb5 t/ olb sf]xL ›i6f ePdf Tof] klxn]sf]
pmhf{sf] ult dGb eP/ s]xL If0fdf ult ;dfKt x'G5 . k'/fgf] ultsf] ;dflKtkZrft\ To;} lbg z/L/
;dfKt x'G5, ta u'0f k|s[ltdf lkmtf{ eP/ ldN5 / JolQm ;lRrbfgGb3g k/dfTdfdf l:yt x'G5 .

nf]suLtf– 585
cWofo–!$
>Ls[i0f o'4df eP/ klg leqb]lv o'4af6 cnu x'g'x'G5 . o'4sf] hfn k|k~rdf pxfF s]jn ;fIfL dfq
x'g'x'G5 . >Ls[i0f u'0fftLt x'g'x'G5 lsgeg] pxfF oL tLg} u'0fsf] kf/ k/a|Xd x'g'x'G5 .
;db'Mv;'vM :j:yM ;dnf]i6fZdsf~rgM .
t'Nolk|oflk|of] wL/:t'NolgGbfTd;\+:t'ltM ..@$..
hf] lg/Gt/ cfTdefjdf l:y/ eP/ ;'v b'vnfO{ ;dfg efjn] ;lDemG5 tyf df6f], 9'Ëf /
;'gdf ;dfg efj /fV5, w}o{jfg\ 5 h;nfO{ g t sf]xL lk|o x'G5 g t sf]xL clk|o x'G5 tyf hf] lgGbf
/ :t'ltdf klg cfˆgf] w}o{ 5f]8\b}g ..
dfgfkdfgof]:t'No:t'Nof] ldqfl/kIfof]M .
;jf{/Dekl/TofuL u'0fftLtM ; pRot] ..@%..
hf] dfg ckdfgdf ;d 5 Pjd\ j}/L / ldqsf] ;DaGwdf ;d 5 / cfˆgf] ;Dk"0f{ sd{ ubf{ klg
stf{kgsf] efjsf] cledfg x'bF }g To:tf] dg'ionfO{ u'0fftLt elgG5 ..
hf] lg/Gt/ cfkm"leq ePsf] xf];nfO{ lrg]/ cfkm"nfO{ r}tGo egL hfGb5 / Tof] r}tGonfO{
cGo s'g} s'/f;Fu hf]8\b}g, o:tf] efjbzf g} cfTdefj xf] . d s]jn r]tgf x'F / of] r]tgfn] hlt
k|ltkmng u/] klg To;;Fu d]/f] s'g} ;/f]sf/ / ;DaGw 5}g ;fy} of] r]tgf hxfF h'g;'s} s'/fdf
k|ltljlDat eP klg Tof] æd xf]OgFÆ eg]/ cfTdefj l:yt ePsf] JolQmn] hfGb5 . /ftL kfgL ePsf]
x/]s 7fpFdf rG›df b]lvG5 t/ Tof] k|ltkmng rG›df xf]Og . xfdLn] b]Vg] s]jn k|ltljDa dfq xf] .
cfTdefjdf l:yt ePsf lbg cfkm"nfO{ k|ltljDadf dfq vf]hL ul//x]sf] aNn xfdLnfO{ 1ft x'G5 .
cfˆgf] r]tgf cfkm}Fleq 5 s'g} j:t';Fu afFlwPsf] 5}g eg]/ hfGg' cfTdefj xf] .
cfTdefjdf l:yt ePsf] JolQmnfO{ ;'v–b'v ;dfg nfUgfn] To:tf] JolQm ;dtfdf pknAw
x'G5 . xfdLnfO{ ;'v–b'v cnu xf] h:tf] nfU5 . t;y{ ;'vsf cfsfª\IfL x'G5f}F / b'vaf6 aRg
rfxG5f}F . ;'v klg b'v x'G5 eGg] xfdLnfO{ af]w g} x'Fb}g t/ ;'v g} b'vsf] k|f/De xf] . cfTdefjdf
l:yt JolQmsf] s]xL kfpg] OR5f x'Fb}g / s]xL 5f]8\g] efj klg x'Fb}g . t;y{ p;nfO{ ;'v–b'v b'j}
;dfg x'G5g\ . oL b'j}sf] e]b ;dfKt eP/ o:tf] JolQm r'gfj/lxt x'g] x'gfn] b'j}af6 c:klz{t x'G5
;fy} p;nfO{ ;'v / b'v b'j}n] plåUg ug{ ;Sb}g . cfTdefjdf l:yt JolQmnfO{ ;'v–b'v, 9'Ëf–:j0f{
;a} ;dfg x'G5 / o:tf] JolQm w}o{jfg\ x'G5 . p;sf] sf]xL lk|o–clk|o x'Fb}g / pm lgGbf / :t'ltdf
klg ;defj /fV5 . cfTdefjdf l:yt JolQmsf] ;a} åGå ;dfKt ePsf] x'gfn] p;n] k|]d–3[0ff, :j0f{–
df6f], zq'–ldq, :t'lt–lg›f ;a}df ;dfg efj /fV5 / ljk/LtnfO{ ljk/Lt h:tf] u/]/ x]b}{g .
cfTdefjdf l:yt JolQmnfO{ dfq o:tf] x'G5 lsgeg] p;n] åGå klg cfˆg} r'gfjsf] sf/0fn] ePsf]
xf] eGg] hfGb5 . xfdL r'gfjsf sf/0fn] b'vdf kb{5f}F . of] :jLsf/ efj cfTdefjdf l:yt x'g]nfO{
dfq ;Dej 5 . hf] dfg–ckdfg, ldq–j}/Lsf ;DaGwdf klg ;d x'G5, h'g k'?if ;Dk"0f{ sd{ ubf{
klg stf{kgsf] efjaf6 cledfg/lxt x'G5 p;nfO{ u'0fftLt elgG5 . cfTdefjdf l:yt x'g' d"n
s'~hL xf] . cfTdefjdf l:yt JolQm åGådf ;d / stf{kgaf6 d'Qm x'G5 . p;nfO{ ef]s t nfU5 t/
ef]sf] eg] x'Fb}g .
>Ls[i0fsf] hLjgdf Pp6f ld7f] syf 5 . h}gzf:qdf klg o; syfsf af/]df pNn]v ul/Psf]
5 . ?lSd0fLn] s[i0fnfO{ gbLkfl/ Ps j}/fuL cfPsf 5g\ / pgL ef]s} x'g ;Sg] x'Fbf cfkm" ToxfF uP/
ef]hg u/fpg] OR5f JoQm ug{'eof] / af9L cfPsf] x'Fbf s[i0f;Fu gbL kf/ u/fpg] dfu{ klg ;f]Wg'eof] .
>Ls[i0fn] ltdL gbL5]p uP/ olb j}/fuL cfhLjgsf] pkjf;L xf] eg] dnfO{ af6f] lbg'xf];\ eGg]
k|fy{gf u/ eGg'eof] . ?lSd0fLn] ;o hgfsf] ef]hg ;fdu|L lnP/ gbL5]p k'uL s[i0fn] eGg'
ePcg';f/ k|fy{gf ubf{ gbLn] af6f] lbOg\ . tL j}/fuLn] ;o hgfsf nflu tof/ ul/Psf] ;Dk"0f{ ef]hg

nf]suLtf– 586
cWofo–!$
PSn} ;dfKt u/] . ?lSd0fL kms]{/ cfpFbf gbLnfO{ kf/ ug]{ ;"q s[i0fnfO{ g;f]w]sf sf/0f wd{;ª\s6df
kg{'eof] lsgeg] cfpFbf t j}/fuL ef]s} ePsfn] s[i0fn] eg]sf] ;"qeGbf gbLn] af6f] lbg'ePsf] lyof]
t/ ca Tof] ;"qn] klg sfd ug{ ;Sb}g lsgeg] j}/fuLn] cfˆgf cufl8 g} ;o hgfsf] ef]hg
ul/;s]sf 5g\ / ca pgL pkjf;L klg /x]gg\ . kmls{g] pkfo gb]v]kl5 j}/fuL;Fu g} pkfo ;f]Wbf
pgn] oxfF cfpFbf h] eGg'ePsf] lyof] ToxL bf]xf]¥ofpg'xf];\ eg] . ?lSd0fLn] ljZjf; gu/] klg ToxL
;"q k|of]u ul/g\ / gbLn] k'gM af6f] lbOg\ . ?lSd0fLn] cfZro{df k/L s[i0fnfO{ ;f/f j[QfGt ;'gfP/
sf/0f hfGg vf]Hg'eof] . >Ls[i0fn] eGg'eof]– ef]s z/L/nfO{ nfU5 eg]/ hfGg] JolQmsf] ef]hg klg
z/L/df dfq hfG5Ù / o:tf] JolQmsf] pkjf; slxn] klg vl08t x'Fb}g . cfTdfnfO{ ef]s Kof;
slxNo} klg nfUb}g .
cd]l/sfdf Ps hgf JolQm cgf}7f] vf]hdf nfu]sf 5g\ . pgsf] vf]hcg';f/ Ps ;do o:tf]
lyof] ha dg'iox¿ ef]hg ub}{gy] . h}gx¿sf k|yd tLy{ª\s/ cflbgfyn] s[lif / ef]hg cflbsf] vf]h
ug{'ePsf] xf] / To;eGbf cufl8 dflg; ef]hg gu/] klg ef]sf x'Fb}gy] elgG5 . ;'Gbf sfNklgs
h:tf] nfU5 t/ pQm cd]l/sL j}1flgsn] klg ef]hg Pp6f afgL dfq xf] o;n] z/L/df zlQm xf]Og
s]jn ePsf] zlQmnfO{ ult k|bfg u5{ eg]sf 5g\ . ef]hg z/L/leq hfg' / dn ¿kdf aflx/
lg:sg' s]jn leq l:yt zlQm¿kL kª\vfnfO{ ult lbg' dfq xf] . pgn] ef]hgljgf klg dg'io hLljt
/xg ;S5 eGg] j}1flgs cfwf/ 5 eg]sf 5g\ . hd{gLsf] aa]l/ofdf y]/];f Go'd}g gfdsL Ps :qLn]
#) jif{;Dd ef]hg u/]sL lyOgg\ t/ klg pgsf] tf}n oyfjt\ lyof] / pgL lg/f]uL lyOg\ . pgsf]
dnd"q aGb eP/ k]6n] sfd ug{ 5f]8] klg pgL :j:y / pd]/eGbf sd nflUyg\ . of] pbfx/0faf6
ef]hg dg'io hfltsf] a]l7s afgL klg x'g ;S5 .
z/L/sf nflu ef]hg, cfjZostf of afgL x'g ;S5 t/ leqsf] r]tgfnfO{ ef]hgsf]
cfjZostf x'Fb}g . z/L/nfO{ ef]hgsf] cfjZostf vf]hsf] ljifo x'g ;S5 t/ r]tgfnfO{ o;sf]
cfZostf lgZro g} 5}g . r]tgf ;bf pkjf;L 5 eg]/ hfGof] eg] stf{efj :jtM ;dfKt x'g ;''?
x'G5 . cfTdefjsf] j[l4;Fu} r]tgf;Fu xfd|f] Psa4tf x'Fbf ;fIfLefjsf] j[l4 x'G5 / xfdLnfO{ cfk"m
z/L/eGbf k[ys\ ePsf] 1fg x'G5 . ha of] efj ;3g x'G5, ta Ps lbg z/L/ cfˆgf] ofqf k"/f u/]/
k|s[ltdf nLg x'G5 / xfd|f] dxfldng Tof] a[xt\ k|sfz;Fu x'G5 . >Ls[i0f eGg'x'G5– cfTdefjdf
l:yt ;Dk"0f{ cf/Dedf stf{kgsf] cledfgaf6 /lxt ePsf] k'?ifnfO{ u'0fftLt elgG5 . o:tf] r]tgf
ePsf] JolQm tL u'0fx¿sf] ctLt x'G5 cyf{t\ u'0fftLt x'G5 .
df+ r of]˜Jolerf/]0f elQmof]u]g ;]jt] .
; u'0ffG;dtLTo}tfGa|Xde"ofo sNkt] ..@^..
x] ch{'g Û h'g k'?if Jolerf/L elQm¿kL of]uåf/f dnfO{ lg/Gt/ eH5, pm oL tLg} u'0fnfO{
pNnª\3g u/]/ ;lRrbfgGb3g a|Xddf Psefj x'g of]Uo x'G5 / a|Xdkbdf l:yt x'G5 ..
a|Xd0ff] lx k|lti7fxdd[t:ofJoo:o r .
zfZjt:o r wd{:o ;'v:o}sflGts:o r ..@&..
x] ch{'g Û Tof] cljgfzL a|Xdkbsf] …dÚ g} cd[t:j¿k, zfZjt :j¿k, wd{:j¿k / cv08 Ps
/; cyf{t\ k/d cfgGb :j¿ksf] Ps dfq cf>o x'F ..
>Ls[i0f eGg'x'G5– hf] k'?if cJolerf/L elQm¿kL of]uåf/f dnfO{ lg/Gt/ eH5 pm oL tLg}
u'0fnfO{ pNnª\3g u/]/ ;lRrbfgGb3g a|Xddf Psefj x'g of]Uo x'G5 . dgdf v08 eP/ w]/}
lbzfx¿ x'g' / dgdf w]/} k|]d kfq x'g' g} Jolerf/L dg xf] . dg Psh'6, Ps} wf/f / Ps} lbzflt/
k|jflxt x'g' cJolerf/L dg xf] . xfdL Jolerf/L ePsf] x'Fbf xfd|f] dg ;j{q ljleGg lbzftkm{

nf]suLtf– 587
cWofo–!$
alu/x]sf] x'G5 . dgsf] Ps efu kb / oz, csf]{ efu wd{, t];|f] efu wgdf aUg] x'Fbf xfd|f] dgdf
;bf åGå / snx x'G5 / xfd|f] Jolerf/L dgnfO{ zflGt k|fKt x'Fb}g . To;}n] >Ls[i0fn] ha;Dd sf]xL
cJolerf/L efjn] ;To, :jod\ / ;lRrbfgGb k/dfTdflt/ aUb}g, ta;Dd s'g} pknlAw x'Fb}g
eGg'ePsf] 5 . xfdL cJolerf/L eof}F eg] ;f/f afwf x6]/ xfd|f] ;f/f zlQm Ps} lbzftkm{ k|jflxt
x'g] 5 / Ps If0fd} pknlAw k|fKt x'g] 5 . xfdL ljleGg lbzfdf au]sf] x'gfn] xfd|f] zlQm Pslqt
x'g cljefHo wf/f rflxG5 . uËfnfO{ klg ;fu/;Dd k'Ug cljefHo wf/f rflxG5, cGoyf d?e"ldd}
x/fpg ;Sg] ;Defjgf x'G5 . To:t} xfdL klg Pslqt ePdf dfq k/dfTdf;Dd k'Ug ;S5f}F .
xfd|f] dg Psh'6 geO{ vl08t cyf{t\ v08–v08df afFl8Psf] x'gfn] g} s'g} s'/faf6 klg
;Gt'i6 x'g ;Sb}g . wg, kb h] kfpFbf klg t'ngf ugf{n] kZrfQfkd} ;do JotLt x'G5 . of]eGbf
Tof] u/]sf] eP /fd|f] x'GYof] eGg] efjn] ;w}F c¿nfO{ ;'vL / cfkm"nfO{ b'vL dfq b]V5 . 1fg, kb /
wg h] kfP klg xfdL b'vL g} x'G5f}F / xfdLnfO{ ;f/f hut\\n] ;'v ef]lu/x]sf] 5 t/ d dfq b'v
ef]lu/x]sf] 5' h:tf] nfU5 . s'g} s'/f klg ;du| r]tgfn] ug{ g;Sg] x'Fbf xfdL ;b}j c;Gt'i6 x'G5f}F .
oxL Jolerf/Lsf] nIf0f xf] . h'g sfd ;du| r]tgfn] x'G5 ToxL cfgGb xf] . ;du| r]tgfn] sfd
u/]df Tof] k|fy{gf x'G5 . oxL k|fy{gf cJolerf/L lrQsf] wf/f xf] .
h'g k'?ifsf] dgdf lg/Gt/ k|e'sf] vf]hsf] Wjlg :klGbt eO/xG5 pm oL tLg u'0fnfO{
pNnª\3g u/]/ ;lRrbfgGb3g a|Xddf Psefj x'gof]Uo x'G5 egL >Ls[i0f eGg'x'G5 . oGqjt\ ¿kdf
d'vn] dfq /fd/fd pRrf/0f ug{' t/ leq cg]s ljrf/ rnfpg' ehg xf]Og . ehg ulx/f] k|lqmof
xf] . p7\bf, a:bf, ;'Tbf /f}F /f}Fdf s'g} /; k|jflxt eO/xg', k/dnfO{ kfpg] Ps dfq Wo]on] lg/Gt/
oxL lrGtg efjaf6 ul//xg' g} ehg xf] . zAbaf6 ;To / d'lQmnfO{ kfpg' 5 eg]/ gbf]xf]¥ofO{ leqL
efj / elQm;lxt lg/Gt/ ¿kdf k/dsf] Wofg ug{' g} ehg xf] . cfdfsf] Wofg h'g;'s} sfd
ul//xFbf klg cfˆgf] aRrfk|lt lg/Gt/ eO/xG5 To:t} xfd|f] elQmefj lg/Gt/ k|e'k|lt eO/xg' ehg
xf] . cJolerf/L efj eGgfn] k/dfTdfsf] w'gdf :d[lt lg/Gt/ ¿kdf h:tf];'s} sfo{ ubf{ klg
eO/xg' xf] / oxL g} k/dfTdfsf] cJolerf/L ehg xf] . xfdLn] ug]{ sfo{ aflx/L s[To dfq geP/
leqL ¿kdf k/dfTdfs} lrGtg ul//xg' cJolerf/L efj xf] .
kl/lwdf cg]s x'g ;S5g\ t/ s]G›df k/dfTdf dfq x'G5 . ha lrQ cJolerf/L x'G5, ta
lrQ s]G›df l:y/ x'G5 . s[i0fn] cJolerf/Ldf oqf] hf]8 lbg'sf] sf/0f cJolerf/L lrQn] dfq
r]tgfnfO{ Ps lbzfdf aufpF5 / JolQmnfO{ cgGt zlQmzfnL agfpF5 eGg] xf] . o:tf] k'?if tLg}
u'0fnfO{ pNnª\3g u/]/ ;lRrbfgGb3g a|Xddf Psefj x'g of]Uo x'G5 eGb} >Ls[i0f eGg'x'G5– x]
ch{'g Û Tof] cljgfzL k/d a|Xd, cd[t, lgTo wd{, cv08 tyf Ps/; cfgGbsf] …dÚ g} cf>o x'F .
Tof] k/d cfgGb, cd[t, k/d a|Xd, lgTo wd{ ;a}sf] cf>o >Ls[i0f g} x'g'x'G5 . of] s[i0f¿kL tŒj
xfdL ;a} leq n's]sf] 5 . ;d:t r]tgfx¿df ulx/f] cfTdefj g} s[i0f tŒj, ;lRrbfgGb3g a|Xd,
cd[t, d'lQm, lgjf{0f jf s}jNo xf] . To;nfO{ k|fKt ug{ cJolerf/L r]tgfsf] wf/f / Pslqt Wofg
rflxG5 . hf] JolQm o:tf] cj:yfdf x'G5, pm tL u'0fsf] kf/ u'0fftLt k/a|Xd;Fu Ps} efjdf x'G5 .
ç tT;lblt >Ld∫ujb\uLtf;"klgifT;' a|XdljBfof+ of]uzf:q]
>Ls[i0ffh{'g;+jfb] u'0fqoljefuof]uf] gfd
rt'b{zf]˜WofoM ..!$..

nf]suLtf– 588
cWofo–!$

nf]suLtf– 589
cWofo–!$

nf]suLtf– 590
cWofo–!%
ç >Lk/dfTdg] gdM
kGw|f}F cWofo
k'?iff]Qdof]uM

>Leujfg'jfr
pmWj{d"ndwMzfvdZjTy+ k|fx'/Jood\ .
5Gbf+l; o:o k0ff{lg o:t+ j]b ; j]bljt\ ..!..
u'0fqoof]usf af/]df atfPkl5 >Ls[i0fn] eGg'eof]– x] ch{'g Û h;sf] d"n dflylt/ / zfvf
tnlt/ 5, o:tf] ;+;f/¿kL j[IfnfO{ cljgfzL elgG5 . of] j[Ifsf kft j}lbs :tf]q x'g\ . o;
;+;f/¿kL j[IfnfO{ hf] k'?if d"n;lxt tŒjk"j{s hfGb5, To:tf] JolQmn] j]bsf] tfTko{nfO{ hfg]sf]
x'G5 ..
cwZrf]Wj{+ k|;[tf:t:o zfvf
u'0fk|j[4f ljifok|jfnfM .
cwZr d"nfGog';Gttflg
sdf{g'aGwLlg dg'ionf]s] ..@..
of] ;+;f/¿lk j[Ifsf tLg} u'0f¿k hnåf/f a9]sf] 5 Pjd\ ljifo ef]u¿k sf]ko'Qm b]x dg'io /
lto{s\ cflb of]lgx¿, zfvfx¿ tn / dfly ;j{q km}lnPsf 5g\ tyf dg'ioof]lgdf sd{åf/f afFWg]jfnf
cxd\, ddtf / jf;gf¿kL h8x¿ tn / dfly ;a} nf]sx¿df JofKt eO/x]sf 5g\ ..
k"jL{o / klZrdL b[li6sf]0f ljsf;sf ;DaGwdf ljk/Lt wf/0ff /fVb5g\ . klZrdL ljrf/sx¿
8fla{g, js{n], dfS;{ cflbn] hut\sf] ljsf; Go"gaf6 pRrlt/ eO/x]sf] dfGb5g\ . ctLtdf ljsf;
Go"g ePsf] x'Fbf ctLt lk5l8Psf] lyof] t/ jt{dfg ljsl;t / eljio cem ljsl;t x'g] 5 eGg]
pgLx¿sf] wf/0ff /x]sf] kfOG5 . of] ljrf/;/0fLsf] d"n ;|f]t pb\udnfO{ lgDg / ljsf;sf] clGtd
lzv/nfO{ >]i7 dfGg' xf] t/ k"jL{o b[li6sf]0f o;sf] l7s ljk/Lt 5 . k"jL{ dfGotfdf d"n pb\udnfO{
>]i7 dflgG5 . of] klZrdsf] l7s pN6f] ljrf/;/0fL xf] h;cg';f/ j[4 xf]Og afns >]i7 x'G5 /
cem} ue{df /x]sf] aLh >]i7 x'G5 . klZrddf h;nfO{ ljsf; dflgG5 k"j{df To;nfO{ ktg
dflgG5 . olb klZrdL ljsf;sf] wf/0ff l7s xf] eg] k/dfTdf cGtdf x'G5, h'g unt xf] lsgeg]
k/dfTdf k|yd xf] cGt xf]Og . h;nfO{ klZrd ljsf; eG5g\, Tof] k"j{sf] wf/0ffdf ktg xf] . t;y{
;+;f/ ljsf; geO{ ktg xf] lsgeg] k|ydnfO{ gkfO{ cGt kfpg ;lsFb}g .
xfdL hxfFaf6 cfof}F, Tof] d"n ;|f]teGbf xfdL dfly x'g ;Sb}gf}F . To;}n] ha s'g} JolQm cfˆgf]
hLjgsf] >]i7td cj:yfdf k'U5, ta Tof] k/d zflGt, df]If / ;dflwsf] cj:yf x'G5 . of] cj:yf
aRrf–cfdfsf] ue{df zfGt / d'Qm /x] h:tf] x'G5 . k|ydeGbf dfly hfg} ;lsGgF To;}n] xfdL hlt
cl3 a9\5fF}, Tolt g} kl5 hfG5f}F . ljsf; rqmfsf/ x'g] x'Fbf h'g ljGb'af6 ;'? x'G5, ToxL ljGb'df
cGt x'G5 . of] /]vfa4 x'Fb}g To;}n] k|yd clGtd x'G5 / hf] clGtd kfpg rfxG5 pm k|yd h:t}
x'g}k5{ . xfd|f] clGtd uGtJo k|yd x'g' g} xf] . hut\ k/dfTdfsf] ktg x'Fbf o;sf] ljsf;sf] Ps
dfq pkfo hut\ x/fP/ k'gM d"n ;|f]tdf cfpg'k5{ . o;nfO{ a'‰g ;s] dfq pN6f] j[Ifsf] s'/f a'‰g
;lsG5 .

nf]suLtf– 591
cWofo–!%
t/ o; b[Zo hut\\df pN6f] j[If x'Fb}g . oxfF aLh /f]k]kl5 j[If dflylt/ a9\5 . j[If lapsf]
cleJolQm / p;sf] r/d k|;Ggtf xf] . j[If dfly a9]h:tf] xfdL ;+;f/df dfly a9\b}gf}F . xfdL
;+;f/df hlt a9\5f}F, Tolt g} tnlt/ a9\5f}F . t;y{ uLtf / pklgifb\n] pN6f] j[If eg]sf] xf] lsgeg]
Tof] k/dfTdfsf] ljsf; geO{ ktg xf] . ;+;f/n] h;nfO{ ljsf; / pknlAw eG5, To;nfO{ xfdL
pknlAw dfGb}gf} lsgeg] ;+;f/sf] ef]u g} Tofuof]Uo 5 . klZrdL b[li6df wg sdfpg' / ;~ro ug{'
g} ljsf;dfg x'g' xf] eg] k"jL{o b[li6df l7s pN6f] wgdf df]x g/fvL Tofu ug'{ ljsf; xf] . dxfjL/,
a'4 h:tf JolQmx¿n] wgsf] ;fd|fHo Tofu u/L PSn} x'g'nfO{ xfdL ljsf;dfg ePsf] dfGb5f}F . pN6f]
j[Ifsf] wf/0ffdf log} s'/fx¿ ;dflxt 5g\ .
j[If hlt;'s} pN6f] eP klg Tof] k/dfTdf;Fu hf]l8Psf] 5 . hlt k/ eP klg h8;Fu
hf]l8Psf] x'Fbf o;sf zfvf k|zfvfdf klg ToxL ;'uGw x'G5 . zfvf hlt k/ eP klg h8;Fu
hf]l8Psf] x'G5 / h8;Fu 5'6\g] s'g} pkfo x'Fb}g . ;+;f/ ljk/Lt eP klg Tof] k/dfTdfsf] cleGg cË
xf] . ;+;f/ hlt k/ eP klg If0fe/ klg xfdL ;+;f/;Fu cnu geO{ k/dfTdf;Fu hf]l8Psf 5f}F .
k/dfTdfs} k|f0f/; ;+;f/df klg k|jflxt 5 . t;y{ k"j{ TofujfbL eP klg ;+;f/nfO{ zq'sf] ¿kdf
x]b}{g . ;+;f/ k/dfTdfsf] cleGg efu cyf{t\ tn au]sf] wf/f xf] . To;}n] ;+;f/k|lt zq'tf / 3[0ff
gu/L s]jn wf/fsf] ¿knfO{ abn]/ pb\udtkm{ n}hfg'k5{ eGg] dfGb5 . k/dfTdf pN6f] x'Fbf ;+;f/
x'G5 / ;+;f/ l;wf x'Fbf k/dfTdf pN6f] x'G5 . t;y{ ;+;f/df pN6f] eP/ afFRg' g} Ps dfq pkfo
x'G5 . ;+;f/df h'g s'/fnfO{ ;kmntf elgG5, Tof] ;a} ;To x'Fb}g . c;TonfO{ k|dfl0ft ug{ le8sf]
cfjZostf x'G5 t/ ;To PSn} klg k|z:t x'G5 . kbsf sf/0f /fhg}lts JolQmnfO{ ;+;f/n] ;kmn
dfGb5 t/ pgLx¿ leqaf6 slt ;kmn, v';L / cfglGbt 5g\ eGg] s'/f dxŒjk"0f{ x'G5 .
hg]{n d]sf/y/ (General Douglas Macarthur) bf];|f] ljZjo'4sf sf/0f k|Voft JolQm lyP .
hfkfgdf Pp6f ;}lgs cEof;sf] lg/LIf0f ug{ hfFbf ToxfF ;}lgsx¿nfO{ Ps xf:o snfsf/n]
dgf]/~hg u/fO/x]sf lyP . hg]{nn] pQm snfsf/nfO{ cfkm";Fu tl:a/ lvRg af]nfP . hg]{n h:tf]
zlQmzfnL JolQm;Fu tl:a/ lvrfpg kfpFbf snfsf/n] cToGt} uf}/jflGjt cg'ej u/L s[t1tf tyf
cfef/ k|s6 u/] . hg]{nn] cfˆgf] sfG5f] 5f]/f] tL snfsf/sf] 7'nf] k|z+;s /x]sf] tyf pgnfO{ dxfg\
JolQm ;f]r]/ Ps tl:a/ ;fydf lvr]/ Nofpg cfu|x u/]sf] s'/f snfsf/nfO{ ;'gfP . hut\\sf x/]s
;kmntf o:t} x'G5g\ h'g dfGotfdf cfwfl/t x'G5g\ . of] ;+;f/sf] j[If l7s pN6f] ePh:t} oxfF
;kmn b]lvg] JolQmn] ljkmntfnfO{ n'sfPsf] x'G5 . wgL / v';L b]lvg] JolQm leqaf6 lgw{g / b'vL
x'G5g\ . of] pN6f]kg b]Vg rflxg] ljz]if b[li6 h'g If0f pknAw x'G5, ToxL If0faf6 xfdL ablng ;Sg]
5f}“ .
u'0fqoof]uaf/] ;DemfPkl5 >Ls[i0f eGg'x'G5– x] ch{'g Û ;+;f/¿kL lkknsf] j[If h;sf] d"n
dflylt/ / zfvf tnlt/ 5, To:tf] ;+;f/¿kL lkknsf] j[IfnfO{ cljgfzL elgG5 . j]b¿kL kft
ePsf] ;+;f/¿kL j[IfnfO{ h'g k'?if d"n;lxt tŒjk"j{s hfGb5, pm j]bsf] tfTko{ hfGg]jfnf 7x5{ .
d"n dflylt/ / zfvf tnlt/ ePsf] j[If eGg'sf] cy{ a'‰g sl7g 5 lsgeg] o; ;+;f/df t d"n
;bf tn / zfvf dfly x'G5g\ . dftflktf xfd|f d"n x'gfn] k"j{df pgLx¿sf] cfb/ / ;Ddfg ul/G5 .
dftflktf dfly eP dfq k/dfTdf klg dfly x'g ;S5g\ . dftflktf d"n geP k/dfTdf klg d"n x'g
;Sb}g . k/dfTdf of] hut\\s} d"n xf] .
To;}n] >Ls[i0f of] ;+;f/ pN6f] j[If xf] eGg'x'G5 . klZrddf dftflktfnfO{ ;Ddfg lbg] rng
5}g lsgeg] klZrddf d"nnfO{ dfly geO{ tn dflgG5, h'g x]bf{ oyfy{ h:tf] nfUb5 t/ xfdL
hxfFaf6 cfof}“, Tof] xfdLeGbf 7'nf] x'g}k5{ . To;}n] hh{ u'lh{okmsf] cf>ddf dftflktfnfO{ ;Ddfg

nf]suLtf– 592
cWofo–!%
ug]{ JolQm dfq dg'io dfGg of]Uo x'G5 eg]/ n]lvPsf] 5 . xfdL sxfFaf6 / s;/L hlGdof}F / xfd|f]
d"n s] xf] eg]/ ;f]r]df xfdL hxfFaf6 hGd lnP/ cfof}F, Tof] xfdL eGbf 7'nf] x'g}k5{ .
>Ls[i0fsf] of] sygn] d"n >]i7 x'G5 eGb5 . hGd k|yd x'g] eP dfq hGd >]i7 x'G5, olb
cGt >]i7 x'g] eP d[To' >]i7 x'G5 . klZrd d[To'sf] / k"j{ hGdsf] ljZjf;L 5 . d"n dfly x'gfn]
o;sf] wf/f tnlt/ k|jflxt x'G5, To;}n] axfj dfly geP/ tn x'G5 . xfd|f] ;Lldt b[li6sf]0fsf
sf/0f lap /f]k]kZrft\ kfn'jf clg j[If dfly p7]sf] b]V5f}F t/ tn uPsf] b]Vb}gf}F . u'¿Œjfsif{0fsf]
l;4fGtn] ;a} s'/f tn tfGb5 . t;y{ j[If dfly p7]sf] b]Vg' xfd|f] e|flGt xf] . jf:tjdf j[Ifsf] d"n
h/f tnlt/ g} a9]sf] x'G5 . xjfO{ hxfh, rG›df of prfOaf6 x]bf{ j[If tnlt/ em'G8]sf] h:tf]
b]lvG5 t/ xfd|f] ;Lldt b[li6sf sf/0f xfdL dfly a9]sf] b]V5f}F . s[i0fsf cg';f/ ;a} ljsf; tnlt/
al9/x]sf] 5 . o; ;DaGwdf sltko wd{sf dfGotf klg o:t} /x]sf 5g\ . ;gftg wd{n] hut\\nfO{
ktg g} dfGb5 . ktgsf] cy{ tnlt/sf] axfj xf] . tnsf] axfjaf6 prfOtkm{ hfg pb\udtkm{
kmls{g'k5{ . k/dfTdfnfO{ hfGg' 5 eg] cfˆgf] hGdeGbf cl3sf] cj:yfdf kmls{P dfq hfGg ;lsG5
eg]/ hfkfgL h}gx¿ klg eGb5g\ .
cd]l/sfdf cy{/ hf]gf]e (Arthur Janov) n] Pp6f lrlsT;f k4lt (Primal therapy) sf]
ljsf; u/] . of] dgf]lrlsT;fdf df}lns ;To /x]sf] 5 . o; k4ltdf JolQm k"0f{ x'gsf nflu r]tgf
k5fl8 ue{sf] cj:yfdf k'Ug'k5{, ta la:tf/} pm k/d zfGt eP/ :j:y x'g yfN5 . hf]gf]en] w]/}
dfgl;s /f]uLx¿nfO{ of] lrlsT;f k4ltn] :j:Yf kf/] . aRrfsf] klxnf] /f]bgsf] cfjfh (Primal
screem) lgsfNg] cj:yfdf k'u]kZrft\ JolQmsf] ;f/f bf]if ;dfKt eP/ d"nnfO{ k|fKt u5{ . >]i7
pknAw x'g k|yd pknAw ePkl5 dfq ;Dej x'G5 . o:tf] cj:yfdf d"n hf] k/dfTdf xf] p;sf]
bz{g x'G5 . To;}n] cufl8sf] bf}8af6 xf]Og, xfdL hf] klxn] lyof}F, hGdsf] cj:yfdf k'Ug' g}
pknlAw xf] / Tof] cj:yf kfpg' g} xfd|f] uGtJo xf] . cGo bf}8x¿n] czflGt dfq NofpF5g\ .
hGdsf] cj:yfnfO{ kfpg' g} xfd|f] d"n / :jefjnfO{ kfpg' xf] . hf] ;b}j lyof] / h;nfO{ kfpg s]xL
ug{'kb}{g ToxL cj:yfsf] bz{g kfpg' g} xfd|f] pknlAw xf] .
x] ch{'g Û h'g d"n dfly 5 / zfvfx¿ tn 5g\ o:tf] ;+;f/¿kL lkknsf] j[IfnfO{ cljgfzL
elgG5 . of] ;+;f/ slxNo} k"0f{ ljgfz x'Fb}g t/ k|ltkn gi6 eO/xG5, k'gM aG5 / k'gM ld6\5 . of]
k|lqmof rln g} /xG5 t/ k/dfTdf cljgfzL x'gfn] slxNo} gi6 x'Fb}g . of] ;+;f/ rqmfsf/ ¿kdf
3'ld/xG5 . To;}n] ;+;f/ aG5 / gi6 x'G5 t/ aGg] / gi6 x'g] k|lqmof slxNo} gi6 x'Fb}g . ;+;f/
rqm xf] / o;sf] 3'Dg] k|lqmof cljgfzL 5, hf] slxNo} gi6 x'Fb}g . s]jn aG5 clg ld6\5 .
k/dfTdfsf] l:ylt / ;+;f/sf] ult cljgfzL x'gfn] o;nfO{ /f]Sg] jf afwf k'¥ofpg] k|of; ug{' Joy{
5 . ;+;f/df cfh dfly / ;kmn JolQm ef]ln tn / c;kmn x'g ;S5g\ cGoyf csf]{ JolQm dfly
cfpg] af6f] g} aGb x'G5 . ;+;f/sf] ultsf] k|lqmofnfO{ afwf k'¥ofpg] JolQm c1fgL xf] eg] of]
k|lqmofnfO{ afwf gk'¥ofO{ cfkm" /f]lsg] JolQm 1fgL xf] .
of] k|lqmofnfO{ /f]Sg vf]Hg' Joy{ xf] lsgeg] oxfF zflGt / ;'vnfO{ /f]Sg ;lsGg . xfdLx¿sf]
;f/f b[li6 ;+;f/df ePsf]n] xfd|f] dg ;'vL x'g ;Sb}g t/ ;'v–b'vnfO{ ›i6fsf] ¿kdf ;fIfL eP/
x]g]{ JolQm o; rqmaf6 kf/ x'G5 . ;+;f/nfO{ kl/jt{g ug{ vf]Hg' d"9tf xf] . cljgfzL k/dfTdf /
cljgfzL ;+;f/sf] ult b'j} dg'iosf] /]vfdf ldN5g\ . b'j} cljgfzL xfdLleq l:yt 5g\ . h;sf]
l:ylt slxNo} gfz x'Fb}g, Tof] k/dfTdf / h;sf] k|lqmof slxNo} gfz x'Fb}g Tof] ;+;f/ b'j}sf] ;Ldf
xfdLdf 5 . tnsf] ofqf ;+;f/lt/ / dflysf] ofqf k/dfTdflt/ x'G5 . d"ndf k/dfTdf / zfvfdf
;+;f/ 5 . o:tf] d"n dfly / ;+;f/ tn ePsf] lkknsf] j[IfnfO{ cljgfzL elgG5 .

nf]suLtf– 593
cWofo–!%
>Ls[i0f eGg'x'G5– ;+;f/¿kL zfvfdf nfu]sf kftx¿ j]b / 1fg x'g\, k/dfTdf d"n / ;+;f/
zfvf xf] . jf;gf¿kL zfvf 1fg¿kL kfteGbf d"n;Fu glhs b]lvG5 lsgeg] jf;gf zfvf xf] / j]b
kft h:tf] ePsf]n] j]bnfO{ s07:y ug]{ JolQmsf] d"n;Fu s'g} ;DaGw x'Fb}g pm s]jn kftx¿df
;Lldt x'G5 . klxn]sf] zf:q ;'s]sf] kftdf n]lvGYof] h'g ;a} d'bf{ kft x'g≤\ To:t} ;a} zf:qx¿
klg d'bf{ kft h:t} x'g\ . of] d'bf{kft eGbf t jf;gf g} hLjGt x'G5 . To;}n] j]bsf] kftdf 8'a]sf]
JolQmeGbf jf;gfdf 8'a]sf] ;fwf/0f JolQm k/dfTdf;Fu glhs x'G5 . jf;gfsf] kf/ hfg' 5 eg] of
t jf;gfaf6 d"ndf hfg ;lsG5 hxfF k/dfTdf x'G5 of 1fglt/ hfg ;lsG5, hxfF kftx¿ dfq
x'G5g\ . olb 1fglt/ uof}“ eg] d"naf6 emg\ 6f9f x'G5f}“ / 1fgdf g} clNem/xG5f}“ t/ d"nlt/ uof}“
eg] k/dfTdfdf k'Ug] 5f“} . b'j} cj:yfdf zfvfaf6 xl6G5 . kftdf dfq 8'a]sf] JolQmsf] d"n
k/dfTdf;Fu k"/} ;DaGw 5'6\5 t;y{ k/dfTdf;Fu lgs6 x'g zfvfaf6 5'6]/ d"nsf] lbzftkm{
hfg'k5{ .
j]bsf] cleJolQm j]bdf dfq xf]Og ;+;f/¿kL j[Ifsf] d"n;lxtdf 5 eg]/ tŒjk"j{s hfGg]
JolQmn] g} j]bsf] oyfy{ tfTko{ hfg]sf] x'G5 . hf] JolQm j[Ifsf zfvf, kft, kmn cflb ;a}nfO{
tŒjk"j{s hfGb5, pxL JolQm j]bsf] tfTko{nfO{ hfGg] JolQm 7x5{ . d"n;lxt of] ;f/f ;+;f/nfO{
h;n] hfGb5 pxL JolQm j]bnfO{ klg hfGg] JolQm xf] . j]bsf af/]df ;+:s[t / Jofs/0f ghfg] klg
o;sf] tfTko{ hfGg] JolQm g} j]bnfO{ hfGg] JolQm x'G5 . tfTko{ eg]sf] km"n xf]Og km"ndf /x]sf]
;'uGw cyf{t\ ;f/nfO{ hfGg' xf] . j]b klg km"nh:tf] 5 . o;sf] ;'uGw rf}tkmL{ lj:tL0f{ 5 /
;+;f/el/af6 s0f–s0fdf j]bsf] hGd eO/x]sf] 5 . j]bsf] cy{ 1fg / hfGg' xf] . oxfF k|ltkn 1fg /
hfGg] ;Defjgf 5 t/ hfGgsf nflu cfFvf v'nf /fVg h?/L 5 . of] ;+;f/nfO{ d"n;lxt tŒjk"j{s
hfGg] JolQmn] j]bsf] tfTko{ hfGb5 .
of] j[If¿kL ;+;f/df jf;gfn] tnlt/ nfG5 t/ dflylt/ uPdf jf;gf ;dfKt x'G5 eg]/
e|flGtdf kg'{x'Fb}g lsgeg] zfvf tnlt/ ofqf u/]/ df]l8P/ dflylt/ ofqf u/]sf] klg x'g ;S5 .
h:tf] JolQmn] wgnfO{ cfˆgf] cxª\sf/;Fu afFw]/ /fv]sf] x'G5 / Ps lbg wg 5f]8]/ Tofult/ df]l8P/
TofunfO{ cxª\sf/df afFw]sf] klg x'g ;S5 . lxhf] wgdf ePsf] cxª\sf/ cfh Tofudf ;/]sf] x'g
;S5 . To;}n] lbzf / cfofd ablnP klg zfvf / d"n wf/f ablnPsf] x'Fb}g . lbzf ablng ;lhnf]
x'G5 t/ :jod\nfO{ abNg sl7g x'G5 . h;n] :jod\nfO{ abNg ;S5 p;nfO{ lbzfsf af/]df lrlGtt
x'g'kg]{ cfjZostf /xFb}g . d"n :d/0f eof] eg] zfvf tnlt/ uP klg s]xL km/s kb}{g .
ef]ud} /x]/ klg d"nsf] lj:d/0f gePdf Tofu ckl/xfo{ x'Fb}g . >Ls[i0f :jod\ klg o:t}
k|s[ltsf JolQm x'g'x'G5 . zfvfsf] k|f0fsf] af6f] dfq ablnP/ d"nlt/ axfj ;''? eof] eg] p;nfO{
pb\ud / k|ydsf] :d/0f x'g yfN5 . ;+;f/¿kL zfvfx¿ rln/x] klg r]tgf / Wofg d"ndf x'g'k5{ .
k|foM o;sf] pN6f] dflg;x¿ zfvf¿kL OlG›on] c8\sfpg] 8/n] cfFvf kmf]8\5g\ t/ cfFvf kmf]8]/
r]tgfsf] wf/f ablnFb}g . zfvf gx'Fbf ult x'Fb}g eGg] wf/0ffn] ;+;f/df zfvf sf6\g] JolQmx¿sf]
;ª\Vof lgs} 5 t/ ult leqsf] wf/0ffn] x'G5 eGg] s'/faf6 pgLx¿ cgle1 5g\ . 3/df /x]/ klg
;GGof;L x'g ;lsG5 / s}og\ ;GGof;L u[x:y h:t} hLjg lgjf{x ug]{x¿ klg 5g\ .
jf;gf dfly tn ;j{q lbzfdf alu/x]sf] x'Fbf of] stf au]sf] 5 eGbf klg s] pm pb\ud;Fu
;DalGwt 5 eGg] hfGg h?/L x'G5 . xfdLnfO{ pb\udsf] cyf{t\ uef{j:yfsf] Wofg slxNo} cfpFb}g .
d[To' hf] cGt xf] To;sf] ljrf/ slxn]sfxLF cfpg ;S5 t/ hf] k|yd xf] To;sf] ;Demgf slxNo}
cfpFb}g . xfd|f] uxg tndf n's]sf] pb\udnfO{ vf]Hg'k5{ . Tof] laGb' h'g xfd|f] cfudgsf] k|yd :yfg
xf], h'g clGtd klg x'g ;S5, To; pb\udnfO{ vf]Hg'k5{ . k|yd ue{sf] 1fg xfdLd} lglxt 5 s]jn

nf]suLtf– 594
cWofo–!%
To;sf] vf]hL dfq ug{'k5{ . gf} dlxgfsf] ue{sf] l:ylt xfdLleq n's]sf] 5 / pb\ud cem ulx/fOdf
xfd|f] gf} dlxg] ue{eGbf klg w]/}leq n's]sf] 5 . ue{eGbf klxn] xfd|f] k'/fgf] z/L/ 5'6]/ xfdL gofF
z/L/sf] tof/Ldf h'g cfTd¿kdf lyof}F, To;sf] klg :d[lt cfpg ;S5 . To;eGbf klxn] cg]s
hGdsf] :d[lt n's]sf] 5 / of] :d[lteGbf cem leq csf]{ :d[lt 5 hxfF s'g} hGd / d[To' 5}g . oL
;a} hGdx¿ ofqfsf la;f}gL dfq x'g\ / xfdL t s]jn ofqL dfq xf}F . ha of] clGtd :d[lt cfpF5,
ta xfdL Tof] pb\udsf af/]df hfGb5f}F / ToxL hfGg' cd[tnfO{ hfGg' xf] h'g xfd|f] nIo xf] .
a'4 o;nfO{ lgjf{0f / kt~hln o;nfO{ ;dflw eGg'x'G5 . xfd|f] vf]h ckl/lrtsf] x'g
;Sb}g . To;}n] xfdL O{Zj/ / cfgGbsf] vf]h u5f}{+ lsgeg] xfdLnfO{ sxLF leq cfgGb / O{Zj/sf]
hfgsf/L 5 . cfgGbsf] vf]h xfd|f] >]i7td / d"nsf] g} vf]h xf] . cfgGb xfd|f] k|yd cg'ej lyof]
To;nfO{ g} km]l/ kfpg' 5 . ;dflw xfd|f] k'gh{Gd x'g] cj:yfsf] vf]h xf] . hfkfgsf h}gx¿ o;
cj:yfnfO{ …;tf]/LÚ eGb5g\ h'g ;dflwsf] klxnf] emns xf] . ;dflwdf a9\b} uPkl5 k"/f a|Xdf08
xfd|f] ue{ x'G5 / xfdL ue{sf] lx:;f x'G5f}F . o;}nfO{ kt~hlnn] k/d ;dflw eg]sf 5g\ .
uLtfsf] of] ax'd"No sygsf] tfTko{ cufl8nfO{ la;L{ k5fl8 ctLtnfO{ ;Demg'k5{ eGg] xf] .
h] kfpg' 5 To;nfO{ jf:tf gu/L hf] kfPs} 5 s]jn lj:d[lt dfq ePsf] 5, To;sf] vf]h u/L k'gM
:d[lt k|fKt ug{' eGg] xf] . ult rqmfsf/ x'Fbf hlt kl5 uOG5, plt g} cufl8 k'luG5 . hxfF h/f 5
ToxL j[Ifsf] clGtd km"n klg 5 . j[Ifdf km"n km'n]kl5 cGtdf km"n emg{ yfN5, ta of] rqm k"/f
x'G5 . aLh /f]k]kl5 j[If x'G5 clg kmnkm"nn] j[If 9kSs x'G5, To;kl5 kmnkm"n emg{ yfN5 / k'gM
aLhsf] pbo x'G5 . Ps rqm hxfFaf6 ofqf ;'? x'G5, ToxLF uP/ ofqf k"/f x'G5 . k/dfTdfaf6 xfdL
k|f/De ePsf 5fF} / k/dfTdfd} cGt x'g] 5f}F . t;y{ k|yd g} clGtd klg xf] .
t/ dg s]jn cufl8 dfq bf}l8G5 k5fl8sf] af6f] p;nfO{ yfxf g} 5}g . k5fl8 xfdLn]
cgluGtL b'vx¿ n'sfPsf 5fF} . To;}n] Tof] ctLt vf]hL ubf{ k'gM b'v k|s6 x'G5 / Tof] b'vaf6 k'gM
kL8f x'G5 . xfdLn] eljiodf w]/} cfzfx¿sf] ;kgf agfPsf 5f}F . To;}n] ctLtsf] ofqf ug{ xfdL
eoeLt x'G5f}F . b'v kL8faf6 d'Qm x'g klg of] ctLtsf] :d/0f ug{' h?/L x'G5 . To;nfO{ ;r]tg
¿kdf x]/]/ Tof] kL8faf6 u'lh|Pkl5 dfq Tof] xfd|f] :d[ltaf6 d'Qm x'G5 . ;+:sf/ / sd{ o;/L g} IfL0f
x'G5g\ . n's]sf] kL8fnfO{ k'gM :d/0f ug]{ JolQm xn'sf x'G5 . :d[lt ug{ hlt ljnDa u¥of] plt g}
ctLt nfdf] x'G5 tTf\kZrft\ o;nfO{ a'‰g emg} sl7g x'G5 . To;}n] ue{sf] cj:yf;Ddsf] ofqfsf]
kL8fnfO{ l5§} :d/0f u/L o;af6 d'Qm eP/ k|ydsf] bz{g u/f}F hf] xfd|f] nIo / uGtJo klg xf] .
hlt l9nf u¥of] plt g} k5fl8 hfg sl7g x'G5 .
wd{ :jod\nfO{ ;kmf ug]{ dfu{ xf] lsgeg] :jod\ ;kmf x'g' eg]sf] k/dfTdf eP/ df]If kfpg'
xf] . xfd|f] kmf]xf]/ / af]em g} ;+;f/ xf] . af]em g} xfd|f] afwf xf] . xfdL lgaf]{em eof}F eg] dfq k/dfTdf
x'g ;S5f}F . t;y{ cufl8sf] bf}8df ;do glatfP/ k5fl8 kmls{g l;Sg'k5{ . xfd|f] dg ;kgfdf
bf}l8/x]sf] 5 / xfdL ;kgf 5f]8\g tof/ x'Fb}gf}F . :jod\nfO{ e'Ng' / lj:d/0f ug{' ;kgfsf] cy{ xf] eg]
k5fl8 kmls{g] k|lqmof :jod\nfO{ :d/0f ug]{ k|lqmof xf] . xfd|f] ue{df s'g} ;kgf lyPg, To;}n] xfdL
ToxLF kms{g'k5{ . hxfFaf6 k|f/De ePsf] 5, ToxL laGb'nfO{ kfpg' xf];k"0f{ cj:yf xf] . xfdLn] k|f/De
ePsf] If0fnfO{ ;lDemg] k|of; ug'{k5{ . ;[li6 t ;b}j 5, xfdL dfq slxn] o;df cfof}F ToxL vf]Hg
h?/L 5 . of] k|f/Desf] laGb' cufl8 xfdL k/dfTdf lyof}F / laGb'kl5 zfvfx¿df e8\lsof}F . h'g If0f
:jod\nfO{ of] rqm aflx/ /x]sf] cg'ej x'G5 ToxL If0f cfgGb k|fKt x'G5, h'g xfd|f] d"n / k|yd xf] .
oxL cfgGbsf] vf]hL g} xfd|f] clGtd nIo x'Fbf Tof] kf/ ePkl5 ToxL If0f xfd|f] ofqf aGb x'G5
lsgeg] xfdL ToxL cfgGb vf]Hg ;+;f/df cfPsf xf}F .

nf]suLtf– 595
cWofo–!%
ctLt g} xfd|f] k|yd / cGt xf] . ;+;f/ t ktg dfq xf] . Wofgsf] k|of]uaf6 xfdL pN6f] j[If
xf}F eGg] 1ft x'G5 . oxL 1ft x'gf;fy ;Dk"0f{ /x:ox¿ v'Nb5g\ / xfd|f] d"n dfly / zfvfx¿ tn
5g\ eGg] 1ft x'G5 . xfdLn] ;f]r]sf] ljsf; ktg xf] / h;nfO{ k5fl8 7fG5f}F ToxL cGt xf] .
xfdLleq /x]sf] ctLtnfO{ ha;Dd :d/0f u/]/ eljiosf nflu of] Joy{ xf] eGg] cg'ej xfl;n
ub}{gf}F, ta;Dd oxL xfd|f nflu afwf x'G5 . t;y{ ctLtnfO{ :d/0f u/]/ To;nfO{ :jR5 P]gf h:tf]
kfg{ h?/L 5 tfls ef]ln k'gM o:tf] 36gf g36f];\ / ctLtn] xfdLnfO{ gk5\ofcf];\ / eljiosf
nflu sbd rfNg klg ctLtsf] cg'ejn] d2t u/f];\ .
g ¿kd:o]x tyf]knEot]
gfGtf] g rflbg{ r ;Dk|lti7f .
cZjTyd]g+ ;'lj¿9d"n–
d;Ëz:q]0f b[9]g l5Œjf ..#..
of] ;+;f/¿kL j[If h:tf] elgPsf] 5 To:tf] 5}g lsgeg] o;sf] g cflb 5 g cGt 5 g /fd|/L
l:yt 5 . o;sf/0f of] cxGtf ddtf / jf;gf¿kL clt b[9 ;+;f/¿kL j[IfnfO{ b[9 j}/fUo¿kL z:qn]
sf6\g ;lsG5 ..
ttM kb+ tTkl/dflu{tJo+–
ol:dGutf g lgjt{lGt e"oM .
td]j rfB+ k'?if+ k|kB]
otM k|j[lQM k|;[tf k'/f0fL ..$..
j}/fUo¿kL xltof/n] sf6]kl5 of] k/d kb¿kL k/d]Zj/nfO{ /fd|/L vf]Hg'k5{, hxfF uPsf] k'?if
km]l/ kmls{P/ cfpFb}g / h'g k/dfTdfaf6 of] k'/ftg ;+;f/¿kL j[Ifsf] k|j[lQ lj:tf/ ePsf] 5, pxL
cflbk'?if k/d]Zj/sf] z/0fdf 5' eg]/ z/0ffut x'g'k5{ ..
lgdf{gdf]xf lht;Ëbf]iff–
cWofTdlgTof ljlgj[QsfdfM .
åGå}lj{d'QmfM ;'vb'Mv;~1}
u{R5GTod"9fM kbdJoo+ tt\ ..%..
dfg, df]x / cf;lQm¿kL bf]ifnfO{ lhlt;s]sf], k/dfTdfsf] :j¿kdf lg/Gt/ l:ylt
agfO;s]sf], sfdgf /fd|f];uF gi6 eO;s]sf] / ;'v b'vsf] åGåaf6 ljd'Qm ePsf] 1fgLhg g} Tof]
cljgfzL k/dkbdf k|fKt x'G5 ..
of] ;+;f/¿kL j[Ifsf] ¿ksf af/]df h:tf] elgPsf] 5 To:tf] oxfF kfOFb}g lsgeg] o;sf] g
cflb 5 g cGt 5 g t /fd|/L l:yt g} 5 . hnåf/f a9]sf] ;+;f/¿kL j[Ifsf] sf]ko'Qm b]x dg'io /
lto{s cflb of]gLx¿, zfvfx¿ / o;df sd{åf/f afFWg]jfnf cxd, ddtf / jf;gf¿kL h8 /
zfvfx¿ tn dfly ;j{q JofKt eO/x]sf 5g\ . o;sf/0f of] cxGtf, ddtf / jf;gf¿kL clt b[9
;+;f/¿kL lkknsf] j[IfnfO{ b[9 j}/fUo¿kL z:qn] sf6\g] s'/f >Ls[i0f atfpg'x'G5 . s[i0fn] lbg'
ePsf] pN6f] j[Ifsf] sNkgf xfd|f] vf]hLåf/f k|fKt x'Fb}g . klxnf]– xfdL Tof] j[Ifsf] Pp6f ;fgf] zfvf
xf}F . To;}n] xfdL j[IfnfO{ vf]Hg ;Sb}gf}F / xfdL Tof] j[IfnfO{ k/ eP/ klg b]Vg ;Sb}gf}F . xfdL Tof]
j[Ifsf cË xfF}, To;}n] Tof] j[If h;sf] h8dfly / kftx¿ tn 5g\, To;nfO{ pN6f] plePsf] b]Vg
;Sb}gf}F . xfdLx¿ kft / zfvf ePsfn] j[IfeGbf k/ uP/ b]Vg klg ;Sb}gf}F . ;+;f/¿kL j[Ifsf] of]

nf]suLtf– 596
cWofo–!%
pN6f] cj:yfnfO{ Wofgsf] u'Xo cj:yfdf dfq b]Vg ;lsG5 lsgeg] Wofgsf] u'Xo cj:yfdf xfdL
j[Ifsf] clg ;+;f/s} cË /xFb}gf}F . To;}n] To; l:yltdf dfq pN6f] j[Ifsf] k"/f ¿k b]Vg ;lsG5 .
of] ;+;f/¿kL j[Ifsf] lj/f6tfnfO{ a'l4n] hfGg ;lsGg . xfdL ;+;f/sf] 5]p6'Kkf] g} lgwf{/0f
ug{ ;Sb}gf}F . hlt vf]h u¥of] plt g} of] ;+;f/¿kL j[If ljzfn nfU5 . k|To]s lbg gofF ;"o{ tyf
tf/fx¿ vf]haf6 kQf nflu/x]sf 5g\ . of] vf]hsf] s'g} ;Ldf / cGt g} 5}g . hlthlt cufl8 a9\of]
plt plt gofF vf]hsf] ;Defjgf k|z:t ePsf] kfOG5 . j[If lj/f6\ 5 / o;sf] cflb / cGTo g}
5}g . t;y{ o;nfO{ b]Vg xfdL c;dy{ 5f}F . %) xhf/ k[YjLx¿df clxn] hLjg 5 jf x'g'k5{ eGg]
j}1flgsx¿sf] cg'dfg 5 . j[Ifsf] Pp6f zfvf ;'Sg]lalQs} csf]{ zfvf knfpF5 . k'/fgf] kft ;'Sg]
qmdd} x'G5, gofF kftsf] pbo x'G5 . of] >[Înf cgGt 5 . To;}n] g cufl8, g k5fl8, g dWodf g}
pleg] pkfo 5 lsgeg] xfdL oxL >[ª\vnfleq kb{5f}F . ;+;f/sf] s]jn ult x'G5 l:ylt x'Fb}g .
k/dfTdfsf] dfq l:ylt x'G5 . a'4 eGg'x'G5– ;+;f/df 5 eGg] s]xL klg 5}g lsgeg] ;a} rnfodfg
5 . t;y{ j[If 5 eGg' eGbf j[If eO/x]sf] 5 eGg' pko'Qm x'G5 . o; ;+;f/df k/dfTdfsf] l:ylt
dfq l:y/ 5, cGo ;a} ultdfg\ 5g\ . oxfF ;a} s'/f eO/x]sf] 5, s'g} klg …5Úsf] l:yltdf 5}g .
xfdL afnfkg, hjfgL of j[4fj:yf ;a} 5 eG5f}F t/ …5Úsf] l:yltdf sf]xL 5}g . xfdL hjfg
5 eG5f}F t/ pm hjfg eO/x]sf] x'G5 . ;+;f/df s'g} s'/f …5Úsf] l:yltdf 5}g lsgeg] sxLF klg s]xL
/f]lsPsf] 5}g . k/dfTdfafx]s s]xL l:yt 5}g, c¿ ;a} gbLsf] axfj h:tf] 5 . xfdL gbLh:tf]
alu/x]sf 5f}F . j[If klg alu/x]sf] 5 t/ xfdL To;nfO{ b]Vg ;Sb}gf}“ . oxfF x/]s s'/f knkn
kl/jt{g eO/x]sf 5g\ . xfdLn] b]Vg' / a'‰g' cufj} kl/jt{g eO;S5 . afbnh:tf] k"/f hut\\ oxfF
w'j}w'jfF 5 . ha;Dd l:ylt pknAw x'Fb}g, ta;Dd s'g} klg a'l4sf] l:y/tf x'g ;Sb}g / ta;Dd
1fgsf] klg s'g} cj:yf x'Fb}g .
To;}n] lxGb" wd{sf] ;f/f k|of; s;/L ultaf6 d'Qm eP/ l:y/tf k|fKt ug{ ;S5f}F eGg] xf] .
of] leqsf] lrQsf] /f]lsg] gfd g} Wofg xf] . leqsf] ult, k|jfx / sDkg ;dfKt eP To;} If0f JolQm
k/dfTdfdf k|ltli7t x'G5 . gbLh:tf] au'Gh]n xfdL ;+;f/df x'G5f}F / /f]lsPkl5 k/dfTdf x'G5f}F, ta
k/dfTdfnfO{ hfGg ;S5f}+ . lj1fgaf6 ;+;f/nfO{ hfGg ;lsG5 t/ k/dfTdfnfO{ hfGg ;lsGg
lsgeg] k/dfTdf b[Zo 5}g . k/dfTdfsf] pkl:ylt gb]lvgfn] pm 5 of 5}g to ug{ ufx|f] x'G5 .
>Ls[i0f eGg'x'G5– k/dfTdf l:y/ ePsfn] p;nfO{ dfq hfGg ;lsG5 . k/dfTdf s"6:y, l:y/
/ ckl/jlt{t 5 . t;y{ pxfFdf >4f ug{ ;lsG5 . k/dfTdf sNk–sNk, o'u–o'ukl5 klg pxL x'G5 .
;+;f/ t 5fofh:tf] x'Fbf e/f];fof]Uo klg 5}g . ;+;f/ k|ltkn ablng] x'Fbf o;nfO{ hfGg] pkfo g}
5}g lsgeg] o;sf] s'g} l:ylt g} 5}g . To;}n] of] cxGtf, ddtf / jf;gf¿kL clt b[9 ;+;f/¿kL
lkknsf] j[IfnfO{ b[9 j}/fUo¿kL z:qåf/f sf6]/ k/dkb ¿k k/d]Zj/nfO{ vf]Hg'k5{ .
;+;f/nfO{ hfg]/ klg slxNo} s;}n] hfGg ;s]sf] 5}g t;y{ o;nfO{ hfGg] k|of; ug{' g} Joy{
5 . ;o jif{ klxn] lj1fgn] xfdL rfF8} g} ;a} s'/f hfGg] 5f}F eg]/ ;f]RbYof] . clxn]sf j}1flgsx¿
;+;f/nfO{ k"/f hfGg c;Dej 5 eGb5g\ . oxfF hlt hfGof] Tolt g} cGhfg /x:ox¿sf] ;fdgf
ug{'kg]{ x'G5 . Pp6f ;d:of xn ubf{ub}{ csf]{ ;d:of cufl8 cfpF5 . ;+;f/sf] hfgsf/L sfd
rnfpg] ck"0f{ 1fg dfq xf] . k/dfTdf dfq l:yt x'Fbf pxfFnfO{ dfq hfGg ;lsG5 . wd{sf cltl/Qm
1fgsf] s'g} åf/ 5}g . xfd|f] ultaf6 k/dfTdfsf] l:ylt;Fu ldng x'g ;Sb}g . ha xfdL l:yt x'G5f}“,
ta k/dfTdf;Fu xfd|f] ldng x'G5 . of] ;+;f/¿kL j[Ifsf] hfgsf/Ln] dfq s]xL x'Fb}g . cxGtf, ddtf
/ jf;gf¿kL oL tLg}nfO{ j}/fUo¿kL z:qåf/f sf6]/ To; pk/fGt Tof] k/dkb k/d]Zj/nfO{ /fd|/L

nf]suLtf– 597
cWofo–!%
vf]Hg'k5{ . of] g} l:y/tf k|fKt ug]{ Ps dfq pkfo xf] . j[IfnfO{ vf]Hg] xf]Og o;nfO{ sf6]/ Tof] d"n
pb\ud, Tof] lap, Tof] d"n ;|f]tsf] vf]h u/f}F h;sf] ktg j[If¿kL ;+;f/ xf] .
lap /f]k]kl5 j[If lgl:sG5 t/ ToxL lap kmf]8]/ x]bf{ ToxfF s]xL e]l6Fb}g . lap t s]jn vf]n
dfq xf] hf] /f]k]kl5 km'6\5, uN5 / df6f]df ljnLg x'G5 . z"Go hf] lapleq n's]sf] x'G5, ToxL
z"Goaf6 j[If lgl:sG5 . ToxL lapleq n's]sf] z"Go g} pb\ud xf] . ha xfdL Tof] z"Godf k|j]z ug{
;Ifd x'G5f}F, ta dfq Tof] d"nsf] / ;Tosf] cg'ej ;Dej x'G5 . To;}n] a'4n] cfˆgf] ;f/f wd{nfO{
z"Gotfsf] /Ë k|bfg ug{'eof] / ToxL z"Gotfdf k|j]z ug{ ;Sg' g} pknlAw xf] eGg'eof] . h] b[Zo
x'G5, To;leq cb[Zo n's]sf] x'G5 . >Ls[i0f Tof] cb[ZonfO{ hfGg] b'O{ pkfo eGg'x'G5 . klxnf]
j}/fUon] cxGtf, ddtf / jf;gfnfO{ sf6\g' xf] eg] bf];|f] k/dfTdfsf] r/0fdf z/0ffut x'g' xf] . h'g–
h'g ;'v b]v]/ To;df ljr/0f ug]{ ljrf/ ul/G5, Tof] ;'v xf]Og eg]/ af]w x'g' g} j}/fUo xf], h'g
;+;f/nfO{ tŒjk"j{s hfg]/ dfq k|fKt x'G5 . d[u dl/lrsft'No ;'vsf] k|ltljDasf k5fl8 efUbf
s]jn b'v dfq xft nfU5 . of] ;f/f hLjgsf] lgrf]8 j}/fUo xf] . xhf/f}F jf;gfsf] af6f]df lxF8]/ klg
ha ckjfb/lxt ¿kdf Pp6} cg'ej k|fKt x'G5, ta j}/fUosf] hGd x'G5 . j}/fUo jf;gfsf]
c;kmntfsf] ;tt cg'ej xf] .
oxL cg'ej g} cxª\sf/, ddtf / jf;gf sf6\g] z:q xf] . jf;gf wf]sf lbg] s'zn k|j~rs
xf]≤ t;y{ jf;gfn] ;'v k|tLt u/fpF5 t/ b'v dfq k|fKt x'G5 . ha JolQm ;'vsf k5fl8 bf}l8P/
b'vafx]s s]xL k|fKt ub}{g, ta b'vsf k5fl8 bf}l8Fbf ;'v k|fKt x'G5 ls eGg] cfzfn] ljk/Lt ofqf
u5{ . jf;gf k|j~rs x'G5 eGg] af]w g} j}/fUo xf] . b'vsf] vf]h tk xf] . j}/fUo jf;gfsf]
ljkmntfsf] cg'ej xf] . of] cg'ej ha ulx/f] x'G5, ta ToxL z:q aGb5 / ToxL j}/fUo¿kL z:qn]
jf;gfnfO{ sf6]/ l5GgleGg kfg'{k5{ . j}/fUosf] z:qsf] cy{ leq Ps k|sf/sf] ;hutf x'g' /
jf;gfsf] cj/f]w aGg' xf] . x/]s jf;gfkl5 j}/fUosf] ;fgf] emns b]lvG5 . t/ If0fe/sf] cg'ej
z:q aGg kfpFb}g . xfd|f] cg'ejsf cltl/Qm 1fgsf] s'g} dfu{ 5}g . xfdL cg'ej ;~ro ug{
;Sb}gf}F≤ To;}n] Tof] z:q aGg ;Sb}g .
>Ls[i0f eGg'x'G5– of] j[IfnfO{ j}/fUo¿kL z:qn] sf6]/ To; pk/fGt k/dkb k/d]Zj/nfO{
/fd|/L vf]Hg'k5{ h;df uPsf] k'?if km]l/ ;+;f/df kmls{P/ cfpFb}g / h'g k/d]Zj/af6 of] k'/ftg
;+;f/¿kL j[Ifsf] k|j[lQ lj:tf/ ePsf] 5 To;} cflbk'?ifsf] z/0fdf d 5' egL lgZro u/]/ dfq
k/dfTdf kfpg ;lsG5 . xfdL af/Daf/ hlGdG5f}F / d5f}{+ . xfd|f] x/]s hGd tyf d/0f d"R5f{d} x'g]
x'Fbf of] hGdeGbf cl3 klg xfdL lyof}F eg]/ xfdLnfO{ ;Demgf x'Fb}g . To;}n] oxL hGd g} klxnf] /
d[To' clGtd h:tf] nfU5 . xfdL xf];k"j{s dg{ ;Sof}F eg] hGd klg xf];k"j{s g} x'G5 . xf];k"j{s
/Xof}F eg] xfdL cl3Nnf] hGddf klg lkmtf{ hfg ;S5f}F . o; efFtL hf] JolQm xf];k"j{s k5fl8
kmls{G5, p;sf] cufl8sf nflu klg xf];sf] Ifdtf lgld{t x'G5 . p;sf] d[To' / hGd b'j} xf];k"j{s
x'G5 . xf];k"j{s afFRg] JolQmnfO{ ;+;f/n] afFWg ;Sb}g lsgeg] d"R5f{n] dfq xfdLnfO{ afFW5 .
j}/fUoåf/f cxGtf, jf;gf / ddtfnfO{ sf6]/ hf] JolQm k/d]Zj/nfO{ cyf{t\ cfˆgf] d"n pb\udnfO{
vf]H5 To:tf] JolQm km]l/ ;+;f/df lkmtf{ x'Fb}g . ;+;f/df xfdL af/Daf/ d"R5f{sf sf/0f lkmtf{ x'G5f}F .
h'g k/d]Zj/af6 of] k'/ftg ;+;f/¿kL j[Ifsf] k|j[lQ lj:tf/ ePsf] 5 ToxL cflbk'?ifsf]
z/0fdf d 5' eGg] b[9 lgZro u/]/ h;sf] dfg / df]x gi6 ePsf] 5 tyf h;n] cf;lQm¿kL
bf]ifnfO{ lhlt;s]sf] 5 / k/dfTdfsf] :j¿kdf lg/Gt/ l:yt 5 clg h;sf] sfdgf gi6 eO;s]sf]
5 o:tf] ;'vb'v gfds åGåaf6 ljd'Qm ePsf 1fgLhg Tof] cljgfzL k/d kbdf k|fKt x'G5g\ eg]/
>Ls[i0f eGg'x'G5 . d Tof] cflb pb\udsf] z/0fdf 5' eGg] syg dxŒjk"0f{ 5 . z/0fsf] efj ax'd"No

nf]suLtf– 598
cWofo–!%
5 lsgeg] jf;gf j}/fUoaf6 sf6\g ;lsG5 t/ klg cxª\sf/ z]if g} /xG5 . jf;gfsf]
lj;h{gkZrft\ klg j}/fUosf] cxª\sf/ afFsL /xG5 . d jf;gf TofUg jf gi6 ug{ tyf TofuL jf
j}/fuL x'g ;kmn ePsf] eGg] cxª\sf/sf] clUg aNg yfN5 / To;n] gofF ;"Id ¿k lnO{ emg\
cxª\sf/ k|uf9 x'G5≤ t;y{ z/0fsf] efj ax'd"No 5 .
To;}n] Pp6f ;t{ j}/fUosf] z:qn] sf6]/ d Tof] cflb k'?ifsf] z/0fdf 5' eGg] b[9 efj
x'g'k5{ . of] j}/fUon] cxª\sf/nfO{ ;dfKt ul/lbG5 lsgeg] ha;Dd …dÚ /xG5, ta;Dd d"n
pb\udnfO{ vf]Hg ;lsGg . d"n pb\uddf d]/f] cl:dtf klg ;dfKt x'G5 . ToxfF s]jn z'4 r]tgf
dfq ar]/ c¿ ;a} ljnLg x'G5 . j}/fUonfO{ ;fw]/ klg z/0ffultsf] efjdf k'u]g eg] ;fws
e6\lsg ;S5 . o:tf] ;fws z'4 t xf]nf Û t/ To; z'l4df ljif x'g ;S5 . kljq t x'g ;S5 t/
kljqtf lgbf]{if gx'g ;S5 . g}lts x'g ;S5 t/ gLlt ;RofOPsf] z'e|tf cl:dtfsf] hudf plePsf]
x'g ;S5 . o:tf] JolQmdf d z'4 g}lts x'F eGg] efj afFsL g} /xG5 . of] …dÚ /x'Gh]n k/dfTdf;Fu
ldng x'g ;Sb}g . k/dfTdfsf] vf]hLdf ha vf]Hg]jfnf afFsL /xFb}g, ta dfq ldng x'g ;S5 .
a'4n] k/dfTdf 5}g eGg'eof] h;n] ubf{ a'4sf leIf' ;fwsx¿df z/0ffultsf] efj pTkGg ug{
c8\rg eof] . pgLx¿n] a'4df g} k/dfTdfnfO{ vf]hL u/]/ …a'4+ z/0fd\ uR5fldÚ eGb} a'4sf] z/0fdf
uP t/ ef]ln a'4sf] d[To'kZrft\ s;sf] z/0fdf hfg] eGg] k|Zgn] ubf{ bf];|f] ;"q …;ª\3+ z/0f+
uR5fldÚ vf]Hg'k¥of] . leIf'x¿n] ;+3sf] z/0fdf hfpmF egL z/0fsf] gofF af6f] vf]Hg'k¥of] t/ ef]ln
;+3 klg g/xg ;S5 . To;}n] t];|f] ;"q …wDd+ z/0f+ uR5fldÚ hf]8\g'k¥of] . wd{sf] z/0fdf hfcf}+
lsgeg] wd{ t ;w}F /xG5 .
z/0ffult x'g' g} clGtd pkfo xf] lsgeg] z/0f guO{ ;fwssf] cxª\sf/ 5'6\b}g . lxGb"x¿n]
O{Zj/nfO{ l;4 ug]{ sf]l;; u/]sf 5}gg\ a? z/0ffult x'g] a8f] uxg tŒjsf] vf]h u/]sf 5g\ . k"hf
s;nfO{ ul//x]sf] 5' eGg' eGbf klg O{Zj/sf] gfddf em'Sg' dxŒjk"0f{ s'/f xf] . rfx] Tof] lkknsf]
j[If, gbL of kTy/ g} lsg gxf];\ Û z/0fdf k/]/ em's]/ dfq k/dfTdfnfO{ hfGg ;lsG5 . Tof]
em'Sg'kg]{ tŒj xfdLleq} n's]sf] 5 . t;y{ ;gftgLx¿n] z/0ffultsf] a8f] ax'd"No s'/fsf] vf]h
u/]sf 5g\ . >Ls[i0f eGg'x'G5– Tof] cflb k'?ifsf] d z/0fdf 5' eGg] b[9 lgZrosf ;fy hf] klg
z/0fdf hfG5, p;sf] dfg / df]x :jtM gi6 x'G5 .
;gftgLx¿n] df}lns tŒj ;dft]sf 5g\ . Tof] em'Sg] efj z/0fdf hfg] efj xf] . o:tf]
ePdf dfg, df]x :jtM gi6 x'G5 . oL dfg, df]x / cf;lQm gi6 ePdf k/dfTdfsf] :j¿kdf l:yt
x'g ;lsG5 lsgeg] dfg, df]x / cf;lQmn] sDkg, czflGt / 56k6fx6 dfq lbG5 . k/dfTdfdf
l:ylt aGg ;'? ePkl5 ;'v–b'v¿kL åGåaf6 d'Qm eP/ Tof] cljgfzL k/d kb k|fKt x'G5 . Tof]
k/dkb leq n's]sf] 5 . ha xfd|f] sDkg / ult aGb x'G5, ta To; leqsf] k/dkb¿kL Hof]lt
l:y/ eP/ Tof] k/dkb xfdLnfO{ pknAw x'G5 .
g t∫f;ot] ;"of]{ g zzfÍf] g kfjsM .
ob\uTjf g lgjt{Gt] t4fd k/d+ dd ..^..
x] ch{'g Û Tof] :jod\ k|sfzdo k/d kbnfO{ g ;"o{n] k|sflzt u5{, g rG›df, g clUgn] g}
k|sflzt u5{g\ h'g k/d kbnfO{ k|fKt u/]kl5 ;+;f/df cfpg'kb}{g≤ ToxL d]/f] k/d wfd xf] ..
dd}jf+zf] hLjnf]s] hLje"tM ;gftgM .
dgMifi7fgLlGb|ofl0f k|s[lt:yflg sif{lt ..&..
x] ch{'g Û of] z/L/df /x]sf] hLjfTdf d]/} ;gftg c+z xf] / Tof] lqu'0fdoL dfofdf l:yt eP/
dg;lxt kfFr} OlG›oåf/f k|s[ltsf] cwLg eP/ sfo{ ub{5 ..

nf]suLtf– 599
cWofo–!%
z/L/+ objfKgf]lt oRrfKo'TqmfdtLZj/M .
u[xLTj}tflg ;+oflt jfo'u{Gwflgjfzoft\ ..*..
jfo'n] uGwsf] :yfgaf6 h;/L uGwnfO{ u|x0f u/]/ n}hfG5, To;/L g} b]xfledfgLx¿sf] :jfdL
hLjfTdfn] klg h'g klxnf] z/L/nfO{ TofU5, To;kl5 dg;lxt OlG›onfO{ u|x0f u/]/ km]l/ h'g z/L/
k|fKt x'G5 To;}df lnP/ hfG5 ..
>f]q+ rIf'M :kz{g+ r /;g+ 3|f0fd]j r .
clwi7fo dgZrfo+ ljifofg'k;]jt] ..(..
Tof] z/L/df l:yt of] hLjfTdfn] >f]q, rIf', Tjrf, /;gf, 3|f0f / dgnfO{ cf>o u/]/ cyf{t\
logLx¿sf] ;xf/f lnP/ ljifonfO{ ;]jg u5{ ..
>Ls[i0f eGg'x'G5– Tof] :jod\ k|sfzdo k/dkbnfO{ g ;"o{n] k|sflzt u5{, g rG›dfn] g t
clUgn] g} k|sflzt u5{ tyf h'g k/dkbnfO{ k|fKt u/]/ dg'io k5fl8 ;+;f/df cfpFb}g ToxL d]/f]
k/dwfd xf] . o; hut\\df b[Zo j:t' ;a} c¿af6 k|sflzt x'G5 t/ s[i0fsf] k/dwfd ToxfF 5, hxfF
g ;"o{sf] g t rG›dfsf] g t clUgs} k|sfzsf] cfjZostf x'G5 lsgeg] of] :jod\ k|sflzt 5 .
xfdLn] cfFvf aGb u/] cfkm" / z/L/nfO{ b]Vb}gf}F t/ :jod\sf] x'g' eg] k|tLt eO{ g} /xG5 . xfd|f ]
x'g'sf nflu cGo s'g} k|sfzsf] cfjZostf kb}{g . xfd|f] x'g'df r]tgfsf] s'g} Ps tŒj 5, hf] :jod\
k|sflzt ePsfn] p;sf] x'g' g} kof{Kt 5 . of] h'g r]tgfsf] xNsf emns xfdLleq 5, Tof] ha k"/f
k|s6 x'G5, >Ls[i0f To;}nfO{ cfˆgf] k/dwfd cyf{t\ ToxL …dÚ x'F eGg'x'G5 .
Tof] :jod\ k|sflzt k/dkbnfO{ g ;"o{ g t rG›n] g t clUgn] g} k|sflzt u5{ lsgeg]
To;nfO{ k|sflzt ug]{ s'g} h?/t g} 5}g tyf h'g k/dkbnfO{ k|fKt u/]/ dg'io k5fl8 ;+;f/df
cfpFb}g ToxL k/dwfd xf] . s[i0fsf] egfOcg';f/ JolQm hlt r]tg x'Fb} hfG5, Tolt g} pm
k/dwfdlt/ ultdfg\ x'G5 / h'g lbg k/d r}tGo k|s6 x'G5, Tof] k/d r}tGonfO{ k|sflzt ug{ s'g}
k|sfzsf] klg cfjZostf x'Fb}g lsgeg] Tof] :jk|sflzt x'G5 . hut\\df Pp6f s'/f dfq :jk|sflzt
x'G5, Tof] :jod\sf] x'g' xf] . To;sf nflu s'g} k|df0fsf] cfjZostf x'Fb}g / To;nfO{ cl;4 klg ug{
;lsFb}g . b[li6ljxLg JolQmn] tyf cGwsf/df klg xfdL :jod\nfO{ cg'ej ug{ ;S5f}F / xfdLnfO{
cfkFm" x'g'sf] k|tLltdf /QLe/ klg km/s kb}{g . cfFvf tyf sfgn] xfdL c¿nfO{ b]Vg of ;'Gg ;S5f}F
t/ :jod\nfO{ b]Vg / ;'Gg ;Sb}gf}F . ;f/f OlG›ox¿ geP klg leqsf] x'g'df s'g} cGt/ kb}{g .
xfdLn] leq ofqf u/]sf 5}gf}F . olb leqsf] ofqf u/]df ToxfF k|sfzsf] cg'ej x'g yfN5 . Wofgdf
ultdfg\ x'g] ;a} JolQmx¿sf] cg'ej k|sfzsf] g} cg'ej xf] . O;fO{ tyf d';ndfg l;4 JolQmx¿
klg cfˆgf] leqsf] ofqfdf k/d k|sfzsf] cg'ej ePsf] dfGb5g\ . of] k|sfz cGo st}af6 cfpFb}g,
xfdL :jod\ x'g' g} Tof] k|sfz xf] . oxL k|sfznfO{ >Ls[i0f cfˆgf] k/dwfd eGg'x'G5 . oxL l:yltnfO{
pknAw x'g] JolQm hGd–d[To'sf] rqmaf6 kf/ eO{ o; ;+;f/df lkmtf{ cfpFb}g .
x] ch{'g Û of] z/L/df /x]sf] hLjfTdf d]/} ;gftgsf] c+z xf] / pxL lqu'0fdoL dfofdf l:yt
eP/ dg;lxt kfFr} OlG›ox¿nfO{ cfslif{t u5{ . Tof] :jk|sflzt Hof]ltk'~hsf] Pp6f lx:;f
k|To]ssf] z/L/leq l:yt 5 . xfdLn] cfFvf lrDnFbf xfd|f ljrf/x¿, qmf]w / sfdjf;gf p7]sf] klg
xfdL b]Vg ;S5f}F t/ h;n] of] b]Vb5, Tof] b]Vg]jfnfnfO{ xfdL b]Vg ;Sb}gf}F . h] xfdL b]V5f}F Tof] xfdL
xf]Ogf}F t/ hf] ;a}nfO{ b]Vb5 t/ :jod\nfO{ b]Vb}g, ToxL xfdL xf}+ . ToxL xfd|f] d"n pb\ud xf] /
To;eGbf k5fl8 hfg ;lsFb}g . ;a} j:t'nfO{ b]Vg]jfnf ›i6f xfd|f] :jefj xf], h;nfO{ b[Zo agfpg
;Dej 5}g . ha ;f/f ljifo x/fpF5 / s]jn hfGg]jfnf /xG5, hfGgnfO{ s]xL aRb}g ta k/d

nf]suLtf– 600
cWofo–!%
k|sfzsf] pbo x'G5, h'g xfd|f] leqL k|sfz xf] . ;"o{sf] k|sfz klg To; k|sfzsf cufl8 s]xL
xf]Og . ;a} k|sfz ;dfKt x'G5 t/ r]tgfsf] Hof]lt h'g zfZjt 5, Tof] slxNo} ;dfKt x'Fb}g .
;a} OGwgsf] ;Ldf x'Fbf k|sfz Ps lbg ;dfKt x'G5 t/ Tof] k|sfz hf] k|To]ssf] leq /
:jk|sflzt 5 To;sf] s'g} cGTo 5}g . ToxL k|sfz r}tGosf] k|sfz xf] . >Ls[i0f eGg'x'G5– of]
b]xdf Tof] hLjfTdf d]/f] g} ;gftg c+z xf] . xfdL ;a} ToxL k|sfzsf c+z xf}F / pxL of] lqu'0fdoL
dfofdf l:yt eP/ dg;lxt kfFr} OlG›onfO{ cfslif{t u5{ . xfdLleq /x]sf] of] r]tgfsf] c+zn] xfd|f
kfFr} OlG›onfO{ cfslif{t ug{'sf ;fy} ;XDffn]sf] klg 5 . xfdLnfO{ nfU5– OlG›on] xfdLnfO{ afFw]sf]
5 t/ jf:tjdf xfdLn] g} OlG›onfO{ ;dft]sf 5f}F . OlG›o h8 ePsfn] To;n] xfdLnfO{ afFWg
;Sb}g . OlG›o;Fu afFlwg] xfd|f] g} ;ª\sNk / lg0f{o xf] . ¿k x]g]{ jf;gfn] xfd|f] cfFvf;Fu xfdLnfO{
afFw]/ /fV5 . Tof] jf;gfsf] 8f]/Ln] cfFvfnfO{ afFlw/xG5 . olb xfd|f] x]g]{ OR5f ePg eg] cfFvf eP
klg xfdL To;} If0f cGwf x'g] 5f}+ . cfFvfaf6 x]g]{ k|jfxn] cfFvfnfO{ hLjg lbG5 . xftnfO{ ;dft]sf
5f}F lsgeg] xfdL 5'g rfxG5f}F . xfd|f] rfxgf g} xfdL / OlG›olarsf] ;]t' xf] .
OlG›ox¿n] xfdLnfO{ xf]Og xfdLn] g} pgLx¿nfO{ tfg]/ cfslif{t u/]sf 5f}F . h'g lbg xfd|f]
ky kl/jt{g eP/ xfd|f] wf/f leq aUg ;'? x'G5, To;} lbg OlG›ox¿ lt/f]lxt x'G5g\ . To;}n]
OlG›ox¿sf] s'g} bf]if g} 5}g of] xfd|f] ;ª\sNks} sf/0fn] ubf{ xf] . xfd|f] r]tgfn] z/L/df /xg
rfx]sf] 5, To;}n] xfdL z/L/df 5f}F≤ h'g lbg /xg rfxFb}gf}F ToxL lbg z/L/ ;dfKt x'G5 . t;y{
OlG›o;Fu n8\g' Joy{ 5 . n8fOF t o;nfO{ cfˆgf] jzdf /fVg] jf;gf;Fu ug'{k5{ . dg;lxt kfFr}
OlG›onfO{ r]tgfn] cfslif{t u5{ . h:tf] jfo'n] uGwsf] :yfgaf6 uGwnfO{ u|x0f u/]/ n}hfG5 To:t}
b]xfledfgLx¿sf] :jfdL hLjfTdf klg h'g klxnf] z/L/nfO{ TofU5 To;sf] dg;lxt ;a} OlG›ox¿nfO{
u|x0f u/]/ km]l/ h'g z/L/nfO{ k|fKt x'G5 To;df lnP/ hfG5 .
xfjfn] km"nsf] uGw cfkm";Fu} axfP/ nu]em}F xfd|f] d[To'kZrft\ xfdL ;"Id OlG›ox¿nfO{
cfkm";Fu} nfG5f}F . xfjfn] km"nsf] uGw t n}hfG5 t/ km"nnfO{ nfg ;Sb}g To:t} r]tgfn] klg
z/L/nfO{ n}hfg ;Sb}g t/ z/L/nfO{ ksl8g] jf;gfnfO{ ;fy lnP/ hfG5 . cfFvf :y"n OlG›o xf] /
b]Vg] jf;gf ;"Id OlG›o xf] . lha|f] :y"n OlG›o xf] eg] :jfbsf] cfsfª\Iff ;"Id OlG›o xf] . xfd|f]
jf;gfn] gofF z/L/¿kL ue{ vf]H5 / xfd|f] jf;gf cg';f/sf] ue{ xfdLnfO{ pknAw x'G5 . xfd|f
rfxgfx¿ ;ª\u|lxt x'G5g\ / gofF hGdsf] lgdf{0f eP/ xfdLnfO{ gofF z/L/ k|fKt x'G5 . cl3Nnf]
hGdsf] dg / ;"Id OlG›ox¿;Fu} lnP/ uP dfq csf]{ z/L/df k|j]z kfOG5 cGoyf gofF hGdsf]
k|lqmof aGb x'G5 . Tof] z/L/df l:yt hLjfTdf >f]q, rIf' / TjrfnfO{ tyf /;gf, dg / k|f0fnfO{
cf>o u/]/ cyjf logLx¿ ;a}sf] ;xf/fn] ljifonfO{ ;]jg u5{ . km]l/ pxL ef]u / ofqf k'gM ;'?
x'G5 . km"n ablnG5 t/ uGwsf] ofqf hf/L /xG5 . OlG›ox¿ ablnG5g\ t/ jf;gfsf] ofqf
rln/xG5 . To;}n] OlG›onfO{ 5f]8\g] xf]Og jf;gfnfO{ 5f]8]df OlG›ox¿ cfkm}F 5'6\5g\ . s'g} JolQm
ef]hgsf] Tofu, sf]xL g"gsf] Tofu u5{g\ eg] s'g} :qLsf] :kz{af6 g} eoeLt x'G5g\ . oL ;a}
OlG›ox¿nfO{ g} 5f]8\g' xf] / o;/L OlG›o 5f]8\g] JolQmnfO{ xfdL ;fw' eG5f}+ t/ of] klg kfv08 dfq
xf] .
xfdLnfO{ OlG›on] xf]Og xfdLn] OlG›onfO{ afFw]sf 5f}F . OlGb|onfO{ jzdf ug]{ xf]Og ls
OlG›oaf6 d'Qm x'g] pkfo hfGg'k5{ . xfdL /fu / lj/fusf] b'lawfdf x'G5f}F . /fu hLjgsf] /; xf] .
/fu / j}/fUosf lar xfd|f] hLjg rn]sf] x'G5 t/ j}/fUonfO{ cg';/0f ug{ vf]Hgfn] xfdL vl08t
x'G5f}F . o;af6 s'g} cfTd pknlAw x'Fb}g lsgeg] /fu / j}/fUo ;fy} x'g} ;Sb}g . /fu /x'Gh]n j}/fUo
k|fKt ug{ ;lsGg . xfd|f] /funfO{ /fd|/L hfGg'k5{ . xfd|f] z/L/sf] ofqfdf hfg] / ;+;f/sf] ;fu/df

nf]suLtf– 601
cWofo–!%
plqg] rfxgf:j¿k g} xfdLn] z/L/ kfPsf xf}F . To;}n] of] cgGt hGd cufl8 eP klg cfˆg}
;ª\sNk / lg0f{osf] sf/0fn] ePsf] xf] eg]/ hfGg'k5{ . cfk}Fm o;sf] lgoGtf ePsf] x'Fbf h'g lbg
xfdL of] lg0f{o kl/jt{g u5f{}, To;} lbg of] wf/f ablng] 5 . of] cfˆg} r'gfj x'Fbf o;nfO{ 5f]8\g
klg ;Sg] 5f}F . o:tf] ljrf/n] dfq klg Ps If0fd} wf/fsf] lbzf ablnG5 / af]w eP/ 36gf 36\g
;S5 .
>Ls[i0f ch{'gnfO{ eGg'x'G5– …d]/f]Ú c+z ltdLnufot ;a} leq 5 . ToxL c+z Tof] OlG›o /
dgsf] uGw lnP/ gofF ofqfdf hfG5 . h'g If0f ltdL hfGg] 5f}– ltd|f] ;ª\sNk g} ltd|f] ofqfsf]
sf/0f xf], Tof] If0f ltdLn] rfx]df ofqf aGb x'g ;S5 . tyflk ltdLn] ofqf ug{ rfXof} eg] ug{
;S5f} t/ Tof] ofqf v]n / nLnf x'g] 5 . ;gftgLx¿sf] ;f]r a8f] cgf}7f] / cbe't 5 . ;gftgL
lrGtgdf of] hLjg cfˆg} ;ª\sNksf sf/0fn] k|fKt ePsf] xf] . of] kfk of s;}n] lbPsf] b08sf]
sf/0fn] sbflrt\ xf]Og . of] ofqf t cfˆg} ;ª\sNksf] sf/0fn] ePsf] xf] . olb cfˆgf] rfxgfn] of]
;+;f/sf] j[If lgdf{0f ePsf] xf] eg] cfˆg} rfxgfn] dfq of] ;dfKt x'g ;S5 . /fu ;+;f/df plqg]
;ª\sNk / lj/fu ;+;f/af6 5'6\g] / kf/ x'g] ;ª\sNk xf] .
pTqmfdGt+ l:yt+ jflk e'~hfg+ jf u'0fflGjtd\ .
ljd"9f gfg'kZolGt kZolGt 1fgrIf'ifM ..!)..
z/L/ 5f]8]/ hfg]x¿ z/L/df l:yt ePsf / ljifox¿nfO{ ef]Ug] tLg} u'0faf6 o'Qm ePsf
c1fgL hgx¿ hfGb}gg\ s]jn 1fg ¿k g]q ePsf 1fgLhg dfq tŒjk"j{s cfTdfnfO{ hfGb5g\ ..
otGtf] of]lugZr}g+ kZoGTofTdGojl:ytd\ .
otGtf]˜Kos[tfTdfgf] g}g+ kZoGTor]t;M ..!!..
of]usf] cEof;df k|oTgzLn of]uLhg cfˆgf] Åbodf l:yt of] cfTdfnfO{ oTg u/]/ tŒjk"j{s
hfGb5g\ / h;n] cfˆgf] cGt:s/0fnfO{ z'4 u/]sf 5}gg\ To:tf c1fgL hgn] oTg u/]/ klg of]
cfTdfnfO{ hfGb}gg\ ..
z/L/ 5f]8]/ hfg]x¿nfO{ xfd|f] z/L/ w]/} k6s 5'6]sf] 5 eGg] ;Demgf x'Fb}g lsgeg] z/L/
5'6\g'cl3 g} xfdL d"lR5{t x'G5f}“ . z/L/n] w]/} k6s d[To' k|fKt ul/;s]sf] eP klg xfdL d"lR5{t
cj:yfdf ePsf sf/0fn] d[To'sf] /x:odo 36gf;Fu xfdL cgle1 x'G5f}F . d[To'df z/L/ cfTdf;Fu
k[ys\ x'G5 / ;"Id OlG›ox¿sf] ;'uGw cfTdfs} ;fydf gofF ofqfdf lg:sG5 . d[To' cl3 g} 5fPsf]
a]xf];Ln] d[To'sf] dxŒjk"0f{ / /x:odo 36gf hfGgaf6 xfdL jl~rt x'G5f}F . xfdL d[To'sf] ;dodf
d"lR5{t x'g'sf] d"n sf/0f hLjgsf] Joj:yfcg';f/ b'v Ps ;Ldf;Dd dfq ;xg ;lsG5 eGg] xf] .
ha b'v c;Xo x'G5, ta xfdL d"lR5{t x'G5f}F . c;Xo b'v / ulx/f] cf3ftdf xfdL a]xf]; x'G5f}F .
d[To' ljzfn b'v xf] . b'v d[To'sf] sf/0fn] eGbf klg dg{'kg]{ qf;sf] sf/0fn] x'G5 t/ hLjgdf
;dk{0f snf hfGg] JolQmnfO{ d[To'n] klg a]xf]; t'Nofpg ;Sb}g . klxn] g} d[To'sf nflu tof/ x'gfn]
o:tf] JolQm d[To'nfO{ ;xh ¿kdf j/0f ug{ tof/ x'G5 .
;Gt cul:6g Pp6f rr{ agfpg] tof/Ldf lyP . hf] d[To'nfO{ hfGb}g pm rr{df k|j]z ug{
of]Uo x'Fb}g eGg] dg;fon] pgn] rr{sf] k|yd åf/df Ps hgf Vofltk|fKt lrqsf/nfO{ d[To'sf] lrq
sf]g{ nufP . d[To'sf] lrqdf lrqsf/n] sf]bfnfn] ;a}nfO{ sf6\g] 5 eGg] k|tLssf] ¿kdf sf]bfnf]
agfP t/ cul:6gn] d[To'n] ;b}j gofF åf/ vf]N5 / s;}nfO{ ;dfKt kfb}{g eGg] k|tLssf] ¿kdf
sf]bfnf] x6fP/ d[To'sf] ;fydf ;fFrf]sf] lrq sf]g{ nufP .
d[To'sf] ;do Tof] JolQmn] xf]; /fVg ;S5, h;n] hLjge/ o;sf] cEof; u/]sf] x'G5 .
cEof;s} k|ltkmn:j¿k ;dk{0fn] d[To'sf] ;do JolQm xf];k"0f{ dg{ / csf]{ hGddf klg xf];k"0f{

nf]suLtf– 602
cWofo–!%
hlGdg ;S5 . hGd / d[To' Ps} åf/sf b'O{ efu x'g\ . d[To' z/L/af6 aflx/ hfg' xf] eg] hGd csf]{
z/L/df k|j]z ug{' xf] . oL b'j}sf] k|lqmof Pp6} xf] . xf];k"j{s d[To'j/0f ug{ ;dy{ ePdf hGd klg
xf];k"j{s g} x'G5 . o; l:yltdf JolQmnfO{ cl3Nnf] hGdsf] ;Demgf x'gfsf ;fy} o; hGdsf
cg'jex¿ klg Joy{ hfFb}gg\ . cl3Nnf] hGddf u/]sf e'nx¿ csf]{ hGddf x'g ;Sb}gg\ cGoyf x/]s
hGddf ToxL e'n bf]xf]l//xG5 / of] b'Zrqm aG5 . cl3Nnf hGddf ul/;s]sf sfo{x¿ h:tf] ljjfx,
wg–dfgcfh{g, kb–k|lti7f, snx xfdL x/]s hGddf bf]xf]¥ofO/xG5f}F . o;sf] :d/0f x'g] ePdf xfdL
o;df /; lng] lyPgf}“ .
hGd / d[To'df xf];k"0f{ /xg] JolQm hLjgdf klg xf];k"0f{ g} x'G5 lsgeg] hGd / d[To' b'O{
lsgf/fsf] lardf hLjg x'G5 . xfdL t tLg} cj:yfdf a]xf]; x'gfn] xfdL z/L/ xf]Ogf}F cfTdf xf}F eGg]
tYo a'‰g ;Sb}gf}F . >Ls[i0f eGg'x'G5– k/Gt' z/L/ 5f]8]/ hfg]nfO{ cyjf z/L/df l:yt ePsf] /
ljifox¿nfO{ ef]Ug]x¿ cyf{t\ tLg} u'0faf6 o'Qm ePsf c1fgL hgn] hfGb}gg\ lsgeg] d"R5f{ c1fgL
hgdf ;tt x'G5 . s]jn 1fg¿k g]qjfnf 1fgL hg g} tŒjk"j{s o;nfO{ hfGb5g\ . 1fgLx¿;Fu
l:yt 1fgg]q g} cd"R5f{ xf] . hLjgd[To' / hGdnfO{ xf];k"j{s 36\g lbg] / oL tLg} 36gfdf xf];k"0f{
/xg] JolQmnfO{ g} 1fgg]q pknAw x'G5 . hGd 3l6;s]sf] 5, d[To' eljiodf 5 / hLjg jt{dfgdf
rln/x]sf] 5 . t;y{ hLjgdf x/]s lqmof ubf{ xf];k"0f{ ug]{ k|of; / cEof; ug{'k5{ . xfd|f] xftdf
jt{dfg dfq x'g] x'Fbf oxL If0faf6 xf];k"0f{ aGg] cEof; u/]df d[To'sf] eoaf6 d'Qm x'g ;lsG5 .
;'?jftsf nflu jf0fL, ljrf/, cfr/0f nufot x/]s ljwfdf xf];sf] ;fwgf ug'{k5{ . oxL
k|lqmof cFufn]df la:tf/} a]xf];L x6\g / b'v klg ;dfKt x'g yfN5 . a]xf];L g} b'vsf] lgdGqs x'Fbf
xfdL cfgGb pknAw x'g] If0faf6 klg r'Sb5f}F . s'g} klg sfo{ ubf{ xfdL oGqjt\ u5f}{+ lsgeg] xfd|f]
ljrf/n] xfdLnfO{ cGoq} ofqf u/fpF5 . To;}n] ck]Iff cg';f/sf] kl/0ffd k|fKt x'Fb}g . ck]Iffs[t
kl/0ffdsf nflu t k"0f{ xf];df /x]/ sfo{ ug{'k5{ . >Ls[i0f eGg'x'G5– s]jn 1fgg]qjfnf 1fgLhgn]
dfq tŒjk"j{s hfGb5g\ . s]jn pgLx¿ hf] xf];df x'G5g\ / k|ltkn h;sf] 1fg hfu[t 5, pgLx¿n]
dfq hGddf, d[To'df / hLjgdf leqsf] tŒjnfO{ /fd|/L lrGb5g\ .
of]uLhgx¿ cfˆgf] Åbodf l:yt cfTdfnfO{ oTg u/]/ tŒjk"j{s hfGb5g\ / cGt:s/0f z'4
gu/]sf c1fgL hg oTg u/]/ klg cfTdfnfO{ hfGb}gg\ . k|of; ;3g ug{'k5{ t/ k|of; dfq klg
kof{Kt x'Fb}g lsgeg] Åbosf] z'l4 d'Vo s'/f xf] . Åbo z'4 geO{ s]jn k|of; / Psfu|tf dfq ;fWof]
eg] kl/0ffd eofjx eO{ To;sf] b'ikl/0ffd cfpF5 . To;}n] efj / Åbo z'4 x'g h?/L 5 . Åbo z'4
gePsf JolQmn] c¿eGbf Psfu|tfsf ;fy x7of]uåf/f ;fwgf ug{ ;S5g\ . Psu|tfaf6 zlQm k|fKt
x'G5 / Åbo z'4 5}g eg] Tof] zlQmsf] b'?kof]u x'G5 . o:tf] JolQmn] c¿ / cfkm}F;Fu klg b'i6tf
ug{ ;S5 . g/fd|f] k|j[ltsf] JolQmn] Psfu|tf ;fw]df b'jf{;f h:tf] x'G5 . p;;Fu zlQm x'G5, p;sf]
jrgdf klg zlQm x'G5 / p;n] s]xL eGof] eg] kl/0ffd klg x'g ;S5 . Åbo z'4 gx'g] o:tf
JolQmx¿ b'i6tfdf klg pqg ;S5g\ .
?;df Pp6f cb\e't zlQm ePsf t/ Åbo z'4 gePsf JolQm /f; k'l6g (Grigori
Yefimovich Ras Puten) lyP . pgL cgf}7f] k|ltef ePsf JolQm lyP . pgL u'/lhokm, /d0f h:tf]
Ifdtfsf JolQm t lyP t/ pgsf] Åbo z'4 lyPg . k"j{sf ;a} k4ltx¿df oxfF;Dd ls ltAatdf
klg vf]hlag u/L ;fwgf u/]/ pgL kf/Ët eO{ cb\e't zlQmsf] dflns ePsf lyP . pgL h] rfxGy]
Tof] 3l6t x'GYof] t/ pgL unt dfq rfxGy] . pgsf] Åbo z'4 gx'gfn] pgn] xfl;n u/]sf ;a}
zlQmx¿ unt rfxgfsf] kl/k"lt{df vlr{P / ¿;nfO{ 8'afpg] JolQm ag] . hf/nfO{ / ljz]if u/]/
hf/sL kTgLnfO{ pgn] k|efljt u/]sf lyP . hf/sf Ps dfq 5f]/f ;fg} pd]/b]lv ladf/L lyP . ;f/f

nf]suLtf– 603
cWofo–!%
pkrf/ u/]/ klg pgL l7s x'g ;s]gg\ / cGtdf /f; k'l6gn] pgnfO{ l7s kf/] / TfL 5f]/f /f;
k'l6gsf s7k'tnL ag] . Ps lbg klg pgL b/af/ uPgg\ eg] Tof] aRrf ladf/L eOxfNYof] . To;}n]
b/af/df pgsf] k"/f k|efj lyof] h;n] ubf{ Ps ;do ?;sf] b/af/df k|wfgdGqL agfpg]b]lv x/]s
sfo{x¿ pgs} d'6\7Ldf lyof] . kmn:j¿k ToxfF pk›j l;h{gf eof] . To;} ;dosf] kmfObf p7fP/
n]lggn] qmflGt u/] / /f; k'l6gs} ck|ToIf ;xof]uaf6 qmflGt ;kmn x'g ;Dej eof] . ?;sf]
qmflGtdf cfwfeGbf a9L sfd /f; k'l6gn] u/] afFsL n]lggn] u/]sf x'g\ . /f; k'l6gdf olt zlQm
;ª\u|x ePsf] lyof] ls pgnfO{ dfg{ h'g ljifsf] k|of]u ul/of] To;n] %)) JolQmsf] d[To' x'g ;SYof]
t/ pgL a]xf];;Dd ePgg\ . @@ uf]nL 7f]Sbf klg pgsf] d[To' ePg . cGtdf pgnfO{ 9'Ëfdf afFw]/
ef]Nuf gbLdf 8'afOof] . pgsf] nf; b'O{ lbgkl5 e]l6Fbf pgL 9'Ëfsf] aGwgaf6 d'Qm eO;s]sf lyP .
pgL uxg zlQm cfh{g u/]sf JolQm lyP t/ ;f/f zlQmsf] k|of]u pN6f] dfq eof] lsgeg] pgsf]
Åbo z'4 lyPg .
To;}n] >Ls[i0f eGg'x'G5– s]jn oTg dfq kof{Kt 5}g / olb cGt:s/0f z'4 ePsf] 5}g eg]
oTg u/]/ klg c1fgL hg cfTdfnfO{ hfGb}gg\ . To;}n] k|oTgsf ;fy} Åbosf] z'l4 klg rflxG5 .
a'4 / dxfjL/n] clnslt klg e'nr's x'g g;sf];\ eg]/ Åbosf] z'l4nfO{ klxnf] ;t{ dfGg'ePsf]
5 . pxfFx¿n] cfxf/ / cfr/0f z'l4sf ;fy} ;a} k|sf/n] JolQm z'4 eP dfq k|oTg ug'{k5{ cGoyf
vt/f x'G5 eGg'ePsf] 5 . ?;sf /f; k'l6gsf] 36gf o;sf] HjnGt pbfx/0f xf] . cz'4 Åbo eP
klg oTgaf6 zlQm k|fKt x'G5 t/ To;af6 cfTdf k|fKt x'g ;Sb}g . of] s]jn dg / z/L/sf] zlQm
x'G5 . efjx¿sf] lgd{ntf Åbosf] z'l4 xf] . qmf]w, s7f]/tf, cxª\sf/, 3[0ff, O{iof{ / å]if ljxLg Åbo
g} Åbosf] z'l4 xf] . of]usf] oTg ePdf o:tf] z'l4 k|fKt ug{ ;lsG5 . of]uL dfq eP vt/gfs x'G5
eg] eQm dfq eP sdhf]/ / lga{n x'G5 . t;y{ hxfF oTg / z'4 efj ;+o'Qm x'G5 ToxfF eQm /
of]uLsf] ldng eP/ cfTdf pknAw x'G5 .
obflbTout+ t]hf] hu∫f;ot]˜lvnd\ .
oRrGb|dl; oRrfUgf} tQ]hf] ljl4 dfdsd\ ..!@..
x] ch{'g Û h'g t]h ;"o{df l:yt eP/ ;Dk"0f{ hut\\nfO{ k|sflzt u5{ / h'g t]h rG›dfdf l:yt
5 / h'g t]h clUgdf l:yt 5, Tof] d]/f] t]h xf] eg]/ ltdL hfg ..
ufdfljZo r e"tflg wf/ofDoxdf]h;f .
k'i0ffld rf}ifwLM ;jf{M ;f]df] e"Tjf /;fTdsM ..!#..
…dÚ g} k[YjLdf k|j]z u/]/ cfˆgf] zlQmn] ;a} k|f0fLx¿nfO{ wf/0f u5{' / …dÚ g} rG›dfsf] ¿kdf
/;:j¿k cd[tdo ;f]d eP/ ;Dk"0f{ cf}ifwLx¿nfO{ / jg:kltx¿nfO{ k'i6 u5{' / ;d:t k|f0fLx¿sf]
kf]if0f u5{' ..
cx+ j}Zjfg/f] e"Tjf k|fl0fgf+ b]xdfl>tM .
k|f0ffkfg;dfo'QmM krfDoGg+ rt'lj{wd\ ..!$..
…dÚ g} k|f0fLsf] z/L/df clUgsf] ¿kdf ;d:t hLjsf] z/L/df l:yt x'G5', …dÚ g} k|f0fjfo'
ckfgjfo' ;Gt'lnt /fv]/ rf/ k|sf/sf rkfpg], lkGg], rf6\g] / r':g] cGg krfpF5' ..
;j{:o rfx+ Ålb ;lGglji6f]–
dQM :d[lt1f{gdkf]xg+ r .
j]b}Zr ;j}{/xd]j j]Bf]–
j]bfGts[å]bljb]j rfxd\ ..!%..

nf]suLtf– 604
cWofo–!%
…dÚ g} k|f0fLx¿sf] Åbodf cfTdf ¿kdf l:yt 5', …dÚaf6 g} hLjsf] jf:tljs :j¿ksf]
lj:d[lt, :d[lt / 1fg x'G5, …dÚ g} ;d:t j]båf/f hfGgof]Uo 5' . …dÚaf6 g} ;d:t j]b pTkGg x'G5 /
…dÚ g} ;a} j]bnfO{ hfGg]jfnf klg x'F ..
>Ls[i0fsf oL ;f/f syg ch{'gsf] ;dk{0f ;Dej x'g ;sf];\ eGg] p2]Zon] elgPsf x'g\ .
s[i0f Tof] Ps s]G›lt/ O;f/f ub}{ x'g'x'G5 hf] ;a}sf] cfwf/ xf] / olb Tof] cfwf/ xfdLdf b]lvg
yfNof] eg] xfdL Tof] cfwf/sf] z/0fdf ;xhtfk"j{s hfg ;S5f}F . xfd|f] a'l4nfO{ To;sf] 5lj dfq
klg k|fKt x'g nfUof] eg] xfd|f] cl:dtf / cxª\sf/ 5'6]/ cfˆgf] x'g'sf] cg'ej x'g yfN5 . s[i0f ha
cfkm"nfO{ af/Daf/ …dÚ of] x'F, …dÚ Tof] x'F eGg'x'G5, ta sltko uLtf k9\g] JolQmnfO{ pxfF cxª\sf/L
x'g'x'Fbf] /x]5 h:tf] efg x'g ;S5 . lxGb"x¿ t cf:yfsf sf/0f o; s'/fnfO{ ;xhtfsf ;fy :jLsf/
u5{g\ t/ c¿ wdf{jnDaLx¿nfO{ pxfF cxª\sf/L h:tf] nfUg ;S5 .
ch{'g ld6\g ;s"g\ eg]/ s[i0fn] olt hf]8 lbg'ePsf] xf] . ch{'g leqsf] cxª\sf/¿kL s]G›nfO{
k/dsf] s]G›df ;dk{0f u¿g\ eGg]df s[i0f r]i6f/t x'g'x'G5 . s[i0fn] ch{'gnfO{ oL ;a} s'/f eGg'sf]
sf/0f ch'{gsf] ;tt k|]d pxfFk|lt /x]sf] x'gfn] xf] . k|]ddf s[i0fsf] egfO cxª\sf//lxt / ;To nfUg
;S5 . k|]ddf >Ls[i0f h'g s[kfk"0f{ pkb]z ch'{gnfO{ lb“b} x'g'x'G5, Tof] d]/} nflu elgPsf] xf] eGg]
ch{'gn] a'em]sf 5g\ . t;y{ s[i0fsf] egfOk|lt pgL s'g} k|Zg g} p7fpFb}gg\ . s[i0fsf] k"/f k|of;
ch{'gsf] cxª\sf/ efj ld6fP/ lj/f6\ s[i0f tŒjdf ;dflxt Pjd\ ;dlk{t u/fpgsf nflu xf] .
>Ls[i0f eGg'x'G5– ;"o{sf] dxf;"o{ klg …dÚ x'F / …dlt/sf]Ú of] lj/f6\ k|sfznfO{ x]/, ltdL Ps
;fgf] lbof]sf] k|sfzlt/ dfq x]l//x]sf 5f} . s[i0fk|lt /x]sf] k|]dsf] efjn] pgL s[i0fleqsf] dxf;"o{
b]Vg ;Sg] 5g\ . h'g lbg ch{'g s[i0fsf] of] dxfk|sfz b]Vg ;dy{ x'G5g\, Tof] lbg cfˆgf] ;fgf] lbof]
5f]8\g klg ;S5g\ / cfkm"leqsf] ;"o{ klg b]Vg ;Sg] 5g\ . xfdL ToxL ;fgf] lbof];Fu dfq cflji6
eP/ a;]sf 5f}F . >Ls[i0f ch{'gnfO{ ;fgf] lbof]af6 b[li6 x6fP/ dxf;"o{df b[li6 nufpg] k|of; ub}{
x'g'x'G5 h'g dxf;"o{ b]Vg ;s]df ;"o{sf] k|sfzsf] c+z hf] cfkm"leq l:yt 5 To;nfO{ klg b]Vg
;lsg] 5 .
>Ls[i0f eGg'x'G5– x] Û ch{'g h'g t]h ;"o{df l:yt eP/ ;Dk"0f{ hut\\nfO{ k|sflzt u5{ tyf
h'g t]h rG›dfdf l:yt 5 / h'g t]h clUgdf l:yt 5, Tof] t]hnfO{ ltdL d]/f] g} t]h hfg / d g}
k[YjLdf k|j]z u/]/ cfˆgf] zlQmn] ;a} k|f0fLnfO{ wf/0f u/]sf] 5' / /;:j¿k cd[tdo ;f]d eP/
;Dk"0f{ cf}ifwLx¿nfO{ cyf{t\ jg:kltnfO{ k'li6 u5{' . ;f]dsf b'O{ cy{ 5g\ . rG›dfnfO{ klg ;f]d
elgG5 . lxGb"x¿sf] /;lj1fg cg';f/ cf}ifwLnfO{ rG›dfaf6 k'li6 k|fKt x'G5 . ;"o{n] pgLx¿nfO{
k|f0f lbG5 . ;"o{ ljgf la?jf jf j[Ifx¿ a9\b}gg\ t/ ltgdf h'g hLjgbfoL tŒj x'G5, Tof]
rG›dfaf6 k|fKt x'G5 . o;nfO{ sfNklgs dflgGYof] / cfo'j]{b tyf /; lawfnfO{ sfJo / Pp6f
k|tLs dflgGYof] t/ ljut rfln;÷krf; jif{sf] vf]hkZrft\ rG›dfn] oL ;a}df /; k|bfg u5{ eGg]
kSsf ePsf] 5 . ;"o{n] h] lbG5, To;df pQ]hgf x'G5 / rG›dfn] h] lbG5, To;df zflGt x'G5 .
cfo'j}{lbs cf}ifwLx¿df rG›dfsf] zflGt n's]sf] x'G5 / h'g ;jf{lws zflGtbfoL cf}ifwL lyof]
To;nfO{ lxGb"x¿ ;f]d/; eGb5g\ .
klZrdsf j}1flgsx¿ klg h;nfO{ j]bn] ;f]d/; eg]sf] 5, To;sf] vf]hLdf 5g\ . s]xL
jg:kltx¿df ;f]d/; h:tf s]xL nIf0fx¿ b]lvPsf 5g\ t/ k"/f nIf0f s;}sf] klg ldn]sf] kfOPsf]
5}g . o;sf] b'?kof]u x'g ;S5 eGg] x]t'n] of] k[YjLaf6 ljn'Kt u/fOPsf] klg x'g ;S5 . klZrddf
jg:kltåf/f Wofg ;dflw s;/L nufpg ;lsG5 eGg] 7'nf] r]i6f eO/x]sf] 5 . Pn=P;=8L=,

nf]suLtf– 605
cWofo–!%
dfl/h'jfgf, d]:s'lngsf] klZrddf 7'nf] ks8 5 / ;/sf/ o;nfO{ k|ltaGw nufpg nfluk/]sf] 5 .
cfhsfn cf}ifwLo u'0fsf sf/0f w]/} d'n'sx¿n] o;sf] lglZrt k|of]unfO{ v's'nf] agfpg yfn]sf
5g\ . ;f]d/;n] JolQmnfO{ Psbd zfGt agfpg] x'g'k5{ . of] /S;L h:tf] vt/gfs gx'g ;S5 .
j}1flgsx¿ clxn];Dd ;f]d/; vfP/ j]bdf plNnlvt Clifx¿ k/dfTdf;Fu jftf{ uy]{ eGg] h:tf
s'/fsf] vf]h ub}{ 5g\ t/ ;kmn x'g ;s]sf 5}gg\ .
j]bdf h'g ;f]d/;sf] j0f{g 5, To;df Clifx¿ ;f]d/; kfgkZrft\ ;dflw:y x'Gy] / s'g}
csf]{ cfofddf k|j]z uy]{ . ;dfh ;f]d/;sf] ;xf/fdf rNg g;Sg] ePsfn] o;nfO{ ;dfhn] ljn'Kt
u/]sf] x'g ;S5 . JolQmx¿ cfgGbd} dUg x'g yfn] eg] ;dfh rNb}g . ;a} JolQmx¿ k|;Gg /x]/
gfrufg / cfgGbdf tNnLg eP eg] klg ;dfh aGg d'l:sn x'G5 . lxGb" wf/0ffcg';f/ ;a}
jg:kltdf rG›df plqG5 t/ ;f]d/; gfdsf] jg:kltdf rG›df k"/f plqG5 cyf{t\ ;f]d/;n]
rG›dfsf] k"/f zflGtnfO{ lkpF5 . o;sf] h8, kft / km"nx¿df rG›dfsf] /; k"/f el/Psf] x'Fbf
o;nfO{ ljlwjt\ pkof]u u/]df ;dflw kmlnt x'GYof]≤ t;y{ o;nfO{ n'Kt ul/Psf] klg x'g ;S5 .
>Ls[i0f eGg'x'G5– …dÚ ToxL ;f]d x'F . rG›df klg …dÚ x'F, ;"o{ klg …dÚ x'F / o; hut\\df d]/}
t]h km}lnPsf] 5≤ of] hut\\df sfod /x]sf] zflGt Tof] d]/} sf/0fn] xf] . o; hut\\sf] t/Ë klg …dÚ x'F
/ of] zfGt / ;dflw:y JolQmTj klg …dÚ g} x'F . …dÚ g} ;a} k|f0fLx¿df l:yt eO{ j}Zjfg/ clUg¿k
eP/, k|f0f / ckfgaf6 o'Qm eP/ cGgnfO{ krfpF5' / …dÚ g} ;a} k|f0fLx¿sf Åbodf cGtof{dL
¿kdf l:yt 5' . cGtof{dLsf] cy{ leq n's]sf] s'/f hfGg]jfnf xf] . of] cToGt} dxŒjk"0f{ 5, >Ls[i0f
;a} k|f0fLsf Åbodf cGtof{dLsf] ¿kdf l:yt 5' eGg'x'G5 . xfdLn] cfkm"leqsf] cGtof{dL tŒj hfGg
;Sof}F eg] >Ls[i0fsf] r/0f k|fKt x'G5 . h'g tŒjnfO{ xfdL hfGg ;Sb}gf}F t/ pm ;a}nfO{ hfGb5, pxL
s[i0f tŒj cGtof{dL xf] . xfdL z/L/nfO{ b]Vg ;Sg] x'Fbf z/L/eGbf cnu ePsf] hfGg ;S5f}F .
h;nfO{ b]Vg ;lsG5 Tof] k[ys\ xf], Tof] 1]o xf], 1ftf xf]Og . b]Vg]jfnf ;b}j k5fl8 tyf cnu
x'G5 . ;d:t Wofgsf] r]i6f cfkm" s] xf]Og eg]/ hfGg' xf] . 1]onfO{ 5f]8\b} ToxfF /f]lsg'k5{ hxfF s]jn
hfGg]jfnf dfq z]if /xG5 .
ToxL hf] leq n's]sf] 5, hf] ;a} hfGb5 / h;sf] kf/ hfg] s'g} pkfo 5}g ToxL cGtof{dL
xf] . Tof] cGt / d"n b'j} xf] . cGtof{dLnfO{ hfGg / To;df l:yt x'g ;Sof}F eg] s[i0fdf g} l:yt x'g
;lsG5 . ta xfdL klg eGg ;S5f}F, ;"o{sf] k|sfz klg d]/f] xf], rG›df daf6 rlDsG5 / o;
hut\\df al;{/x]sf] ;f]d d g} x'F . cGtof{dLnfO{ hfGg ;Sof}F eg] s[i0fsf] 3f]if0ff xfd|} 3f]if0ff x'g] 5,
ta xfdL s[i0fsf] cfGtl/s cg'ejsf] 3f]if0ff a'‰g ;Sg] 5f}F .
>Ls[i0f eGg'x'G5– …dÚ af6} :d[lt, 1fg, ckf]xg, ;+zo / lj;{hg x'G5 / ;a} j]båf/f …dÚ g}
hfGgof]Uo 5' tyf j]bfGtsf] stf{ / j]bx¿nfO{ hfGg]jfnf klg …dÚ g} x'F . s[i0fn] :d[lt, 1fg /
ckf]xg u/L tLg zAbsf] k|of]u ug{'ePsf] 5 . ckf]xgsf] cy{ ;+zo lj;{hg xf] . ;+zon] ubf{
xfdLleq ;w}F l7s / a]l7s lar Hjf/ef6f rln/xG5 / /f]lsg] gfd glnO{ 38Lsf] k]G8'nd h:t}
otfptf xlNn/xG5 . o;sf] ljk/Lt cj:yf ckf]xg xf] . hxfF ;+zo ;dfKt eP/ c;+zo pknAw
x'G5 / hxfF s'g} r'gfj geO{ r'gfj/lxt cj:yf x'G5, ToxLF ckf]xg kmlnt x'G5 .
>Ls[i0f bf];|f] :d[lt eGg'x'G5 . s[i0fsf] :d[ltsf] cy{ (Memory) xf]Og . :d[ltsf] cy{ d sf]
x'F eg]/ hfGg' xf] . cfTdaf]w (Self remembering) x'g' :d[lt xf] . h'g lbg ;a} ;+of]ux¿ 5f]8]/
JolQm cfˆgf] :jefj cyf{t\ d sf] x'F eGg] :d/0f u5{, ToxL :d[lt xf] . xfd|f] gfd, sfd, k];f, hLjg
;a} ;f+of]lus s'/f x'g\ . cfTdfsf] s'g} gfd, ¿k, k];f x'Fb}g . oxL c¿k / cgfd l:ylt hfGg'nfO{ g}
>Ls[i0f :d[lt eGg'x'G5 . s[i0f cfk"mleq /x]sf ;a} ;+of]ux¿ / l:yltx¿sf] kf/ h] 5 To;nfO{ hfg

nf]suLtf– 606
cWofo–!%
eGg'x'G5 . afns, hjfg / j[åtfsf] cj:yfaf6 u'lh|Fbf s'g};Fu klg :klz{t / k|efljt geO{ ;bf
h'g Ps / d'Qm cj:yfdf x'G5 ToxL :d[ltnfO{ >Ls[i0f …dÚ x'FÚ eGg'x'G5 .
>Ls[i0f 1fg …dÚ x'F eGg'x'G5 . 1fgsf] cy{ Knowledge xf]Og k|1f Wisdom xf] . s]xL
ghfGg] JolQm klg 1fgL x'g ;S5 t/ ;"rgf ;ª\sng ug]{ JolQm lgk6 c1fgL x'G5 . ;a} zf:q,
j]b, uLtf s07:y kf/]/ b'v kbf{ cfqmfGt x'g] JolQm 1fgL x'g ;Sb}g . JolQm k|1fdf eP gePsf]
s'/f b'vsf] cj:yfdf yfxf x'G5 . 1fg a'l4sf] sfdrnfp Joj:yf xf] t/ k|1f xfd|f] cg'ej xf] .
h;sf] hLjgdf cg'ejaf6 af]w ;w]sf] 5 To;nfO{ >Ls[i0f …Tof] d x'FÚ eGg'x'G5 . :d[lt, 1fg /
ckf]xg ;a} j]båf/f hfGgof]Uo tYox¿ x'g\ . ;f/f j]bn] log} tLgsf] vf]h u5{ .
>Ls[i0f eGg'x'G5– …dÚ g s]jn ;f/f j]båf/f hfGgof]Uo 5' …dÚ g} j]bfGtsf] stf{ / j]bnfO{
hfGg]jfnf klg x'F . ;f/f j]b dnfO{ g} vf]Hb5g\ / ;f/f j]b d]/} cg'ejaf6 lgl:sG5g\ . ;f/f j]bsf]
vf]h Tof] cGtof{dLnfO{ kfpg' xf] / Tof] leq l:yt /x:ox¿sf] klg /x:o hfGg ;Sg' xf] . h;af6
Tof] cGtof{dL;Fu kl/ro / ldng x'G5 ToxL jf0fL j]b xf] . s[i0fsf] t afF;'/Ld} j]b / ;f/f j]bfGt
5 . >Ls[i0f eGg'x'G5– …dÚ g} ;a}sf] vf]h x'F, …dÚ g} ;a}sf] d"n x'F / of] …dÚ g} ltdL leq n's]sf]
cGtof{dL klg x'F .
åfljdf} k'?iff} nf]s] If/ZrfIf/ Pj r .
If/M ;jf{l0f e"tflg s"6:yf]˜If/ pRot] ..!^..
x] ch{'g Û of] ;+;f/df If/ gfzjfg\ / cIf/ cljgfzL u/L b'O{ k|sf/sf k'?if 5g\ . logLx¿df
;Dk"0f{ k|f0fLx¿sf] z/L/ If/ cyf{t\ gfzjfg\ tyf s"6:y hLjfTdfnfO{ cIf/ cljgfzL elgPsf] 5 ..
pQdM k'?if:TjGoM k/dfTd]To'bfÅtM .
of] nf]sqodfljZo laeTo{Joo O{Zj/M ..!&..
oL b'O{df pQd k'?if cGo g} 5 h;n] tLg} nf]sdf k|j]z u/]/ ;a}nfO{ wf/0f, kf]if0f u5{
h;nfO{ cljgfzL O{Zj/ / k/dfTdf elgPsf] 5 ..
o:dfTIf/dtLtf]˜xdIf/fblk rf]QdM .
ctf]˜l:d nf]s] j]b] r k|lytM k'?iff]QdM ..!*..
lsgeg] …dÚ gfzjfg\ h8 ju{ If]qaf6 t ;j{yf ctLt x'F / dfofdf cIf/ cljgfzL hLjfTdf
eGbf klg pQd 5' . o;sf/0f nf]sdf / j]bdf d k'?iff]Qd gfdn] k|l;4 5' ..
oL Znf]sx¿df k'?iff]Qdsf] JofVof ul/Psf] 5 . xfdL s[i0fnfO{ k'?iff]Qd gfdn] hfGb5f}F .
s[i0fsf] k'?iff]Qdsf] cy{ ljrf/0fLo 5 . >Ls[i0f tLg l:yltsf af/]df eGg'x'G5– Ps ljgfzzLn
z/L/, ;+;f/ Pjd\ hut\\ 5 / To; ljgfzzLn hut\\leq l:yt cljgfzL tŒj cfTdf 5 / Tof]
cljgfzL / ljgfzL b'j} tŒjsf] kf/ t];|f] tŒj k/dfTdf 5 . z/L/ If/ 5 / k|ltkn ljgfz /
kl/jt{g eO/x]sf] 5 . z/L/leq l:yt cfTdf cljgfzL 5 / oL b'j}sf] kf/ …dÚ 5' hf] k'?iff]Qd x'F
eg]/ >Ls[i0f eGg'x'G5 . oL b'O{ Ps If/ / csf]{ cIf/ b'j}sf] kf/ >Ls[i0f …dÚ 5' eGg'x'G5 .
bfz{lgsx¿ If/ / cIf/ eP t];|f] tŒjsf] cfjZostf gePsf] ;f]Rb5g\ . h}gx¿ å}tdf ljZjf;
ub{5g\ . pgLx¿ hLj / chLj cyf{t\ If/ / cIf/ g} kof{Kt 5, t;y{ t];|f]sf] cfjZostf 5}g
eGb5g\ . h}g ljrf/df t];|f] k/dfTdfsf nflu s'g} :yfg 5}g t/ >Ls[i0f Tof] t];|f] …dÚ x'F eGg'x'G5 .
s[i0fsf] of] t];|f]sf] hf]8 dxŒjk"0f{ 5 lsgeg] b'O{ dfq x'Fbf a/fa/ d"Nosf] eP/ b'j}sf] ;Gt'ng gx'g
;S5 . h:tf] t/fh'df b'O{ lx:;fdf olb t];|f] sfF6f ePg eg] stf af]em sd of Hofbf 5 5'6\6\ofpg
;lsGg . olb kbfy{ / r]tgfsf] kf/ sf]xL 5}g eg] b'j}nfO{ hf]8\g]jfnf / tf]8\g]jfnf klg sf]xL x'Fb}g .
olb b'O{sf lardf t];|f] ePg eg] ul0ftnufot ;a} s'/f clNemG5 . t;y{ lxGb", O;fO{ /
d';ndfg b'O{sf] :yfgdf lqd"lt{df ljZjf; u5{g\ . hxfF b'O{ x'G5, ToxfF t];|f] klg pkl:yt x'G5

nf]suLtf– 607
cWofo–!%
lsgeg] b'O{nfO{ hf]8\g jf 5'6\6\ofpg cyjf b'O{sf] kf/ x'g klg t];|f] cfjZos x'G5 . >Ls[i0f
eGg'x'G5– …dÚ t];|f] x'F / ulx/f] cg'ejaf6 klg oxL l;4 x'G5 . Pp6f kbfy{åf/f lgld{t z/L/ x'G5,
bf];|f] r]tgfsf] s0faf6 lgld{t dg x'G5, hf] clxn];Dd xfdLn] b]v]sf 5}gf}F t/ zfGt eP/ leq k|j]z
u/]df dg b]lvG5 . ha dg b]lvG5, ta xfdL t];|f] x'G5f}F / xfd|f] x'g' s]jn ;fIfLefj cyf{t\
b]Vg]jfnf x'G5 . ;f/f v]n If/ / cIf/sf] xf] / xfdL s]jn b]Vg]jfnf xf}F . oxL t];|f] k'?iff]Qd xf] /
of] k'?iff]Qd x/]sdf l:yt 5 . klxn] z/L/sf] kq clg dfly dgsf] kq x'G5 / z/L/ / dgsf] kq
tf]8\of} eg] k'?iff]Qdsf] kq xfdLnfO{ pknAw x'G5 .
of] xfdLleq l:yt tLg kqx¿ cg'ejsf kq x'g\ . hlt leq uof] plt g} kqx¿ v'Ng
yfN5g\ . w]/} JolQmx¿ klxnf] kqd} clNemG5g\ / cfkm"nfO{ z/L/ g} 7fGb5g\ . o:tf JolQmx¿
cfkm"leq ePsf] cd"No ;Dkbf hfGgaf6 jl~rt x'G5g\ . pgLx¿ h8d} cyf{t\ z/L/df /d]/ afFsL
vf]h aGb ub{5g\ . gfl:ts / z/L/jfbLx¿sf] e'n tfls{s xf]Og hLjgut x'G5 . leqL vf]h g} aGb
ePsf] x'Fbf JolQm h8 eO;s]sf] x'G5 . To;}n] gfl:ts JolQm aGb x'G5 / cfl:ts JolQm ;bf v'Nnf
x'G5 . cfl:ts JolQm;Fu ;Defjgf v'nf x'G5 h'g z'e xf] . cfkm" ePsf] :yfgeGbf c¿leq ofqf
ug{ ;lsG5 eGg] p;sf] ;f]rfO x'G5 . leq vf]h u/]/ n's]sf]nfO{ k|s6 ug{ ;lsg] x'Fbf cfl:ts
JolQm a]l7s eP klg z'e x'G5 . xfdL hlt leq k|j]z u5f}{+, Tolt g} ;'v, zflGt / cfgGbdf k|j]z
x'G5 .
>Ls[i0f eGg'x'G5– If/ cyf{t\ z/L/ / cljgfzL cfTdf hf] z/L/;Fu hf]l8Psf] 5, oL b'j}sf]
kf/ ;fIfL cfTdf x'G5 hf] b'j}af6 d'Qm 5 . cfTdf / ;fIfL cfTdf Pp6} r]tgfsf b'O{ cj:yf dfq
x'g\ . z/L/;Fu hf]l8Psf] h;nfO{ …dÚsf] ljrf/ x'G5 Tof] cfTdf xf] / ha …dÚ klg ;dfKt x'G5, ToxfF
z'4 r]tgf dfq /xG5 . To; cj:yfdf æd 5'Æ eGg] ljrf/ x'Fb}g . o:tf] z'4 r}tGosf] gfd
k'?iff]Qd xf] . xfd|f] hLjgsf tLg kqx¿ x'g\ . klxnf]b]lv t];|f];Ddsf] ofqf ug{' ;f/f cfWoflTds
vf]h / ;fwgf xf] . t];|f]sf] nIf0f b'j}eGbf kf/ x'g' xf] . pm z/L/, kbfy{ / dgeGbf leGg x'G5 .
t];|f]sf] emns xfdL slxn]sfxLF kfpg ;S5f}F . ef]hg ubf{ Ps If0f x]g]{ sf]l;; u/]df ef]hg z/L/df
uO/x]sf] x'G5, ef]hg hf] If/ xf] Tof] If/df g} hfFb} 5 t/ hf] p;nfO{ z/L/df k'¥ofpF5, Tof] cfTdf
xf] . olb cfTdf l:yt geP z/L/n] ef]hg ug{ / krfpg ;Sb}g . ef]s z/L/nfO{ nfU5 t/ h;nfO{
yfxf x'G5, Tof] cfTdf xf] . cfTdf geP z/L/nfO{ ef]ssf] hfgsf/L klg x'Fb}g .
ef]s / ef]ssf] k|tLlt b'O{ tndf x'G5 t/ t];|f] tŒj klg 5 hf] of] ;a} x]l//x]sf] x'G5 .
z/L/nfO{ ef]s nfU5 / cfTdfnfO{ ef]s nfu]sf] yfxf x'G5 / t];|f] tŒj cyf{t\ ;fIfLn] b'j}nfO{
x]l//x]sf] x'G5 . of] t];|f]sf] emns ;dfTg] k|of; ug{'k5{ . x/]s 36gfdf oL tLg}sf] cg'ej x'G5 / oL
tLgljgf s'g} cg'ej lgld{t x'Fb}g . t];|f] hf] leq u'Kttd ¿kdf n's]sf] 5 To;sf] hfgsf/L
;+j]bgzLn geO{ x'g ;Sb}g lsgeg] k'?iff]Qd u'Kttd x'G5 . JolQmsf] ;+j]bgf a9]df dfq p;sf]
k|tLlt x'g ;'? x'G5 . s'g} 36gf 36\bf aflx/ guO{ leq vf]h u/]df k'?iff]Qdsf] bz{g x'g ;S5 .
x/]s cg'ejdf t];|f]nfO{ hfGg] k|of; u/]df pm x/]sdf l:yt x'G5 .
hf] leq cfkm"nfO{ klg cnu eP/ b]Vg] tŒj 5 ToxL k'?iff]Qd tŒj xf] . >Ls[i0f ch{'gnfO{
eGb} x'g'x'G5– of] h'g o'4 eO/x]sf] 5 Tof] If/ xf] . o;df hf] dg]{jfnf 5g\ pgLx¿ dg]{jfnf g} x'g\ .
o;df ltdL leq cIf/ klg n's]sf] 5, h;sf] sf/0fn] ltdLleq 56k6fx6 eO/x]sf] 5 . olt w]/}
cfkmGtx¿sf] xTof u/]/ k|fKt /fHosf] s] nfe eGg] pxL cIf/n] ;f]Rb} 5 / oxL r]tgf bf];|f] tŒj
xf] . t];|f] tŒj of] ;a} b]Vg]jfnf k'?iff]Qd …dÚ x'F . ch{'gsf] /ydf tLg} tŒjx¿ df}h'b 5g\ . ToxfF

nf]suLtf– 608
cWofo–!%
If/ tŒjsf] ¿kdf ch{'g, /y, 3f]8fx¿ 5g\, cIf/ tŒjsf] ¿kdf ch{'gsf] lrGtgzLn cfTdf 5 /
t];|f] tŒj k'?iff]Qdsf] ¿kdf >Ls[i0f klg df}h'b x'g'x'G5, h'g ;fIfLsf] ¿kdf k|To]sdf l:yt 5 .
x/]s z/L/ /y xf] . z/L/df lrGtf p7\g' cfTdfsf] nIf0f xf] t/ of] clGtd tŒj xf]Og .
k'?iff]Qdsf] hfgsf/L g} xfd|f] clGtd nIo xf] . k'?iff]Qdsf] bz{g x'g]lalQs} JolQm s'g} lg0f{o gu/L
hLjgdf aUg yfN5 lsgeg] pm hfGb5 hf] dg]{jfnf 5 Tof] cjZo} d5{, h'g cljgfzL cd/ 5 Tof]
slxn] ld6\b}g / ;a} b]Vg]jfnf tŒj k'?iff]Qdn] s]jn z'4 r}tGosf] ¿kdf x]g]{ sfd dfq u5{, ta
of] ;f/f hLjg Ps v]n x'G5 . of] t];|f]sf] vf]h g} xfd|f] hLjgsf] nIo xf] . k'?iff]QdnfO{ kfPkl5
s]xL kfpg afFsL /xFb}g . k'?iff]Qd cToGt lgs6 5 / k'?iff]QdnfO{ hfGg ;Sg' g} s[i0f tŒjnfO{
hfGg' xf] .
of] dfd]jd;Dd"9f] hfgflt k'?iff]Qdd\ .
; ;j{lj∫hlt df+ ;j{efj]g ef/t ..!(..
x] e/tj+zL ch{'g Û o;k|sf/ tŒjk"j{s hf] 1fgL k'?if dnfO{ k'?iff]Qd eg]/ hfGb5, Tof] k'?if
;a} k|sf/af6 lg/Gt/ dnfO{ g} ;a} hfg]/, ;a} k|sf/n] dnfO{ g} eHb5g\ ..
Olt u'Xotd+ zf:qldbd'Qm+ dofg3 .
Ptb\a'b\Wjf a'l4dfG:ofTs[ts[ToZr ef/t ..@)..
x] lgikfk ch{'g Û To;}n] clt /x:oo'Qm uf]kgLo zf:q daf6 elgPsf] 5, x] ef/t Û o;nfO{
tŒjk"j{s hfGg ;Sbf dg'io 1fgjfg\ / s[tfy{ x'G5 ..
>Ls[i0f eGg'x'G5– o;k|sf/ hf] 1fgL k'?if tŒjk"j{s dnfO{ k'?iff]Qd eg]/ hfGb5, Tof] ;j{1
k'?if ;a} k|sf/af6 lg/Gt/ …dÚ k/d]Zj/nfO{ g} eHb5 . h;nfO{ z/L/ kl/lwdf 5, dWodf r]tgf 5
/ cGt s]G›df cGtof{dL k'?iff]Qd 5 eGg] :d/0f x'G5, ta p;sf] kl/lw klg k/dfTdf¿kL s]G›sf]
g} u'0fufg ug{ yfN5 / aflx/ klg ToxL k|s6 x'G5 hf] p;leq 5 . o:tf] JolQm k/dfTdf;Fu k[ys\
x'Fb}g / pm cfˆgf] x'g'sf] cleGg cË x'G5 ta p;n] h] u5{, Tof] ;a} k/dfTdfd} 3l6t x'G5 . df5f
;fu/df eP h:t} JolQm klg k/dfTdfdf x'G5 . k/dfTdfnfO{ lg/Gt/ eHg'sf] cy{ oxL xf] .
hLjgsf x/]s s[Todf k/dfTdfsf] :d/0f ;tt ¿kdf leq alg/xg', s'g} klg ultljlw
k/dfTdfeGbf cnu gx'g' / xfd|f] ;a} s[To dfnfdf a'lgPsf] df]tLh:tf] k/dfTdf¿kL wfuf]n] afFw]/
/fv]sf] cj:yfdf x'g' eg]sf] k/dfTdfsf] lg/Gt/ ehg ug{' xf] . xfdL leq /fdsf] gfd eHb} xhf/
s[To ul//x]sf x'G5f}F . o;/L /fd /fd eHbf xfd|f] dg cEo:t x'G5 / :jrflnt oGq aG5 t/ o;sf]
s]xL d"No x'Fb}g . eHg'sf] cy{ xfd|f] hLjg k/dfTdfsf] :d[ltdf 8'Ag' xf] . h];'s} x]bf{ ubf{ klg pg}
k'?iff]Qdsf] :d/0f alg/xg' g} lg/Gt/ ehg xf] . ehgsf] cy{ zflAbs xf]Og lsgeg] of] t b'vaf6
aRg] / sfdgfk"lt{ x]t'sf nflu ul/Psf] pkfo x'g ;S5 . k/dfTdfnfO{ cg'ejn] hfGg'k5{ . hxfF uP
klg / h] u/] klg xfd|f] Wofg kl/lwdf geP/ ;bf s]G›s} k|tLlt alg/xg' / k'?iff]Qdsf] pkl:yltsf]
wf/f leq alg/xg' g} xfd|f] hLjgsf] ehg xf] . o:tf] k|tLlt ePdf xfd|f] hLjg g} eHfg x'G5 .
r]i6fn] ul/Psf] ehg leqL ehg geO{ ;txL dfq x'G5 . ;a} eO/x]sf s'/fx¿ pxfFs} sf/0f
eO/x]sf / ;a} s'/fdf k/dfTdfsf] pkl:ylt /x]sf] eGg] ;tt :d/0f hufpg' g} lg/Gt/ ehg xf] .
>Ls[i0f k'gM ch{'gnfO{ eGg'x'G5– x] lgikfk ch{'g Û o:tf] /x:oo'Qm uf]kgLo zf:q …daf6Ú
elgPsf] 5 To;nfO{ tŒjk"j{s hfg]/ dg'io 1fgjfg\ / s[tfy{ x'G5g\ . s[i0f lgikfk zAb k|of]u
ug{'x'G5 . kfk u/] klg xfd|f] kfk/lxttfdf s'g} km/s kb}{g lsgeg] lg:kfktf xfd|f] :jefj xf] /
o;af6 xfdL jl~rt x'g ;Sb}gf}F . klZrddf O;fO{x¿ kfk u/]kl5 JolQm kfkL x'G5 lgikfk x'g

nf]suLtf– 609
cWofo–!%
;Sb}g eGb5g\ t/ lxGb' lrGtg lgbf]{iftf xfd|f] :jefj xf] eGb5 . h'g lbg xfdL of] ;a} aflx/L
s[Toaf6 cnu 5f}F eGg] hfGb5f}F, To;} lbg xfdL cfˆgf] lgikfk l:yltdf k'gM pknAw x'g] 5f}F . of]
xfdLn] x/fPsf 5}gf}F / x/fpg] ;Defjgf klg 5}g s]jn lj:d/0f dfq ePsf] 5 . HofbfeGbf Hofbf
kfk cfˆgf] lgikfk bzfsf] lj:d/0f dfq xf] . lgbf]{iftf ;+fof]lus geO{ xfd|f] ;xh cj:yf xf] /
tftf]kgf clUgsf] :jefj eP h:t} lgikfktf xfd|f] :jefj xf] .
r]tgf lgikfk x'g' wd{ xf] . ch{'g cfˆgf] lgikfk cj:yfsf] lj:d/0fn] eoeLt 5g\ . o'4df
n8]/ cfkmGtnfO{ dfg{' kfk x'G5 / o;n] cgGt hGd;Dd e6\lsg'k5{ eGg] pgsf] wf/0ff 5 . t;y{
>Ls[i0f ch{'gnfO{ lgikfk eg]/ ;Daf]wg ug{'x'G5 . >Ls[i0f ltdL lgikfk xf} eg]/ :d/0f u/fpFb}
x'g'x'G5 . ha s'g} JolQm klxnf] kq kl/lwaf6 kl5 x6\5, ta lgikfktfsf] wf/f ;'? x'G5 / t];|f] kq
k'?iff]Qddf k'u]kl5 ;a} lgikfk x'G5g\ . klxnf] kq z/L/sf] tn;Dd ;a} kfk xf] lsgeg] Tof]
z/L/sf] :jefj xf] . t];|f] kqdf ;a} lgikfk xf] lsgeg] Tof] s]G› cyf{t\ k'?iff]Qdsf] :jefj
lgikfktf xf] . oL b'j}sf lardf hxfF xfd|f] dg 5, ToxfF ;a} kfk / lgikfk ldl>t x'G5 . t;y{ dg
;w}F u¿F–gu¿Fsf] lardf 8fdf8f]n x'G5 . ha JolQm klxnf] kqaf6 t];|f] kq k'?iff]Qddf k'U5, ta
;a} lgikfk x'G5g\ . ch{'g bf];|f] cj:yfdf 5g\ t/ >Ls[i0f t];|f] cj:yfaf6 s'/f ub}{ x'g'x'G5 .
dxfef/tsf] o'4df tLg k|sf/sf JolQmx¿ 5g\ . o'4df h'6]sf ;Dk"0f{ JolQmx¿ klxnf] kqdf 5g\ .
ch{'g bf];|f] kqdf 5g\ tyf >Ls[i0f t];|f] kqdf x'g'x'G5 . klxnf] z/L/sf] tndf /fd|f]–g/fd|f] eGg]
ljrf/ x'Fb}g lsgeg] z/L/ d"lR5{t x'G5 / ToxfF ;a} kfk x'G5 . ch{'g lardf c8\s]sf 5g\ / pgsf
dgdf ;Gb]x / lrGtf hfu]sf]n] pgL b'lawfdf 5g\ . klxnf] kqsf JolQmx¿nfO{ s'g} b'lawf 5}g /
pgLx¿sf nflu n8\g' lgolt dfq xf] .
;a}eGbf k5fl8 t];|f] kqdf >Ls[i0f k'?iff]Qd x'g'x'G5, hxfF ;a} lgikfk cj:yf 5 . hf]
klxnf] kfksf] tndf 5g\, pgLx¿nfO{ klg s'g} ;Gb]x 5}g / >Ls[i0f hf] lgikfksf] cj:yfdf x'g'x'G5
ToxfF emg\ s'g} ;Gb]x x'g] k|Zg g} ePg t/ dWosf ch{'gsf] dg 8fdf8f]n 5 / pgL ;Gb]xdf 5g\ .
>Ls[i0fsf] k"/f r]i6f ch{'gnfO{ k'?iff]Qdsf] lgikfk tx;Dd k'¥ofP/ o'4 u/fpg' 5 . ch{'g lgikfk
bzfdf k'u]/ ToxfFaf6 o'4 u¿g\ egL s[i0fn] k"/f uLtfdf r]i6f ug{'ePsf] 5 . oxL g} uLtfsf] d'Vo
;f/ xf] . b'O{ cj:yfdf o'4 x'g ;S5 . ch{'g tn em/]/ z/L/sf] tndf hxfF b'of]{wg / eLdx¿ 5g\
ToxfF k'u]df o'4 x'g ;S5, Toltv]/ o'4 ;fwf/0f x'G5 cyjf ch{'g dfly plSnP/ >Ls[i0fsf] tndf
k'u]df klg o'4 x'g ;S5, ta o'4 ljlzi6 wd{o'4 x'G5 . olb ch{'g lardf /x] eg] s]xL ug{ g;s]/
b'lawfdf gi6 dfq x'g] 5g\ .
>Ls[i0f eGg'x'G5– x] lgikfk ch{'g Û o:tf] of] clt /x:oo'Qm uf]kgLo zf:q dåf/f elgPsf]
5 . o;nfO{ tŒjk"j{s hfg]/ dg'io 1fgjfg\ / s[tfy{ x'G5g\ . ch{'gn] ;'g]/ xf]Og s[i0fsf s'/fnfO{
:jod\ cg'ejaf6 tŒjk"j{s hfg]df dfq s[tfy{ x'g ;S5g\, ta dfq p;df k'?iff]Qdsf] ;'uGw
cfpg ;'? x'G5 . >Ls[i0f /x:odo / uf]kgLo zf:qsf] s'/f ug{'x'G5 . /x:odo o;sf/0f 5 ls
ha;Dd xfdL Tof] tŒjnfO{ hfGb}gf}F, ta;Dd Tof] /x:odo g} x'G5 . kfk u/]/ klg s;/L lgikfk x'g
;lsG5, ;+;f/d} /x]/ s;/L k'?iff]Qd x'g ;lsG5 / b'vdf /x]/ klg s;/L cd[tsf] wfd k|fKt x'g
;S5 < of] hfGg'eGbf /x:odo s'/f c¿ x'g' c;Dej 5 .
>Ls[i0f uf]kgLo klg eGg'x'G5 . ltdL lgikfk / k'?iff]Qd xf} eGg] s'/fx¿ cToGt uf]kgLo
9Ën] eGg'k5{ lsgeg] hf] kfkL 5g\, pgLx¿ klg o;nfO{ ;'g]/ hlt kfk u/] klg lgikfk eOxflnG5
eg]/ kfk ug]{ qmd hf/L /fVg ;S5g\ . ljk/Lt cy{ lgsfn]/ cfkm"nfO{ gi6 gug]{nfO{ dfq of]
uf]kgLo s'/f eGg'k5{ . hf] cfkm" ablng tof/ 5, p;nfO{ dfq of] eGgof]Uo 5 lsgeg] h'g clUgn]

nf]suLtf– 610
cWofo–!%
tfk lbG5, ToxL clUgn] hnfP/ e:dLe"t klg ug{ ;S5 . t;y{ >Ls[i0f uf]kgLo zAb k|of]u ug{'x'G5
. o;nfO{ tŒjk"j{s hfg]/ cfˆgf] cg'ejaf6 dfq dg'io 1fgjfg\ / s[tfy{ x'G5 .
ç tT;lblt >Ld∫ujb\uLtf;"klgifT;' a|XdljBfof+ of]uzf:q]
>Ls[i0ffh{'g;+jfb] k'?iff]Qdof]uf] gfd
k~rbzf]˜WofoM ..!%..

nf]suLtf– 611
cWofo–!%

nf]suLtf– 612
cWofo–!^
ç >Lk/dfTdg] gdM
;f]x|f}+ cWofo
b}jf;'/;Dklåefuof]uM

>Leujfg'jfr
ceo+ ;Œj;+z'l41f{gof]uJojl:yltM .
bfg+ bdZr o1Zr :jfWofo:tk cfh{jd\ ..!..
>L eujfg\n] eGg'eof]– x] ch{'g Û eosf] ;w}“ cefj, cGt:s/0fsf] k"0f{ lgd{ntf tŒj1fgsf
nflu Wofgof]udf lg/Gt/ b[9 l:ylt / ;flŒjs bfg, OlG›osf] bdg, eujfg\\ / u'?hgsf] k"hf tyf
clUgxf]q cflb pQd sd{sf] cfr/0f Pjd\ j]b–zf:qsf] k7g–kf7g tyf eujfg\sf] gfd / u'0fsf]
sLt{g, :jwd{ kfngsf nflu si6;xg tyf z/L/ / OlG›ox¿;lxt cGt:s/0fsf] ;/ntf b}jL ;Dkbf
k|flKtsf nIf0f x'g\ ..
dg'iosf] JolQmTj å}t x'g] ePsfn] pm ;w}“ b'lawfdf x'G5 . kz' / k/dfTdfsf] b'j} u'0f p;df
ljBdfg x'G5 . dg'io :ju{ / gs{ b'j};Fu hf]l8Psf] x'G5 . To;}n] stflt/sf] ofqf ug]{ eGg] s'/f
p;df g} lge{/ x'G5 . gs{ hfg h'g zlQm rflxG5, ToxL zlQmn] :ju{ k'luG5 lsgeg] b'j}sf] zlQm
Pp6} x'G5 . k/dfTdflt/sf] ofqf z'e xf] eg] k/dfTdf ljk/Ltsf] ofqf cz'e xf] . s'g dfu{df ofqf
ug]{ eGg] lg0f{o cfk}mn] ug'[{kg]{ ePsfn] o;sf] kl/0ffdsf] lhDd]jf/L p;sf] cfˆg} x'G5 . zf:qdf
plNnlvt eujfg\ / /fIf; xfd|f b'O{ cj:yfx¿ x'g\ . xfdL eujfg\ / /fIf; b'a} x'g ;S5f}F . /fIf;df
klg k/dfTdf x'g] ;Defjgf x'G5 / ;fw'df klg b'i6 x'g] ;Defjgf x'G5 . xfdL oL b'j}sf lardf
x'G5f}F .
>Ls[i0f b'O{ k|sf/sf ;Dkbfsf] s'/f ub}{ x'g'x'G5, tL b'O{ ;Dkbf b}jL / cf;'/L ;Dkbf x'Gf\ .
b}jL ;Dkbf k|fKt ePsf k'?ifsf] nIf0f ceo, cGt:s/0fsf] z'l4, 1fgof]udf lg/Gt/ b[9 l:ylt, bfg
tyf OlG›ox¿sf] bdg, o1, :jfWofo tyf tk Pjd\ z/L/ / OlG›o;lxt cGt:s/0fsf] ;/ntf xf] .
dg'iodf /fIf; / eujfg\ x'g ;Sg] b'O{ k|sf/sf] zlQm x'G5 . oL b'j} zlQm jf ;Dkbf xfdL;Fu
ePsfn] o;sf af/]df /fd|f] hfgsf/L x'g'k5{ . ;+;f/df lsga]r ug]{ wgn] wd{ lsGg ;Dej 5}g
lsgeg] b'j}sf] dfu{ cnu x'G5 . lbJotf lsGg ;lsg] ;Dkbf b}jL ;Dkbf xf] / cf;'/L ;Dkbf b}jL
;Dkbfsf] l7s ljk/Lt xf] . xfdL cf;'/L ;Dkbfaf6 b}jL ;Dkbf kfpg] k|of; u5f}{+ . To;}n] cf;'/L /
b}jL ;Dkbfsf af/]df :ki6 ePdf xfd|f] ofqf ;'ud x'g] 5 .
tk:of ubf{ klg JolQmdf s'g ;Dkbf k|efjsf/L 5, Tof] hfGg'k5{ . b'jf{;f h:tf JolQmx¿sf]
tksf] zlQm cf;'/L x'g'k5{, t;y{ Tof] tk j/bfg gagL clezfk / lx+;f aGof] . cf;'/L k|jl[Qsf
tk:jLsf cfFvfdf cxª\sf/ b]lvG5 . tkn] JolQmnfO{ ljgd| agfpg' / :jod\nfO{ klg ld6fpg'kg]{
xf] . tk:jLsf] cxª\sf/ a9]sf] 5 eg] p;df cf;'/L ;Dkbf a9]sf] x'g'k5{ . wgL JolQmdf k'0o
sdfpg] nf]en] s'g} lbg Tofusf] ljrf/ knfpg ;S5 / p;n] ;Dk"0f{ wg 5f]8\g klg ;S5, t/ klg
o:tf] JolQm cf;'/L ;Dkbfs} JolQm dflgG5 . /fd|f]eGbf /fd|f] rof{sf k5fl8 klg cf;'/L ;Dkbf x'g
;S5 . b'i6 k|j[lQsf] JolQm klg zL3|tfn] /fd|f] sfddf nfUg ;S5 . t/ o;af6 p;sf] df}lns
;Dkbf ablnFb}g . p;sf] qmf]w, nf]e, dgsf] OR5f ablnFb}g s]jn gofF lgof]hg dfq x'G5 . t;y{
ofqfdf lgl:sg'cl3 b}jL / cf;'/L ;Dkbfsf] dfu{sf] plrt klxrfg ePdf ofqf ;'ud / ;/n x'g]

nf]suLtf– 613
cWofo–!^
5 . unt zlQmsf] k|of]un] l7s uGtJodf k'Ug ;lsFb}g . b}jL ;Dkbfsf] pkof]un] dfq l7s ;fWo
cyf{t\ uGtJo;Dd k'¥ofpg ;S5 .
oL b'j} ;Dkbf k|To]s JolQmdf x'G5g\, hf] xfdLn] cfh{g ug{'kb}{g . k|s[ltn] b'j} ;Dkbf
;a}nfO{ ;dfg lblG5g\ t/ o; hut\df olt w]/} e]b b]Vg' xfd|} sf/0fn] xf] . o;sf] pkof]u xfdL
s;/L u5f+}{, To;df ;a} lge{/ x'G5 . hut\df b]lvg] ;fw' / b'i6 k|j[lQ k|s[ltsf] sf/0fn] geO{ xfd|}
sf/0fn] xf] . xfdL z'4, sf]/f sfuh h:t} hGdG5f}F, To;df xfdL h] n]V5f}F, ToxL aG5f}F . xfdL ;a}
a/fa/ ;Dkbf lnP/ hlGdG5f}F . aRrfx¿df b'j} ;Dkbf a/fa/ jf ;Gt'lnt x'gfn] pgLx¿ caf]w /
;/n x'G5g\ . ;fw'df b}jL ;Dkbf k"0f{¿kdf el/Psf] x'G5 . afnssf] l;wfkg caf]wtfn] / ;fw'sf]
l;wfkg 1fgn] el/Psf] x'G5 t;y{ ;fw'sf] cfFvf aRrf h:tf] lgd{n x'G5 . aRrfsf] ;/ntf b'O{
ljk/Lt ;Dkbfx¿sf] ;Gt'ng xf] / of] ofqfsf] ;'?jft gePsf] cj:yf xf] . ofqfsf] ;'?jft ubf{
p;n] b'O{ ;DkbfdWo] Pssf] r'gfj ug{'kg]{ x'G5 .
xfdLn] ug]{ s'g} klg lg0f{odf b'j} zlQmn] cfjfh lbG5g\ . s;};Fu emu8f eP/ df/sf6
;Ddsf] l:ylt ;[hgf eP leqaf6 s;}n] o:tf] gug{ eG5 . o;} u/L k|fy{gfdf hfFbf klg leqaf6
Joy{ ;do ajf{b gu/ eg]/ Ps zlQmn] elg/xG5 . /fd|f] of g/fd|f] b'j} ubf{ leqaf6 s;}n] /f]S5
lsgeg] leq b'O{ cfjfh 5 . aRrfsf] b'j} cfjfh zfGt x'gfn] pm lgbf]{if x'G5 t/ s]xL ;dokl5
p;n] ;+;f/df hfg'k5{ / b'O{ ljsNkdWo] Pssf] r'gfp ug'{kg]{ g} x'G5 . k/d ;fw'sf] cy{ ;f/f
ljs[ltx¿nfO{ kf/ u/]/ ;Gt'ngnfO{ pknAw ePsf] JolQm xf] . kl/k"0f{ xf]; ;fw]sf] cj:yf ;Gtl'nt
1fgsf] cj:yf xf] . aRrfsf] lgd{ntf / ;f}Gbo{ ToxL ;Gt'ngsf] sf/0fn] xf] t/ aRrfsf] b'O{ larsf]
r'gfp kZrft\ Tof] ;f}Gbo{ qmdzM ljnLg x'g ;'? x'G5 . t/ :jod\n] sdfPsf] pknlAw x'gfn] k/d
;GtnfO{ Tof] ;f}Gbo{ :yfoL ¿kdf pknAw x'G5 .
To; pk/fGt >Ls[i0f eGg'x'G5– x] ch{'g Û b}jL ;Dkbf h'g k'?ifnfO{ k|fKt 5 / h;nfO{
cf;'/L ;Dkbf k|fKt 5, ltgsf nIf0f k[ys\ k[ys\ eG5' . >Ls[i0f ch'{gn] lrGg ;s"g\ eg]/ nIf0fx¿
eGb} x'g'x'G5 . ch{'gn] oL nIf0fx¿ lrGg'kgf{sf] sf/0f cToGt} cfwf/e"t / ;fGble{s 5 . b}jL
;Dkbf k|fKt ePsf] k'?ifsf] klxnf] nIf0f ceo (Fearlessness) xf] . ceo eGgfn] lge{otf xf]Og
lsgeg] cf;'/L ;Dkbfsf JolQmx¿ klg lge{o x'g ;S5g\ . ck/fwL JolQmx¿ w]/} lge{o x'gfn] g}
ck/fw ug{ ;S5g\ . lge{otf gx'gfn] w]/} JolQmx¿ ck/fwL x'g ;s]sf 5}gg\ lsgeg] pgLx¿df
ck/fwsf] rfxgf t x'G5 t/ eosf] sf/0fn] pgLx¿ ck/fw ug{ ;Sb}gg\ . pgLx¿ rf]/L ug{
rfxG5g\ t/ 8/sf sf/0fn] ug{ ;Sb}gg\ . nf]eeGbf eo 7'nf] x'G5 / ToxL xfdLdflysf] cª\s'z xf] .
dgaf6 t s}og\ xTof ul/G5 t/ To;sf] sfof{Gjog dfq ug{ ;lsGg . hLjgdf k|To]s dg'ion]
sd;]sd bz k6s xTof ug]{ jf cfTdxTof ug]{ ljrf/ u/] klg eosf] sf/0fn] ug{ ;Sb}gg\ egL
dg;\ljb\x¿ eG5g\ . >Ls[i0f ceonfO{ b}jL ;Dkbfsf] klxnf] nIf0f eGg'x'G5 . a'4 / dxfjL/ klg
ceonfO{ k|d'v cfwf/ dfGg'x'G5 . ha;Dd ceo x'Fb}g, ta;Dd sf]xL clx+;|s klg x'Fb}g egL
dxfjL/ eGg'x'G5 lsgeg] eoaf6 g} lx+;f pTkGg x'G5 . o'4sf] d}bfgdf l;kfxL lge{o t x'G5 ;fy}
lx+;|s klg x'G5 . t;y{ ceo / lge{otfsf] km/s rflxF hfGg'kg]{ x'G5 .
lge{o eg]sf] Tof] xf] h;sf] leq eo t x'G5 t/ JolQm eoeLt geP/ cl8/xG5 . 8/kf]s
JolQm leqsf] eosf] sf/0fn] k|efljt eP/ efU5 . oL b'O{ 8/kf]s / axfb'/ JolQmsf] leq eo t
x'G5 km/s olt xf]– axfb'/ 86]/ ;fdgf u5{ t/ 8/kf]s efU5 . ceosf] cy{ h;sf] leq eo
gfdsf] s]xL x'Fb}g h;n] ubf{ pm g t 8/kf]s x'G5 g t axfb'/ g} x'G5 . eo/lxt JolQm dfq
ceodf pknAw x'G5 . To:t} cf;'/L ;Dkbfsf] klxnf] nIf0f eo g} x'g'k5{ . ;a}eGbf a9L xfdL

nf]suLtf– 614
cWofo–!^
d[To';Fu eoeLt x'G5f}F . cfkm" ld6]/ ;dfKt x'g] eo ;a}eGbf 7'nf] eo xf] . wg n'l6Fbf, 3/ hNbf,
kb vf]l;Fbf xfdL eoeLt x'G5f}F t/ of] eo klg ulx/fOdf d[To'sf] sf/0fn] g} xf] . h'g s'/fx¿
gePdf c;xfo cg'ej x'G5 Tof] klg d[To';Fu n8\g g;Sgfsf] sf/0faf6 pTkGg eo g} xf] . h'g
s'/f vf]l;Fbf eo x'G5 Tof] s'/f n'l6Fbf d[To' glhs ePsf] h:tf] efg x'G5 . axfb'/ / sfo/ JolQm
b'j}sf] leq eo x'G5, eo gePsf] cj:yf dfq ceo xf] . d[To'sf ;DaGwdf ;d:of ;dfwfg ePdf
xfdL klg ceo x'g ;S5f}F . ha leqsf] cd[t tŒj;Fu ;fIffTsf/ eP/ d[To' t x'Fb} x'Fb}g eGg] k|tLt
x'G5, ta o:tf] cfTdefj hfu]sf] cj:yfdf ceosf] pbo x'G5 . To;}n] ceo cfTdfsf] bf];|f] gfd
xf] . h;n] cfTdfnfO{ lrGg ;S5, p;sf] hLjgdf ceo kmlnt x'G5 . ;To / a|≈dsf] ofqfdf ceo
b}jL ;Dkbfsf] klxnf] cfwf/ xf] . ceosf] k|tLlt cfTdfsf] k|tLltaf6 ;''? x'G5 .
cd[tsf] k|tLlt ePsf] JolQm a|Xddf km8\sf] dfg{ ;S5 . leq ld6\g] 8/ 5 eg] a|Xdsf]
k|tLlt x'g ;Sb}g lsgeg] a|Xd t d[To'eGbf eofgs x'G5 . d[To'df z/L/ dfq gfz x'G5, cfTdf t
cljgfzL x'g] x'Fbf p;sf] gfz x'g ;Sb}g t/ a|Xddf t cfTdf klg aRb}g, t;y{ of] dxfd[To' xf] .
;fu/df yf]kf ldl;Fbf p;sf] cl:tTj k"/} ljnLg ePem}“ a|Xddf ldng kZrft\ s]xL afFsL /xFb}g .
d[To'df z/L/ ld6]/ cfTdf k'gM gofF z/L/ k|fKt ug]{ ofqfdf hfG5 t/ a|Xddf pknAw JolQmsf] ;f/f
ofqf ;dfKt x'G5 / cfTdf dxfz"Godf ldl;G5 . t;y{ k/d1fgL k'gM kms]{/ cfpFb}gg\ . To;}n]
>Ls[i0fn] ceonfO{ b}jL ;Dkbfsf] klxnf] cfwf/ eGg'ePsf] xf] . lbJotfdf k|j]z ug{ JolQmdf
cfkm"nfO{ k"/} ld6fpg] ;fx; rflxG5 . h;nfO{ s;}n] klg ld6fpg ;Sb}g eGg] hfgsf/L x'G5,
To:tf] JolQmn] dfq cfkm"nfO{ ld6fpg ;S5 . o:tf] JolQm cfuf]df / kfgLdf plqg ;S5 lsgeg]
p;nfO{ cfuf]n] hnfpg ;Sb}g, kfgLn] 8'afpg ;Sb}g / z:qn] sf6\g ;Sb}g eGg] yfxf x'G5 .
To;}n] o:tf] JolQm z:qnufot s'g} s'/f;Fu klg 8/fpFb}g . of] cf:yfdf dfq ceo ljsl;t x'G5 .
>Ls[i0f bf];|f] nIf0f cGt:s/0fsf] k"0f{ z'l4 eGg'x'G5 . cGt:s/0f;Fu a8f] e|flGt hf]l8Psf]
5 . ;dfhsf] k"/f wf/0ff g} cGt:s/0fsf] zf]if0fdf lge{/ x'G5 . ;dfhn] cGt:s/0fsf] k"/f pkof]u
u/]sf] 5 . afNofj:yfb]lv g} aRrfx¿df ug{ x'g] / gx'g] s'/fx¿ af/Daf/ bf]xf]¥ofP/ ;+:sf/hGo
wf/0ff :yflkt ul/Psf] x'G5 . t;y{ To;sf lj?4df hfg vf]h]df cGt:s/0fn] t'?Gt lj/f]w u5{ .
x/]s ;dfhdf cnu–cnu cGt:s/0f x'G5 . zfsfxf/L 3/df hlGdPsf] JolQm eP p;sf]
cGt:s/0f zfsfxf/L g} x'G5 . df5f df;'sf] uGw klg p;n] ;xg ;Sb}g, u|x0f ug]{ t s'/} ePg .
t/ df+;fxf/L 3/df hlGdPsf] JolQmnfO{ ToxL ef]hg :jflbi6 nfU5 . of] jf:tljs cGt:s/0f geO{
;dfhn] pkof]u u/]sf] cGt:s/0f dfq xf] . ;dfhn] JolQmnfO{ lgoGq0fdf /fVgsf nflu jf:tljs
cGt:s/0f xfaL gxf];\ eg]/ pgLx¿sf] cGt:s/0fdf cfˆgf] wf/0ff yf]k/]sf] x'G5 . ;ft jif{sf]
pd]/;Dd JolQmsf] cfwf dl:tis lgld{t eO;S5 / afFsL lhGbuLdf %) k|ltzt lgld{t x'G5 egL
dgf]j}1flgsx¿ dfGb5g\ . ;ft jif{leqdf lgld{t dl:tis g} o;sf] cfwf/ x'G5 / afFsL lhGbuL
o;s} cg's"n rN5 . To;}n] tyfslyt wfld{s ;Dk|bfox¿ aRrfnfO{ zL3|tfk"j{s zf]if0f ug{
rfxG5g\ . wf/0ffx¿ leq lgld{t eO;s]kl5 jf:tljs cGt:s/0fn] cfjfh ;'Gg ;Sb}g / ;dfhn]
lbPsf] cGt:s/0fn] g} sfd ul//xG5 .
o;sf] cy{ ;dfhn] lbPsf] wf/0ffaf6 lgld{t cGt:s/0faf6 d'Qm eP/ jf:tljs
cGt:s/0fsf] cfjfh ;'Gg ;Ifd x'g' xf] . ha;Dd xfdL wd{ / ;dfhn] lbPsf] cGt:s/0fsf]
cfjfhaf6 d'Qm x'Fb}gf“}, ta;Dd xfd|f] jf:tljs hGd;Fu} lnP/ cfPsf] cGt:s/0f h'g b}jL :j/
xfdL;Fu 5 Tof] blaP/} a:5 . of] k|s6 x'g cGt:s/0fsf kqx¿ ;kmf x'gk5{ . ch{'g h'g 1fgsf]
s'/f ub}{ 5g\ Tof] pgsf] cGt:s/0faf6 cfPsf] xf]Og≤ ;fdflhs wf/0ffsf cfwf/df pgL 1fgsf]

nf]suLtf– 615
cWofo–!^
JofVof lbg vf]Hb} 5g\ . ch{'g eG5g\– d]/f u'?, d]/f cfkmGt, ldq–aGw'afGwjx¿nfO{ d s;/L xTof
u¿F, logLx¿ ;a} d]/f cfkmGt x'g\ . >Ls[i0f ch{'gnfO{ eGg'x'G5– of] ltd|f] cGt:s/0fsf] cfjfh
xf]Og . of] ltd|f] cfˆgf] k|tLlt, af]w / k|1f xf]Og, of] ltd|f] leqaf6 ;dfhsf] wf/0ff af]ln/x]sf] 5 .
of] gx6fP;Dd z'4 cGt:s/0fsf] s]xL hfgsf/L x'Fb}g . z'4 cGt:s/0fsf] cy{ /fd|f] JolQmsf]
cGt:s/0f xf]Og lsgeg] /fd|f]–g/fd|f]sf] dfGotf klg ;dfhaf6} lgld{t x'G5 h'g wf/0ff kl/jt{g
eO/xG5 .
lh;; Pp6f le8df x'g'x'GYof] . le8df s;}n] pxfFnfO{ tkfO{+sf cfdf–a'af cfpg'ePsf] 5
eg] ta lh;;n] d]/f s'g} cfdf / a'af 5}gg\ eGg'eof] . of] egfO ;'Gbf pxfFh:tf] s?0ffjfg\
JolQmaf6 o:tf] s7f]/ jrgsf] cfzf klg ug{ ;lsGg t/ lh;;sf] jrgsf] k|of]hg leGg 5 . z'4
cGt:s/0fsf] cfdf, a'af, aGw'afGwj / cfkmGt sf]xL x'Fb}g . ;fdflhs cGt:s/0fsf] dfq ;a}
x'G5g\ . lh;;n] ;dfhsf] s'/f gdfg]sfn] pgnfO{ To; ;dosf] ox'bL ;dfhn] pk›jL ck/fwL
7x¥ofP/ z"nL r9fof] . lh;;nfO{ z"nL r9fPkl5 pxfFnfO{ dfGg] JolQmsf] ;dfh lgld{t eof] . ltg}
O;fO{x¿sf nflu lh;; ;a}eGbf /fd|f] k/dfTdfsf] Ps dfq k'q / d'lQmsf] dfu{ x'g'eof] . ox'bLsf
nflu ;a}eGbf g/fd|f] JolQm O:ffO{sf nflu ;a}eGbf /fd|f] x'g'eof] . ox'bLx¿;Fu Pp6f ;fdflhs
wf/0ff 5 eg] O;fO{x¿;Fu csf]{ ;fdflhs wf/0ff 5 . ;dfhsf] wf/0ff;Fu} /fd|f]–g/fd|f] klg
abln/xG5 . t;y{ cGt:s/0fsf] z'l4 eg]sf] /fd|f] JolQmsf] cGt:s/0f xf]Og, z'4 cGt:s/0fsf] cy{
xf] h;df s'g} ldnfj6 5}g . h'g cGt:s/0f lnP/ xfdL hGd]sf 5fF}, hf] s;}n] xfdLnfO{ lbPsf]
xf]Og / ;dfhn] lgld{t u/]sf] klg xf]Og, ToxL xfd|f] leqL ;Dkbf xf] .
;dfhsf] wf/0ffnfO{ k"0f{ ¿kn] x6fP/ lgvf¥of}+ eg] Tof] z'4 cGt:s/0f x'g] 5 h'g b}jL
;Dkbfsf] bf];|f] nIf0f xf] egL >Ls[i0f eGg'x'G5 . oxL z'4 cGt:s/0fsf] ;xf/fdf lbJotf;Dd k'Ug
;lsG5 . xhf/f}“ k|sf/sf] ;dfh x'Fbf xhf/f}“ k|sf/sf dfGotfx¿ 5g\ . x/]s ;dfhn] dfGb} cfPsf
wf/0fsf sf/0fx¿ 5g\ / lTfgsf P]ltxfl;s k[i7e"ldx¿ 5g\ . ;dfhsf wf/0ffnfO{ dfg]/ lxF8\g]
JolQm /fd|f] g/fd|f] b'j} x'g ;S5 t/ tL wf/0ffnfO{ dfg]/ sf]xL klg z'4 cGt:s/0fsf] JolQm x'g
;Sb}g . hf] cfkm"leqsf wf/0ffaf6 d'Qm eP/ cfˆgf] cGt:s/0faf6 rN5 / hxfF ;dfhsf] s'g} 5fk
g} x'Fb}g, o:tf] P]gf h:tf] z'4 cGt:s/0fsf dfWodaf6 b}jL ;DkbfnfO{ k|fKt u/L lbJotfnfO{ vf]Hg
;lsG5 .
>Ls[i0f b}jL ;Dkbfsf] t];|f] nIf0f 1fgof]udf lg/Gt/ b[9 l:ylt eGg'x'G5 . xfdL h'g hLjg
afFlr/x]sf 5f“},+ To;nfO{ d"R5f{df b[9 l:ylt eGg ;S5fF} lsgeg] xfdL ;Dk"0f{ sfo{ d"R5f{d} u5f}{+ .
xfdL qmf]w / k|]d klg d"R5f{sf] cj:yfd} u5f}{+ . xfdLn] lsg o:tf] hLjg latfof}“ eGg] af/]df klg
xfdLnfO{ s]xL 1ft x'Fb}g . t;y{ xfd|f] cj:yf d"R5f{df b[9 l:ylt h:tf] 5 . 1fgof]udf b[9 l:ylt
eg]sf] hfu?stfdf b[9 l:ylt / xf];df x'g' xf] . o;}nfO{ a'4n] ;Dos\ :d[lt / dxfjL/n] ;Dos\
1fg / sjL/, gfgsn] ;'/lt eg]sf 5g\ . Jojxf/ d"lR5{t gx'g', cr]t zlQmx¿ lgisfd x'g' / s[To
r]tg x'g' g} 1fgof]udf b[9 l:ylt ePsf JolQmsf] nIf0f xf] . cfkm" lg0f{o ug{ g;Sg] / c¿af6
kl/rflnt x'g] JolQm d"R5f{df x'G5 . xf];df /x]sf] JolQm x/]s s[Tosf] lg0f{o ;r]tg ¿kn] cfkm}“
lnG5 .
xfd|f] dgsf] clwsf+z efu cr]tg / yf]/} dfq r]tg l:yltdf x'G5 eg]/ dgf]j}1flgs
eGb5g\ . kfgLdf a/km xfNbf gf} efu kfgLdf 8'A5 / Ps efu dfq dfly x'G5 . To:t} xfd|f] Ps
efu r]tg 5 eg] gf} efu cr]tg 5, h;n] rf}la; 3G6f xfdLnfO{ sfd u/fpF5 . of] cr]tg dg
xfdLnfO{ hGd–hGdsf] ofqf / cgGt ;+:sf/af6 k|fKt ePsf] xf] . xfd|f] r]tg dgn] cr]tg dgåf/f

nf]suLtf– 616
cWofo–!^
ul/Psf] lg0f{o v08g ug{ vf]h] klg Tof] ug{ ;Sb}g lsgeg] gf} lx:;f ePsf] cr]tg dgn] Tof]
lg0f{o sfof{Gjog ug{ lbFb}g . pm xhf/f}“ ts{ lbP/ cfkm"nfO{ zlQmzfnL l;4 ub}{ r]tg dg dfly
xfaL x'G5 . k|To]s dg'iosf] afwf oxL g} xf] . p;n] ablng] lg0f{o t u5{ t/ k"/f slxNo} ug{ ;Sb}g
lsgeg] cr]tg dg r]tg dgdfly ;b}j xfaL x'G5 . hlt xf]; hfUg ;'? x'G5, Tolt g} cr]tg
dgn] lyr]sf] r]tg dgsf] pbo x'g ;'? x'G5 . xf];k"0f{ hfu[t cj:yf k"0f{ r]tgsf] cj:yf xf] . Tof]
l:yltdf lnOPsf] lg0f{oleq s'g} lj/f]w x'Fb}g lsgeg] oxfF cr]tg dgdfly r]tg dg xfaL x'G5 .
;a} ;fwgf, k|lqmof, Wofg k|fy{gfsf ljlwx¿ xf];nfO{ hufpgsf nflu x'g\ / oxL g} 1fgof]udf b[9
x'g] pkfo klg xf] .
>Ls[i0f b}jL ;Dkbf ePsf] JolQmsf cGo nIf0fx¿df bfg tyf OlG›ox¿sf] bdg, o1,
:jfWofo tyf tk Pjd\ z/L/ / OlG›ox¿;lxt cGt:s/0fsf] ;/ntf x'g\ eGg'x'G5 . b}jL ;Dkbf
ePsf] JolQm cfkm";Fu ePsf s'/fx¿ afF8\g] efj /fV5 . oxL afF8\g] efjnfO{ s[i0f bfg eGg'x'G5 .
cf;'/L ;Dkbf ePsf] JolQmdf lng] efj dfq x'G5 . dxfjL/ cfˆgf] 1fg, a'4 cfˆgf] s?0ff, lh;;
cfˆgf] ;]jf afF8\b} x'g'x'G5 . h] cfkm";Fu 5, Tof] d]/f] dfq geP/ ;a}sf] xf];\ eGg] ulx/f] efj g} bfg
xf] . vf]:g] efj cxª\sf/sf] efj xf] . wg, ;'lawf / ;fwgsf] j[l4;Fu} cxª\sf/sf] j[l4 x'G5 . afF8\g]
efjsf] lj:tf/ ;Fu} cxª\sf/z"Go x'G5 . cxª\sf/ b'i6sf] efj xf] eg] lg/cxª\sfl/tf k/dfTdfsf]
efj xf] . afF8\g' / afF8\g] j[lQ ljsf; ug{' g} bfgsf] d"n cy{ xf] . hlt afF8\of] plt g} a9L k|fKt
x'G5 . afF8\bf cfkm";Fu s]xL garf];\ eGg] efjsf] ljsf; ubf{ cfkm"n] g;f]r]sf] s'/f k|fKt x'G5 . bfg
k|]d / cfgGb xf] . b}jL ;Dkbf ePsf] JolQmdf cl:dtf x'Fb}g, cf;'/L ;Dkbf ePsf] JolQmdf dfq
cl:dtf x'G5 .
>Ls[i0fn] bfg / OlG›ox¿sf] bdg ;fy;fy} eGg'ePsf] 5 . hlt lbg ;''? ul/G5, plt
OlG›ox¿ lj;lh{t x'g yfN5g\ . hlt ;ª\u|x u5f}{+, Tolt g} OlG›ox¿ alnof / k|efjsf/L x'G5g\ .
OlG›o vf]:g rfxG5Ù t;y{ bfgsf] ;''?jft;Fu} OlG›ox¿ qmdzM z"Go x'g yfN5g\ . OlG›osf] bdgsf]
cy{ logLx¿;Fu n8\g' xf]Og :jod\sf] lghTjnfO{ k"/f afF8\g' xf] . cfˆgf] cfjZostfeGbf a9L s]xL
garfpg] xf] eg] OlG›o ¿kfGtl/t eO{ :jtM zfGt x'G5 . of] zflGt bfg / k|]daf6 kmlnt x'G5 .
OlG›ox¿ ef]u ug{ rfxG5g\ . To;}n] hah{:tL o;nfO{ bdg u/L cGoq nfg] k|of; u/]df czflGt
kmlnt x'G5 h;af6 ljs[lt / s'¿ktf dfq k|fKt x'G5 .
>Ls[i0fn] c¿ nIf0fx¿df o1 eGg'ePsf] 5 . o1 Pp6f j}1flgs k|lqmofsf] gfd xf] . o1sf]
afXo ¿k;Fu dfq xfdL kl/lrt 5f}+ . clUgleq k|Hjlnt u/L Tof] clUgdf e:dLe"t x'g] ljlw o1
xf] . ;f/f hLjg clUgsf] v]n xf] / xfdL klg clUgs} Ps ¿k xf}F . xfd|f] z/L/df 3l6/x]sf x/]s
lqmof clUgs} v]n x'g\ . z/L/af6 clUg ;dfKt x'g]lalQs} ;a} ;dfKt x'G5g\ . hLjg Ps pi0ftf xf]
/ ;gftgLx¿n] o1sf dfWodaf6 of] pi0ftfsf] ulx/f] k|of]u u/]sf 5g\ . xfd|f] z/L/df lj/f6\ sfo{
rln/x]sf] 5 . ef]hg ub]{ 5f}+ h'g kRb} 5, /ut aGb} 5 / /ut bf}l8/x]sf] 5, Åbo / Zjf;
rln/x]sf] 5 . Pp6f JolQmsf] z/L/df hlt sfd x'G5 To;sf nflu sd;]sd bz ju{ldn
If]nkmnsf] sf/vfgf cfjZos x'G5 eg]/ z/L/zf:qLx¿ eGb5g\ . ;a}sf] leq clUg k|Hjlnt x'G5 /
p;}n] ;a} sfd u5{ . xfdLn] lng] Zjf; / lbof]df aNg] aQL b'j} clUg g} x'g\ . j}1flgsx¿ o;nfO{
clS;8fOh];g eGb5g\ lsgeg] clUg aNgsf nflu clS;hg rflxG5 . xfdLn] Zjf; lnFbf leq hfg]
clS;hg ;"Id clUg xf] . Zjf; l7s;Fu lng g;Sbf hLjg IfL0f x'G5 / Zjf; aGb x'Fbf d[To' x'G5 .
of]usf] k|lqmofåf/f leqsf] clUg k|Hjlnt ug{' g} o1 xf] . of] clUgaf6 leqL lqmofx¿ hNg] dfq
xf]Og, kmf]x/¿kL cxª\sf/ klg hNb5 / lbJotfsf] af]w x'G5 .

nf]suLtf– 617
cWofo–!^
;b}j cfˆgf] cWoog ug{' g} :jfWofosf] cy{ xf] . :jod\sf Ps Ps ultljlw / x/]s
s[Tox¿nfO{ lrGg', ljZn]if0f ug{', lg/Gt/ cWoog ug{' / :jod\nfO{ zf:q agfpg' g} :jfWofo xf] .
oxL :jfWofoaf6 lnPsf] kl/0ffd / pkof]lutfnfO{ cufl8 k|of]u ug{' tk xf] . ;Dos\ ¿kdf
:jod\sf] cWoogaf6 x'g] lgisif{cg';f/ hLjg rnfpg' tk:of xf] . tksf] cy{ :jod\nfO{ si6 lbg'
eGg] sbflrt\ xf]Og . cfˆgf] :jefj kl/j{tg ug{ cToGt sl7g x'g] x'Fbf tkdf ;ª\sNknfO{ cfwf/
agfpg'k5{ . k'/fgf] :jefjnfO{ kl/j{tg ug{ ;kmn ePdf cfgGbkmlnt x'G5 . >Ls[i0f z/L/ /
OlG›o;lxt cGt:s/0fsf] ;/ntf eGg'x'G5 . hLjgsf x/]s If]qdf hl6n xf]Og ;/ntfnfO{ :yfg
lbg'k5{ . hl6ntf;Fu gafFRg' g} ;/ntfnfO{ :yflkt ug{' xf] . hl6n sfd ug{ dg cfsfª\IfL x'G5
lsgeg] ToxfF r'gf}tL x'G5 . ;/nsf] r'gfj u/]df xfd|f] cxª\sf/ qmda4 ¿kn] ;dfKt eP/ z/L/ /
OlG›o;lxt cGt:s/0fsf ;a} cfofdx¿df ;/ntf k|fKt x'G5 . h;nfO{ lbJotfsf] lbzfdf k|:yfg
ug{' 5, p;n] ;/ntfsf] hLjg r'Gg'k5{ . cxª\sf/ ;dfKt ePkl5 cf;'/L ;Dkbfsf] h8 sfl6G5 eg]
lgcxÍfl/tfdf b}jL ;Dkbfsf] åf/ v'N5 .
clx+;f ;Todqmf]w:TofuM zflGt/k}z'gd\ .
bof e"t]ijnf]n'KTj+ dfb{j+ x|L/rfknd\ ..@..
x] ch{'g Û dg, jf0fL / z/L/n] s'g} k|sf/n] s;}nfO{ si6 glbg', oyfy{ / lk|o af]Ng', cfˆgf]
cksf/ ug]{jfnfk|lt klg qmf]w gx'g', sd{sf] stf{kgsf] cledfgsf] Tofu, cGt:s/0fsf] pk/lt cyf{t\
lrQsf] r~rntfsf] cefj, s;}sf] klg lgGbflb gug{', ;a} k|f0fLx¿df x]t'/lxt bof, OlG›osf]
ljifosf ;fy ;+of]u eP/ klg To;df cf;lQm gx'g', sf]dntf, nf]s / zf:qsf lj?4sf] cfr/0fdf
nHhf / Joy{ r]i6fsf] cefj klg b}jL ;Dkbfsf nIf0f x'g\ ..
t]hM Ifdf w[ltM zf}rdb|f]xf] gfltdflgtf .
ejlGt ;Dkb+ b}jLdlehft:o ef/t ..#..
x] ef/t Û t]h, Ifdf, w}o{, aflx/sf] z'l4, s;}df klg zq'efj gx'g' / cfˆgf]df k"Hotfsf]
cledfgsf] cefj x'g' klg b}jL ;Dkbfsf nIf0f x'g\ ..
clx+;f, ;To, cqmf]w, Tofu, zflGt, s;}sf] klg lgGbf gug{' / ;a} k|f0fLx¿df bof,
cnf]n'ktf, sf]dntf tyf nf]s / zf:qlj?4 cfr/0fdf nHhf Pjd\ Joy{ r]i6fx¿sf] cefj tyf
t]h, Ifdf, w}o{ / ;f]r cyf{t\ aflx/–leqsf] z'l4 Pjd\ c›f]x cyf{t\ s;}df klg zq'efj gx'g' /
cfkm"df k"Hotfsf] cledfgsf] cefj oL ;a} b}jL ;Dkbf k|fKt ePsf] k'?ifsf nIf0f x'g\ . c¿nfO{
b'v lbg] j[lQsf] Tofu g} clx+;f xf] . t/ xfdLdf c¿nfO{ b'v k'¥ofpg] j[lQaf6 ;'vsf] efj
knfpF5 . s;}sf] 3/df cfuf] nfUbf olb xfdLn] :jfWofo u¥of}F eg] aflx/af6 b'v JoQm u5f+}{ t/
leqleq} cfˆgf] 3/ hNgaf6 ar]sf]df v';Lsf] cg'e"lt u5f}{+ . s]xL gafF8Lsg ToxfF xfdL
;xfg'e"ltsf] ;'v lnG5f+} . b'vL JolQmsf] vf]hL xfdL t'ngfTds ¿kdf cfkm" ;'vL ePsf] cg'ej
ug{sf nflu u5f}{+ . xfdL cfkm"eGbf b'vL JolQm b]v]/ ;'vsf] cg'ej u5f}{+ t/ c¿nfO{ b'vL b]v]/ ;'vL
x'g' gsf/fTds ;f]r xf] .
b}jL ;Dkbfaf6 o'Qm k'?ifsf] nIf0f clx+;f xf] eg]/ >Ls[i0f eGg'x'G5 . c¿nfO{ b'v gk'¥ofpg]
j[lQ clx+;f xf] . c¿sf] ;'vdf ;'vL eO{ k|km'lNnt ePdf / c¿sf] b'vdf p;sf] 7fpFdf cfkm"nfO{
/fvL pm hlQs} b'vL ePdf clx+;fsf] efj ;'? x'G5 . ;'v jf b'vdf c¿sf] :yfgdf cfkm"nfO{ /fVg]
snf clx+;f xf] . xfd|f] aflx/L cfr/0f clx+;fsf] x'G5 t/ leq k"/f lx+;f el/Psf] x'G5 . c¿nfO{ b'v
lbg] OR5f / j[lQsf] ;dfkg g} clx+;f xf] . c¿sf] v';LnfO{ lg;t{ v';L efjn] :jLsf/ ug{' clx+;fsf]
nIf0f xf] h;af6 ;fIfLefj hfu[t x'g ;S5 . c¿sf] ;'v–b'vdf ;fIfL x'g] JolQm cfˆgf] ;'v–b'vdf
nf]suLtf– 618
cWofo–!^
klg ;fIfL x'G5 . ;fFrf] af]Ng' dfq ;Tosf] cy{ xf]Og . ;fFrf] af]Ng' ;Tosf] uf}0f cy{ xf] . ;Tosf]
cy{ k|fdfl0fs eP/ leq aflx/ Ps x'g' xf] . kl/l:yltnfO{ uf}0f dfg]/ kl/0ffdsf] lrGtf gu/L
k|fdfl0fs x'g' ;Tosf] ;xL cy{ xf] . eljio / kmnsf] lrGtf gu/L h:tf] 5 To:t} k|:t't x'g' ;To
x'g' xf] . >Ls[i0f eGg'x'G5– hf] kmnsf] lrGtf u5{ pm ;bf e6\lsP/ sxLF k'Ug ;Sb}g . cfkm"nfO{ leq
aflx/ Ps u/]/ k"/f v'Nnf /fVg' ;To xf] / of] b}jL ;Dkbfsf] Ps clgjfo{ cª\u xf] .
cqmf]w b}jL ;Dkbfsf] csf]{ nIf0f xf] . ;fdfGotM xfdL qmf]w slxn]sfxLF dfq u5f}{+ eGg] 7fG5f}F
t/ oyfy{df xfdL rf}la;} 3G6f qmf]wdf g} /xG5f}F . ;fdfGo l:yltdf xfdLnfO{ o;sf af/]df yfxf
x'Fb}g t/ ha of] plNemG5 ta qmf]w km'6]/ b]lvG5 . xfdL qmf]w;Fu} afFRg] x'Fbf xfdLnfO{ o;sf] afgL
kl/;s]sf] 5 . olb xfdLn] cfTdlg/LIf0f u¥of}F eg] rf}la;} 306f xfdL ljleGg s'/fdf / slxn] t
ljgfsf/0f g} qmf]w ul//x]sf x'G5f}F . qmf]wL x'g' klg qmf]w xfdL leq ePsfn] g} xf] . of] 36gf geO{
xfd|f] bzf xf] . rf}la; 306f zfGt x'g] l:ylt cqmf]wsf] l:ylt xf] . of] l:yltsf] ;[hgf ta x'G5, ha
xfdL c¿nfO{ bf]if lbg aGb u5f}{+ . xfdL ;b}j csf]{ JolQmn] gug{'kg]{ sfd u¥of], To;}n] qmf]lwt eof}“
eGg] 7fGb5f}“ . t/ ha c¿n] u/]sf] s'/f unt nfUg 5f]8\5 / c¿sf] uNtLdf bf]if vf]Hg 5f]8\5f}“,
ta dfq cqmf]wsf] l:ylt k}bf x'G5 . cqmf]w b}jL ;Dkbfsf] ax'd"No nIf0f xf] . b}jL ;Dkbfsf] Pp6f
nIf0f hfg]df c¿ nIf0fx¿ :jtM hfGg ;'? x'G5 lsgeg] ;a} u'0f ;+o'Qm 5g\ . hf] JolQm cqmf]wL
x'G5 pm :jtM ceoL x'G5 . qmf]w g} gePkl5 s;}n] eoeLt klg ug{ ;Sb}g . eoeLt ePkl5
cfˆgf] /Iff ug]{ pkfo g} qmf]w x'g] x'Fbf oxL qmf]wnfO{ hufP/ xfdL n8\g tof/ x'G5f}“ . cqmf]wdf
pknAw x'g]nfO{ ;a} s'/f lgoltsf] v]n x'G5 / pm Ps v'Nnf k':ts h:tf] x'G5 . oL ;a} u'0fx¿
;+o'Qm x'G5g\≤ To;}n] Pp6f u'0f hfu]kl5 c¿ u'0f :jtM kl5 hfUb5g\ .
b}jL ;Dkbfsf] csf]{ u'0f Tofu xf] . ef]usf] /; xfdL hfGb5f+}“ t/ Tofusf] /; xfdL hfGb}gf}“ .
s;}nfO{ s]xL lbFbf jf s;}sf] ;xf/f aGbf dg k|km'lNnt eP/ xfdL cfTdljef]/ x'G5f}“ . s]xL 5f]8\bf
leq s]xL km}lnP/ xfdL lj/f6\ h:tf] x'G5f+}“ . o:tf] cg'ej xfdL ;a}nfO{ af/Daf/ eO/xG5 . olb
o:tf cg'ejx¿ ljsl;t ug{ ;kmn eof+}“ eg] ToxL tŒjsf] gfd Tofu xf] . lbg] / 5f]8\g] ;'v g}
Tofu xf] t/ xfdL ;dft]/ a:g] ;'v dfq hfGb5f}+“ . JolQmx¿sf] wg hlt a9\5 pgLx¿ Tolt g} b'vL
x'g yfN5g\ / wgdf b'v 5 eg]/ ;f]Rb5g\ . wgdf b'v x'Fb}g, wgsf] ;ª\u|xdf eg] lgZro b'v x'G5 .
hlt wg j[l4 xF'b} hfG5, Tolt g} 5f]8\g ufx|f] x'G5 . wg ;ª\u|x ug]{ j[lt g} b'vsf] sf/0f xf] . cfh
wgsf] ks8sf sf/0fn] g} klZrdL d'n'sx¿ ;a}eGbf b'vL 5g\ . h;n] 5f]8\g] snf l;S5, pm ;'vL
x'G5 . Tofusf] snf hfGgfn] JolQmsf] hLjgdf cfgGbsf] åf/ v'n]/ p;sf] cfTdf klg ljsl;t
x'G5 . To;}n] Tofu klg b}jL ;Dkbfsf] csf]{ dxŒjk"0f{ nIf0f xf] .
zflGt b}jL ;Dkbfsf] csf]{ nIf0f xf] . s;}sf] lgGbf gug{ / zfGt x'g xfdL ;a} rfxG5fF} t/
xfdL hlt zfGt x'g rfxG5fF}, TolQs} czfGt x'G5fF} . ha xfdL czfGt x'G5f}F, ta zfGt x'g sl7g
x'G5 . olb czfGt ePsf] If0fdf zfGt x'g l;Sof}F eg] czflGtsf] s'g} sf/0f g} x'Fb}g . c¿sf] ;'v
b]v]/ xfdL czfGt x'G5f}F / c¿ b'vL x'Fbf p;sf] b'vsf] t'ngf u/]/ zfGt x'g vf]H5f}F . t/ zflGtsf]
cj:yf xfd|f] :jefj xf] . xfdL leqsf] r}tGo k"0f{ zfGt 5 / xfdLn] czflGtsf] 5'› sf/0f cfk}mleq
vf]h u¥of+} eg] zflGt k|fKt ug{ ufx|f] x'Fb}g . zflGt b}jL ;Dkbf / czflGt cf;'/L ;Dkbfsf] nIf0f
xf] . c¿sf] lgGbf ubf{ xfdLnfO{ v'a} /; cfpF5 lsgeg] s;}sf] lgGbf k/f]Ifdf cfˆgf] k|z+;f xf] .
k|foMh;f] a]l7s JolQmx¿ c¿sf] lgGbfdf ;+nUg x'G5g\ / c¿nfO{ a]l7s l;4 ug{ r]i6f
ul//xG5g\ . of] s]jn cfˆgf] ;'/Iffsf nflu / cfˆgf] g/fd|f] 5lj n'sfpgsf nflu dfq xf] . lgGbfdf
/; lng] JolQmsf] hut\df sf]xL ldq x'Fb}g . c¿df enfO vf]Hg] / c¿sf] lgGbf gug{] c;n

nf]suLtf– 619
cWofo–!^
JolQmsf] nIf0f xf] . b}jL ;Dkbfsf] JolQm c¿sf] lgGbf ub}{g p;nfO{ c¿sf] g/fd|f] s'/fdf ;'v
xfl;n x'Fb}g .
;a} k|f0fLx¿df bof, cnf]n'Kftf, sf]dntf tyf nf]s / zf:qlj?4 cfr/0fdf nHhf / Joy{
r]i6fx¿sf] cefj b}jL ;Dkbfsf JolQmsf c¿ nIf0fx¿ x'g\ . zf:qdf h] elgPsf] 5 / ;dfhsf] h]
k|rlnt Joj:yf 5 To;nfO{ lgod / v]n dfg]/ rNg' g} b}jL ;Dkbfsf JolQmsf] nIf0f xf] . o:tf]
JolQmn] ;dfh / zf:qn] agfPsf lgodx¿nfO{ kfngf u5{ / k|f0f / cfTdfnfO{ vt/f geP;Dd
To;sf] lj/f]w klg ub}{g . o:tf] JolQm x:tIf]ksf/L x'Fb}g / ;xh ¿kn] lgodfg';f/ Jojxf/ u5{ .
To:t} ;dfh klg p;sf nflu Ps v]n x'G5 / oxL v]n / ;dfhsf] lgodnfO{ dfg]/ b}jL ;Dkbfsf]
JolQm rNb5 . o:tf] JolQm g t afwf pTkGg u5{ g t afwfdf g} kb{5 . cf;'/L j[lQsf] JolQmnfO{
lgod pNnª\3g ug{, pR5[ª\vn x'g / ljk/Lt sfd ug{df /; cfpF5 .
t]h, Ifdf, w}o{ / ;f]r cyf{t\ aflx/ leqsf] z'l4 cyf{t\ s;}df klg zq' efj gx'g', cfkm"df
k"Hotfsf] cledfgsf] cefj x'g' oL ;a} b}jL ;Dkbf k|fKt ePsf k'?ifsf nIf0f x'g\ . oL ;a}
nIf0fx¿df uxg efj cxª\sf/z"Gotfsf] x'G5 . cfkm" k"Ho 5' / c¿n] cfkm"nfO{ k'h"g\ eGg] efj
;a}df x'G5 . of] :jfefljs xf] lsgeg] cxª\sf/ o;sf] ;xf/fdf lgld{t / ;'/lIft x'G5 t/ c¿nfO{
cfb/ ug{ / k'Hg eg] ufx|f] x'G5 . u'? x'g ;lhnf] 5 t/ lzio x'g ufx|f] 5 . ;a}n] dnfO{ k'h"g\ /
cfb/ u¿g\ eGg] efj g} cxª\sf/sf] nIf0f xf] . cxª\sf/ /x'Gh]n s;}n] k'Hb}g / cfb/ klg ub}{gg\ .
k"hf ;b}j lg/xª\sf/ efjsf] dfq x'G5 / h'g lbg cxª\sf/ lj;lh{t x'G5, ta ;f/f hut\n] p;nfO{
k'Hb5g\ . d l:yt /x"F c¿ ;f/f hut\ d]l6of];\ eGg] efj cf;'/L ;Dkbfsf] JolQmdf x'G5 eg] d
d]l6o"F / ;a} /x'g\ eGg] efj b}jL ;Dkbf ePsf] JolQmdf x'G5 .
bDef] bkf]{˜ledfgZr qmf]wM kf?iod]j r .
c1fg+ rflehft:o kfy{ ;Dkbdf;'/Ld\ ..$..
x] kfy{ Û bDe, 3d08 / cledfg tyf qmf]w, s7f]/tf / c1fg klg cf;'/L ;Dkbfsf nIf0f
x'g\ ..
b}jL ;Dklådf]Iffo lgaGwfof;'/L dtf .
df z'rM ;Dkb+ b}jLdlehftf]˜l; kf08j ..%..
b}jL ;Dkbf d'lQmsf nflu / cf;'/L ;Dkbf afFWgsf nflu dflgPsf 5g\ . To;}n] x] ch{'g Û
ltdL zf]s gu/ lsgeg] ltdL b}jL ;Dkbf lnP/ pTkGg ePsf 5f} ..
åf} e"t;uf}{ nf]s]˜l:dGb}j cf;'/ Pj r .
b}jf] lj:t/zM k|f]Qm cf;'/+ kfy{ d] >[0f' ..^..
x] ch{'g Û o; nf]sdf k|f0fLx¿ cyf{t\ dg'io ;d'bfo b'O{ k|sf/sf 5g\, Pp6f b}jL k|s[ltjfnf /
csf]{ cf;'/L k|s[ltjfnf . oLdWo] b}jL k|s[ltjfnfsf af/]df t lj:tf/k"j{s elgof], ca ltdL cf;'/L
k|s[ltjfnf dg'io ;d'bfoaf/] klg lj:tf/k"j{s ;'g ..
>Ls[i0f eGg'x'G5– x] kfy{ Û kfv08, 3d08, cledfg, qmf]w / s7f]/ jf0fL Pjd\ c1fg oL ;a}
cf;'/L ;Dkbf k|fKt JolQmsf nIf0f x'g\ . b'O{ k|sf/sf ;DkbfdWo] b}jL ;Dkbf d'lQmsf nflu / cf;'/L
;Dkbf aGwgsf nflu xf] . o;sf/0f x] ch{'g Û ltdL zf]s gu/ lsgeg] ltdL b}jL ;DkbfnfO{ k|fKt
u/]sf 5f} . o; nf]sdf k|f0fLsf] :jefj b'O{ k|sf/sf agfOPsf 5g\≤ Pp6f b}j h:tf] / csf]{ c;'/
h:tf] . oLdWo] b}jL :jefjaf/] lj:tf/k"j{s elgof] / ca c;'/sf] :jefjaf/] klg lj:tf/k"j{s ;'g .
cf;'/L ;Dkbfsf] Pp6f nIf0f kfv08 xf] . kfv08sf] cy{ cfkm" h] xf]Og Tof] b]vfpg] k|of; ug{' xf] .

nf]suLtf– 620
cWofo–!^
cfˆgf] jf:tljs cg'xf/ / :jefj gePsf] s'/f k|s6 ug{ vf]Hg' kfv08 xf] . xfdL ;a};Fu agfj6L
cg'xf/ x'G5 h;sf] xfdL k|of]u ul//xG5f}“ . kfv08df rNbfrNb} xfdLn] cfkm"nfO{ klg lal;{;s]sf
5f}“ / cfkm" h] 5}gf+“,} Tof] k|blz{t ul//xG5f}“ . >Ls[i0fn] b}jL ;Dkbfsf nIf0fdf ;To / k|fdfl0fstf
JolQm h:tf] 5 p;sf] x'g] 9Ë l7s To:t} x'G5 eGg'ePsf] 5 . kl/0ffd h:tf];'s} eP klg p;sf]
k|fdfl0fstfdf kl/jt{g x'Fb}g . cf;'/L ;Dkbfsf] JolQm l7s ljk/Lt cg]s cg'xf/ ePsf] /fj0f h:tf]
x'G5 . /fj0f bzfgg xf] / p;sf bzj6f cg'xf/ 5g\ . /fj0fsf] c;nL cg'xf/ lrGg d'l:sn 5
lsgeg] p;sf w]/} cg'xf/ 5g\ / pm cf;'/L ;Dkbfsf] JolQm xf] . xfd|f] klg lrQsf] bzf ha;Dd
w]/} x'G5, ta;Dd xfdL klg cf;'/L eP/ bzfgg g} x'G5f}“ .
kfv08sf] cy{ c¿nfO{ / cGttM cfkm"nfO{ klg wf]sf lbg' xf] . em'6sf] Pp6f :jefj x'G5≤
Pp6f em'6 arfpg xhf/f}F em'6 af]Ng'kg]{ x'Fbf em'6sf] cgGt >[ª\vnf x'G5 . klxnf] af]n]sf] em'6sf]
;Demgf klg x'Fb}g . kfv08L JolQmsf s}og\ e'm6sf txx¿ x'G5g\ . k|To]s e'm6sf txnfO{ arfpg
gofF–gofF e'm6x¿ lgdf{0f ug{'kg]{ x'G5 / o;sf] ;Demgf /fVg'kg]{ x'G5 . o;sf nflu a8f] s'zntf /
7'nf] :d[lt rflxG5 . t/ ;To ;w“} ;To x'G5, jiff}{+kl5 ;f]Wbf klg o;sf] pQ/ ToxL x'G5, hf] jiff}{+
klxn] lyof] . JolQm hlt tfls{s / ul0ft1 x'G5 Tolt g} em'6 af]Ngdf s'zn x'G5 . t;y{ hut\df
hlt lzIff a9\5 Tolt g} em'6 klg a9\5 . xfd|f] lrQsf] o:tf] l:yltdf k/dfTdfsf] vf]hL c;Dej
x'G5 . ;fy} k/dfTdfnfO{ klg xfd|f] vf]hL ug{ sl7g x'G5 lsgeg] xfd|f w]/} kfv08L cg'xf/x¿ 5g\,
hxfF xfdL b]lvG5f+“,} ToxfF xfdL x'Fb}gf+}“ . kfv08sf sf/0fn] xfd|f] lrgf/L g} x/fO;s]sf] 5 . t;y{
kfv08 cf;'/L JolQmsf] Ps nIf0f xf] .
3d08 / cledfg cf;'/L ;Dkbfsf csf]{y/L nIf0f x'g\ . ;fdfGotM xfdL 3d08 /
cledfgsf] Pp6} cy{ 7fGb5f}+ / zAbsf]zdf klg Pp6} cy{ x'G5, t/ s[i0f b'O{sf] k|of]u ug{'x'G5 .
3d08 Tof] cledfg xf] hf] jf:tljs x'Fb}g / cledfg Tof] 3d08 xf] hf] jf:tljs x'G5 t/ oL b'j}
kfk x'g\ / oL b'j} cf;'/L ;Dkbfsf nIf0f x'g\ . s'¿k JolQm cfkm"nfO{ ;'Gb/ dfg]/ cxª\sf/ u5{ eg]
Tof] 3d08 xf] . ;'Gb/ JolQm cfˆgf] ;'Gb/tfsf] cxd\ u5{ eg] Tof] cledfg xf] . cf;'/L j[lQsf]
JolQmn] ;bf cfkm"nfO{ d s]xL x'F eGg] 7fGb5 . /fj0fsf] 3d08 3d08 geP/ cledfg xf] lsgeg]
pm h:tf] 1fgL kl08t vf]Hg sl7g x'G5 . /fj0fsf] cxd\ ;To xf] t/ Tof] cledfg olt b[9 5,
h;sf sf/0f k/dfTdf;Fu ldng x'g ;Sb}g . t;y{ /fj0fsf] ;ª\3if{ /fd;Fu eof] hf] Pp6f k|tLs
xf] lsgeg] hxfF cxd\ x'G5, ToxfF /fd¿kL k/dfTdf;Fu ;ª\3if{ cjZo x'G5 . cxd\ ;dfKt ePdf
ToxL cj:yfd} JolQmsf] k/dfTdf;Fu ldng x'G5 . >Ls[i0f eGg'x'G5– 3d08 / cledfg b'j} cf;'/L
;Dkbfsf nIf0f x'g\ . qmf]w / s7f]/ jf0fL oL b'j} ;+o'Qm 5g\ . s7f]/ jf0fL qmf]ws} ¿k xf] . qmf]wn] g}
jf0fLdf s7f]/tf pTkGg u5{ / o:tf] JolQmsf] Åbo kTy/sf] x'G5 . cf;'/L ;Dkbfsf] JolQm ;bf qm'4
x'G5 / qmf]w ug]{ axfgf vf]hL /xG5 . s'g} axfgf geP o:tf] JolQm cfk}mk|lt qmf]lwt x'G5 .
p;sf] jf0fLdf Hjfnf alu/xG5 / c¿nfO{ af0f xfg]h:tf] p;sf] jf0fL x'G5 .
qmf]w, s7f]/jf0fL Pjd\ c1fg oL ;a} cf;'/L ;Dkbfsf JolQmsf nIf0f x'g\ . sd lzIff /
hfgsf/L gx'g' c1fg xf]Og . cf;'/L ;Dkbfsf] JolQmdf hfgsf/L w]/} x'G5 t/ Tof] 1fg x'Fb}g . c¿n]
hfg]sf s'/f ;ª\u|x ug{' hfgsf/L xf] eg] :jod\sf] cg'ej dfq 1fg xf] . 1fg pwf/f] ePdf JolQm
tyfslyt kl08t aG5 / 1fg lghL ePdf p;df k|1f kmlnt x'G5 . ;f/f hut\sf] zf:qsf] hfgsf/
eP klg cfTd1fg gx'g' c1fg xf] . cf;'/L ;Dkbfn] JolQmnfO{ afFW5≤ To;}n] b}jL ;Dkbf d'lQmsf
nflu / cf;'/L ;Dkbf aGwgsf nflu dflgPsf] 5 . xfdL;Fu ePsf] KjfFv v:g] 8/n] aGwgsf]
lgdf{0f ePsf] xf] . rLn kIfLn] c08f kf/L rNnf sf8\5 / cGtdf ha rNnf ?vsf] prfOaf6

nf]suLtf– 621
cWofo–!^
8/fpF5, ta p;n] cfˆgf] u'F8 eTsfP/ rNnfnfO{ wSsf lbG5 . n8\g] jf v:g] 8/n] p;sf] afFlwPsf]
KjfFv v'n]/ km}lnG5 / v'Nnf cfsfzdf p8\g l;S5 . kIfL h:t} xfdLnfO{ klg s;}sf] d2t rflxG5
h;n] wSsf lbP/ xfdLnfO{ klg v'nf cfsfzdf ljr/0f ug{ l;sfcf];\ . u'?sf] oxL cy{ xf] /
>Ls[i0f ToxL k|of; ch{'gsf lglDt ub}{ x'g'x'G5 . ;f/f uLtf ch{'gsf] u'F8 eTsfpg] / pgL;Fu ePsf]
KjfFvsf] :d/0f u/fP/ v'nf cfsfzdf KjfFv km}nfP/ p8\g l;sfpgsf lglDt ul/Psf] k|of; xf] .
>Ls[i0f ch{g'nfO{ e/f];f lbFb} eGg'x'G5– x] ch{'g Û ltdL zf]s gu/ lsgeg] ltdLnfO{ b}jL
;Dkbf k|fKt ePsf] 5 . ltdL ljrlnt geP/ cfˆgf] :jefjnfO{ hfg . ltdL b}jL ;Dkbf pknAw
ePsf JolQm xf} . To;}n] ltdL cfˆgf KjfFv vf]n / ltdLn] KjfFv vf]Ng]lalQs} ;f/f cfsfz ltd|f] x'g]
5 . s[i0fn] ch{'gnfO{ b}jL ;Dkbfdf pknAw 5f} eGg'sf] sf/0f ch{'gsf] lh1f;f b}jL eP/ xf] . d
lsg lx+;f u¿F, lx+;fkZrft\ k|fKt wg–;Dkbf / /fHosf] s] ;f/ eGg] efj p7\g' pgsf] nf]ek|ltsf]
ljt[i0ff, ;fd|fHok|ltsf] pk]Iff, xTof–lx+;fk|lt Unflg / h+un uP/ ;GGof/L x'G5' eGg] efj p7\g' b}jL
;Dkbfsf u'0fsf] sf/0fn] xf] .
ch{'gsf] efj b}jL 5 t/ sf/0fx¿ c1fgtfn] el/k"0f{ 5g\ . >Ls[i0f oxL c1fg x6fP/
1fgsf] k|fb'ef{j u/fpg rfxg'x'G5 . ch{'gsf] lx+;f gug]{ efj b}jL 5 t/ cfkmGtsf] lx+;f gug]{ efj
eg] cf;'/L 5 lsgeg] cfkmGt gePsf] eP pgnfO{ lx+;f ug{ cfklQ x'g] lyPg . ch{'gn] w]/} o'4
nl8;s]sf] x'gfn] pgsf nflu o'4 / xTof ;fdfGo s'/f xf] . Tolta]nf pgsf dgdf o:tf] k|Zg
slxNo} klg p7]g t/ clxn] cfkmGtnfO{ b]v]/ pgdf ddTj efj hfu[t ePsf] 5, h'g c1fg xf] .
ddTjsf] efj kfk xf] eg] d]/f] eGg] efj a]l7s cxª\sf/ xf] . o; hut\df sf]xL cfˆgf] / k/fof
x'Fb}g . s;}nfO{ gdfg]{ efj /fd|f] xf] t/ d s;/L dfg{ ;S5' eGg' c1fgtf xf] . z/L/ gZj/ 5,
o;nfO{ gf]S;fg k'¥ofpg klg ;lsGg lsgeg] of] d[t / df6f] g} xf] . t;y{ To;nfO{ sf6\g' jf
gsf6\g'sf] s'g} k|of]hg x'Fb}g . z/L/leqsf] lrGdo Hof]ltnfO{ gfz ug{ ;lsFb}g lsgeg] Tof] cd[t
xf] . >Ls[i0f ch{'gsf] cz'e efj x6fP/ lbJotflt/ a9fpg] r]i6f ub}{ x'g'x'G5 .
lx+;f x'g} ;Sb}g, lx+;fsf] efj dfq x'g ;S5 hf] kfkk"0f{ x'G5 . ch{'gdf lbJotfsf] efj
ljBdfg 5 t/ pgL cf;'/L u'0fn] 3]l/Psf] x'gfn] >Ls[i0f ch{'gsf] cf;'/L u'0fsf] j[lQ ;dfKt kf/]/
lbJotfsf] lbzfdf nufpg] k|of; ub}{ x'g'x'G5 . ltdL zf]s gu/ lsgeg] ltdLn] b}jL ;DkbfnfO{ k|fKt
u/]sf 5f} eGb} >Ls[i0f ch{'gnfO{ eGg'x'G5– x] ch{'g Û o; ;+;f/df k|f0fLsf] :jefj b'O{ k|sf/sf]
dflgPsf] 5, Pp6f b}j h:tf] / csf]{ c;'/ h:tf] . Pp6} r]tgfsf b'O{ :jefj x'G5g\ / :jefjsf b'O{
l:ylt x'G5g\ . oL b'j} r]tgfsf cj:yf x'g\ t/ s'g cj:yfdf /xg] eGg] s'/f xfdLdf lge{/ u5{ .
xfdL sf]xL klg aGwgdf /xg rfxb}gfF} t/ aGwg xfdL :jod\n] lgld{t u/]sf 5f}“ . :jtGqtfsf]
rfxgf eP klg o;sf] cy{ xfdLn] vf]h]sf 5}gf+}“ . Psflt/ :jtGq x'g rfxG5f}+“ / csf{lt/ k/tGqsf]
cfsif{0f klg 5f]8\g ;Sb}gf}+“ . To;}n] xfdL cfkm}“ sf/fuf/ ;[hgf u5f}{+ . :jtGqtf o; hut\df
;a}eGbf 7'nf] vt/f xf] . t;y{ :jtGq x'gsf nflu ;fx;sf] cfjZostf x'G5 . cfkm"nfO{ hlt wg,
kb, k|lti7f cflb;Fu afFWof] plt JolQm aGwgdf x'G5 . hlt logLx¿af6 6fl9G5 Tolt g} JolQm d'Qm
x'G5 . h'g lbg d s;};Fu afFlwPsf] 5}g / d]/f] s]xL xf]Og“, d cfˆgf] :jefj dfq x'F eGg] cg'ej
x'G5, To;} lbg p;sf] d'lQm x'G5 . t;y{ b}jL ;Dkbfn] d'lQmdf n}hfG5, hxfF xfdL PSn} aR5f}F .
cf;'/L ;Dkbfn] ToxfF n}hfG5, hxfF :jod\nfO{ 5f]8]/ ;a} aR5 .

nf]suLtf– 622
cWofo–!^
k|j[lQ+ r lgj[lQ+ r hgf g ljb'/f;'/fM .
g zf}r+ gflk rfrf/f] g ;To+ t]if' ljBt] ..&..
c;'/ :jefjjfnf dg'io k|j[lQ / lgj[lQ oL b'j}nfO{ hfGb}g . To;}n] p;df g aflx/ leqsf]
z'l4 5, g >]i7 cfr/0f 5 / g ;To efif0f g} 5 ..
c;Todk|lti7+ t] hubfx'/gLZj/d\ .
ck/:k/;De"t+ lsdGoTsfdx}t'sd\ ..*..
Tof] cf;'/L k|s[lt ePsf] dg'io hut\ cf>o/lxt, ;j{yf c;To / ljgf O{Zj/ cfkm}“ :qL–
k'?ifsf] ;+of]un] pTkGg ePsf] xf]≤ To;}n] sfd g} o;sf] sf/0f xf] eGg] dfGb5 ..
Ptf+ b[li6dji6Eo gi6fTdfgf]˜Nka'4oM .
k|ejGTo'u|sdf{0fM Ifofo hutf]˜lxtfM ..(..
o:tf] ldYof 1fgnfO{ cjnDag u/]/ h;sf] :jefj gi6 ePsf] 5 / h;sf] a'l4 dGb 5, Tof]
;a} cksf/ ug]{jfnf qm"/sdL{ dg'io s]jn hut\sf] gfzsf nflu g} ;dy{ x'G5 ..
x] ch{'g Û cf;'/L :jefjjfnf dg'io st{Jo sd{df k|j[Q x'g / cst{Jo sd{af6 lgj[Q x'g
klg hfGb}g . To;}n] p;df g t leq aflx/sf] z'l4 x'G5 g >]i7 cfr/0f x'G5 / g ;To efif0f g}
x'G5 . cf;'/L k|j[lQsf] dg'io hut\nfO{ g} cfZro{/lxt / ;j{yf em'6f] 7fGb5 Pjd\ O{Zj/ljgf cfkm“}
:qL–k'?ifsf] ;+of]un] hut pTkGg ePsf] dfGb5 . To;}n] hut\ s]jn ef]Ugsf nflu dfq xf] / o;
l;jfo c¿ s]xL xf]Og eGb5 . o:tf] ldYof1fgnfO{ cjnDag u/]/ h;sf] :jefj / a'l4 dGb ePsf]
5 To:tf ;a}sf] clxt ug]{jfnf qm"/sdL{ dg'io s]jn hut\nfO{ gfz ug{ dfq pTkGg ePsf x'G5g\
eg]/ >Ls[i0f eGg'x'G5 .
cf;'/L k|j[lQ ePsf JolQmnfO{ s] ug{ of]Uo / s] ug{ of]Uo 5}g eGg] s'g} 1fg x'Fb}g . cfgGb
a9\g] st{Jo g} st{Jo sd{ xf] . h;n] cfgGb a9\5, To;n] xfd|f jl/kl/ ;a} s'/fdf / :jod\df klg
cfgGb a9\5 . cfgGb Pp6f ;+o'Qm 36gf xf] . To;}n] b'v klg ;+o'Qm 36gf xf] lsgeg] h;af6
xfd|f] b'v a9\5 To;n] xfd|f] 5]p5fp klg b'v a9\5 / To;}af6 xfd|f] klg b'v a9\5 . xfdL c¿
JolQmnfO{ b'vL agfP/ ;'vL x'g ;Sb}gf“+}, If0fe/nfO{ ;'vL 5' eg]/ cfkm"nfO{ wf]sf lbP klg xfdL
;'vL x'g ;Sb}gf+}“ . c¿nfO{ b'vL agfP/ xfdL b'vL dfq x'g ;S5f}“ lsgeg] hut\ Ps k|ltWjlg xf] .
l9nf] jf rfF8f]sf] s'/f dfq xf] t/ xfdL h] u5f}{+ ToxL xfdLdfly al;{G5 . b'v cfOkbf{ of] xfdLn]
lbPsf] b'vs} kl/0ffd xf] eGg] hfGg'k5{ . To:t} cfgGbsf] cg'ej x'Fbf klg Tof] hfg–cGhfgdf cfkm“}+n]
afF8]sf] cfgGbsf] kmn k|fKt ePsf] xf] eGg] hfGg'k5{ . xfdLn] h] afF8\of}+“ ToxL k|fKt x'G5 .
st{Jo nIodf lge{/ x'G5 / ;a}sf] nIo cfgGb k|fKt ug]{ g} x'G5 . To;}n] h;af6 cfgGb
a9\5, ToxL st{Jo xf] / h;af6 cfgGb 36\5 Tof] cst{Jo xf] . cfgGbnfO{ s;f}6L agfP/ o;sf]
a9\g] / 36\g] cfwf/df st{Jo / cst{Jo sd{nfO{ hfGg ;lsG5 . b'v k|fKt x'g] sd{nfO{ 5f]8]/
To;tkm{ hLjgsf] pmhf{ aUg glbg' a'l4dfgL xf] . cf;'/L ;Dkbfsf] JolQmdf g t st{Jodf k|j[lQ
x'G5 g t cst{Jodf lgj[lQ g} x'G5 . o:tf] JolQm cGwf] h:tf] x'G5 . blIf0f ef/tdf Ps hgf d"9
k|s[ltsf slj t]gfnL/fd lyP . pgL wfld{s elQmefj ePsf sflnsf ;fws lyP . jiff}{+sf]
;fwgfkZrft\ cgGt xft / d'v ePsL sfnL k|s6 eP/ bz{g lbg'eof] . ?3f nfUbf Pp6f gfs
ePsf]nfO{ t ufx|f] x'G5 eg] xh'/nfO{ slt ufx|f] x'G5 xf]nf eGg] d"v{ k|Zg sfnL;dIf t]gfnL/fdn]
/fv] / jiff}{+sf] ;fwgkZrft\ kfPsf] bz{g pgn] Joy{df u'dfP .

nf]suLtf– 623
cWofo–!^
dg l:y/ gePsf] a]nf k/dfTdf g} xfd|f] ;fd' pkl:yt eP klg Tof] Joy{ x'G5 . xfdL ljgf
cy{sf] bf}8df bf}l8/xG5f}“ / cGtdf TolQs} lgikmn d[To'df k|fKt x'G5f}“ . cf;'/L ;Dkbfsf JolQm b}jL
;Dkbfsf JolQmeGbf w]/} >d u5{g\ . a'4sf] >d t}d'/ b n+u, dfcf]T;] t'ª\u, r+u]h vfgsf] >dsf
cufl8 s]xL xf]Og t/ pgLx¿n] cflv/df s'g} kmn k|fKt ug{ ;s]gg\ . st{Jo l7s / ;kmf geP
o;sf] kl/0ffd ljk/Lt dfq x'G5 . ¿k/]vf ;kmf gePdf JolQmn] sd{ w]/} u5{ t/ s]xL kmn
kfpFb}g . cf;'/L j[lQsf JolQmx¿n] 7'nf] >d u5{g\ t/ ;a} ;fwg lgikmn x'G5 . t;y{ o:tf] j[lQsf]
JolQmdf g aflx/ g t leqsf] g} z'l4, g t >]i7 cfr/0f g t ;To efif0f g} x'G5 . z'l4sf] klg
s'g} ;'v x'G5 eGg] s'/f cf;'/L j[lQsf] JolQmn] slxNo} hfGb}g / z'l4sf] ljrf/ / lrGtg klg ub}{g .
o:tf] JolQm dlGb/df k|fy{gf ubf{ klg cfˆg} Jofkf/ / Joj;fosf af/]df plNem/x]sf] x'G5 . hLjgdf
z'l4 gx'gfn] p;sf] hLjg lji6fsf] y'k|f] h:tf] / ljk/Lt :j/x¿n] el/Psf] x'G5 .
hLjgsf] wf/f Ps :j/n] el/g' / lgi7fk"0f{ s[To x'g' g} z'l4 xf] . olb JolQmsf] hLjg o;/L
z'4 x'g nfUof] eg] k/dfTdfsf] dlGb/ p;sf nflu k/ x'Fb}g . xfdLdf xhf/f}“ ljrf/x¿ ljlIfKt
¿kdf leq bf}l8/x]sf x'G5g\ . t;y{ xhf/f}+ sfd xfdL Ps;fy u5f}{+ / xfdL Pp6f le8n] el/Psf
ahf/ xf}“ . oxL l:ylt g} cz'l4sf] l:ylt xf] . cf;'/L j[lQsf] JolQmdf g aflx/sf] z'l4 x'G5, g
leqsf] g} z'l4 x'G5 . o:tf] JolQmdf g >]i7 cfr/0f x'G5 g ;To efif0f x'G5 tyf oL cf;'/L
k|j[lQsf JolQm hut\ cfZro{/lxt 5 eGb5g\ . pm s]jn hut\ Pp6f tYo xf] h;df s'g} cfZro{ /
/x:o 5}g eGg] dfGb5 . wfld{s / cwfld{s JolQmdf oxL km/s x'G5– wfld{s JolQmn] hLjgnfO{
Pp6f /x:o dfG5 .
/x:osf] cy{ h;nfO{ xfdL k"0f{ slxNo} hfGg ;Sb}gf+}“ / h;sf] cGt:tn ;bf hfGg g;lsg]
g} /xG5 eGg] xf] . /x:o ToxL xf] h'g xfdLn] hlt hfg] klg xfd|f] hfgsf/L s]jn aflx/ dfq x'G5 /
leqsf] cGt/–cfTdf ;bf ghflgg] g} /xG5 . lj1fgn] hut\df ;a} s'/f hfGg ;lsG5 eGg] ;f]Rb5
h'g ;Dej g} 5}g . hut\nfO{ k"/f hfGg ;Sg] eP k/dfTdfsf nflu s'g} :yfg g} aRg] 5}g . >Ls[i0f
eGg'x'G5– cf;'/L ;Dkbfsf] JolQmn] hut\df s'g} /x:o dfGb}g t/ b}jL ;Dkbfsf] JolQmn] hut\
Pp6f cgGt /x:o xf] eGg] dfGb5 . hut\ Ps o:tf] /x:o xf] hf] hlt;'s} ;dfwfg u/] klg ;bf
;dfwfgeGbf aflx/ x'G5 . xfd|f] cys k|of;kl5 klg Tof] /x:o c1]o g} /xG5 / ToxL c1]o tŒj g}
k/dfTdf xf] .
hut\ tYox¿sf] Ps hf]8 xf] / oxfF ;a} hfGg ;lsG5 eGg] cf;'/L ;Dkbfsf] JolQmnfO{
hLjgdf s'g} sfJo, ;f}Gbo{ / k|]d b]lvFb}g lsgeg] oL ;a} tŒjx¿ /x:odo x'G5g\ . cf;'/L
;Dkbfsf] JolQmn] hLjgnfO{ ul0ftn] gfKg vf]H5 / ;a} s'/fnfO{ kbfy{t'No Jojxf/ u5{ . To:t}
hut\df p;n] s'g} JolQmTj b]Vb}g / p;sf nflu of] ;a} df6fsf] hf]8 x'G5 . oxfF 36\g] ;a} 36gf
p;sf nflu ;f+of]lus dfq x'G5g\ . klZrdsf] Pp6f a8f] gfl:ts JolQm lb›f] (Denis Diderot) sf
cg';f/ hut\ agfpg]jfnf sf]xL 5}g / hut\ s]jn Pp6f ;+of]u dfq xf] . cgGt 36gfx¿ 36\b} of]
hut\ ag]sf] xf] / o;sf k5fl8 s'g} /x:o 5}g eGg] pgsf] ts{ 5 . lb›f]sf] egfO t OF§fnfO{ Ps
7fpFdf ˆofFSb} hfFbf b'3{6gfn] 3/ lgld{t x'G5 To:t} 5fkfvfgfnfO{ rnfP/ 5f]8\of] eg] ;+of]un] uLtf
h:tf] k':ts 5flkg ;S5 eg];/x xf] .
b}jL ;Dkbfsf] JolQmn] hut\df Pp6f /rgf k|lqmof / o;sf k5fl8 r]tgf l:yt ePsf] /
hut\sf] x/]s s[Todf /x:o n's]sf] b]Vb5 . xfdL klg ToxL /x:osf] Ps kfq xf}“ t/ xfdL slxNo}
Tof] ;|f]t;Dd k'Ug g;s]sfn] To;nfO{ hfGg ;Sb}gf+}“ . dg'io of] /x:oeGbf k[ys\ 5}g / pm of] lj/f6\
r]tgfsf] Ps lx:;f xf] . b}jL ;Dkbfsf] JolQmsf nflu ;f/f hut\ k/dfTdfsf] g[To xf] . k/dfTdfsf]

nf]suLtf– 624
cWofo–!^
cy{ /x:o x'gfn] ha xfdLnfO{ hut\ /x:ok"0f{ nfU5, ta xfd|f] Åbosf] :kGbg ;'? x'G5 . hLjgdf
/x:o gePkl5 /; klg x'Fb}g . t;y{ cfh hut\df ePsf] lg/fzf / lbSbf/Lsf] cj:yf cf;'/L
;Dkbfsf] k|efjsf sf/0fn] ubf{ xf] . lj1fg t k|]dnfO{ klg xfdf]{gsf] kl/jt{gsf] kl/0ffd dfq xf]
eGb5≤ To;}n] ;gftgLx¿ lj1fgnfO{ klxn] cljBf g} eGy] . klxn]sf Clifx¿n] 1fgnfO{ ljBf /
cljBf b'O{ lx:;fdf afF8]sf lyP . b}jL ;Dkbflt/ n}hfg] 1fgnfO{ ljBf / cf;'/L ;Dkbflt/ n}hfg]
1fgnfO{ cljBf elgGYof] . lj1fgdf hfGg] s'/f w]/} x'G5g\ t/ d"n hfGg'kg]{ s'/fdf pgLx¿
r'Sb5g\ . z/L/nfO{ sf6]/ cfTdfsf] vf]h ug{ j}1flgsx¿ rfxG5g\ t/ of] c;Dej k|of; dfq
x'G5 .
of] hut\ cv08tf xf] / of] cv08tfdf n's]sf] /x:osf] gfd k/dfTdf xf] . cf;'/L ;Dkbf
ePsf] dg'ion] of] hut\ cfZro{/lxt, ;j{yf em'6f] / ljgf O{Zj/ :qL k'?ifsf] ;+of]uaf6 cfkm}“ pTkGg
ePsf] xf]≤ t;y{ hut\ s]jn ef]Ugsf nflu dfq xf] / o;sf] l;jfo c¿ s'g} /x:o 5}g eGg]
dfGb5 . oxfF s'g} uGtJo / lgolt klg 5}g / s]xL ug]{ k|of]hg g} 5}g eGb5 . rfjf{s\n] l3p vfg
pwf/f] lng' k/] klg lng" lsgeg] ef]ln lng] lbg] b'j} JolQm sf]xL afFRb}g eGb5g\ . ;'v k|fKt x'G5
eg] rf]/L / s;};Fu vf];]/ s'g} s'/f ef]Ug' klg g/fd|f] xf]Og lsgeg] hLjgsf] s'g} lgoGq0f / cy{
5}g, To;}n] of] If0f h] pknAw 5 To;nfO{ ljlIfKttfsf ;fy ef]Ug' cf;'/L ;Dkbfsf JolQmsf]
hLjgsf] 9Ë / z}nL x'G5 .
b}jL ;Dkbfsf] JolQmsf k|To]s s[To wfufdf afFlwPsf df]tL x'g\ / k|To]s df]tLnfO{ leqsf]
k|of]hgaf6 k/dfTdfn] afFw]sf] x'G5 . ToxfF Pp6f nIo, hLjgsf] lbzf, hLjgk|lt s[t1tfsf] efj /
hLjgn] s]xL lgoltcg';f/ n}hfFb} 5 eGg] b[li6 x'G5 . s[To df]tL h:tf] k[ys\ 5 / hLjgn] ;f/f
df]tLnfO{ wfuf] h:t} u/]/ afFw]sf] x'G5 . cf;'/L ;Dkbfsf] JolQmsf] hLjgdf s'g} wfuf] gx'Fbf x/]s
s[To rF'l8Psf] df]tLt'No x'G5 . b'O{ df]tL ghf]l8P h:t} cf;'/L ;Dkbfsf] JolQm lbzf / uGtJoljxLg
g} x'G5 . htf nf]en] cfslif{t u5{, pt} bf}l8G5 . b}jL ;Dkbfsf] JolQmsf] hLjgdf k|To]s s[To
Pp6f clek|fo, k|of]hg / lgoltn] lgwf{/0f u/]sf] x'G5 . cf;'/L ;Dkbfsf] JolQm qm"/ sdL{ / hut\sf]
gfz ug{ pTkGg x'G5 . pm ef]u g} ;a} s'/f xf] / of]u h:tf] s'g} s'/f g} 5}g eGg] ldYof 1fgnfO{
cjnDag u/]/ cfˆgf] :jefj klg gi6 ub{5 . b}jL ;Dkbfn] o'Qm JolQm df}g, z"Go / zfGt eO{
cfˆgf] :jefjnfO{ lrg]/ o; hut\sf] /x:o;Fu PsfTds x'g vf]H5 .
:jefj cfWofTd cyf{t\ k/dfTdf x'g ;Sg] dfu{ xf] t/ :jefj ldYof wf/0ffdf gi6 x'g
;S5 . o:tf] ldYof wf/0ffn] k|efljt x'g] a'l4 dGb a'l4 xf] . ts{ a'l4 xf]Og, a'l4sf] cy{ hLjgnfO{
jf/kf/ b]Vg' xf] t/ cf;'/L k|j[lQsf JolQm tfls{s dfq x'G5g\ . clxn]sf] a'l4 tfls{s Joj:yf dfq
xf] . ;To, ;f}Gbo{ / k/dfTdfnfO{ s;}n] klg l;4 ug{ ;Sb}g / o;nfO{ l;4 ug{ vf]Hg] JolQm
a'l4dfg\ geO{ tfls{s x'G5 . >Ls[i0f k/d;TonfO{ cfTd;ft\ ug]{ / r]tgfnfO{ dfu{ agfpg] JolQm
a'l4dfg\ xf] eGg'x'G5 . h;sf] a'l4 gi6 ePsf] 5 / hf] ldYof a'l4sf] x'G5 >Ls[i0f p;nfO{ cf;'/L
;Dkbfsf] JolQm eGg'x'G5 . cf;'/L ;Dkbf eg]sf] tnlt/ aUg' ePsfn] To;df s'g} r9fp gx'Fbf >d
ug{'kb}{g t/ >d ug{'k/] klg b}jL ;Dkbflt/ kfOnf a9fpg'k5{ lsgeg] o;sf] clGtd kmn eg]sf]
df]Ifk|flKt xf] .
sfddfl>To b'ik"/+ bDedfgdbflGjtfM .
df]xfb\u[xLTjf;b\u|fxfGk|jt{Gt]˜z'lrj|tfM ..!)..
Tof] bDe, dfg / dbn] o'Qm dg'io s'g} k|sf/n] klg k"0f{ gx'g]jfnf sfdgfx¿sf] cf>o lnP/,
c1fgtfk"j{s ldYof l;4fGt u|x0f u/L e|i6 cfr/0f wf/0f u/]/ ;+;f/df rxf5{ ..

nf]suLtf– 625
cWofo–!^
lrGtfdkl/d]of+ r k|nofGtfd'kfl>tfM .
sfdf]kef]uk/df Ptfjlblt lglZrtfM ..!!..
Tof] d[To'ko{Gt /xg]jfnf, c;ª\Vo lrGtfx¿sf] cf>o lng]jfnf, ljifoef]u ef]Ug tTk/ x'g]jfnf
/ olt g} ;'v 5 eg]/ dfGg]jfnf x'G5g\ ..
cfzfkfzzt}a{4fM sfdqmf]wk/fo0ffM .
O{xGt] sfdef]ufy{dGofo]gfy{;~rofg\ ..!@..
cfzfsf] ;os8f}“ kmfF;Ldf afFlwPsf] dg'io sfd–qmf]wk/fo0f eP/ ljifoef]usf nflu
cGofok"j{s wgflb kbfy{ ;ª\u|x ug]{ r]i6f ub{5 ..
>Ls[i0f cf;'/L ;Dkbfsf JolQmsf c¿ nIf0f klg atfpg'x'G5 . pgLx¿ bDe, dfg / dbaf6
o'Qm x'G5g\ . o:tf] JolQm c¿nfO{ a]l7s / cfkm"dfq l7s ePsf] ;f]Rb5 . pgLx¿sf] ljjfb ;Tosf
nflu xf]Og cfkm" l7s ePsf] k|dfl0ft ug{ / cxª\sf/sf] k'li6sf nflu x'G5 . b}jL ;Dkbfsf] JolQm
s;}nfO{ a]l7s eGg'cl3 cfˆgf] cfTdlg/LIf0f u/L xd];f l;Sg tof/ x'G5 . l;Sgsf nflu em'Sg] /
cfkm" a]l7s / c1fgL ePsf] :jLsf/ ug]{ Ifdtf x'g'k5{ . o:tf] JolQmsf nflu k"/f hut\ g} u'?
x'G5 . cf;'/L ;Dkbfsf JolQmdf of] ;a} dfGg] k|j[lQ g} x'Fb}g lsgeg] cfkm"nfO{ l;4 ug{sf nflu pm
n8\g / le8\g ;b}j tof/ x'G5 . o:tf] ts{ u/]/ cfk"mnfO{ ;xL l;4 ug{ vf]Hg] JolQm slxn] klg
ablnFb}g .
;To vf]Hg] JolQm l;Sg / uNtL :jLsf/]/ ;'wf/ ug{ xd];f tTk/ x'Fbf pm cxª\sf/z"Go
x'G5 . b}jL ;Dkbfsf] JolQmdf l;Sbf l;Sb} p;;Fu ;fu/ h:tf] 1fg x'G5 t/ cf;'/L ;Dkbfsf]
JolQmsf] l;Sg] rfxgf gx'gfn] pm c1fgL g} x'G5 . s'g} k|sf/n] klg k"0f{ x'g g;Sg] sfdgfx¿sf]
cf>o lnP/ hLjgsf] ultnfO{ jf;gflt/ dfq 8f]¥ofpg] cf;'/L JolQmsf] nIf0f x'G5 . jf;gf,
sfdgf / OR5fx¿nfO{ slxNo} k"/f ug{ ;lsGg / bafpg klg ;lsGg . t;y{ oL b'j} dfu{ 5f8]/
s]jn ;fIfL eP/ x]g{' g} b}jL ;Dkbfsf JolQmsf] nIf0f xf] . jf;gf k"/f ug]{ / jf;gf;Fu n8\g] oL
b'j} cf;'/L ;Dkbfsf JolQm x'g\ . b}jL ;Dkbfsf] JolQm g jf;gf;Fu n8\5 g jf;gfsf] dfu g} k"/f
u5{, pm ;fIfL dfq x'G5 . hlt ulx/f] ;fIfLefj lgld{t x'G5 plt g} jf;gf hn]/ gi6 x'G5 .
xfdLx¿ ;a} k|foM cf;'/L ;Dkbfsf JolQmh:t} 8fdf8f]n eP/ hLjg gi6 u5f}{+ . dg'iosf] hLjg
ef]utkm{ / bdgtkm{ afFl8Psf] x'G5 . xfdL log} b'O{sf lardf 8fdf8f]n eO/xG5f}F, To;}n] xfd|f] lrQ
v08 v08df afFl8P/ ax'lrQjfg\ x'G5 . ;fIfLefjdf ePsf] JolQmn] ef]u / Tofu b'j} gu/L jf;gf
dfly b[li6 /fVb5 . To;}n] ef]uL / TofuL b'j} aGwgd} x'G5g\ s]jn ;fIfL dfq d'Qm x'G5 . t;y{
cf;'/L ;Dkbfn] afFW5 eg] b}jL ;Dkbfn] d'Qm u5{ .
cf;'/L ;Dkbf ePsf] JolQmn] slxNo} k"/f gx'g] sfdgfnfO{ cf>o u/]/ hLjgofkg u5{,
To;}n] ;bf b'vL x'G5 . o:tf] JolQmsf] jf;gf slxNo} klg k"0f{ gx'g] x'Fbf pm ;b}j ct[Kt g} x'G5 /
Joy{sf] bf}8n] hLjg gi6 u5{ . o:tf] JolQm hxfF k'u] klg p;sf] sfdgf slxNo} ;lsFb}g . o:tf]
JolQm df]xn] ldYof l;4fGt u|x0f u/]/ e|i6 cfr/0faf6 o'Qm eP/ ;+;f/df rNb5 . pgLx¿
d/0fko{Gt /xg] cgGt lrGtfnfO{ cf>o u/]/ ljifoef]unfO{ ef]Ub5g\ / olt dfq cfgGb ePsf]
dfGb5g\ . of] jf;gf¿kL bf}8df kfOg] ;fgf]ltgf] ;'vsf] emnsnfO{ cf;'/L ;Dkbfsf] JolQm oxL g}
cfgGb xf] eGg] ;f]Rb5 . olt nfdf] hLjg JotLt ubf{ klg jf:tljs ;'v xfdLnfO{ slxNo} k|fKt
ePsf] 5}g / lg/fzf dfq xft nfu]sf] 5 . slxn]sfxLF ldn]sf] ;'vsf] emnsnfO{ cfwf/ dfg]/ cf;'/L
;Dkbfsf] JolQmn] hLjgofkg ub{5 . b}jL ;Dkbfsf JolQmx¿ o:tf] s'/fdf t[Kt x'Fb}gg\ . jf;gfdf
e'm6f] ;'vsf] cfef; x'g] hfg]/ pgLx¿ lgjf{;gfsf] ofqfdf cl3 a9\5g\ . ;+;f/af6 kfPsf]

nf]suLtf– 626
cWofo–!^
c;Gt'li6sf] cfwf/n] g} k/dfTdfsf] vf]h x'g ;S5 . cf;'/L ;Dkbfsf] JolQm Ifl0fs ;'vdf ;Gt'i6
x'G5g\ t/ b}jL ;Dkbfsf JolQmx¿ ;+;f/k|lt c;Gt'i6 x'g] x'gfn] pgLx¿ k/dfTdfsf] vf]hdf
lgl:sg ;dy{ x'G5g\ .
o;}n] cfzf¿k ;os8f}“ kmfF;Lx¿df afFlwPsf] / sfd–qmf]waf6 k/fo0f ePsf o:tf JolQmx¿
ljifoef]usf] k"lt{sf nflu cGofok"j{s wgflbx¿ / w]/} kbfy{x¿ ;ª\u|x ug]{ r]i6f u5{g\ . o;
hut\df ls r]tgfsf] vf]h ls t kbfy{sf] vf]h x'g ;S5 . r]tgfsf] vf]haf6 klG5g] JolQmsf] pmhf{
wg, kb, ;fd|fHo ;ª\u|x ug{df ;+nUg x'G5 / of] cf;'/L ;Dkbfsf] JolQmsf] nIf0f xf] . o:tf]
JolQmn] Gofo–cGofosf] ljrf/ ub}{g lsgeg] kbfy{ s;}sf] klg x'Fb}g, h:tf] cfh Pp6fsf] hUuf
hldg ef]ln csf{sf] x'g ;S5 . kl/u|x zf]if0fs} dfWodaf6 dfq ;Dej x'g ;S5 h'g ljgf lx+;f
;Dej x'Fb}g . bfg, bof / s?0ff geP dfq kbfy{ ;ª\u|x ug{ ;lsG5 . r]tgfsf] vf]h ;'? ePkl5
dfq aflx/L vf]h aGb x'G5 . leqsf] ;Dkbf kfPkl5 wg, kb / k|lti7f aRrfx¿sf] v]n h:tf] x'G5 .
kbfy{sf] vf]haf6 b[li6 x6fP/ k/dfTdfsf] vf]hdf b[li6 x'g' g} b}jL ;Dkbfsf JolQmsf] nIf0f xf] .
kbfy{k|lt s'g} cf;lQm geP dfq k/dfTdfsf] vf]h x'g ;S5 .
lh;; eGg'x'G5– hf] :jod\nfO{ arfpg rfxG5, p;n] ;a} u'dfpg tof/ x'g'k5{ / h;n]
;a} arfpg rfxG5, p;n] :jod\nfO{ u'dfpg tof/ x'g'k5{ . hut\df cfkm"nfO{ a]r]/ dfq kbfy{
hDdf x'g ;S5 h'g bl/›tf / bLgtf xf] . t/ ;a} ;dfKt u/]/ klg cfTdf arfpg ;lsof] eg]
leqsf] ;d|f6\sf] klxnf] k6s cg'ej x'g] 5 . PG8«y' sf]g]{hLn] cfˆgf] cfTdsyfdf n]v]sf 5g\– clxn]
klg d]/f] dfu Pjd\ cfsfª\Iff afFsL g} 5 / dnfO{ s]xL k|fKt xf];\ eGg] rfxgf 5 . pgL Ps ;o
ca{ 8n/ 5f]8]/ hfg rfxGy] t/ bz ca{ 8n/ dfq 5f]8]/ labf eP . To;}n] pgsf] b[li6df pgL
levf/L eP/ g} labf eP . hlt wg;ª\u|x u/] klg cfTdf vf]Hg ;lsPg eg] levdËfkgsf] cg'ej
g} x'g] 5 .
ObdB dof nAwldd+ k|fK:o] dgf]/yd\ .
Obd:tLbdlk d] eljiolt k'gw{gd\ ..!#..
cf;'/L ;Dkbf ePsf JolQmx¿ s] ;f]Rb5g\ eg] d}n] cfh of] k|fKt u/F] / ca of] dgf]/y k"/f
ug]{ 5' . d;Fu olt wg 5 / eljiodf cem} a9L cfh{g ug{] 5'' ..
c;f} dof xtM zq'x{lgio] rfk/fglk .
O{Zj/f]˜xdx+ ef]uL l;4f]˜x+ anjfG;'vL ..!$..
Tof] zq' daf6 dfl/of] / c¿ zq'nfO{ klg d dfg]{ 5'' . d O{Zj/ x',F P]Zjo{ ef]Ug]jfnf x'F . d
;a} l;l4x¿n] o'Qm 5' / anjfg\ tyf ;'vL 5' ..
cf9Øf]˜lehgjfgl:d sf]˜Gof]˜l:t ;b[zf] dof .
oIo] bf:ofld df]lbio OTo1fgljdf]lxtfM ..!%..
cg]slrQlje|fGtf df]xhfn;dfj[tfM .
k|;QmfM sfdef]u]if' ktlGt g/s]˜z'rf} ..!^..
d w]/} wgL / 7"nf] s'6'Djjfnf 5', d ;dfg csf]{ sf] 5 < d o1 u5{', bfg u5{' / cfdf]b–
k|df]b u5{' . o;k|sf/ c1fgn] df]lxt x'g] tyf cg]s k|sf/n] e|ldt lrQ ePsf] df]x¿k hfnn] ;dfj[Q
/ ljifoef]udf cToGt cf;Qm cf;'/L JolQm ckljq gs{df k5{g\ ..
cf;'/L ;Dkbfsf JolQm hlQ eP klg ;Gt'i6 x'g g;s]/ ;w“}+ a9LeGbf a9L kfpg] bf}8df
;+nUg /xG5g\ . pm dfqf / kl/0ffddf pT;'s x'G5 . ;w}+“ ePsf] eGbf w]/}sf] cfsfª\IfL x'gfn]

nf]suLtf– 627
cWofo–!^
d[ut[i0ffd} bf}8 nufO/xG5 / pm ef]lnsf nflu cfh gi6 u5{ . oxL l;nl;nf hf/L /fv]/ cfˆgf]
k"/f hLjg g} gi6 u5{ . hd{gLsf] Pshgf 7'nf ljrf/s w]/} wgL lyP . cWoogdf ePsf] ?lrn] ubf{
pgn] cgf}7f / b'n{e k':tsx¿sf] ;ª\u|x ug{ ;'? u/] . %) ;f}+ efiffsf b'n{eeGbf b'n{e k':ts
ePsf] Ps ljzfn k':tsfno pgLsxfF tof/ eof] t/ k':ts hDdf ug]{ qmddf pgL gAa] aif{sf
eO;s]sf] pgnfO{ aNn xf]; cfof] . pgn] k':tsx¿ t hDdf u/] t/ of] cWoog slxn] ug]{ eGg]
;Dem]/ p;nfO{ 7'nf] wSsf nfUof] / pgsf] d[To' eof] . klxn] hDdf u5{' clg cf/fdk"j{s k9\5' eGg]
p;sf] sNkgf ;kgf g} eof] .
cf;'/L ;Dkbfsf] JolQmsf] ;f]rfO l7s o:t} x'G5 . p;n] wg, kb / k|lti7f ;a ;l~rt u5{
t/ cem cufl8 al9/xg] rfxgfn] To;sf] :jfb k"0f{ pkof]u ug]{ df}sf g} kfpFb}g . To;}n] p;n]
eljiosf nflu jt{dfgsf] aln r9fpF5 . rfxgfsf] cGt g} gx'gfn] eljio t ;kgf dfq x'G5 . ;f/f
hut\ g} kfP klg o:tf] JolQm ct[Kt g} /xG5 . 8fOgf]lhG; (Diogenes) eGg] o'gfgsf dxfjL/
h:t} gUg /xg] ;Gtn] l;sGb/nfO{ eg]– ltdLn] ;f/f ;+;f/ g} lht] klg b'vL g} x'G5f} lsgeg]
ltdLn] lhTgnfO{ csf]{ b'lgofF 5}g . of] ;'g]/ l;sGb/ b'vL eP lsgeg] pgdf cem w]/} kfpg] rfxgf
lyof] h'g ca k"/f x'Fb}g eGg] pgn] hfg] . b}jL ;Dkbfjfnf JolQm hf] p;;Fu 5, To;eGbf a9Lsf]
dfu gu/L To;}df ;Gt'i6 eP/ afFR5 . oxL :jLsf/f]lQmsf] efjn] p;n] cem a9L k|fKt u5{ . p;n]
k/dfTdfnfO{ dfq vf]H5 afFsL p;nfO{ :jtM k|fKt x'G5 lsgeg] hf] dfU5, p;n] s]xL kfpFb}g t/
h;n] dfUb}g p;n] ;a} kfpF5 . lh;;sf] Pp6f 7'nf] lj/f]wfef;L jrg 5, pxfFn] ltdLn] dfUof} eg]
h] ltdL;Fu 5 Tof] klg vf]l;g] 5 / olb ltdLn] afF8\of} eg] h] ltdL;Fu 5}g Tof] ltdLnfO{ k|fKt x'g]
5 eGg'ePsf] 5 . l7s o:t} g} k|ltkn eO/x]sf] 5 lsgeg] h] xfdLn] dfU5f}F Tof] xfdLnfO{ slxNo}
k|fKt x'Fb}g / h] xfdLn] 5f]8\5f}“, Tof] ;a} xfdL;Fu x'g] 5 .
d P]Zjo{nfO{ ef]Ug]jfnf x'F / d ;a} l;l4x¿af6 o'Qm anjfg\ / ;'vL 5' eGg] ljrf/ cf;'/L
;Dkbfsf] JolQmn] /fVb5 / c¿nfO{ gi6 ug]{ sfdgf ub{5 . sf]xL gePkl5 cfkm“} kl/k"0f{ ;d|f6\ x'g]
5' t;y{ d]/f ljk/Lt x'g]nfO{ gi6 ug]{ 5' eGg] efj cf;'/L ;Dkbfsf] JolQmn] /fVb5 t/ b}jL
;Dkbfsf] JolQm c¿nfO{ Iflt k'¥ofpg] ljrf/;Dd klg ub}{g a? cfkm"nfO{ ld6fpg] ljrf/ u5{ .
ha;Dd cfkm" x'G5, ta;Dd si6 /lx/xg] 5 / cfkm" gePkl5 dfq cfgGb k|fKt x'g] 5 eGg] efj
p;df x'G5 . cf;'/L ;Dkbfsf] JolQmsf] ;fd|fHosf] cfsfª\Iff c¿nfO{ afFsL g/fVg'df x'G5 . kTgL /
k'qnfO{ p;n] j:t'sf] ¿kdf Jojxf/ u5{ tyf pgLx¿sf] ul/df / :jtGqtfnfO{ afFRg lbFb}g . o:tf]
JolQmn] zq'nfO{ t df5{ g} ldqx¿nfO{ klg d[tk|foM ul/lbG5 . p;;Fu ldqtf ug{ hLljt nf; aGg
;Sg'k5{ . cf;'/L k|j[lQsf] JolQmn] s;}sf] JolQmTjnfO{ ;Ddfg lbFb}g≤ t;y{ pm zq'sf] lg/Gt/ xTof
ug{ rfxG5 . cfh Ps zq'sf] xTof u/]kl5 ef]ln c¿ zq'x¿ klg dfg{ rfxG5 . p;sf] lrGtg
ljWj+;fTds x'G5 / pm d[To'sf] cf/fws / odb"t x'G5 . o;sf] l7s ljk/Lt b}jL ;Dkbfsf JolQm
;[hgsf cf/fws x'G5g\ / ToxL pgLx¿sf] nflu O{Zj/tkm{ hfg] dfu{ x'G5 . ;+;f/sf ;a} wd{n]
O{Zj/nfO{ ;|i6f dfg]sf 5g\ . ;|i6f k/dfTdfsf] glhs x'G5 t/ ljWj+;s JolQm k/dfTdfaf6 6f9f
x'G5 .
cf;'/L ;Dkbfsf] JolQm d P]Zjo{jfg\ x'F, P]Zjo{nfO{ ef]Ug]jfnf x'F / d ;a} l;l4x¿af6 o'Qm
Pjd\ anjfg\ / ;'vL 5' eGg] dfGotf /fV5 . ;'vL t pm x'Fb}g t/ ;'vL ePsf] dfGotf /fV5, of] Ps
dgf]j}1flgs ;To xf] . xfdL cfkm" h] x'Fb}gf“}, Tof] xfF} eg]/ ;Demfpg] r]i6f u5f}{+ . sdhf]/ JolQm
zlQmzfnL ePsf] / d"9 JolQm a'l4dfg\ ePsf] l;4 ug]{ k|of; u5{g\ . P8n/sf cg';f/– h'g
JolQmdf h'g s'/fsf] sdL jf xLgtf x'G5, p;n] To;sf ljk/Lt ¿k agfpF5 . s'g} JolQm s'g}

nf]suLtf– 628
cWofo–!^
s'/fsf nflu kfun x'G5 eg] Tof] kfunkg p;sf] sdhf]/L xf] eGg] atfpF5 . To:t} ljk/Ltsf]
sf]l;; klg cfkm"nfO{ s]xL x'F eGg] k|dfl0ft u/]/ b]vfpgsf nflu xf] .
P8n/n] clxn] eg]sf] s'/fnfO{ >Ls[i0fn] w]/} klxn] eGg'ePsf] xf] . cf;'/L ;Dkbfdf ePsf]
o:tf] JolQm ;'vL gx'Fbf klg ;'vL 5' eGg] b]vfpg vf]H5 / uf}/jk"j{s ;'vL ePsf] k|rf/ u5{ . of]
/fhgLlts JolQmsf] rl/q xf] . pgLx¿ ;dfhdf cfkm" ;'vL ePsf o:t} e|d km}nfpF5g\ . klt–kTgL
klg oxL b]vfpg] r]i6f ub{5g\ . cf;'/L ;Dkbfsf JolQm cfˆgf] xLgtfnfO{ n'sfP/ ljk/Lt ¿k k|s6
ub{5g\ . cfkm" P]Zjo{jfg\ / P]Zjo{nfO{ ef]Ug]jfnf ePsf] Pjd\ ;a} l;l4af6 o'Qm / anjfg\ ePsf]
k|rf/ ug{ vf]Hb5 t/ of] ;fFrf] xf]Og, ldYof xf] . oL ;a} cf;'/L ;Dkbfsf JolQmsf u'0f x'g\ . b}jL
;Dkbfsf] JolQm P]Zjo{jfg\ cyf{t\ O{Zj/ x'G5 . p;sf ;f/f l;l4x¿ l;4 x'G5g\ / p;dfly ;f/f
zlQm / ;'v al;{G5 . of] 36gf b}jL ;Dkbfsf] JolQmnfO{ 36\5 t/ cf;'/L ;Dkbfsf] JolQm oL ;a}
u'0f p;df pknAw ePsf] 7fGb5 .
cfkm" wgjfg\ / s'6Dajfnf ePsf] / cfkm"h:tf] csf]{ sf]xL gePsf] pgLx¿ 7fGb5g\ . o:tf
JolQm o1 / bfg u/]/ xif{df k|fKt x'G5' eGg] c1fgn] df]lxt x'G5g\ . pgLx¿ ;a} pQd sd{ u5{'
egL eGgsf nflu dfq eG5g\ t/ g/fd|f] sfd t'?Gt ub{5g\ / /fd|f] sfd eljiosf nflu yftL
/fV5g\ . of] ;a} cf;'/L ;Dkbfsf] JolQmsf] nIf0f xf] . o:tf] efj x'g' p;sf] cfTd;\Ddf]xg / df]x
xf] . bfg gu/L pm cfkm"nfO{ bftf dfGb5 / ljrf/n] bfg / o1 u/]/ xif{df pknAw x'G5 . jt{dfgdf
n'6]/ eljiodf bfg lbg] p;sf] ljrf/ slxNo} k"/f x'Fb}g lsgeg] n'6\g] lrQn] s;}nfO{ lbg ;Sb}g .
To;}n] o:tf] JolQmn] cg]sf}+ axfgf vf]h]/ cGttM cfkm"eGbf ul/a sf]xL kfpFb}g . To;}n] p;n]
slxn] klg bfg lbFb}g . >Ls[i0f eGg'x'G5– tL cg]s k|sf/n] e|ldt lrQjfnf c1fgLhg df]x¿k
hfndf km;]/ Pjd\ ljifoef]ux¿df cToGt cf;Qm eP/ ckljq gs{df emb{5g\ . o:tf] efjgfdf
afFRg] JolQmsf] leq b'v / ljiffbsf] clUg ;b}j k|Hjlnt x'G5 lsgeg] c¿nfO{ b'v afF8]/ ;'v
sbflrt\ k|fKt ug{ ;lsGg . xfd|f] jf:tljs s[Ton] g} hLjgdf kl/0ffd NofpF5 lsgeg] xfdL h]
lbG5f+}“, Tof] xfdLnfO{ cgGt u'0ff eP/ lkmtf{ x'G5 . xfdLn] b'v lbof}+“ eg] b'v / ;'v lbof}+“ eg] ;'v
lkmtf{ x'G5 / xfdL ToxL cflh{t u5f}{+, h] xfdL afF8\5f}F . xfdLnfO{ cfkm"n] b'v kfpFbf cGo
sf/0fx¿af6 b'v k|fKt ePsf] h:tf] nfU5 t/ of] unt wf/0ff xf] . xfdLn] b'v afF8]sf] x'gfn] ToxL
b'v xfdLnfO{ lkmtf{ ePsf] xf] .
xfdLnfO{ b'v pknAw x'gfsf] sf/0f xfdLn] cgGt hGdb]lv h'g b'v afF8]sf 5f“} ToxL kmnsf]
¿kdf lkmtf{ kfO/x]sf 5f}“ . a'4nfO{ s'g} ljlIfKt JolQmn] xTof ug]{ k|k~r cg';f/ af}nfxf xfQL
pxfFn] Wofg ul//x]sf] 7fpFdf 5f]l8lbof] / dfly kxf8af6 r§fg emfl/lbof] . a'4sf lziox¿n]
p;nfO{ dxfb'i6sf] ;+1f lbP t/ a'4n] zfGt eP/ eGg'eof]– d}n] p;nfO{ klxn] s'g} b'v lbPsf] lyPF
xf]nf, clxn] ToxL lkmtf{ kfO/x]sf] 5' . To;}n] p;n] h] ub}{ 5, Tof] ug{ b]pm . olb d}n] s'g} k|ltlqmof
ul/gF eg] xfd|f] lx;fa a/fa/ x'G5 / d of] vftf ca aGb ug{ rfxG5' . olb xfdLn] ;'v b'vnfO{
sd{sf] k|ltkmng dfGg ;Sof}+ eg] sd{sf] l;4fGt hfGg ;lsG5 . sd{sf] l;4fGtsf] ;f/ dnfO{ ToxL
k|fKt x'G5, h] d}n] u/]sf] 5' cGoyf s]xL x'g ;Sb}g eGg] xf] . o:tf] lrQsf] bzf k|fb'ef{j ePdf
xfdL cf;'/L ;Dkbfaf6 b}jL ;Dkbfdf k|j]z ug]{ 5f}“ .
cfTd;DefljtfM :tAwf wgdfgdbflGjtfM .
ohGt] gfdo1}:t] bDe]gfljlwk"j{sd\ ..!&..
cfkm"nfO{ g} >]i7 dfGg]jfnf 3d08L k'?if wg / dfgsf] dbn] o'Qm eP/ s]jn gfd dfqsf]
o1åf/f kfv08k"j{s zf:qljlw /lxt k"hg ub{5 ..

nf]suLtf– 629
cWofo–!^
cxÍf/+ an+ bk{+ sfd+ qmf]w+ r ;+l>tfM .
dfdfTdk/b]x]if' k|låifGtf]˜Eo;"osfM ..!*..
cxª\sf/, an, 3d08, sfdgf / qmf]wflb k/fo0f / csf{sf] lgGbf ug]{jfnf k'?if cfˆgf] /
c¿ ;a}sf] z/L/df l:yt …dÚ cGtof{dL;Fu å]if ug]{jfnf x'G5g\ ..
tfgx+ låiftM qm"/fG;+;f/]if' g/fwdfg\ .
lIfkfDoh;|dz'efgf;'/Lij]j of]lgif' ..!(..
Tof] å]if ug]{jfnf kfkfrf/L qm"/sdL{ / g/fwdnfO{ d ;+;f/df af/Daf/ cf;'/L of]lgdf g}
xfNb5' ..
cf;'/L+ of]lgdfkGgf d"9f hGdlg hGdlg .
dfdk|fKo}j sf}Gt]o ttf] ofGTowdf+ ultd\ ..@)..
x] ch{'g Û tL d"9 dnfO{ k|fKt ug{ g;s]/ g} hGd–hGddf cf;'/L of]lgdf k|fKt x'G5g\, k]ml/
To;eGbf klg clt gLr ultdf g} k|fKt x'G5g\ cyf{t\ 3f]/ gs{df k5{g\ ..
>Ls[i0f ch{'gnfO{ k"/f uLtfdf åGåsf] kf/ eP/ åGåftLt x'g eGg'x'G5 . ch{'gn] ;dli6nfO{
stf{ dfg]/ cfk"m lgldQ eO{ sd{ u/]df pgL stf{kgsf] cledfgaf6 d'Qm x'g] 5g\ . t;y{ >Ls[i0f
ch{'gnfO{ ;dli6nfO{ stf{ hfg]/ k/dfTdfsf] afF;'/L ag eGg'x'G5 . xfdLleq b}jL / cf;'/L ;Dkbfsf]
a/fa/ ;Gt'lnt ¿k x'G5 . cf;'/L ;Dkbfaf6 kf/ eP/ b}jL ;Dkbf k|fKt ug{' eg]sf] ;fIfL efj
hufpg' xf] . cf;'/L ;Dkbfsf] JolQmsf nflu cfkm" x'g' g} >]i7tf xf] . g]kf]lnog af]gfkf6 cfˆgf]
;'lawf cg';f/ sfg'g kl/jt{g ul//xGy] . dGqLx¿n] sfg'g l:y/ x'g'k5{ cGoyf o;n] c/fhstf
km}nfpF5 eg]/ lbPsf] ;NnfxnfO{ pgn] Ps jfSodf d g} sfg'g x'F / d h] af]N5' ToxL sfg'g xf]
eg]/ 3d08;fy pQ/ lbPsf lyP .
cf;'/L ;Dkbfsf JolQmsf] nIf0f o:t} x'G5 . d >]i7 x'F eGg] 3d08sf ;fy} wg / dfgsf]
dbaf6 pm o'Qm x'G5 . p;sf] wd{ klg wg / dfgsf] cledfgsf] sf/0fn] x'G5 . dlGb/ agfpg' /
s/f]8f}“ vr{ u/]/ o1 ug{' klg p;sf] cxª\sf/sf] ofqf xf] . cfkm"n] lgdf{0f u/]sf] eGbf a[xb\ lgdf{0f
c¿n] ug{ g;s"g\ eGg] p;sf] efj x'G5 . pgLx¿sf] wd{ / o1sf] k|of]hg cfˆgf] >]i7tf l;4
ug{sf nflu x'G5 . o:tf JolQmn] zf:q ljlwaf6 /lxt s]jn gfd dfqsf] o1 kfv08k"j{s ub{5 .
p;n] z'e u/] klg cfkm"nfO{ ;a}n] k'h"g\ / bfg lbFbf klg cfˆgf] k|Voflt a9f];\ eg]/ lbG5g\ .
pgLx¿sf k|To]s sd{sf] nIo pgLx¿ :jod\ g} x'G5g\ . pgLx¿ cxª\sf/, an, 3d08, sfdgf /
qmf]wflbn] k/fo0f Pjd\ c¿sf] lgGbf ug]{jfnf k'?if cfˆgf] / c¿sf] z/L/df l:yt …dÚ cGtof{dL;Fu
å]if u5{g\ eg]/ >Ls[i0f eGg'x'G5 .
cf;'/L ;Dkbfsf JolQmnfO{ k/dfTdf hxfF eP klg å]if x'G5 lsgeg] k/dfTdfsf] :jLs[ltdf
pgLx¿sf] cxª\sf/ vl08t x'G5 . km]8l/s lgT;]n] cfkm" kfunvfgfdf x'Fbf o:tf] jrg n]v]sf 5g\,
d k/dfTdfnfO{ :jLsf/ ug{ ;lSbgF lsgeg] olb k/dfTdf 5 eg] pm deGbf dfly x'G5 / d gDa/
b'O{ x'G5' . cf;'/L ;Dkbfsf] JolQmnfO{ k/dfTdf :jLsf/ ug{ cToGt sl7g x'G5 lsgeg] pm klg
lgT;] h:t} gDa/ b'O{ x'g rfxFb}g . k/dfTdfsf ljifodf kIf / ljkIf to ug{ dg'ion] ;Sb}g .
kIfdf hlt ts{ x'G5 ljkIfdf klg plQs} ts{ x'G5 . cfl:tsn] gfl:tsnfO{ / gfl:tsn]
cfl:tsnfO{ O{Zj/ 5 / 5}g eGg] ljifodf a'emfpg / dgfpg ;Sb}g / Ps dt u/fpg klg ;Sb}g .
t;y{ sf]xL O{Zj/ 5 / sf]xL O{Zj/ 5}g eGb5g\ .
b}jL ;Dkbf O{Zj/nfO{ dfGg] / cf;'/L ;Dkbf O{Zj/nfO{ gdfGg] cfwf/ xf] . cfkm"nfO{ g}
;j{>]i7 dfGg] JolQm k/dfTdfnfO{ dfGb}g / gdfGg] ts{ vf]Hb5 . b}jL ;Dkbfsf JolQmx¿ d s]G› /

nf]suLtf– 630
cWofo–!^
d"n xf]Og, s]jn Pp6f nx/ dfq x'F eGg] hfGb5g\ / k/dfTdfnfO{ :jLsf/ ub{5g\ . pgLx¿sf]
k/dfTdfk|ltsf] :jLs[lt efj ts{af6 xf]Og, b}jL ;Dkbfsf] u'0faf6 cfpF5 . oL b'O{ ;Dkbfsf larsf
xfdL h:tf dg'iox¿nfO{ k/dfTdf 5 ls 5}g eGg] ljifodf Wofg klg x'Fb}g . xfdL h:tf JolQmx¿
b'j} 8'Ëfdf v'§f /fVg hfGb5f}+ . xfdL dfGotf / ;+:sf/sf nflu dfq k/dfTdfnfO{ dfG5f}“ . k|mfo8n]
dg'iox¿ klxn] to u5{g\ / To;sf] k'li6sf nflu ts{ kl5 u5{g\ eGg] dxŒjk"0f{ vf]h u/]sf 5g\ .
xfd|f] efj klxn] lgld{t x'G5 / To;sf] ;dy{gsf nflu sf/0f jf ts{kl5 vf]hL u5f}{ . xfd|f] efj
cr]tgdf x'G5 / sf/0f r]tgdf x'G5 . kmfo8 eGb5g\– k|To]s dg'io cGwf] h:tf] eP/ afFR5 /
cGwf] 5}g egL l;4 ug{sf nflu sf/0f vf]H5 .
O{Zj/sf ;DaGwdf klg oxL g} x'G5 . xfdLnfO{ cfkm"eGbf >]i7 c¿nfO{ dfGg a8f] sl7g
x'G5 t/ c¿nfO{ cfkm"eGbf tn xfdL ;lhn} ;f]Rg ;S5f}F . O{Zj/ 5 ls 5}g eGg] k|ZgeGbf klg
O{Zj/ dfGg] JolQmn] cfkm"nfO{ e'msfpg tof/ x'G5 ls x'Fb}g eGg] s'/f dxŒjk"0f{ xf] . >Ls[i0f
eGg'x'G5– cxª\sf/, an, 3d08, sfdgf / qmf]wflbn] k/fo0f eP/ c¿sf] lgGbf ug]{ cfˆgf] / c¿sf]
z/L/df cjl:yt …dÚ cGtof{dLk|lt å]if ug]{, kfkfrf/L, qm"/sdL{ / g/fwdnfO{ …dÚ ;+;f/df af/Daf/
cf;'/L of]lgdf emf5{' . s[i0fsf] o; jrgn] xfdLnfO{ crlDdt kfg{ ;S5 lsgeg] k/dfTdfn] t
cf;'/L j[lQsf JolQmnfO{ klg p4f/ ug{'kg]{ xf] t/ >Ls[i0f o:tf] JolQmnfO{ …dÚ emf5{' eGg'x'G5 . xfdL
pxfFnfO{ klttkfjg, s?0fflgwfg x] bof;fu/ Û xfdLnfO{ bof ug{'xf];\ eg]/ k|fy{gf u5f}{+ t/ pxfF t
qm"/sdL{ / g/fwdnfO{ cf;'/L of]lgdf emf5{' eGg'x'G5 . s[i0fn] o:tf] lsg eGg'ePsf] xf]nf eg]/
xfdLnfO{ nfUg ;S5 .
O;fO{ / O:nfd wdf{jnDaLx¿ of] jrg ;'g]/ cfZro{rlst x'G5g\ lsgeg] O:nfddf
k/dfTdfsf] gfd g} /lxd, /xdfg ;a} bofsf] gfd xf] . k/dfTdf bofn' 5 eg] p;nfO{ s[i0fsf] of]
s:tf] bof eg]/ nfUg' :jefljs g} xf] . lh;;n] ltdLn] k|fy{gf u/]df ;a} k|sf/sf] Ifdf ;Dej
x'G5 / ltdLn] Åboaf6 k'sf¥of} eg] Ifdf k|fKt x'g] 5 eGg'ePsf] 5 . t;y{ pgLx¿nfO{ klg s[i0fsf]
jrg cgf}7f] nfUg ;S5 t/ s[i0fsf] jrgsf] cy{ k/dfTdf s'g} JolQm xf]Og h;nfO{ ltdLn]
af]nfpg] lalQs} p;n] Ifdf ul/lbG5 . p;nfO{ af]nfP/ kmsfP/ dgfpg ;lsFb}g lsgeg] k/dfTdf
JolQm geP/ Pp6f zfZjt lgod / Joj:yf xf] . lgodsf] cg's"n rNg] JolQm d'Qm x'G5 / lgodsf]
k|lts"n rNg] JolQm cfˆg} xftaf6 afFlwG5 . To;}n] lgodsf ljk/Lt rNg] JolQmn] b'v kfpF5 /
cg's"n rNg] JolQmn] cfgGb kfpF5 . cfuf]df s;}n] xft xfNof] eg] xft hN5 lsgeg] cfufsf]
:jefj hnfpg] xf] / of] p;sf] lgod xf] . cfuf] s;}sf] xft hnfpg pT;'s 5}g t/ cfufdf xft
xfn]df xft hN5 .
k/dfTdf hf] zfZjt lgod (Universal law) / hLjgsf] cfwf/:tDe xf], >Ls[i0f oxfF ToxL
¿kdf af]Nb} x'g'x'G5 . >Ls[i0f eGg'x'G5– olb JolQmsf] sd{, b[li6 / wf/0ff kfkk"0f{ 5 eg] o:tf]
kfkn] p;nfO{ 8'afpF5 lsgeg] of] lgod cg'¿ksf] Joj:yf xf] . of] zfZjt lgodn] JolQmsf]
kfksd{ cg';f/ p;nfO{ tn lu/fpF5 . o;}nfO{ >Ls[i0f …dÚ tn emfg]{ 5' eGg'x'G5 lsgeg] lgod
eg]sf] g} >Ls[i0f xf] . tn lu/fpg'sf] cy{ o:tf] sd{ ug]{ JolQm cfkm}“ lu5{ / p;nfO{ k/dfTdfn]
wSsf lbg} kb}{g . sd{sf] l;4fGt ;gftg wd{sf] ulx/f] vf]h xf] . h}g / af}4 wd{n] t k/dfTdf 5}g
g} eGb5g\ . pgLx¿n] l;4fGt g} kof{Kt 5 / sd{af6} ;a} s'/f x'g] ePsfn] k/dfTdfnfO{ lardf
Nofpg] cfjZostf g} 5}g eGb5g\ t/ k/dfTdfnfO{ gsfg{'kg]{ cfjZostf 5}g lsgeg] k/dfTdf
eg]sf] dxfzfZjt lgod xf] . h;n] of] hLjg rnfpF5, p;nfO{ sd{sf] lgod eg"F of k/dfTdf eg"F
Pp6} s'/f xf] . hf] JolQm cfkm}“ sd{af6 tn em5{, lgodn] p;nfO{ tn emf5{ . hldgn] xfdLnfO{

nf]suLtf– 631
cWofo–!^
n8fpFb}g t/ lgod ljk/Lt pN6f] lxF8]df xfdL cjZo} n8\5f+}“ . hut\sf] lgodnfO{ a'em]/ p;sf]
cg's"n rNg' g} wd{ xf] . a'4n] klg lgod g} wd{ xf] eGg'ePsf] 5 . …wDd+ z/0f+ uR5fldÚ eg]s}
wd{sf] z/0fdf hfg' xf] cyjf lgodsf] z/0fdf hfg' xf] . lgodsf] cg's"n rNg] JolQm d'Qm /
cfgGbnfO{ pknAw x'G5 eg] k|lts"n lxF8\g] JolQm aGwg / b'vdf pknAw x'G5 .
To;}n] >Ls[i0f eGg'x'G5– x] ch{'g Û tL d"9 k'?if hGdhGddf dnfO{ k|fKt gu/L Tof] cf;'/L
of]lgnfO{ k|fKt u/L To;eGbf klg tnsf] ultdf k|fKt x'G5g\ . ha JolQm tn emg{ yfN5, p;n] Ps
lsl;dsf] ult lng yfN5 . Ps em'6 n'sfpg / Ps kfknfO{ n'sfpg cgGt em'6 / kfk ug{'k5{ .
ha JolQm tn emg{ rfxG5, ta lgodn] To;df ;xof]u lbG5 / ha dfly p7\g rfxG5, ta
lgodn] l;F9L ag]/ ;xof]u u5{ . laxfg qmf]waf6 ul/Psf] ;'?jftn] lbgel/ qmf]wsf] l;nl;nf hf/L
x'G5 eg] k/dfTdfsf] :d/0faf6 ;''?jft ePsf] lbgdf qmf]w ug{ sl7g x'G5 / z'elt/ ult kl/jlt{t
x'G5 . h'g s'/f untsf ;DaGwdf nfu' x'G5, ToxL s'/f ;xLsf ;DaGwdf klg nfu' x'G5 . l7s–
a]l7s b'j}sf ;DaGwdf Pp6} lgod nfu' x'G5 . To;}n] ;xL lbzfsf] r'gfj ug{' h?/L x'G5 . s?0ff,
bof, k|]dsf] efjsf ;fy lbgsf] ;''?jft u/]df lbgel/ xif{ / pNnf;d} ;do JotLt x'G5 . To:t}
afnsnfO{ elQmsf] lbzf afnssfndf g} lbPdf p;sf] hLjg ToxL lbzflt/ k|jflxt x'G5 . t;y{
klxn] j0f{Joj:yfsf] ;dodf @% jif{;Dd /fhfb]lv /ª\s;Dd ;a}nfO{ u'?s'n k7fpg] Joj:yf
ul/Psf] lyof] . To;s} cfwf/df ofqfsf] ky lgwf{/0f x'GYof] . afNofj:yfdf ;dft]sf] lbzf g}
hjfgLsf] bf}8sf] lbzf aG5 .
cf;'/L j[lQ cg';f/ sfd, qmf]w, cxª\sf/, 3d08 / sfdgfsf] lbzfdf h'g JolQmx¿ cl3
a9\b5g\ pgLx¿ c¿ gLr of]lgdf emb{5g\ . To;}nfO{ k/dfTdfsf tkm{af6 cem tn emfl/lbG5' eg]/
>Ls[i0fn] eGg'ePsf] xf] . s[i0fn] tn lu/fpg] xf]Og, lgodn] g} tn lu/fpF5 lsgeg] lgod lgikIf
x'G5 / s;}nfO{ klg kIfkft ub}{g . lgod zfZjt / ;gftg 5 . xfdL cfˆgf] pmhf{, lgod /
lbzfsf hf]8 xf“}+≤ t;y{ xfd|f] pmhf{ klg zfZjt / ;gftg 5 . lgod / pmhf{ ;dfgfGt/ x'G5 .
pmhf{nfO{ lgodcg's"n jf k|lts"n aufpg' xfd|f] r'gfj xf] . gbL hf] alu/x]sf] 5 Tof] lgod xf] /
xfd|f] pmhf{ 8'Ëf xf] . of] pmhf{nfO{ gbL;Fu aufpg] ls gbLsf] ljk/Lt aufpg] Tof] xfd|f] r'gfj xf] .
gbLsf] k|jfxtkm{ aUg' ;dk{0f xf] / o:tf] ;dk{0f b}jL ;Dkbfsf JolQmdf x'G5 . To;}n] o:tf] JolQm
lbJotfdf pknAw x'G5 . gbLsf] k|jfxsf] ljk/Lt aUg] JolQm cf;'/L ;Dkbfsf] JolQm x'G5, h;nfO{
cGwsf/ dfq k|fKt x'G5 .
lqljw+ g/s:o]b+ åf/+ gfzgdfTdgM .
sfdM qmf]w:tyf nf]e:t:dfb]tTqo+ Toh]t\ ..@!..
sfd qmf]w tyf nf]e oL tLg gs{sf åf/ x'g\ / logn] cfTdfnfO{ gfz u5{g\ cyf{t\ cfTdfnfO{
cwf]ultdf n}hfG5g\ . To;}n] oL tLgnfO{ Tofu ug{'k5{ ..
Pt}lj{d'QmM sf}Gt]o tdf]åf/}l:qleg{/M .
cfrf/TofTdgM >]o:ttf] oflt k/f+ ultd\ ..@@..
x] ch{'g Û of] tLg} gs{sf åf/af6 d'Qm k'?if cfˆgf] sNof0fsf] cfr/0f u5{ . o;n] ubf{ pm
k/dultnfO{ cyf{t\ dnfO{ k|fKt x'G5 ..
oM zf:qljlwd'T;[Ho jt{t] sfdsf/tM .
g ; l;l4djfKgf]lt g ;'v+ g k/f+ ultd\ ..@#..
h'g k'?if zf:qljlwnfO{ Tofu]/ cfˆgf] OR5fn] dgkl/ cfr/0f u5{, p;nfO{ g l;lå k|fKt
x'G5, g k/d ult / ;'v g} k|fKt x'G5 ..

nf]suLtf– 632
cWofo–!^
t:dfR5f:q+ k|df0f+ t] sfof{sfo{Jojl:ytf} .
1fTjf zf:qlawfgf]Qm+ sd{ st{'ldxfx{l; ..@$..
o;}n] ltd|f nflu of] st{Jo / cst{Josf] Joj:yfdf zf:q g} k|df0f 5 . o:fnfO{ a'em]/ ltdL
zf:q ljlwn] lgot sd{ g} ug{ of]Uo 5f} ..
>Ls[i0f sfd, qmf]w tyf nf]enfO{ gs{sf] åf/ eGg'x'G5 lsgeg] hLj]if0ff of] tLg lx:;fdf
6'6\b5 . hLj]if0ffsf] d"n efj sfdjf;gf xf] . dg'iodf ef]s / of}gsf] jf;gf k|antd ¿kdf /x]sf]
x'G5 eg]/ hLjzf:qLx¿ eGb5g\ lsgeg] ef]ssf] xf]; gePdf JolQm hLljt /xg ;Sb}g . ev{/
hlGdPsf] aRrfdf klg ef]ssf] 1fg geP pm afFRg ;Sb}g . ef]sn] cfˆgf] pmhf{ IfL0f ePsf] ;ª\s]t
z/L/nfO{ lbP/ z/L/nfO{ arfpF5 t/ ef]såf/f gofF ;[li6sf] s'g} efj eg] k|s6 x'Fb}g . To:t} csf]{
ef]s of}gsf] ef]s xf] . k]6sf] ef]sn] xfdL afFR5f}+“ / of}gsf] ef]sn] ;dfh afFR5 . of] b'O{ xfd|f ef]s
x'g\ . k]6sf] ef]s t[Kt ePkl5 of}gsf] ljrf/ knfpF5 . nfdf] pkjf;df klg sfdjf;gf d[t x'Fb}g
blaP/ a;]sf] x'G5 / k]6sf] ef]s zfGt eP kl5 k'gM jf;gfn] lz/ p7fpF5 . ;dfhsf] ;d[l4;Fu}
sfdjf;gf tLj| x'G5 . xfdLx¿nfO{ klZrd w]/} sfd's 5 h:tf] nfU5 t/ of] ;To xf]Og . oyfy{df
pgLx¿ k]6sf] ef]saf6 t[Kt eO;s]sf 5g\ t;y{ sfdjf;gf pgLx¿df k|uf9 5 . k"j{sf
JolQmx¿sf] xsdf pgLx¿sf] pmhf{ sfdjf;gf / ef]s b'j}df plQs} bf}l8G5 . klxnf] cfjZostf
ef]ssf] lgbfg xf] To;kl5 sfdjf;gfsf] lgbfgaf/] ljrf/ x'G5 .
klxn] JolQm cfkm"nfO{ arfpF5 clg ;GtltnfO{ arfpF5 oxL hLj]if0ffsf b'O{ kf6f x'g\ .
sfdjf;gf a8f] ulx/f] x'G5 / o;af6 5'6sf/f kfpg Tolt ;lhnf] x'Fb}g t/ tyfslyt ;fw'x¿
lgod / j|t lnP/ sfdjf;gfaf6 d'Qm x'g ;lsG5 eGg] ;f]R5g\ h'g a]l7s xf] . ha;Dd af]w k|uf9
x'Fb}g / z/L/eGbf cfkm" leGg ePsf] b]lvFb}g, ta;Dd sfdjf;gfaf6 d'Qm x'g ;lsGg .
sfdjf;gfsf] kl5 olb xfdL rNof}F eg] Ps csf]{ j[lQ pTkGg x'G5 . nf]e oxL j[lQsf] gfd xf] h'g
sfdjf;gfsf] km}nfj6 xf] . nf]en] sfdjf;gfnfO{ ljlIfKt agfpF5 / Ps :qLdf ;Lldt geO{
cTolws :qLx¿;Fu ef]usf] sfdgf ub{5 . To:t} ;f/f hut\sf] wg gkfP;Dd wgaf6 klg t[lKt
x'Fb}g / wgsf] vf]h klg JolQmn] sfdjf;gf lsGg ;lsG5 eg]/ ub{5 . wgaf6 ;'lawfx¿ lsGg
;lsG5 / ;'lawfx¿ sfdjf;gfnfO{ k"/f ug{ ;xof]uL x'G5g\ eg]/ nf]eL JolQmx¿ ;f]Rb5g\ . nf]eL
JolQm sfdjf;gfaf6 slxNo} klg d'Qm x'Fb}g . of] sfdjf;gfsf] lj:tf/df h;n] afwf k'¥ofpF5,
To;dfly qmf]w cfpF5 . sfdjf;gf nf]esf] km}nfj6 xf] eg] oxL qmf]wsf] k|f/De klg xf] .
sfdjf;gfsf] km}nfj6df h;n] afwf k'¥ofpF5 To;k|lt qmf]w cfpF5 / ;xof]u lbg]k|lt :g]x pTkGg
x'G5 . sfd, qmf]w, nf]e Pp6} gbLsf wf/fx¿ x'g\ . sfdaf6 d'Qm x'g;s]df dfq nf]e / qmf]waf6
klg d'Qm x'g ;lsG5 . ;d:t wd{sf] vf]hsf] d"nlaGb' csfd k}bf u/fpg' xf] h;nfO{ a|Xdro{
elgG5 . ljlIfKt ¿kdf c¿ hLjg k}bf ug]{ h'g bf}8 leq x'G5, To;af6 5'6sf/f kfpg] k|of; g}
a|Xdro{ xf] .
>Ls[i0f oL tLgnfO{ gs{sf åf/ x'g\ eGg'x'G5 t/ xfdLnfO{ oL hLjg h:tf] nfU5 . xfdL
h;nfO{ hLjg eG5f}+“ >Ls[i0f To;nfO{ gs{sf] åf/ eGg'x'G5 . xfdL rf}la; 306f g} sfdn] el/Psf
x'G5f+}“ / sfdjf;gf xfd|f] gh/sf] km}nfj6 xf] . xfdL jiff}{+cl3 e]l6Psf] JolQmnfO{ e'Ng ;S5f}“ t/
p;sf] k|s[lt cyf{t\ :qL jf k'?if sf] lyof] eGg] lal;{b}gf}“ . xfd|f] x/]s Jojxf/df nf]e / qmf]wn] sfd
ul//x]sf] x'G5 . xfdL oL tLg qmf]w, nf]e / df]xdf olt lnKt x'G5f}+“ ls To;nfO{ lrGg klg ;Sb}gf}+“ .
sfdn] ljlIfKttf NofpF5, nf]en] Tof] ljlIfKttf a9fpg c¿sf] ;xf/f / km}nfj6 dfU5 / qmf]w To;

nf]suLtf– 633
cWofo–!^
ljlIfKttfnfO{ afwf k'¥ofpg]nfO{ gi6 ug{ tof/ x'G5 . oL tLg} gs{sf åf/ x'g,\ hxfF hxfF oL tLg
x'G5g\, ToxfF hLjg bM'v / ;Gtfkn] el/G5 / slxNo} k|;Gg / cfglGbt eOFb}g .
k/dfTdfsf] lj:tf/ / pkl:ylt ;j{q 5 . To;}n] k/dfTdf k/d cfgGb cyf{t\ ;lRrbfgGb
xf] . c;n JolQmsf] :jefj afF8\g' xf] / bfg p;sf] hLjgsf] Joj:yf xf] . o:tf] JolQm hxfF hfG5
ToxfF :ju{ lgdf{0f ul/lbG5 . of] sfd, qmf]w / nf]en] el/Psf] JolQm ;bf v'lDrG5, p;nfO{
cwf]ulttkm{ n}hfG5 / p;sf] hLjg gs{ aG5 . To;}n] o;nfO{ TofUg'k5{ lsgeg] >Ls[i0f eGg'x'G5–
x] ch{'g Û of] tLg gs{sf] åf/af6 d'Qm ePsf] k'?ifn] dfq sNof0fsf] cfr/0f u5{ / o;af6 pm
k/dultnfO{ k|fKt x'G5 cyf{t\ dnfO{ k|fKt x'G5 . of] tLgaf6 d'Qm ePsf] k'?ifn] dfq c¿sf] lxt
x'g] sfo{ ub{5 / hlt c¿sf] lxt / dª\unsf] sfd ul/G5, Tolt g} cfˆgf] dª\un x'G5 .
sNof0f / dª\unsf] cy{ c¿sf] ;'v xf] . c¿sf] ;'vnfO{ ;f]Rg dfq yfNof+}“ eg] o;af6
dª\un kmlnt x'G5 . dxfjL/n] ltdL h;/L afFRg / ;'vL x'g rfxG5f}, To;/L g} ;a} afFRg / ;'v
kfpg rfxG5g\ . To;}n] h] cfˆgf] nflu rfxgf u5f}{, Tof] ;a}sf nflu rfxgf u/ eGg'ePsf] 5 .
cfkm"leq / csf]{ JolQmleq klg Pp6} r]tgfsf] km}nfj6sf] cg'e"lt ug{ ;Sg' g} sNof0f xf] . olb d
c¿sf] ;'v rfxG5' eg] j:t'tM Tof] d cfˆgf] hLjgsf] cfwf/ /fVb} x'G5' / olb c¿nfO{ b'v lbg]
tof/L ub}{ 5' eg] Tof] cfkm+}“nfO{ b'v lbg] tof/L xf] eGg] af]w o:tf] JolQmdf x'G5 . Psk6s
JolQmnfO{ o; hut\df ;a} ;+o'Qm 5 / v08df afFl8Psf] 5}g eGg] yfxf eof] eg] dfq hLjgsf]
k/d lgod yfxf x'G5 . h'g xfjfaf6 c¿ Zjf; lnG5g\, d klg ToxL xfjfaf6 Zjf; lnO/x]sf] 5' .
To;}n] xfdL hf]l8Psf 5f}+“ / of] ;+o'Qmtfsf] efjn] dfq hLjgdf sNof0f kmlnt x'G5 . hf] JolQm
sfd, qmf]w / nf]en] el/Psf] x'G5 p;df ;+o'Qmtfsf] efj pTkGg x'Fb}g . ;a} ;+o'Qm 5f}+“, afFl8Psf
5}gf}+“ eGg] af]w eof] eg] dfq hLjgsf k/d lgodsf] 1ft x'G5 .
hf] k'?if zf:qsf] ljlw Tofu]/ cfˆgf] OR5fn] rNb5, pm g l;l4nfO{ g t k/d ultnfO{ g t
;'vnfO{ g} k|fKt x'G5 eg]/ >Ls[i0f eGg'x'G5 . ;gftgaf6 hfGg] JolQmx¿sf] :j–cg'ejaf6 hfg]/
lgsflnPsf] lgrf]8 / ;f/ g} zf:q xf] . o;df Ps xf]Og w]/} JolQmx¿sf] cg'ej / a'l4 ;ª\u|lxt
x'G5 . j]b, pklgifb\ s'g} Ps JolQmljz]ifsf jrg xf]Ogg\ . cgGt Clifx¿n] hfg]sf cg'ej ltgdf
;ª\u|lxt 5g\ . s;n] hfg]/ n]v]sf] eGg klg ;lsGg lsgeg] tL JolQmx¿ x/fO;s]sf 5g\ /
pgLx¿sf] l7s klxrfg 5}g t/ s]jn ;To dfq ToxfF ar]sf] 5 . k|frLg ;dodf hfGg] JolQmx¿sf]
jrg g} zf:q lyof] . jrgn] el/Psf oL zf:qnfO{ h;n] TofU5, p;nfO{ l;l4 k|fKt x'Fb}g lsgeg]
Pp6f JolQmsf] a'l4 / cg'ej kof{Kt x'Fb}g . cfˆgf] cg'ejaf6 dfq hf] rNg vf]H5, p;nfO{
;To;Dd k'Ug cgGt ;do nfUg ;S5 / af6f] la/fpg klg ;S5 t/ hfu[t k'?ifsf] jrgsf] ;xf/f
lnP/ hf] rN5 p;sf] uGtJo;Dd k'Ug] dfu{ 5f]6f] x'G5 . zf:qsf] cy{ dfu{lrq / dfu{ vf]Hg] O;f/f
xf] . hf] of] O;f/fnfO{ a'em]/ o;cg';f/ rN5, pm l;l4nfO{ k|fKt x'G5 / hf] zf:qnfO{ TofU5 pm g
l;l4nfO{, g k/d ultnfO{ / g ;'vnfO{ g} k|fKt x'G5 s]jn e6\lsG5 .
cfh sl/a #)) wfld{s ;Dk|bfo 5g\ / oxfF s;} g s;}n] k':ts k|sflzt ug]{ qmd rln g}
/x]sf] 5 . xKtfdf % b]lv & xhf/eGbf a9L k':ts k|sflzt eO/x]sf 5g\ . klxn] hfg]/, hfu]/
cg'ejåf/f n]lvGYof] eg] cfh Tof] Joj:yf g} ;dfKt eO;s]sf] 5 . cfh c¿sf] gSsn u/]/ tyf
;'g]sf] e/df n]Vg] k|rng a9]sf] x'Fbf zf:qeGbf ;b\u'?sf] vf]hL ug{' pko'Qm x'G5 . o;sf] cy{
zf:q pkof]uL 5}g eGg] sbflrt\ xf]Og . of] uGtJodf k'Ug] ofqfdf eg] cjZo ;xof]uL x'g ;S5 .
klxn]sf] o'udf zf:q1åf/f g} zf:q n]lvg] x'Fbf zf:qn] g} ;b\u'?sf] sfd ub{Yof] . t/ cfh olt w]/}
k':ts 5flkG5g\ h;sf] pkof]lutf 1ft x'g klg sl7g x'G5 . zf:q klg ;b\u'?sf dfWodaf6 dfq

nf]suLtf– 634
cWofo–!^
hfGg ;lsG5 . t;y{ ;To o'udf zf:q, slno'udf u'? eGg] k'/fgf] egfO cfh l7s ;flat ePsf]
5 . hLljt ;b\u'? e]l6of] eg] ToxfF zf:q klg kfOG5 / zf:qsf] cfjZostf klg gkg{ ;S5 .
zf:q hfu[t k'?ifx¿sf] jrg xf] . hLjgsf] Joy{ e6sfp / vf]hlagaf6 aRg hfg]sf] / hfu]sf]
;t\u'?sf] vf]h ug}{k5{ . o:tf] JolQm klxNofpg] Ps dfq pkfo 5 . h'g JolQmsf] ca s'g} vf]h,
k|Zg / kfpg'kg]{ s]xL z]if 5}g eg] To:tf] JolQmsf] ;flGgWo vf]Hg'k5{ . xfd|f nflu ToxL zf:q x'g]
5 . o:tf JolQmåf/f j]b, pklgifb\, afOan, uLtf / s'/fgsf] åf/ klg v'Ng] 5 .
st{Jo / cst{Josf] Joj:yfsf nflu zf:q g} k|df0f xf] eGg] hfg]/ ltdL zf:q ljlwaf6
lgot ul/Psf] sd{nfO{ g} ug{ of]Uo 5f} eg]/ >Ls[i0f ch{'gnfO{ eGg'x'G5 . ch{'g Iflqo / of]4f x'g,\
To;}n] s[i0fn] ch{'gnfO{ zf:qsf] s'/f ug{' ePsf] xf] lsgeg] To; ;dodf zf:qn] sd{ to u/]sf]
lyof] . To; ;do ;dfhnfO{ s'zntfk"j{s rf/ efudf ljeflht ul/Psf] lyof] h'g ;gftg wd{sf]
ulx/f] vf]h xf] . uLtf kl5 kfFr xhf/ jif{df w]/} JolQmx¿n] dg'ionfO{ afF8\g] k|of; u/] / slt
k|sf/sf dg'io 5g\ eg]/ hfGg vf]h] t/ ;kmn ePgg\ . s[i0fn] ch{'gnfO{ k/d jrg pkb]z lbg'
x'Fbfsf ;dodf ;a} Joj:yf / l:ylt z'4 / ;kmf lyof] . o'4df lx+;f x'G5 / dflg;x¿ d5{g,\ To;}n]
of] /fHo kfpg] s'g} cf}lrTo 5}g . o;eGbf /fd|f] ;a} 5f]8]/ ;GGof;L x'g rfxG5' eGg] ch{'gsf] k|Zg
a|fXd0f rl/qsf JolQmsf] k|Zg xf] . pgL a|fXd0fsf] efiff af]Nb} 5g\ . ch{'gdf a|fXd0f u'0f ePsf]
eP s[i0fn] of] uLtf eGg'kg]{ cfjZostf g} /xFb}gYof] t/ ch{'g hGd–hGdb]lv g} Iflqo x'g\, To;}df
pgsf] uxg ;+:sf/ 5 . pgn] :jsd{eGbf leGg sd{sf] cfr/0f ug{ vf]h]sf] x'gfn] uLtfsf] cEo'bo
x'g ;Sof] . ch{'gsf] Iflqo wd{ ;Demfpgsf nflu >Ls[i0fn] ch{'gnfO{ ltdL zf:qlt/ kms]{/ x]/,
zf:qn] Iflqosf] sd{ s] xf] eg]sf] 5 ;fy} ltdL Iflqo eP/ g} l;l4nfO{ k|fKt ug{ ;S5f} eGg'ePsf]
xf] .
Iflqo slxNf] sf] d5{ sf] db}{g eg]/ ;f]Rb}g, g pm eljiodf s] x'G5 eg]/ g} ;f]Rb5 . pm
s]jn n8\g hfGb5 / n8\g' g} p;sf] Wofg xf] . pm o'4df lge{o eP/ Wofg:y x'G5 . t;y{ >Ls[i0f
ch{'gnfO{ eGb} x'g'x'G5– o'4nfO{ gf6s ;Dem / ltd|f] lzIff–bLIff / ;+:sf/nfO{ ljrf/ u/]/ zf:qn]
eg]adf]lhd rn]/ cfˆgf] st{Jo k"/f u/ . of] lrGtf ltdLnfO{ zf]ef lbFb}g . ltdL ;+zodf k¥of} eg]
cfˆgf] wd{af6 Ro't x'g] 5f} clg ltdLnfO{ o:tf] l:yltdf k'gM k|fKt x'g cgGt hGd nfUg] 5 t/ of]
o'4sf] If0fdf clxn] g} ltdL d'Qm x'g ;Sg] 5f}, s]jn ltdL stf{sf] efj 5f]l8b]pm lsgeg] Iflqo
ToxL xf] hf] stf{ x'Fb}g . hfkfgdf ;fd'/fO{ n8fs' Iflqox¿sf] ;d"x 5 . cg]s lkF9Laf6 ;fd'/fO{
tof/ ul/G5 lsgeg] of] x'g' cToGt sl7g sfo{ xf] . a'af ;fd'/fO{ eP 5f]/f ;fd'/fO{ x'g kfpF5 .
p;sf] Pp6} nIo x'G5, ha pm o'4df plqG5 ta s]jn p;sf] t/jf/ rN5 t/ rnfpg] JolQm
/xFb}g . pgLx¿ t/jf/ k/dfTdfsf] xftdf 5 p;}n] rnfpF5 eGg] wf/0ff / efj /fV5g\ . ;fd'/fO{
s]jn lgldQ dfq x'G5 .
>Ls[i0f eGg'x'G5– ltd|f nflu st{Jo / cst{Josf] Joj:yf ;DaGwdf zf:q g} k|df0f 5 .
o:tf] hfg]/ ltdL zf:qljlwn] lgot u/]sf] sd{ u/ lsgeg] ltdL To;sf nflu of]Uo 5f} . s[i0fn]
of] st{Jo / cst{Josf] JofVof ug{'ePsf] xf] . s] ug{ / s] gug{ of]Uo 5, hLjgdf s] arfpg' k5{ /
s] TofUg'k5{, s'g gs{sf] åf/ xf] / s;/L Tof] åf/ aGb ePdf dfq df]Ifsf] åf/ v'N5 eg]/ >Ls[i0fn]
oxfF eGg'ePsf] 5 . uLtfdf >Ls[i0fn] ;a} ;"qx¿ eGg'ePsf] 5 . hlt k|sf/sf dg'iox¿ 5g\
ltgLx¿nfO{ nfu' x'g] ;f/f ;"q eGg'ePsf] 5 . To;}n] uLtf olt nfdf] ;+jfb eof] . ch{'gsf]
axfgfdf >Ls[i0fn] ;d:t dfgj hfltnfO{ ;Daf]wg ug{'ePsf] 5 . To;}n] x/]s cWofodf xfd|f nflu
elgPsf jrgx¿ 5g\ . uLtfdf ;d:t k|Zgsf pQ/x¿ l:yt 5g\ .

nf]suLtf– 635
cWofo–!^
ç tT;lblt >Ld∫ujtuLtf;"klgifT;' a|XdljBfof+ of]uzf:q]
>Ls[i0ffh{'g;+jfb] b}jf;'/;Dklåefuof]uf] gfd
iff]8˜zf]˜WofoM ..!^..

nf]suLtf– 636
cWofo–!^

nf]suLtf– 637
cWofo–!^

nf]suLtf– 638
cWofo–!&
ç >Lk/dfTdg] gdM
;qf}+ cWofo
>4fqoljefuof]uM

ch{'g pjfh
o] zf:qljlwd'T;[Ho ohGt] >4oflGjtfM .
t]iff+ lgi7f t' sf s[i0f ;Œjdfxf] /h:tdM ..!..
ch{g'n] eg]– x] s[i0f Û hf] dg'io zf:qljlwnfO{ Tofu]/ >4fn] o'Qm eO{ b]jflbsf] k"hg ub{5
p;sf] l:ylt ;flŒjs, /fh;L jf tfd;L s'g xf] <
>Leujfg'jfr
lqlawf ejlt >4f b]lxgf+ ;f :jefjhf .
;flŒjsL /fh;L r}j tfd;L r]lt tf+ >[0f' ..@..
eujfg\n] eGg'eof]– x] ch{'g Û dg'iosf] Tof] zf:qLo ;+:sf/af6 /lxt s]jn :jefjaf6 pTkGg
ePsf] >4f ;flŒjs, /fh;L tyf tfd;L tLg} k|sf/sf] x'G5 Tof] ltdL daf6 ;'g ..
;Tosf] vf]h ug{sf nflu dg'iosf] hGd ePsf] xf] . oxL vf]h ug{sf nflu xfdL kz'af6
r]tgf lgvfl/P/ dg'io ePsf xf}“ . dg'iodf dfq ceLK;f / lh1f;f x'G5 . ;Tosf] vf]hsf] sf/0fn]
xfdL dg'io ePsf xf}F . t/ dg'io eP klg ;Tosf] vf]h k"/f x'Fb}g, ;'? dfq x'G5 . r]tgzLn /
hfGg] ePkl5 dfq s]xL JolQmx¿ ;Tosf] vf]hdf lg:sG5g\ . o:tf] vf]h ug]{ JolQm jf:tljs dg'io
x'g\, c¿ z]if t dg'io eP klg geP a/fa/ g} x'g\ . of] ofqfsf] dfu{ sl7g 5 t/ hf] ;To;Dd
k'U5g\ ltgLx¿ k/dfTdfnfO{ hfg]/ k/dfTdf g} x'G5g\ . ch{'g ;To vf]Hg] dg'iosf k|tLs x'g\ .
pgsf] k|Zg s'g} s't"xntfjz ;f]lwPsf] k|Zg xf]Og of] t o'4d}bfgdf hLjg bfpdf nfu]sf] a]nf
;f]lwPsf] k|Zg xf] . To;}n] j]b, pklgifb, afOan, s'/fg, wDdkbsf k':stx¿eGbf uLtf cgf}7f],
pTs[i6 / a]hf]8 5 . pklgifb\ Clifx¿n] PsfGtdf lziox¿;Fu zfGt df}g cj:yfdf u/]sf] rrf{ xf]
t/ uLtf o'4sf] d}bfgdf hLjg bfpdf nfu]sf] cj:yfdf hlGdPsf] xf] . hLjg bfpdf gnfuLsg /
ch{'gsf] h:tf] r]tgf geO{sg uLtf a'‰g klg sl7g x'G5 . hLjgaf6 knfog eP/ xf]Og ;ª\3if{ /
;fdgf u/]/ uLtf a'‰g] k|of; u/]df s[i0fsf] pQ/ xfd|f nflu klg nfebfos / ;fy{s x'g] 5 .
dxfef/tsf] o'4 cfkmGtx¿sf lardf ePsf] o'4 ePsfn] ch{'gsf] dgdf åGå / lj/fu
pTkGg ePsf] xf] . pgL efu]/ ;GGof;L eO{ zfGt x'g rfxG5g\ t/ h'g JolQm l:yltnfO{ ;fdgf
gu/Lsg efUg vf]H5, pm Tof] l:ylteGbf dfly p7\g ;Sb}g / euf}8fdf ulgG5 . hLjgn] kf/ x'g
;Sg] Pp6f cj;/ lbG5 t/ To;af6 efu]df k'gM o:tf] cj;/ slxn] kfOG5 eGg ;lsGg . t;y{
>Ls[i0f pgnfO{ efUgaf6 /f]s]/ hfu?s / ;r]t agfpFb}, hLjgn] kf/ x'g lbPsf] cj;/sf] ;b'kof]u
u/fpg vf]Hb} x'g'x'G5 . ;d:of;Fu n8]/ To;nfO{ l;F9L agfpg ;s] xfdL prfOdf :jtM k'Ug
;S5f+}“ . ch{'gnfO{ knfog x'gaf6 /f]s]/ >Ls[i0fn] hut\\nfO{ klxnf] ;GGof;sf] l7s ;Gb]z lbg'ePsf]
5 . clxn]sf] hut\\df euf}8f ;GGof;Lx¿nfO{ afFRg klg sl7g 5 . >Ls[i0fn] eGg'ePsf] h:tf]
;GGof;L hf] efu]/ xf]Og ljk/Lt kl/l:yltdf klg 86]/ ;fdgf ug{ ;S5, pm dfq afFRg ;S5 .
o'4sf] lardf Wofgdf pknAw x'g ;Sg] JolQm g} ;xL ;GGof;L xf] . lxdfnosf] zfGt jftfj/0fdf
hf] sf]xL klg zfGt x'g ;S5 lsgeg] of] lxdfnosf] zflGt xf]Ù JolQmsf] xf]Og . ToxfFaf6 kms]{kl5

nf]suLtf– 639
cWofo–!&
k'gM czflGt¿kL sfd, qmf]w, /fu / å]ifn] 3]5{ h'g p;leq blaP/ a;]sf] x'G5 . To;}n] s[i0f
ch{'gnfO{ efUg glbP/ cgf}7f] ;GGof;L agfpg vf]Hb} x'g'x'G5 . pxfFsf] Joj:yf hl6n 5 t/ a8f]
ax'd"No 5 . To;}n] uLtfdf g} dg'iosf] eljio n's]sf] 5 .
ch{'gsf] lh1f;f hLjg–d/0f bfpdf nfu]sf] a]nf cgf}7f] ¿kdf p7]sf] 5 . ch{'g /ydf
;jf/ lyP / s[i0f pgsf ;f/yL x'g'x'GYof] . xfdL ;a} leq klg ;f/yL 5 t/ xfdLnfO{ To;sf] 1fg
5}g . /y xfd|f] z/L/ xf] / z/L/sf] dflns cxª\sf/ xf] . ljj]s / af]w¿kL ;fIfLefj xfd|f] ;f/yL
xf] . t;y{ xfdLn] klg cfˆgf] ;f/yLnfO{ x/]s sd{ ug{'cl3 ;f]Wg'k5{ . /y xfdL;Fu} 5 / OlG›ox¿
3f]8fsf] ¿kdf bf}l8/x]sf 5g\ ;fy} cxª\sf/ dflns ag]/ dflnSofOF hgfO/x]sf] 5 / of] ;a}sf lar
xfd|f] ;f/yL x/fPsf] 5 . ;f/f Wofg k|lqmof ;f/yL vf]Hgsf nflu ul/g] ljlw xf] . dxfef/tsf] syf
a8f] /f]rs / ld7f] 5 . o'4df s[i0f;Fu ;xfotf dfUgsf nflu ch{'g / b'of]{wg Ps} ;fy k'u] . s[i0f
lj>fd ul//xg'ePsf] lyof] . t;y{ pxfF p7\g] k|tLIffdf ch{'g r/0fsf] 5]pdf / b'of]{wg lz/sf]
5]pdf uP/ a;] . xfd|f c;n v/fa, ;t\–c;t\ ¿k ;b}j ;fy x'G5g\ / b'j}nfO{ zlQm xfdLaf6 g}
k|fKt x'G5 . xfd|f x/]s s[Todf rf]/–;fw', em'6–;To ;fy;fy g} x'G5g\ . ch{'g / b'of]{wg klg log}
b'O{sf k|tLs x'g\ . ch{'g r/0fsf] 5]p / b'of]{wg lz/sf] 5]p a:g'af6} ToxL If0f k"/f dxfef/t lhTg]
/ xfg]{ sfd eof] / uLtfsf] k"/f lg0f{o klg ToxLF 3l6t eof] . To;kl5 uLtfsf] la:tf/ dfq afFsL
/Xof] .
xfdLn] ljgd|tfk"j{s cfˆgf] ;f/yL cyf{t\ ;fIfLnfO{ vf]Hg'k5{ lsgeg] cxª\sf/sf] w'jfFn] ;a}
9flslbG5 / ;fIfLnfO{ x]g{ lbFb}g . b'of]{wg h:tf] cxª\sf/L r/0fsf] 5]pdf a:g} ;Sb}g . cxª\sf/
;w}F lz/sf] glhs x'G5 eg] lg/xª\sf/ r/0fsf] glhs x'G5 t;y{ ch{'g r/0fsf] 5]p a:g'
lg/xª\sf/sf] efj xf] . s[i0f p7\g'eof] / pxfFsf] cfFvf ch{'gdf k¥of] . ;fIfLsf] cfFvf ;b}j ljgd|d}
k5{ . s[i0fn] ch{'gnfO{ cfpg'sf sf/0f ;f]Wg'eof] . b'of]{wgn] cfkm" klg pkl:yt /x]sf] atfP lsgeg]
cxª\sf/nfO{ ;w“}+ cfˆgf] pkl:ylt atfpg'k5{ . s[i0fn] klxn] ch{'gdf cfFvf k/]sf] x'Fbf cfpg'sf]
sf/0f ch{'gnfO{ klxn] ;f]W5' eGg'eof] . b'of]{wgsf] dg ch{'gn] s] dfU5 eg]/ cfzª\sfn] ql;t
eof] . ch{'gn] eg]– ca o'4 x'g] lglZrt ePsf] x'Fbf d xh'/;Fu ;xfotf dfUg cfPsf] x'F . >Ls[i0fn]
eGg'eof]– ltdLx¿ b'j} ;xfotf dfUg cfPsf 5f} . To;}n] Ps hgfn] d]/f] gf/fo0fL ;]gf / csf]{n]
dnfO{ dfu . of] ;'g]/ ch{'gn] kSs} gf/fo0fL ;]gf dfu unf{g\ eGg] 8/n] b'of]{wg slDkt eP t/
t'?Gt} ch{'gn] s[i0fnfO{ dfu]sf] b]v]/ crlDdt / xif{n] ubub klg eP . Psflt/ ;f/f ;+;f/ /
csf]{tkm{ s[i0f PSn} eP klg >Ls[i0fnfO{ 5fGg' g} ljj]sk"0f{ x'GYof] . æPs ;fw] ;a ;fw] ;a ;fw]
;a hfP .Æ ch{'gn] s[i0fnfO{ 5fg]/ af]w / ;fIfLefj /f]h] / ToxL If0f pgn] o'4 lht] . xfdL h:tf]
JolQmx¿ af]w¿kL ;fIfL g/f]h]/ b'of]{wg h:t} slxn] wg, slxn] 3/, slxn] kb / k|lti7f /f]H5f}F .
k/dfTdf / ;+;f/lar r'gfjsf] l:ylt cfof] eg] xfdL (( k|ltzt ;+;f/ /f]Hb5f}F t/ ch{'gn]
>Ls[i0fnfO{ /f]h]/ wGoefuL eP .
ch{'gn] o; k|;Ëdf ;f]w]– x] s[i0f Û hf] dg'io zf:qljlwnfO{ Tofu]/ s]jn >4faf6 o'Qm eO{
b]jflbsf] k"hg u5{ p;sf] l:ylt ;flŒjsL, /fh;L jf tfd;L s] x'G5 < o; ljifodf k|j]z ug{'cl3
hLjgsf tLgsf] ul0ftnfO{ hfGg' pkof]uL x'G5 . hfg]sf JolQmx¿n] klg JoQm u/]sf s'/fx¿df
ljleGg sfn, ;do, kl/l:yltn] / ljleGg JolQmx¿;Fu af]lnPsf sf/0fn] w]/} s'/fdf e]b / lj/f]w
h:tf] b]lvP klg d"n ;To leGg 5}g . ;To ljzfn 5 / b[li6 a8f] 5'› / ;fgf] 5 . ;a}
kl/l:yltdWo] s[i0fn] JoQm u/]sf] kl/l:ylt o'4d}bfgdf ePsf] x'Fbf of] c¿eGbf leGg / dxŒjk"0f{
5 . of] d"n ;To tLgsf] ul0ft xf] . tLgsf] ul0ftnfO{ lxGb"x¿ lqd"lt{ a|Xdf, lji0f', dx]z

nf]suLtf– 640
cWofo–!&
k/dfTdfsf tLg ¿k dfGb5g\ . O;fO{ l6«lg6L cyf{t\ k/dfTdf lktf, k/dfTdfsf] k'q lh;; / oL
b'j}sf] lardf kljq cfTdf eG5g\ . of]uLx¿ o;}nfO{ lqs'6L cyf{t\ hxfF tLg ldNb5, ToxfF Pssf]
cg'ej x'G5 eGb5g\ . tflGqsx¿ lqk'l6 hxfF tLg x/fP/ ;dGjo ;flwG5, ToxL k/dsf] k|fb'ef{j
x'G5 eGb5g\ . lxGb", O;fO{, d';ndfg, af}4, h}g ;a}n] tLgs} s'/f eg]sf 5g\ t/ tLgsf] ;jf{lws
ulx/f] rrf{ ;fª\Von] u/]sf] 5 . tLgsf] /x:osf] vf]h klg klxn] ;fª\Von] g} u/]sf] xf] . hLjgsf]
ul0ftsf] k|frLg vf]h ;fª\Von] u/]sf] x'gfn] ;fª\Voaf6 g} of] ;ª\Vof ePsf] xf] . ;fª\Von] Psaf6
tLg, tLgaf6 gf} / gf}af6 o;/L g} cgGt lj:tf/ x'G5 / kmls{g] ofqfsf] qmddf cgGtaf6 gf},
gf}af6 36]/ tLg / tLgaf6 k'gM Ps x'G5 eGg] zf:q lgld{Q u/] . ;f/f ;+;f/ g} ;ª\Vofsf] lj:tf/
xf] .
klxn]sf zf:qx¿df /fwfsf] st} pNn]v 5}g . s[i0fn] !^ xhf/ uf]lkgL ;vLsf ;fy afF;'/L
jfbg ub}{ g[To u/]sf], /f;nLnfsf] pNn]v 5 t/ /fwfsf] gfd pNn]v 5}g . oL uf]lkgLx¿dWo] 5fofF
h:tf] lgs6 ePsf] Ps ;fyL -;vL_ eg]/;Dd pNn]v 5 t/ p;sf] gfd lbOPsf] 5}g . ;ft ;o
jif{cl3 crfgs /fwfsf] gfd k|s6 eof] . sljx¿sf k/d /rgfx¿dWo] hob]jsf] …uLt uf]ljGbÚ df
;j{k|yd /fwfsf] k|fb'ef{j eof] . of] /fwf gfd olt ax'd"No eof] ls s[i0fsf] gfd /fwfsf] gfd ljgf
cw'/f] h:tf] eof] . kmn:j¿k s[i0fsf] gfd /fwfkl5 dfq eGg yflnof] / /fwfs[i0f gfd g} k"0f{h:tf]
x'g uof] . ha eQm cToGt glur eP/ k/dfTdfdf Ps x'G5, ta k/dfTdf eQmsf] 5fof x'g
yfN5 . /fwf gfd zf:qdf lyPg / /fwfsf] vf]h of]uLx¿af6 / ;fª\Vosf] cg'ejaf6 lgl:sPsf] zAb
xf] . /fwf zAb wf/f zAbnfO{ pN6f] u/]kl5 aG5 . of]uLx¿sf] vf]hcg';f/ wf/fsf] cy{ alxu{dg xf]
h:tf] uª\uf]qLaf6 uËfsf] wf/f lg:sG5 / ;|f]taf6 k/ hfG5Ù of] cj:yfsf] gfd wf/f xf] t/ ha of]
wf/f k'gM d"ntkm{ cyf{t\ uËf uª\uf]qLtkm{ lkmtf{ x'G5 / cGtd{'vL x'G5, ta o; pN6f] ofqfnfO{ /fwf
elgG5 . ha ! af6 #, # af6 ( / ( af6 cgGt aG5, ta of] wf/f x'G5 / ha cgGtaf6 (, (
af6 # / # af6 ! aG5, ta /fwf x'G5 .
;[li6sf] 9ª\u Psaf6 tLg, tLgaf6 gf} / gf}af6 cgGtsf] x'G5 eGg] ;DaGwdf ;a} 1fgLx¿
;xdt ePsf] kfOG5 . of] ;[li6sf] 9ª\udf tLg klxnf] lj>fd xf] . k|nodf ha ;[li6 v'lDrO{ ofqf
;dfKt eP/ nLg x'G5, ta a|Dxfsf] lbg k"/f eP/ ;[li6sf] cGt /flq cfpFbf klg cflv/L lj>fd
tLg g} x'G5 . klxnf] lj>fd klg tLg x'G5 / cflv/L lj>fd klg tLg g} x'G5 To;}n] lqd"lt{ a8f]
dxŒjk"0f{ 5 . lxGb"x¿sf] lqd"lt{, O;fO{sf] l6«lg6L, dxfjL/sf] lq/Tg, a'4sf] lqz/0f, nfpT;'sf] y|L
6«]h;{ oL ;a} tLgsf g} hf]8 x'g\ lsgeg] ToxL klxnf] / clGtd lj>fd xf] . xfdLx¿ klg ToxLFaf6
;'? x'G5f}“ / ToxL ;dfKt x'G5f}“ lsgeg] Psdf k/dfTdf dfq /xG5, ha;Dd Ps x'G5f}“, ta;Dd
xfdL ;'? g} ePsf x'Fb}gf}“ / ha km]l/ Ps x'G5f}“, ta xfdL /xFb}gf}“ . tLgaf6 cxª\sf/ ;'? x'G5 /
tLgdf g} cxª\sf/ ;dfKt klg x'G5 . of] ;fª\Von] vf]h]sf] tLgsf] ;"q ;Œj, /h / td xf] . oL
tLgaf6 ;f/f cl:tTj ag]sf] 5 eGg] ;fª\Vosf] dfGotf 5 . of] tLgsf] g} ;f/f v]n xf] eg]/ hfGg]
JolQmn] hLjgsf] s'~hL k|fKt u5{ . dg'ion] rfx]df pm lkmtf{ eP/ Psdf nLg x'g ;S5 . t;y{ of]
tLgsf] :jefj hfGg h?/L 5 .
td cfn:o, cj/f]w, ultxLgtf / /f]sfj6sf] pmhf{ xf] . tdsf] zlQm ePg eg] s'g} j:t'
/f]ls“b}g, rln/xG5 . 9'ª\uf dfly ˆofFSbf ha pmhf{ ;dfKt x'G5, ta tdsf] pmhf{n] Tof] 9'ª\ufnfO{
tn v;fN5 . Go'6gn] h;nfO{ u'?Œjfsif{0f eg]sf 5g\ Tof] tdsf] g} Ps ¿k xf] . td tn tfGg],
emfg]{ pmhf{ xf] . To;}n] gs{df emg{' klg td xf] . lg›f, cfn:o, cfWoflTds cGwf]kg ;a} tds} ¿k
x'g\ . rf]/L ubf{, em'6 af]Nbf xfdL tn cf]ln{G5f“}, Tof] klg td g} xf] . Hofbf td;\\ af]emk"0f{ x'G5 .

nf]suLtf– 641
cWofo–!&
o;sf] km}nfj6 z/L/ / 6fpsfdf x'G5 . r]tgfsf] l:yltdf olb xfdL dfly p7\g ;s]gf}“ eg] Tof]
tdsf] af]emsf] sf/0fn] g} xf] . ;dflwdf k'u]sf] JolQm xNsf eP/ dfly p7]sf] / p8]sf] cg'ej
ub{5g\ . To:t} olb Wofg nfUof] eg] hldgeGbf dfly p8]sf] cg'ej x'G5 lsgeg] o; cj:yfdf
tdsf] zlQm sd x'G5 .
td;\\ h?/L x'G5 lsgeg] td;\\ljgf hLjg rNg ;Sb}g t/ o;sf] klg Pp6f ;Ldf x'G5 .
h'g lbg JolQmn] td;\\sf] lglZrt ;LdfnfO{ hfGb5, Tof] lbg td;\\sf] pkof]u ;'? x'G5 . td;\
xfd|f] cj/f]w geO{ dfly r9\g] l;F9L klg aGg ;S5 . t;y{ of]uLx¿n] td;\\sf] ;Dos\ pkof]u
ub{5g\ . o;sf] ;Dos\ pkof]u u/]df td;\\ ;xof]uL aG5 t/ cltzo ePdf tn emf5{ / aaf{b
ub{5 . /ftL ;'t]/ laxfg l9nf] p7\g] JolQmnfO{ tfd;L elgG5 . tfd;L JolQmx¿ a]xf];Ldf /xg
rfxG5g\ . To;}n] pgLx¿ Hofbf ef]hg u5{g\ / dfbs kbfy{ pkof]u u5{g\ h;n] lg›f nfU5 .
tfd;L JolQmx¿ cfTd3ftL x'G5g\ . j}1flgsx¿ klg dfGb5g\ ls td;\\ljgf hut\\ x'g ;Sb}g .
pgLx¿n] kbfy{df tLg tŒj On]S6«f]g, k|f]6f]g / Go'6«f]g /x]sf] / oLdWo] Ps cj/f]ws xf], cGoyf
k/df0f' lj:kmf]6 x'G5 eGb5g\ .
bf];|f] tŒj /h;\\ xf] hf] pmhf{, ult jf Tj/f xf] . 9'ª\uf dfly ˆofFSgnfO{ rflxg] zlQm / pmhf{
/h;\sf] pmhf{ xf] . cfsfzdf tf/fsf] e|d0f, k[YjLsf] ;"o{ kl/qmdf / laxfg rfF8} p7\g' oL ;a} /h;\
x'g\ . /h;\ pmhf{ tyf Tj/f xf] t/ of] klg clt eof] eg] JolQm dxfŒjfsfª\IfL / cToGt lqmofzLn
x'G5 / g/f]lsO{ uGtJo xfl;n ug{ t]h ultdf bf}l8 g} /xG5 . klZrddf /h;\n] el/Psf JolQmx¿
w]/} 5g\ . To;}n] pgLx¿ Hofbf dxŒjfsfª\IfL, tgfjn] el/Psf / bf}8w'kd} Jo:t x'G5g\ . /h;\
k|wfg JolQm s]xL gu/L r'k / vfnL a:g ;Sb}g / p;sf] /h;\ /ftL klg ;lqmo x'g] x'Fbf af/Daf/
sf]N6] km]l//xG5 . /h;\ w]/} / td;\ sd ePsf JolQmx¿ h:t} r+u]h vfg, t]d'/b n+u, gflb/ zfx,
lx6n/, d';f]lngL, dfcf]T;]t'+u, n]lng, v|':r]e, :6flngx¿df /fhg}lts qmflGtsf] rfxgf cTolws
lyof] / o;}df pgLx¿nfO{ /; k|fKt x'GYof] . hut\\df ;a} pkb|jx¿ /h;\ u'0fwdL{sf sf/0fn] x'G5g\
lsgeg] /h;\ clt ePdf o;n] JolQmnfO{ ljlIfKt t'NofpF5 . ;+;f/df ePsf] pk›f] / qmflGt oxL
clt /h;\af6 kLl8t JolQmsf] Jojxf/sf] kl/0ffdn] ePsf] xf] . o:tf JolQmx¿ hlt wg sdfP klg,
h'g;'s} kb k|fKt eP klg t[Kt x'g ;Sb}gg\ t/ td;\ k|wfg JolQmx¿n] hlt g} xflg u/] klg Tof]
cN5Lkgfn] cfkm"nfO{ dfq xflg k'¥ofpg] xf]≤ pgLx¿n] c¿nfO{ gf]S;fg ug{ ;Sb}gg\ . t;y{ tfd;L
JolQm cfTd3ftL x'G5g\ / /fh;L JolQmx¿ ljlIfKt x'G5g\ .
hLjgsf] ;Gt'ngsf nflu /h;\ l7s dfqfdf x'g' h?/L x'G5 . Wofg ug{, ;fIfLnfO{ vf]Hg /
cTofjZos ;a} sfd ug{ /h;\sf] cfjZostf x'G5 cGoyf oL lqmofx¿ ;Dej g} x'Fb}gg\ . td;\ hf]
lj>fd xf] Tof] klg l7s dfqfdf x'g' plQs} h?/L x'G5 . h;df /h;\ / td;\sf] ;Gt'lnt dfqf
pknAw x'G5, p;sf] hLjgdf t];|f] tŒj ;Œjsf] pbo x'G5 . ;Œj ;Gt'ng / k/d z'l4 xf] . leqsf]
;a} ljlIfKttf ;dfKt x'g' g} ;Œj xf] . hxfF cfn:o / bf}8w'k zfGt x'G5 / s'g} klg clt z]if /xFb}g
To; cj:yfdf ;Œj hfU5 . ;Œjn] kl/t[lKt lbg] x'Fbf o;n] ;Gtf]if pTkGg u5{ . ;flŒjstf
noa4tf xf] . ;Œjn] oL tLg} u'0feGbf dfly hfg] åf/ agfpF5 t/ of] ;Œj klg cGt xf]Og s]jn
;Gt'ngsf] bzf dfq xf] . ;Œjdf pknAw JolQm /fu, lj/fu / å]ifaf6 6f9f eO{ Ps uxg zflGtdf
x'G5 . hLjgdf ;Œj, /h / td tLg} u'0fdf JolQm ;d ePdf Ps km8\sf]df oL tLg} u'0fx¿af6 kf/
eP/ Psdf k'Ug ;lsG5 h;nfO{ u'0fftLt elgG5 .
td;\af6 klg Psdf k'Ug ;lsg] pbfx/0f jflNdsL, cª\u'nLdfn, nfpT;'h:tf JolQmx¿ 5g\
t/ of] ofqf cToGt} sl7g 5 lsgeg] td;\df cfn:o / cGwsf/n] dgnfO{ 3]/]sf] x'G5 . /h;\df of]

nf]suLtf– 642
cWofo–!&
Psdf k'Ug] ofqf tddf eGbf sd sl7g x'G5 . t/ /h;\ g/f]lsg] u'0f ePsfn] o;af6 klg ofqf
ug{ sl7g x'G5 . ;fª\Vosf] Ps /f]rs syf 5– Pp6f hª\undf cfuf] nfU5 . ToxfF cGwf] / nFu8f]
u/L b'O{ JolQm x'G5g\ . nFu8fnfO{ cGwfn] cfˆgf] lk7\o'Fdf af]S5 / nFu8fn] dfu{ atfpF5 h;sf]
sf/0f pgLx¿ cfuf]af6 kf/ x'G5g\ . oxfF nFu8f] tdsf] / cGwf] /hsf] k|tLs xf] . h'g If0f /h;\sf]
lk7\oF'df td;\ a:5 cyf{t\ ;Gt'lnt x'G5, ToxL no afFlwG5 / ;Œjsf] ofqf ;'? x'G5 . ;Œjaf6 Tof]
Ps d"n pb\uddf ofqf ug{ ;'ud x'G5 .
ch{'gn] s[i0fnfO{ ;f]w]– >4faf6 o'Qm JolQmdf ;flŒjs, /fh;L jf tfd;L s'g u'0f x'G5, /
k|ltpQ/df >Ls[i0f eGg'x'G5– dg'iosf] :jefjaf6 pTkGg x'g] >4f, ;flŒjsL, /fh;L / tfd;L tLg}
k|sf/sf] x'G5 . >4f ;flŒjs JolQmsf] dfq x'G5 eGg] xfd|f] ;f]rfO 5 t/ >4fsf klg tLg k|sf/
x'G5g\ . td;\df el/Psf] JolQmsf] k|fy{gf / k/dfTdfk|ltsf] e/f];fdf klg cfkm"n] s]xL ug{' gk/f];\
eGg] efj x'G5 . ;a} k/dfTdfsf] xftdf 5≤ xfdLn] ug{ rfx]/ s]xL x'Fb}g eg]/ pm 1fgL h:tf] s'/f
ub{5 . o:tf] JolQm efUodf >4fsf] s'/f u5{ . h] x'g' 5, Tof] geO{ 5f]8\b}g eg]/ k/dfTdfsf] cf8df
td;\nfO{ n'sfpg vf]H5 . pm ;bf lbSbf/ / ylst b]lvG5 . pm leq jf;gfx¿, dxŒjfsfª\Iffx¿
lglxt x'G5g\ t/ r'gf}tL ;fdgf ug]{ lxDdtsf] sdLnfO{ gb]vfO{ cfkm" ;Gtf]ifL ePsf] hgfpg rfxG5 .
tfd;L JolQmsf] ;+;u{df cGo JolQmdf klg tfd;L j[lQ a9]sf] cg'e"lt x'G5 lsgeg] tfd;L
JolQmn] c¿sf] zlQmnfO{ r':g ;S5 .
/fh;L JolQmn] cfˆgf] zlQmnfO{ afF8\5 . /fh;L JolQmsf] ;+;u{df ePsf JolQmsf]
dxŒjfsfª\Iff a9]/ hfG5 lsgeg] /fh;L JolQm Tj/fn] el/Psf] x'G5 / ToxL Tj/f p;n] c¿nfO{
klg AffF8\5 . ;flŒjs JolQmn] g s]xL lbG5 g t lnG5 . ;flŒjs JolQmsf] pkl:ylt g} Pp6f
¿kfGt/0f aGg yfN5 . t;y{ p;sf] 5fofFdf a;]/ JolQm cfkm" h] xf], Tof] hfGg ;'? u5{ / zfGt x'g
yfN5 . ;Œjn] lghtf / :jtGqtf lbg'sf ;fy} leqsf] ;fd~h:o pTkGg u/fpg ;xof]u u5{ .
;flŒjs JolQm pkb]z / cfb]z xf]Og, cflzif xf] . klxn]sf] k/Dk/fdf dxfTdf;Fu s]jn cfzLjf{b
dfUg uOGYof] . dxfTdfsf] cfzLjf{bn] ¿kfGt/0f 3l6t eP/ JolQm ;ŒjnfO{ pknAw x'GYof], hxfFaf6
Tof] prfOdf k'u]/ Psdf km8\sf] dfg{ ;/n x'GYof] .
tfd;L JolQmsf] >4f cfn:osf] x'G5 / /fh;L JolQmsf] >4f /fh;sf] x'G5 . pm cfˆgf]
/fh;LkgnfO{ g} cfˆgf] >4f agfpF5 / sd{of]u pQd eGb5 . nf]sdfGo ltnsn] uLtfsf] /x:o
d08nfsf] h]ndf sf]Onfsf] 6'qmfn] leQfdf n]Vg ;'? ug{'ePsf] xf] . of] /fh;L JolQmåf/f n]lvPsf]
lstfa xf] / o;sf] 7'nf] k|efj eof] lsgeg] uLtfdf nf]sdfGon] g} sd{of]u dfq uLtfsf] k|ltkfB xf]
eGg] l;4 ug{'eof] . pxfFn] cfkm"nfO{ g} uLtfdf k9\g'eof] lsgeg] pxfF /fh;L JolQm /fhg]tf
x'g'x'GYof] . oxL 6Lsfaf6 dxfTdf ufGwL / ljgf]jf efj] h:tf JolQmx¿ k|efljt x'g'eof] / Tof]
uLtf/x:o ef/tsf] %) jif{sf] Oltxf; aGof] lsgeg] ufGwLn] klg sd{of]u g} jf:tljs of]u xf]
eGg'eof] . ;]jf u/, ;dfh ;'wf/ u/, c:ktfn agfpm, ul/anfO{ e"bfg u/ nufotsf dfGotfx¿
;a} uLtf /x:oaf6 ;"qkft ePsf x'g\ .
;flŒjs JolQm ;]jfd'vL geO{ >4f / zflGtn] o'Qm x'G5 t/ ;]jf p;sf] oxL zflGtaf6
lg:sG5 . pm sd{ ug{ ljlIfKt x'Fb}g lsgeg] sd{ p;sf nflu hLjg pmhf{sf] v]n dfq x'G5 .
;flŒjs JolQm leq cv08 ¿kdf zfGt x'G5 . To;}n] hLjgn] h] u/fpF5, pm ToxL u5{ . sd{ /
lj>fd b'j} u/] klg p;leqsf] noa4tf eg] sfod /xG5 . ;flŒjs JolQmsf] >4f leqsf] r}tGosf]
z'4tf kfpg'df x'G5 . t;y{ hLjgn] p;nfO{ hxfF n}hfG5, Tof] p;nfO{ :jLsfo{ x'G5 .

nf]suLtf– 643
cWofo–!&
;Œjfg'¿kf ;j{:o >4f ejlt ef/t .
>4fdof]˜o+ k'?iff] of] oR5«4M ; Pj ;M ..#..
x] ef/t Û ;a} dg'iox¿sf] >4f pgLx¿sf] cGt:s/0fsf] cg's"n x'G5 tyf h;sf] h:tf] >4f
5 p;sf] :j¿k To:t} x'G5 ..
ohGt] ;flŒjsf b]jfGoIf/Iff+l; /fh;fM .
k|]tfGe"tu0ff+ZrfGo] ohGt] tfd;f hgfM ..$..
;flŒjs k'?if b]jtfx¿nfO{ k'Hb5g\, /fh; k'?if oIf / /fIf;nfO{ k'H5g\ tyf tfd; k'?if k|]t
/ e"tu0fx¿nfO{ k'Hb5g\ ..
dg'iosf] >4f p;sf] cGt:s/0fcg'¿k x'G5 . td;\n] el/Psf] cGt:s/0fdf ;flŒjs >4f
x'g ;Sb}g lsgeg] >4f xfd|f] cGt:s/0fsf] e"lddf knfpF5 . t;y{ xfd|f] cGt:s/0f cg'¿k g} >4f
x'G5 . ;flŒjs k'?ifx¿ b]jx¿nfO{ k'Hb5g\, /fh; k'?if oIf / /fIf;nfO{ k'Hb5g\ / tfd; k'?ifx¿
k|]t / e"tu0fx¿nfO{ k'Hb5g\ . z'4 tfd;L, z'4 /fh;L of z'4 ;flŒjsL j[lQ dfq ePsf] s'g} klg
JolQm x'g ;Sb}g . oL tLg} u'0fsf] hf]8 k|To]s JolQmdf x'G5 . s;}nfO{ tfd;L, /fh;L of ;flŒjsL
eGg'sf] cy{ p;df Tof] u'0f k|z:t 5 / c¿ b'O{ u'0f Go"g 5g\ eGg] xf] t/ tLg} u'0fsf] pkl:ylt
eg] clgjfo{ x'G5 . sf]xL klg k"0f{ /fh;L, tfd;L jf ;flŒjsL x'g ;Sb}g . z'4td JolQmdf klg
hLjg jf z/L/ /x'Gh]n tLg} u'0f /xG5g\ . a'4 h:tf] JolQmdf klg z/L/ g5'6];Dd td;\ u'0f
cNkdfqfdf g} eP klg /xG5 . t;y{ Af'4n] b'O{ lgjf{0fsf] cj:yf eGg'ePsf] xf], klxnf] lgjf{0fdf
;dflw pknAw eP klg tLg u'0f afFsL /xg] x'Fbf Tof] k"0f{ lgjf{0f xf]Og o;df k'?if (( k|ltzt
d'Qm x'G5 t/ z/L/ ;dfKt x'g dfqf afFsL x'G5 . bf];|f] lgjf{0f z/L/ ;dfKt eO{ d[To' 3l6t
ePkl5sf] cj:yfnfO{ a'4 dxfkl/lgjf{0f eGg'x'G5, To;a]nf dxf;dflw 3l6t eO{ hLjg d'Qm eO{
JolQm df]Ifdf pknAw x'G5 .
/h;\n] el/Psf] JolQmdf klg cGo b'O{ u'0f l:yt x'g] x'Fbf p;sf] d'lQmsf] ;Defjgf td;\n]
el/Psf] JolQmeGbf a9L x'G5 . k|To]s JolQmdf oL tLg} u'0f x'g] x'gfn] ;a}sf] d'lQmsf] ;Defjgf x'G5
lsgeg] oL tLg} u'0f Psaf6 csf]{df hfg ;S5g\ ;fy} oL tLg} u'0fsf] cg'kft ;b}j l:y/ x'Fb}g .
/fqLdf td;\ a9\5, lbpF;f] /h;\ a9\5 eg] ;fFemkv ;Œj a9\5 . o;} sf/0f ;gftgLx¿
;GWofsfnnfO{ k|fy{gfsf nflu pko'Qm ;do dfGb5g\ . laxfgkv /flq ;dfKt eO;s]sf] / ;"o{
pbfO g;s]sf] cj:yfdf leqsf] td;\ u'0f v'lDrg yfN5 . To;}n] of] ;donfO{ a|fXdd'x"t{ elgG5 .
a|fXdd'x"t{ /h;\ ;''? eOg;s]sf] cj:yf xf] . td;\ uO;s]sf] t/ /h;\ ;'? geO;s]sf] dWosf] of]
;fgf] 38L g} ;GWof xf] . t;y{ ;gftgLx¿ b'O{ ;GWofdf ljZjf; ub{5g\ . o; 38Ldf ;Œjsf]
lqmofzLntf a9L x'gfn] o; If0fnfO{ Wofgdf nufpg' pko'Qm x'G5 lsgeg] ;Œjaf6 lgld{Q Wofg
b"/ufdL x'G5 . hlt ;"o{ r9\b} hfG5, /h;\ u'0fn] cfˆgf] km}nfj6 Tolt g} a9fpFb} hfG5 .
;GWofsf] cy{ larsf] sfn, dWo 38L xf] hxfF ;Œjsf] k|efj Hofbf x'G5 . ;fFemdf ;"o{ 8'a]sf]
/ /flq cfpg nfu]sf] x'gfn] /h;\sf] dfqf sd x'G5 . ToxL dWosf] ;fgf] sfnnfO{ ;GWofsfn
elgG5 . of] dWosf] sfndf ha b'O{ tŒjsf] ;fgf] ;lGw x'G5, ta Tof] ;Œjsf] If0f x'G5 . ;Œjsf]
dfqf sd ePsf] JolQmn] klg o:tf] cj:yfsf] pkof]u u/]df a|fXdd'x"t{sf] pkof]u u/]sf] 7x5{ .
;gftgLx¿ k|fy{gf ug{'nfO{ ;GWofjGbg u/]sf] eGb5g\ . ;a} wd{n] oxL dWosfnnfO{ k|fy{gfsf nflu
5fg]sf 5g\ . xfdLleq rf}la;} 306f u'0fx¿ Ps} cg'kftdf x'Fb}gg\ . a'l4dfg\ JolQmn] cfˆgf]
hLjgz}nL oL u'0fx¿sf] plrt pkof]u ug]{ lsl;dn] to ub{5 .

nf]suLtf– 644
cWofo–!&
z'esd{ ug{ ;GWofsfn pko'Qm x'G5 eg] cz'e rf]/L, 8s}tL h:tf sd{sf nflu dWo
/flqsfn pko'Qm x'G5 . Pp6} JolQm laxfg k|fy{gfdf, lbpF;f] Jofkf/df / /ftL gfr3/df x'g ;S5
lsgeg] of] ;a} p;leqsf] u'0fsf] kl/jt{gsf sf/0fn] ePsf] xf] . hLjgsf x/]s cj:yfdf of] u'0f
kl/jt{g x'G5 . afnssfn hLjgsf] laxfgL x'gfn] ;Œjsf] cg'kft a9L x'G5 . hjfgL sfndf
cTolws hLjgsf] bf}8 x'gfn] /h;\sf] cg'kft a9L x'G5 eg] a'9];sfndf /h;\ / ;Œj u'0f IfL0f
eP/ td;\sf] cg'kft a9L x'G5 lsgeg] of] lj>fdsf] cyf{t\ d[To'sf] cfudgsf] ;do xf] . d[To' k"0f{
td;\df ljnLg x'g' xf] . aRrf hlGdFbf k"0f{ ;Œjsf] cj:yfdf l;w} k/dfTdf sxfFaf6 cfpg] x'Fbf pm
;'Gb/ / lgbf]{if x'G5 . pm a|fXdd'x"t{ h:tf] x'G5 . pd]/sf] a9f]Q/L;Fu} p;sf] ;'Gb/tf 36\g yfN5 .
ha rf}w jif{sf] x'G5, ta /h;\ a9]/ sfdjf;gfn] ;dfT5 clg ;f/f ;'Gb/tf / lgbf]{iftf ;dfKt
x'G5 . a'9f] JolQm lgbf]{if x'g ;Sb}g . ha s'g} a'9f] JolQm aRrfh:tf] lgbf]{if x'G5, ta hut\\df
Pp6f ck"j{ ;f}Gbo{ 36\5 / p;df ;GtTj kmlnt x'G5 .
hLjgsf] k|ltknsf] kl/l:yltn] u'0fsf] cg'kft ablnG5 . s;}n] z'e ;dfrf/ lbPdf cj:yf
kl/jt{g eP/ /h;\ a9\5 / b'vsf] ;dfrf/n] lbSbf/L a9fpF5 / td;\ a9\5 . hf] JolQm cfˆgf]
cg'kftnfO{ kl/l:ylt, ;dosf] wf/f / hLjgsf] cj:yfaf6 k|efljt x'g lbFb}g, ToxL JolQm ;fws xf] .
;fwgf cToGt sl7g x'G5 t;y{ hLjgsf] ultnfO{ lg/LIf0f u/]/ ;f]xLcg'¿k ablng'k5{ . tLg}
u'0fsf] dfqfnfO{ ;dfg u/fpg] k|oTg ug{'k5{ . cf7 306f lj>fdsf nflu, cf7 306f ultsf nflu /
cf7 306f k"hf k|fy{gf / Wofgsf nflu cg'kft ldnfP/ afF8]df la:tf/} of] cg'kft l:y/ x'G5 / oxL
l:y/tf ;Œjsf] pknlAw xf], h;af6 JolQm u'0fx¿sf] kf/ x'g ;S5 . cltzo Pp6f u'0fdf a:bf
kmfObf eGbf xflg w]/} x'G5 . s'g} JolQm klg rf}la; 306f ;'Tg of bf}8fw'k ug{ of k|fy{gf jf Wofg
ug{ ;Sb}g .
>Ls[i0f eGg'x'G5– x] ef/t Û ;a} dg'iox¿sf] >4f pgLx¿sf] cGt:s/0fsf] cg'¿k x'G5 .
JolQm h:tf] >4fdo x'G5, pm :jod\ To:t} x'G5 . xfd|f] >4f xfdL :jod\ g} xf}+ . xfd|f] >4f olb
td;\, cfn:osf] 5 eg] xfd|f] hLjg cfn:on] el/Psf] x'G5 . olb xfd|f] >4f /h;\, dxŒjfsfª\Iff /
bf}8sf] 5 eg] xfd|f] hLjg Pp6f bf}8w'k x'G5 / olb xfd|f] >4f ;Œj, zflGt, z"Go / z'esf] 5 eg]
xfd|f] hLjgdf :ju{sf] ;'jf; x'G5 . xfdLn] cfˆgf] >4fnfO{ /fd|/L hfGg'k5{, cGoyf b'vsf] efuL
eOG5 . JolQm cN5L 5 t/ p;sf] dxŒjfsfª\Iff /fh;L 5 eg] Tof] JolQm b'vL dfq x'G5 . To:t}
/fh;L JolQmn] zflGtsf] OR5f u/]df Tof] k|fKt x'g ;Sb}g . dg'iox¿ /fh;LnfO{ k|fKt x'g] h:tf]
;'v, ;flŒjsLnfO{ k|fKt x'g] h:tf] zflGt / tfd;LnfO{ k|fKt x'g] h:tf] lj>fd rfxG5g\, hf] ;Dej
x'Fb}gÙ To;}n] c;kmn x'G5g\ . leqL r}tGonfO{ /fd|/L lrGg'k5{ lsgeg] ToxL xfd|f] hLjg xf] . hf]
k'?if h:tf] >4fjfg\ x'G5, pm :jod\ klg To:t} x'G5 . tLg u'0fsf] ;+of]u ePdf t[lKt kmlnt x'G5
;fy} tLg u'0fsf] ;+of]uaf6 ha Pssf] k|tLlt x'g yfN5, ta oxL ;+of]un] u'0fftLttkm{ la:tf/}
n}hfG5 .
>Ls'i0f eGg'x'G5– ;flŒjsL JolQmx¿ b]jtfnfO{ k'Hb5g\ . pgLx¿sf] dgsf] k"hf ;Tolt/
x'G5 . pgLx¿ b]j cyf{t\ lbJotfnfO{ k'Hb5g\ . lbJotfsf] cy{ tLg} u'0fsf] Pstfsf] ;ª\uLt xf] .
;Œjsf] >4f ePsf] JolQmnfO{ lbJotfsf] bz{g x'G5 . h;sf] hLjgdf ;Gt'ng cfP/ d'lQmsf]
lsgf/fdf x'G5g\, pgLx¿ b]jtft'No x'G5g\ . >Ls[i0f eGg'x'G5– /fh; >4f ePsf] JolQmn] oIf /
/fIf;x¿nfO{ k'H5g\ . h;sf] hLjgdf /fh; k|uf9 t/ td;\ / ;Œj ba]/ /x]sf] x'G5, Tof] JolQm
/fIf; xf] . /fh; JolQm zlQmsf] cyf{t\ h;;Fu wg / kb 5 p;sf] k"hf ub{5 . s'a]/;Fu ;a}eGbf
a9L wg 5 / pgL oIf x'g\ . /fh; JolQm zlQm, kb / wgsf] k"hf u5{g≤\ t;y{ pgLx¿ /fIf; /

nf]suLtf– 645
cWofo–!&
oIfsf] k"hf ub{5g\ . pgLx¿n] b]jtfsf] k"hf klg ToxL cfsfª\Iffn] ub{5g\ . >Ls[i0f eGg'x'G5–
tfd; k'?if k|]t / e"tu0fnfO{ k"hf ub{5g\ . t];|f] ju{ tfd;n] el/Psf JolQm cfn:o cvl08t xf];\
/ s;}n] pgLx¿nfO{ p7fpg] k|of; gu¿g\ eGg] cfsfª\Iffn] e"t k|]tu0fnfO{ k'Hb5g\ . pgLx¿
d"R5f{, cN5Lkgf, lg›f / k|dfbdf 8'la/xg rfxG5g\ . e"t, k|]t hf] cfkm" klg td;\ k|wfg 5g\
pgLx¿ tfd;L JolQmsf] cfsfª\Iff k"lt{ ul//xG5g\ .
czf:qljlxt+ 3f]/+ tKoGt] o] tkf] hgfM .
bDefxÍf/;+o'QmfM sfd/fuanflGjtfM ..%..
x] ch{'g Û sltko dg'io zf:qljlwaf6 /lxt s]jn dgf]slNkt 3f]/ tknfO{ tKb5g\ tyf bDe
/ cxª\sf/n] o'Qm sfdgf, cf;lQm / ansf] cledfgaf6 o'Qm 5g\ ..
sif{oGtM z/L/:y+ e"tu|fddr]t;M .
df+ r}jfGtMz/L/:y+ tflGj4Øf;'/lgZrofg\ ..^..
hf] z/L/ ¿kaf6 l:yt k|f0fL ;d'bfonfO{ / cGt:s/0fdf l:yt ‘d’ cGtof{dLnfO{ klg sdhf]/
jf lgwf]{ 7fGg]jfnf 5g\ tL c1fgLx¿nfO{ ltdL cf;'/L :jefjjfnf hfg ..
;Œj u'0fL JolQmn] zf:q / u'?nfO{ 5f]8\b}gg\ s]jn ks8 dfq 5f]8\b5g\ / ha ks8
5f]8\5g\, ta zf:q / u'? b'j} p;sf nflu ;xof]uL x'G5g\ . ks8 /fv]df xfdL df]x / cf;lQmn]
el/G5f+}“ lsgeg] ks8 /fv]df d]/f] eGg] efjsf] k|fb'ef{j x'G5 . ;Œj u'0fL JolQmn] d]/f]kg 5f]8\5 .
/hf]u'0fL JolQm ksl8g' Joy{ xf] eGg] ;'g]/ zf:q g} ˆofFlslbG5 . tdf]u'0fL JolQm t emg\ d"R5f{, lg›f
/ tG›fsf] cj:yfdf /xg] x'Fbf zf:qljlwk|lt pT;'s g} x'Fb}g . >Ls[i0f cf;'/L :jefjjfnf tfd;L
JolQmaf/] eGg'x'G5– x] ch{'g Û hf] dg'io zf:qljlw/lxt dgf]slNkt 3f]/ tknfO{ tK5g\ tyf bDe /
cxª\sf/n] o'Qm sfdgf, cf;lQm / ansf] cledfgaf6 o'Qm 5g\, To:tf JolQm cf;'/L k|j[lQsf
x'G5g\ . zf:q eg]sf] zf:tfx¿sf] jrg xf] . o:tf zf:tfx¿n] jrg / cg'zf;g lbP/ lxF8\g] dfu{
atfpg'sf ;fy} c¿ ofqLx¿sf] dfu{df ;'udtf xf];\ eg]/ ;"rgf pknAw u/fPsf x'g\ .
a'4, dxfjL/nfO{ zf:tf / pxfFx¿sf jrgnfO{ zf:q elgG5 . pxfFx¿af6 af]lnPsf] s'/f
cg'zf;g xf] . hfGg] JolQmsf] jrgsf] ;ª\u|x zf:q xf] . zf:q ;Tosf] vf]hLdf lxF8\g] JolQmx¿sf]
nflu Joj:yf / cg'zf;g xf] . ;fy} ;To / c;Tosf] af6f]df x'g ;Sg] e8\sfpaf6 aRg] pkfosf]
;ª\s]t klg xf] . o;nfO{ xf];k"j{s hfGg] r]i6f u/]df o;af6 7'nf] /x:o p¢fl6t x'g] 5 . c1fgL
cfkm"eGbf 1fgL csf]{ b]Vb}g / cxª\sf/ / k|dfbdf /xG5 t;y{ pm zf:q dfGg tof/ x'Fb}g . c1fgLn]
zf:qnfO{ ;'Gb}g / To;sf] ;ª\s]t dfGb}g . zf:qdf Tof] cghfgnfO{ kfpg] af6fsf] ;DaGwdf
;lhnf dfu{x¿ elgPsf x'G5g\ . o;sf] cg';/0f u/]/ ofqfdf uP dfu{ ;lhnf] x'g] 5 t/ c1fgL
zf:qnfO{ gdfgL cfkm}F dgf]slNkt ;fwgf ub{5 . a'4n] eGg'ePsf] 5– dfu{ t d eGg ;S5' t/
lxF8\g' t :jod\n] g} k5{ . xfd|f] ;ª\s]tnfO{ a'em]/ cfˆgf] r]tgfsf] af]waf6 lxF8\g'k5{ / olb ltdLn]
xfd|f] ;ª\s]tnfO{ hfGg vf]Hof} eg] ltdL Tof] e'naf6 aRg] 5fF} hf] e'n xfdLn] u¥of“}+ . zf:qn]
;To;Dd k'¥ofpg g;s] klg w]/} c;Tox¿af6 arfpg ;S5 . o;n] e'n ug{af6 arfpg] x'Fbf
zf:qsf] d"No x'G5 .
c1fgL cxª\sf/, bDe, sfdgf, cf;lQm / anaf6 o'Qm x'G5Ù t;y{ s;}sf] ;Nnfx lng
p;sf] cxª\sf/n] :jLs[lt lbFb}g . To;}n] pgLx¿ dgf]slNkt tk ub{5g\ . /fh;L, tfd;L /
;flŒjsL tLg} u'0fsf JolQmx¿df cxª\sf/ lglxt x'G5 t/ cxª\sf/sf] k|s[lt km/s x'G5 . tfd;L
JolQmsf] cxª\sf/ ;'t]sf], /fh;L JolQmsf] cxª\sf/ uTofTds / ;flŒjs JolQmsf] cxª\sf/ ;"Id /

nf]suLtf– 646
cWofo–!&
hfu]sf] x'G5 . tfd;L JolQm u'? / zf:qsf] s'/f ;'g]/ klg s]jn cxª\sf/sf] s'/f dfq ;'Gb5 . tLg}
u'0faf6 z"Go ePdf dfq cxª\sf/ z]if /xFb}g . hf] z/L/ ¿kdf l:y/ k|f0fL ;d'bfonfO{ /
cGt:s/0fdf l:yt …dÚ cGtof{dLnfO{ klg lgwf]{ 7fG5, o:tf] c1fgLnfO{ cf;'/L :jefjsf] hfg eg]/
>Ls[i0f eGg'x'G5 . o:tf] JolQm ;b}j pN6f] sfd dfq u5{ . cxª\sf/ ;b}j c¿ ;Fu geP cfkm}“;Fu
eP klg n8\g rfxG5 . t;y{ dfly plNnlvt cf;'/L k|j[lQsf JolQm z/L/nfO{ b'v lbP/, s'6\g]
lk6\g] u/]/, pkjf; a;]/ cfˆgf] z/L/nfO{ ;tfpF5g\ . ef]uL / TofuL b'j}n] cfˆgf] 9Ën] z/L/nfO{
;tfpF5g\, ;tfpg' klg lx+;f xf] . JolQmx¿ z/L/nfO{ dfq xf]Og, z/L/ leq a;]sf] cGtof{dLnfO{
klg lgwf]{ 7fg]/ ;tfpF5g\ . h'g;'s} cltn] b'v lbG5– h:tf] cltef]hg, cltlj>fd jf clt>dn]
b'v dfq lbG5 . t;y{ dWodf /xL ;Gt'ng sfod u/L lx+;faf6 d'Qm x'g'k5{, ta xfdL cfˆgf] z/L/ /
cGtof{dLnfO{ zfGt ;d/;tf k|bfg ug{ ;Sg] 5f}+“ .
cfxf/:Tjlk ;j{:o lqlawf] ejlt lk|oM .
o1:tk:tyf bfg+ t]iff+ e]bldd+ >[0f' ..&..
x] ch{'g Û h:tf] >4f tLg k|sf/sf] x'G5 o:t} ;a}nfO{ cf–cfˆgf] k|s[ltcg';f/ tLg k|sf/s}
ef]hg lk|o x'G5 / To;/L g} o1, tk, bfg klg -;flŒjs, /fh;L / tfd;L_ tLg k|sf/s} x'G5 . oL
k[ys\ k[ys\ e]baf/] ltdL daf6 ;'g ..
>Ls[i0f >4fsf] cy{ ch{'gnfO{ ;DemfpFb} eGg'x'G5– >4f k/dfTdfnfO{ k|fKt ug]{ ofqfdf dfq
xf]Og 5'› s'/fdf klg x'G5 . ef]hg klg >4f cg';f/ tLg k|sf/sf] x'G5 / dflg;x¿ cfˆgf] >4f
cg';f/sf] ef]hgdf ?lr /fVb5g\ . tfd;L JolQmnfO{ 3/sf] z'4 zfsfxf/L ef]hgeGbf xf]6]nsf] af;L
;8]un]sf] vfgf ?lrs/ nfU5 . cltzo ef]hgsf sf/0f p;df lg›f / ;':tL x'G5 . p;sf] ef]hg
Ps k|sf/sf] g;f xf], h;n] p;nfO{ lg›f / d"R5f{df nfG5 . ;flŒjs JolQmnfO{ Joy{ nfUg] ef]hg
tfd;L JolQmnfO{ lk|o x'G5 . dl:tis;Fu ;DalGwt JolQmx¿ cNkfxf/L x'G5g\ . z/L/n] ef]hg
krfpg' k/]g eg] ;f/f pmhf{ h'g ef]hg krfpgdf vr{ x'GYof] Tof] pmhf{ dl:tisnfO{ k|fKt x'g
yfN5 hf] Wofgsf nflu ;xof]uL x'G5 .
tfd;L JolQmsf] sfd vfg' / ;'Tg' dfq x'Fbf pm k|To]s If0f dl//x]sf] x'G5 . o:tf] JolQmn]
lbgnfO{ /ft / hLjgnfO{ d[To't'No agfpgdf g} ;'v k|fKt u5{ . tfd;L JolQmsf] >4f hLjgdf
x'Fb}g . o:tf] JolQmsf] JolQmTjdf d[To'sf] kbrfk x'G5 / p;sf rf/}lt/ td;\sf] t/Ë pTkGg x'G5 .
tfd;L JolQmsf] k|j[lQ cGwsf/df 8'Ag] x'G5 t;y{ pm lbgel/ ;'t]/ /flqdf p7\5 . s[i0fn] of]uLsf]
kl/efiff ub}{ eGg'ePsf] 5– of]uL ta klg hfUb5, ha ;f/f b'lgofF ;'t]sf] x'G5 t/ ef]uL ha ;a}
hfUb5g\, ta klg pm ;'t]s} x'G5 . /flqhLJfg tfd;LnfO{ k|Llts/ x'G5 . klZrddf td;\sf] klg
cTolws j[l4 ePsf]n] /ft 36]sf] 5 / ToxfF dflg;x¿ @–# ah] laxfg;Dd ;'Tb}gg\, o:tf]
pgLx¿sf] lbgrof{ g} ag]sf] x'G5 . tfd;L JolQm unt / cltef]hgn] cfk"mnfO{ dfl//x]sf x'G5g\≤
To;}n] pgLx¿ cfTd3ftL x'g\ .
/fh;L k|j[lQsf] JolQm dxŒjfsfª\IfL x'gfn] ult, bf}8 / pmhf{ pknAw x'g] df+;fxf/L ef]hgdf
/; lnG5 . To;}n] k|foM ;a}h;f] Iflqo df+;fxf/L x'G5g\ . z"›nfO{ af;L, plR5i7, ˆofFs]sf] ef]hg
lk|o x'G5 . ;gfgtL wd{df j0f{sf] Joj:yf j}1flgs 5 . of] Joj:yfdf j:t'tM tLg j0f{ a|fXd0f,
Iflqo / z"› dfq x'G5g\ / j}Zo lvr8L h:tf] ;a}sf] ldl>t j0f{ xf] . Zf"›sf] cy{ td;\ xf], hf]
s]jn ef]hgsf nflu afFr]sf] x'G5 . k|To]s lbgsf nflu rflxg] hlt ef]hg h'6fP/ pgLx¿ k|;Gg
x'G5g\ . To;}n] pgLx¿ bl/› x'G5g\ . z"› s'g} hflt;Fu ;DalGwt 5}g, of] t s]jn k|j[lQ dfq xf] .

nf]suLtf– 647
cWofo–!&
pgLx¿ Tolt g} sdfpF5g\, hlt vfgnfO{ k'uf];\ . pgLx¿sf] ;f/f j[lQ ef]hgd} ;Lldt x'G5 . Iflqo
/fh; u'0fsf] x'gfn] dxfŒjfsfª\IfL x'G5 . pgLx¿ pmhf{ k|fKt x'g] / ;':tL x'g glbg], lg›f gnfUg],
df+;fxf/L ef]hgdf /; lnG5g\ . /fh; JolQmdf lg›fsf] ;d:of x'G5 . ;+;f/df ;f/f Iflqox¿
cNkef]hL x'G5g\≤ To;}n] pgLx¿sf] zf/Ll/s agf]6 ;'Gb/ x'G5 . Iflqo cNkfxf/L JolQm ePsfn]
df+;fxf/L ef]hg p;sf nflu pko'Qm x'G5 lsgeg] hf] clnslt vfFbf klg k|z:t zlQm lbG5 .
t/sf/L ;fu;AhL cflbn] cToGt sd{ pmhf{ lbG5, To;}n] ufO{ lbgel/ 3fF; rl//xG5 . Wofg /
;dflwsf nflu oxL zfsfxf/L ef]hg g} pQd x'G5 .
;ŒjnfO{ pknAw JolQm tfd;L h:tf] cltef]hg / /fh;L h:tf] cNk ef]hg gu/L ;Dos\ /
;Gt'lnt ef]hg ub{5 . t;y{ 1fgLx¿n] ;Dos\ ef]hgdf hf]8 lbPsf 5g\ . ;flŒjs JolQmn] c:j:y
cj:yfdf ef]hg 3fts x'g] x'Fbf pkjf; a:b5 eg] ha :j:y x'G5, ta cfjZostf cg';f/sf]
ef]hg ub{5 . pd]/sf] j[l4;Fu} JolQmsf] cfxf/ / lg›f sd x'g] x'Fbf ;flŒjs JolQmn] cfjZostf /
kl/l:yltcg'¿k ef]hg ub{5 . pm d[To'sf] ;dodf ef]hg / lg›f b'j}af6 d'Qm x'G5 . tfd;L JolQm
k|foM lg›fdf, /fh;L JolQm ;+3if{df / ;flŒjs JolQm j|t / zflGtdf d[To'j/0f ub{5g\ . ;flŒjs
JolQmsf] hLjgdf s'g} dxfŒjfsfª\Iff gx'g] x'Fbf p;nfO{ bf}8sf nflu pmhf{ ;~ro ug{'kb}{g . t;y{
p;n] s]jn afFRgsf nflu cfjZos z'4 zfsfxf/L ef]hg ub{5 . p;sf] ef]hgaf6 dl:tisnfO{
afwf k'¥ofpg] sfd x'Fb}g .
pkjf;sf] cj:yfdf k/d ;dflw 36\b5 . To;}n] ;flŒjs JolQmx¿ pkjf;L x'G5g\ . ef]hg
ubf{ub}{ t ;ljsNk ;dflw dfq ;Dej x'G5 t/ lglj{sNk ;dflw ;Dej x'Fb}g . ef]hg u/]sf] cf7
306fkl5 dfq pkjf;sf] l:ylt cfpF5 . /flqsf] ef]hgkZrft\ gf}–bz 306fsf] pkjf;kl5 dfq
laxfgsf] ef]hg ug{' plrt x'G5 . 1fgL JolQmnfO{ k|foM pkjf;sf] cj:yfdf g} 1fg k|fKt ePsf]
5 . z/L/n] Tof] pkjf;sf] If0fdf ef]hg krfpg] sfo{ ug'{kb}{g . To;}n] ;Dk"0f{ pmhf{ Wofgtkm{
s]lG›t eP/ 1fgsf] pknlAw x'G5 . of] tLg j0f{ a|fXd0f, Iflqo / z"› ;Œj, /h / tdsf] j0f{ xf] .
tLg} j0f{sf] hf]8 j}Zo j0f{ xf] . t;y{ j}Zodf tLg} k|sf/sf] JolQm kfOG5 . of] ldl>t j0f{ xf] /
;+;f/df k|wfgtf klg oxL j0f{sf] 5 . hGdaf6 sf]xL a|fXd0f x'Fb}g . a|XdnfO{ hfg]kl5 dfq a|fXd0f
x'g] x'gfn] s/f]8f}“df Ps b'O{ hgf JolQm dfq a|fXd0f x'G5g\ . h;sf] hLjgsf] tLg} u'0fdf ;d:j/tf
x'G5 / hf] tLg u'0fsf] kf/ PsnfO{ hfGg] dfu{df ultdfg\ x'G5 pxL a|fXd0f x'G5 .
cfhsn a|fXd0f, Iflqo tyf z"› tLg} j0f{sf JolQmx¿ wg hDdf ug]{ sfddf ;+nUg 5g\ .
a|fXd0f klg k"hfsf] wGbf ul//x]sf 5g\ / Iflqo klg cfˆgf] zlQm a]lr/x]sf 5g\ . t;y{ (%
k|ltzt JolQmx¿ ;+;f/df j}Zo, $ k|ltzt JolQmx¿ z"› hf] uxg td;\df 5g\ / Ps k|ltzteGbf
sd JolQmx¿ a|fXd0f / Iflqo 5g\ . xfdLn] oL tLg} u'0fnfO{ olb Jojxf/df, cfr/0fdf, ef]hgdf /
p7\g], a:g] x/lqmofdf hfGg ;Sof}“ eg] ;a}lt/af6 /h;\ tyf td;\nfO{ sd ug{ ;S5f}“ / b'j}sf]
pmhf{ ;ŒjnfO{ lgof]lht ug{ ;S5f}F clg xfdLleq klg a|fXd0fsf] hGd x'g] 5 .
ef]hgsf ;DaGwdf h:t} o1, tk / bfg klg tLg k|sf/sf g} x'G5g\ . tfd;L JolQm
cfkm";Fu ePsf] j:t' g;lsof];\ eg]/ arfpg, /fh;L JolQm cfkm";Fu gePsf] j:t'sf] dfusf nflu
/ s]xL kfpgsf nflu tyf ;flŒjs JolQm cfkm"nfO{ h] k|fKt 5 To;sf] cxf]efj, cfgGb, s[t1tf
1fkgsf nflu o1 ub{5g\ . ;flŒjssf] o1 s[t1tf JoQm ug]{ k/dfTdfsf] uLt xf] . tk / bfg klg
tLg} k|sf/sf] x'G5 . tfd;L nfvf}“ n'6]/ xhf/ ?lkofF bfg ub{5 / k|rf/ nfvf}“ bfg u/] h:tf] ub{5
t/ p;sf] bfg n'6]sf] j:t' arfpgsf nflu x'G5 . /fh;Lsf] bfg ;b}j s]xL k|fKt ug]{ p2]Zon]
x'G5 . p;sf] bfg df5fnfO{ ;dfTg aN5Ldf lk7f] nufPh:tf] x'G5 . ;flŒjs JolQmnfO{ s]xL arfpg'

nf]suLtf– 648
cWofo–!&
h?/L 5}g / s]xL kfpg' klg 5}gÙ t;y{ p;sf] bfg cxf]efj / k|]dsf] x'G5 . p;;Fu h] 5, Tof]
p;n] afF8\g rfxG5 . tLg} u'0fsf] ;Gt'ng ePkl5 dfq JolQm kf/ eP/ u'0fftLt x'G5 . u'0fftLt
JolQmn] g} …cxd\ a|Xdfl:dÚ eGg ;S5 .
cfo'M ;Œjanf/f]Uo;'vk|Lltljjw{gfM .
/:ofM l:gUwfM l:y/f ÅBf cfxf/fM ;flŒjslk|ofM ..*..
cfo', a'l4, an, cf/f]Uo, ;'v / k|LltnfO{ a9fpg] jfnf Pjd\ /;o'Qm / l:y/ /xg]jfnf tyf
:jefjaf6 g} dgnfO{ lk|o nfUg] cfxf/ cyf{t\ ef]hg ;flŒjs k'?ifnfO{ g} lk|o x'G5 ..
s6\jDnnj0ffTo'i0ftLI0f¿IfljbflxgM .
cfxf/f /fh;:o]i6f b'Mvzf]sfdok|bfM ..(..
6/f]{, lttf], cldnf], nj0fo'Qm / clt tftf] tyf tLI0f kL/f], ?vf / bfxsf/s Pjd\ b'v
lrGtf / /f]unfO{ pTkGg ug]{jfnf cfxf/ /fh; k'?ifnfO{ lk|o x'G5 ..
oftofd+ ut/;+ k"lt ko{'lift+ r ot\ .
plR5i6dlk rfd]Wo+ ef]hg+ tfd;lk|od\ ..!)..
h'g ef]hg gkfs]sf], /;/lxt, b'u{Gwo'Qm Pjd\ af;L, plR5i6 / ckljq x'G5 Tof] ef]hg
tfd; k'?ifnfO{ lk|o x'G5 ..
>Ls[i0f tLg u'0fcg';f/sf JolQmx¿nfO{ ?lrs/ ef]hgsf af/]df atfpg' x'G5 . ;fgf]–;fgf]
s'/fn] klg xfdL s'g u'0fsf JolQm xf}“ eGg] ;"rgf lbG5 . ef]hg t dxŒjk"0f{ s'/f g} xf] . tfd;L
j[lQsf] JolQmn] lg›f nfUg], pQ]hgf pTkGg gx'g], af;L, plR5i6 / lr;f] ef]hgdf ?lr /fVb5 . pm
;b}j lg›fsf] ;'lawf ePsf] ef]hg g} 5fGb5 . tftf] ef]hg rfF8} kR5 t/ af;L ef]hg kRg ;do
nfU5 lsgeg] kRgsf nflu clUg rflxG5 . ef]hgsf] tftf]kg / k]6sf] clUg ldn]/ tftf] vfgf rfF8}
krfpF5 .
ef]hg kr]kZrft\ dl:tisnfO{ pmhf{ k|fKt x'G5 . ef]hgaf6 k|fKt klxnf] pmhf{ z/L/nfO{
cfjZos x'G5 . ef]hgkZrft\ z/L/sf] ;f/f zlQm ef]hg krfpg ;lqmo x'G5 . ef]hg kr]kl5 dfq
Tof] pmhf{ dl:tisnfO{ k|fKt x'G5 / ha dl:tisdf a'l4 el/G5, To;kl5 z]if ePsf] pmhf{ dfq
cfTdfnfO{ k|fKt x'G5 . tfd;L JolQmn] o:tf] ef]hg u5{, h'g krfpgsf nflu g} ;jf{lws pmhf{
;dfKt x'G5 / dl:tis;Dd pmhf{ k'Ugaf6 jl~rt x'G5 . t;y{ tfd;L JolQm a'l4xLg x'G5g\ .
a'l4dfg\ x'g td;\sf] Tofu ug{'k5{ . tfd;L JolQm c;Gt'lnt / z/L/ dfq ePsf] x'Fbf p;nfO{
cfTdfsf af/]df s'g} hfgsf/L g} x'Fb}g . /fh;L JolQmn] hLjgdf pQ]hgf, Tj/f / bf}8 pTkGg
u/fpg] cldnf], lttf], g"lgnf], clt tftf], tLI0f / ?vf ef]hgdf /; kfpF5, h'g bfxsf/s x'G5 .
wg / kbsf] bf}8df /xgfn] o; j[lQsf] JolQm Hj/u|:t x'G5 . p;nfO{ lg›fsf] ;d:of x'gfn] cf}ifwL
;]jg ug{'kg]{ x'G5 . pgLx¿ a:bf klg l:y/ x'Fb}gg\ / leqL a]r}gLn] aflx/ k|ToIf c;/ b]vfpF5 .
pgLx¿sf] r~rntf / cl:y/tfsf] sf/0fn] uf]8f of xftsf cf}+nfx¿ cghfgd} rln/x]sf x'G5g\ t/
To;sf] cg'e"lt pgLx¿nfO{ x'Fb}g .
pd]/ eP;Fu} JolQmsf] lg›f sd x'g yfN5 lsgeg] lg›f z/L/sf] lgdf{0fsf nflu rflxG5 .
d/]sf ;]nx¿ k'ghL{ljt u/]/ laxfg tfhf x'g hjfg JolQmnfO{ cf7 306fsf] lg›f h?/L x'G5 t/
p;nfO{ cf7 306feGbf a9L lg›fsf] OR5f ePdf pm dxftfd;L xf] eg]/ hfGg'k5{ . To:t} a"9f]
JolQmnfO{ #–$ 306fsf] lg›f kof{Kt x'G5 . #–$ 306feGbf a9L lg›fsf] OR5f ePdf pm klg tfd;L
xf] eg]/ hfGg'k5{ . ;'Tg' / cf/fd ug{' g} tfd;L JolQmsf] j[lQ x'Fbf z/L/df jhg hDdf eP/ pm

nf]suLtf– 649
cWofo–!&
df]6f]kgsf] l;sf/ x'G5 . /fh;L JolQmsf] hLjg pQ]hgfn] el/Psf] x'G5 . To;}n] pm /ftL klg ;'Tg
;Sb}g . /fh;L u'0fsf] JolQm dgn] afFR5 / pm dg g} x'G5 . dgsf] OR5f k"/f ug{ z/L/ / cfTdf
klg p;n] bfpdf nufpF5 . ;Œjn] el/Psf] JolQm ;Gt'lnt x'G5 . p;n] g lr;f] g tftf], g clt
g cNk ef]hg g} u5{ . p;n] z/L/sf] h7/flUg;Fu d]n vfg] l7Sssf] tftf] ef]hg u5{ . o:tf] JolQm
k|s[ltsf] ;d:j/tfdf afFR5 . z'4 zfsfxf/L / pQ]hgf ga9fpg] lsl;dsf] ef]hg ugf{n] p;sf] a'l4
tLI0f / cfo' nfdf] x'G5 . /fh;L JolQmsf] ef]hgn] qmf]w, tfd;L JolQmsf] ef]hgn] cN5Lkgf /
;flŒjs JolQmsf] ef]hgn] k|LltnfO{ a9fpF5 . xfd|f] z/L/ ef]hgsf] cfwf/df g} lgld{t x'G5 . xfdLn]
ug]{ ef]hgsf cfwf/df s;/L z/L/ ljsl;t x'G5 eGg] s'/f lgwf{/0f x'G5 . xfdLn] ef]hg gu/]df
tLg dlxgfleq z/L/ kfly{j x'G5 .
tfd;L JolQmn] k|]d ug]{ xf]Og, k|]dsf] dfu dfq ub{5 . /fh;L JolQm g k|]d u5{, g k|]dsf]
dfu g} u5{ . p;nfO{ k|]dsf nflu ;do g} gx'Fbf k|]d uf}0f x'G5 . l;sGb/h:tf JolQmnfO{ k|]d ug]{
km';{t g} x'Fb}g . ;ŒjnfO{ pknAw JolQmn] hLjgdf k|]dsf] bfg u5{ / p;n] k|]dsf] dfu gu/L k|]d
afF8\5 . ;ŒjnfO{ pknAw JolQmn] c¿sf] hLjgdf k|]dsf] a;f{t u/fP/ cfglGbt x'G5 . cfo', a'l4,
an, cf/f]Uo, ;'v / k|LltnfO{ a9fpg]jfnf :jefj ePsf] / dgnfO{ lk|o cfxf/ ;flŒjs k'?ifnfO{ lk|o
x'G5 . ;flŒjs u'0f ePsf] JolQm :jfbsf sf/0f ef]hg ub}{g t/ ef]hgdf v'a :jfb lnG5 . ;flŒjs
JolQmsf] ef]hgdf tfd;L tyf /fh;L JolQmnfO{ s'g} /;f:jfb x'Fb}g / pgLx¿ Tof] ef]hgnfO{ u|x0f
ug{ klg ;Sb}gg\ . ;flŒjs JolQmn] :jfbdfly lht xfl;n u/]sf] x'Fbf ;fwf/0f ef]hgaf6 g}
pgLx¿n] :jfb k|fKt ub{5g\ . pgLx¿sf] ;+j]bgf v'n]sf] x'G5 . To;}n] ;+j]bgzLn s'/fsf] klg
pgLx¿nfO{ cg'ej x'G5 . xfd|f] hLjgsf ;a} ;+j]bgfx¿ td;\ / /h;\sf sf/0fn] IfL0f eO;s]sf
5g\ . s]jn ;ŒjnfO{ pknAw JolQm dfq k/d ;+j]bgzLn x'G5 / pgLx¿ ;To+, lzj+, ;'Gb/+nfO{
pknAw x'G5g\ .
ckmnfsfª\lIfleo{1f] ljlwb[i6f] o OHot] .
oi6Jod]j]lt dgM ;dfwfo ; ;flŒjsM ..!!..
x] ch{'g Û zf:qljlwaf6 lgot ul/Psf] / st{Jo xf] eg]/ dgnfO{ ;dfwfg u/]/ kmnsf]
cfsfª\Iff g/fvL ul/g] o1 ;flŒjs xf] ..
cle;Gwfo t' kmn+ bDefy{dlk r}j ot\ .
OHot] e/t>]i7 t+ o1+ ljl4 /fh;d\ ..!@..
x] ch{'g Û h'g o1 s]jn bDefr/0fsf nflu dfq cyf{t\ kmnsf] p2]Zo /fv]/ ul/G5, Tof]
o1nfO{ ltdL /fh; hfg ..
ljlwxLgd;[i6fGg+ dGqxLgdblIf0fd\ .
>4flj/lxt+ o1+ tfd;+ kl/rIft] ..!#..
zf:qljlwaf6 xLg / cGgbfg/lxt Pjd\ ljgf dGq, ljgf blIf0ffsf] / ljgf >4fn] ul/Psf]
o1nfO{ tfd; o1 elgG5 ..
o1 wd{sf] ;d:t k|lqmof / k|tLs xf] . wd{sf] ;d:t k|lqmof ;flŒjs, /fh;L / tfd;L tLg
9Ëaf6 ug{ ;lsG5 . ;flŒjs o1 kmnsf] cfsfª\Iff / dfuljgf ul/G5 . h;sf dxŒjfsfª\Iffx¿
;a} zfGt eO;s]sf 5g\ / hf] o1 cxf]efj k|s6 ug{ dfq ul/G5 Tof] ;flŒjs o1 xf] . cfgGb efj
k|s6 ug{ / wGojfb JoQm ug{ u/]sf] o1 zf:q;Ddt x'G5 . ;flŒjs JolQm lg/xª\sf/ efjn] st{Jo
7fg]/ hfGg] JolQmx¿sf] jrg kfngf ub{5g\ . ;flŒjs JolQm ;dk{0f efjn] ;b\u'?n] eg]cg';f/

nf]suLtf– 650
cWofo–!&
>4fk"j{s o1 ub{5g\ . pgLx¿df jf;gf / sfdgfsf] efj x'Fb}g . ;flŒjs JolQm zf:qljlwn] lgot
ul/Psf] o1 zf:qfg';f/ ub{5g\ / o;f] ug{' pgLx¿ cfˆgf] st{Jo 7fGb5g\ . ;ŒjnfO{ dfGg] JolQm
>4fk"0f{ x'G5 . zf:qljlwaf6 lgot ul/Psf] / st{Jo xf] eg]/ dgnfO{ ;dfwfg u/]/ kmnk|flKt
grfxg] k'?ifåf/f ul/g] o1 ;flŒjs o1 xf] . wfld{s k"hf, k|fy{gf, cr{gf, ;fwgf / o1 ug]{ JolQm
;flŒjs x'G5g\ .
>Ls[i0f eGg'x'G5– x] ch{'g Û h'g o1 s]jn bDefr/0fsf nflu cyf{t\ kmnsf] p2]Zo /fv]/
ul/G5, Tof] o1nfO{ ltdL /fh; hfg . cxª\sf/sf nflu ul/g] s[To bDefr/0fn] ul/Psf] o1 xf] .
o:tf] o1 s]jn c¿nfO{ cfkm"n] o1 u/]sf] b]vfpg, k|rf/ ug{ / cfˆgf] cxª\sf/ssf] k'li6sf nflu
dfq ul/G5 . klxn] ;d|f6\x¿n] cZjd]w o1 uy]{ hf] bDefr/0f lyof] . cfkm"n] 5f]8]sf] 3f]8f
c¿x¿sf] /fHodf 3'DYof] / h;n] 3f]8f ;dfTYof] p;n] o'4 ug{'kYof{] . of] cfkm"nfO{ rqmjtL{ 3f]if0ff
ug]{ k|lqmof lyof] . o:tf] o1 dxfŒjfsfª\Iff / kmnfsfª\Iffn] ul/GYof] . o:tf] bDefr/0faf6 kmnsf]
p2]Zon] ul/Psf] o1 /fh; o1 xf] . o;df wg, kb, k|lti7f a9f];\ / cfˆgf] k|e'Tj sfod /xf];\
eGg] rfxgf x'G5 . tfd;L JolQm zf:qljlwnfO{ kfngf g} ub}{gg\ . zf:qljlwnfO{ dfGgsf nflu
p;nfO{ p7\g' / s]xL ug{'kg]{ x'G5, h'g p;sf] :jefjsf ljk/Lt x'G5 . t;y{ pm td;\sf] lx;fan]
cfˆg} ljlw / lgod agfpF5 . o:tf JolQmsf] o1 zf:qljlwxLg / 1fg/lxt x'G5 . tfd;Ln] s]jn
dfUb5 t/ s]xL lbg ;Sb}g / /fh;L s]xL kfpgsf nflu lbG5 cyf{t\ bfg u5{ . tfd;L JolQm
s;}nfO{ s]xL glbO{sg dfu dfq ug]{ x'Fbf ;bf levf/L / bfg/lxt x'G5 .
dGqsf] ljlw 7'nf] vf]h / d]xgtaf6 to ul/Psf] xf], h;df ;ŒjnfO{ pTkGg ug]{ Ifdtf x'G5 .
dGqljlwsf] plrt pkof]u u/]df leq ¿kfGt/0f ;''? x'G5 lsgeg] Wjlg xfd|f] k|f0fsf] ;f/ xf] /
o;sf] 7'nf] d"No 5 . k"jL{o zf:qLo ;ª\uLt ;'g]/ JolQm Wofg:y x'g ;S5 eg] klZrdL ;ª\uLtn]
sfdjf;gf dfq k|an x'G5 . tfd;L JolQmnfO{ dGqdf n's]sf] /x:osf af/]df s]xL hfgsf/L gx'Fbf
p;nfO{ dGqsf] cy{ g} /xFb}g . t;y{ dGqljgf g} cfˆg} lawfgcg';f/ o1 ug{ rfxG5 . To:t}
blIf0ffsf] cy{ bfg lng] JolQmnfO{ wGojfb JoQm ug{' xf] . p;n] bfg :jLsf/ u/]/ cfkm"nfO{ s[kf
u/]sf]df blIf0ff lbP/ cfef/ JoQm ub{5 . ;flŒjs JolQm bfg klg s'g} OR5f, cfsfª\Iffljgf g} u5{
/ bfg :jLsf/ ul/lbPsf]df blIf0ff lbO{ wGojfb JoQm u5{ . bfg blIf0ff lbPkl5 dfq k"/f x'G5,
cGoyf cw'/f] x'G5 . tfd;L JolQmsf] o1df, dGqdf, bfgdf / blIf0ffdf s'g} >4f x'Fb}g . /fh;L
JolQmn] ;b}j s]xL kfpg] p2]Zon] o1 ug]{ x'Fbf ToxfF >4f cw'/f] / vl08t x'G5 . ;flŒjs JolQm ;a}
sd{, o1, bfg / blIf0ff >4fn] o'Qm eP/ zf:qljlwcg';f/ kmnsf] cfsfª\Iffljgf ub{5 . t;y{
;Œjsf] dlGb/df k/dfTdfsf] af; x'G5 .
b]jlåhu'?k|f1k"hg+ zf}rdfh{jd\ .
a|Xdro{dlx+;f r zf/L/+ tk pRot] ..!$..
x] ch{'g Û b]jtf, låh -a|fXd0f_, u'? / 1fgLhgx¿nfO{ ul/g] k"hf, kljqtf, ;/ntf a|Xdro{ /
clx+;fnfO{ z/L/;DaGwL tk elgG5 ..
cg'å]us/+ jfSo+ ;To+ lk|olxt+ r ot\ .
:jfWofofEo;g+ r}j jfª\do+ tk pRot] ..!%..
hf] pb\j]u gug]{jfnf lk|o, lxtsf/s / oyfy{ efif0f xf], Tof] :jfWofosf] cEof;nfO{ lgM;Gb]x
jf0fL;DaGwL tk elgG5 ..

nf]suLtf– 651
cWofo–!&
dgMk|;fbM ;f}DoTj+ df}gdfTdljlgu|xM .
efj;+z'l4l/To]tQkf] dfg;d'Rot] ..!^..
dgsf] k|;Ggtf, eujt\ lrGtg ug]{ :jefj, zfGt :jefj, dgsf] df}g lju|x / cGt:s/0fsf]
efjsf] kljqtfnfO{ dg–;DaGwL tk elgG5 ..
>Ls[i0f eGg'x'G5– tk tLg k|sf/sf x'G5g\ lsgeg] xfd|f] JolQmTj klg tLg kqdf afFl8Psf]
5 . tfd;L JolQmsf] tkdf cN5Lkgf / k|dfbsf] 5fof x'G5 . pm Ps} 7fpFdf a;]/ tk ug{ ;S5, hf]
/fh;L JolQmn] ;Sb}g . /h;\ ultjfg\ / td;\ ultxLg cj:yf xf] . tfd;L j[lQ ultxLg x'Fbf cGo
s[ToeF}m o:tf] JolQm tk klg Ps} 7fpFdf a;]/ u5{ . /fh;L JolQm /f]lsg g;s]/ bf}l8P/} tk ug{
vf]H5 . /fh;L JolQmnfO{ /f]lslbPdf pm dgsf] ultaf6 bf}8g ;''? u5{ . k"j{df dg'iox¿ cN5L /
tfd;L x'G5g\ / klZrddf dg'iox¿ /fh;L x'G5g\ . /fh;L JolQm bf}8w'knfO{ cfˆgf] ofqf
agfpF5g\ . ;GGof;Lx¿ gAa] k|ltzt tfd;L x'G5g\ lsgeg] pgLx¿ tk klg Ps 7fpFdf a;]/
ub{5g\ ;fy} sf]xL Ps v'§fdf pleP/, sf]xL kn]6L s;]/ / sf]xL e'OFdf ;'t]/ x7of]usf] tk ub{5g\ .
pgLx¿ s]xL gu/L cf>dd} hd]/ a:5g\ t/ h}g ;GGof;Lx¿ /fh;L x'G5g\, To;}n] pgLx¿ kbofqf
g} ul//xG5g\ .
;ŒjnfO{ pknAw JolQm /h;\ / td;\ lardf ;Gt'ng sfod u5{ . p;n] cfjZostf
cg';f/ lj>fd ub{5 / cfjZostf ePdf cf>d agfpF5 . pm cfjZostfcg';f/ kl/e|fhs x'G5 .
tk /h;\ / td;\ b'j} ¿ksf] klg x'G5 t/ s[i0f klxn] ;Œjsf b[li6af6 tksf] z'4td ¿ksf] JofVof
ub}{ x'g'x'G5 lsgeg] of] tksf] ljz'4 ¿k xf] . hxfF hxfF lbJotfsf] cg'ej x'G5, ToxfF ToxfF b]jtfsf]
bz{g x'G5 . b]jtf lbJotfnfO{ a'emfpg] k|tLsfTds zAb xf] . xfdL;Fu oyfy{ b[li6 ePdf ;j{q
lbJotfsf] bz{g x'g ;S5 . cFWof/f]nfO{ kG5fP/ pHofnf]df kl/0ft ug]{ ;"o{ lbJotfsf] Ps pbfx/0f
xf] . To;}n] lxGb" wdf{jnDaLx¿ ;"o{nfO{ b]jtf dfg]/ cf/fwgf ub{5g\ h'g Ps k|tLs xf] . ;"o{n]
aflx/L hut\\sf] cGwsf/nfO{ x6fpF5≤ To;}n] xfdLleqsf] cGwsf/ x6fpg klg leqL ;"o{ rflxG5 .
laxfg p7]kl5 ;"o{nfO{ ul/g] gdg klg oxL s'/fsf] 3f]if0ff xf] . xfdLleqsf] cGwsf/nfO{ x6fP/
k|sfz Nofpg' 5 . ætd;\f] df Hof]ltu{doÆ o;sf] cy{ dnfO{ cGwsf/af6 k|sfzlt/ n}hfpm eGg]
xf] . x] k/dfTdf Û d k|sfz / k|sfzsf] ;|f]tnfO{ gdg u5{', h;/L aflx/sf] /flq¿kL cGwsf/ d]l6of]
To:t} d]/f] leqL cGwsf/nfO{ klg d]6fOb]pm eg]/ k|fy{gf ug{' g} lbJotf cyf{t\ b]jtfsf] bz{g ug{
vf]Hg' xf] . xfdLn] o:tf] efj /fv]df oxL efjn] xfdLnfO{ leqL ¿kfGt/0fsf nflu nfe k'¥ofpF5 .
;gftgLx¿ ;"o{ h:t} gbL, kxf8, j[If cflb ;a}nfO{ lbJotfsf] k|tLs dfg]/ em's]/ gdg
ub{5g\ . of] em'Sg' xfd|f] efj xf], hxfF lbJotfsf] bz{g x'G5, ToxfF gdgsf] efj klg hlGdG5 /
cGtdf of] efj ;3g x'g yfN5 . To;}n] lxGb"x¿n] rG›df, lkkn, t'n;L, uËf, s}nfz, lxdfno
;a}nfO{ em's]/ gdg / k"hg ug]{ k|rngsf] yfngL u/]sf x'g\ . oL ;a}nfO{ b]jtfsf] ¿k dfg]/ ;j{q
lbJotfnfO{ gdg ug]{ efjaf6 xfdLleqsf] b]jtfsf] klg hGd x'g ;S5 . >Ls[i0f ch{'gnfO{ z/L/
;DaGwL tkdf ;j{k|yd b]jtfsf] k"hg eGg'x'G5 . låh cyf{t\ bf];|f] u'? 1fgLhgx¿sf] k"hg
eGg'x'G5 . xfdLleq b]jtfsf] hGdkZrft\ xfd|f] r]tgfsf] cj:yf ¿kfGt/0f x'G5 . k|tLsnfO{
dfGg'eGbf lbJotfsf] k|tLsdf em's]/ gdg ug{' d'Vo s'/f xf] . Tof] em'Sg] efjn] leq ¿kfGt/0f x'G5
/ hLjgnfO{ lbJotflt/ n}hfG5 . hlt a9L b]jtfsf] cg'e"lt x'g ;'? x'G5, Tolt g} xfd|f]
lbJotflt/sf] ofqf ;'ud x'G5 .
JolQmsf] klxnf] hGd afa'–cfdfaf6 k|fKt z/L/sf] ¿kdf / bf];|f] hGd r]tgfsf] x'G5 . ha
xfdL cfˆgf] r]tgfnfO{ hGd lbG5f}“, Tof] jf:tljs hGd xf] . h;n] a|XdnfO{ hfGof] Tof] låh xf] .
nf]suLtf– 652
cWofo–!&
Wofg:y, ;dflw:y / h;leq a|Xdsf] bz{g eO;s]sf] 5 To:tf] JolQmnfO{ xfdL a|fXd0f eG5f}“ .
p;nfO{ gd:sf/ ubf{ xfdLleq klg To:t} 36gf 36\g] s'/fsf] ;"qkft x'g ;S5 . o;/L låhnfO{
gdg ubf{ub}{ xfdL klg cfˆgf] z/L/;Fu hf]l8P/ a;]sf] cj:yfaf6 5'6\g ;S5f}“ . xfdL klg zfGt,
cfglGbt / df}g cj:yfdf /x]sf] s'g} If0fdf låhsf] bz{g kfpg ;S5f}“ / leqsf] Hof]lt b]Vg ;S5f}“ .
låhsf] Tof] Hof]ltsf af/]df clnslt klg hfGg ;lsof] eg] xfdL klg cfkm"leqsf] Hof]ltsf] vf]h
ug{ ;S5f}“ . låhsf] cy{ hfu]sf] JolQm xf] / låhsf] glhs x'Fbf xfdL klg cfkm"leqsf] vf]h ;'? u/]/
Tof] lbJo Hof]ltnfO{ hfGg ;S5f}“ . låhaf6 alu/x]sf] k/dfTdfsf] Ps emns dfq b]Vg ;Sof}+ eg] h]
xfdL lyof}“ Tof] /xb}gf}“ / Ps If0fd} s[i0fdo x'G5f}“ . låh ;b\u'? xf], p;nfO{ gdg, k"hg / >4fefj
/fv]df s'g} klg ;do cgfof; åf/ v'n]/ s[i0fsf] ;fdLKodf k'Ug] 5f}“ .
u'? / 1fgLhg h;af6 s]xL 1fg cfh{g ul/Psf] 5 p;k|lt gdg / em'sfpsf] efjn] ;dk{0f
efjnfO{ ;xof]u u5{ . gdg Psk|sf/sf] em'Sg] cEof; klg xf] . cflv/L cj:yfdf ;dk{0f ug{' g}
kg]{ x'Fbf u'?k|ltsf] gdg ug]{ snfn] o;df ;xof]u u5{ . h;af6 xfdLn] s]xL l;s]sf 5f}“ Tof] u'? xf]
/ h;af6 ;a}n] cyf{t\ c¿n] klg l;s]sf 5g\, Tof] 1fgLhg xf] . xfdLn] u'? / 1fgLhg b'j}nfO{
em'Sg' / gdg ug{'k5{ lsgeg] u'?k|lt dfq em'Sof] eg] Tof] xfd|f] cxª\sf/ x'G5 / z'4 ¿kdf em'Sg'
x'Fb}g . To;}n] u'?df dfq xf]Og 1fgLhg;dIf klg em'Sg'k5{ . ;gftgLx¿sf] em'Sg] snf ;dk{0fsf]
cj:yfdf k'Ugsf nflu cToGt pko'Qm / nfebfos 5 . To;}n] >Ls[i0fn] u'? / 1fgLhgsf] k"hg
eGg'ePsf] xf] .
>Ls[i0f kljqtf, ;/ntf, a|Xdro{ / clx+;fsf] s'/f ug{'x'G5 . kljqtfsf] cy{ k|fdfl0fstf
xf] . xfdL h] 5f}“, To;nfO{ n'sfP/ c¿ g} k|bz{g ug{ vf]Hg' ckljqtf xf] . rf]/L u/]/ jf em'6 af]n]/
JolQm ckljq x'Fb}g t/ rf]/L u/]/ klg cfkm"nfO{ d rf]/ xf]Og / ;To af]N5' eg]/ k|bz{g u¥of] eg]
ckljq x'G5 . h;df rf]/L u/]/ klg d rf]/ x'F eGg] ;To af]Ng] lxDdt x'G5, pm kljq x'G5 . o:tf]
JolQmdf ljk/Ltsf] ld>0f x'Fb}g, pm l;wf / ;/n x'G5 . hLjgdf kljqtf kfpg' 5 eg] cfkm" h:tf]
5, To:t} k|s6 ug{'k5{ . hlt zL3| ;To k|s6 u5f}{+, Tolt g} rfF8f] xfdLdf kl/jt{g ;'? x'G5
lsgeg] kljqtfn] c;TonfO{ hnfOlbG5 . k|fdfl0fstf k|s6 ug{' kljq x'g] lbzfdf klxnf] sbd xf] .
>Ls[i0f kljqtfkl5 ;/ntf eGg'x'G5 lsgeg] kljq JolQm ;/n x'G5 . bfpk]r ghfGg', cg'lrt
rnfsL ghfGg' / lgbf]{if s]6fs]6L h:tf] x'g' ;/n x'g' xf] .
;/ntfkl5 a|XDfro{ eGg'x'G5 . olb JolQmdf kljqtf 5 eg] ;/ntf cfkm}“ 3l6t x'G5 /
;/n JolQmnfO{ a|Xdro{ ;lhnf] x'G5 . klxn] sfdjf;gfnfO{ :jLsf/ u/]/ To;nfO{ ef]u ug{'k5{ .
hLjgdf s'g} s'/faf6 klg kf/ hfg To;sf] cg'ej ug{'k5{ . a|Xdro{ sfdjf;gfsf] ljk/Lt geP/
sfdjf;gfåf/f kfPsf] kL8f / Joy{tfsf] cg'ej xf] . o:tf] cg'ejaf6 u'lh|Psf] JolQm g} a|Xdro{df
pknAw x'G5 . h'g s'/fnfO{ ;dfKt ug{' 5, To;nfO{ l7s;Fu ef]Ug'k5{ lsgeg] cw'/f] cg'ejaf6 s'g}
s'/fsf] OR5f ;dfKt x'Fb}g . cw'/f] cg'ejaf6 sf]xL d'Qm x'g ;Sb}g lsgeg] cw'/f] cg'ej ;+;f/d}
lkmtf{ x'g] åf/ xf] / k"/f cg'ej d'lQmsf] åf/ xf] .
>Ls[i0f a|XDfro{kl5 clx+;f eGg'x'G5 lsgeg] a|Xdro{df pknAw x'g] JolQm clx+;fnfO{
pknAw x'G5 . ha;Dd sfdjf;gf /xG5, ta;Dd JolQm lx+;|s x'G5 . csf]{ JolQmsf] zf]if0f /
pkof]u g} sfdjf;gf xf]≤ t;y{ of] lx+;f xf] . sfdjf;gfn] xfd|f] dgdf lx+;f hfu[t u5{ . s;}n]
o;df jfwf k'¥ofpg vf]Hbf p;nfO{ ;dfKt kfg]{ dg;fo hfu[t x'G5, ToxL lx+;f xf] . sfdjf;gf
;dfKt ePkl5 clx+;fsf] efj hfu[t x'G5 . clx+;fsf] cy{ cGo s'g} JolQm;Fu k|of]hg geO{ cfˆgf]

nf]suLtf– 653
cWofo–!&
cfgGb cfkm}“df vf]Hg' xf] . clx+;|sn] leqL :ju{sf] cg'ej u5{ . jf;gf g/x]df lx+;f /xFb}g . >Ls[i0f
o;nfO{ g} z/L/ ;DaGwL tk eGg'x'G5 .
hf] pb\j]u gug]{jfnf lk|o, lxtsf/s / oyfy{ efif0f Pjd\ :jfWofosf] cEof; u5{, To;nfO{
lgM;Gb]x jf0fLsf] tk elgG5 . jf0fL lk|o / lxtsf/s x'g'k5{ cyf{t\ ha xfd|f] jf0fL s;}sf] lxtsf
nflu x'G5 eg] dfq af]Ng plrt x'G5, cGoyf gaf]Ng' g} a]; x'G5 . grflxg] s'/f af]n]df jf0fLsf]
lx+;f x'G5 t;y{ h] af]N5f}“, Tof] af]n]sf] ;'Gbf klg ;'Gg]nfO{ k|Llts/ jf0fL dfq af]Ng'k5{ . cGwfnfO{
cGwf] eGg' c;To xf]Og t/ p;nfO{ ;'/bf; eg]df To;df dfw'o{ x'g'sf ;fy} plrt klg x'G5 .
s;}nfO{ rf]6 k'¥ofpg eGbf ;+j]bgzLn eP/ c¿nfO{ klg k|Llts/ nfUg] u/L jf0fLsf] k|of]u
ug{'k5{ . pb\j]u pTkGg gug]{ lk|o, lxtsf/s / ;To s'/f u/f}“ h;af6 :jfWofosf] cEof; xf];\ .
af]Nbf xf];k"j{s / jf0fLdf dw'/tf 3f]Nb} Joy{sf] pb\j]u pTkGg gug]{jfnf eP/ cfˆgf] :jfWofo klg
rln/x]df Tof] jf0fLsf] tk x'g] 5 .
dgsf] k|;Ggtf, zfGt :jefj, df}g, dgsf] lgu|x, efjsf] kljqtf of] dg;DaGwL tk xf] .
>Ls[i0f o;nfO{ dgsf] k|;Ggtfsf] tk eGg'x'G5 . dgsf] k|;Ggtf dgsf] kf/ n}hfg] pkfo xf] . dg
k|;Gg x'Fbf k|;Ggtfsf] ;'uGw dfly aUg yfN5 . k|;Gg lrQ JolQmn] dfq k/dfTdfnfO{ hfGg ;S5 .
dlng, /f]uL / ?U0f lrQaf6 k/dfTdf k|fKt ug{ ;lsGg lsgeg] k/dfTdf k/d pT;j xf] . dgsf]
k|;GgtfnfO{ zfGt efj, df}gtf / dgsf] lgu|xåf/f hufP/ leq k|;Gg eO{ df}g d':s'/fx6åf/f k|s6
ug{'kb{5 . dg;Fu tfbfTDo gu/L qmf]w cfpFbf klg qmf]w cfkm" gePsf] / qmf]weGbf cfkm" k[ys\ ;fIfL
dfq x'F eGg] ;f]Rof}“ eg] ;fIfLefj g} dgsf] lgu|x x'g] 5 . efjnfO{ ckljq / sn'lift gug{' g}
efjsf] kljqtf xf] / efj g} xfd|f] ;Dkbf xf] . >Ls[i0f eGg'x'G5– of] dg;DaGwL tLg tksf] ;fwgf
ug{ ;Sof}“ eg] xfdLleq ;Œjsf] pbo x'g] 5 .
>4of k/of tKt+ tk:tlTqljw+ g/}M .
ckmnfsfª\lIfleo{'Qm}M ;flŒjs+ kl/rIft] ..!&..
x] ch{'g Û kmnnfO{ grfxg]jfnf lgisfd of]uL k'?ifx¿åf/f k/d >4fn] ul/g] k"jf]{Qm tLg
k|sf/sf tknfO{ ;flŒjs elgG5 ..
;Tsf/dfgk"hfy{+ tkf] bDe]g r}j ot\ .
lqmot] tlbx k|f]Qm+ /fh;+ rndw|'jd\ ..!*..
hf] tk :jod\sf] ;Tsf/, dfg / k"hfsf nflu cyjf cGo s]xL :jfy{sf nflu cyjf s]jn
kfv08n] dfq ul/G5, Tof] clglZrt / Ifl0fs kmnjfnf tknfO{ /fh; elgPsf] 5 ..
d"9u|fx]0ffTdgf] oTkL8of lqmot] tkM .
k/:of]T;fbgfy{+ jf tQfd;d'bfÅtd\ ..!(..
h'g tk d"9tfk"j{s x7n], dg, jf0fL / z/L/sf] kL8f;lxt cyjf c¿sf] clgi6 ug{sf nflu
ul/G5 Tof] tknfO{ tfd; elgPsf] 5 ..
kmnsf] cfsfª\Iff gx'g' ;Œjsf] z'4td nIf0f xf] t/ xfdL hLjgdf x/]s s[To kmnfsfª\Iffn]
g} ub{5f}+“ . rfxgfn] 56k6L / czfGt u/fpF5 . zflGt xfd|f] :jefj xf] t/ rfxgfn] o;sf] af]w x'g
lbFb}g . h'g lbg rfxgf ;dfKt x'G5, ta xfdLnfO{ zflGt ;b}j xfdL;Fu} /x]sf] af]w x'G5 . To;}n]
>Ls[i0f eGg'x'G5– kmnnfO{ grfxg' ;flŒjs ;fwgfsf] klxnf] u'0f / nIf0f xf] / of] g} lgisfd bzf
klg xf] . ha s[Todf xf]Og kmndf /; x'G5, ta Tof] sfdsf] bzf x'G5 / ha kmndf xf]Og s[Todf
/; x'G5 eg] Tof] lgisfd bzf x'G5 . ch{'g o'4df cfkmGtx¿nfO{ df/]df lx+;f x'G5 eg]/ efUg

nf]suLtf– 654
cWofo–!&
rfxG5g\ . pgn] xTof lx+;f ePsfn] of] kfk d ulb{gF eg]/ o'4af6 ljd'v x'g vf]h]sf] eP s[i0f s]xL
eGg'x'GgYof] xf]nf t/ ch{'g kmnsf] s'/f ub}{ 5g\ . pgL oqf cfkmGtnfO{ dfg{' s'g} ;f/ gePsf] /
o;af6 s]xL klg kmn k|fKt gx'g] s'/f ub}{ 5g\ . oxfF ch{'g lx+;fsf nflu xf]Og, s]jn cfkmGtx¿sf]
lx+;fsf nflu dfq lrlGtt 5g\ . cfkmGtsf 7fpFdf k/fof ePsf] eP pgLx¿sf] xTof ug{ pgdf s'g}
;ª\sf]r x'g] lyPg . ch{'gdf crfgs ;GGof; h:tf] b]lvg] bzf df]xefjsf] sf/0fn] pbo ePsf]
5 . o:tf] efj p7\g' ch{'gdf 1fgsf] pbo ePsfn] xf]Og lsgeg] 1fg t ;b}j jt{dfgdf x'G5 /
df]x ;b}j c1fg / eljiodf x'G5 . ch{'gnfO{ h] kfOG5 To;eGbf a9L u'dfpg'k5{ eGg] kmnsf]
ljrf/n] o'4 Joy{ nfu]sf] 5 .
>Ls[i0fsf] ;f/f r]i6f n8\g' jf gn8\g' eGbf ch{'gnfO{ lgisfdsdL{ agfpg' xf] . t;y{ pxfF
eGg'x'G5– ltdL kmnsf] cfzf g/fv / o:tf] ug{ ;Sof} eg] ltdL k/dfTdfsf] pks/0f dfq x'g] 5f} /
k/dfTdfn] h] u/fpF5, ToxL ltdL ug{ ;Sg] 5f} . olb o'4 u/fpg] k/dfTdfsf] OR5f xf] eg] Tof] geO{
6b}{g / olb k/dfTdf o'4 u/fpg rfxFb}g eg] Tof] sbflk x'g ;Sb}g . JolQmdf kmnfsfª\Iff gx'g]
lalQs} k/dfTdf g} stf{ x'G5 . kmnfsfª\Iff / cxª\sf/ JolQmx¿sf] s]G›df x'G5 . kmnsf] cfzf
5f]8]/ s[To ubf{ cxª\sf/ 5'6\5 . ch{'g cfkmGtnfO{ df/]/ kfPsf] ;fd|fHosf] cf}lrTo gePsf] o;/L
eGb} 5g\ ls h:tf] pgn] g} o'4 lhTg] lglZrt 5 . ha ls b'of]{wgtkm{sf of]4fx¿ klg plQs}
zlQmzfnL 5g\ . t;y{ ch{'gnfO{ ef]ln lht pgs} x'G5 eg]/ e/f];f ug]{ cfwf/ klg s]xL 5}g .
ch{'gsf] cxª\sf/ hf] s]G›df cfkm"nfO{ dfq b]V5, ToxL cfwf/df pgL To:tf] eGb} 5g\ .
kmnfsfª\Iffaf6 5'6\g' ;flŒjs JolQmsf] nIf0f xf] . t;y{ s[i0f af/Daf/ ch{'gnfO{ kmnfsfª\Iff 5f]8]/
sd{ ug{ k|]l/t ub}{ x'g'x'G5 . sd{sf] kmn s]jn k/dfTdfsf] xftdf x'G5 . /fd|f] sd{ ubf{ dfq geP/
slxn]sfxLF g/fd|} sd{ ubf{ klg /fd|f] kmn k|fKt x'g ;S5 . xfd|f] xftdf s]jn sd{ 5, kmn t
;dli6sf] xftdf ePsfn] p;}nfO{ 5f]8\g'k5{ .
x] ch{'g Û kmnnfO{ grfxg]jfnf lgisfd sd{of]uLx¿åf/f k/d >4fn] ul/g] tLg k|sf/sf
tknfO{ ;flŒjs elgG5 . s'g} rfxgfljgf lgldQ efjn] k/d >4fk"j{s ul/g] tk ;flŒjs tk xf] .
hxfF k/d >4f x'G5, ToxfF lgisfd efj x'G5 / >4fn' JolQm g} 1fgL x'G5 . >4f 1fg xf] eg] c>4f
c1fg xf] . k/d >4fn' JolQm ;b}j cfk"mn] ug{of]Uo sd{ u5{ / kmn ;bf k/dfTdfdf 5f]l8lbG5 .
k/d >4fdf /QLe/ ;Gb]x x'Fb}g / pm cfkm"n] h] /f]Kof] ToxL k|fKt x'G5 eg]/ ;f]Rb5 . t;y{ >4f /
lgisfd efjaf6 ul/g] s[To ;flŒjs tk xf] . ;Tsf/, dfg / k"hfsf nflu kfv08n] ul/g] tk ;b}j
clglZrt / Ifl0fs kmnjfnf x'g] x'Fbf of] /fh; tk xf] . c¿sf] k|z+;f kfpg eg]/ ul/Psf] pkjf;
jf o:t} tk ug]{ JolQm ;Tsf/sf nflu tk ub{5, hf] Ifl0fs kmnjfnf x'G5 . wg / kbaf6 Ifl0fs
;'v dfq k|fKt x'G5 . c¿sf] gh/df wfld{s b]lvg] p2]Zon] ul/g] tk kfv08n] ul/g] tk xf] . tk
ug]{ rfxgf, efj / >4f geP klg nf]sfrf/sf nflu afWotfk"j{s ug{' kfv08 xf] . /fh;L JolQmn]
tk klg ;Tsf/, dfg / kfv08sf nflu u5{ . kmnsf] cfsfª\Iffsf] p2]Zon] ul/g] tk /fh;L tk xf],
h;df Ifl0fs ;'v dfq x'G5 .
d"9tfk"j{s, x7n], dg, jf0fL / z/L/nfO{ kL8f cyjf c¿sf] clgi6 ug]{ p2]Zon] ul/g]
tknfO{ tfd; tk elgG5 . bDe, cs8, lh2L / x7L JolQmx¿ c¿n] ug{ g;s]sf] s'/f cfkm" u/]/
b]vfpg ;S5fF} eGg] 7fGb5g\ . o:tf JolQmx¿ sfF8fdf ;'Tg], Ps v'§fdf pleg], vfN8f] vg]/
z/L/nfO{ k'g]{ ub{5g\, h;af6 pgLx¿sf] cxª\sf/nfO{ t'li6 ldNb5 . /fh; JolQmn] t Ifl0fs ;'v
eP klg k|fKt u5{ t/ o:tf] td;\ tk ug]{ JolQmn] eL8 t hDdf ug{ ;S5g\ t/ k|flKt eg] z"Go
x'G5 . ;+;f/df b'O{ k|sf/sf d"9 JolQmx¿ Ps :jod\nfO{ ;tfpg] / csf]{ c¿nfO{ ;tfpg] x'G5g\ .

nf]suLtf– 655
cWofo–!&
cTolws tyfslyt ;fw'x¿ x7, dfg / ;Tsf/sf nflu tk u5{g\ eg] cToGt lgDg JolQm
kmnfsfª\Iffljgfsf] ;flŒjs tk ub{5g\ .
;flŒjs JolQmn] pkjf; k/dfTdfsf] glhs x'gsf nflu ub{5 . /fh; JolQm k|z+;f kfpg]
r]i6fn] cg;g u5{, h;sf k5fl8 cfsfª\Iff x'G5 . hxfF cfu|x x'G5, ToxfF ;Tofu|x x'g ;Sb}g
lsgeg] ;Tosf] s'g} cfu|x g} x'Fb}g . tfd;L JolQmn] tk d"9tfk"j{s u5{ lsgeg] p;sf] dgdf lx+;f
/ c1fg dfq x'G5 . tfd;L JolQm x7n] dg, jf0fL / z/L/nfO{ kL8f k'¥ofP/ cfˆgf] si6 / c¿sf]
clgi6sf nflu tk ub{5g\ . o:tf] d"9 lrQsf] JolQmdf cfˆgf] ;'vdf eGbf c¿sf] b'vdf /; x'G5
h'g td;\sf] nIf0f xf] . /fh; JolQm cfˆgf] ;'vdf k|;Gg x'G5 / ;Œj u'0fsf] JolQm c¿nfO{ ;'v
lbg'df ;'v k|fKt ub{5 . xfd|f] hLjgsf] ;f/f lx:;f log} tLg ultljlwdf afFl8Psf x'G5g\ . olb s'g}
JolQmn] :jfWofok"j{s cfˆgf j[lQx¿nfO{, cfˆgf b[li6x¿nfO{ / cfˆgf wf/0ffx¿nfO{ l7s;Fu
cWoog u¥of] eg] Tof] cg'ejaf6 xfdLleq dfly plSng] dfu{ lgdf{0f x'g yfN5 . ha xfdL ;Œjsf]
lgs6 x'G5f+}“, ta Tolt g} >4f / eujQfsf lgs6 x'G5f}“ .
bftJoldlt o2fg+ bLot]˜g'ksfl/0f] .
b]z] sfn] r kfq] r tb\bfg+ ;flŒjs+ :d[td\ ..@)..
x] ch{'g Û bfg lbg' g} st{Jo xf] . o:tf] efjaf6 h'g bfg b]z, sfn / kfqnfO{ lbFbf k|To'ksf/
gug]{ dg;foaf6 lbOG5, Tof] bfgnfO{ ;flŒjs elgPsf] 5 ..
oQ' k|To'ksf/fy{+ kmnd'l2Zo jf k'gM .
bLot] r kl/lSni6+ tb\bfg+ /fh;+ :d[td\ ..@!..
hf] bfg Sn]zk"j{s tyf k|To'ksf/sf] k|of]hgn] cyjf kmnnfO{ b[li6df /fv]/ k'gM lbOG5, Tof]
bfgnfO{ /fh; elgPsf] 5 ..
cb]zsfn] o2fgdkfq]EoZr bLot] .
c;Ts[tdj1ft+ tQfd;d'bfÅtd\ ..@@..
h'g bfg ljgf ;Tsf/ cyjf lt/:sf/k"j{s cof]Uo b]z sfndf s'kfqx¿nfO{ lbOG5, Tof] bfg
tfd; bfg xf] ..
>Ls[i0f tLg} u'0fnfO{ hLjgsf ;a} ;Gbe{x¿df ;Demfpg] k|of; ub}{ x'g'x'G5 . bfg lbg'
st{Jo xf] . klxn]sf] ;dodf st{Josf] h'g cy{ lyof], Tof] clxn] cke|+z / ljs[t ePsf] 5 . clxn]
h'g sfd leqL OR5f geO{ nf]sfrf/n] ug{'kg]{ x'G5, To;nfO{ xfdL st{Jo eGb5f}“ . cfdf–a'af la/fdL
x'Fbf ug]{ ;]jfnfO{ xfdL st{Jo eG5f}“ . 5f]/f5f]/LnfO{ x'sf{pg', k9fpg'df s'g} cxf]efj x'Fb}g t/
o;nfO{ klg xfdL st{Jo eG5f}“ . ca st{Jo zAbsf] ul/df g} x/fO;s]sf] 5 . st{Jo eGgfn]
bafadf ug]{ sd{ geO{ h] ug{ of]Uo 5 / h;sf cltl/Qm ug{of]Uo s]xL 5}g eGg] xf] . o:tf]
st{Jodf ;flŒjs efj x'G5 .
ef/tsf] dxf/fi6«df s[i0fsf] gfd la7f]afsf] gfdn] k|l;4 5 / o;sf] /f]rs syf 5 .
Pshgf s[i0fsf k/deQm cfˆgL cfdfsf] uf]8f ldr]/ ;]jfdf tNnLg lyP . s[i0f p;;Fu Psbd}
k|;Gg x'g'x'GYof] . t;y{ bz{g lbg cfkm}“ cfpg'eof] / s[i0fn] æd ltdLnfO{ e]6\g cfPsf] 5' dlt/ x]/Æ
eGg'eof] . Tof] eQmn] Pp6f OF§f cufl8 ;f/]/ eujfg\ s[i0fnfO{ cfdfsf] ;]jf g6'lËPsf] x'Fbf s]xL
If0f Tof] OF§fdf a;]/ k|tLIff ug{ eGof] . s[i0f ToxL OF§fdf a;]/ k|tLIff ug{'ePsfn] pxfFsf] gfd
la7f]af eof] . dxf/fi6«sf] kG9/k'/df la7f]afsf] cgf}7f] dlGb/ 5 hxfF eujfg\ eQmsf] OR5fcg';f/

nf]suLtf– 656
cWofo–!&
a:g' ePsf] 5 . o;/L h;n] eujfg\nfO{ ;d]t cfdfsf] ;]jf ug{sf nflu k|tLIff u/fpF5, jf:tjdf
of] st{Jo xf] . hxfF eujfg\ / eQmlar o:tf] k|]d x'G5, ToxL k|fy{gfsf] km"n km'N5 .
>Ls[i0f eGg'x'G5– ;flŒjs JolQmsf nflu bfg lbg' st{Jo xf] lsgeg] lbg'eGbf 7'nf] s'/f
s]xL 5}g . lbg'df g} ;flŒjs JolQmsf] cfgGb k|uf9 x'g] x'Fbf ;flŒjs JolQmn] bfg k|;Ggtfk"j{s
lbG5 . lbg' g} cfgGbsf] cg'e"lt xf] . bfg lbg' st{Jo xf] eGg] efjn] h;n] b]z, sfn / kfq
lglZrt u/]/ bfg lbG5, Tof] JolQm ;flŒjs xf] . bfgsf] s[To zfZjt x'G5 . t;y{ ;flŒjs JolQmn]
bfg lbg'cl3 b]z, sfn / kfqnfO{ ljrf/ u/]/, vf]h]/ / lglZrt ePkl5 bfg lbG5 lsgeg] s]jn
lbg' kof{Kt x'Fb}g . ha cfˆgf] s[To ;bfsf nflu z'e x'G5 eg]/ ljZj:t eOG5, ta xf];k"j{s bfg
lbg'kb{5 . ;flŒjs JolQmn] k|To'ksf/ gug]{jfnfnfO{ bfg lbG5 lsgeg] bfg Jofkf/ xf]Og . bfg ToxL
JolQmnfO{ lbg'k5{ h;af6 lng] s'g} wf/0ff x'Fb}g . bfg o:tf] xf];\, hxfF wGojfbsf] dfusf] :yfg klg
garf];\ a? bfg u|x0f ug{ :jLsf/ u/]sf]df :jLsf/ ug]{ JolQmnfO{ wGojfb:j¿k blIf0ff lbg
;lsof];\ . bfgL JolQmn] t s;}nfO{ yfxf g} glbO{ u'Kt bfg lbG5 . clnslt klg OR5f, k|z+;f /
wGojfbsf] efj ePdf Tof] ;flŒjs bfg x'Fb}g .
k|z+;f / wGojfb kfpg] OR5fn], Sn]zk"j{s tyf k|To'ksf/sf] k|of]hgn] kmnsf] p2]Zo /fv]/
lbOg] bfg /fh; bfg xf] . ha xfdL k|To'ksf/ rfxG5f}“, ta Tof] bfg cfgGb efjn] lbOPsf] bfg
x'Fb}g / ha kmn kfOG5 cyf{t\ k|lt–pQ/ cfpF5, ta dfq o:tf] JolQmnfO{ cfgGb cfpF5 . o:tf]
JolQmn] Sn]zk"j{s kmnsf] cfzf /fv]/ bfg lbg] x'Fbf of] bfg geP/ Jofkf/ x'G5 . p;n] z'4 bfgsf]
cb\e't If0fnfO{ Joy{ agfpF5 . h'g bfg ljgf ;Tsf/ cyjf lt/:sf/k"j{s cof]Uo b]zsfnsf
s'kfqnfO{ lbOG5, Tof] bfg tfd; elgPsf] 5 . /fh; JolQmn] ;Tsf/ u/]/ bfg lbG5 lsgeg]
o;af6 kl5 k|To'ksf/ kfpg'kg]{ x'G5 . leq hlt;'s} Sn]z el/Psf] eP klg aflx/ k|;Ggtf b]vfP/}
bfg lbG5 . t/ h'g bfgljgf ;Tsf/ cyjf lt/:sf/k"j{s lbOG5, To:tf] bfg ckdfgk"j{s lbOPsf]
x'G5 . bfg lbFbf ltdL bl/› JolQm xf}Ù To;}n] d bfg lbFb} 5' eGg] cfef; x'g] u/L htfP/ o:tf]
JolQmn] bfg lbG5 . tfd;L JolQmn] g b]zsfn ljrf/ u5{ g kfqsf] g} ljrf/ ug{ ;S5 . t;y{
o:tf] bfg gfd dfqsf] bfg x'G5 . tfd;L JolQmdf cfkm“}df kfqtf gx'g] x'Fbf p;n] kfq vf]Hg ;Sg]
;Defjgf klg x'Fb}g . tfd;L JolQmn] bfg lng] JolQm klg tfd;L g} vf]H5 . t;y{ b]zsfn
kfqtfsf] vf]h gu/L s'kfqnfO{ bfg lbFbf bfg lbg] / kfpg] JolQm b'j}sf] lxt xf]Og gf]S;fg dfq
x'G5 .
WofgL ;flŒjs JolQmnfO{ vf]hL u/]/ ef]hg lbof} eg] ltdL wGoefuL x'g] 5f} / k"/f hLjg
;fy{s x'g] 5 eg]/ a'4n] eGg'ePsf] 5 . a'4sf krf; xhf/ leIf' pxfF;Fu} x'Gy] / ef]hgsf] lgdGq0ff
lbg] JolQmx¿sf] nfdf] nfOg nfUbYof] . leIf'x¿ hxfF hfGy], pgLx¿sf] 7'nf] ;Ddfg ul/GYof] .
leIf'x¿ ;flŒjs x'gfn] Jojxf/af6 ;Œjsf] cfef; x'GYof] . pgLx¿ h'g 3/df ef]hg lnGy] TfL
JolQm wGoefuL x'Gy] . To;}n] ef]hg v'jfpg] JolQmn] leIf'nfO{ wGojfb;lxt blIf0ff ;d]t lbGy] .
;flŒjs bfg k|ltpQ/sf] cfsfª\Iff ljgf kfqtf x]/]/ lbOG5 / bfg lng] JolQmnfO{ blIf0ff klg lbP/
wGojfb JoQm ul/G5 . /fh; bfg Sn]zk"j{s cfsfª\Iffk"j{s k|ltpQ/sf] k|of]hgn] kmnnfO{ p2]Zo
/fv]/ lbOG5 . sltko k'/f]lxtx¿ oxfF bfg u/]df :ju{df To;sf] nfvf}“ u'0ff kmn kfOG5 eGg]
k|nf]eg lbP/ d"v{ agfpg vf]H5g\ h'g laNfs'n c;To / afn'jfdf kfgL xfNg' a/fa/ xf] . h;n]
s]xL cfzf g/fvL bfg lbG5, p;sf nflu jf:tljs :ju{ t oxLF 5 . Sn]zn] Sn]z a9fpF5 eg]
cfgGbn] cfgGb g} a9fpF5 . tfd; bfg s]jn ckdfg ug{, cxª\sf/nfO{ t[Kt ug{ lbOG5, o:tf] bfg
lglZrt g} s'kfqsf] xftdf k5{ / To;sf] b'ikl/0ffd x'G5 .

nf]suLtf– 657
cWofo–!&
ç tT;lblt lgb]{zf] a|Xd0fl:qljwM :d[tM .
a|fXd0ff:t]g j]bfZr o1fZr ljlxtfM k'/f ..@#..
x] ch{'g Û ç, tt\, ;t\ o:tf tLg k|sf/sf] ;lRrbfgGb3g a|Xdsf] gfd elgPsf] 5≤ To;}
a|Xdaf6 ;[li6sf] cflbsfndf a|fXd0f / j]b tyf o1flb /lrPsf] xf] ..
t:dfbf]ldTo'bfÅTo o1bfgtkMlqmofM .
k|jt{Gt] ljwfgf]QmfM ;tt+ a|Xdjflbgfd\ ..@$..
a|XdjfbL >]i7 k'?ifx¿nfO{ zf:q ljlwaf6 lgot ul/Psf] o1 bfg tk ¿k lqmofx¿ ;bf ç
o:tf] of] k/dfTdfsf] gfdsf] pRrf/0f u/]/ g} cf/De x'G5 ..
tlbTogle;Gwfo kmn+ o1tkMlqmofM .
bfglqmofZr ljlawfM lqmoGt] df]Ifsfª\lIfleM ..@%..
…tt\Ú gfdn] elgg] k/dfTdfsf] of] ;a} xf] eGg] efjn] kmnnfO{ grfx]/ gfgf k|sf/sf o1,
tk¿k lqmofx¿ tyf bfg¿k lqmofx¿ sNof0fsf] OR5f ePsf] k'?ifåf/f ul/G5 ..
>Ls[i0f eGg'x'G5– x] ch{'g Û ç tt\ ;t\ o:tf] of] tLg k|sf/sf] ;lRrbfgGb3g a|Xdsf] gfd
elgPsf] 5 . tt\ sf] cy{ Tof] (That) xf] . tt\ zAb t6:y 5 / o;df s'g} efj 5}g . eQmn]
eujfg\nfO{ ltdL eGb5g\ eg] 1fgL …tt\Ú sf] pkof]u ub{5g\ . >Ls[i0f eGg'x'G5– ç tt\ ;t\
k/dfTdfsf] :j¿k xf] . k/dfTdf çsf/ :j¿k / ;To xf] . ç tt\ ;t\ oL aX|dsf gfd x'g\ .
eQmx¿ …Tof]Ú sf] k|of]u gu/L …ltdLÚ of …tFÚ sf] k|of]u ub{5g\ t/ ltdLdf …dÚ klg ;dfj]z x'G5
lsgeg] …dÚ geO{sg ltdL x'g ;Sb}g / ltdLdf …dÚ klg x'Fbf la5f]8sf] ;Defjgf klg x'G5 t/ tt\
…Tof]Ú ;Fu la5f]8 x'g] ;Defjgf g} x'Fb}g . pklgifb\n] klg ç tŒjdl; Zj]ts]t' eg]sf] 5 h;sf] cy{
æTof] ltdL g} xf] Zj]t s]t'Æ eGg] xf] . ha s'g} JolQm cl:tTj;Fu s'g} km/skg geO{ Pstfsf]
cg'ej u5{, ta o:tf] Pstfsf] cg'e"ltsf] k/d ;Ldf ç tt\ ;t\ xf] . x] ch{'g Û ç tt\ ;t\ o:tf
oL tLg zAbaf6 ;lRrbfgGb3g a|XDfsf] gfd elgPsf] 5 . ;gftg wdf{jnDaLx¿n] k/d k|1faf6
k/dfTdfnfO{ …Tof]Ú eg]sf 5g\ . …Tof]Ú sf]/f of ?vf] zAb xf]Og . …Tof]Ú sf] :jfb lng g;Sgfn]
xfdLnfO{ ?vf] nfUg ;S5 t/ tt\ zAbsf] :jfb lng]nfO{ …ltdLÚ of …tFÚ zAb lkmsf / 5fofFh:tf]
nfU5 . pgLx¿n] c;nL gfd hfg]sf] x'gfn] …tFÚ / …ltdLÚ eGbf …Tof]Ú eGg'df pgLx¿nfO{ cfgGb
nfU5 . ha;Dd tF / ltdL d]l6Fb}g, ta;Dd tt\sf] cy{ hfGg ;lsGg .
p;sf] gfd ç xf] . of] tLg dfqfaf6 ag]sf] 5– c–p–d\Ù s[i0f oxfF klg lqu'0fsf] g} rrf{
ug'{x'G5 . ;f/f cl:tTj tLgaf6 ag]sf] 5 / ç klg tLgaf6 ag]sf] 5 . ç s'g} zAb geO{ of]
cb\e't Wjlg xf] / of] Wjlg dg'ioåf/f lgld{t xf]Og . xfd|f] ljrf/ z"Go ePkl5 dfq Tof] Wjlg
pknAw x'G5 . ha ;Eotf, ;+:s[lt / dg'iotf klg x/fP/ sf]/f cfsfz h:tf] vfnL x'G5f}“, ta
xfdLleq Pp6f gfbsf] pbo x'G5 . Tof] gfb t alh/x]sf] g} lyof] t/ xfdL vfnL gePsf] x'gfn] Tof]
;'Gg ;s]sf lyPgf}“ . ha xfdL z"Go eP/ vfnL x'G5f}“, ta Tof] ;'Gg ;S5f+}“ . of] gfb xfdLleq
cxlg{z rln/xG5 / oxL cxlg{z gfb ç xf] . of] çsf/sf] u'~hg leq rln/xG5, h'g dg'ioåf/f
pTkGg ePsf] xf]Og, of] t cgfxt gfb xf] . çsf/ d"n tŒj xf] . xfdL çsf/af6 hlGdPsf xf}“ /
çsf/s} ;3g ¿k xf+}“ . oxfF s[i0f xfdLn] pRrf/0f u/]/ pTkGg u/]sf] Wjlgsf] ljifodf rrf{ ub}{
x'g'x'Gg .
;lRrbfgGb3g a|Xdsf] gfd …ç tt\ ;t\Ú o:tf tLg zAbaf6 elgPsf] 5 . ;lRrbfgGb klg
tLg zAbaf6 ag]sf] 5 . c p d\ dWo] …cÚ ;t\sf] k|tLs xf] …pÚ lrQsf] / …dÚ cfgGbsf] k|tLs xf] .

nf]suLtf– 658
cWofo–!&
ç k"0f{ ;lRrbfgGbsf] k|tLs xf] . ha çsf/sf] Wjlg xfd|f] leq aH5, ta xfdL cfk"mleq tLg s'/f
kfpF5f}“, klxnf] xfdL ;bf 5f}“ eGg] kfpF5f}“, hxfF xfd|f] x'g' g} cl:tjsf] ;bf x'g' xf] / x'g' efj ;t\
xf] . bf];|f] xfdL leq lrQ cyf{t\ r}tGo kfpF5f}“, Tof] xfd|f] x'g' k/d r}tGon] el/Psf] 5 . Tof] k/d
r}tGodf xf]; / hfu[lt dfq x'G5 / Tof] xf]; hfu[ltaf6} t];|f] cfgGbefj kmlnt x'G5 . ç tt\ ;t\
oL tLg k/dfTdfsf lgs6td nIf0f x'g\ / çsf/ p;sf] gfb xf] . To;}af6 ;[li6sf] cflbsfndf
a|fXd0f, j]b tyf o1flbs d}n] /r]sf] xf] eg]/ >Ls[i0f eGg'x'G5 . a|fXd0f, j]b / o1 oL klg tLg g}
5g\ / of] a8f] ;f/k"0f{ jrg 5 . ToxL ;t\ / çsf/af6 ;a} hlGdPsf x'g\ . s[i0f hGdnfO{ tLg
efudf a|fXd0f, j]b / o1df afF8\g'x'G5 . 1fgL h;n] a|XdnfO{ hfg]/ a|Xd:j¿k ePsf] 5 / h;n]
cfˆgf] leq rNg] cxlg{z cgfxt gfbnfO{ ;'g]/ ;lRrbfgGb3g :j¿k eO;s]sf] 5, Tof] a|fXd0f
xf] . a|XdnfO{ a|Xdåf/f g} hfGg ;lsG5 . JolQm ha k"/f ld6]/ vfnL x'G5 Tof] vfnL :yfgdf a|Xd
cfkm} plqG5 . a|fXd0f cfˆgf] r]i6fn] x'g ;lsGg .
o; ;Gbe{df Pp6f /f]rs syf 5– ljZjfldq Iflqo j+zdf hlGdP/ klg pgL a|fXd0f x'g
rfxGy] . To;a]nf jlzi7 Clif a|Xd1fgL lyP / pgsf] :jLs[ltljgf sf]xL a|fXd0f x'g ;Sb}gYof] .
ljZjfldqn] hlt r]i6f u/] klg jlzi7n] pgnfO{ a|fXd0f :jLsf/ u/]gg\ . of] syf j0f{Joj:yfsf]
geO{ r]i6f, k|dfb / k|;fbsf] syf xf] . ljZjfldqn] a;f}{+ s7f]/ tk u/] t/ jlzi7n] pgnfO{ a|fXd0f
dfg]gg\ . ljZjfldqdf cfkm"df a|fXd0f x'g] ;a} u'0f / z'l4x¿ lglxt /x]sf] x'Fbf d a|fXd0f eP/}
5f]8\5' eGg] cxª\sf/ df}h'b lyof] . kmn:j¿k pgn] k|z:t r]i6f u/] t/ cfˆgf] r]i6faf6 sf]xL
a|fXd0f x'g ;Sb}g . ljZjfldq Iflqo ePsf] x'Fbf jlzi7n] a|fXd0f dfGg tof/ gePsf] s'/f ;'g]kl5
pgL t/jf/ lnP/ jlzi7sf] xTof ug{ pgsf] cf>dlt/ uP . To; ;do jlzi7 cfˆgf lziox¿;Fu
a|Xdrrf{ ub}{ x'g'x'GYof] . pxfFn] lziox¿nfO{ ljZjfldqsf] tk:of ;fwgf k"/f eO;s]sf] / c¿
a|fXd0fx¿eGbf pgL of]Uo klg ePsf] t/ pgdf /x]sf] Ps t[0f a/fa/sf] cxª\sf/n] ubf{ pgnfO{
a|fXd0f 3f]if0ff ug{ cfk"m c;dy{ ePsf] eGg'eof] . n's]/ a;]sf ljZjfldqn] of] ;'g]kl5 pgsf]
t/jf/ :jtM xftaf6 em¥of] / pgL jlzi7sf] r/0fdf k/] . ta jlzi7n] æp7 a|fXd0fÆ eGg'eof] /
Ps If0fdf ljZjfldq a|fXd0f x'g'eof] . xftdf ha t/jf/ lyof] pgL /fh; lyP, csf]{ If0fdf ha
pgsf] ;ª\sNk ;dk{0f eof], pgL a|fXd0f eP . pgdf a|Xd :jod\ plqP/ cfof] .
>Ls[i0f ;[li6sf] cflbsfndf k|ydtM a|fXd0fsf] /rgf ul/Psf] xf] eGg'x'G5 . To;kl5
a|fXd0fn] a|XdnfO{ hfg]/ h] eg] To;af6 j]b lgld{t eof] / j]bnfO{ dfg]/ h] s[To ug{ ;lsG5, Tof]
o1flb sd{ aGof] . a|Xdaf6 a|fXd0f, a|fXd0faf6 j]b / j]baf6 o1flb sd{ aGf] . td;\ k|s[ltsf]
JolQmn] o1flb, /fh; k|s[ltsf] JolQmn] j]b cflb / ;Œj k|s[ltsf] JolQmn] a|fXd0fnfO{ 5fG5 .
a|fXd0f ;b\u'? pknAw ePdf j]bsf] s'g} cy{ x'Fb}g . t;y{ ;b\u'?sf] r'gfj ug{ pko'Qm x'G5 t/
;b\u'?sf] cefjdf sd{sf08 xf]Og, zf:q hf] 1fg / d'lQmsf] glur x'G5, To;sf] r'gfj ug{'k5{ .
olb zf:q pknAw 5}g eg] sd{sf08 dfq z]if /xg] x'Fbf Tof] r'Gg'afx]s c¿ ljsNk g} x'Fb}g
lsgeg] lqmofsf08 k/dfTdfsf] cflv/L k|ltWjlg xf] .
JolQmx¿ tLg k|sf/sf / k/dfTdfsf dfu{ klg tLg k|sf/sf g} 5g\ . ;j{k|yd o1flb
sd{x¿af6 aRg ;lsG5 eg] aRg] k|of; ug{'k5{ . tTkZrft\ zf:qaf6 klg aRg ;lsG5 eg] aRg
k|of; ug{'k5{ / ;b\u'? cyf{t\ a|fXd0f vf]Hg] k|of; ug{'k5{ lsgeg] a|fXd0faf6 k/dfTdf ;dIf l;w}
k'Ug ;lsG5 . >Ls[i0f a|XdjfbL >]i7 k'?ifx¿nfO{ zf:qljlwaf6 lgot ul/Psf] o1, 1fg / tk ¿k
lqmofx¿ ;bf k/dfTdfsf] gfd¿k ç pRrf/0f u/]/ g} k|f/De x'G5 eGg'x'G5 . ;f/f lxGb"
zf:qljlwx¿ çsf/af6} cf/De / çsf/d} k"0f{ x'G5g\ . of] k/dfTdf g} cf/De / oxL g} cGt xf]

nf]suLtf– 659
cWofo–!&
eGg] k|tLs xf] . xfdL k/dfTdfaf6 hlGdG5f}“ Pjd\ k/dfTdfd} ljnLg x'G5f}“ / xfd|f] j[Q ToxfF k"/f
x'G5 . klxnf] kfOnf hGd / clGtd kfOnf d[To' xf] . xfd|f] hLjgsf] ;''? / cGt klg ç d} k"0f{ x'G5 .
hLjgsf] k|f/De çaf6 ePsf] xfdLnfO{ 1ft 5}g t/ h'g lbg ç df k"0f{ x'G5, ToxL lbg xfdL ç
af6} ;''? eof“}+, ç d} hLjg ofqf u¥of}“ / çd} lj;lh{t x'Fb} 5f}“ eGg] 1ft x'G5 .
çaf6 ;'?jft eP/ çd} ;dfKt x'g] zf:qsf k|tLsx¿ ;/x xfdLn] klg xfd|f x/]s s[To
çaf6 cyf{t\ k/dfTdfaf6 ;'?jft eP/ k/dfTdfd} ;dfKt xf]pmg\ eGg] efj ug{'k5{ t/ ç
pRrf/0fn] xf]Og efjaf6 ul/g'k5{ . çsf klg tLg ¿k 5g\– klxnf] o1flbs, bf];|f] j]bsf] af]w,
cWoog, :jfWofo, dgg–lrGtg / t];|f] a|fXd0f h:tf] cGt/efj . tt\ cyf{t\ tt\ gfdn] elgg]
k/dfTdf g} of] ;a} xf] . o:tf] efjn] kmnnfO{ grfx]/ gfgf k|sf/sf o1, tk, ¿k lqmofx¿ tyf
bfg¿k lqmofx¿ df]Ifsf] cfsfª\Iff ePsf k'?ifx¿n] ub{5g\ .
oxfF s[i0fsf] jrgdf lj/f]wfef;sf] efg x'G5 lsgeg] of] ;a} p;}sf] xf] eGg] efjn] kmnnfO{
grfx]/ sNof0fsf] cfsfª\Iffjfnf k'?if cg]s lqmof ub{5g\ eGg'ePsf] 5 . df]Ifsf] cfsfª\Iff klg
kmns} cfsfª\Iff xf] . t/ o;df s'g} lj/f]wfef; 5}g lsgeg] xfdL ;+;f/sf] cfsfª\Iffdf afFlr/x]sf]
x'Fbf kmnsf] cfsfª\Iffaf6 d'lQm kfpg ;j{k|yd df]Ifsf] rfxgf pTkGg ug{'k5{ t/ rfxgf ug]{lalQs}
df]If k|fKt ug{ ;lsGg lsgeg] of] lj/f6\ cfsfª\Iff xf] . xfdLn] ;+;f/sf] cfsfª\Iff /fVof] eg] Tof]
t'?Gt k|fKt x'G5 lsgeg] of] 5'› rfxgf xf] . ;+;f/sf] cfsfª\Iff ljlIfKttfsf] ;fydf u/]df l;sGb/
of g]kf]lnog x'g ;lsG5 t/ k/dfTdf cfsfª\Iffaf6 kfpg ;lsGg . of] ;+;f/df ;a} s'/f kfP/ klg
s]xL kfOGg / o;/L s]xL klg ;+;f/df kfOGg eg]/ ;f]Rg] JolQm dfq wfld{s x'g ;S5 lsgeg]
;f/tŒj k/dfTdf dfq xf] . of] ;+;f/sf] bf}8 Joy{ nfu]kl5 dfq gofF bf}8 ;'? x'G5 / df]Ifsf] vf]h
;'? x'G5 . ;fy} df]Ifsf] bf}8df nfUg] JolQmnfO{ la:tf/} df]If bf}8af6 kfpg ;lsGg eGg] hfgsf/L
x'G5 . df]Ifsf] rfxgf klg 5f]8]kl5 dfq df]If kfpg ;lsG5 lsgeg] df]Ifsf] cy{ g} cfsfª\Iffaf6
d'Qm x'g' xf] . k/dfTdfnfO{ kfpg] cy{ g} p;nfO{ kfpg] rfxgf klg g/xg' xf] . o:tf] crfxsf]
cj:yfdf dfq k/dfTdf kfOG5 .
df]Ifsf] cy{ g} sNof0f cyf{t\ cfsfª\Iffaf6 d'Qm x'g' xf] . k/dfTdf Ps /x:o xf] / p;nfO{
s]jn crfxsf] cj:yfdf dfq k|fKt ug{ ;lsG5 / Tof] klg p;s} s[kfaf6 dfq k|fKt x'g ;S5 .
To;}n] >Ls[i0f kmnnfO{ grfx]/ df]Ifsf] cfsfª\Iff ug]{jfnf k'?ifx¿åf/f o1, tk / bfg ul/G5
eGg'x'G5 . df]Ifsf] rfxgfn] p;nfO{ kfpg afwf x'G5 t/ ;'? df]Ifsf] cfsfª\Iffaf6 ug{'k5{ / cGt
df]Ifsf] rfxgf klg 5f]8]/ lg/fsfª\Iffaf6 ug'{k5{ . rfxgfsf] cg'ejn] df]Ifdf k'Ug ;lsGg eGg] 1fg
ePkl5 rfxgf ;dfKt x'G5 / ToxLF df]If pknAw x'G5 .
;∫fj] ;fw'efj] r ;lbTo]tTk|o'Hot] .
k|z:t] sd{l0f tyf ;R5AbM kfy{ o'Hot] ..@^..
x] ch{'g Û k/dfTdfsf] gfd ;Toefjdf / >]i7 efjdf …;t\Ú sf] k|of]u ul/G5 . To;} u/L
pQd sd{df klg ;t\sf] k|of]u ul/G5 ..
o1] tkl; bfg] r l:yltM ;lblt rf]Rot] .
sd{ r}j tbyL{o+ ;lbTo]jflewLot] ..@&..
o1, tk / bfgdf h'g l:ylt 5, Tof] klg …;t\Ú xf] elgG5 tyf pg} k/dfTdfsf nflu ul/Psf]
sd{ ;t\ xf] eGg] s'/f klg lglZrttfk"j{s elgG5 ..

nf]suLtf– 660
cWofo–!&
c>4of x't+ bQ+ tk:tKt+ s[t+ r ot\ .
c;lbTo'Rot] kfy{ g r tTk|]To gf] Ox ..@*..
x] ch{'g Û ljgf >4fn] xf]ldPsf] xjg tyf lbOPsf] bfg Pjd\ tk]sf] tk tyf h] h:tf] z'e sd{
ul/G5 Tof] ;d:t c;t\ xf] elgG5 . o;sf/0f c;t\ g t o; nf]sdf nfebfos 5, g d/]kl5 g}
csf]{ nf]sdf nfebfos 5 ..
ç tt\ ;t\ oL tLg zAbdf g} ;Dk"0f{ s'/f ;dflxt 5 . ç zAb xf]Og Wjlg xf] / o;sf]
s'g} cy{ 5}g lsgeg] ;a} cy{ dg'ion] lbPsf] xf] / ç cyf{tLt Wjlg xf] . h:tf] gbLsf] snsnsf]
gfb, xfjf j[Ifaf6 ul'h|Fbfsf] ;/;/fx6, cfsfzdf d]3sf] uh{g oL ;a} Wjlg dg'ioåf/f lbOPsf] x'Fbf
o;sf] s'g} cy{ x'Fb}g . ç df}lns Wjlg xf], h;af6 ;a} lj:tf/ ePsf] 5 / ToxL Wjlg ;3g ¿kdf
cnu–cnu 9Ëaf6 k|s6 ePsf] 5 . ç cyf{tLt 5 To;}n] çsf/nfO{ xfdLn] k/dfTdfsf] k|tLs
agfPsf 5f}+ .
k"j{df rf/j6f wd{sf] pbo ePsf] 5 . ;gftg lxGb" wd{af6 af}4, h}g / lzv wd{sf] pbo
ePsf] xf] . logLx¿sf lardf w]/} ljifodf dte]b eP klg ç sf] ;DaGwdf eg] s'g} dte]b 5}g .
u'?gfgs æPs çsf/ ;t\ gfdÆ eGg'x'G5 . of] …ç tt\ ;t\Ú s} ¿k xf] . h}g / af}4 wdf{jnDaLx¿
klg çsf/sf] k|of]u ub{5g\ . of] Ps zAb ;a} wd{lar u}/;fDk|bflos 5 . h}gx¿ a|Xd zAbsf]
pkof]u ub}{gg\ a? ç sf] pkof]u u5{g\ . a'4 cfTdf zAbsf] pkof]u ug{'x'Gg t/ çsf/sf] k|of]u
ug{'x'G5 . klZrddf ox'bL wd{af6 pbo ePsf O;fO{ / O:nfd wd{df klg çsf/s} Wjlg 5,
h;nfO{ pgLx¿n] l7s;Fu ;dfTg ;s]sf 5}gg\ . O;fO{x¿ cfldg eG5g\ eg] d';ndfgx¿ klg
x/]s k|fy{gfkl5 cfldg zAbsf] k|of]u ub{5g\ hf] çsf/s} Wjlg / ¿k xf] . of] Ps cy{xLg /
u}/;fDk|bflos ç zAbn] ;f/f wd{nfO{ afFw]/ :jLsf/ u/]sf] 5 .
…tt\Ú cyf{t\ Tof] h;nfO{ 1fgLx¿ k/dfTdfsf] ;Daf]wgsf nflu k|of]u ub{5g\ . xfdL eQm
k/dfTdfnfO{ …ltdLÚn] ;Daf]wg u5f}{+ / o;af6 kf/ hfg sl7g 7fGb5f}“ lsgeg] …ltdLÚ af6 …tt\Ú df
hfFbf pgL;Fu ;DaGw g} 5'6] h:tf] nfU5 . elQm ;DaGw xf] / 1fg c;DaGw xf] . elQmdf Ps
k|sf/sf] b"/L sfod /xG5 eg] 1fgdf Ps x'g ;lsG5 . t;y{ 1fgLx¿n] k/dfTdfnfO{ …tt\Ú eg]sf
x'g\ . of] Ps t6:y zAb xf] . t];|f] zAb …;t\Ú sf] cy{ hf] ;bf 5 eGg] xf] . ç tt\ ;t\df
lxGb"x¿sf] ;f/f j]bfGt, ;f/ / cfTdf ;dflxt 5 . kxf8x¿ klg aG5g\ / d]l6G5g\ t/ k/dfTdf
zfZjt / ;gftg 5 . t;y{ h] ;bf 5 Tof] ;t\ xf] / ToxL k/dfTdf xf] . xfd|f] x'g'df b'O{tkm{ eL/
5 . lxhf] lyPgf}“ cfh 5f+} ef]ln km]l/ x'Fb}gf}“ . xfd|f] x'g' If0fe/nfO{ dfq xf] t/ k/dfTdf ;bf 5 .
;t\sf] cy{ xf] hf] ;bf 5 / h;sf] gx'g' c;Dej 5 . xfdL ljnLg eP klg xfdLleqsf] k/dfTdf
;bf /xG5 . h'g lbg xfdL cfkm"leqsf] slxNo} ghlGdg], slxNo} ;dfKt gx'g] hf] ;bf 5, Tof]
;t\nfO{ hfGg] 5f+}, Tof] lbg xfd|f] e8\sfp / b'vsf] cGt x'g] 5 .
k/dfTdf 5 eGbf k'g?lQm x'gfn] xfdL pxfFnfO{ ;t\ eGb5f}“ . pklgifb\ / j]bfGtn] k/dfTdf 5
eg]/ bfjf ub}{g lsgeg] hf] 5, pxL k/dfTdf xf] / x'g' dfq k/dfTdf xf] eGb5g\ . klZrddf
gfl:tsx¿ w]/} hGd] lsgeg] klZrddf k/dfTdf 5 elgG5 / h'g s'/f 5 elgG5 To;nfO{ 5}g eg]/
klg ts{ ug{ ;lsG5 . h:tf] dg'io cfh 5 ef]ln x'Fb}g . xfd|f] j]bfGt cg';f/ k/dfTdfsf] JofVof
klZrdn] ug{ ;s]sf] 5}g . To;}n] lxGb"x¿sf] 3f]if0ff leGg 5 . xfdL O{Zj/nfO{ ;t\ eGb5f}“ . ;t\
p;sf] u'0f geO{ :j¿k xf] . u'0f x/fpg ;S5 t/ :j¿k slxNo} x/fpFb}g . xfd|f] x'g' u'0f xf] :j¿k

nf]suLtf– 661
cWofo–!&
xf]Og / k/dfTdfsf] x'g' :j¿k xf] u'0f xf]Og . k/dfTdf ;bf 5 To;}n] k/dfTdfnfO{ ;t\ eGg' g}
pko'Qm x'G5 .
ç tt\ ;t\ of] ta ;To x'G5, ha xfdL d]l6P/ To;df ljnLg x'G5f}“ . xfdL ha ljnLg
x'G5f+}“, ta dfq k/dfTdf x'g'sf] k|uf9tfsf] uxg cg'ej x'g ;S5 . xfdL g} aGwg x'Fbf xfdLaf6}
d'lQm rflxG5 . h'g lbg xfdL g/xL ljnLg x'G5f+}“, ta h] z]if /xG5 Tof] ç tt\ ;t\ xf] . >Ls[i0f
eGg'x'G5– ;t\ of] k/dfTdfsf] gfd ;To / >]i7 efjdf k|of]u ul/G5 / x] kfy{ Û pQd sd{df klg
;t\ zAb k|of]u ul/G5 . hxfF hxfF cxª\sf/z"Go x'G5, ToxLF ;t\ zAbsf] k|of]u x'G5 . lg/xª\sf/
efjn] ul/g] Tof] sd{ hf] xfdLåf/f k/dfTdfn] u/fpF5 Tof] ;t\sd{ xf] . xfdLåf/f ul/Psf] ;]jf olb
k/dfTdfn] u/fPsf] xf] eg] dfq Tof] ;t\sd{ xf] cGoyf xf]Og . To:t} bfg lbFbf xfd|f] xft k/dfTdfsf]
xft ag]/ xfdL s]jn pks/0f dfq eof}“ eg] Tof] ;t\sd{ x'G5, cGoyf bfg / ;]jf klg ;t\sd{ x'Fb}g .
;t\ sd{sf] cy{ /fd|f] sfd xf]Og . lg/xª\sf/k"j{s ul/Psf] c;n / plrt sd{ dfq ;t\sd{ xf] .
k/dfTdfaf6 x'g] sd{ ;t\sd{ / xfdLaf6 x'g] sd{ c;n sd{ xf] lsgeg] xfd|f] sd{df cxª\sf/
lglxt x'G5 .
>Ls[i0f eGg'x'G5– o1, tk / bfgdf h'g l:ylt 5, Tof] klg ;t\ xf] elgG5 / Tof]
k/dfTdfsf] nflu ul/Psf] sd{ lgZrok"j{s ;t\ xf] elgG5 . pxfF eGg'x'G5– x] ch{'g Û o'4 g ;t\ g
t c;t\ g} xf] . t;y{ of] s;/L ug]{ ltdLdf lge{/ x'G5 . o'4nfO{ g/fd|f], lx+;|s, b'isd{ / kfk
g;f]r . oxfF k|Zg o'4sf] xf]Og k|Zg t o'4 ug]{jfnfsf] xf] . t;y{ olb ltdL lgldQ efjn] cfkm"n]
u/]sf] g;Dem]/ o'4df plqG5f} eg] k/dfTdfn] g} of] ;a} ltdLåf/f u/fpF5 . ltdL laraf6 x6]/ of]
k/dfTdfnfO{ ug{ lbof} eg] Tof] ;t\sd{ x'G5 / of] o'4 klg wd{ o'4 x'G5 . t/ olb ltdLn] cfkm}“ o'4
ul//x]sf] 5' eGg] 7fGof} eg] Tof] c;t\ xf] . t;y{ ;t\ / c;t\sf] sd{;Fu ;DaGw 5}g . Pp6f j]Zof
/ rf]/n] klg cfˆgf] :jsd{df k|fdfl0fs ¿kdf c6n /x]/ ljgf e]befj cfˆgf] st{Jokfng u5{g\ eg]
Tof] ;t\sd{ x'G5 . olb Pp6f xTof/fn] klg cfˆgf] cxª\sf/ Tofu]/ k/dfTdfn] u/fP adf]lhd cfkm"
lgldQ eP/ sd{ u5{ eg] p;sf] s[To klg ;t\ x'G5 .
bfg, tk, o1 h] u/] klg ToxfF /QLe/ klg cxª\sf/ 5 eg] Tof] s[To aflx/af6 hlt;'s}
plrt b]lvP klg ;t\ x'Fb}g . k/dfTdfsf] xft ePsf] s[To dfq ;t\ xf] lsgeg] k/dfTdf dfq ;t\
xf] . x] ch{'g Û ljgf >4f xf]ldPsf xjg tyf lbPsf] bfg, tk]sf] tk h:tf sd{ c;t\ x'g\ elgG5 .
>4fsf] cy{ ;dk{0f / lgldQ x'g'sf ;fy} æd s]xL xf]OgF ;a} ltdL xf}Æ eGg] efj xf] . >4fsf] cy{
ltd|f] OR5f eGg] ;dk{0fsf] efj xf] . o;/L sd{ u/]df xfdLnfO{ sd{sf] hfnn] / kfkn] 5'g ;Sb}g .
ljgf >4f ul/g] ;a} s[To c;t\ dfq x'g\ . To;}n] Tof] g Oxnf]sdf nfebfos 5 g k/nf]sdf g}
nfebfos x'G5 . cfkm"åf/f ul/g] x/]s sd{ cxª\sf/n] ul/g] x'Fbf Tof] s[To cwd{ / c;t\ xf] .
lg/xª\sf/ efjn] ul/g] ;a} s[To hxfF k/dfTdf g} stf{ x'G5 Tof] wd{ / ;t\ xf] . cfkm" ljnLg eP/
klg z]if /xg] o1, tk, bfg g} ç tt\ ;t\ xf] .
ç tT;lblt >Ld∫ujb\uLtf;"klgifT;' a|XdljBfof+ of]uzf:q]
>Ls[i0ffh{'g;+jfb] >4fqoljefuof]uf] gfd
;Ktbzf]˜WofoM ..!&..

nf]suLtf– 662
cWofo–!&

nf]suLtf– 663
cWofo–!&

nf]suLtf– 664
cWofo–!*
ç >Lk/dfTdg] gdM
c7f/f}+ cWofo
df]If;GGof;of]uM

ch{'g pjfr
;GGof;:o dxfafxf] tŒjldR5fld j]lbt'd\ .
Tofu:o r ÅifLs]z k[ySs]lzlgif"bg ..!..
ch{'gn] eg]– x] dxfafx' Û x] Clifs]z Û x] jf;'b]j Û d ;GGof; / Tofusf tŒjaf/] k[ys\ k[ys\
hfGg rfxG5' ..
>Leujfg'jfr
sfDofgf+ sd{0ff+ Gof;+ ;GGof;+ sjof] ljb'M .
;j{sd{kmnTofu+ k|fx':Tofu+ ljrIf0ffM ..@..
x] ch{'g Û sltko kl08tx¿ sfDosd{sf] TofunfO{ ;GGof; 7fGb5g\ / slt ljrIf0f cyf{t\
ljrf/ s'zn k'?if s]jn ;a} sd{sf] kmnsf] TofunfO{ Tofu eGb5g\ ..
TofHo+ bf]ifjlbTo]s] sd{ k|fx'd{gLlif0fM .
o1bfgtkMsd{ g TofHoldlt rfk/] ..#..
s}og\ dgLifL eG5g\– sd{ ;a} bf]ifo'Qm 5, To;}n] sd{ TofUg of]Uo 5 / c¿ ljåfg\x¿ eG5g\–
o1, bfg / tk ¿k sd{ TofUg of]Uo 5}gg\ ..
of] uLtfsf] clGtd cWofo xf] . x/]s s'/f ;'? ePkl5 ;dfKt klg x'G5 . >Ls[i0fh:tf]
cnf}lss / cb\e't k'?ifsf] jrg klg k"0f{lj/fd x'g nfUof] . ;a} zf:qsf] ;'? / cGt x'G5 t/ ;To
zfZjt x'G5 . zAb If0feª\u'/ ePsfn] s[i0fsf zAb klg ljnLg t x'G5g\ t/ pxfFsf jrgdf /x]sf]
;Tosf] k|lt5fof kfgLdf rG›df b]lvPh:t} ;b}j k|ltljlDat eO/xg] 5 . zfZjtnfO{ k|ltljDasf
dfWodaf6 vf]Hg] k|of; u/]df uLtfk|lt jf:tjdf cxf]efj JoQm u/]sf] 7xg{] 5 . uLtfsf zAbdf
clNemg] JolQm s[i0faf6 jl~rt x'G5 . t;y{ uLtfsf zAbnfO{ ;'g]/ lgMzAbsf] ofqfdf lgl:sg'k5{ /
hxfFaf6 uLtf k|jflxt ePsf] 5, Tof] dxfr}tGo¿kL >Ls[i0fsf] vf]hdf a9\g'k5{ . uLtf cToGt}
ax'd"No ePsfn] o;df ;t\sf] vf]hL ug'{k5{ / ToxL ;t\ jf cGtxLg r}tGosf] gfd >Ls[i0f xf] .
dg'io hfltsf Oltxf;df hlt klg ts{ / k|Zgsf ;Defjgfx¿ 5g\, TfL s'g} klg k|Zgx¿
ch{'gn] 5f]8]gg\ / zfZjtdf nLg ePsf] JolQmaf6 hlt ;dfwfg cfpg ;S5 tL s'g} pQ/
>Ls[i0fn] 5f]8\g'ePg . To;}n] uLtf ;f/f dg'iosf] lh1f;f, vf]h / pknlAwsf] ;f/;~ro xf] .
;Tosf] vf]hdf uxg d}qL efj tyf lziosf] efj cfjZos x'G5 . ch{'gsf] rrf{sf] k|f/De ldq¿kL
s[i0f;Fu ePsf] lyof] t/ cGt x'Fbf gx'Fb} pgL lzio aGg k'u] . ch{'gn] hlt ;f]Wb} uP >Ls[i0fsf]
lj/f6tf plt g} k|s6 x'g yfNof] . ch{'gsf] Åbo ;+jfbk"0f{ lyof] / pgsf ;Dk"0f{ ts{x¿ s[i0fnfO{
a]l7s k|dfl0ft ug]{ geP/ ;b\efjk"0f{ jftfj/0fdf cfˆgf] ;+zo d]6fpg] dfq lyP . To;}n] cGtdf
ch{'gn] s[i0fsf s'/f a'em]/ cfTd;ft\ ug{ ;kmn eP .

nf]suLtf– 665
cWofo–!*
eujb\uLtf hlGdgdf >Ls[i0f hlQs} ch{'gsf] klg xft 5 . uLtf b'j}sf] d}qLk"0f{ ;+jfbaf6
hlGdPsf] xf] . ltAatdf Pp6f k'/fgf] egfO 5– lzion] u'?nfO{ vf]Hg ;Sb}g . u'?n] g} lzionfO{
vf]H5 lsgeg] d]3 ha hnn] el/G5, ta pm al;{g vf]H5, km"n ha ;'uGwn] el/G5, ta xfjfsf]
KjfFvdf a;]/ gf;fk'6 vf]Hg yfN5 . u'? hnn] el/Psf] d]3 xf] h;n] pQKt Åbosf] vf]h u5{ .
lzion] u'? vf]Hg ;Sb}g lsgeg] p;;Fu u'?nfO{ vf]Hg] s'g} of]Uotf / dfkb08 g} x'Fb}g . p;nfO{ of]
c1ft dfu{sf] s'g} k|tLlt klg x'Fb}g . u'?sf] z/L/ dfq oxfF x'G5 t/ pm cs}{ nf]sdf x'g] x'Fbf
lzion] u'?nfO{ lrGg klg ;Sb}g . To;}n] u'?n] g} lzio vf]Hb5 . ch{'gsf] klxnf] lh1f;faf6 g}
uLtfsf] ofqfsf] ;'?jft ePsf] xf] . cfÏgf] lh1f;fsf af/]df ch{'g :jod\ cgle1 5g\ . oL k|Zgx¿
ch{'gn] ;f]w]sf] h:tf] k|tLt x'G5 t/ s[i0fn] g} p;nfO{ pS;fP/ ;f]Wg nufPsf] x'g ;S5 lsgeg]
ch{'gnfO{ s[i0fn] g} 5fGg'ePsf] xf] . ch{'g s[i0f;Fu k|Zgsf] a;f{t u5{g\ t/ ljjfb ub}{gg\ . pgL
s[i0fnfO{ a]l7s k|dfl0ft ug{ klg vf]Hb}gg\, s]jn cfˆgf] ;+zonfO{ dfq cleJoQm u5{g\ . ch{'gsf]
Åbo t k|]dk"0f{ 5 t/ pgsf] dl:tis / dgn] ;Gb]x p7fO/x]sf] 5 .
uLtfsf] of] clGtd cWofo df]If;GGof; of]u xf] . lxGb"x¿sf nflu df]If clGtd s'/f xf] .
;+;f/df c¿ wd{x¿sf nflu eg] df]If clGtd xf]Og lsgeg] r]tgfsf] Tolt w]/} ulx/fOdf cWoog
/ vf]h ePsf] 5}g . lxGb"x¿ cy{, sfd, wd{ / df]If rf/ k'?iffy{ 5 eGb5g\ . olb cGo ;+:s[lt w]/}
dfly p7]df wd{;Dd k'u]sf] kfOG5 t/ df]If wd{eGbf klg kf/ x'G5 . wd{ klg 5'6]df dfq JolQm
d'Qm x'g ;S5 . lxGb"x¿n] wd{nfO{ t];|f] uGtJo dfg]sf 5g\ / wd{ klg pgLx¿sf] clGtd uGtJo
xf]Og . h'g ;+:s[lt wd{;Dd klg k'Ug ;s]gg\, tL bf];|f] uGtJo sfd;Dd k'u]sf] kfOG5 . w]/}h;f]
JolQmx¿ sfd cyf{t\ jf;gf;Dd dfq hfg ;S5g\ . hf] To;eGbf klg tn 5g\, ltgLx¿sf nflu
;a} s'/f cy{ cyf{t\ wg g} x'G5 . logLx¿sf] ;+Vof cToflws 5 . o:tf] JolQmsf] r]tgf
sfdjf;gfeGbf lgDg x'G5 . wg d'bf{t'No x'G5 eg] jf;gf k|fs[lts / hLjGt x'G5 . h;sf] p2]Zo
s]jn wg sdfpg' x'G5 p;sf] r]tgf ;a}eGbf lgDg x'G5 / wgdf k"0f{ x'g] ;+:s[lt klg lgDg
;+:s[lt xf] . cy{eGbf dflysf] r]tgf sfd xf] t/ of] klg lgDgsf]l6d} k5{, o;df klg csf]{
JolQm;Fu sfdjf;gfsf] ;DaGw dfq x'G5 t/ ulx/f] k|]d x'Fb}g . sfdjf;gf s]jn z/L/sf] kl/lwsf]
If0feª\u'/ ldng xf] . sfdjf;gfsf] ;DaGwdf Ps csf{ lar lge{/tf x'g] x'Fbf ToxfF ;ª\3if{, åGå /
lj/f]w x'G5 . klt / kTgLsf lardf ha;Dd sfdjf;gfsf] ;DaGw lt/f]lxt x'Fb}g, ta;Dd ;ª\3if{
hf/L /xG5 . t'ngfTds ¿kdf sfdjf;gf cy{eGbf /fd|f] xf] t/ of] klg lgDg r]tgf g} xf] .
cy{ / sfdd} ;dfKt x'g] ;+:s[lt cwfld{s xf] . o;eGbf dflyNnf] åf/ wd{sf] x'G5, h;n]
xfdLnfO{ z/L/eGbf dfly p7fpF5 / r}tGo agfpF5 . ha klt / kTgLlar sfdjf;gfsf] gftf /xFb}g
ta wd{sf] gftf x'G5 / k|]d hlGdG5 . k|]d wd{sf] 5fofF x'Fbf wfld{s JolQmsf] lgs6 k|]d al;{G5 .
sfdjf;gf ePsf] JolQmx¿sf cf;kf; b'u{Gw km}lnG5 / wd{;Fu hf]l8Psf JolQmsf] lgs6 ;'uGw /
tfhfkg kfOG5 . sfdjf;gfdf eo / ;ª\sL0f{tf x'G5 / o;n] Ps;Fu hf]8]/ w]/};Fu 6f9f kf5{ eg]
wd{df cfZjf;g, ljZjf; / k|]d ePsf] x'Fbf o;n] cg]s;Fu hf]8\b5 . wd{sf] hut\df s'g} k|lt:kwf{,
O{iof{, kl/u|x x'Fb}g . ;fy} wd{sf] hut\df s0f–s0fdf k/dfTdfsf] emnssf] k|tLlt x'g yfN5 . t/
lxGb" ;+:s[lt wd{df klg /f]lsFb}g / df]Ifsf] vf]h u5{ . wd{af6 klg d'Qm x'g' df]If xf] . df]Ifsf]
bzfdf k/dfTdf dfq x'G5 / s0f klg z]if /xFb}g . :jtGq tyf kl/k"0f{ hfu[t r}tGo df]If xf] . b'O{
/x'Gh]n;Dd d'lQm x'Fb}g, cå}tdf dfq d'lQm x'G5 . of] c7f/f+}“ cWofo df]If ;GGof; of]usf] cWofo
xf] . df]If g} xfd|f] k/d nIo xf] / ;GGof; Tof] k/d nIonfO{ kfpg] dfu{ xf] . lxGb'x¿sf] vf]hdf
;GGof; dfu{ / df]If nIo xf] .

nf]suLtf– 666
cWofo–!*
ch{'gsf] cflv/L lh1f;f ;GGof; / df]Ifsf] 5 . To;sf] kf/ cGo s'g} lh1f;f x'g ;Sb}g .
ch{'gn] ;f]w]– x] dxfafx' Û x] Clifs]z Û x] jf;'b]j Û d ;GGof; / Tofusf] tŒjaf/] k[ys\–k[ys\ hfGg
rfxG5' . ch{'g ;GGof; / df]Ifsf af/]df hfGg rfxG5g\, h'g wf/0ffx¿ cToGt ;"Id 5g\ .
1fgLx¿n] o; ;DaGwdf lbPsf ljleGg k|sf/sf jQmJon] ubf{ pNemg pTkGg ePsf] 5 . t;y{
ch{'gn] cfˆgf] Åbosf] efj x] Clifs]z Û x] dxfafx' Û x] jf;'b]j Û eg]/ JoQm ub}{ 5g\ . Åboaf6 k|]d
efj k|s6 ub}{ ch{'g cfˆgf] Åbo g} >Ls[i0f;dIf /flvlbG5g\ . >Ls[i0f eGg'x'G5– x] ch{'g Û sltko
kl08t hgx¿ t sfDosd{sf] TofunfO{ ;GGof; eGb5g\ / slt ljRfIf0f k'?if ;j{sd{sf] kmnsf]
TofunfO{ Tofu eGb5g\ tyf s}og\ dgLifL eG5g\– sd{ ;a} bf]ifo'Qm ePsfn] TofUgof]Uo 5 / s]xL
ljåfg\ o1, bfg / tk ¿k sd{ TofUg of]Uo 5}gg\ klg eGb5g\ .
To; ;dodf hfGg] k|1fjfg\ k'?ifnfO{ kl08t elgGYof] . t/ cfh zf:qsf] cWoog u/]/
sd{sf08 ug]{ JolQm kl08t ePsf 5g\ . cfhsf] kl08t cg'ejaf6 l/Qf] / zAbaf6 el/Psf] x'G5 .
>Ls[i0f eGg'x'G5– sltko kl08thg sfDosd{sf] TofunfO{ ;GGof; eGb5g\ . sd{ b'O{ k|sf/sf
x'G5g\, Pp6f cfjZos sd{ / bf];|f] sfDo sd{ . clgjfo{ sd{x¿ h:tf] ef]s nfUbf ef]hg h'6fpg',
udL{ eP zLtn 7fpFsf] vf]hL ug{', jf;sf nflu cf>dsf] Joj:yf ug{' h'g 1fgL k'?ifn] klg u5{g\
tL cfjZos sd{ x'g\ . o:tf] cfjZos sd{sf] Tofu s'g} k|1fjfg\ k'?ifn] klg ub}{gg\ . To;}n] of]
sfDosd{ geO{ clgjfo{ sd{ xf] h'g k|1fjfg\ k'?ifn] klg ug{' g} k5{ . ef]s, Kof;, j:q / 5fgf] of]
;a}nfO{ geO{ gx'g] cfjZostf xf] . sfDo sd{ jf;gfhGo sd{ xf] . jf;sf nflu Ps sf]7f kof{Kt
x'G5 t/ cxª\sf/nfO{ k'li6 ug{ dxnsf] lgdf{0f ug{' cfjZostfeGbf a9L jf;gfhGo sd{ ug{' xf] .
To;}n] o:tf] sd{ sfDosd{ xf] . cfjZostfeGbf a9L jf;gfhGo ;a} sd{ sfDo sd{ x'g\ .
;GGof;sf] cy{ cfjZostf dfq z]if /xf];\ / grflxFbf] s]xL g/xf];\ eGg] xf] . s'g} klg
sfdgfsf sf/0fn] hlGdPsf cgfjZos s'/fx¿ g/xg' ;GGof; xf] . ;'vL x'gsf nflu sfdgfaf6
d'Œfm x'g'k5{ eg] b'vL x'gsf nflu l;sGb/ h:tf] sfdgf x'g' kb{5 . sfdgfaf6 d'Œfm x'g ;s] hLjg
;/n x'G5 . cfjZos j:t' k|fKt ug{ sd{sf] Tofu ug{'kb}{g t/ Joy{sf j:t'x¿sf] sfdgf k"lt{ ug{
ul/g] sd{sf] Tofu ug{'k5{, h'g sfDosd{sf] Tofu xf] . sfDosd{sf] TofunfO{ ;GGof; eGg' Pp6f
b[li6 xf] / of] ;GGof;;Dd k'¥ofpg] Pp6f dfu{ xf] . ;fy} c¿ sltko ljRfIf0f k'?if ;a} sd{sf]
kmn TofUg'nfO{ Tofu eGb5g\ egL >Ls[i0f eGg'x'G5 . sfDosd{ 5f]8\g' ;GGof; xf] eGg] JolQmx¿
k|1fjfg\ k'?if x'g\ t/ o:tf ljRfIf0f k'?ifx¿ klg 5g\ hf] s]xL 5f]8\g h?/L 5}g, s]jn kmnsf] Tofu
dfq u/] k'U5 eGb5g\ . o:tf] cgf}7f] b[li6 pknAw ePsf] k'?ifnfO{ >Ls[i0f ljRfIf0f k'?if eGg'x'G5 .
k|1fjfg\ k'?ifn] eg]sf] Tofu ;a}n] a'‰g ;/n 5 . t;y{ o:tf k|1fjfg\ JolQmx¿sf] 7'nf]
k|efj klg 5 . dxfjL/, a'4 oxL ljrf/sf k'?if x'g'x'G5 t/ ljrIf0f k'?if t >Ls[i0f :jod\
x'g'x'G5 . >Ls[i0f s]xL 5f]8\g'kb}{g, s]jn kmnsf] Tofu dfq u/] k'U5 eGg'x'G5 . To:t} hgsn] klg
1fg k|fKt ePkl5 s]xL 5f]8\g'ePg, s]jn kmnfsfª\Iff dfq 5f]8\g'eof] . kmnfª\sfIfL gePkl5 s'g}
klg sd{df cfklQ x'Fb}g . kmn k/dfTdfsf] xftdf 5 eGg] efjgfn] sd{ ug{ ;Sg' dxf;GGof; xf] .
of] efj ;Wof] eg] k/dfTdfn] kmn lbPdf Tof] k|;fb x'G5 / glbFbf klg :jLsf/efj x'G5 . of] dfu{
sl7g 5 t;y{ ljRfIf0f k'?ifn] dfq o; dfu{nfO{ ;fWg ;S5g\ .
s}og\ dgLifLx¿ ;a} sd{ bf]ifk"0f{ 5g\, To;}n] o;nfO{ TofUg'k5{ eG5g\ . pgLx¿sf ljrf/df
sd{ g} bf]ifk"0f{ ePsfn] xfdLn] h] u/] klg To;df bf]if nfUg] 5 To;}n] Tof] TofUg of]Uo 5 . h:tf]
Zjf; lnFbf, kfgL lkpFbf, ef]hg ubf{, lxF8\bf, a:bf x/]s lqmofdf lx+;f x'G5 . t;y{ pgLx¿ ;a} sd{
Tofu]/ csd{nfO{ pknAw x'g / cGtdf s'g} sd{ gx'g] cj:yfdf k'Ug eG5g\ . o:tf] csd{sf]

nf]suLtf– 667
cWofo–!*
cj:yfaf6 dfq d'Qm x'g ;lsG5 eGg] pgLx¿sf] egfO 5 . uLtf Pp6f ulx/f] ;dGjo xf] .
>Ls[i0fn] o; hut\df /x]sf ;Dk"0f{ dfu{x¿nfO{ uLtfdf ;dfj]z ug{'ePsf] 5 . t;y{ uLtf ;f/u|Gy
xf] . j]bsf] ;Dk"0f{ ;f/ / ;fª\Vosf] ;Dk"0f{ dxŒjk"0f{ s'/f klg uLtfdf ;dflji6 5 . ;a} zf:q
x/fPdf klg s]xL km/s kb}{g lsgeg] uLtfaf6 k|1fjfg\ k'?ifn] k'gM zf:q lgdf{0f ug{ ;S5, To;}n]
uLtf ;a}sf] lgrf]8 xf] . hd{gsf ljrf/s ;f]kgxj/ (Schopenhauer) uDeL/ lrQ ePsf b'vL
JolQm lyP . pgsf] k"/f bz{g g} b'v / pbf;Ljfb xf], hxfF xfF;f]sf] s'g} :yfg g} 5}g . pgn]
uLtfsf] klxnf] k6s cWoog u/]kl5 uLtfnfO{ lz/df /fv]/ gfRg nfu] . pgn] o:tf] u|Gy hxfF
lj/f]wx¿sf] lardf ;fd~o:o, s;}sf] v08g of lj/f]w gu/L ;a}nfO{ :jLsf/ ul/Psf] slxNo}
gb]v]sf] / gk9]sf] atfP . uLtf Tof] sdnsf] km"n xf], h'g lxnf] / kfgLdf /x]/ klg c:klz{t 5 .
s[i0fn] /fd|f–g/fd|f ;f/f b[li6x¿nfO{ uLtfdf ;dflxt ug{'ePsf] 5 .
cGo ljåfg\x¿ o1, tk / bfg¿kL sd{ TofUg of]Uo 5}g eGb5g\ . a]l7s sd{nfO{
z'esd{åf/f sf6]/ ;Gt'ng Nofpg ul/g] sd{ tk ¿kL sd{ xf] . ufnL u/]kl5 dfkmL dfu]df ;Gt'ng
sfod x'G5 . tk¿kL sd{sf] cy{ ;Gt'ng Nofpg] sd{ xf] h;af6 hLjgdf ;Gt'ng Nofpg
;lsG5 . cfˆgf nflu geP/ ;a}sf] enfOsf nflu cyf{t\ ;dli6sf nflu ul/g] sd{ o1 xf] . h:tf]
c:ktfn agfpFbf ;a}sf] pkrf/ x'g ;S5, ljBfno vf]Nbf ;a}sf nflu ljBf cfh{gsf] ynf] x'g
;S5≤ o:tf :jfy{/lxt sd{ g} o1¿kL sd{ x'g\ . o:tf ljåfg\x¿ o1, tk / bfg¿kL sd{afx]s ;a}
sd{ TofUg of]Uo 5 eGb5g\ . uLtfdf k|:t't oL rf/y/L b[li6 ;a} cfˆgf 7fpFdf l7s 5g\ / uLtf
hut\\df vf]Hg ;Sg] ;a} b[li6x¿sf] ;ª\u|x xf] . To:t} JolQmx¿ klg rf/ k|sf/sf g} x'G5g\ h;sf
nflu rf/ b[li6 k|:t't ePsf] xf] . oL rf/dWo] cfkm";Fu s'g ljrf/sf] tfnd]n x'G5 Tof] ljrf/
ug{'k5{ . uLtfdf k|:t't ;Dk"0f{ b[li6x¿ pkof]uL 5g\ . uLtf hut\\df x'g ;Sg] ;a} b[li6x¿sf]
;ª\u|x xf] . oL rf/ dfu{x¿ km/s eP klg clGtd uGtJo Pp6} 5 . >Ls[i0f ;Dk"0f{ dfu{x¿sf
af/]df atfpFb} x'g'x'G5 . pxfFn] c¿nfO{ kl08t, 1fgL, dgLifL / ljåfg\ / PsnfO{ ljRfIf0f eg]/
cfˆgf] b[li6 atfO;Sg'ePsf] 5 .
lgZro+ >[0f' d] tq Tofu] e/t;Qd .
Tofuf] lx k'?ifJof3| lqljwM ;Dk|sLlt{tM ..$..
x] k'?if >]i7 ch{'g Û Tof] Tofusf] ljifodf ltdL d]/f] lgZro ;'g lsgeg] Tofu ;flŒjs, /fh;
/ tfd; ;d]t tLg k|sf/sf] x'G5 elgPsf] 5 ..
o1bfgtkMsd{ g TofHo+ sfo{d]j tt\ .
o1f] bfg+ tkZr}j kfjgflg dgLlif0ffd\ ..%..
o1, bfg / tk¿kL sd{ TofUg of]Uo 5}g, of] lgM;Gb]x ug{'kg]{ st{Jo xf] lsgeg] o1, tk / bfg
oL tLg} a'l4dfg\ k'?ifx¿nfO{ kljq ug]{jfnf x'G5 ..
PtfGolk t' sdf{l0f ;Ë+ ToSTjf kmnflg r .
st{JofgLlt d] kfy{ lglZrt+ dtd'Qdd\ ..^..
x] kfy{ Û oL o1, bfg / tk¿k sd{sf] tyf c¿ klg ;Dk"0f{ st{Jo sd{x¿ cf;lQm / kmnnfO{
Tofu]/ cjZo ug{'k5{, o:tf] d]/f] lglZrt / pQd dt 5 ..
lrQsf b'O{ l:ytLdf lgZrosf] efj pTkGg x'G5 . klxnf] ha xfdL ljrf/, ts{, dGygaf6
s'g} lgisif{df k'U5f}“ t/ o:tf] lgZro If0feª\u'/ dfq x'G5 . ToxfF gofF ts{ k|j]z x'g]ljlQs} Tof]

nf]suLtf– 668
cWofo–!*
lgZro 8fdf8f]n x'G5 . t;y{ ts{åf/f k|fb'ef{j x'g] lgZro, lgZro geP/ lgisif{ dfq xf] h'g
c:yfoL x'G5 . lj1fgn] lgZro xf]Og lgisif{ lnG5 . h:tf] Go'6gsf] vf]hsf] lgisif{nfO{
cfOG;6fOgn] gofF lgisif{ lgsfn]/ a]l7s k|dfl0ft u/] . lj1fgn] klg lgZrofTds ¿kdf s]xL eGg
;Sb}g lsgeg] lj1fgsf] lgisif{ kl/jt{g eO/xG5 . >Ls[i0f t lgisif{ xf]Og cfˆgf] lgZro eGg'x'G5
h;df s'g} kl/jt{g x'Fb}g, hxfF ;dosf] wf/f / kl/l:yltn] kl/jt{g Nofpg ;Sb}g . ts{ geP/
cfTdhfu/0faf6 ul/g] lg0f{o lgZro xf] h'g s'g} kl/l:yltdf lge{/ x'Fb}g . lj1fg ;+zox¿nfO{
;dfwfg u/]/ lgisif{ lnG5 eg] wd{ ;+zoaf6 d'Qm eP/ lgZro lnG5 .
To;}n] >Ls[i0f eGg'x'G5– x] ch{'g Û ltdL Tofusf] ljifodf d]/f] lgZro ;'g . >Ls[i0f kl08t
h:tf] geP/ hLjgsf] zfZjt cg'ej / ;Tok"0f{ lgZro ;'gfpFb} x'g'x'G5 . lj1fg;Fu kl/sNkgfx¿
x'G5g\ t/ ;To x'Fb}g lsgeg] ;To t wd{sf] cg'e"lt xf] . s[i0fn] ch{'gnfO{ af/Daf/ k'?if >]i7 eg]/
;Daf]wg ug{'sf] sf/0f lzio u'?;dIf hlt em'S5, plt g} >]i7 x'G5 eg]/ xf] . ch{'g em'Sg'sf ;fy}
pgn] ;GGof; / df]Ifsf] lh1f;f ug{'n] klg pgL k'?if>]i7 ePsf 5g\ . lgs[i6 k'?ifsf] lh1f;f wg
/ kbsf] x'G5 eg] >]i7 k'?ifsf] lh1f;f d'lQm, ;GGof;, Tofu / df]Ifsf] x'G5 . >Ls[i0f eGg'x'G5– x]
k'?if>]i7 Tof] Tofu ;flŒjs, /fh; / tfd; tLg k|sf/sf] x'G5 . cN5Lkgf / k|dfb ulx/f] x'g]
JolQmsf] Tofu tfd;L Tofu xf] . o:tf JolQmx¿ ef]hgsf nflu klg ;dfhdf lge{/ x'G5g\ . k|fo
(( k|ltzt ;GGof;Lx¿ tfd;L x'G5g\ . To;}n] pgLx¿ lgliqmo / csd{0o x'G5g\ . lgMz'Ns s'g}
s[To gu/L vfg lkpg kfpg' g} pgLx¿sf] hLjgsf] Wo]o x'G5 .
s]xL JolQmx¿ Tofu klg ank"j{s ub{5g\, h'g Ps k|sf/sf] lx+;f xf] . o:tf] Tofu /fh;
Tofu xf] . /fh; JolQm ls c¿nfO{ bafpF5 cyjf cfkm“}nfO{ bafpF5 . p;sf] hLjgsf] ;f/f 9ª\u
lx+;fsf] x'G5 . kmnsf] cfsfª\Iffn] dfq /fh;L JolQm Tofu ub{5 . ;Gt'ng, ;To, ;dtf / af]wsf]
Tofu ;flŒjs Tofu x'G5 . of] Tofu tfd; Tofuh:tf] csd{0otfsf] sf/0fn] geP/ cfgGbsf
sf/0fn] x'G5 . ;flŒjs ;GGof; af]wsf] kl/kSj bzf xf] . ;+f;fl/s s'/fdf cf;Qm x'g' Joy{ 5 eGg]
cg'ejaf6 ;flŒjs sd{ kmlnt x'G5 . ;flŒjs JolQm ;b}j dWodf /f]lsG5 / p;nfO{ x'g'd}
cfgGbsf] af]w x'G5 . o1, bfg / tk¿kL sd{ TofUg of]Uo x'Fb}g / Tof] lgM;Gb]x g} ug{'k5{ . sd{ ug{'
st{Jo xf] lsgeg] o1, bfg / tk oL tLg}n] a'l4dfg\ k'?ifnfO{ kljq u5{g\ . To;}n] x] kfy{ Û of] o1,
bfg / tk ¿k sd{ tyf c¿ klg >]i7 sd{x¿ cf;lQm / kmnnfO{ Tofu]/ cjZo ug{'k5{, o:tf] d]/f]
lglZrt / pQd dt 5 . s[i0f o1, tk / bfg 5f]8\g' cfjZos g/x]sf] 7fGg'x'G5 . pxfF nf]s /
k/nf]slar ;Gt'ng :yflkt ug{ rfxg'x'G5 . ;fwf/0ftof k/nf]ssf] kIfdf x'g] JolQm o; nf]ssf]
lj/f]wdf x'G5 t/ >Ls[i0f t cnf}lss x'g'x'G5 . pxfF ef}ltsjfbL / cWofTdjfbL b'j} x'g'x'G5 . t;y{
pxfF kbfy{ / k/dfTdf s;}sf] klg lt/:sf/ ug{'x'Gg .
;+;f/ / df]If h:tf b'O{ ljk/Ltdf ;Gt'ng :yflkt ug{ cToGt sl7g x'G5 . >Ls[i0f
eGg'x'G5– ;+;f/sf] st{Joaf6 efUg ;lsFb}g sf/0f hxfF uP klg ;+;f/ ;j{q kfOG5 . To:t} sd{
klg 5f]8\g ;lsGg lsgeg] 5f]8\g', knfog x'g', Zjf; lng' ;a} sd{ x'g\ hf] z/L/ /x];Dd rln g}
/xG5g\ . pxfF o:tf] sd{ ug{ eGg'x'G5, h'g o1¿k eP/ ljgf ;t{ s]jn c¿sf] lxtsf nflu
bfg:j¿k x'g ;sf];\ . Tof] sd{ tk:j¿k eP/ cfkm"nfO{ z'4 ug]{ xf];\ . ;]jf ubf{ wGojfbsf]
dfu/lxt xf];≤\ tk:of ubf{ k/dfTdf;Fu u'gf;f]/lxt eP/ tkZrof{ s]jn Ps cfgGb dfq agf];\ .
bfg lbFbf s'g} cxª\sf/ z]if g/x]/ s]jn lbg'df ;'v / t[lKt ldnf];\ . To;}n] u'Kt bfgnfO{ >]i7 bfg
elgPsf] xf] . kfpg] JolQmnfO{ bftfsf] klxrfg;Dd gx'g' >]i7 bfg xf] . o:tf] ePdf sxLF efu]/
hfg'kg]{ cfjZostf g} x'Fb}g .

nf]suLtf– 669
cWofo–!*
kmnsf] cfsfª\Iffn] xfd|f] hLjgdf ;fwg / ;fWo k[ys\ k[ys\ 5g\ eGg] atfpF5 . ;fwg
jt{dfgdf / ;fWo eljiodf x'G5 . h'g lbg ;fwg ;fWo aG5, ToxL lbg ;Dk"0f{ s'/f k|fKt x'G5 .
>Ls[i0fsf] ;f/f b[li6sf]0f sd{sf] Tofu geO{ kmnfsfª\Iffsf] Tofu xf] . ;flŒjs JolQmn] dfq
kmnfsfª\Iffsf] Tofu ug{ ;S5 . tfd;L JolQmn] sd{sf] Tofu u5{ t/ kmnfsfª\Iffsf] Tofu ug{
;Sb}g . k|dfbL JolQm kmnsf] cfzf u5{ t/ sd{af6 aRg vf]H5 . /fh;LnfO{ sd{df /; x'G5 . pm
cfˆgf] pmhf{ bf}8w'kdf vr{ ug{ ?rfpF5 t/ kmnsf] cfzf 5f]8\g ;Sb}g≤ x/]s sd{ kmns} cfzfdf
ub{5 . ;flŒjs JolQmsf] sd{ dfq kmnsf] cfzfljgf c¿sf] enfOsf nflu x'G5 . ;Œjdf pknAw
JolQmsf] hLjg ;DosTjsf] wf/f xf] . pm ;w}“ dWodf ;Gt'lnt /xG5 . pm kl/>d / lj>fdsf]
lardf x'G5 . pm cxª\sf/, cf;lQm / kmn ;a} 5f]8\g ;S5 . kmndf cf;lQm g/xg] lalQs}
cxª\sf/ z]if /xFb}g . cxª\sf/ jt{dfgdf x'Fb}g . of] of xfdLn] ctLtdf u/]sf] sfddf x'G5 of xfdL
h] u5f}{+, To;sf] eljiodf x'G5 . cl:tTj s]jn 5, To;}n] p;sf] s'g} cl:dtf x'Fb}g . >Ls[i0f
ch{'gnfO{ Pp6} d"n ljifo kmnfsfª\Iffsf] lj;h{g ug{ / cfkm" pks/0f ag]/ k/dfTdfnfO{ stf{
;DemL lgldQ ag]/ sd{ ug{ af/Daf/ eGg'x'G5 .
lgot:o t' ;GGof;M sd{0ff] gf]kkBt] .
df]xfQ:o kl/Tofu:tfd;M kl/sLlt{tM ..&..
lglif4 / sfDo sd{nfO{ t :j¿kn] Tofu ug{' plrt 5 . x] ch{'g Û lgot sd{nfO{ :j¿kn]
Tofu ug{' plrt x'bF }g . To;}n] df]xjz logsf] Tofu ug{' tfd; Tofu xf] ..
b'MvldTo]j oTsd{ sfoSn]zeofŒoh]t\ .
; s[Tjf /fh;+ Tofu+ g}j Tofukmn+ ne]t\ ..*..
olb s'g} dg'ion] h] sd{ 5 Tof] ;a} b'v¿k 5 eGg] hfg]/ zf/Ll/s Sn]zsf] eoaf6 sd{x¿sf]
Tofu u¥of] eg] To:tf] /fh; Tofu u/]/ klg Tof] k'?ifn] Tofusf] kmn kfpFb}g ..
sfo{ldTo]j oTsd{ lgot+ lqmot]˜h{'g .
;Ë+ ToSTjf kmn+ r}j ; TofuM ;flŒjsf] dtM ..(..
x] ch{'g Û ug{' st{Jo xf] eGg] a'em]/ hf] zf:qljlwaf6 lgot ul/Psf] st{Jo sd{ cf;lQm /
kmnnfO{ Tofu u/]/ ul/G5 To;nfO{ ;flŒjs elgG5 ..
lgot sd{ Tof] sd{ xf] hf] zf:qdf lgwf{/0f ul/Psf] x'G5 . zf:qnfO{ dfg]/ lxF8\g' cg'zf;g
xf] . zf:qleq cg]s /x:o l:yt 5, of] a'‰g ;s]df zf:q 7'nf] ;f/ x'g] 5 . uLtfnfO{ a'‰g ;Sof]
eg] o;eGbf 7'nf] ;f/ tŒj s]xL 5}g . uLtfsf zAbx¿sf] kf/ lgMzAb / z"Go k|tLlt ePdf
hLjgdf Tof] k/d cfgGb kmlnt x'G5 . zAbsf] vf]naf6 kf/ u/]df ToxfF lgMzAbsf] bz{g x'G5 .
zf:qdf lgot ul/Psf] sd{nfO{ Tofu ug]{ cfjZostf 5}g . To;nfO{ 5f]8\g t tfd;Ln] dfq k|of;
u5{ lsgeg] tfd;L JolQm s'g} sd{ gu/L sd{af6 aRg rfxG5 . >Ls[i0f zf:qdf elgPsf] sd{ k"/f
u/ eGg'x'G5 lsgeg] Tof] hfGg]jfnf JolQmx¿sf] jrg xf] . xfd|f] a'l4 / hfGg]jfnfsf lardf r'gfj
ug{'k/] hfGg]jfnf JolQmx¿n] eg]sf] dfGg'k5{ . cfˆgf] a'l4sf] egfO ta ;'Gg'k5{, ha cfkm" klg
1fgL k'?if h:t} hfGg]jfnf aGg ;lsG5 .
ha JolQm :jod\ k|1fjfg\ x'G5 / p;sf] cGt/Hof]lt k|sflzt x'G5, ta cfˆgf] a'l4af6
lxF8\g' cGoyf zf:qnfO{ dfg]/ lxF8\g' / To;sf] Tofu gug{' egL >Ls[i0f eGg'x'G5 . cfˆgf] Hof]lt
aln;s]sf] k|1fjfg\ k'?ifx¿n] klg zf:qnfO{ k|foM 5f]8\g'ePsf] 5}g . zf:q ;dosf] ljk/Lt 5}g eg]

nf]suLtf– 670
cWofo–!*
To;nfO{ dfg]/ lxF8\g' g} pko'Qm x'G5 . >Ls[i0fnfO{ lgot sd{sf] s'g} d"No 5}g t/ klg ch{'g / kl5
cfpg]jfnf ;Dk"0f{ ch{'gx¿sf] lxtnfO{ ;f]r]/ lgot sd{ Tofu ug{' of]Uo 5}g eGg'x'G5 .
zf:qfg';f/sf] lgot sd{sf] Tofu ug{' td;\ Tofu xf] . lgot sd{sf] Tofu cN5Lkgfn] / d"R5f{sf]
sf/0fn] x'G5 . s'g} JolQmn] ;a} sd{ b'v¿k xf] eGg] hfg]/ zf/Ll/s Sn]zsf] sf/0fn] Tofu u¥of]
eg] To:tf] TofunfO{ /fh; Tofu elgG5 t/ Tofusf] kmn To:tf] JolQmnfO{ k|fKt x'Fb}g . hLjg b'v
xf] eGg] ;f]r]/ 5f]8]/ efUg' l7s xf]Og lsgeg] Tof] Tofu eok"0f{ x'G5 / xfdL b'vaf6 eoeLt x'G5f}F .
s'g} s[To Ps} h:tf] eP klg cy{ k[ys\ x'g ;S5 . a'4 b'vaf6 hfu]kl5 3/ 5f]8]/ lxF8\g' eof] t/
xfdL hfu]/ xf]Og b'vaf6 eoeLt eP/ efU5f}“ / o:tf] Tofu /fh; Tofu xf] . cfˆgf] pmhf{ zlQm
efUg / TofUgdf pkof]u ubf{ hfu/0fk"0f{ ePg eg] o:tf] Tofusf] s]xL kmn x'Fb}g .
x] ch{'g Û ug{' st{Jo xf] eGg] hfg]/ hf] zf:qljlwaf6 lgot ul/Psf] st{Jo sd{ cf;lQm /
kmnsf] Tofu u/]/ ul/G5 To;nfO{ ;flŒjs elgG5 . ug{' st{Jo xf] eGg] a'em]/ ul/Psf] x/]s sd{af6
xfdL d'Qm x'G5f}“ / To;sf] t[0f klg xfdLdf afFsL /xFb}g . o:tf] hfGg] JolQmsf nflu x/]s sd{
k/dfTdfåf/f ePsf] x'G5 / o:tf] sd{ p;nfO{ s]jn v]n / gf6s;/x x'G5 . hLjgnfO{ /fd|/L a'‰g]
JolQmnfO{ hGd, sd{ / d[To' klg s]jn k/dfTdfs} OR5fn] x'G5 eGg] hfgsf/L x'G5 . dg'io lgldQ
xf] / sd{ ug{' p;sf] bfloTj xf] ;fy} p;n] st{Jo lgjf{x ub}{ afFsL k/dfTdfsf] OR5fdf 5f]8\g'k5{ .
o:tf] ;a} sd{ k/dfTdfsf] OR5fn] dfq x'G5 eg]/ 7fGg] JolQm ;flŒjs xf] . >Ls[i0fsf] pkb]zsf]
;f/ ;"q ;dk{0f xf] . st{Jo sd{ g} ;dk{0f xf] / o:tf] efjbzfdf kmnfsfª\Iff z"Go x'G5 / kmnsf]
lrGtf k/dfTdfsf] x'G5 . x/]s sd{ st{Jo 7fgL lgldQ eP/ ug{' ;dk{0f xf] .
sd{ u/ / kmnsf] cfzf g/fv eGg] >Ls[i0fsf] d"n ;f/ xf] . o:tf] cj:yfdf s'g} b'vn]
xfdLnfO{ ljlIfKt ub}{g / s'g} ;'vn] plåUg ug{ ;Sb}g clg xfd|f] hLjgdf k/d zflGtsf] bzf
pknAw x'G5 / hLjg d[To' ;a} p;s} eP/ cfgGbsf] /;wf/f xfdLdf aUg yfN5 . x] ch{'g Û hf] ug{'
st{Jo xf] eGg] hfg]/ zf:qljlwaf6 lgot ul/Psf] st{Jo sd{ cf;lQm / kmnnfO{ Tofu]/ ul/G5
To;nfO{ g} ;flŒjs Tofu dflgPsf] 5 . ;flŒjs Tofu sd{sf] xf]Og kmnsf] Tofu ug{' xf] . sd{ xfd|f]
hLjg xf] hf] gul//xg ;lsFb}g / k/dfTdfn] lbPsf] hLjgaf6 efUg' dxfd"v{tf xf] . To;}n] h'g
lj/f6\af6 xfd|f] cfudg ePsf] 5 ToxL lj/f6\df xfd|f] ;f/f lrGtf la;fP/ sd{ u/]df sd{sf] /]vf
xfdLdf kb}{g / xfdL hndf /x]sf] sdnjt\ x'G5f+} / ToxfF k/dwGotf k|s6 x'G5 .
g å]i6Øs'zn+ sd{ s'zn] gfg'ifHht] .
TofuL ;Œj;dflji6f] d]wfjL l5Gg;+zoM ..!)..
x] ch{'g Û hf] k'?if csNof0fsf/s sd{af6 å]if ub}{g / sNof0fsf/s sd{df cf;Qm x'bF }g Tof]
z'4 ;Œju'0faf6 o'Qm ePsf] k'?if ;+zo/lxt d]wfjL cyf{t\ 1fgjfg\ / TofuL x'G5 ..
g lx b]xe[tf zSo+ ToQm'+ sdf{0oz]iftM .
o:t' sd{kmnTofuL ; TofuLTolewLot] ..!!..
k"0f{tof ;a} sd{nfO{ Tofu ug{ g;s]sf] k'?ifnfO{ TofuL elgFb}g . hf] k'?if sd{sf] kmnnfO{
TofUg :fS5 pxL g} TofuL xf] ..
clgi6ldi6+ ld>+ r lqljw+ sd{0fM kmnd\ .
ejToToflugf+ k|]To g t' ;GGofl;gf+ Sjlrt\ ..!@..

nf]suLtf– 671
cWofo–!*
sd{kmnsf] Tofu gug]{ ;sfdL k'?ifsf] sd{sf] /fd|f], g/fd|f] jf ldn]sf] o:tf] tLg k|sf/sf] kmn
d/]kl5 klg cjZo k|fKt x'G5 t/ sd{kmnsf] Tofu ug]{ TofuL k'?ifx¿nfO{ s'g} sfndf klg o:tf] x'bF }g
lsgeg] pgLx¿åf/f x'g]jfnf sd{ jf:tjdf sd{ xf]Og ..
>Ls[i0fsf s'/f ;'g]/ ch{'gnfO{ 1fg pknAw eof] . ;'g]/ klg JolQm hfUg ;S5 . To;}n]
uLtfsf] olt 7'nf] dlxdf 5 . dg/lxt cj:yf eP/ uLtf dfq afFsL /x]df ch{'g h:tf] 36gf
xfdLdf klg 36\g ;S5 . ch{'g cGttM s'?If]qsf] o'4sf] d}bfgdf dxflx+;f / dxfd[To'sf] cj:yfdf
cfOk'u] . o'4e"lddf cfkmGtnfO{ ljkIfdf b]v]kl5 dfq pgnfO{ ;+zo p7\of] / o'4 gu/]/ ;GGof;L
x'g] rfxgf >Ls[i0f;dIf JoQm u/], o;}af6 ch{'gsf] u"9 lh1f;f p7\of] . o'4 5f]8]/ efUg' / TofUg'
klg sd{ xf] eg]/ >Ls[i0fn] ch{'gnfO{ eGg'eof] . ch{'gdf …dÚ efj clxn] klg hLljt g} 5 . ch{'g
olt ;lhn} ;GGof;L x'g ;Sb}gg\ eGg] s[i0fnfO{ yfxf 5 lsgeg] ;GGof; t/jf/sf] wf/df lxF8\g'
h:tf] xf] . To;}n] >Ls[i0f o;/L efUg'sf] s'g} cy{ gePsfn] cstf{ eP/ ;a} stf{kg k/dfTdfdf
5f]8\g ;s]df dxf;GGof; kmlnt x'G5 eGg'x'G5 . olb ltdLn] ug]{ sd{sf] kmn b'vb eg]/ hflg;Sof}
eg] ltdL cstf{ eP/ ;GGof;L ag . >Ls[i0fsf] jrg >j0f ubf{ub}{ ch{'gsf] ;a} ;+zo ljnLg eP/
cGtdf pgL ;a} k/dfTdfsf] r/0fdf 5f]8]/ lgldQ dfq x'g]5g\ .
>Ls[i0f eGg'x'G5– hf] k'?if csNof0fsf/s sd{af6 å]if ub}{g / sNof0fsf/s sd{df cf;Qm
x'Fb}g, Tof] z'4 ;Œju'0faf6 o'Qm ePsf] k'?if ;+zo/lxt d]wfjL cyf{t\ 1fgjfg\ / TofuL x'G5 .
cf;lQm eg]s} r'gfj xf] / r'gfj /x'Gh]n cxª\sf/ /lx/xG5 . r'gfj/lxt JolQm dfq lg/xª\sf/L
x'G5 . sNof0fsf/s xf] jf xf]Og eGg] lrGtf ltdLn] glnO{ ;a} k/dfTdfdf 5f]8 lsgeg] h;n]
;Dk"0f{ s'/f hfg]sf] 5 p;n] o; ;DaGwdf klg hfGg] 5 . ltdL sNof0fsf] sfdgf klg gu/]/
k/dfTdfnfO{ o;sf af/]df lkmqmL ug{ b]pm . o:tf] u/]df ltdLaf6 sd{ t x'G5 t/ ltdL stf{ /xg]
5}gf} . hf] sNof0fsf/s sd{df cf;Qm 5}g / hf] csNof0fsf/s sd{;Fu å]if ub}{g pxL ;+zo/lxt
eP/ d]3fjL cyf{t\ 1fgjfg\ / TofunfO{ pknAw x'G5 . Tofu eg]sf] stf{ / cxª\sf/sf] Tofu xf] .
Tofu u/]/ klg cxª\sf/ z]if /Xof] eg] Tof] Tofu em'6f] / Joy{ x'G5 . cfkm}“nfO{ k/dfTdfsf] xftdf
;'lDkg' g} cxª\sf/sf] Tofu xf] . wd{sf] snf klg oxL xf] . k/dfTdfn] /fd of /fj0f h] agfP klg
r'gfj/lxt eP/ JolQmn] cfˆgf] kfqtf dfq lgjf{x ug{'k5{ . k/dfTdfsf] OR5fafx]s clnslt klg
leGg g;f]Rg' g} ;GGof; xf] .
5f]8\g' of TofUg' klg sd{ g} xf] . To;}n] xfdL sd{ TofUg ;Sb}gf}“ . cfFvf aGb ug{', Zjf;
lng', ef]hg ug{', ;'Tg', p7\g', leIff dfUg', hª\un hfg' ;a} sd{ x'g\ . To;}n] sd{af6 efUg g;lsg]
x'Fbf >Ls[i0f eGg'x'G5– sd{ Tofu ug{ ;Dej 5}g s]jn sd{kmnsf] cfsfª\Iff TofUg' g} kof{Kt x'G5 .
;f/f kmn k/dfTdfsf] r/0fdf 5f]8\g]lalQs} cfsfª\Iff lt/f]lxt x'G5 . ha;Dd cfkm"n] sd{ u5{' eGg]
nfU5, ta;Dd kmnsf] cfsfª\Iff klg /lx/xG5 . xfdL c;kmn geP/ ;kmn x'g rfxG5f+}“ t/ kmn
k/dfTdfnfO{ 5f]8\g] lalQs} pxL ;kmn jf c;kmn x'G5 / xfdL s]jn lgldQ dfq x'G5f}“ . ;sfdL
k'?ifx¿sf] sd{sf] /fd|f], g/fd|f] / ldl>t tLg k|sf/sf] kmn d/0fkZrft\ klg ;Fu} x'G5 . kmnsf]
cfsfª\Iff g5f]8\g] JolQmsf] x/]s sd{df sfdgf, nf]e / å]if el/Psf] x'G5 / Tof] p;sf] Åbodf
ulx/f] ¿kdf /lx/xG5 h'g d[To'kl5 csf]{ z/L/ wf/0f ubf{ klg p;;Fu ;fy} hfG5 . stf{kg arfP/
sfdgf / cxª\sf/n] el/P/ s[To ug]{ JolQmsf] sd{sf] /]vf p;leq ulx/f] ¿kdf sf]l/G5 / o;}sf
cfwf/df p;sf] hLjg cgGt hGd;Dd rN5 . oxL sd{sf] l;4fGt xf] . h;n] cfˆgf] s[To /
cfkm"nfO{ ;d]t k/dfTdfdf 5f]8\5 p;df sf]l/g] /]vf kfgL dfly sf]/]sf] w;f{ h:tf] x'G5 . o:tf]

nf]suLtf– 672
cWofo–!*
JolQmn] hlt sd{ u/] klg stf{kgsf] s'g} /]vf x'Fb}g / d[To'kl5 klg o:tf] JolQm lgd{n eP/ labf
x'G5 .
sla/n] o;nfO{ æHo" ls To" w/ b]gL rbl/of v'a htg ;] cf]9L sla/fÆ eg]sf 5g\ . a8f]
;fjwfgLk"j{s cf]9\g] cf]9]/ bfu nfUg glbO{ h:tfsf] t:t} p;nfO{ lkmtf{ ul/lbcf}“ . kmnsf] cfsfª\Iff
5f]8\g] JolQm stf{sf] efj klg 5f]l8lbG5, oxL p;sf] htg xf] . stf{efj gePdf h;/L cf]9] klg
cf]9\g] bfuljxLg /xG5 / kmsf{pFbf klg lgd{n /xG5 . cf]9\g] stf{efj /xFbf dfq bfuk"0f{ x'G5 .
;+;f/ Ps 7'nf] /ª\ud~r xf], oxfF s]jn cleg]tf h:tf] eO{ clego u/]/ x/]s sd{df cstf{
alg/xg'k5{ . ef]u ubf{ klg xfdLleqsf] tŒj crn / ;GGo:t /xg' g} ;GGof;L eP/ aGwgaf6 d'Qm
x'g] nIf0f xf] . >Ls[i0fn] hut\\nfO{ lbPsf] ;GGof; ;a}eGbf ;"Id 5 . o:tf] k'?ifnfO{ s'g} klg
sfndf sd{sf] aGwg x'Fb}g . o;eGbf ;/n / sl7g s'g} ;fwgf x'Fb}g . stf{efj dfq TofUg'kg]{ x'Fbf
of] ;/n 5 t/ dg ;b}j s]xL ug{ rfxG5 To;}n] of] sl7g klg 5 .
k~r}tflg dxfafxf] sf/0fflg lgaf]w d] .
;fª\Vo] s[tfGt] k|f]Qmflg l;4o] ;j{sd{0ffd\ ..!#..
x] dxfafx' Û ;Dk"0f{ sd{sf] l;l4sf nflu k~rx]t' sd{sf] cGt ug]{ pkfo ;fª\Vol;4fGtdf
elgPsf] 5 h;af/] ltdL d;Fu /fd|/L ;'g ..
clwi7fg+ tyf stf{ s/0f+ r k[ylUjwd\ .
ljljwfZr k[ySr]i6f b}j+ r}jfq k~rdd\ ..!$..
x] ch{'g Û o; ljifodf cyf{t\ sd{sf] l;l4df clwi7fg / stf{ tyf leGg leGg k|sf/sf] s/0f
Pjd\ leGg leGg k|sf/sf r]i6f tyf To:t} kfFrf“} sf/0f b}j elgPsf] 5 ..
z/L/jfª\dgf]leo{Tsd{ k|f/et] g/M .
Goføo+ jf ljk/Lt+ jf k~r}t] t:o x]tjM ..!%..
dg'io dg, jf0fL / z/L/n] zf:qfg';f/ / ljk/Lt klg h] h:tf] sd{ cf/De u5{, To;sf
kfFr–kfFrj6f g} sf/0f /x]sf 5g\ ..
tq}j+ ;lt stf{/dfTdfg+ s]jn+ t' oM .
kZoTos[ta'l4TjfGg ; kZolt b'd{ltM ..!^..
t/ o:tf] x'Fbf klg hf] k'?if cz'4 a'l4 ePsf] sf/0fn] To; ljifodf cyf{t\ sd{df s]jn
z'4:j¿k cfTdfnfO{ g} stf{ b]V5, Tof] b'd{lt cyf{t\ dlng a'l4 ePsf] c1fgLn] oyfy{nfO{ a'‰b}g ..
o:o gfxª\s[tf] efjf] a'l4o{:o g lnKot] .
xTjflk ; OdfFNnf]sfGg xlGt g lgaWot] ..!&..
x] ch{'g Û h'g k'?ifsf] cGt:s/0fdf d stf{ x'F eGg] efj x'bF }g, h;sf] a'l4df ;f+;fl/s kbfy{
/ ;Dk"0f{ sd{df d stf{ x'F eGg] efj x'bF }g / h;sf] a'l4 ;f+;fl/s kbfy{ / ;Dk"0f{ sd{df lnKt x'bF }g
Tof] k'?if ;a} nf]snfO{ df/]/ klg jf:tjdf g t df5{ g kfkdf afFlwG5 ..
>Ls[i0f ;Dk"0f{ sd{sf] l;l4sf nflu kfFr cfwf/ / sf/0fx¿ 5g\ eGg'x'G5 . ;a} 36gfsf]
s'g} x]t' x'G5 / cfwf/ x'G5 lsgeg] ljgf x]t' / cfwf/sf] s'g} 36gf 36\g ;Sb}g . 36gfdf sf]xL
ug]{jfnf x'G5 . sf/0fljgf stf{sf] s'g} 36gf 36\g ;Sb}g ;fy} pks/0fsf] ;xof]uljgf s'g} 36gf
36\g ;Sb}g . To;} k|sf/n] r]i6f, oTg / k|of; klg rflxG5 h;sf] ljgf s'g} 36gf 36\g ;Sb}g

nf]suLtf– 673
cWofo–!*
;fy} hGd–hGdsf] ;l~rt sd{ klg 36gf 36fpg ;xof]uL x'G5 . oL kfFr sd{sf cfwf/ x'g\ eg]/
>Ls[i0f eGg'x'G5 . dg'io dg, jf0fL / z/L/n] zf:qfg';f/ jf ljk/Lt h] klg sd{ u5{ To;sf klg
kfFr g} sf/0f x'G5g\ . k/Gt' o:tf] x'Fbf klg hf] k'?if cz'4 a'l4sf] sf/0fn] s]jn z'4:j¿k
cfTdfnfO{ stf{ b]V5 p;n] b'd{lt cyf{t\ oyfy{ b]Vg ;Sb}g . 36gf 36\gsf lglDt kfFr clgjfo{
sf/0fx¿ 5g\ . csf/0f 36gf 36\g ;Sb}g ToxfF x]t', cfwf/ / stf{ x'G5, 36fpg] r]i6f x'G5,
pks/0fsf] ;xf/f x'G5 / klxn]sf] k'/fgf] ;+:sf/ x'G5 . s'g} klg 36gfsf nflu oL kfFr ;xf/fx¿
rflxG5g\ h;sf] cg'kl:yltdf s'g} 36gf 36\g ;Sb}g t/ klg xfdL dg'io oL kfFrj6f sf/0feGbf
leGg 5f}“ lsgeg] xfdL ;fIfL xf}“ .
ef]s nfUbf z/L/n] cfwf/ agfpF5 / xfdL ef]s nfu]sf] yfxf kfpF5f}F lsgeg] o:t} ef]snfO{
xfdLn] klxn] klg hfg]sf 5f}“ cGoyf klxnf] k6ssf] ef]snfO{ xfdL glrg]/ k]6 b'v]sf] klg eGg
;SYof}“ . aRrf hlGdg]lalQs} ef]s nfu]sf] cg'ej tTsfn ug{ yfN5 / cfdfsf] :tg vf]Hg yfN5 .
o;sf] cy{ :tgnfO{ xfdLn] klxn] klg lrlg;s]sf 5f}“ cGoyf :tgnfO{ xfdL vf]Hg ;Sb}gf}“ . o;sf
nflu k"j{;+:sf/ rflxG5 cGoyf aRrfn] ef]s nfu]sf] / :tgsf af/]df yfxf kfpg g} ;Sb}g . To;}n]
b}j k'/fgf] ctLtsf] ;+:sf/ xf] h;n] ;Fu;Fu} sfd ul//x]sf] x'G5 . ef]s nfUof] z/L/n] cfwf/ lbof],
;+:sf/n] lrGof] clg xfdL ef]s zfGt kfg{ r]i6f u5f}{+ / ha xfdL r]i6f u5f}{+ ta dg stf{ eP/
ef]hgsf] k|flKtsf] ljrf/ ug{ yfN5 / ;fwg tyf pks/0faf6 ef]hg h'6fpF5f}“ . o;/L oL kfFr
sf/0fx¿ x'g\ / xfdL 5}6f}“ ›i6f xf}“ . >Ls[i0f eGg'x'G5– oL kfFrdf h;n] cfkm"nfO{ 8'a]sf] ;lDemG5,
Tof] b'd{lt xf] . xfdL oL kfFr}j6f eGbf kf/ 5f}“, oL kfFr}j6fnfO{ b]Vg] xfdL ToxL ;fIfL xf}“ .
ef]s xfdLnfO{ nfUb}g xfdLnfO{ ef]s nfu]sf] yfxf x'G5 . To;}n] ef]s xfdLeGbf aflx/ x'G5 .
dg ePg eg] ef]s nflu/xG5 t/ xfdLnfO{ yfxf x'Fb}g . dg ef]s nfUg]lalQs} pkfosf] vf]hL u/L
r]i6fdf nfU5 . t;y{ dg klg xfdLeGbf cnu xf] . To; pk/fGt ef]s zfGt kfg{ pks/0fsf] vf]hL
;'? x'G5≤ vfBfGg h'6fpg], r'Nff] afNg] / ksfpg] OToflb Joj:yf ug{ ;'? x'G5 t/ xfdL oL ;a}
36gfeGbf cnu 5f}F / xfd|f] x'g' s]jn ;fIfL x'g' xf] . olb oL kfFr sf/0fn] ubf{ xfdLn] cfkm"nfO{
stf{ ;Dem]sf xf}F eg] xfdL oyfy{ gb]Vg] c1fgL x'G5f}“ .
x] ch{'g Û h'g k'?ifsf] cGt:s/0fdf …dÚ stf{ x'F eGg] efj 5}g tyf h;sf] a'l4 lnKt x'Fb}g,
Tof] k'?if oL ;a}nfO{ df/]/ klg jf:tjdf g df5{, g kfkaf6 afFlwG5 . >Ls[i0f eGg'x'G5– olb
ltdLn] cfkm"nfO{ oL kfFreGbf leGg hfGof} eg] ltdLn] h] u/] klg To;sf] s'g} kfkaGw ltdLdfly
x'g] 5}g . o:tf] hfGof} eg] ltdL ef]hg u/]/ klg pkjf;df, af]n]/ klg df}g, lxF8]/ klg crn, sd{
u/]/ klg cstf{ / ;+;f/df /x]/ klg ;+;f/eGbf aflx/ x'g] 5f} . ;fIfL ;bf aflx/ x'G5 . ;fIfL s'g}
s'/fdf 8'a]/ lnKt x'Fb}g . lnKt gx'g] snf g} wd{ xf] . To;}n] >Ls[i0f eGg'x'G5– x] ch{'g Û olb
ltdLn] ;f/f sd{ kfFrsf] xf] eg]/ hfGof} eg] / …dÚ stf{ xf]Og eGg] a'‰of} eg] of] o'4df plePsf
;f/f JolQmx¿nfO{ ltdLn] df¥of} eg] klg ltdL kfkaf6 afFlwg] 5}gf} lsgeg] ltdLåf/f s'g} s[To
ePs} x'Fb}g . of] ;a} s[To eof], 36gf 36\of] / To;sf] sf/0f, cfwf/ / x]t' lyof] t/ ltdL ;fIfL
eP/ aflx/ g} /Xof} .
Tof] k'?if oL ;a} dflg;x¿nfO{ df/]/ klg jf:tjdf s;}nfO{ dfb}{g lsgeg] dfg]{ efj g} leq
5}g eg] s;/L dfg{ ;lsG5 . o:tf] JolQm s]jn dfg]{ clego dfq u5{, t;y{ pm kfkaf6 klg
aflwFb}g . lxGb" wd{afx]s cGo s'g} wd{ ;fIfL;Dd k'Ug ;s]sf] 5}g . pgLx¿ stf{;Dd k'u]sf 5g\
t;y{ æ/fd|f] u/, g/fd|f] gu/Æ ;Dd eGb5g\ . ox'bLx¿ / O;fO{x¿sf bz cf1fx¿ (Ten
Commandments) 5g\ hf] ug{'df cfwfl/t 5g\≤ h:t} rf]/L gu/, lx+;f gu/, bof s?0ff u/ cflb .

nf]suLtf– 674
cWofo–!*
dxfjL/sf] jrgsf] ;f/f ;"q ug{af6 afFlwPsf] 5 lx+;f gu/, kl/u|x gu/ OToflb . oL ;a} g}lts /
/fd|f s'/fx¿ x'g\ t/ Tof] ;a} Ps v'8\lsnf] tn g} /xG5, o;df stf{ ;dfKt x'Fb}g .
>Ls[i0f cflv/L s'/f eGb} x'g'x'G5– o;sf] kf/ sxLF hfg ;lsFb}g lsgeg] o;kl5 cl:tTj g}
;dfKt x'G5 . ;fIfLeGbf k5fl8 hfg] :yfg g} 5}g . To;}n] >Ls[i0f eGg'x'G5– o'4df oL ;f/f
JolQmx¿ ltdLaf6 dfl/P klg logLx¿ jf:tjdf dfl/g] 5}gg\ lsgeg] h;n] cfˆgf] ;fIfLnfO{ hfGof]
p;n] cfkm"leqsf] cd[t tŒjnfO{ hfGb5 . To;}n] cd[t¿kL tŒj cfTdfnfO{ hfGg] JolQmn] c¿nfO{
sf6\g] a]nfdf klg hfGb5 ls d s]jn z/L/ dfq sfl6/x]sf] 5' / leqL chDa/L tŒjnfO{ sf6\g,
dfg{ ;lsGg . To;}n] sf]xL klg db}{g / hxfF dg]{ g} sf]xL x'Fb}g eg] ToxfF lx+;f c;Dej 5 . lx+;f t
s[Toaf6 x}g efjaf6 dfq x'G5 . z/L/nfO{ df/]/ sf]xL db}{g s]jn b]x 5'6\5 / cfTdfn] t'?Gt} csf]{
z/L/ vf]H5 . t;y{ >Ls[i0fsf cg';f/ lx+;f c;Dej 5 .
j:t'tM lx+;f x'g} ;Sb}g . dfg]{ ;dodf stf{ ePg eg] s[To t x'G5 t/ cfTdf cyf{t\ xfdL
aflx/ x'G5f“}+ . t;y{ s[i0fsf] o; ;"qn] hLjgnfO{ clego agfPsf] 5 . xfdL stf{ xf]Ogf}“, Pp6f
cleg]tf xf}F / clegonfO{ lnKt geP/ u/]df Pp6f cgf}7f] ;GGof; kmlnt x'G5 . ;fIfLefj hfu[t
x'g]lalQs} hLjgdf ;kmntf–c;kmntf, xf/–lht, hLjg–d[To'df s]xL cGt/ x'Fb}g / hLjg v]n /
d[To' gf6ssf] kbf{ emg{' h:tf] x'G5 . >Ls[i0f ch{'gnfO{ eGg'x'G5– o; s'/fnfO{ a'‰of} eg] of] o'4af6
efu]/ hfg] s'g} cfjZostf 5}g / JolQm efu]/ sxL hfg ;Sb}g lsgeg] hLjg Pp6f dxf;ª\3if{
xf], To;}n] JolQm htf uof] ToxLF o'4 l:yt x'G5 . oxfF ;w}“ 7'nf] df5fn] ;fgf] df5fnfO{ vfO/x]s}
x'G5 . x] ch{'g Û ltd|f nflu k/dfTdfsf] of] lgof]lht v]n xf] . o'4sf dfWodaf6 kf/ x'g ltdLnfO{
z'e cj;/ k|fKt ePsf] 5 To;}n] efu]/ hfg] ljrf/ Tofu]/ lgldQ dfq ag / k/dfTdf h] rfxG5,
Tof] p;nfO{ ug{ b]pm . ltdL k/dfTdfsf] sfddf afwf gag / o;f] u¥of} eg] ltdL s]xL gu/Lsg
klg d'Qm x'g] 5f} . ;fIfL efj dxf;"q xf], o;df ;f/f zf:q lglxt 5 . zf:q 5f]8]/ ;fIfLnfO{ dfq
:d/0f u/]df oL ;f/f zf:qx¿nfO{ cfkm"leq hGd lbg ;Sg] 5f} .
1fg+ 1]o+ kl/1ftf lqljwf sd{rf]bgf .
s/0f+ sd{ st]{lt lqljwM sd{;ª\u|xM ..!*..
x] ef/t Û 1ftf, 1fg / 1]o oL tLg t sd{sf k|]/s x'g\ cyf{t\ oL tLgsf] ;+of]un] sd{df k|j[Q
x'g] OR5f pTkGg x'G5 / stf{, s/0f / lqmof oL tLg k|sf/sf sd{;ª\u|x x'g\ ..
1fg+ sd{ r stf{ r lqw}j u'0fe]btM .
k|f]Rot] u'0f;ª\Vofg] oyfjR5[0f' tfGolk ..!(..
of] ;a} 1fg sd{ / stf{ clg u'0fsf e]baf/] ;fª\Vozf:qdf tLg tLg k|sf/n] elgPsf] 5≤
h;af/] ltdL d;Fu /fd|/L ;'g ..
;j{e"t]if' o]g}s+ efjdJoodLIft] .
cljeQ+m ljeQ]mif' tH1fg+ ljl4 ;flŒjsd\ ..@)..
x] ch{'g Û h'g 1fgn] dflg; k[ys\ k[ys\ ;a} k|f0fLdf Ps cljgfzL k/dfTdf efjnfO{
ljefu/lxt ;defjn] l:yt b]V5, To; 1fgnfO{ ltdL ;flŒjs 1fg hfg ..
k[ySTj]g t' oH1fg+ gfgfefjfGk[ylUjwfg\ .
j]lQ ;j]{if' e"t]if' tH1fg+ ljl4 /fh;d\ ..@!..
h'g 1fgåf/f dg'io ;Dk"0f{ k|f0fLx¿df leGg leGg k|sf/sf cg]s efjnfO{ leGg leGg hfGb5,
Tof] 1fgnfO{ ltdL /fh; hfg ..

nf]suLtf– 675
cWofo–!*
oQ' s[T:gjb]sl:dGsfo]{ ;Qmdx}t'sd\ .
ctŒjfy{jbNk+ r tQfd;d'bfÅtd\ ..@@..
t/ h'g 1fg sfo{¿k z/L/df g} ;Dk"0f{tfn] cf;Qm 5 / hf]ljgf o'lQm, tflŒjs cy{af6 /lxt
/ t'R5 5 To:tf] 1fgnfO{ tfd;\ 1fg elgPsf] 5 ..
k/dfTdfsf] OR5fadf]lhd g} dg'ion] cfˆgf] e"ldsf lgjf{x u5{ . t;y{ >Ls[i0f ch{'gnfO{
stf{efj Tofu]/ ;dli6sf] OR5fg'¿k cl3 a9\g k|]/0ff lbO/xg'ePsf] 5 . uLtf o'4df xf]ldg] / Tofu
ug]{ ;Gb]z geO{ k/dsf] OR5fg'¿k :jsd{sf] kfngf ub}{ cl3 a9\g] ;Gb]z xf] . xfd|f hLjgdf
b'O{j6f rqm x'G5g\, Pp6f leqL 1ftf, 1fg / 1]osf] ljrf/sf] rqm hxfF xfdL hfGg]jfnf x'G5f}“≤ hxfF
s]xL hflgG5 / hxfF oL b'O{sf lar 1fg 36\5 . xfd|f] cs[Todf klg leq ljrf/sf] s[To hf/L g}
/xG5 . To;}n] ljrf/ xfd|f] leqsf] s[To xf] . ljrf/sf] jt{'ndf xfdL hfGg]jfnf x'G5f“+}, ToxfF s]xL
hflgG5 / ToxfF b'O{sf] lardf 1fg 36\5 . 1ftf ljrf/sf] stf{ xf], 1]o h;df xfdL cfˆgf] 1ftfnfO{
cf/f]lkt u5f}{+ / ljifo, 1ftf / 1]osf lardf 36\g] 36gf 1fg xf] . of] xfd|f] dgsf] k|lqmof / klxnf]
kl/lw xf] . of] cfTdfsf] glhs dgsf] rqm xf] .
bf];|f] xfd|f] z/L/sf] rqm h;df stf{, s/0f / lqmofsf] rqm x'G5 . ha ljrf/ s[To aG5, ta
xfdL stf{ x'G5f+}“ . pks/0f h:tf] cfFvf, xft cflb s/0f aG5g\ / afXo hut\\df s[To 3l6t x'G5 .
stf{, s/0f / lqmof of] bf];|f] rqm xf] . dWosf] laGb' xfd|f] r]tgf xf] . r]tgfdf klxn] ljrf/sf] w'jfF
cyf{t\ 1fg, 1ftf / 1]o ;ª\u|lxt x'g ;'? x'G5 / ha w'jfF ;3g / 7f]; x'G5, ta s[To¿kL stf{,
s/0f / lqmofsf] hGd x'G5 . ;+;f/;Fu xfd|f] ;DaGw sd{sf] x'G5 . To;}n] ljrf/af6 h] u/] klg
;+;f/df To;sf] s'g} cy{ x'Fb}g t/ ha ljrf/ s[To aG5, ta xfdL ;dfhsf] kl/lwdf cf]ln{G5f}“ /
xfd|f] ;DaGw c¿;Fu klg hf]l8G5 .
dgn] xfd|f] ;DaGw cfTdfaf6 z/L/;Fu hf]8\5, To;}n] ha;Dd xfdL 1ftf, 1fg / 1]odf
cNem]sf x'G5f+}“ ta;Dd xfd|f] ;DaGw z/L/;Fu ;]t'sf dfWodaf6 alg/xG5 . To;kl5 s[Ton] xfd|f]
z/L/ c¿;Fu, ;dfh;Fu / ;+;f/;Fu hf]8\5 ta xfd|f] s[To ;dfh / ;+;f/sf] rf;f]sf] ljifo aG5 .
cfk/flws s[TonfO{ dfq cbfnt / sfg'gn] kfk dfGb5 t/ wd{ ljrf/df 36]sf] ck/fwnfO{ klg
kfk dfGb5 . ck/fw o:tf] kfk xf] hf] s[Todf x'G5 / kfk o:tf] ck/fw xf] hf] ljrf/ dfq /xFbf
klg x'G5 . oxL ck/fw / kfksf] e]b xf] . hxfF;Dd xfd|f] ;DaGw 5, ToxfF ljrf/ ug]{ lalQs} Tof]
s[To x'G5 t;y{ ljrf/ u/]/ klg plQs} kfksf] eflubf/ x'G5f}F hlt Tof] s[To u/]/ x'GYof}“ . ;dfhn]
xfd|f] s[TonfO{ / wd{n] ljrf/nfO{ g} /f]s nufpF5 . ;dfhsf] lrGtf plrt sd{ ug{' / cg'lrt sd{
gug{'d} ;Lldt x'G5 eg] wd{sf] lrGtg z'e ljrf/ ug{' cz'e ljrf/ gug{'df x'G5 . wd{sf] egfO
uxg 5 lsgeg] cz'e ljrf/n] g} cGttM cz'e sd{ u/fpF5 . ljrf/ lap xf] / s[To k|s6 eP/
j[If aG5 . t;y{ s'g} ljrf/ s[To aGg'eGbf cl3 ljrf/sf] hut\df To;nfO{ z"Go kfg{ ;xh x'G5
cGoyf s[To¿kL tL/ wg'ifaf0faf6 5'6]kl5 To;nfO{ x6fpg c;Dej x'G5 . of] b'j} rqm xfdLd}
lglxt x'G5 / hf] of] b'O{ rqmaf6 d'Qm x'G5 pxL ;fIfL xf] . ha xfdL stf{ g/xL ljrf/ / s[TonfO{
klg b]Vg]jfnf x'G5f}“, ta xfdL ;fIfL x'G5f}“ .
1ftf / ;fIfL b'j}sf] cy{ km/s 5 . 1ftf ljrf/sf] stf{ xf] . ;fdfGo stf{n] d}n] u/“] eG5
eg] 1ftf d}n] hfg] eG5 . 1ftf klg stf{sf] ;"Id ¿k xf] t/ ;fIfLdf …dÚ sf] s'g} efj x'Fb}g .
;fIfLn] g hfGb5 g s]xL ub{5, s]jn b]Vb5 / pm ;a}sf] kf/ 5 . ;fIfLdf ›i6f;Dd klg x'Fb}g
lsgeg] ›i6f eGg]lalQs} stf{ x'G5 . ›i6fdf b]Vg] efj x'Fbf b]Vg]lalQs} Tof] tLg x'G5 . b]Vof}, To;}n]
›i6f aGof}, ta bz{g / b[Zo klg eof] t/ ;fIfLn] ;a}nfO{ cltqmd0f u5{, h;df xfdL s]jn x'G5f}“
nf]suLtf– 676
cWofo–!*
/ ToxfF ;f/f lqmofx¿ z"Go x'G5g\ . ;fIfL g s]xL hfGb5 g s]xL u5{, s]jn b]lv/xG5 . hf] ;fIfLdf
afFR5, pm sd{ ubf{ub}{ klg csd{df afFR5 . p;n] b]v]/ klg b]Vb}g / hfg]/ klg hfGb}g, s]jn x'G5
/ of] z'4td cl:tTj xf] . >Ls[i0f eGg'x'G5– ;fª\Von] 1fg, sd{ / stf{nfO{ klg tLg u'0fsf cg';f/
ljefhg u/]sf] 5 . h'g 1fgaf6 dg'io k[ys\ k[ys\ ;a} k|f0fLx¿df Pp6f cljgfzL k/dfTdfnfO{
ljefu/lxt ;defjn] l:yt b]V5, Tof] 1fgnfO{ ;flŒjs hfg . ;fª\Vosf] ;'lglZrt l;4fGtdf k|To]s
s'/fsf tLg ¿k x'G5g\ lsgeg] cl:tTjsf ;a} s'/f lqu'0faf6 ag]sf 5g\ . To;}n] pgLx¿ x/]s
s'/f tLgdf ljefhg u5{g\ . ;Œj Tof] 1fg xf] hxfF ;j{q Ps} ¿k b]lvg yfN5 .
ha dg'io ;Dk"0f{ k|f0fLx¿df cg]s cg]s efjx¿nfO{ leGg leGg eg]/ hfGb5, To;
1fgnfO{ /fh; 1fg elgG5 / ha z/L/df g} cf;lQm eP/ JolQm tflŒjs cy{af6 /lxt / t'R5 5
eg] To:tf] 1fgnfO{ tfd; 1fg elgG5 . cg]s Pssf] efFtL b]lvof] eg] Tof] ;Œj 1fg xf] . cg]s
cg]ssf] efj, e]b, åGå / lj/f]w tyf ;Ldfdf b]lvof] eg] Tof] /fh; 1fg xf] . Iflqosf] ;f/f hLjg
;Ldfdf afFlwPsf] x'G5 / pm ;b}j ;Ldf a9fpg / /Iff ug{sf nflu n8\5 . a|fXd0fsf] ;f/f hLjg
c;Ld;Fu afFlwPsf] x'G5 . t];|f] td;\n] 3]l/Psf] JolQm cGwf] h:tf] x'G5 . p;n] Ps klg b]Vb}g /
cg]s klg b]Vb}g . td;\ k/d cGwsf/ xf] hxfF Ps of cg]s b]Vg] ;Defjgf g} x'Fb}g . ;Œj k/d
k|sfz xf], hxfF leGg leGg kl/lw ljnLg eP/ s]G›sf] Ps dfq b]lvG5 . oL b'j}sf] dWodf /fh;
x'G5, hxfF s]xL k|sfz / s]xL cGwsf/ klg x'G5 . t;y{ ToxfF s]xL b]lvG5 / s]xL b]lv“b}g t/ ToxfF
;Ldfx¿ cg]s b]lvG5g\ . of] tLg lrQsf] bzf xf] . xfdLnfO{ cfˆgf] l:yltsf] ljifodf 1ft ePdf
ofqf ;'ud x'G5 . oL tLg} u'0fsf] kf/ ;fIfL x'G5, To;}n] ;fIfLnfO{ rf}yf] cyf{t\ t'/Lo elgG5 . o;
cj:yfnfO{ u'0fftLt cj:yf klg elgG5 . t;y{ tLgaf6 kf/ eP/ rf}yf] kfpg' xfd|f] nIo xf] .
td;\nfO{ dfq xf]Og ;ŒjnfO{ klg 5f]8\g'k5{ / r}tGo / af]wsf] cj:yfdf k'Ug] xfd|f] nIo x'g'k5{ .
o;nfO{ g} dxfjL/n] s}jNo, a'4n] z"Go / kt~hlnn] t'/Lo eg]sf 5g\ eg] >Ls[i0f o;nfO{ u'0fftLt
cj:yf eGg'x'G5 .
lgot+ ;Ë/lxtd/fuå]iftM s[td\ .
ckmnk|]K;'gf sd{ oQT;flŒjsd'Rot] ..@#..
x] ch{'g Û h'g sd{ zf:qljlwåf/f lgot ul/Psf] 5 / stf{kgsf] cledfg/lxt kmn
grfxg]jfnf k'?ifåf/f ljgf /fu–å]ifn] ul/Psf] x'G5 Tof] sd{ ;flŒjs sd{ xf] ..
oQ' sfd]K;'gf sd{ ;fxÍf/]0f jf k'gM .
lqmot] ax'nfof;+ tb|fh;d'bfÅtd\ ..@$..
t/ h'g sd{ w]/} kl/>do'Qm 5 tyf kmn rfxg]jfnf Pjd\ cxª\sf/o'Qm k'?ifåf/f ul/Psf]
x'G5, To; sd{nfO{ /fh; elgPsf] 5 ..
cg'aGw+ Ifo+ lx+;fdgj]Io r kf}?ifd\ .
df]xfbf/Eot] sd{ oQQfd;d'Rot] ..@%..
h'g sd{ kl/0ffd, lx+;f, xflg / ;fdYo{sf] ljrf/ gu/L s]jn c1fgtfk"j{s cf/De ul/G5,
Tof] sd{nfO{ tfd; sd{ elgG5 ..
tfd;sf] cy{ d"R5f{ jf lg›fsf] bzf xf], hxfF JolQm lgbfPsf] x'G5 . sltko JolQmsf] lg›fdf
lxF8\g] / cg]s k|sf/sf sfd cr]tg cj:yfdf ug]{ afgL x'G5 . o:tf] JolQm /ftL p7]/ lxF8\bf klg
p;sf] cfFvf v'nf x'G5 t/ lg›f oyfjt\ /xG5 . tfd;sf] hLjgbzf l7s o:t} x'G5 . pm s]xL
ul//x]sf] 5 jf 5}g / lsg ul//x]sf] 5' eGg] klg yfxf kfpFb}g . qmf]wsf] If0fdf xf]; g} g/x]sf]

nf]suLtf– 677
cWofo–!*
p;sf] egfO x'G5 . o:tf] gzfsf] h:tf] cj:yfdf hLjg rnfpg] JolQm tfd;L xf] . o:tf] tfd;L
JolQm kl/0ffd, xflg, lx+;f / ;fdYo{sf] klg Wofg gu/L cGwsf/df s[To ub{5 / sfdsf] lhDd]jf/L
klg cfk"mn] lnFb}g lsgeg] p;n] xf];k"j{s s[To u/]s} x'Fb}g .
csf]{ sd{ /fh; sd{ xf] . k|z:t kl/>dåf/f o'Qm, kmnnfO{ rfxgf ug]{jfnf / cxª\sf/o'Qm
k'?ifåf/f ul/g] sd{nfO{ /fh; sd{ elgPsf] 5 . tfd; sd{ d"R5f{sf] sf/0fn] eP h:t} of] sd{ xfd|f ]
pQ]hgfsf] sf/0fn] x'G5 . s]xL JolQmx¿ hLjgdf vfnL s]xL gu/Lsg a:g} ;Sb}gg\ . leqsf] s'g}
pQ]hgf /fh; JolQmaf6 lgl:s/xG5 . d"lR5{t JolQmn] Wofg u¥of] eg] pm lgbfpF5 eg] /fh;
JolQmn] Wofg u¥of] eg] s}og\ s'/fx¿ p;sf] z/L/df / lbdfudf 36\g yfN5g\ . oL ;a} leqL
pQ]hgfx¿ x'g\ h;n] ubf{ /fh; JolQm zfGt /xg ;Sb}g . r+u]h vfg, t}d'/ b n+u, g]kf]lnog,
n]lng, dfcf]T;] t'+u, :6flng / k|foM ;a} /fhgLlt1x¿ /fh; JolQmTjsf HjnGt pbfx/0f x'g\ .
Oltxf;df gfd sf]l/Psf JolQmx¿ o:t} /fh; k|j[lQsf x'G5g\ . /fh; JolQmx¿ zlQmsf k'hf/L
x'G5g\ . t;y{ zlQmxLg x'g' g} pgLx¿sf] 7'nf] /f]u xf] / pgLx¿sf] cGt klg xf] . zlQmdf /x'Gh]n
7'nf]eGbf 7'nf] /f]unfO{ klg logLx¿ k/f:t ug{ ;S5g\ . /fh; JolQmsf] hLjg pQ]hgfn] el/Psf]
x'G5 / pm r'k nfu]/ zfGt a:g g;Sg] x'Fbf cfˆgf] cxª\sf/sf] t'li6 ug{sf nflu s]xL g s]xL
ul//xg rfxG5 . /f;h JolQm h'g;'s} If]qdf jf k];fdf eP klg cfˆgf] cxª\sf/ / pQ]hgfaf6
d'Qm x'g ;Sb}g . pm d]xgtL x'G5 / bf}l8gdf g} pmhf{ vr{ u5{ t/ k'Ug sxLF ;Sb}g .
t];|f] ;flŒjs sd{ 5 hf] zf:qljlwaf6 lgot zf:qx¿n] eg] cg';f/ ul/G5 . tfd;L
d"R5f{sf sf/0fn], /fh;L pQ]hgf / cTolws pmhf{sf sf/0fn] / ;flŒjs JolQm g d"R5f{n], g
c1fgn], g pmhf{sf sf/0fn] sd{ u5{g\ . ;flŒjs JolQmx¿ zf:qsf jrgsf] kfng ug{ sd{ u5{g\ .
h'g sd{ zf:qljlw cg'¿k, stf{kgsf] cledfg/lxt / zf:qx¿sf] jrgkfng ug{sf nflu ul/G5
ToxfF stf{kgsf] efj g} x'Fb}g . ;fy} o:tf] JolQmnfO{ kmnsf] klg s'g} rfxgf x'Fb}g . p;sf] ;fwg g}
;fWo x'G5, oxL If0f p;nfO{ ;a} s'/f k|fKt x'G5 / eljiosf] lrGtf x'Fb}g . o:tf] kmnsf] rfxgf
ljgf ul/g] sd{nfO{ ;flŒjs sd{ elgG5 . sd{sf oL tLg u'0f x'g\, oL tLg u'0f leq tLg k|sf/sf]
r]tgfsf] cj:yf x'G5 . r]tgfsf] cj:yf d'Vo s'/f xf] . td;\df r]tgf d"lR5{t x'G5, /h;\df r]tgf
ljlIfKt x'G5 / ;Œjdf r]tgf xf];k"j{s hfu[t x'G5 . t;y{ d"R5f{ / ljlIfKttfaf6 p7]/ xf];k"j{s
sd{ u/]df k|To]s sd{ hfu[t sd{ x'g] 5 .
d'Qm;Ëf]˜gx+jfbL w[To'T;fx;dlGjtM .
l;4Øl;4Øf]lg{lj{sf/M stf{ ;flŒjs pRot] ..@^..
x] ch{'g Û hf] stf{ cf;lQm/lxt / cxª\sf/o'Qm jrg gaf]Ng], w}o{ / pT;fxn] o'Qm Pjd\
sd{sf] l;l4 x'bF f jf gx'bF f klg xif{, zf]sflb / ljsf//lxt x'G5 Tof] stf{nfO{ ;flŒjs elgG5 ..
/fuL sd{kmnk|]K;'n{'Awf] lx+;fTdsf]˜z'lrM .
xif{zf]sflGjtM stf{ /fh;M kl/sLlt{tM ..@&..
h'g stf{ cf;lQmo'Qm sd{sf] kmn rfxg] / nf]eL 5 clg c¿nfO{ si6 lbg] :jefjjfnf,
cz'4frf/L Pjd\ xif{ / zf]sdf lnKt 5, o:tf] stf{nfO{ /fh; elgPsf] 5 ..
co'QmM k|fs[tM :tAwM z7f]˜g}is[ltsf]˜n;M .
ljiffbL bL3{;"qL r stf{ tfd; pRot] ..@*..
h'g stf{ ljIf]ko'Qm cyf{t\ co'Qm lrQjfnf, lzIffaf6 /lxt, 3d08L, w"t{ / csf{sf]
cfhLljsfsf] gfzs, zf]s ug]{ :jefjjfnf, cN5L / bL3{;"qL 5 Tof] stf{nfO{ tfd; elgG5 ..

nf]suLtf– 678
cWofo–!*
ljIf]ko'Qm lrQjfnf cyf{t\ h;sf] lrQ sl/a–sl/a ljlIfKt 5, o:tf] JolQmn] ug]{ sd{ :ki6
x'Fb}g . sfo{sf] k|f/De / cGTo, plrt of cg'lrt sd{ / To;af6 cfpg] kl/0ffdsf af/]df ;d]t
p;nfO{ yfxf x'Fb}g . s'g} klg t/ª\un] p;nfO{ bf}8fO/xG5 . tfd; sd{ a]xf];Ldf ul/g] sd{ x'Fbf
kfgLdf au]sf] sf7 h:tf] tfd;L JolQm nIoxLg alu g} /xG5 . xf]; ePdf pQ/bfloTj x'g] x'Fbf
tfd; lrQsf] JolQm a]xf];Ldf /xg rfxG5 / a]xf];L g} p;sf] nIf0f x'G5 . ljlIfKt lrQjfnf
k|dfbL, 3d08L, cxª\sf/n] u|:t lrQ tfd;L JolQmsf] x'G5 . /fh;L JolQm ;sf/0f cxª\sf/L x'G5 .
t/ tfd;L JolQm ljgfsf/0f cxª\sf/L, s;}nfO{ e/f];f gug]{ w"t{, rfnafh, c¿sf] cfhLljsfsf]
gfzs x'G5 . p;sf] hLjgsf] 9ª\u / k|lqmof ljWj+;s x'G5 . To;}n] tfd;L slxNo} klg ;[hgfTds
x'g ;Sb}g . c¿sf] hLjgnfO{ gi6 ug]{ s'/fdf tfd;L JolQmn] ;'v cg'ej u5{ . To;}n] tfd;L
JolQmnfO{ >Ls[i0f ljgfzs k|j[lQsf] eGg'x'G5 . tfd;L JolQmsf] :jefj zf]s ug]{ x'Fbf pm ;w}“ b'vL
x'G5 / x/]s 7fpFdf b'v g} vf]H5 . b'vL x'g' g} p;sf] hLjgz}nL x'G5 . cN5L JolQm bL3{;"qL x'gfn]
p;n] ;b}j ug{'kg]{ s[TonfO{ ef]lnsf nflu 6fl//xG5 . tfd;L JolQm gfzs k|j[lQsf] x'g] x'Fbf gfz
ug{df /; k|fKt ub{5 .
/fh; JolQm cf;lQmo'Qm eP/ sd{sf] kmndf g} pT;'stf /fV5 . pm cN5L geP/ cTolws
pmhf{jfg\ x'G5 . t;y{ hxfF kmnsf] cfzf b]lvG5, ToxfF cfˆgf] ;Dk"0f{ pmhf{ vr{ ug{ tTk/ x'G5 .
/fh;L JolQm nf]eL / c¿nfO{ si6 lbg] :jefjsf] x'G5 . nf]en] ;b}j vf]:g rfxg] x'gfn] /fh;L
JolQmn] c¿nfO{ zf]if0f u5{ . tfd;L s]xL k|fKt ug{sf nflu s;}sf] gfz ug{'k/] klg kl5 x6\b}g t/
/fh; JolQmn] csf/0f s;}sf] gfz ub}{g . nf]e cz'l4 xf], To;}n] /fh;sf] cfr/0f z'4 x'Fb}g . pm
xif{ / zf]sdf lnKt x'G5 . /fh; JolQm xif{sf] g} ck]Iff u5{ t/ olb xif{ kfPg eg] dfq zf]s u5{
cGoyf pm xif{ g} k|fKt ug{ rfxG5 . ;a}eGbf >]i7 ;flŒjs stf{ x'G5 . cf;lQmaf6 /lxt,
cxª\sf/sf] jrg gaf]Ng], w}o{jfg\, pT;fxn] o'Qm, sfo{l;l4 eP geP klg xif{ zf]sflb ljsf/af6
/lxt stf{nfO{ ;flŒjs elgG5 . ;flŒjs stf{sf] s'g} cf;lQm x'Fb}g . p;sf] stf{kgdf nf]e x'Fb}g /
kfpg] OR5f klg x'Fb}g ;fy} p;df cxª\sf/ klg x'Fb}g . p;sf] sd{ st{Jojz x'G5 / p;nfO{ hLjg
g} s[To nfU5 . s]xL ug{sf nflu k/dfTdfn] k7fPsf] ;Dem]/ p;n] sd{ u5{ . ;flŒjs JolQm
zf:q;Ddt st{Jo sd{ u5{ / p;sf] sd{df s'g} cf;lQm x'Fb}g .
cf;lQm/lxt / cxª\sf/sf] jrg gaf]Ng] ;flŒjs JolQmsf] cfˆgf] s'g} cl:dtf x'Fb}g /
k/dfTdf;Fu g} p;sf] P]Sotf x'G5 . pm k/dfTdfnfO{ s]G› / cfkm"nfO{ To;sf] kl/lw 7fGb5 .
;flŒjs JolQm k/d w}o{jfg\ x'G5 / /fh; JolQmdf w}o{sf] cefj x'G5 t/ tfd;Lsf] w}o{ cN5Lkgdf
x'G5 . kmnsf] cfsfª\IfL gx'gfn] / sd{ g} kmn x'gfn] ;flŒjs JolQm c;kmntfn] b'vL geP/
kmlqmPsf] km"n h:tf] Hof]ltd{o x'G5 / pT;fxn] o'Qm x'G5 . ;flŒjs JolQmsf] hLjg k|ltkn x'G5 /
ef]lndf p;n] slxNo} klg 6fb{}g . pm cfh / clxn] g} cflv/L If0f xf] / hLjgsf] slxNo} cGt x'Fb}g
eGg] hfg]/ cxf]efjdf afFR5 . pm cft'/tfdf gafFrL cgGtsfn;Dd hLjg 5 / ;dosf] s'g} ;Ldf
5}g eg]/ afFR5 . p;sf] s[Todf ult, w}o{ / pT;fx x'G5 . ;flŒjs JolQm klg ;Œjaf6 kf/ ePkl5
dfq u'0fftLt x'G5 . ;flŒjs JolQm hut\\sf] cflv/L prfO xf] eg] tfd;L JolQm cflv/L vfN8f] xf] .
;flŒjs JolQmsf nflu ;'v–b'v, xif{–zf]s, xf/–lht ;a} k/dfTdfs} x'G5 / pm s]jn lgldQ dfq
x'G5 .

nf]suLtf– 679
cWofo–!*
a'4]e]{b+ w[t]Zr}j u'0ftl:qljw+ >[0f' .
k|f]Rodfgdz]if]0f k[ySTj]g wg~ho ..@(..
x] wg~ho Û ca ltdL a'l4 / w[ltsf] klg u'0fcg';f/ tLg k|sf/sf e]bsf] ;Dk"0f{tfaf/]
ljefuk"j{s daf6 ;'g ..
k|jlQ+ r lgj[lQ+ r sfof{sfo]{ eofeo] .
aGw+ df]If+ r of j]lQ a'l4M ;f kfy{ ;flŒjsL ..#)..
x] kfy{ Û k|j[lQdfu{af6 / lgj[lQ dfu{af6 st{Jo / cst{Jo, eo / ceo tyf aGwg / df]If
af/]df hf] a'l4 tŒjn] oyfy{ hfGb5 Tof] a'l4 ;flŒjs xf] ..
oof wd{dwd{+ r sfo{+ rfsfo{d]j r .
coyfjTk|hfgflt a'l4M ;f kfy{ /fh;L ..#!..
x] kfy{ Û h'g a'l4åf/f dg'io wd{ / cwd{ tyf st{Jo / cst{JonfO{ klg oyfy{ ¿kdf hfGb}g
Tof] a'l4 /fh;L xf] ..
cwd{+ wd{ldlt of dGot] td;fj[tf .
;jf{yf{lGjk/Ltf+Zr a'l4M ;f kfy{ tfd;L ..#@..
x] ch{'g Û h'g tdf]u'0faf6 cfa4 a'l4 5 To;n] cwd{nfO{ wd{ dfG5 / c¿ klg ;a} ;Dk"0f{
cy{nfO{ ljk/Lt dfGb5 ..
>Ls[i0f x/]s jrgsf ;'?df x] kfy{ Û daf6 ;'g eGg'x'G5 . ch{'g s[i0fn] eg]sf] jrg ;'Gg /
To;af6 nfe lng ;ls/x]sf 5}gg\ . To;}n] ;+jfb olt nfdf] ePsf] xf] t/ klg xtfz geO{ s[i0fsf]
hf]8 ch{'gn] ;'g"g\ / hfg"g\ eGg]df g} 5 . ;fª\Vosf] lqu'0f a8f] cgf}7f] 5 / hLjgsf x/]s kf6fdf
oL nfu" x'G5g\ . ;fª\Vosf] of] u'0f ;DaGwL egfO bz{gzf:q xf]Og, of] hLjgsf] l;wf ljZn]if0f xf] .
k|s[lt g} lqu'0fdoL x'gfn] :jefjtM k|To]s s'/fsf tLg u'0f x'G5g\ / oL tLg u'0fsf] ljefhgn]
xfdLnfO{ hfGg ;lhnf] x'G5 . tdf]u'0faf6 cfa4 a'l4 ljk/Lt x'G5 . To;}n] p;n] cwd{nfO{ wd{,
k|sfznfO{ cGwsf/, cGwsf/nfO{ k|sfz, hLjgnfO{ d[To' tyf d[To'nfO{ hLjg dfGb5 . p;sf ;a}
s'/f ljk/Lt x'G5g\ / p;n] ;a} pN6f] dfq b]V5 . td;\ ljk/Lt a'l4 xf] . >Ls[i0f eGg'x'G5– tdf]
u'0faf6 cfa4 a'l4jfnfnfO{ g ;'vsf], g zflGtsf] g} lrGtf x'G5, p;nfO{ s]jn cfˆgf] cxª\sf/ /
lhtsf] dfq lrGtf x'G5 . p;n] cwd{nfO{ wd{ dfG5 / ;Dk"0f{ cy{x¿nfO{ klg ljk/Lt dfGb5 .
To;}n] o:tf] a'l4 tfd;L xf] .
x] kfy{ Û h'g a'l4åf/f dg'io wd{ / cwd{nfO{ / st{Jo / cst{JonfO{ klg oyfy{ ¿kdf
hfGb}g Tof] a'l4 /fh;L xf] . ;flŒjs a'l4n] l;wf b]V5, Tof] z'4 k|ToIfLs/0f xf] t/ tfd;L a'l4n]
pN6f] dfq b]V5 . ;flŒjs a'l4n] h:tf] 5 To:t} b]V5≤ t;y{ of] z'4 x'G5 . /fh;L a'l4 b'j}sf]
dWodf x'G5 . /fh;L a'l4n] wd{ / cwd{nfO{, st{Jo / cst{JonfO{ klg oyfy{ hfGb}g . p;nfO{
/fd|/L hfGg sl7g x'G5 . To;}n] pm dWodf clNemP/ a;]sf] x'G5 . o:tf] a'l4nfO{ wd{ klg s]xL wd{
/ s]xL cwd{ h:tf] nfU5 ;fy} cwd{df klg s]xL wd{ / s]xL cwd{ h:tf] nfU5 . /fh;L JolQm
dWodf x'g] ePsfn] cGof]ndf x'G5 . c1fgL klg ;'lglZrt x'G5 t/ pm h;nfO{ ;To dfGb5
oyfy{df Tof] ;To x'Fb}g . ;flŒjs / tfd;L b'j} cfˆg} 9ª\un] ;'lglZrt x'G5g\ t/ dWodf /x]sf]
/fh;L JolQm eg] ;b}j b'lawfdf eP/ lg0f{o ug{ c;dy{ x'G5 . /fh;L JolQm ;a}eGbf a9L czfGt
/ 56k6fx6df x'G5 .

nf]suLtf– 680
cWofo–!*
t;y{ x] kfy{ Û h'g a'l4åf/f wd{–cwd{nfO{ / st{Jo–cst{JonfO{ klg oyfy{ ¿kdf hfGb}g
Tof] /fh;L a'l4 xf] . k|j[lQ–lgj[lQ dfu{af6 st{Jo–cst{Jo, eo–ceo / aGwg–df]IfnfO{ hf] a'l4
tŒjk"j{s hfGb5, Tof] a'l4 ;flŒjs xf] . xfdLn] cfkm"leq s'g a'l4 5 To;sf] vf]hL ug{'k5{ .
ha;Dd xfdL ;flŒjs a'l4sf x'Fb}gf}“, To; a]nf;Dd wd{sf] vf]h x'g ;Dej x'Fb}g . tfd;L JolQm
dlGb/ hfFbf klg cg'lrt sf/0fn] hfG5 eg] /fh;L JolQm dlGb/ hfFbf klg k"/f hfg ;Sb}g To;}n]
cw'/f] hfG5 . ;flŒjs JolQmsf nflu t ;j{q dlGb/ g} dlGb/ x'g] x'Fbf dlGb/ hfg] p;nfO{
cfjZostf g} x'Fb}g . ch{'g tfd;L k|j[lQsf] xf]Og /fh;L k|j[lQsf JolQm x'g\, To;}n] pgL dWodf
5g\ . t;y{ b'of]{wg / cGo of]4f h:tf] eP/ o'4df klg plqg rfxFb}gg\ . a'4 / dxfjL/sf] cj:yfdf
pgL k'u]sf 5}gg\ / pgsf] b[li6 klg :ki6 5}g . ;flŒjs cj:yf kmlnt ePsf] eP ch{'g uf08Lj
e'OFdf /fv]/ s[i0fnfO{ gd:sf/ u/L o'4af6 labf x'GYf] . ch{'g clgl0f{t / ;+zosf] cj:yfdf eP klg
cf1fsf/L lziosf] efFtL k|Zg ub}{ 5g\ / >Ls[i0fsf jrg klg >4fk"j{s ;'lg/x]sf 5g\ . ch{'g
tfd;L JolQm ePsf] eP lzio klg x'g ;Sb}gy] / ;flŒjs ePsf] eP :ki6 af]w eP/ lzio aGg]
cfjZostf g} x'Fb}gYof] . ch{'g dWodf 5g\ To;}n] pgL lziox¿sf k|tLs x'g\ .
dxfef/t o'4df o'lwli7/ klg 5g\ t/ pgL k|Zg ub}{gg\ lsgeg] pgL wd{/fh x'g\ hf] s]jn
tyfslyt kl08t x'g ;S5 . ;flŒjs ljrf/ pgdf 5 t/ pgL ;flŒjs 5}gg\ . o'lwli7/nfO{
k|1faf]w ePsf] 5}g / pgL s]jn tyfslyt kl08t dfq x'g\ / pgnfO{ kfl08Ton] lyr]sf] 5 . t/
ch{'gnfO{ kl08Ton] glylrPsf] x'gfn] pgL k|Zg ;f]lw/x]sf 5g\ . o'lwli7/nfO{ pQ/ t yfxf 5 t/
Tof] s]jn zf:qsf] pwf/f] pQ/ xf], pgsf] hLjgsf] cg'ej xf]Og . dxfef/tdf xfdL ;a}nfO{ kfpF5f}
lsgeg] Tof] b'lgofFsf] ;+lIfKt lrq xf] . olb xfdL dWodf 5f}“ eg] xfd|f] dgdf lh1f;f p7\g ;S5 .
of] lh1f;feGbf dfly gp7] b'of]{wg x'g] vt/f x'G5 . To;}n] >Ls[i0fsf] k"/f r]i6f ch{'gnfO{ b'of]{wg
x'gaf6 arfP/ a'4 h:tf] eP/ o'4df ;+nUg u/fpg' xf] . lgbf]{iftf / kljqtfsf ;fy lglj{sf/ eP/
o'4df Ps pks/0f / lgldQ dfq eP/ ch{'g plqo"g\ eGg] g} >Ls[i0fsf] k"/f r]i6f xf] .
w[Tof oof wf/ot] dgMk|f0f]lGb|olqmofM .
of]u]gfJolerfl/0of w[ltM ;f kfy{ ;flŒjsL ..##..
x] kfy{ Û h'g clJoerfl/0fL w[lt cyf{t\ wf/0f zlQmn] dg'io Wofg of]uåf/f dg, k|f0f /
OlG›osf lqmofx¿sf] wf/0f u5{, Tof] w[lt ;flŒjs xf] ..
oof t' wd{sfdfyf{Gw[Tof wf/ot]˜h{'g .
k|;Ë]g kmnfsfª\IfL w[ltM ;f kfy{ /fh;L ..#$..
t/ x] k[yfk'q ch{'g Û kmnsf] OR5f dg'io h'g wf/0f zlQmn] cToGt cf;lQmk"j{s wd{ cy{ /
sd{x¿sf] wf/0f u5{ Tof] wf/0f zlQm /fh;L xf] ..
oof :jKg+ eo+ zf]s+ ljiffb+ dbd]j r .
g ljd'~rlt b'd]{wf w[ltM ;f kfy{ tfd;L ..#%..
x] kfy{ Û b'i6 a'l4 ePsf] dg'io h'g wf/0f zlQmåf/f lg›f, eo, lrGtf, b'v / pGd'QmtfnfO{
klg 5f]8\b}g cyf{t\ wf/0f ul//xG5 Tof] wf/0f zlQm tfd;L xf] ..
;+;f/sf ;a} wd{ ;Œj;Dd dfq k'U5g\ . c+u|]hLsf] God, Good sf] g} ¿kfGt/0f xf] . ;Œj
/fd|f] cj:yf eP klg lxGb" wd{ o;eGbf klg kf/ hfg'k5{ eGg] wf/0ff /fVb5 . ;Œj klg ;'gf}nf]
l;qmL xf] . To;}n] o;eGbf kf/ eP/ u'0fftLt cj:yfdf k'Ug'k5{ . oxL g} lxGb"x¿sf] uGtJo xf] hxfF
d'lQm kmlnt x'G5 / lgu'{0fsf] cj:yfdf k'u]df k/dfTdf;Fu ldng x'G5 . lxGb"x¿sf] Ps dfq wf/0ff

nf]suLtf– 681
cWofo–!*
d'lQmsf] clenfiff xf] . w[lt wf/0ffsf] zlQm xf] . of] ;"q cToGt ax'd"No 5 . dg'iosf] hLjgdf ToxL
36\5, h] p;sf] wf/0ff x'G5 . wf/0ff g} dg'io hLjgsf] d"n;"q / cfwf/ xf] . ;+;f/df c¿ s;}n]
klg xfdLnfO{ b'v of ;'v lbg ;Sb}g / s;}n] afFWg of d'Qm ug{ klg ;Sb}g . xfd|f] wf/0ffn] g} ;'v
of b'v lbP/ xfdLnfO{ afFW5 of d'Qm u5{ . To;}n] of] w[ltsf] wf/0ff ax'd"No 5 . a'4n] wDdkbdf
eGg'ePsf] 5 h:tf] ljrf/ u5f}{, To:t} x'g] 5f} . To;}n] ljrf/ ubf{ klg ;fjwfgLk"j{s ug{'k5{
lsgeg] ToxL ;do ltdL cfˆgf] eljiosf] cfwf/ /flv/x]sf x'G5f} . ltd|f] hLjgdf cfh h] eO/x]sf]
5 Tof] ctLtdf ltdLn] u/]sf] wf/0ffsf] kl/0ffd xf] . of] ltdLn] g} rfx]sf] s'/f clxn] eO/x]sf] 5 .
;fy} cfh ltdLn] h] wf/0ff /fV5f}, Tof] ef]ln 3l6t x'g] 5 lsgeg] wf/0ff dg'iosf] hLjgsf] d"n
;"q / cfwf/ xf] . xfdLn] kfPsf] b'v xfd|} wf/0ffsf] kl/0ffd xf] . xfdL cfˆg} wf/0ffdf 3]l/P/ b'vL
x'G5f}“ . xfdLn] hLjgdf agfPsf cg]s wf/0ffsf] kl/0ffd hLjg xf] .
>Ls[i0f eGg'x'G5– b'i6 a'l4jfnf dg'io h'g w[lt cyf{t\ wf/0ffåf/f lg›f, eo, lrGtf, b'v
Pjd\ pGd'QmtfnfO{ 5f]8\b}g cyf{t\ wf/0ff ul//xG5 Tof] w[lt tfd;L xf] . wf/0ffx¿ tLg k|sf/sf
x'G5g\, tLg k|sf/sf] Wofg x'G5 / tLg k|sf/s} w[lt x'G5 . tfd;L JolQmx¿ gs{nfO{ 3/t'No
;lDemP/ ToxfFaf6 lglSng rfxFb}gg\ lsgeg] pgLx¿nfO{ To;}sf] afgL kl/;s]sf] x'G5 . tfd;L
JolQm cfˆgf] wf/0ff cg';f/ lg›f, eo, lrGtf, b'v Pjd\ pGd'QmtfnfO{ 5f]8\b}g . of] ;a} p;sf]
wf/0ffs} kl/0ffd xf] . o:tf] JolQmdf b'i6tf x'G5 / c¿nfO{ klg b'i6tfk"j{s g} Jojxf/ ub{5 .
xfdLn] cfˆgf] hLjgdf sf/fuf/x¿ lgdf{0f u/]sf 5f}“ h;n] aGwgdf /fv]/ b'v l;jfo s]xL lbFb}gg\,
h;sf sf/0f xfdLnfO{ qmf]w, eo, kL8f x'G5 t}klg xfdLnfO{ To;}sf] afgL k/]sf] x'gfn] Tof]
wf/0ffnfO{ 5f]8\g rfxFb}gf}“ . o;nfO{ tfd; w[lt elgG5 . cN5Lkgn] kL8f lbG5 / hLjg af]emt'No
x'G5 t/ klg Tof] wf/0ffnfO{ tfd;L JolQmn] 5f]8\b}gg\ .
>Ls[i0f eGg'x'G5– kmnsf] OR5fjfnf k'?if clt cf;lQmn] h'g w[ltåf/f wd{, cy{ /
sfdx¿nfO{ wf/0f u5{, Tof] w[lt /fh;L xf] . /fh;L JolQm kmnfsfª\IfL x'gfn] k"hf, k|fy{gf / wd{
;a} kmnsf] cfzfn] dfq u5{ . ;fdfGotM xfd|f] cfsfª\Iff k"/f x'Fb}g / olb k"/f eOxfNof] eg] klg
;'v x'Fb}g lsgeg] k'gM kmnsf] cfsfª\Iffn] gofF s'/fdf ;'v vf]H5 . hlt wg, kb, ;'v ;'lawf eP
klg logLx¿sf] cfsfª\Iff slxNo} 36\b}g . ;a} kmnfsfª\Iffx¿n] cGttM ljiffbdf k'¥ofpF5g\ t/ klg
/fh;L JolQm kmnsf] cfsfª\Iff 5f]8\b}g . x] kfy{ Û h'g k'?if Wofgof]uåf/f cJolerfl/0fL w[lt cyf{t\
wf/0ffn] dg, k|f0f / OlG›ox¿sf lqmofnfO{ wf/0f u5{, Tof] w[lt ;flŒjsL xf] . hxfF cJolerfl/0fL
Wofg jf w[lt x'G5 ToxfF ;flŒjstf kmlnt x'G5 . JolQm zfGt a:bf klg dgsf Jolerf/ xhf/f}“
s'/fdf ofqf ul//xG5 / o;df xfdL ;xof]u ul//xG5f}“ . dg Jolerfl/0fL l:ylt xf] hf] ahf/ /
kfunvfgf h:tf] x'G5, hxfF Ps};fy xhf/f}“ cfjfhx¿ u'lGh/xG5g\ .
>Ls[i0f eGg'x'G5– Wofg of]uåf/f hf] cJolerfl/0fL w[ltnfO{ pknAw x'G5, o:tf] wf/0ff
ljrf/sf] Jolerf/ geO{ z'4 lglj{rf/sf] x'G5 . hf] lglj{rf/ x'G5, ToxL lglj{sf/ klg x'G5 . o:tf]
wf/0ffn] dg, k|f0f / OlG›ox¿nfO{ wf/0f t u5{ t/ Jolerf/L x'Fb}g . o:tf] w[ltn] dgnfO{ /
OlG›ox¿sf] lqmofnfO{ rnfpF5 t/ dg / OlG›oåf/f rNb}g . To;}n] ;GGof;LnfO{ :jfdL elgPsf] xf]
hf] ;Œjsf] bzf xf] . ;GGof;Lsf] uGtJo oxL xf] . Wofgsf] cj:yf ;GGof; / u}/Wofgsf] cj:yf
;+;f/ xf] . t;y{ s[i0fn] Wofgdf hf]8 lbg'ePsf] 5 . h'g lbg xfdL dg, k|f0f / OlG›osf] dflns
x'G5f}“ To;} lbg xfdL of]Uo kfq x'Gf]5f}“ / ToxL k/dfTdf xfdLdf k|j]z ug{] 5 .

nf]suLtf– 682
cWofo–!*
;'v+ lTjbfgL+ lqljw+ >[0f' d] e/tif{e .
cEof;fb|dt] oq b'MvfGt+ r lguR5lt ..#^..
oQbu|] ljifldj kl/0ffd]˜d[tf]kdd\ .
tT;'v+ ;flŒjs+ k|f]QmdfTda'l4k|;fbhd\ ..#&..
x] ch{'g Û ;'v klg tLg k|sf/sf] x'G5 . h'g ;'vdf ;fws k'?if pkf;gf, Wofg / ;]jflbsf]
cEof;n] /d0f u5{ / h;n] ubf{ b'vsf] cGt k|fKt x'G5, o:tf] ;'v h'g k|yd ;fwgfsf] cf/De
sfndf ljif;dfg cfef; EfP klg kl/0ffddf cd[tt'No x'G5, Tof] k/dfTdljifos a'l4sf] k|;fbaf6
pTkGg ePsf] ;'v ;flŒjs ;'v xf] ..
ljifo]lGb|o;+of]ufBQbu|]˜d[tf]kdd\ .
kl/0ffd] ljifldj tT;'v+ /fh;+ :d[td\ ..#*..
h'g ;'v ljifo / OlG›ox¿sf] ;+of]un] k|fKt x'G5, Tof] oBlk ef]usfndf cd[t h:tf] nfU5 t/
kl/0ffddf ljif ;b[z x'G5 / Tof] ;'vnfO{ /fh; elgPsf] 5 ..
obu|] rfg'aGw] r ;'v+ df]xgdfTdgM .
lgb|fn:ok|dfbf]Ty+ tQfd;d'bfÅtd\ ..#(..
h'g ;'v ef]usfndf / kl/0ffddf klg cfTdfnfO{ df]lxt ug]{ jfnf x'G5, Tof] lg›f, cfn:o /
k|dfbaf6 pTkGg ePsf] ;'vnfO{ tfd; elgPsf] 5 ..
g tbl:t k[lyJof+ jf lblj b]j]if' jf k'gM .
;Œj+ k|s[lth}d{'Q+m ob]leM :oflTqleu{'0f}M ..$)..
x] ch{'g Û k[YjLdf of cfsfzdf cyjf b]jtfx¿df tyf logLx¿afx]s klg o:tf] sxLF st} s'g}
klg k|f0fLx¿ 5}gg\ hf] of] k|s[ltaf6 pTkGg ePsf tLg u'0faf6 /lxt xf]pmg\ ..
ef]usfndf / kl/0ffddf h'g ;'v cfTdfnfO{ d"lR5{t ug]{ x'G5 / h;sf] r}tGo x/fP/ a'l4
e|i6 x'G5 ;fy} hf] lg›f, cN5Lkgf / k|dfbaf6 pTkGg x'G5, To;nfO{ tfd; elgPsf] 5 . o:tf] ;'v
k|f/Dedf ;'vh:tf] nfU5 t/ o:tf] ;'vnfO{ j:t'tM ;'v eGg' klg l7s x'Fb}g lsgeg] o;sf]
cfTolGts kl/0ffd dxfb'vdf n}hfg] x'G5 . tfd;L JolQmnfO{ eg] of] ;'v h:t} cfef; x'G5 t/
oyfy{df o;n] b'v dfq lbG5 . o:tf JolQmx¿ cTolws ef]hg u/]/ d"R5f{ of a]xf];L cj:yfdf
/xG5g\ . tfd;L JolQmx¿ d'bf{;/x afFR5g\ / cfTd3ft klg w]/} u5{g\ . cTolws ef]hgn] k|f/Dedf
;'vsf] cg'e"lt x'G5 t/ kl/0ffddf chL0f{, cfn:o / :km"lt{ljxLg cj:yfdf k'¥ofP/ b'v dfq lbG5 .
tfd;L JolQmsf] ;'vlt/ b[li6 g} k'Ub}g . hLjg g[To ul//x]sf] 5 / k/dfTdfsf] pT;j rln/x]sf] 5
t/ pm To;df ;'v kfpFb}g lsgeg] p;sf] lrQ k/dfTdfk|lt u'gf;f]n] el/Psf] x'G5 . tfd; ;'v
ef]usfndf / kl/0ffddf klg d"lR{5t ug]{ x'G5 . To;}n] pgLx¿ gs{df emb{5g\ / hLjgsf] plrt
pkof]u ug{ ;Sb}gg\ . /flqdf pgLx¿ hlt cfglGbt x'G5g\, Tolt lbgdf x'Fb}gg\ . r]tgfsf] lbof]
aln/x]sf] x'G5 t/ tfd;L JolQm cGwsf/d} ;'v cg'ej ub{5g\ .
/fh;L ;'v OlG›o / ljifosf] ;+of]uaf6 pTkGg x'G5 . r}tGosf] lbof] hn]sf] ;'v
cGwsf/af6 lng] JolQm tfd;L x'G5 eg] of] r}tGosf] Hof]ltsf] ;'v l;wf glnP/ OlG›o, z/L/ /
ef]usf] dfWodaf6 lng] JolQm /fh;L x'G5 . o:tf] z/L/ / OlG›osf dfWodaf6 lng] ;'v /fh;L
;'v xf] . ljifo / OlG›osf] ;+of]uaf6 k|fKt x'g] ;'v k|f/Desf] ef]usfndf cd[t k|tLt x'G5 .
OlG›osf ;a} ;'v ef]usfnel/ ;'vb / ef]u]kZrft\ b'vdf kl/0ft x'G5g\ . sfdjf;gfsf] ;'v
ef]usfnel/ ;'vb cg'ej x'G5 / ef]ukZrft\ ljiffb, kL8f, ysfg / cfTdUnflg ag]/ kl/0ffd b'vb

nf]suLtf– 683
cWofo–!*
x'G5 . OlG›osf dfWodaf6 lnOPsf] ;'v ;a} If0feª\u'/ x'G5 / cem ulx/f] cGwsf/sf] k|tLlt
u/fpF5 . t;y{ ef]usf] ;do cd[t efg eP klg kl/0ffddf ljifh:tf] x'G5 . Tof] ;'v h;df ;fws
k'?if Wofg, pkf;gf / ;]jflbsf] cEof;n] /d0f u5{ To:tf] ;'v ;fwgfsf] cf/Desfndf ljif;dfg
nfu] klg kl/0ffddf b'Mvsf] cGt eO cd[tt'No x'G5 . olb of] r}tGosf] Hof]ltsf] ;'v ljgf dfWod
l;wf k|sfzaf6 g} kfpg ;lsG5 eg] Tof] ;'v ;flŒjs xf] .
;flŒjssf] bzf /fh;sf] eGbf l7s pN6f] x'G5 . k|f/De sfndf b'vb cg'e"lt x'G5 lsgeg]
Wofg, k"hf, k|fy{gf, tk ug{ cToGt} sl7g x'G5 . z/Ll/s si6 dgdf p7\g]lalQs} xhf/f+} ljrf/x¿n]
Wofg eª\u ug{ vf]H5g\ / yk si6k"0f{ / sl7g agfpF5g\ . t;y{ tk:of k|f/Dedf b'vb x'G5 t/
kl/0ffddf To;af6 dxf;'v k|fKt x'G5 lsgeg] ;flŒjs ;'vdf z/L/ / OlG›o dfWod x'Fb}g .
;flŒjs ;'v Wofg, ;]jf / pkf;gfsf cEof;af6 /d0f ub}{ pknAw x'G5 . Tof] xfd|f] r}tGosf]
:jefj xf] . Wofgsf] cEof;af6 PsfGt If0f k|fKt x'G5 / To; If0fdf leqsf] em/gf km'6\g yfN5 .
;flŒjs ;'v xfd|f] leqaf6 cfpF5 . tfd;L ;'v leqsf] k|sfznfO{ lgefP/ kfOG5 . /fh;L ;'v
OlG›o / z/L/sf dfWodaf6 kfOG5 . t;y{ o;df klxn] ;'v kl5 b'v k|fKt x'G5 / of] ;flŒjs
;'vsf] pN6f] x'G5 . To:t} ;flŒjs ;'v tfd;L ;'vsf] klg ljk/Lt x'G5 lsgeg] tfd;L ;'v d"R5f{
cj:yfdf kfOG5 eg] ;flŒjs ;'v d"R5f{ ;dfKt ePkl5 cyf{t\ hfu/0fsf] cj:yfdf pknAw x'G5 .
of] ;'v tLg k|sf/sf] x'G5 eg]/ >Ls[i0f eGg'x'G5 . hut\df o:tf] s'g} k|f0fL 5}g, hf]
k|s[ltaf6 pTkGg tLg k|sf/sf] u'0faf6 /lxt xf];\ . ;a} k|f0fL oL tLg} k|sf/sf ;'vaf6 lylrPsf
x'G5g\ . of] tLg k|sf/sf] ;'vsf] u'0fnfO{ hfg]/ hf] o;af6 kf/ x'g] rf}yf] cj:yfdf k'U5, Tof] g}
u'0fftLt cj:yf xf] . u'0fftLt JolQmsf] s'g} ;Ldf x'Fb}g / pm c;Ld;Fu Ps x'G5 . of] tLg k|sf/sf]
;'vdf 3]l/Psf] k|f0fL tLgsf] / ;[li6sf] kf/ eP/ ;|i6fsf] cª\u aG5 . xfd|f] uGtJo u'0fftLt x'g'
xf] . hf] ;a} u'0fsf] kf/ x'G5 pm k|s[ltsf] klg kf/ eP/ k/dfTdf x'G5 .
a|fXd0fIflqoljzf+ z"b|f0ff+ r k/Gtk .
sdf{l0f k|ljeQmflg :jefjk|ej}u{'0f}M ..$!..
x] k/Gtk Û a|fXd0f, Iflqo, j}Zo / z"›sf] klg sd{ :jefjaf6 pTkGg u'0fnfO{ ljeQm
ul/Psf] 5 ..
zdf] bd:tkM zf}r+ IfflGt/fh{jd]j r .
1fg+ lj1fgdfl:tSo+ a|Xdsd{ :jefjhd\ ..$@..
;d cyf{t\ cGt:s/0fsf] lgu|x ug{', OlG›osf] bdg ug{', wd{kfngsf nflu si6 ;xg', aflx/
leqsf] z'l4sf lglDt tk ug{', c¿sf] ck/fw Ifdf ug{', dg OlG›o / z/L/nfO{ ;/n /fVg', j]b–
zf:qsf] cWoog cWofkg ug{', O{Zj/df >4f /fVg' / k/dfTdfnfO{ tŒjn] cg'ej ug{', cfl:tstf,
a'l4, 1fg, lj1fg oL ;a} a|fXd0fsf :jfefljs sd{ x'g\ ..
zf}o{+ t]hf] w[ltbf{Io+ o'4] rfKoknfogd\ .
bfgdLZj/efjfZr Iffq+ sd{ :jefjhd\ ..$#..
;f}o{, t]h, w[lt cyf{t\ w}o{, rt'/tf / o'4af6 gefUg] :jefj Pjd\ bfg lbg' / O{Zj/efj
cyf{t\ :jfdLefj /fVg' oL ;a} Iflqosf :jfefljs sd{ x'g\ ..
s[lifuf}/Iojfl0fHo+ j}Zosd{ :jefjhd\ .
kl/rof{Tds+ sd{ z"b|:oflk :jefjhd\ ..$$..

nf]suLtf– 684
cWofo–!*
v]tLkftL, uf}kfng, qmo ljqmo ¿k ;To Jojxf/ oL j}Zosf :jfefljs sd{ x'g\ / ;a} j0f{sf]
;]jf ug{' z"b|sf] :jfefljs sd{ xf] ..
;+;f/df dflg;x¿ plrt tl/sfåf/f ljeflht x'g] xf] eg] a|fXd0f, Iflqo / z"› tLg j0f{
dfq x'g'kYof]{ . dg'io plrt tl/sfn] ljeflht gePsf] x'Fbf rf}yf] j0f{ j}Zo klg 5 . j}Zo k[ys\
j0f{eGbf klg ldl>t j0f{ xf] . z"› / Iflqo, Iflqo / a|fXd0f, z"› / a|fXd0f lardf hf] 5g\, tL ;a}
j}Zo x'g\ . To;}n] j}Zo ldl>t j0f{ / rf/bf]af6f] klg xf] hxfFaf6 Ps j0f{sf] JolQm csf]{ j0f{df
k|j]z ug{ ;S5 . tLg j0f{ ofqfky xf] eg] rf}yf] rf/bf]af6f] xf], To;}n] j}Zo j0f{ 7'nf] 5 .
td;\n] el/Psf] JolQm hf] a]xf];Lsf] cj:yfdf x'G5 Tof] z"› xf] . /h;\n] cyf{t\ tLj| Tj/f /
pmhf{n] el/Psf] JolQm Iflqo xf] / ;Œj, zflGt / kljqtfn] el/Psf] JolQm a|fXd0f xf] . of] tLg u'0f
ul0ftLo ljefhg xf] t/ hLjgn] ul0ft dfGb}g . hLjgdf tLg u'0fsf eGbf rf}yf] u'0fsf j}Zo
k|z:t kfOG5g\ . a|fXd0f, Iflqo / z"› ;a} Joj;fo ul//x]sf 5g\ . a|fXd0fn] ug]{ k"hf–kf7, tk,
o1 / k'/]TofOF ug{' klg Joj;fo g} xf] / a|fXd0fn] ToxL cg'¿k Joj;fo ul//x]sf] 5 eg] pm j}Zo
g} xf] . To:t} z"› h'Qf agfpg], ;8s ;kmf ug]{ cflb wGbf ul//x]s} 5 . To;}n] Jofkf/ ug]{ z"› klg
j}Zo g} xf] . To:t} Iflqo klg cfˆgf] hLjg a]Rg] Joj;fo ul//x]s} 5g\ . t;y{ Jofkf/ ug]{ pgLx¿
;a} j}Zo g} x'g\ . of] tLg j0f{sf] ;ª\udsf] ¿kdf j}Zo j0f{ hlGdPsf] xf] .
hGd;Fu j0f{ ;DalGwt x'Fb}g . a|fXd0f, Iflqo / z"›sf] 3/df hGdg'n] a|fXd0f, Iflqo of z"›
x'g ;Sb}g . ef/tsf k|Voft ljåfg\ 8fS6/ cDa]8s/ z"› 3/df hGdg' eP/ klg pxfF sfg'gsf 7"nf
kl08t x'g'x'GYof] h;n] ef/tsf] ;+lawfg agfpgdf dxŒjk"0f{ e"ldsf lgjf{x ug{'eof] . pxfF k|sf08
ljåfg\ a|fXd0fdf ulgg'x'G5 . To;}n] hGdaf6 s]jn ;Defjgf dfq k|fKt x'G5 . a|XdnfO{ ghfgL
sf]xL a|fXd0f x'g ;Sb}g . lxGb" k/Dk/fcg';f/ hGdaf6 ;a} z"› eP/ hlGdG5g\, lsgeg] ;a}
lj>fdaf6 cyf{t\ gf} dlxgf;Dd cfdfsf] ue{df ;'lt/x]sf] ulx/f] cGwsf/sf] cj:yfaf6 hlGdG5g\
hf] td;\sf] cj:yf xf] . j0f{ t p;sf] sd{af6 lglZrt x'G5 . hlGdFbf z"› / d[To'sf] cj:yfdf
a|fXd0f x'g ;s] hLjg ;kmn x'G5 .
>Ls[i0f ch{'gnfO{ j0f{x¿sf] nIf0fsf af/]df eGb} x'gx'G5 . ltg} nIf0fcg'¿k JolQmn] cfˆgf]
j0f{ lgwf{/0f ug{ ;S5 . pxfF a|fXd0fsf nIf0fsf] af/]df eGb} x'g'x'G5 . ;d cyf{t\ cGt:s/0fsf]
lgu|x, leq s'g} pQ]lht nx/x¿ afFsL g/x]/ cGt:s/0f :jod\ dflns ePsf] cj:yf 5 eg] ;d
kmlnt ePsf] hfGg'k5{ . To:t} bd cyf{t\ OlG›ox¿sf] bdg eP/ OlG›o jzdf 5 / xf]; dflns
ePsf] 5 eg] ToxL a|fXd0f xf] . zf}r cyf{t\ h;sf] aflx/ leqsf] z'l4 eO{ ljsf/ z]if 5}g eGg] xf] .
tk cyf{t\ hf] hLjgdf b'vaf6 zflGt kfOG5 / ;Tosf] vf]h x'g ;S5 eg] b'v vKg tof/ x'g]
JolQm a|fXd0f xf] . hf] ;'vsf] cfsfª\IfL geO{ Ifdfefj / zflGtnfO{ pknAw x'G5, pm a|fXd0f xf] .
Ifdfefj gePsf] JolQm zfGt x'g ;Sb}g . cfh{j h;sf] dg, OlG›o / z/L/ ;/n / g};lu{s eP/
;fgf] aRrf h:tf] afFR5, o:tf] lawfos b[li6 / cfl:ts a'l4 x'g] JolQm g} a|fXd0f xf] . oL ;a}
a|fXd0fsf :jfefljs nIf0f x'g\ . klxn]sf] zf:qdf ;fwf/0f ;+f;fl/s / kbfy{sf] 1fg h;nfO{ clxn]
xfdL lj1fg eG5f}“ ToxL g} 1fgsf] cy{ lyof] . To;nfO{ uLtfn] klg 1fg eg]sf] 5 . h;af6 c¿
s'/f hflgGYof], To;nfO{ 1fg / h;af6 :jod\nfO{ hflgGYof] To;nfO{ lj1fg elgGYof] . oL ;a}
a|fXd0fs} :jefljs nIf0f x'g\ .
ca >Ls[i0f Iflqo :jefjsf nIf0fsf] ljifodf eGb} x'g'x'G5 . ;f}o{, jL/tf, ;fx;, t]h /
cbDo pmhf{, zlQm, w}o{, rt'/tf, hLjgdf ;ª\3if{sf] s'zntf, o'4df klg gefUg' cyf{t\ d[To' g} cfP
klg gefUg' Iflqo u'0f xf] . Iflqo cfkm";Fu s]xL geP klg s;}n] s]xL dfu u/]df ;Dk"0f{ s'/f bfg
nf]suLtf– 685
cWofo–!*
lbg tTk/ x'G5 . lbg' p;sf] :jfefljs nIf0f xf] eg] :jfdLefj, cxª\sf/ / /fh; sd{ klg p;sf]
:jfefljs sd{ xf] . ;fx;, gdfUg] j[lQ, lbg] ;xhtf, cxª\sf/sf sf/0f gdfUg] t/ dxfbfgL x'g] /
:jfdLefj klg Iflqo u'0fsf] nIf0f xf] . cfkm" s]xL geP klg :jfdLefj eg] Iflqodf oyf]lrt
/xG5 . >Ls[i0f j}Zosf] :jfefljs nIf0faf/] j0f{g ub}{ eGg'x'G5– v]tL, uf}kfng, qmo–ljqmodf ;To
Jojxf/ j}Zosf] :jfefljs sd{ xf] . j}Zon] sd{ ubf{ klg OdfGfbf/L / ;To Jojxf/ xf];\, p;sf]
sd{ cwd{df cfwfl/t geP/ ;Tosf] vf]h ug{ ;sf];\ . x/]s s[Todf hlt cfjZos x'G5, Tolt g}
gfkmf lnOof];\ . v]tL, uf}kfng, qmo–ljqmodf ;To Jojxf/ j}Zosf] :jfefljs sd{ xf] . klxn] j}Zo
jf:tljs / ;To sd{df lyP / pgLx¿nfO{ ;]7 elgGYof] h'g >]i7 zJbsf] cke|+z xf] . h;n]
Jofkf/df ;TotfnfO{ :yfg lbPsf] 5, Tof] JolQm >]i7 xf] . To; ;dodf ;]7 ;Ddflgt ;Daf]wg
lyof] lsgeg] Jofkf/df OdfGfbf/L sfod /fVg'eGbf sl7g s]xL x'g ;Sb}g .
cGtdf >Ls[i0f z"›sf] u'0f sd{sf af/]df eGg'x'G5 . ;]jf ug{' g} z"›sf] :jfefljs sd{ xf] .
z"›n] ug]{ sd{ ;]jf g} xf] t/ ;]jf ubf{ z'4 ;]jfefj lglxt x'g'k5{ . cfˆgf] cfDfbfgL ubf{ klg
p;sf] efjbzf ;]jfs} x'g'k5{ . clxn] g z"›df ;]jfefj x'G5, g j}Zodf ;Totf x'G5 / g Iflqodf
;f}o{ x'G5 / g a|fXd0fdf a|XDf1fg x'G5 . a|fXd0f klg s]jn kf]yL kl08t cyf{t\ c¿af6 ;'g]sf] s'/f
/6]/ eGg] dfq x'G5 . To;}n] p;leqsf] /;wf/ klg ;'ls;s]sf] 5 . olb :jLs[t Joj:yf ePdf z"›
;]jfaf6} ;To;Dd p7\g ;S5 . ;To Jojxf/ ug]{ JolQm la:tf/} Joj;foaf6 bfgdf hfG5g\ cyf{t\
j}Zo klg bfgL eP/ Iflqosf] sf]6Ldf k'Ug ;S5 . olb Iflqosf] Jojxf/ plrt ePdf p;n]
hLjgnfO{ hfGb5 / To;n] Iflqoaf6 a|fXd0f agfpg ;S5 . a|fXd0f klg ;Œjaf6 p7]/ u'0fftLt
x'g] r]i6f ug{ ;S5 . o:tf] :jLs[t Joj:yf ePdf z"› klg a|fXd0f x'g ;S5 / cGtdf a|fXd0f
ePkZrft\ u'0fftLtlt/sf] ofqf ug{ ;S5 .
:j] :j] sd{0ole/tM ;+l;l4+ net] g/M .
:jsd{lg/tM l;l4+ oyf ljGblt tR5[0f' ..$%..
x] ch{'g Û cfcf5gf :jfefljs sd{df tTk/tfk"j{s nfu]sf dg'io eujt\k|flKt¿k k/d l;l4df
k|fKt x'G5g\ . cf5gf] :jfefljs sd{df nfu]sf] dg'io k/d l;l4nfO{ k|fKt x'Gf] ljlw ltdL d;“u ;'g ..
otM k|j[lQe{"tfgf+ o]g ;j{ldb+ ttd\ .
:jsd{0ff tdEoRo{ l;l4+ ljGblt dfgjM ..$^..
x] ch{'g Û h'g k/dfTdfaf6 ;a} k|f0fLx¿sf] pTklQ ePsf] 5 / h;df of] ;Dk"0f{ hut\ JofKt
5 Tof] k/dfTdfnfO{ cfˆgf] :jfefljs sd{åf/f k"hf u/]/ dg'io k/dl;l4df k|fKt x'G5g\ ..
>]ofG:jwdf]{ lju'0fM k/wdf{T:jg'li7tft\ .
:jefjlgot+ sd{ s'jf{GgfKgf]lt lslNaifd\ ..$&..
To;}n] /fd|f];uF cfr/0fdf /x]sf] csf{sf] wd{eGbf u'0f/lxt eP klg cfˆg} wd{ >]i7 5
lsgeg] :jefjn] lgot ul/Psf] :jwd{ ¿k sd{ ub}{ dg'io kfkdf k|fKt x'bF }g ..
;xh+ sd{ sf}Gt]o ;bf]ifdlk g Toh]t\ .
;jf{/Def lx bf]if]0f w"d]gflUgl/jfj[tfM ..$*..
ctPj x] s'GtL k'q Û bf]ifo'Qm eP klg :jfefljs sd{nfO{ TofUg'x'bF }g lsgeg] w'jfFaf6 clUg
;b[Zf ;a} sd{x¿ s'g} g s'g} bf]ifaf6 cfj[t 5g\ ..
oxfF >Ls[i0f b'O{j6f zAb :jwd{ / :jsd{sf] pkof]u ug{'x'G5 . xfdL cfÏgf] cfTolGts
lghTj / df}lns :jefjdf /x]/ sd{ ub}{ z"Go cj:yfdf x'g' g} :jwd{ xf] . :jwd{ ;a}df Ps} x'G5 /
nf]suLtf– 686
cWofo–!*
;a}sf] uGtJo ToxL z"Go k|fKt ug{' xf] h'g clGtd 36gf xf] . s[i0f, qmfO:6, a'4 Pp6} z"Gotf / z'4
efjdf pknAw x'g'ePsf] 5 . of] aflx/af6 b]Vg / hfGg ;lsGg lsgeg] of] leqsf] cg'e"lt xf],
h;nfO{ klxNofpg] nIf0f klg x'Fb}g . :jsd{ k|To]s JolQmdf leGg x'G5 . o;nfO{ aflx/af6 klg
lrGg ;lsG5 . wd{ xfd|f] s]G› xf] / sd{ xfd|f] kl/lw xf] . xfd|f] s]G›df sf]xL k'Ug ;Sb}g . To;}n]
JolQm :jod\nfO{ dfq hfGb5 . of] j0f{sf] ljefhg :jsd{sf] ljefhg xf] . x/]s j0f{sf JolQmleq
ToxL Ps} a|Xd kfOG5 . s[i0fn] klxn]sf w]/} sygx¿df :jsd{nfO{ :jwd{sf] ¿kdf k|of]u ug{'ePsf]
5, h;af6 e|flGt x'g ;S5 . x/]s u'0fsf] JolQm cfˆg} :jsd{df /x]/ g} pknAw x'g ;S5 .
;fwf/0ftM af]nrfnsf] efiffdf o;nfO{ :jwd{ elgG5 t/ eGg'kg]{ :jsd{ xf] .
>Ls[i0f eGg'x'G5– h'g sd{, u'0f / kl/jf/df xfd|f] hGd x'G5 Tof] csf/0f x'Fb}g . d[To'kZrft\
klg leq afFsL /x]sf] rfxgf, sfdgf, wf/0ff, cfsfª\Iff / jf;gfsf sf/0fn] dflg;sf] hGd x'G5 .
hGd csf/0f x'Fb}g, Tof] klg xfd|} rog xf] . hLjgwf/fnfO{ k"hf agfP/ sd{sf] kmn k/dfTdfsf]
r/0fdf ck{0f ub}{ xfd|f] sd{nfO{ g} cr{gf agfPdf k"hfsf] cfjZostf g} x'Fb}g . x] ch{'g Û h'g
k/dfTdfaf6 ;a} k|f0fLx¿sf] pTklQ ePsf] 5 / h;af6 of] hut\ JofKt 5, Tof] k/d]Zj/nfO{ cfˆgf]
:jfefljs sd{åf/f k'h]/ dg'io k/dl;l4df k|fKt x'G5 . To;}n] sd{nfO{ kl/jt{g gu/L xfdL h] u5f}{+,
ToxL sd{nfO{ k/dfTdfsf] r/0fdf ck{0f u/f}+ . c¿sf] wd{eGbf u'0f/lxt eP klg cfˆg} wd{ >]i7
x'G5 lsgeg] :jefjn] lgot u/]sf] :jwd{¿k sd{ u/]df dg'io kfknfO{ k|fKt x'Fb}g . c¿sf] aflx/L
cfj/0f dfq b]Vg ;lsG5 . aflx/af6 x]bf{ JolQm ;'vL / cfglGbt b]lvG5 t/ p;sf] leqL kL8f
cb[Zo x'G5 . xfdL c¿sf] wd{k|lt cyf{t\ :jsd{k|lt cfslif{t x'G5f+}“ t/ hlt To;leq k|j]z u5f}{“,
ToxfF b'v dfq b]Vg] 5f}“ . To;}n] >Ls[i0f x]bf{ /fd|f] b]lvP klg c¿sf] wd{ / c¿sf] :jsd{af6
aRg'k5{ eGg'x'G5 .
xfdL cfˆgf] lgot sd{ h'g hGd hGd nufP/ xfdLn] cflh{t u/]sf 5f}“, To;af6 ;'vL 5}gf}“
eg] ckl/lrt sd{df t emg} b'vL x'g] 5f}“ . To;}n] c¿sf] :jsd{af6 k|nf]let x'g' Joy{ 5 . cfˆgf]
:jfefljs sd{ / cfr/0fdf /xFb}, Tof] sd{nfO{ lgot dfg]/ k/dfTdfsf] OR5f :jLsf/ ub}{ u¥of} eg]
ltdL :jwd{df k|fKt eP/ kfkaf6 d'Qm x'g] 5f} . To;}n] x] s'GtLk'q Û bf]ifo'Qm eP klg :jfefljs
sd{nfO{ TofUg'x'Fb}g lsgeg] w'jfFaf6 clUg;b[Zf ;a} sd{ s'g} g s'g} bf]ifaf6 cfj[Q 5g\ . s'g} sd{
klg bf]ifd'Qm x'g ;Sb}gg\ / bf]if gePsf] s'g} sd{ vf]Hg klg ;lsGg . ;fy} bf]if dfq b]Vbf JolQmn]
s]xL klg ug{ ;Sb}g . bf]if klg vf]Hg ;lsGg lsgeg] vf]HffOdf klg bf]if x'g ;S5 . oxfF Zjf;
lnFbf klg lx+;f x'G5 . To;}n] hxfF hlGdPsf 5f}“ / h'g :jsd{ ltdLnfO{ lglZrt ul/Psf] 5, ToxL
sd{ ul//xg'k5{ / Tof] sd{sf] lhDdf cfkm"n] glnO{sg k/dfTdfnfO{ g} ck{0f ug{'k5{ . o;/L stf{
dfq gag] s'g} sd{n] afFWb}g . ;a}h;f] sd{ kfkk"0f{ 5, To;}n] d k'0osd{ u5{' eg]/ ;f]Rg' klg Joy{
5 lsgeg] o:tf] s'g} sd{ 5}g h;df kfk gxf];\ . xft xNnfpFbf, Zjf; lnFbf, lxF8\bf, vfFbf, a:bf,
;'Tbf x/]s sd{df lx+;f x'G5, k|f0fL db{5g\ / kfk x'G5 . lx+;f x'G5 eg]/ JolQm oL sd{x¿ gu/]/
afFRg klg ;Sb}g . Ps k6s cf]7 vf]n]/ aGb ubf{ sl/a Ps nfv hLjf0f' db{5g\ . :gfg ubf{
hnsf sL6f0f'x¿ d5{g\ . To:t} x/]ssf] s[Todf lx+;f x'G5 / of] ;a} ;f]Rg] xf] eg] sf]xL klg JolQm
afFRg klg ;Sb}g .
To;}n] ;a} sd{ bf]ifo'Qm 5 . hxfF clUg x'G5, ToxfF w'jfF x'G5 eg]h:t} hxfF sd{ x'G5, ToxfF
bf]if x'G5 . of] bf]if / kfkaf6 d'Qm x'g] Ps dfq pkfo cfkm" stf{ geO{ k/dfTdfnfO{ stf{ dfg]/ olb
sd{ ul/of] eg] Tof] sd{df s'g} bf]if / kfk x'g] 5}g / xfdL s]jn lgldQ dfq x'g] 5f}+ . k/dfTdf

nf]suLtf– 687
cWofo–!*
stf{ / xfdL p;sf] pks/0f eof}“ eg] ToxfF s'g} kfk / bf]if x'Fb}g . clg lgoltaf6 / k|s[ltaf6
k|fKt :jfefljs sd{ stf{efj Tofu]/ ug{' g} xfd|f] st{Jo x'G5 . s[i0fsf] ;f/f hf]8 oxL stf{efjsf]
Tofu ug{' xf] lsgeg] sd{ t Tofu ug}{ ;lsGg . x] s'GtLk'q Û bf]ifo'Qm eP klg :jfefljs sd{nfO{
Tofu ug}{ x'Fb}g lsgeg] w'jfFaf6 clUg;b[Zf ;a} sd{ s'g} g s'g} bf]ifaf6 cfj[Q x'G5g\ .
c;Qma'l4M ;j{q lhtfTdf ljut:k[xM .
g}isDo{l;l4+ k/df+ ;GGof;]gflwuR5lt ..$(..
x] ch{'g Û ;j{q cf;lQm/lxt, a'l4dfg\, :k[xf/lxt / cGt:s/0fnfO{ lht]sf] k'?if ;GGof;åf/f
klg k/d g}isDo{ l;l4df k|fKt x'G5 ..
l;l4+ k|fKtf] oyf a|Xd tyfKgf]lt lgaf]w d] .
;df;]g}j sf}Gt]o lgi7f 1fg:o of k/f ..%)..
lqmof/lxt eO{ z'4 ;lRrbfgGb3g a|Xd¿k k/dfTdfsf] l;l4df k|fKt x'G5 . To;}n] x]
s'GtLk'q Û cGt:s/0f ¿k l;l4nfO{ k|fKt ePsf] k'?if h;/L ;lRrbfgGb3g a|Xddf k|fKt x'G5 tyf hf]
tŒj1fgsf] kl/lgi7f xf] To;af/] ltdL ;+If]kdf daf6 ;'g ..
a'4Øf ljz'4of o'Qmf] w[TofTdfg+ lgoDo r .
zAbfbLlGjifof+:ToSTjf /fuå]iff} Jo'b:o r ..%!..
ljljQm;]jL n£jfzL otjfSsfodfg;M .
Wofgof]uk/f] lgTo+ j}/fUo+ ;d'kfl>tM ..%@..
cxÍf/+ an+ bk{+ sfd+ qmf]w+ kl/u|xd\ .
ljd'Ro lgd{dM zfGtf] a|Xde"ofo sNkt] ..%#..
x] ch{'g Û ljz'4 a'l4n] o'Qm PsfGt / z'4 b]zsf] ;]jg ug]{jfnf tyf ldtfxf/L, dg, jf0fL /
z/L/nfO{ lht]sf] b[9 j}/fUodf /fd|/L k'Ug ;kmn k'?if lg/Gt/ Wofgof]udf kf/fo0f ePsf], ;flŒjs
wf/0ffn] cGt:s/0fnfO{ jzdf /fv]/ tyf zAbflb ljifonfO{ Tofu u/]/ /fuå]ifnfO{ gi6 u/L,
cxª\sf/, an, 3d08, sfd, qmf]w / kl/u|x ;ª\u|xnfO{ Tofu u/L ddtf/lxt / zfGt cGt:s/0f
eO{ ;lRrbfgGb3g a|Xddf Ps} efj x'gsf nflu of]Uo x'G5 ..
>Ls[i0f eGg'x'G5– ltdL hxfF 5f}, ToxLFaf6 sd{ u/ s]jn kmnfsfª\Iffsf] Tofu u/]df ToxL
Tofuaf6 ;GGof; kmlnt x'g] 5 . hª\un / lxdfnodf uP/ tk:of ug]{ JolQmnfO{ klg ;GGof;
kmlnt x'g ;S5 . b'j} dfu{af6 df]If kfpg ;lsG5 . s[i0f s'g} kIfkft ug{'x'Gg . pxfF t s]xL
JolQmnfO{ k/dfTdf cfkm“} ;GGof;dfu{df n}hfg rfxG5 eGg'x'G5 . dxfjL/, a'4x¿sf] ;GGof; klg
k/dfTdfn] g} u/fpg' ePsf] xf] . >Ls[i0f ;GGof;L klg k/dfTdfnfO{ pknAw x'G5 eGg'x'G5 . o;/L
k/dfTdf pknAw x'g] ;"q ;GGof; of u[x:y geP/ kmnfsfª\Iffsf] Tofu xf] . u[x:y jf 3/ 5f]8]/
;GGof;L eO{ kmnfsfª\Iffsf] Tofu ug]{ s'/f JolQmsf] cfˆgf] :jefjcg'¿ksf] lg0f{o xf] . hxfF eP
klg kmnfsfª\Iffsf] Tofu gu/L k/dfTdf pknAw x'g ;Sb}g .
;a} JolQmnfO{ hah{:tL ;GGof;L agfpg ;lsFb}g lsgeg] hah{:tL ;GGof;L agfPdf p;n]
cf>d / dlGb/nfO{ g} 3/ agfpg] ;Defjgf x'G5 / ;GGof;L u[x:y ePdf p;n] 3/nfO{ g} cf>d
of dlGb/ agfpg] 5 . ;+;f/df b'O{ k|sf/sf JolQm u[x:y / ;GGo:y x'G5g\ . u[x:ynfO{ ;GGof;Ldf
/ ;GGof;LnfO{ u[x:yLdf cfsif{0f x'G5 . oxL ljk/Lt cfsif{0fn] e8\lsg] ;Defjgf x'G5 . t;y{
>Ls[i0f eGg'x'G5– æ:jwd]{ lgwgd\ lk|oMÆ cyf{t\ cfˆgf] wd{df dg{' g} /fd|f] x'G5 . :jwd{sf] cy{
hGdaf6 kfOPsf] wd{ geO{ cfˆgf] :jefj / k|s[lt xf] . k/wd{df afFRof}F jf afFRg vf]Hof}F eg] k"/f
nf]suLtf– 688
cWofo–!*
hLjg gs{t'No x'G5 . To;}n] >Ls[i0f k/wd{ eofjx 5 eGg'x'G5 . >Ls[i0f eGg'x'G5– h:tf] ltd|f]
efj 5, ToxL sd{ ;/ntfk"j{s u/]/ kmnfsfª\Iff dfq Tofu . sd{ Tofu ug{ rfxG5f} eg] klg Tofu
t/ To;df klg kmnfsfª\Iff pTkGg gxf];\ . s[i0fsf] d'Vo pkb]z g} kmnfsfª\Iffsf] Tofu xf] .
>Ls[i0f eGg'x'G5– x] ch{'g Û cf;lQm/lxt, :k[xf/lxt, cGt:s/0fnfO{ lht]sf] k'?if ;GGof;åf/f klg
k/d g}isDo{ l;l4df k|fKt x'G5g\ . x] s'GtLk'q Û cGt:s/0fsf] l;l4 ¿kdf k|fKt ePsf] k'?if h:f/L
;lRrbfgGb3g a|Xddf k|fKt x'G5 tyf hf] tŒj1fgsf] kl/lgi7f xf] Tof] klg ltdL daf6 hfg .
>Ls[i0fn] o; k|;Ëdf w]/} s'/f eGg'ePsf] 5– o; hut\df lrhx¿ ;Lldt 5g\ t/ rfxgf
ug]{ w]/} 5g\ . To;}n] x/]s s'/fdf ;ª\3if{ 5 ;fy} k|lt:kwf{ xf]pGh]n xfdL ;+;f/df s]xL g s]xL
vf]lh/xG5f}“ . h;sf] c¿;Fu s'g} O{iof{ k|lt:kwf{ 5}g, pm g} :k[xf/lxt x'G5 . k/dfTdf lj/f6\ 5 /
hltn] rfx] klg pm vl08t x'Fb}g . pklgifb\n] eG5 k/dfTdf k"0f{ 5, t;y{ k"0f{af6 h] lgsfn] klg
jf yk] klg k"0f{ g} z]if /xG5 . To;}n] k/dfTdfnfO{ k|lt:kwf{ gu/L rfxg'k5{ . k/dfTdf kfpg :k[xf
ug]{ cfjZostf g} x'Fb}g . ljrf/af6 el/Psf] a'l4 cz'4 / w'jfFn] el/Psf] a'l4 xf] . w'jfF/lxt a'l4,
hxfF ljrf/ 5}g / Hof]lt dfq /x]/ z'4 a'l4sf] ¿kdf /xG5 Tof] ljz'4 a'l4 xf] / To:tf] z'4 a'l4n]
o'Qm JolQmnfO{ ljz'4 a'l4o'Qm elgG5 . xfdL PsfGt;Fu 8/fP/ le8df /xg rfxG5f}F . xfdL PSnf]
x'g 8/fP/ s]jn cfkm";Fu x'g rfxFb}gf+}“ . cfkm";Fu hf] x'g ;Sb}g, pm k/dfTdf;Fu klg x'g ;Sb}g .
k/dfTdf xfd|f] ;f/e"t cª\u Pjd\ s]G› xf] . t;y{ JolQm ha stf{efj 5f]8\5, ta p;leq
PsfGtsf] pbo x'G5 . oxL PsfGtdf /xg' g} z'4 b]zsf] ;]jg ug{' xf] .
;+;f/df ;d:of cfPkl5 efUg' sfFrf] j}/fUo xf] . o:tf] JolQm ;+;f/df k'gM kmls{P/ cfpF5 .
hLjgnfO{ k"/f hfg]df / kL8fnfO{ k"/f ef]u]df p;sf] cfsfª\Iff z"Go x'G5 . ;+;f/df l7s;Fu rNg]
JolQm g} k/dfTdfsf lglDt of]Uo x'G5 . o:tf] JolQm /fd|/L b[9 j}/fUo k|fKt u/]sf] k'?if x'G5 . t;y{
s[i0f ldtfxf/L, dgjf0fL / z/L/nfO{ lht]sf] JolQm, b[9 j}/fUodf /fd|/L k|fKt ePsf] k'?if eGg'x'G5 .
h] u/] klg Wofgsf] ;tt wf/f leq alu/x]/ xf]; alg/xf];\ . vfFbf, a:bf / k|To]s s[Todf xf];k"j{s
cj:yf eP dfq 1fgsf] k/flgi7faf6 ;lRrbfgGb3g a|Xd k|fKt x'G5 / o:tf] JolQmnfO{ lg/Gt/
Wofgof]udf kf/fo0f ePsf] elgG5 .
cxª\sf/, an, 3d08, sfd, qmf]w / kl/u|xnfO{ Tofu]/ ddtf/lxt / zfGt ePsf] JolQm
;lRrbfgGb3g a|Xddf Ps} efj x'g of]Uo x'G5 . k/dfTdf t o;} If0f kfpg ;lsG5 t/ xfdL g}
tof/ 5}gf}“ . xfdL k/dfTdfsf] of]Uo alg;s]sf 5}gf+}“ . xfdL klxn] of]Uo x'g'k5{ / k/dfTDffsf] of]Uo
x'gf;fy pm ;w}“ pknAw g} 5 . bfz{lgs JolQmn] k/dfTdf eP gePsf] vf]hL u5{ eg] wfld{s
JolQmn] cfˆgf] kfqtfsf] vf]hL u5{ . To;}n] wfld{s JolQmn] k/dfTdf k|fKt u5{ / bfz{lgs JolQm
vf]hLd} /xG5 . sla/n] df5f kfgLdf eP/ klg ltvf{Psf] b]Vbf xfF;f] nfU5 eGg'x'G5 . kfgLn]
rf/}lt/af6 df5fnfO{ 3]/]sf] 5 Tf/ klg p;sf] ltvf{ d]l6Fb}g . To:t} xfd|f] jl/kl/ ;j{q k/dfTdf g}
5 xfdL p;}df xft xNnfpF5f}“, vfG5f“+}, af]N5f“+}, lxF8\5f+}“ / p;}af6 cfPsf 5f}“ Pjd\ p;df g} nLg x'G5f+}“
t/ p;nfO{ lrGg] ;+j]bgzLn Åbosf] cefjn] ubf{ xfdL p;nfO{ lrGg / b]Vg ;Sb}gf}“ . xfd|f] kfqtf
g} p;;Fusf] ldngdf afwf aG5 . O{Zj/df Wofg lbOof] eg] gfl:ts / cfkm"d} Wofg lbPdf cfl:ts
x'g ;lsG5 . To;}n] a'4 / dxfjL/n] O{Zj/sf] rrf{ g} gu/L s]jn cfkm"nfO{ z'4 ug{'eof] / To;} If0f
pxfFx¿nfO{ ;a} k|fKt eof] . a'4;Fu O{Zj/sf ;DaGwdf k|Zg ubf{ pxfFn] eGg'eof]– Joy{sf] k|Zg
gp7fpm . cfˆgf] s'/f u/ / cfˆgf] kfqtf s;/L z'4 ug{ ;lsG5 Tof] ;f]w . kfqtf tof/ x'g]
lalQs} k/dfTdfsf] jiff{ x'g yfN5 .

nf]suLtf– 689
cWofo–!*
a|Xde"tM k|;GgfTdf g zf]rlt g sfª\Iflt .
;dM ;j]{if' e"t]if' d∫lQm+ net] k/fd\ ..%$..
km]l/ Tof] ;lRrbfgGb3g a|Xddf Ps} efjn] l:yt ePsf] k|;Gg lrQjfnf of]uL g t s'g}
j:t'sf nflu zf]s u5{ / g s'g} cfsfª\Iff g} u5{ . pm ;a} e"tx¿df ;defj eP/ d]/f] k/felQmnfO{
k|fKt x'G5 ..
eSTof dfdlehfgflt ofjfGoZrfl:d tŒjtM .
ttf] df+ tŒjtf] 1fTjf ljzt] tbgGt/d\ ..%%..
Tof] k/felQmaf6 pm …dÚ k/dfTdfnfO{ …dÚ h] x'F / hlt 5', l7s To:t} tŒjk"j{s hfGb5 tyf
To; k/felQmåf/f dnfO{ tŒjk"j{s hfg]/ ddf k|j]z u5{ ..
;j{sdf{0olk ;bf s'jf{0ff] db\Jokf>oM .
dTk|;fbfbjfKgf]lt zfZjt+ kbdJood\ ..%^..
ddf kf/fo0f ePsf] sdL{ ;bf ;Dk"0f{ sd{ ubf{ub}{ klg d]/f] s[kfn] ;gftg cljgfzL k/d
kbdf k|fKt x'G5 ..
r]t;f ;j{sdf{l0f dlo ;GGo:o dTk/M .
a'l4of]ud'kfl>To dlRrQM ;tt+ ej ..%&..
x] ch{'g Û ltdL ;a} sd{nfO{ dgaf6 ddf ck{0f u/]/ d]/f] k/fo0f eO{ ;d:t ;da'l4 ¿k
lgisfd sd{of]unfO{ cjnDag u/]/ ddf lrQ b]pm ..
dlRrQM ;j{b'uf{l0f dTk|;fbfQl/iol; .
cy r]ŒjdxÍf/fGg >f]iol; ljgª\Iol; ..%*..
o;k|sf/ ltdLn] lg/Gt/ ddf dg lbof} eg] d]/f] s[kfaf6 hGd, d[To' cflb ;a} ;ª\s6af6
cgfof; g} tg]{ 5f} . olb cxª\sf/sf sf/0f d]/f jrg ;'g]gf} eg] gi6 x'g] 5f} cyf{t\ k/dfy{af6 e|i6
x'g] 5f} ..
uLtfdf tLg k|sf/sf JolQmsf af/]df rrf{ ul/Psf] 5 . klxnf] ch{'gh:tf] JolQm hf] s[i0fsf]
pkb]znfO{ cfTd;ft\ u/L a'em]/ d'Qm x'G5 . bf];|f] ;~ho h:tf] JolQm hf] s[i0fsf] pkb]z ;'g]/ klg
¿kfGt/0f x'Fb}g / t];|f] w[t/fi6« h:tf] cGwf] JolQm hf] s[i0fsf] jrg ;~hoåf/f ;'G5 t/ Ifdtfsf]
cefjdf cg';/0f ub}{g . xfdLx¿ klg clwsf+z JolQm ToxL ju{df k5f}{+, hf] uLtfnfO{ wfld{s u|Gy
h:tf] kf7 t u5f+}{ t/ cg';/0f ub}{gf+}“ . ch{'g h:tf] JolQm aGg lxDdt / e/f];f rflxG5 . csf]{
JolQmnfO{ cfkm"leq k|j]z x'g lbg c;fwf/0f e/f];f g} rflxG5 . >Ls[i0fn] æ;a} wd{ Tofu]/ d]/f]
z/0fdf cfpmÆ eGbf k|Zg g} gp7fO{ ;dk{0f ug]{ kfqtf rflxG5 .
qmfO:6, df]xdb, a'4, dxfjL/nfO{ a'‰g / dgg ug{ sl7g 5}g . pxfFx¿sf hLjgdf Ps}
gLlt, lgod, dof{bf / cg'zf;g kfOG5 t/ s[i0f h:tf JolQmnfO{ a'‰g cToGt sl7g 5 lsgeg]
pxfF dof{bfsf] kf/ x'g'x'G5 . dof{bf t dg'iosf] x'G5 k/dfTdf t dof{bfsf] kf/ x'G5 . pxfF d'Qm xfjf
h:tf] s'g} eljiojf0fL ug{ g;lsg] x'g'x'G5 . s[i0f If0fhLjL x'g'x'G5, To;}n] csf]{ If0f s] ug{'x'G5
eGg g} ;lsGg . jrg klg If0fd} kl/jt{g x'g ;S5 lsgeg] ToxfF s'g} Pp6} 9fFrf klg 5}g . pxfF
gx/ h:tf] xf]Og gbL h:tf] x'g'x'G5 . >Ls[i0fnfO{ xfdLn] k"0f{ cjtf/ dfg]sf 5f}“ . ;a} dof{bf, lgod
/ ;Ldf t JolQmsf] x'G5 k/dfTdfsf] s'g} dof{bf x'Fb}g . s[i0f t ;jf]{Rr lgoGtf, u'0fftLt, c;Ld,
cdof{b / k"0f{ cjtf/ x'g'x'G5 . lxGb" wd{n] k/dfTdfnfO{ lgoGtf cyf{t\ lgodeGbf dfly dfg]sf] 5,
nf]suLtf– 690
cWofo–!*
h'g zfZjt x'G5 . k/dfTdf lgodeGbf dfly gx'g] eP pgsf] h?/t g} x'Fb}gYof] lgod g} sfkmL x'g]
lyof] . t;y{ Tof] lgodnfO{ rnfpg] JolQm zfZjt k/dfTdf g} x'g'k5{ .
klxn] ;GGof;sf] cy{ 3/ ;+;f/ 5f]8]/ hfg' lyof] . s[i0fn] ;GGof;sf] kl/efiff g} kl/jt{g
u/]/ dxf;GGof;sf] Joj:yf lbg'eof], h'g ;+;f/lj/f]wL 5}g . ;+;f/d} a;]/ sd{sf] Tofu gu/L
kmnfsfª\Iff dfq Tofu] ;GGof;L x'g ;lsG5 . ;GGof; t s]jn Ps efjbzf xf] h'g JolQmn] u[x:Yf
eP/ klg lgjf{x ug{ ;S5 . ;GGof; o:tf] wd{ x'g'k5{, h;sf] h/f ;+;f/df / zfvfx¿ cfsfzdf
xf]pmg\ / h;n] k[YjL / cfsfznfO{ hf]8\g ;sf];\ . s[i0fn] o:tf] j}1flgs ;GGof;sf] Joj:yf
atfpg'ePsf] xf] .
>Ls[i0f eGg'x'G5– ;lRrbfgGb a|Xddf Ps} efjn] l:yt ePsf] k|;Gg lrQjfnf of]uL ;a}
k|f0fLx¿df ;defj eP/ …d]/f]Ú k/felQmnfO{ k|fKt x'G5 . k/felQm elQmsf] Tof] cj:yf xf] hxfF s'g}
dfu z]if /xFb}g . hxfF elQm g} cfkm"df cfgGb eP/ ;fwg xf]Og ;fWo aG5, o:tf] cj:yfdf
k/felQm k|fKt x'G5 . s'g} klg dfu afFsL /x]df Tof] k/felQm x'Fb}g . dfu/lxt cj:yf hxfF zflGt,
df]If, ;To / cfgGbsf] klg dfu x'Fb}g, hxfF elQm ug]{ cj;/ kfpg' g} cfgGb aG5, To:tf] elQm g}
k/felQm xf] . >Ls[i0f eGg'x'G5– h'g JolQm Tof] k/felQmåf/f …dÚ h] 5' / h] k|efjjfnf 5' eg]/
dnfO{ tŒjk"j{s /fd|/L hfGb5, To:tf] eQmn] dnfO{ tŒjk"j{s hfg]/ pm tTsfn …dÚdf k|lji6 x'G5 .
k/felQmsf] If0fdf eQm / eujfg\ Ps x'G5g\ t/ elQmsf] If0fdf eujfg\ / eQm cnu x'G5g\ .
elQmdf cfsfª\Iff, dfu / d'lQmsf] rfxgf z]if /xG5 . To;}n] eujfg\ / eQm cnu x'G5g\ .
ha JolQmdf d'lQmsf] klg dfu g/xL s]jn :jLs[lt efj dfq x'G5, o:tf] k/d t[lKtsf] If0f
k/felQm xf] . o; If0fdf k/dfTdf / eQmdf s'g} b"/L afFsL /xFb}g . o:tf] If0fdf k/felQmjfnf k'?if
…ddfÚ tTIf0f k|j]z u5{ eg]/ >Ls[i0f eGg'x'G5 . d]/f] k/fo0f ePsf] lgisfd sd{of]uL ;Dk"0f{ sd{x¿
u/]/ klg d]/f] s[kfn] ;gftg cljgfzL k/dkbdf k|fKt x'G5 . s'g} klg s'/faf6 efu]/ JolQm d'Qm
x'g ;Sb}g lsgeg] To; s'/f;Fu aGwg agL g} /xG5 . o:tf] d'lQmsf] k|of; eoeLt JolQmn] dfq
u5{ . cGoyf s]xL gTofuL sd{ ubf{ub}{ klg s[i0fsf] cyf{t\ k/dfTdfsf] s[kfn] d'Qm x'g ;lsG5 .
>Ls[i0f eGg'x'G5– h;n] hLjgdf elQm ;"q hfg]/ ;a} s'/f …dnfO{Ú 5f]l8lbG5 To:tf] JolQm
;a} sd{ ubf{ ub}{ klg k/d kbnfO{ k|fKt x'G5 . p;n] s]xL 5f]8\g'kb}{g p;af6 ;a} s'/f cfkm“} 5'6\5 .
5f]8\g'df xfdL x'G5f}“ t/ 5'6\g'df sf]xL klg x'Fb}g . hxfF cfkm" x'G5 ToxfF cxª\sf/ lgld{t x'G5 .
TofuLnfO{ Tofusf] cxª\sf/ x'G5 . To;}n] x] ch{'g Û ltdL ;a} sd{nfO{ ddf ck{0f u/]/ d]/f] k/fo0f
eP/ ;d:t a'l4¿k lgisfd sd{of]unfO{ cjnDag u/]/ lg/Gt/ ddf lrQ nufpm . o;k|sf/
lg/Gt/ ddf dg lbP/ d]/f] s[kfn] hGd–d[To' cflb ;a} ;ª\s6x¿af6 cgfof; g} tg]{ 5f} / olb
cxª\sf/sf sf/0fn] d]/f jrgx¿nfO{ ;'g]gf} eg] gi6 x'g] 5f} cyf{t\ k/dfy{af6 e|i6 x'g] 5f} . d
hfGg]jfnf x'F, d 1fgL 5' eGg] cxª\sf/n] JolQmnfO{ alx/f] agfpF5 . alx/f]n] a? ;'Gg ;S5 t/
cxª\sf/Ln] ;'Gg ;Sb}g .
ltdL cxª\sf/af6 3]l/P/ d]/f] s'/f g;'g]/ ;dk{0f ug{ klg c;dy{ eof} eg] gi6 x'g] 5f} .
gi6sf] cy{ hLjg Joy{ hfg] 5 eGg] xf] . xfd|f] w]/} hLjg o;/L g} Joy{ / gi6 eO;s]sf] 5 . To;}n]
>Ls[i0f eGg'x'G5– olb ltdLn] d]/f] jrg ;'Gof} eg] ltd|f] hLjg gi6 geP/ ;fy{s x'g] 5 .
cxª\sf/nfO{ 5f]8]/ ;dk{0fsf ;fy ;'Gg / b]Vg ;dy{ eof} eg] hLjg ;fy{s x'G5 / xfdLleq /x]sf]
>Ls[i0fnfO{ k|fKt ug{ ;lsG5 . s[i0fsf] of] syg ;dk{0fsf] xf], o;sf nflu cxª\sf/ afwf xf] .

nf]suLtf– 691
cWofo–!*
obxÍf/dfl>To g of]T:o Olt dGo;] .
ldYo}if Joj;fo:t] k|s[lt:Tjf+ lgof]Iolt ..%(..
x] ch{'g Û ltdL h'g cxª\sf/nfO{ cjnDag u/]/ eG5f}, d o'4 ulb{g F Tof] ltd|f] lgZro ldYof
xf] lsgeg] Iflqokgsf] :jefj ltdLnfO{ hah{:tL o'4df nufpg] lsl;dsf] 5 ..
:jefjh]g sf}Gt]o lga4M :j]g sd{0ff .
st{'+ g]R5l; oGdf]xfTsl/io:ojzf]˜lk tt\ ..^)..
x] s'GtLk'q Û h'g sd{nfO{ ltdL df]xn] ug{ rfxFb}gf} To;nfO{ klg k"j{jt\ :jfefljs sd{af6
afFlwP/ s/ann] ug]{ 5f} ..
O{Zj/M ;j{e"tfgf+ Åb\b]z]˜h{'g lti7lt .
e|fdoG;j{e"tflg oGqf¿9flg dfoof ..^!..
x] ch{'g Û z/L/¿k oGqdf cf¿9 eO{ cGtof{dL k/d]Zj/ cfˆgf] dfofn] p;sf] sd{cg';f/
e|d0f ub}{ ;a} k|f0fLx¿sf] Åbodf l:yt x'G5 ..
td]j z/0f+ uR5 ;j{efj]g ef/t .
tTk|;fbfTk/f+ zflGt+ :yfg+ k|fK:ol; zfZjtd\ ..^@..
To;}n] x] ef/t Û ;a} k|sf/n] To; k/d]Zj/sf] cgGo z/0fdf hfpm . ltg} k/dfTdfsf] s[kfn]
g} k/d zflGt / ;gftg k/dwfd k|fKt x'g] 5 ..
Olt t] 1fgdfVoft+ u'Xofb\u'Xot/+ dof .
ljd[Zo}tbz]if]0f oy]R5l; tyf s'? ..^#..
o;k|sf/ uf]kgLoeGbf uf]kgLo klg cltuf]kgLo cyf{t\ 1fg ltd|f nflu eg]sf] 5'≤ of] /x:oo'Qm
1fgsf] ;Dk"0f{tfnfO{ /fd|/L ljrf/ u/]/ km]l/ ltdL h:tf] rfxG5f} To:t} u/ ..
;+;f/df u[x:y / ;GGo:t b'O{ k|sf/sf JolQm x'G5g\ t/ s[i0f t];|f] k|sf/sf JolQmsf] sNkgf
ug{'x'G5 . To:tf] JolQm hf] ;+;f/df g} eP/ klg ;GGof;L 5 . o:tf] ;GGof;L ;+;f/af6 efu]/ xf]Og
86]/ ;+;f/d} a;]sf] x'G5 . pm k/dfTdfnfO{ ;|i6f, ;[li6 / x/]s ¿kdf :jLsf/ u5{ . x/]s ljk/Lt
¿kdf klg o:tf] JolQmn] k/dfTdfnfO{ g} b]V5 / :jLsf/ u5{ . ;+;f/, df]If, ;[li6, ;|i6f ;a}
k/dfTdf x'g\– of] >Ls[i0fsf] dxf;"q xf] . s[i0fsf] ;GGof; Joj:yf h'g j}1flgs 5 o;}nfO{ cf]zf]n]
klg lg/Gt/tf lbg] k|of; ug{'ePsf] 5 . ;GGof;sf] k'/fgf] wf/0ffdf s]xL ;f+;fl/s sfd gu/L 3/
5f]8]/ knfog x'g] Joj:yfnfO{ ;GGof; elgGYof] h'g ;GGof; k"/f c;kmn k|dfl0ft eof] . knfog
x'Fbf pmhf{sf] wf/f k|jfx x'g ;Sb}g / eoeLt tyf 8/kf]s eP/ efUgfn] hLjgsf] j/bfg kfpg
;lsGg . ;+;f/ 5f]8]/ hfg] JolQmx¿n] k/dfTdfnfO{ cfwf dfq :jLsf/ u/] t/ k/dfTdf cfwf x'g
;Sb}g . ;GGof;Ln] ;+;f/nfO{ c:jLsf/ ug'{ / u[x:yn] ;GGof; / wd{nfO{ c:jLsf/ ug'{n] wd{ /
;+;f/sf] ;DaGw 6'6\g uof] . ;+;f/nfO{ ;GGof; agfpg' hLjgnfO{ wd{ agfpg' xf] . t;y{ ;GGof;L
hxfF x'G5 ToxL wd{ x'G5 . k/dfTdfnfO{ :jod\df dfq kfpg ;lsG5 . To;}n] 3/nfO{ g} dlGb/
agfpg] s[i0fsf] sNkgf b':;fx;k"0f{ 5 . of] s[i0fsf] ;GGof; ;"Id / sl7g 5 t/ of] ;GGof;
kmlnt ePdf d'lQmsf] åf/ ;lhn};“u v'Ng] 5 . ;+;f/ g} :ju{ aGg] dxfkl/sNkgfsf ;fy afFr]/
sd{nfO{ csd{ agfpFb} p;nfO{ vf]h u/]df k/dfTdf ;lhn} kfpg ;lsG5 .

nf]suLtf– 692
cWofo–!*
dg'iosf] ;a} lgZro ldYof x'G5 . >Ls[i0f eGg'x'G5– d o'4 ulb{gF eg]/ ltdL s;/L lgZro
ug{ ;S5f} . ltdLn] t cfˆgf] hGd, hLjg / d[To'sf] klg lgZro ug{ ;Sb}gf} . ltdL cfˆgf] lgZron]
s]xL klg xf]Ogf} / ltdL of] lj/f6\ nLnfsf Ps cª\u dfq xf} . To;}n] ltd|f] ;a} lgZro ldYof 5 .
ltdL cxª\sf/nfO{ cjnDag u/]/ d o'4 ulb{gF eG5f}, Tof] ltd|f] lgZro ldYofk"0f{ xf] . k|Zg o'4
ulb{gF eGg] geP/ d o'4 ulb{gF eGg] xf] . o'4 ug{' jf gug{' s[i0fsf] hf]8 g} xf]Og . …dÚ¿kL
cxª\sf/nfO{ lardf gNofpg dfq s[i0f ch{'gnfO{ ;DemfpFb} x'g'x'G5 . d o'4 ulb{gF eg]/ eGof} eg]
ltd|f] lgZro ldYof xf] lsgeg] Iflqo j0f{sf] :jefjn] ltdLnfO{ ha/h:tL o'4df nufpg] 5 . ltd|f]
x'g] 9ª\u, ;+:sf/, lzIf0f, j[lQx¿ / dgf]efj ;a} Iflqosf] 5 . ltdLnfO{ n8\g dfq cfpF5 / efUg]
snf ltdLn] slxNo} l;s]sf klg 5}gf} . Wofg cflb sd{ ch{'gsf] :jefj xf]Og . To;}n] knfog eP/
uPsf] eP klg pgL ;GGo:t x'g ;Sb}gy] . >Ls[i0f pgnfO{ eGg'x'G5– ltd|f] ;f/f 9fFrf o'4sf nflu
;dli6n] tof/ u/]sf] xf] . ltdL o'4sf nflu g} ag]sf xf} . ltdL zfGt eP/ a:of} eg] klg zflGtsf
nflu o'4 ug]{ 5f} . o'4 ug{' ltd|f] lgolt xf] . of] ltd|f] cxª\sf/ klg o'4sf] lx:;f / ;|f]t xf] . To;}n]
o'4 ulb{gF eg]/ g;f]r .
x] ch{'g Û h'g sd{ ltdL df]xjz cfˆgf rf/}lt/ kl/hg b]v]/ ug{ rfxFb}gf}, To;nfO{ klg
ltdL k"j{jt\ :jfefljs sd{n] ljjz eP/ ug]{ 5f} . of] ltd|f] s]jn df]x xf] olb ltd|f lj?4 sf]xL
cfkmGt gePsf] eP ltdL o'4 ug{ lxlRfsrfpFb}gYof} / ltd|f] dgdf lx+;f jf clx+;fsf] efj klg
pbo x'g] lyPg . ltdL clx+;|s ePsf xf]Ogf} s]jn ltdLnfO{ cfkmGtsf] df]xn] ;dft]sf] 5 . ltd|f]
dgdf s?0ff pTkGg ePsf] klg xf]Og s]jn df]x dfq pbo ePsf] xf] . dfg{'df ltdLnfO{ s'g} cfklQ
5}g, s]jn cfkmGtnfO{ dfq dfg{ rfxFb}gf} . df]xaf6 df]If kfpg ;lsGg / ;GGo:t klg x'g ;lsGg .
df]x g} ;+;f/ xf], t;y{ ltdL pN6f] s'/f ub}{ 5f} / ltd|f] lgZro klg ldYofk"0f{ 5 .
x] ch{'g Û z/L/¿k oGqdf cf¿9 ;Dk"0f{ k|f0fLx¿sf] cGtof{dL k/d]Zj/ cfˆgf] dfof /
pgLx¿sf] sd{cg';f/ e|d0f u/fpFb} ;a} k|f0fLx¿sf] Åbodf l:yt x'G5 . >Ls[i0f eGg'x'G5– ltdL
d]/f cfkmGt, kl/hg geg lsgeg] ltdL, …dÚ / ;a}df Pp6} k/dfTdf l:yt 5 . To;}n] d]/f], ltd|f]
;a} em'6f] xf] / ;f/f v]n p;s} xf] . p;s} rfxgfn] dfq o'4 x'g ;S5 ltd|f] OR5fn] s]xL x'Fb}g .
k/dfTdfsf] OR5f of] o'4af6 s]xL kmlnt ug]{ x'g ;S5 . To;}n] arfpg] of dfg]{ pgs} xftdf 5 .
ltdL ;a} k/dfTdfdf 5f]8 . o; hut\\df k/dfTdfn] rfx]sf] s'/f dfq x'G5 . x] ef/t Û ;a} k|sf/n]
Tof] k/d]Zj/sf] cgGo z/0fdf k|fKt xf]pm . of] k/dfTdfsf] s[kfn] dfq k/d zflGt / ;gftg k/d
:yfg k|fKt x'g] 5 . cxª\sf/, df]x / ldYof oL tLg}af6 zflGt / k/dwfd pknAw x'g ;Sb}g .
cfkm"nfO{ x6fP/ z/0ffultn] dfq Tof] k/dwfd k|fKt x'g ;S5 . o'4sf sf/0fn] czflGt ePsf] xf]Og
czflGt ltd|} sf/0fn] ePsf] xf] . ltd|f] df]x / ddTj g} czflGtsf] sf/0f xf] . olb dleq /x]g eg]
;a} cfˆgf] x'G5 cyf{t\ k/dfTdfsf] x'G5 .
o;k|sf/ of] uf]kgLoeGbf clt uf]kgLo 1fg d}n] ltd|f nflu eg]sf] x'F . of] /x:oo'Qm
1fgnfO{ ;Dk"0f{tfn] /fd|/L ljrf/ u/]/ km]l/ ltdL h:tf] rfxG5f} To:t} u/ . >Ls[i0f of] 1fgnfO{
uf]kgLoeGbf cltuf]kgLo eGg'x'G5 . of] cToGt u'Kt 1fg xf] . ;fwf/0ftM o;nfO{ elgFb}g lsgeg]
o;nfO{ a'‰g sl7g x'G5 . h] elgG5 To;df gfl:tsx¿ ;+;f/d} /xg' plrt eG5g\ eg]
cfl:tsx¿ ;+;f/df s]xL 5}g, To;}n] o;nfO{ 5f]8]/ ;GGo:t x'g'k5{ eG5g\ . cfl:tsx¿n] eg]sf]
s'/f ;fwf/0f wd{ xf] . >Ls[i0fn] eg]sf] 1fg cToGt} km/s 5 hf] cfTdLotfdf dfq eGg ;lsG5 .
u'? lziosf] xflb{s ldng ePdf dfq of] eGg ;lsG5 . >Ls[i0fn] ch{'gnfO{ pklgifb\ eGg'eof],
pklgifb\sf] cy{ u'Kt 1fg xf] . To;}n] uLtfsf x/]s cWofodf pklgifb\ ;dfKt elgPsf] xf] .

nf]suLtf– 693
cWofo–!*
pklgifb\sf] cy{ hxfF u'?–lzio b'O{ geO{ Ps ePsf 5g\, hxfF Pp6} r]tgf b'j}df aUg yfN5 ta
dfq u'Xotd s'/f eGg ;lsG5 . of] uf]kgLo 1fgnfO{ ;du|tfdf ;'g, d}n] eg]sf] s'/fnfO{ ljrf/
u/, To;kl5 ltdL h:tf] rfxG5f} To;} u/ eg]/ >Ls[i0f eGg'x'G5 . pxfF d}n] eg]s} s'/f u/ eGg'x'Gg
a? ;du|tfdf b[li6 km}nfO{ ljrf/ u/]/ u/ eGg'x'G5 . ha ;Dk"0f{ ljrf/x¿ ;dfKt eP/ z'4 ljrf/
kmlnt x'G5, ta cGt/td b[li6sf] k|fb'ef{j x'G5 .
>Ls[i0f eGg'x'G5– eGg'kg]{ / eGg gx'g] klg ;Dk"0f{ s'/f d}n] ltdLnfO{ elg;s]F . of] eGg
gx'g] u'Kt 1fg xf] . of] ga'‰g] JolQmsf nflu vt/f x'G5 lsgeg] JolQm ;+;f/df g} /x]/ ;GGof;L
ePF egL dfGg ;S5 . sd{ jf;gfn] u/]/ klg cfˆgf] s'g} kmnfsfª\Iff 5}g eg]/ wf]sf lbg ;S5 .
xTof, rf]/L h:tf] s[To cfkm"n] u/]/ k/dfTdfn] u/fPsf] eGg ;S5 . To;}n] of] 1fg u'Kt xf] h'g
eGg of]Uo 5}g t/ klg d}n] ltdLnfO{ eg]sf] 5' . ca ltdL /fd|/L Wofgk"j{s ljrf/ u/]/ ltdLh:tf]
rfxG5f}, To:t} u/ . s[i0fn] ;Dk"0f{ s'/f :ki6 u/]/ lg0f{o ug]{ lhDd]jf/L ch{'gnfO{ 5f]8\g'eof] .
s]xL JolQmx¿ s[i0fn] ch{'gnfO{ ;DemfO{ a'emfO{ o'4df ptfl/lbg'ePsf] 7fGb5g\, h'g unt
xf] . s[i0fn] ch{'gnfO{ ha/h:tL jf ;DemfP/ o'4df ptfg{'ePsf] xf]Og . pxfFn] ;Dk"0f{ l:ylt :ki6
¿kdf s'g} s'/f gn'sfO{sg pgL;dIf /flvlbg'ePsf] xf] / ch{'gnfO{ g} kl/k"0f{ ¿kdf lg0f{o ug]{
:jtGqtf lbg'ePsf] xf] . s[i0fn] olt jrg elg;s]kl5 klg olb ch{'gn] o'4 5f]8]/ hfg] lg0f{o
lnPsf] eP pxfFn] g/f]sLsg k|;Gg eP/ cfzLjf{b lbg'x'g] lyof] . ch{'gn] b]Vg ;Sg] Ifdtf kfPsf]df
s[i0f k|;Gg x'g'x'G5 . ch{'gn] klg ;fob cfkm"n] u/]/ s]xL x'Fb}g, ;a} s'/f ;du|n] u/]/ dfq x'G5
eGg] s'/f a'em] xf]nfg\ . ;dli6sf] OR5f o'4sf] lyof] To;}n] o'4 eof] . olb ;dli6sf] OR5f o'4sf]
gePsf] eP ch{'g ;GGo:t x'g] lyP t/ of] ch{'gsf] OR5fn] xf]Og ;dli6sf] OR5fn] dfq ;Dej x'g]
lyof] . ch{'gn] k/dfTdfsf] OR5fdf cfkm"nfO{ 5f]l8lbPdf ToxL g} pgsf] ;GGof; x'g] 5 . ;GGof;
eg]sf] k/dfTdfk|ltsf] ;dk{0f xf] . gbLsf] axfj;Fu kf}l8Ph:t} k/dfTdf;Fu cfkm"nfO{ 5f]l8lbg'
;dk{0f xf] / ;dk{0f g} ;GGof; xf] .
;j{u'Xotd+ e"oM >[0f' d] k/d+ jrM .
Oi6f]˜l; d] 9[9ldlt ttf] jIofld t] lxtd\ ..^$..
o;k|sf/ >Ls[i0fsf jrg ;'g]/ klg ch{'gsf] s]xL pQ/ gkfPkl5 eujfg\n] km]l/ eGg'eof]– x]
ch{'g Û ;Dk"0f{ uf]kgLo clt /x:oo'Qm jrgnfO{ ltdL km]l/ klg ;'g lsgeg] ltdL d]/f cltzo lk|o
5f} . To;}n] of] k/d lxtsf/L jrg ltd|f nflu d km]l/ eG5' ..
dGdgf ej d∫Qmf] dBfhL df+ gd:s'? .
dfd]j}iol; ;To+ t] k|lthfg] lk|of]˜l; d] ..^%..
x] ch{'g Û ltdL s]jn d k/dfTdfk|lt g} cgGo k|]dn] lgTo lg/Gt/ crn dg /fVf / d
k/d]Zj/nfO{ cltzo >4f ug]{jfnf tyf dg jf0fLnfO{ ;j{:j ck{0f u/]/ d]/f] k"hf ug]{jfnf xf]pm /
…dÚ ;j{u'0f ;DkGg ;a}sf] cf>o¿kL jf;'b]jnfO{ gd:sf/ u/ . o:tf] ugf{n] ltdL dnfO{ kfpg] 5f} . d
ltdL;Fu s] ;To k|lt1f ub{5' eg] ltdL d]/f lglDt cToGt lk|o 5f} ..
;j{wdf{Gkl/ToHo dfd]s+ z/0f+ j|h .
cx+ Tjf+ ;j{kfk]Eof] df]Ifloiofld df z'rM ..^^..
ltdL ;Dk"0f{ wd{ cyf{t\ ;j{sd{sf] cf>onfO{ …dÚdf Tofu u/L s]jn Ps …dÚ ;j{ zlQmdfg\
;lRrbfgGb3g jf;'b]j k/dfTdfsf cgGo z/0fdf cfpm . …dÚ ltd|f ;Dk"0f{ kfkx¿ d'Qm ul/lbg] 5'≤
ltdL zf]s gu/ ..

nf]suLtf– 694
cWofo–!*
ch{'gn] >Ls[i0fsf jrg ;'g]/ klg s]xL gaf]nL df}g /x]/ ljrf/ ug{ yfn] . bf]wf/sf] efj
pgdf u'lGhg yfn]sf] x'g ;S5 . s[i0fn] clt uf]kgLo /x:o eGg' ePkl5 /fd|/L ;f]r–ljrf/ u/]/ h]
u5f}{, ltd|f] OR5f u/ eGg' ePsf] lyof] . To;}n] klg ch{'g ljrf/zLn h:tf] ePsf] x'g'k5{ . s[i0f
h:tf JolQmsf] k/d jrg ;'g]/ klg ch{'g cem} kf/ x'g g;sL ljrf/x¿sf] ;+;f/df g} clNem/x]sf
5g\ . d}n] ;a} a'em]F, of] ;f/f p;}sf] g} v]n /x]5 To;}n] xh'/ h] eGg'x'G5, d ToxL u5{' geg]/
ljrf/sf] ;+;f/df g} ch{'g 8'a'NsL nufO/x]sf 5g\ . ch{'gnfO{ s[i0fsf] jrgaf6 cg'e"lt ePsf] eP
;+jfb oxLF 6'ª\luGYof] / cem nfdf] x'g] lyPg .
olt x'Fbfx'Fb} klg s[i0f yfs]/ xf/ dfGg'x'Gg . ;b\u'? slxNo} xf/ dfGb}g, yfSb}g / a'emfpg]
cys kl/>d ul/ g} /xG5 . To;}n] ch{'g a? yfSg ;Snfg\ t/ s[i0f h:tf] u'? slxNo} gyfsL
lzionfO{ plrt dfu{ gklxNofpGh]n k|of; ul/ g} /xg'x'G5 . To;}n] >Ls[i0f k'gM eGg'x'G5– d
uf]kgLoeGbf uf]kgLo jrg ltd|f nflu km]l/ eG5' / k/d /x:odo jrg ltdL daf6 km]l/ ;'g
lsgeg] ltdL d]/f cltzo lk|o 5f} . >Ls[i0f af/Da/ ch{'gnfO{ ltdL d]/f lk|o 5f} eGg'x'G5 lsgeg]
h'g 36gf k|]d / cfTdLotfdf 36\g ;S5 Tof] cGo cj:yfdf 36\g ;Sb}g / ch{'gdf s[i0fk|lt h'g
>4f k|]dsf] efj 5 To;df cem} ljsf; eP/ Pp6f cfTdLotf / ljZjf;sf] jftfj/0f agf];\ eg]/
s[i0fn] ltdL d]/f lk|o xf} eGg'ePsf] xf] . ch{'gsf] Åbodf k|]d¿kL lap /f]k]/ pgdf /x]sf] >4fefj
cem b[9 eP/ ;dk{0fsf] cj:yfdf k'uf];\ eGg] s[i0fsf] OR5f 5 . To;}n] ltdL d]/f] cToGt lk|o xf} /
ltd|f nflu lxtsf/L jrg km]l/ eG5' eGg' ePsf] xf] .
>Ls[i0fn] ch{'gnfO{ km]l/ ljrf/x¿sf] hut\df k|j]z u/]sf] cg'ej ug{'eof] . ljrf/x¿nfO{
;f]r]/ a;]df slxNo} ;dk{0f ug{ ;lsGg . ljrf/ ;dfKt ePkl5 dfq ;dk{0f x'g ;S5 . ;f]r]/
u/]sf] ;dk{0fdf cxª\sf/ x'G5 . stf{efj tyf cxª\sf/ Tofu]/ dfq ;dk{0f ug{ ;lsG5 . ch{'gsf]
bogLo cj:yf b]v]/ s[i0fnfO{ pgLk|lt bof / s?0ff hfu]sf] 5 . olt ;a} eGbfeGb} klg ch{'g
ljrf/x¿sf] e|flGtdf km;]/ clg0f{osf] cj:yfdf 5g\ . To;}n] >Ls[i0f ch{'gnfO{ k'gM dg, jf0fL /
z/L/åf/f ;j{:j ck{0f u/]/ d]/f] k"hf u/ / d ;j{u'0f;DkGg jf;'b]jnfO{ gd:sf/ u/≤ o;f] u¥of}
eg] ltdL dnfO{ k|fKt ug{ ;dy{ x'g] 5f}, cGoyf ltd|f lglDt cGo s'g} pkfo 5}g eGg'x'G5 . gbL
;fu/df ldl;Pkl5 dfq ;fu/ x'g ;S5 / lap z"Goaf6 km'6]kl5 dfq j[If ag]/ kmn lbg ;S5 .
ch{'gsf] ca'emkgf / d"v{tfk|lt s?0ff / k|]defjsf sf/0fn] >Ls[i0f ;To k|lt1f u5{' eGg'x'G5
lsgeg] ch{'gnfO{ cem} s[i0fk|lt e/f];f ePsf] 5}g . >Ls[i0f eGg'x'G5– ;f]Rg' g} ljiffbn] el/g' xf] .
To;}n] ljiffbaf6 d'Qm x'g Åbon] cª\uLsf/ u/L ;f]r/lxt eP/ ;dk{0f ug{'k5{ .
ch{'g uLtfsf] c7f/ cWofo / uLtf ;dfKt x'g nfUbf klg ljrf/u|:t g} 5g\ . kfk–k'0o,
lx+;f–clx+;f, o'4 u¿F of knfog xf]pFm eGg] ljrf/x¿af6 h]lnPsf 5g\ . ch{'gsf] oxL l:yltnfO{
cg'ej u/]/ >Ls[i0f eGg'x'G5– ltdL ljiffbdf gk/, lrGtf gu/ / w]/} ;f]rdf gk/L ;a} wd{ / ;a}
wf/0ffx¿nfO{ 5f]8]/ cgGo efjn] d]/f] z/0fdf cfpm / d ltdLnfO{ ;a} kfkx¿af6 d'Qm ul/lbg]
5' . s[i0fsf] of] pkb]z ;dk{0fsf] xf] . :jod\ ljnLg eP/ cfˆgf] …dÚ efjnfO{ k"0f{ ¿kn] TofUg] of]
lzIff xfdL ;a}sf nflu xf] . ha;Dd …dÚ efj /xG5, ta;Dd xfdL ;+;f/df x'g] 5f}, hxfF hGd–
d[To', kfk–k'0ox¿ x'G5g\ / ha …dÚ ;dfKt x'G5, ToxfF s'g} kfk / k'0o x'Fb}g . kfkaf6 d'Qm
ul/lbG5' eGg] s[i0fsf] jrgsf] w]/}n] unt JofVof u/]sf 5g\ . hlt;'s} kfk u/] klg s[i0fsf] gfd
:d/0fn] ;a} kfkaf6 d'Qm eOG5 eGg] a]l7s JofVof ePsf] kfOG5 . oyfy{df …dÚ efjsf]
TofukZrft\ cxª\sf/ z]if /xFb}g / o:tf] cj:yfdf ul/Psf] ;dk{0fdf kfk–k'0o klg z]if /xFb}g .

nf]suLtf– 695
cWofo–!*
cxª\sf/ ;dfKt x'g]lalQs} kfk klg ;dfKt x'G5 lsgeg] cxª\sf/sf] ;FuL;fyL g} kfk xf] . o:tf]
;dk{0f ug]{lalQs} å}t ;dfKt eP/ Ps dfq afFR5 clg ToxfF s;n] kfk ug]{ / s]sf nflu kfk
ug]{ < o;f] ePdf k/dfTdf g} dfg]{ / arfpg] x'G5g\ / ;a} pgs} xftaf6 ;~rfng x'G5 . …dÚ efj
;dfKt x'g] lalQs} /fd|f]–g/fd|f], kfk–k'0o, z'e–cz'e s]xL z]if /xFb}g / ToxfF lgå{Gå efj pTkGg
x'G5 .
>Ls[i0fsf] ;f/f pkb]z ch{'gsf] stf{efj Tofu u/fpgsf nflu xf] . hxfF stf{efj x'Fb}g,
ToxfF stf{ k/dfTdf x'G5 / kfk–k'0osf] lhDd]jf/L klg p;s} x'G5 . To;}n] >Ls[i0f eGg'x'G5– x]
ch{'g …dÚ efj 5f]8]df ltdL o'4 ubf{ klg stf{ x'g] 5}gf} / k/dfTdfsf] lgldQ dfq x'g] 5f} . clg
o'4df xTof ubf{ klg ltdL stf{ x'g] 5}gf} . t;y{ stf{ gePkl5 ltdLnfO{ kfk klg nfUg] 5}g /
k/dfTdfn] g} o;sf] lhDd]jf/L lng] 5 . ltdLn] stf{efj Tofu]df ltd|f nflu ;a} v]n x'g] 5 /
k/dfTdfsf nflu nLnf x'g] 5 . ch{'g e|flGtsf] cj:yfdf 5g\ To;}n] >Ls[i0f eGg'x'G5– ltdL lrGtf
/ zf]s gu/ . ltdL cxª\sf/nfO{ 5f]8]/ zfGt / zLtn xf]pm, afFsL ;a} dnfO{ 5f]l8b]pm . cxª\sf/
g} kfksf] aLh xf] . cxª\sf/sf] h8 ;dk{0fn] sf6\g'k5{ . ch{'g slt efUozfnL 5g\ >Ls[i0f pgsf]
hLjgdf Ps u'?, cleefjs Pjd\ ;vfsf] ¿kdf cjtl/t x'g'ePsf] 5 . aflx/L ¿kaf6 dfq geP/
ch{'gnfO{ leqL ¿kd} ¿kfGt/0f u/fP/ pgnfO{ kf/ u/fpg eujfg\ >Ls[i0f rfxg'x'G5 .
Ob+ t] gftk:sfo gfeQmfo sbfrg .
g rfz'>"ifj] jfRo+ g r df+ of]˜Eo;"olt ..^&..
x] ch{'g Û o;k|sf/ ltd|f] lxtsf nflu elgPsf] of] uLtf¿kL k/d /x:o s'g} klg sfndf
ltdLn] tk/lxt dg'ionfO{ geGg", elQm/lxt tyf ;'Gg] OR5f gePsfnfO{ klg geGg" tyf hf] dk|lt
bf]ifb[li6 /fV5 of lgGbf u5{ p;nfO{ t sbflrt\ klg geGg" ..
o Od+ k/d+ u'Xo+ d∫Q]mijlewf:olt .
elSt+ dlo k/f+ s[Tjf dfd]j}ioTo;+zoM ..^*..
h'g k'?if ddf k/d k|]d u/]/ of] k/d u'Xo uLtf d]/f eQmx¿nfO{ eGg] 5 Tof] lgM;Gb]x dnfO{
g} k|fKt x'g] 5 ..
g r t:dfGdg'io]if' slZrGd] lk|os[QdM .
eljtf g r d] t:dfbGoM lk|ot/f] e'lj ..^(..
To;eGbf 7'nf] d]/f] cltzo lk|o sfo{ ug]{ dg'io g sf]xL 5 g t To;eGbf 7'nf] d]/f] cToGt
Kof/f] JolQm k[YjLdf eljiodf csf]{ x'g] g} 5 ..
>Ls[i0f eGg'x'G5– ltd|f] lxtsf nflu elgPsf] of] uLtf¿kL k/d /x:o ax'd"No ePsfn]
o:tf] uf]kgLo / /x:odo uLtf hf] sf]xLnfO{ geGg" . of] o:tf] ax'd"No /Tg xf], h'g hf] sf]xLnfO{
glbP/ kf/vLnfO{ dfq lbg'k5{ . >Ls[i0f eGg'x'G5– of] k/d u'Xo /x:o s'g} sfndf klg tk/lxt
dg'ionfO{ geGg" . ;To a'‰gsf nflu xf]Og hfGgsf nflu r]i6f ug]{ / o;}sf nflu k|f0fsf] cfx'lt
lbg kl5 gkg]{ JolQm g} tk:jL xf] . o:tf] JolQmsf lglDt ;Tosf cufl8 hLjgsf] s'g} d"No x'Fb}g .
TofuLsf lglDt ;TonfO{ hfGgsf nflu k|f0fsf] klg s'g} d"No x'Fb}g eg] ef]uLsf nflu z/L/ g} ;Dk"0f{
s'/f x'G5 . To;}n] >Ls[i0f eGg'x'G5– of] k/d u'Xo uLtf bz{g tk:jLnfO{ hf] d'd'Iffn]] hfGg cfPsf]
5 To:tf] JolQmnfO{ dfq eGg'k5{, of] lh1f;'nfO{ eGg] ljifo xf]Og . af]wL wd{ rLgdf a'4 wd{ k|rf/
ug{ uP . pgL dg'iox¿ klg leQf h:t} 5g\ eg]/ leQfkl§ d'v kmsf{P/ s'/f uy]{ . pgL sxfF
klxnf] lziosf] ¿kdf 8fh' x's] (Dazu Huike) gfdsf JolQm cfP / af]wL wd{nfO{ cfkm"lt/ kms]{/

nf]suLtf– 696
cWofo–!*
x]/ cGoyf d cfˆgf] 3fF6L sf6]/ r/0fdf r9fpF5' eg] . af]wL wd{n] s]xL eGg'cl3 pgn] cfˆgf] xft
sf6]/ pgsf] r/0fdf /flvlbP / To;kl5 3fF6L sf6\g tTk/ eP . af]wL wd{ tt\If0f pgLlt/ kmls{P/
d gf} jif{b]lv h;sf] k|tLIff/t lyPF Tof] ltdL g} xf}F eg] .
o:tf] ;To hfGg cfkm"nfO{ g} ;dfKt ug{ glxlRsrfpg] JolQmnfO{ dfq uLtf 1fg ;'gfpg',
Joy{sf] JolQm h;df hfGg] / ;'Gg] /; 5}g p;nfO{ g;'gfpg" eGb} >Ls[i0f eGg'x'G5– g tk/lxtnfO{
eGg" g elQm/lxtnfO{ eGg" lsgeg] hxfF elQm x'Fb}g ToxfF uf]kgLo s'/f eGg'x'Fb}g . uf]kgLo s'/f eGg
cltlgs6tf rflxG5 . klxn] u'?n] lzionfO{ sfgdf o:t} uf]kgLo dGq ;'gfpFy] h'g lgs6df
atfpg] s'/fsf] k|tLs xf] . u'?n] cToGt lgs6tf / ;fdLKotfdf lzionfO{ uf]Ko 1fg eGg] uy]{ . of]
clxn]sf u'?n] ufoqL dGq eg]sf] h:tf] xf]Og . sfgdf dGq eGg] rng cem} 5 t/ Tof]
uf]kgLotfsf] efj clxn] 5}g . sfgdf dGq eGg'sf] cy{ uf]kgLo 1fg kfqtf ePsf] JolQmnfO{ dfq
eGg' / c¿nfO{ geGg' eGg] xf] . elQm/lxt JolQmnfO{ of] u'Xo uLtf eg]df p;n] o;nfO{ a'‰b}g /
of] Joy{ x'G5 ;fy} jf0fL Joy{df vr{ ug{' pko'Qm x'Fb}g / p;nfO{ uLtf eGg' e}+;Lsf cufl8 jL0ff
ahfpg' h:tf] x'G5 . a'l4n] dfq of] u'Kt /x:onfO{ hfGg] JolQmn] o;nfO{ cg]s ts{af6 cy{
nufpF5, h'g pkof]uLeGbf xflgsf/s x'G5 . To;}n] elQmk"0f{ Åboaf6 dfq of] u'Kt /x:onfO{ a'‰g
;lsG5 lsgeg] Åbo s]G› xf] o;n] ts{ gvf]hL efjaf6 a'‰g ;S5 .
To:t} ;'Gg gvf]Hg] JolQmnfO{ klg geGg" eg]/ >Ls[i0f eGg'x'G5 . hf] ;'Gg] d'd'Iff /fVb}g /
;'Ggsf nflu k|f0fsf] afhL nufpFb}g, To:tf] JolQmnfO{ klg geGg" lsgeg] o:tf] JolQmsf] k/d uLtf
/x:o sfg;Dd klg k'Ub}g / of] Joy{ x'G5 . o:tf] JolQmn] ga'‰gfn] / ghfGgfn] of] u'Xo uLtf
p;sf nflu cy{xLg x'G5 / ;bfsf nflu ;'Gg clgR5's x'G5 . s]6fs]6LnfO{ hah{:tL wfld{s efjgf
hfu[t ug]{ k|of;sf] gsf/fTds c;/ x'g ;S5 / eljiodf wfld{s x'g ;Sg] ;Defjgf klg hah{:tL
ugf{n] cGt x'g ;S5 . To;}n] s}og\ k6s d'd'Iff /fVg] JolQmx¿nfO{ dfq uLtf eGg'k5{ . ef]s
gnfuL hlt;'s} ld7f] ef]hg eP klg u|x0fof]Uo x'Fb}g, To:t} kfqtf / lh1f;f gePsf] JolQmnfO{ of]
uLtf/x:o eGg'x'Fb}g eg]/ >Ls[i0f eGg'x'G5 . To:t} h;n] d]/f] lgGbf u5{, To;nfO{ klg geGg" eg]/
>Ls[i0f eGg'x'G5 lsgeg] hlt;'s} /fd|f];Fu eg] klg lgGbf / lj/f]wn] el/Psf] dgn] unt cy{
lgsfNg] 5 . lgGbf ug]{ JolQmsf cfFvf cGwf] x'g] x'gfn] To:tf JolQmnfO{ uLtf sbflk eGg' x'Gg .
h'g JolQmn] d]/f] k/d k|]dn] of] k/d 1fg d]/f eQmx¿nfO{ eGg] 5, To:tf] JolQmn] lgM;Gb]x
dnfO{ g} k|fKt ug]{ 5 . o:tf] JolQmeGbf cltzo lk|o sd{ ug]{jfnf sf]xL x'Fb}g / pm h:tf] cToGt
Kof/f] JolQm o; k[YjLdf d]/f lglDt csf]{ x'g] 5}g eg]/ >Ls[i0f eGg'x'G5 . …efujt uLtfÚ eujfg\sf]
lbJo uLt xf], h'g ch{'gsf] axfgfdf :ju{sf] uLtfuËfnfO{ s[i0fn] k[YjLdf ptfg{'ePsf] 5 . Kof;
nfu]sf] JolQmnfO{ o:tf] kljq uËfsf] hn lkpg lbg' cToGt} kljq s[To xf] / s[i0fsf] cToGt lk|o
JolQmn] dfq o:tf] s[To ug{ ;S5 . h'g lbg JolQmdf k/d Kof; hfU5, To:f} lbg dfq of] kljq
hn lknfpg' plrt x'G5 . efujt uLtf Pp6f o:tf] lbJo uLt xf] h;nfO{ ;'Ggsf nflu bL3{ Kof;,
k"0f{ tof/L, >4fn] el/Psf] dg / Åbodf lgTosf] cxf]efj rflxG5 clg dfq k/d uLt ;'Gg /
a'‰g ;lsG5 . o:tf] dgf]efj eP dfq lbJotfn] el/Psf] O{Zj/sf] uLt ;'Gg ;lsG5 . o:tf] :jfbn]
el/Psf] JolQm / Tof] lbJotfn] el/Psf] hn lkpg rfxg] Kof;L ltvf{n' JolQmx¿nfO{ h;n] d]/f]
lbJo uLt ;'gfpF5 pm eGbf Kof/f] d]/f nflu sf]xL x'Fb}g eg]/ >Ls[i0f eGg'x'G5 lsgeg] of] ;'g]/
Pp6f ltvf{Psf] JolQm efujt Kof;af6 d'Qm x'g] 5 . Pp6f Åbo km]l/ eujQfn] el/Gf] 5 /
c¿nfO{ tfg{sf nflu To;df 8'Ag] 5, ;'Gg] JolQm lgjf{0fsf nflu tof/ eO{ ;lRrbfgGb3g a|XDfnfO{
hfGg ;kmn x'Gf] 5 .

nf]suLtf– 697
cWofo–!*
h'g JolQmdf eujfg\sf] uLtdf c¿nfO{ klg 8'afpg ;Sg] Ifdtf x'G5, To;eGbf Kof/f]
JolQm eujfg\sf nflu csf]{ sf]xL x'g ;Sb}g . To;}n] >Ls[i0f eGg'x'G5– of] k/d lbJo sfo{ ug]{
eGbf lk|o JolQm k[YjLdf d]/f] c¿ sf]xL klg x'g ;Sb}g . s[i0fsf] uLt ufpFbfufpFb}, efujt
uLtfnfO{ ;'Gbf;'Gb} JolQm s[i0fdo x'g ;S5 t/ 3[0ff, lgGbf / lj/f]wn] el/Psf] lrQ ePdf Tof]
;Dej x'Fb}g . pT;'stf/lxt / ha/h:tL u/]df To:tf] cj:yf k|fKt x'g ;Sb}g t/ d'd'Iffn] el/Psf]
JolQmnfO{ uLtf 1fg afF8\g] JolQm >Ls[i0fsf] cltzo lk|o x'Gf] 5 .
cWo]iot] r o Od+ wDo{+ ;+jfbdfjof]M .
1fgo1]g t]gfxldi6M :ofldlt d] dltM ..&)..
x] ch{'g Û h'g k'?if o; wd{df xfdL b'j}sf] ;+jfb ¿k uLtfzf:q k9\5 cyf{t\ lgTo kf7 u5{
p;åf/f …dÚ 1fg o1af6 k'lhg] 5', o:tf] d]/f] dt 5 ..
>4fjfgg;"oZr ˘f[0f'ofblk of] g/M .
;f]˜lk d'QmM z'efFNnf]sfGk|fKg'ofTk'0osd{0ffd\ ..&!..
h'g dg'io >4fo'Qm / bf]if b[li6/lxt eP/ uLtfsf] >j0f dfq ug]{ 5 pm klg kfkaf6 d'Qm
eP/ k'0o sfo{ ug]{ JolQmx¿sf] >]i7 nf]snfO{ k|fKt ug]{ 5 ..
OlhK6df Pp6f egfO 5– s'g} j:t'nfO{ n'sfpg' 5 eg] Tof] j:t' Tof] JolQmsf] cfFvfcufl8
/flvlbg" . uLtf klg To:t} u|Gy ePsf] 5, of] 3/ 3/df cfFvfcufl8 5 t/ uLtfsf] ;To a'‰g
s;}n] ;s]sf] 5}g . uLtfnfO{ o;sf] lbJo uLt ga'emL wfld{s ;+:sf/ adf]lhd 9f]Ug] / d"n cy{
ga'emL tyfslyt kfl08Tosf b[li6n] dfq x]g]{ ul/Psf] 5 . uLtf¿kL /x:odo 1fg t ;a}sf nflu
;w}+ v'Nnf 5 t/ hf] JolQm leq hfg rfxFb}g To;nfO{ wSsf lbg klg ;lsGg . To;}n] >Ls[i0f h'g
JolQm ;'Gg rfxFb}g p;nfO{ g;'gfpg" lsgeg] ;'Gg grfxg] JolQmnfO{ hah{:tL ;'gfpg' lx+;f / kfk
xf] eGg'x'G5 . To;}n] pxfFn] To:tf JolQmnfO{ g;'gfpg' eGg'ePsf] xf] . s[i0fn] o;f] eGg' klg
s?0ffs} sf/0fn] xf] . uLtf ;'Gg rfxg] / uLtf ;'gfpg] kfqtf /fVg] JolQmsf lar Pp6f lghL
;DaGw x'g'k5{ . >Ls[i0fsf] ;f]r clt pRrtd ePsfn] pxfF eGg'x'G5 h'g JolQm elQmk"j{s ;'Gg
rfxFb}g p;nfO{ klg g;'gfpg" lsgeg] uLtf h:tf] /x:odo cbe't 1fg k|]ddf dfq a'‰g ;lsG5 .
To:t} s;}n] tkk"j{s ;'Gg rfx]df dfq ;'gfpg' cGoyf g;'gfpg' lsgeg] of] hLjg lgvfl/g] s'/f xf]
h;sf nflu clUgaf6 u'lh|g'k5{ . tk:ofsf] dfu{af6 dfq o;nfO{ hfGg ;lsG5 . o:tf] eGg' klg
s[i0fsf] z'4td s?0ffsf] sf/0fn] xf] .
uLtf;Fu ;'/ ldnfpg] / /Dg] JolQmsf nflu uLtf hlxn] klg pkof]uL x'G5 . uLtfsf] uLt
k|f0fdf u'lGhg] / uLtfd} lj>flGt kfpg] JolQmsf nflu uLtf cgGtsfn;Dd cToGt pkof]uL x'G5 .
uLtfdf Hof]ltd{osf] bz{g x'g] JolQmnfO{ d[To'sf] If0fdf klg uLtf ;fy{s x'G5 lsgeg] d[To'sf]
If0fdf hLjgsf] ;f/f lgrf]8 ;ª\u|lxt x'G5 . d[To'sf] If0fdf k|f0fdf hLjge/sf] cg'ej hDdf x'G5
clg KjfFv km}nfP/ gofF ofqfdf lg:sG5 . o:tf] cg'ej Tof] cfpg] hGdsf] cfwf/ aGg] 5 lsgeg]
of] hLjgsf] cflv/L efjbzf csf]{ hGdsf] klxnf] efjbzf x'g] 5 t/ s'g} JolQmsf] uLtf /
>Ls[i0fdf cfTdLotf 5}g eg] To:tf] JolQmsf lglDt uLtfsf] ;fy{stf x'Fb}g .
uLtfdf >Ls[i0f / ch{'gsf lardf cgf}7f] 36gf 36]/ ;+jfb 3l6t ePsf] 5 / b'O{ JolQmx¿
Ps csf{df 8'a]sf 5g\ . >Ls[i0f of] cgf}7f] 36gfnfO{ wd{do eGg'x'G5 . oxL wd{sf] 36gf xf], hxfF
b'O{ r]tgf ck"j{ ¿kdf Ps–csf{df 8'a]sf 5g\, ToxfF s'g} cl:dtf / cxª\sf/sf] 36gf afFsL 5}g /
k[ys\ ePsf] efg klg x'Fb}g . of] cj:yf yf]kf ;fu/df 8'a] h:tf] / ;l/tf ;fu/df bf}l8Psf] h:tf]

nf]suLtf– 698
cWofo–!*
x'G5 . To;}n] >Ls[i0f eGg'x'G5– x] ch{'g Û h'g k'?if o; wd{df xfdL b'O{sf larsf] ;+jfb¿kL uLtf
k9\g] 5 cyf{t\ lgTo kf7 ug]{ 5, p;åf/f …dÚ 1fgo1af6 k'lhg] 5' . oxfF lgTo kf7 eg]sf] lstfa
k9]sf] h:tf] xf]Og . lgTo kf7 lxGb"x¿åf/f ljsl;t ePsf] Joj:yf xf] . lstfa Ps k6s k9] k'U5
t/ kf7 eg]sf] s/f]8f}F k6s / hLjge/ k9\g'nfO{ elgG5 . wd{sf] jrg k6s k6s k9]/ hfGg
;lsFb}g lsgeg] To;sf] kq–kqdf ulx/f] cy{ x'G5 . hlt ulx/f] kf7df plqG5f}F, Tolt g} gofF cy{
1ft eP/ åf/ v'Ng yfN5 .
To:t} uLtfnfO{ hlt k6s k9\of], Tolt g} gofF cy{ lgl:sG5 . wd{sf] k|To]s zAb ax'cfofdL
x'G5 . xfd|f] hlt k|1f ljsl;t x'G5 Tolt g} w]/} cy{sf] cleJo~hgf x'g yfN5 . s[i0fsf] l7s cy{
hfGbfhfGb} JolQm s[i0f g} x'G5 / To;kl5 uLtf / s[i0fnfO{ hfGg ;lsG5 . uLtfsf] kf7 ;'? ubf{
ch{'gnfO{ ;De]m/ k9\g ;'? u5f}{+ t/ uLtf k"/f x'Fbf >Ls[i0f dfq x'g'x'G5 eGg] cg'ej x'G5 . s}og\
k6s k9]kl5 of] kf] cy{ /x]5 eGg] yfxf x'G5 / k'gM k9\bf k'gM gofF cy{ e]l6G5 . lrQ zfGt / df}g
ePkl5 uLtfsf] cy{ a'‰g yflnG5 / Åbodf gofF cª\s'/0f x'g yfN5 . ljleGg efjbzfdf kf7 ubf{
uLtfsf] gofF gofF cy{ kfpg ;lsG5 .
wd{u|Gy k9]/ hfGg ;lsGg, kf7af6 dfq k9\g ;lsG5 . t;y{ x/]s k':tssf] kf7 ul/Fb}g
s]jn wd{u|Gy dfq kf7 ul/G5 . hlt o;leq uof], Tolt g} gofF /x:o v'Ng yfN5, h;sf] s'g}
cGt g} x'Fb}g . wd{u|Gy ta;Dd k9\g'k5{, ha;Dd clGtd cy{ hflgFb}g . uLtfnfO{ s[i0fsf] k"/f
cg'ej gx'Gh]n;Dd k9\g'k5{ lsgeg] hlt kf7 u¥of] k|To]s kqaf6 gofF cy{ / /x:o hfGg ;lsG5
/ cGtdf leqsf] z"Go k|s6 x'g ;S5 . >Ls[i0f eGg'x'G5– lgTo kf7åf/f …dÚ o1sf] 1fgn] k'lhg] 5',
o:tf] d]/f] dt 5 . o:tf JolQmnfO{ c¿ s'g} o1 ug]{ cfjZostf g} x'Fb}g / lgTo kf7 ug{' g}
1fgo1 u/]t'No x'G5 . hlt k6s uLtfsf zAbx¿nfO{ >4f, wd{ / cf:yfn] kl9G5 Tolt g} k6s
p;sf] 1fgo1 x'G5 . hlt elQmn] Tof] kf7 ul/G5 Tolt g} p;leq 1fgdo uLtsf] k|fb'ef{j x'G5 .
hlt k6s uLtf p;n] k9\5, Tolt g} pm o; 1fg o1df dUg x'Fb} hfG5 .
hf] k'?if >4fo'Qm / bf]if b[li6/lxt uLtfnfO{ >j0f dfq u5{, p;n] klg kfkaf6 d'Qm eP/
k'0osd{ ug]{x¿sf] >]i7 nf]snfO{ k|fKt ug]{ 5 eg]/ >Ls[i0f eGg'x'G5 . h'g JolQm ljZjf;n] xf]Og
>4fo'Qm k|Llt efj / cgGo efjn] zª\sf/lxt, bf]if/lxt / lgGbf/lxt eP/ uLtfsf] >j0f u5{, pm
kfkaf6 k"0f{ d'Qm x'G5 . o; hut\\df k|foM ;a} c¿sf] bf]if vf]Hg rfxG5g\ . bf]if b]Vg]n] u'nfkmsf]
km"nsf] jl/kl/ sfF8f dfq b]V5 . sfF8f b]Vg] gsf/fTds k|j[lQn] p;s} xflg x'G5 lsgeg] To;leq
n's]sf] k/dfTdfsf] ;'Gb/tf b]Vgaf6 pm jl~rt x'G5 . bf]ifb[li6/lxt >4fjfg\ JolQm km"nsf] /;
lnP/ eoeLt / ;lGbUw x'Fb}g, pm ;b}j cf:yfn] el/Psf] x'G5 . o:tf] JolQm dfq uLtfsf] >j0fn]
kf/ x'G5 / k'0o ug]{x¿;/x >]i7 nf]snfO{ k|fKt x'G5 . o:tf] cj:yfdf >j0f dfq sfkmL x'G5 /
JolQm ;'g]/ dfq kf/ x'G5 .
a'4n] klg ;Dos\ >j0f / s[i0fd"lt{n] oyf]lrt l;sfO -Right Listening_ nfO{ 7'nf] hf]8
lbg'ePsf] 5 . dxfjL/n] t d]/f] Pp6f 3f6 >fjssf] xf] eGg' ePsf] 5 . pxfFn] h;n] plrt
tl/sfn] ;'Gof], pm ;To / k/dsf] ofqfdf cl3 a9\g] 5 / kf/ x'g] 5 eGg' ePsf] 5 . t/ plrt
>j0f sl7gfOk"j{s dfq 36\g ;S5 lsgeg] ToxfF xhf/ afwfx¿ h:tf] ls cfnf]rssf] b[li6, bf]if
b]Vg] efj, lgGbfsf] /; / ;j{q sfF8fsf] pkl:ylt x'G5 . bf]if b]Vg] b[li6 ePsf] JolQmn] hxfF klg
bf]if g} kfpF5 . xfd|f] b[li6 g} cGttM xfd|f] hLjg xf] . h;n] >4f / k|]dn] bf]if b[li6/lxt
cxf]efjk"j{s ;Tosf] ceLK;fn] uLtfsf] >j0f u5{ To:tf] JolQm d'Qm x'G5 eg]/ >Ls[i0f eGg'x'G5

nf]suLtf– 699
cWofo–!*
t/ uLtfsf] >j0f u/] dfq d'Qm eOG5 eGg] e|d klg o; jQmJoaf6 ePsf] 5 . To:tf] JolQmn]
s[i0fsf] ;t{ a'‰g'k5{ . pxfF eGg'x'G5– h'g JolQm >4f, k|]d / cxf]efjn], bf]if b[li6/lxt hfu?s
r}tGo eP/, ;Tosf] ceLK;fn] uLtfsf] >j0f u5{ eg] dfq pm kfkaf6 d'Qm eP/ kf/ x'G5 .
slRrb]tR5«'|t+ kfy{ Tjo}sfu|]0f r]t;f .
slRrb1fg;Ddf]xM k|gi6:t] wg~ho ..&@..
uLtfsf] dfxfTDo eg]/ eujfg\ >Ls[i0fn] ch{'gnfO{ ;f]Wg'eof]– x] kfy{ Û s] oL d]/f jrgx¿
ltdLn] Psfu| lrQn] >j0f u¥of} < / x] wg~ho Û s] ltd|f] c1fgaf6 pTkGg ePsf] df]x gi6 eof] <
ch{'g pjr
gi6f] df]xM :d[ltn{Awf TjTk|;fbfGdofRo't .
l:ytf]˜l:d ut;Gb]xM sl/io] jrg+ tj ..&#..
o;k|sf/ eujfg\n] ;f]w]kl5 ch{'gn] eg]– x] cRo't Û xh'/sf] s[kfn] d]/f] df]x gi6 eof] /
dnfO{ :d[lt k|fKt eof] . To;}n] d ;+b]x/lxt eP/ l:yt 5' / xh'/sf] cf1fsf] kfngf u5{' ..
uLtfsf k|To]s cWofosf] cGtdf of]uzf:q elgG5 lsgeg] h;n] k/dfTdf, ;To / :jod\;Fu
hf]8\5 Tof] g} of]uzf:q xf] . ;a} zf:q of]uzf:q x'g\ lsgeg] k/dfTdf;Fu ghf]8\g] zf:qnfO{ zf:q
eGg'sf] s'g} cy{ x'Fb}g . of]usf] ljk/Lt kl/efiff klg 5 . e/y/Ln] eg]sf 5g\– of]uf ljof]uf cyf{t\
of]u Tof] xf] h;af6 ljof]u x'G5 . h;n] ;+;f/ / z/L/;Fu ljof]u u/fpF5 Tof] of]u xf] . of]u b'O{
wf/ ePsf] t/jf/ xf], h;n] Psflt/af6 ljof]u u/fpF5 / csf{lt/af6 hf]8\5 . ;+;f/af6 5'6fpF5 /
:jod\;Fu hf]8\5, c;To;Fu 5'6fpF5 / ;To;Fu hf]8\5, c1fgaf6 5'6fP/ 1fg;Fu hf]8\5 . ljof]u
gu/fO{ hf]8\g] ;Defjgf g} x'Fb}g .
ch{'g df]xn] el/Psf 5g\ . ;+;f/df hf]l8P/ /xg' g} df]x xf] . df]xaf6 cf;lQm / ddTjsf]
ofqf x'G5 . df]xs} sf/0f ch{'g o'4e"lddf cfkmGtnfO{ b]v]/ pgLx¿nfO{ df/]/ kfpg] l;+xf;gsf] s'g}
cy{ g/x]sf] eGb} 5g\ . em6\6 x]bf{ ch{'g nf]eeGbf dfly p7]h:tf] b]lvG5 t/ df]x /x'Gh]n nf]e 5'6\g
;Sb}g lsgeg] nf]esf] j[If df]xsf] h/fdf plePsf] x'G5 . df]xs} sf/0f ch{'gn] o'4df lx+;f
b]lv/x]sf 5g\ . cfkmGt;Fu ch{'gsf] ddTj efj klg df]xsf sf/0fn] g} ePsf] xf] . ch{'gdf nf]e
jf:tjd} ;dfKt ePsf] eP df]xsf] h8 klg afFsL x'Fb}gYof] . To;}n] ch{'gsf] nf]esf] kft dfq sf6]/
s]xL gx'g] x'gfn] h/f g} sf6\g'kg]{ cj:yf >Ls[i0fn] b]Vg'ePsf] xf] . s[i0f ch{'gsf] df]x 5'6fpg] r]i6f
ub}{ x'g'x'G5 . k"/f uLtf ch{'gsf] df]xaf6 ljof]u u/fpg] k|of; xf] . df]xn] :jod\sf cltl/Qm
cGo;Fu hf]8\5 . h'g lbg df]x ;dfKt eP/ hLjgdf >4f cfpF5, ta xfdL :jod\;Fu / ;To;Fu
hf]l8g] 5fF} . >4fn] g} k/dfTdf;Fu hf]8\5 . df]x cxª\sf/sf] lj:tf/ xf] / >4f ;dk{0fsf] lj:tf/
xf] . of]uzf:qn] cg'lrt;Fu 5'6\6\ofP/ plrt;Fu hf]8\g] sfd ug]{ x'gfn] uLtfsf k|To]s cWofonfO{
of]uzf:q elgPsf] xf] .
j]bfGtsf tLg r/0fx¿ ;Dos\ >j0f, dgg / lglbWof;g x'g\ . ;Dos\ >j0faf6 olb s;}n]
kl/k"0f{ ;du| lrQn] ;'g] To;}af6 ;Daf]wL 3l6t x'g ;S5 . ;Toaf6 xfdL 5'6]sf 5}gf}F, lj:d[t dfq
ePsf 5f}“ lsgeg] ;To xfd|f] lghtf / :jefj xf] . To:t} k/dfTdfnfO{ xfdL e'Ng ;S5f}“ t/ x/fpg
;Sb}gf+} lsgeg] k/dfTdf xfd|f] lghtf / :jefj xf] . ;Dos\ >j0faf6 ;TonfO{ hfGg ;lsG5 .
pklgifb\n] ToxL eG5– ætŒjdl; Zj]ts]t'Æ ltdL ToxL Zj]ts]t' xf} . Zj]ts]t' ;a} 1fg xfl;n u/]/
3/ kmls{Pkl5 pgsf lktf pb\bfnsn] ;a} hfg] klg Tof] PsnfO{ ghfgLsg hfGg'sf] s'g} pknlAw
x'Fb}g eg]/ Tof] Pssf af/]df Zj]ts]t'nfO{ atfpg yfn] . pb\bfnsn] j[Ifsf] Pp6f kmn NofP/ sf6\g

nf]suLtf– 700
cWofo–!*
nufP / To; leq el/Psf lapx¿dWo] Pp6f lap lems]/ ;f]w]– Pp6f lapsf] u]8faf6 oqf] j[If
s;/L x'g ;S5 . Zj]ts]t'n] Tof] lap /f]k]kl5 To;af6 j[If x'G5 eg], pb\bfnsn] To;f] eP Tof]
lapsf] u]8fdf ;"Id j[If n's]sf] x'g'k5{ eg]/ lap klg sf6\g nufP . t/ ToxfF vfnL z"Go dfq
lyof] . To;kl5 pgn] eg]– h] xfdL b]Vb}gf}F / hf] cb[Zo 5 ToxL z"Go / cb[Zoaf6 dxfj[If pTkGg
x'G5 . To:t} xfdL klg z"Goaf6 cyf{t\ cb[Zoaf6 cfPsf xf}F . Zj]ts]t'n] d klg o;/L g}
dxfz"Goaf6 cfPsf] x'F < eg]/ ;f]w]kl5 o; k|Zgsf] pQ/:j¿k pklgifb\sf] dxfjrg ætŒjdl;
Zj]ts]t'Æ cyf{t\ xf] Zj]ts]t' Û ltdL klg ToxLFaf6 cfPsf xf} / ltdL klg ToxL xf} elgPsf] xf] . of]
cd[t jrg ;'g]/ Zj]ts]t'nfO{ >j0faf6 g} 1fg pknAw eof] .
j]bfGtn] >j0f, dgg / lglbWof;g eg]sf] 5 . klxn] ;'g clg ;f]r / To;kl5 s]xL u/ . oL
tLg ;"q ljgf xfd|f] >j0f k"/f x'Fb}g . Åbosf] åf/ aGb 5 / lrQ r~rn 5 eg] ;'Gg ;lsGg .
;'Ggsf nflu t l:y/ lrQ / k|1f rflxG5 . >j0f sfg;Dd xf]Og Åbo;Dd k'Ug'k5{ . To;}n]
j]bfGtn] >j0faf6 s]xL JolQmx¿ dfq pknAw x'g ;S5g\ eGb5 . w]/} JolQmdf >j0faf6 pknAw
x'g] kfqtf gx'Fbf ;'g]sf] s'/f ;f]Rg', dgg ug{' / :jfWofo ug{'k5{ / o;f] u/]df dfq Åbo;Dd k'Ug
;lsG5 . dggsf] cy{ k'g?lQm ug{' / ToxL s'/f af/Daf/ ;f]Rg' xf] . >j0faf6 36gf 36\g g;s]df
dggaf6 36\g ;S5 . >j0fsf ;fy} clwsf+z JolQmx¿nfO{ dggsf] rf]6 klg cfjZos x'G5 . oL
b'j}af6 kf/ x'g g;s]sf] cj:yfdf lglbWof;gsf] cfjZostf kb{5 hxfF ;'g]/ / ;f]r]sf] s'/fnfO{
;fwgf u/]/ kf/ x'g ;lsG5 . tGdotfaf6 k"0f{ r]tgfn] c¿ s]xL g;f]rL s]jn ;'g]df ;Dos\
>j0faf6 kf/ x'g ;lsG5 . >j0faf6 kf/ x'g g;s]df dggaf6 / o;af6 klg kf/ x'g g;s]sf
JolQmnfO{ ;fwgfsf] cfjZostf x'G5 . ;'g]/ kf/ ePdf z'4 r]tgf 3l6t x'G5 . ;'g]/ ePg eg]
dgsf] ;xof]u cfjZos x'G5 / olb dggaf6 klg ePg eg] z/L/sf] ;fwgfsf] cfjZostf x'G5 .
ha r]tgf, dg / z/L/ ;+nUg x'G5 ta ;fwgf x'G5 . ha r]tgf / dg dfq ;+nUg x'G5, ta dgg
x'G5 / ha r]tgf dfq z'4 ;'Gb5, ta ;Dos\ >j0f x'G5 .
>Ls[i0f eGg'x'G5– olb ltdL …dÚ sxfF cfpg rfxG5f} eg] ;+;f/sf] cfsif{0fdf g} dnfO{
vf]Hg'k5{ lsgeg] d ;+;f/df klg x'G5' . dxfjL/sf] dfu{df c:jfbsf] j|t ug{'k5{ / ef]hgdf :jfb
klg glnO{ cfjZostfsf nflu dfq ef]hg ug{'k5{ t/ s[i0fsf] egfOdf ef]hg ubf{ olt ulx/fOdf
:jfb lng'k5{, ls ef]hgsf] :jfbd} a|Xdsf] :jfb kfpg ;lsof];\ / cGg a|Xd xf];\ . :jfbsf]
ulx/fOdf plqP/ dxf:jfb lng' g} cGgdf a|XDfnfO{ hfGg' xf] . >Ls[i0fsf] dfu{ c¿x¿sf] dfu{eGbf
w]/} pTs[i6 / k"0f{ 5 . Wofgk"j{s x]/]df of] ;f/f hut\\sf] km}nfj6df k/dfTdf 5 / ;+;f/ g} k/dfTdf
xf] . cem tGdotfsf ;fy x]/]df ;+;f/ z]if g} /xFb}g / h] z]if /xG5, Tof] g} k/dfTdf xf] . o:tf]
b[li6df ;+;f/ ljnLg eP/ k/dfTdf k|s6 x'G5 . hLjgsf] cfsif{0faf6 x6]/ xf]Og o;nfO{ klg
k/dfTdfs} cfsif{0f dfg]/ ;dlk{t x'g >Ls[i0f eGg'x'G5 . To;}n] ch{'gnfO{ o'4af6 efUg lbg'x'Gg /
sxLF efUg h?/L 5}g s]jn c1fg dfq 5f]8 eGg'x'G5 . 1fgaf6 x]/]sf] ;+;f/ g} k/dfTdf xf] .
;+;f/af6 gefuL ;+;f/af6 g} k/dfTdf;Dd k'Ug ;lsg] dfu{ >Ls[i0fn] atfpg'ePsf] xf] .
ch{'gsf] r]tgf s[i0fdo x'g] b]v]/ uLtf ;dfKt x'g'cl3 g} >Ls[i0f pgnfO{ uLtf dfxfTDo
eGg' ePsf] xf] . ch{'g lg;+Zfo cj:yfdf k'Ug nfu]sf] / c1fgn] el/Psf] df]x gi6 x'g nfu]sf] s'/f
s[i0fnfO{ ch{'geGbf klxn] 1ft eof] h'g :jfefljs xf] . ;fy} s[i0fn] eGg'ePsf jrgx¿ ca ch{'g
klg c¿;dIf atfpg of]Uo 5g\ eGg] yfxf kfP/} of] uLtf s;nfO{ eGg" / s;nfO{ geGg" eg]/
atfpg cfjZos 7fGg'eof] . ch{'gdf uLtf¿kL km"n km'Ng nfu]sf] b]v]/ g} >Ls[i0fn] pgnfO{

nf]suLtf– 701
cWofo–!*
dfxfTDo eGg'ePsf] xf] . lziodf 1fgsf] 36gf 3l6t ePsf] u'?nfO{ klxn] g} yfxf x'G5 . ch{'gdf
klg o:t} 1fg¿kL 36gf 3l6t x'g nfu]sf] s'/f pgLeGbf cl3 >Ls[i0fnfO{ yfxf kfP/ g} pxfFn]
ch{'gnfO{ dfxfTDo eGg'ePsf] xf] .
uLtfsf] dfxfTDo eg]kl5 eujfg\ >Ls[i0fn] ch{'gnfO{ ;f]Wg'eof]– x] kfy{ Û s] d]/f] jrg
ltdLn] Psfu| lrQn] >j0f u¥of} < x] wg~ho Û s] ltd|f] c1fgaf6 pTkGg ePsf] df]x ;dfKt
eof] < o;k|sf/ s[i0fn] k|Zg u/]kl5 ch{'gn] eg] x] cRo't Û xh'/sf] s[kfn] d]/f] df]x gi6 eof] /
dnfO{ :d[lt k|fKt eof] . To;}n] d ;+zo/lxt eP/ l:yt 5' / xh'/sf] cf1fsf] kfng ub{5' . s[i0fn]
ch{'gsf] cj:yf hflg;Sg'ePsf] 5 . ch{'gn] Psfu| lrQ eP/ pxfFnfO{ ;'g]sf] / pgsf] df]x gi6
ePsf] a'em]/ klg s[i0fn] cf}krfl/s k|Zg dfq ug{'ePsf] xf], cGoyf eujfg\n] dfxfTDo eGg' g} x'g]
lyPg . ch{'gdf 3l6t ePsf 1fgsf 36gfsf] hfgsf/L eP klg ch{'gs} d'vaf6 ;'Gg] rfxgfn]
>Ls[i0fn] k|Zg ug{'ePsf] xf] . >Ls[i0f ;f]Wg'x'G5– s] ltdLdf ca af]w hfUof] < ltd|f] lrQsf]
ljrlnt bzf ca sxfF 5 < c1fgaf6 pTkGg ePsf] df]x s] ;dfKt eof] / s] ltdLn] 1fg k|fKt
u/L hfu[t eP/ s]jn Tof] c1fg dfq lyof] eGg] b]Vg ;dy{ eof} <
eujfg\n] o:tf k|Zg ;f]w]kl5 ch{'gn] eg]– xh'/sf] s[kfn] d]/f] df]x gi6 eof] / d]/f] :d[lt
k|fKt eP/ d l:yt ePsf] 5' . To;}n] ca ;+b]x/lxt eP/ xh'/sf] cf1fsf] kfng u5'{ . ;f/f uLtfdf
s[i0fsf] r]i6f ch{'gsf] oxL pQ/ ;'Gg / hfGgsf nflu lyof] . Tof] aNn ca cfP/ ;fsf/ ePsf]
5 . ch{'gsf] efUg] k|of; / pgsf lh1f;fx¿nfO{ >Ls[i0fn] ljleGg dfu{åf/f ;DemfP/ pgnfO{ o;
cj:yfdf k'¥ofpg'ePsf] xf] . aNn ch{'gn] ;+zo/lxt eP/ l:yt ePsf] 5' egL :jLsf/ u/] . ch{'g
eG5g\– x] cRo't Û cRo'tsf] cy{ slxNo} Ro't x'g g;Sg] JolQm eGg] xf] . ch{'gn] s[i0fnfO{ w]/}
8udufpg k|of; u/] t/ c;kmn /x] . ch{'gn] ;+zon] el/Psf cg]s k|Zg u/]/ af/Daf/ cfˆgf]
c1fg k|blz{t u/] klg >Ls[i0f g l/;fpg'eof], g yfSg'eof] / af/Daf/ s?0ff / cg'sDkfk"j{s
;DemfO/xg'eof] . t;y{ ch{'g x] cRo't Û eg]/ s[i0fnfO{ ;Daf]wg u5{g\ .
ch{'g ;f]em} d]/f] df]x gi6 eof] gegL xh'/sf] s[kfn] d]/f] df]x gi6 eof] eG5g\ . olb d]/f]
df]x gi6 eof] eg]sf] eP ToxfF cem} cxª\sf/ z]if /xGYof] . ch{'gsf] cfˆgf] k|of;af6 geO{
>Ls[i0fsf] s[kfn] g} df]x gi6 ePsf] xf] . To;}n] ch{'g cg'u|lxt eP/ ljgd|tfk"j{s ;dlk{t efjn]
>Ls[i0fnfO{ xh'/sf] s[kf¿kL k|;fbn] d]/f] df]x gi6 eof] eG5g\ . …dÚ efjsf] ljgfz k|e'sf] k|;fbaf6
dfq ;Dej x'G5 . cxª\sf/ ;a}eGbf 7'nf] /f]uu|:t cj:yf xf] . o;af6 ;a}h;f] JolQm u|l;t
x'G5g\ . ;fwf/0f JolQmsf] cxª\sf/ c1fgaf6 x'G5 / ;fw'–;Gtsf] cxª\sf/ h;nfO{ kljq cxª\sf/
elgG5 Tof] cem} vt/gfs x'G5 . ch{'gn] xh'/sf] s[kfn] d]/f] df]x gi6 eof] eg]kl5 dnfO{ d]/f]
:d[lt k|fKt eof] eG5g\ . :d[lt t ;b}j cfkm};Fu x'G5, of] gofF s'/f k|fKt u/]sf] klg xf]Og s]jn
lj:d[t ePsf] :d[lt k'gM k|fKt ePsf] dfq xf] . xh'/sf] k|;fbaf6 d]/f] :d[lt k'gM pknAw eof] / ca
d}n] cfˆgf] cl:tTjnfO{ hfg]F . To;}n] eujg\ Û d ca ;+zo/lxt eP/ l:yt ePsf] 5' . ha
JolQmsf] lj:d[lt gi6 x'G5, ta ;+zo klg :jtM ;dfKt x'G5 . ch{'g eG5g\– d}n] lbof]sf] k|sfzsf
;xfotfn] cFWof/f]af6 pHofnf]tkm{ ofqf ug]{lalQs} d]/f] lj:d[t :d[ltnfO{ lkmtf{ kfPF / ca d
sDkgljgfsf] cj:yfdf l:yt 5' .
uLtfsf] nIo g} k|1fsf] cj:yf l:yt u/fpg' xf] . xfjfsf] t/Ën] aQLnfO{ slDkt ug{ g;sL
lgisDk cj:yfdf /x]h:t} ch{'g oxL cj:yfdf k'Ug ;kmn ePsf 5g\ . ch{'g eG5g\– ca xh'/sf]
cf1fsf] k|tLIffdf 5' . ch{'gn] :jod\sf] :d[lt lkmtf{ kfPkl5 pgsf] c1fg¿kL df]x ;dfKt ePsf] 5
/ ca pgL eujfg\ >Ls[i0fsf] cf1fkfng ug{ tof/ 5g\ . ca aNn s[i0f ;vf, ldq, z'e]R5' dfq

nf]suLtf– 702
cWofo–!*
geP/ ;b\u'? / k/da|XDf x'g'ePsf] 5 / ch{'gn] s[i0fsf] dlxdf hflg;s]sf 5g\ . lzio u'?sf] cf1f
kfng ug{ tof/ ePkl5 ;dk{0f kmlnt x'G5 . ch{'g ;dk{0fsf lglDt tof/ eP lsgeg] pgn]
>Ls[i0fnfO{ k/dfTdfsf] ¿kdf hfg], To;}n] ;dk{0f ug{ ;dy{ eP .
;~ho pjfr
OTox+ jf;'b]j:o kfy{:o r dxfTdgM .
;+jfblddd>f}ifdb\e't+ /f]dxif{0fd\ ..&$..
To;kl5 ;~hon] eg]– x] /fhg\ Û o;k|sf/ d}n] >L jf;'b]jsf] / dxfTdf ch{'gsf] of] cb\e't
/x:oo'Qm / /f]df~rs ;+jfb ;'g] ..
Jof;k|;fbfR5«|'tjfg]tb\u'Xodx+ k/d\ .
of]u+ of]u]Zj/fTs[i0ffT;fIffTsyotM :jod\ ..&%..
dxlif{ Jof;sf s[kfn] k|fKt lbJo b[li6åf/f d}n] of] k/d /x:oo'Qm uf]kgLo of]ulrGtg
ch{'gnfO{ :jod\ of]u]Zj/ >Ls[i0f eujfg\n] eg]sf] k|ToIf ;'g]“ ..
/fhG;+:d[To ;+:d[To ;+jfbldddb\e'td\ .
s]zjfh{'gof]M k'0o+ Åiofld r d'x'd{'x'M ..&^..
o;sf/0f x] /fhg\ Û >Ls[i0f eujfg\ / ch{'gsf] of] /x:oo'Qm sNof0fsf/s / cb\e"t
;+jfbnfO{ k'gM k'gM :d/0f u/]/ d af/Daf/ xlif{t eO/x]sf] 5' ..
tRr ;+:d[To ;+:d[To ¿kdTob\e't+ x/]M .
lj:dof] d] dxfG/fhGÅiofld r k'gM k'gM ..&&..
x] /fhg\ Û >Lxl/sf] Tof] cb\e't / ljnIf0f ¿knfO{ klg d k'gM k'gM :d/0f u5{' / d]/f] lrQ
dxfg\ cfZro{o'Qm aG5 / d af/Daf/ xlif{t eO/x]sf] 5' ..
oq of]u]Zj/M s[i0ff] oq kfyf]{ wg'w{/M .
tq >Llj{hof] e"ltw|{'jf gLltd{ltd{d ..&*..
x] /fhg\ Û ljz]if s] eg"F hxfF of]u]Zj/ >Ls[i0f eujfg\ x'g'x'G5 / hxfF uf08jwf/L ch{'g
x'g'x'G5 ToxLF >L, ljho, lje"lt / crn gLlt x'G5 . o:tf] d]/f] dt 5 ..
;~ho h:tf] hLjGt k|f0fjfg\ JolQmnfO{ ;'g]/ klg åf/ v'Ng ;S5 . >Ls[i0fn] ;~honfO{
pkb]z lbg'ePsf] xf]Og / pgL ;a} 36gfsf k|ToIfbzL{ dfq x'g\ . ;~hon] 3[t/fi6«nfO{ 6f9f a;]/
k|ToIf b]v]sf] 36gf dfq eg]sf x'g\ t/ ;Tosf] dlxdf ;'g]/ ;~hosf] Åbodf klg 36gf 36\g
yfNof] . ;~ho eGb5g\– x] /fhg\ Û eujfg\ jf;'b]j / dxfTdf ch{'gsf] of] cb\e't, /x:oo'Qm /
/f]df~rsf/s ;+jfb ;'Gg kfpg' d]/f] cxf]efUo xf] . /f]df~rn] el/Psf] ;+jfbaf6 cfk"l/t eP/ d}n]
klg cs}{ cg'ej ug{ yfn]F . ;~hon] ch{'gsf] ;'?sf] cj:yfb]lv cGt;Ddsf] ofqf k|ToIf b]Vg] /
;'Gg] ;f}efUo kfPsf 5g\ . ch{'gsf] ljiffb, cxª\sf/, df]x / ;+zosf] cj:yfnfO{ pgn] ;'?af6 g}
b]v]sf 5g\ . ch{'gsf] df]x tf]8\g] >Ls[i0fsf] cxlg{z k|of;sf] / cGtdf c1fg ;dfKt eP/
;+zo/lxt eO{ :d[lt kms]{sf] cj:yfsf] klg ;~ho k|ToIfbzL{ 5g\ . ch{'gdf cGtlg{lxt Iflqosf]
cxª\sf/ a|fXd0fsf] ljgd|tf ag]/ ;dlk{t / z/0ffut ePsf] / gofF hGd ePsf] ;fIfL klg ;~ho
ag]sf 5g\ . To;}n] Iflqosf] cxª\sf/ ePsf] ch{'gsf] ;dk{0f efjaf6 pgL dxfTdf aGg k'u]sf]
x'gfn] g} ;~ho ch{'gnfO{ dxfTdf eg]/ ;Daf]wg ub{5g\ .
;~ho k'gM eG5g\– Jof;hLsf] s[kfn] k|fKt lbJo b[li6åf/f d}n] of] k/d /x:odo uf]kgLo
of]unfO{ ;fIfft\ of]u]Zj/ >Ls[i0f eujfg\n] eg]sf] ;'Gg / b]Vg kfPF . ;fy} ch{'gsf] df]x gi6 ug{
>Ls[i0fåf/f elgPsf] k/d /x:odo uf]kgLo of]u1fg ;'Gg kfpg] cj;/ k|fKt eof] . ;TonfO{

nf]suLtf– 703
cWofo–!*
k|sflzt ug]{ eujfg\sf] jf0fL ;'Gg kfPsf]df ;~ho s[ts[To ePsf 5g\ . ;~hon] Tof] ck"j{ /
sNof0fsf/s 36gf b]Vg] / ;'Gg] z'e cj;/ k|fKt u/]sf]df pgL cfZro{rlst dfq xf]Og xif{n] klg
ljXjn ePsf 5g\ . o:tf] cb\e't ;+jfbsf] :d/0fn] dfq klg pgdf /f]df~r pTkGg ePsf] 5 .
cxª\sf/ lj;h{g eP/ ljiffbsf] d[tk|foM cj:yfaf6 k'gM cfgGb;lxt ch{'gsf] k'gh{Gd ePsf]
c;fwf/0f 36gf :d/0f ub}{ af/Daf/ ;~ho xif{ JoQm u5{g\ . To:t} >Lxl/ >Ls[i0fsf] Tof] cnf}lss
/ cb\e't Hof]ltd{o ¿ksf] j0f{g ug{ pgL c;dy{ 5g\ . o;sf lglDt zAbx¿ g} sd ePsf] pgnfO{
k|tLt ePsf] 5 . eujfg\ >Ls[i0fsf] ch{'gk|ltsf] s?0ff / ch{'gsf] c1fg¿kL df]xsf] ;dflKt klg
pgsf nflu j0f{gaflx/ 5 . t;y{ s]jn xlif{t 5' dfq eG5g\ . pgsf] zAbsf]zdf ca s'g} zAb g}
z]if 5}g . ;Tosf] j0f{g zAbaf6 ug{ klg c;Dej x'G5 .
;~ho eG5g\– x] /fhg\ Û ljz]if s] eg"F, hxfF of]u]Zj/ >Ls[i0f eujfg\ / uf08Lawf/L ch{'g
x'g'x'G5 ToxLF >L …ljhoÚ lje"lt / crn gLlt 5 . o:tf] d]/f] dt xf] . ;~ho w[t/fi6«nfO{ eG5g\–
o'4df xh'/sf 5f]/f klg ;+nUg ePsfn] pgsf] g} lht xf];\ eGg] x/]s lktfsf] cfzf x'G5 t/ hxfF
eujfg\ >Ls[i0f / uf08Lawf/L ch{'g x'g'x'G5 ToxLF ljho lglZrt 5, ToxL gLlt klg crn 5 Pjd\
ToxLF >L / lje"lt klg 5 . hxfF eujfg\ >Ls[i0f x'g'x'G5, ToxLF crn gLlt, ;To, >L, ;Dkbf /
ljho x'G5 lsgeg] lht slxNo} c;Tosf] x'Fb}g . ;~hon] >j0fkZrft\sf] w[t/fi6«sf] dgl:ylt
a'em]/ cGtdf o:tf] d]/f] dt 5 eGg] jfSo k|of]u u/]sf 5g\ . pgL ;]js x'g\ / of] dof{bf klg pgn]
eª\u ug{ gvf]h]sf] dfq xf] .
ljiffbaf6 ;''? ePsf] uLtf ;Tosf] ljhodf k"/f ePsf] 5 . xfdL klg k|foMh;f] ;a} ljiffbdf
g} 5f}+≤ To;}n] uLtfsf] of] ;Tosf] ofqf xfdL ;a}sf lglDt pkof]uL 5 . ch{'gnfO{ 36]sf] 1fgsf]
36gf xfdLdf klg 36\g ;S5 . ch{'g hltsf] afwf / ljiffb xfdLnfO{ 5}g . ;Gb]xsf] kxf8sf] tn
/x]/ klg ch{'g >Ls[i0f;Fusf] ;fy g5f]8L, k|ltk|Zg gu/L / ;Tosf] vf]hL g5f]8]sfn] g} clGtd
uGtJo k|fKt ug{ ;kmn eP . k/dfTdf k|To]s JolQmsf] hGdl;4 ;Defjgf xf] . uLtfsf] jrgn]
xfdLnfO{ k|efljt ug{ ;Sof] eg] xfdL klg ch{'g x'g ;S5f}F . ;+;f/df kfpg] ;'vsf] s'g} ;f/ 5}g
t/ k/dfTdf kfpg] lbzfdf cfpg] b'v klg ;f}efUo xf] . xfd|f] cys Pjd\ lg/Gt/ k|of; / vf]haf6
k/dfTdfnfO{ kfpg ;S5f}F / of] klg cfˆgf] kfqtf / k/dfTdfsf] s[kfaf6 dfq ;Dej 5 .
uLtfsf] 1fg oL c7f/ cWofodf ;dfKt eof] t/ xfd|f] ofqf k|f/De ePsf] 5 . xfdLn]
xf];k"0f{ Jojxf/ u/]df :jod\sf] :d/0f eP/ xfd|f] k|1f klg l:y/ x'g] 5 . To;} ;do o; hut\sf
;f/f /x:ox¿ v'Ng] 5g\, h;sf] :d/0f u/]/ g} xfdL cfglGbt x'g] 5f}F . ha;Dd cfˆgf] :d/0f
cfpFb}g, ta;Dd dxfcGwsf/ / b'v x'G5 / ha :d/0f cfpF5 clg /flq, cGwsf/, c1fg, df]x /
cxª\sf/ ;a} ;dfKt eP/ ToxL Ps lbJo Hof]lt z]if /xG5 . ToxL lbJo Hof]lt eujfg\ >Ls[i0f
x'g'x'G5 . eujfg\ >Ls[i0fsf] lbJo s[kf xfdL ;a}df al;{/xf];\ . xl/ ç tT;t\ Û
ç tT;lblt >Ld∫ujb\uLtf;"klgifT;' a|XdljBfof+ of]uzf:q]
>Ls[i0ffh{'g;+jfb] df]If;GGof;of]uf] gfd
gfdfi6fbzf]˜WofoM ..!*..

nf]suLtf– 704
cWofo–!*

nf]suLtf– 705
cWofo–!*

nf]suLtf– 706
cWofo–!*

cv08 d08nfsf/+
JofKt+ o]g r/fr/d\ .
tTkb+ blz{t+ o]g
t:d} >Lu'/j] gdM ..

nf]suLtf– 707
cWofo–!*

nf]suLtf– 708

You might also like

pFad - Phonifier reborn

Pfad - The Proxy pFad of © 2024 Garber Painting. All rights reserved.

Note: This service is not intended for secure transactions such as banking, social media, email, or purchasing. Use at your own risk. We assume no liability whatsoever for broken pages.


Alternative Proxies:

Alternative Proxy

pFad Proxy

pFad v3 Proxy

pFad v4 Proxy