Grade 10 Science Text Book 620351e9ede97
Grade 10 Science Text Book 620351e9ede97
I fldgi
10 fY%aKsh
ISBN 978-955-25-0384-9
ii
Y%S ,xld cd;sl .Sh
iii
wms fjuq tl ujlf. orefjda
tl ksjfiys fjfikd
tl mdge;s tl reêrh fõ
wm lh ;=< ÿjkd
wdkkao iurfldaka
iv
fmrjok
ÈhqKqfõ ysKsfm; lrd .uka lrkd j;auka f,djg" ks;e;skau wjeis jkqfha
jvd;a kjH jQ wOHdmk l%uhls' tu`.ska ks¾udKh l< hq;af;a ukq.=Koï
imsreKq yd l=i,;dj,ska hqla; oremrmqrls' tlS W;a;=x. fufyjrg cj n,h
imhñka" úYaùh wNsfhda. i`oyd Èßfhka uqyqK Èh yels isiq mrmqrla ks¾udKh
lsÍu i`oyd iydh ùu wmf.a mru j.lSu jkafka h' bf.kqï wdOdrl iïmdok
ld¾hh fjkqfjka il%Sh f,i ueÈy;a fjñka wm fomd¾;fïka;=j ta fjkqfjka
odhl;ajh ,nd fokafka cd;sfha oreoeßhkaf.a keK myka o,ajd,Sfï W;=ï
wÈgfkks'
v
kshdukh yd wëlaIKh
mS' tka' whs,mafmreu - wOHdmk m%ldYk flduidßia ckrd,a
wOHdmk m%ldYk fomd¾;fïka;=j
fufyhùu
ví,sõ' ta' ks¾u,d mshiS,S - wOHdmk m%ldYk flduidßia ^ixj¾Ok&
wOHdmk m%ldYk fomd¾;fïka;=j
iïnkaëlrKh
fla' ã' nkaÿ, l=udr - ksfhdacH flduidßia
wOHdmk m%ldYk fomd¾;fïka;=j
tÉ' pkaÈud l=udß o fidhsid - ksfhdacH flduidßia
wOHdmk m%ldYk fomd¾;fïka;=j
jhs' tï' ms%hx.sld l=udß hdmd - iyldr flduidßia
wOHdmk m%ldYk fomd¾;fïka;=j
ixialdrl uKav,h
1' wdpd¾h tï' fla' chkkao - fcHaIAG lÓldpd¾h
fN!;sl úoHd wOHhkdxYh
fld<U úYajúoHd,h'
2' wdpd¾h tia' ã' tï' Ñka;l - fcHaIAG lÓldpd¾h
ridhk úoHd wOHhkdxYh
YS% chj¾Okmqr úYaajúoHd,h
3' wdpd¾h wd¾' wd¾' tï' fla' rK;=x. - fcHaIAG lÓldpd¾h
i;a;aj úoHd wOHhkdxYh
YS% chj¾Okmqr úYajúoHd,h
4' uydpd¾h pQ,d wfír;ak - fcHaIAG lÓldpd¾h
fN!;sl úoHd wOHhkdxYh
YS% chj¾Okmqr úYajúoHd,h
5' wdpd¾h wd¾' fika;s,aks;s - fcHaIAG lÓldpd¾h
ridhksl úoHd wOHhkdxYh
w.aksÈ. úYajúoHd,h
6' tï' mS' úmq,fiak - wOHlaI ^úoHd&
wOHdmk wud;HdxYh
vii
7' wfidal o is,ajd - fcHaIAG lÓldpd¾h
cd;sl wOHdmk wdh;kh
8' mS' u,úm;srK - fcHaIAG lÓldpd¾h
cd;sl wOHdmk wdh;kh
9' fla' ã' nkaÿ, l=udr - ksfhdacH flduidßia"
wOHdmk m%ldYk fomd¾;fïka;=j
10' tÉ' pkaÈud l=udß o fidhsid - ksfhdacH flduidßia
wOHdmk m%ldYk fomd¾;fïka;=j
11' jhs' tï' ms%hx.sld l=udß hdmd - iyldr flduidßia
wOHdmk m%ldYk fomd¾;fïka;=j
f,aLl uKav,h
1' wdpd¾h fla' wdßhisxy - m%ùK úoHd f,aLl
2' tia' tï' i¿jvk - úoHd úIh iïnkaëldrl
W;=reueo m<d;a wOHdmk fomd¾;fïka;=j
3' ví' Ô' tA' rùkaø fõrf.dv - .=re fiajh
Y%S rdyq, cd;sl mdi," w,õj
4' Ô' Ô' tia' f.dvl=udr - .=re WmfoaYl
l,dm wOHdmk ld¾hd,h" foysw;a;lKaäh
5' tÉ' lS¾;s ch,;a - .=re WmfoaYl
l,dm wOHdmk ld¾hd,h" .d,a,
6' ví' tï' j¾Kisß - .=re WmfoaYl
l,dm wOHdmk ld¾hd,h" yïnkaf;dg
7' wdkkao w;=fldar< - .=re fiajh
foaú nd,sld úoHd,h" fld<U 08
8' fla' tka' tka' ;s,lj¾Ok - .=re fiajh
wdkkao úoHd,h" fld<U 10
vii
9' B' fla' udfk,a o is,ajd - .=re fiajh
iS;djl cd;sl mdi," wúiaidfõ,a,
10' ta' ví' ta' isßj¾Ok - .=re WmfoaYl ^úY%dñl&
11' tï' ta' mS' uqKisxy - m%Odk jHdmD;s ks,OdÍ ^úY%dñl&
cd;sl wOHdmk wdh;kh
12' ta' tï' à' msf.ard - iyldr wOHdmk wOHlaI ^úY%dñl&
13' fÊ' tïudkqfj,a - .=re WmfoaYl ^úoHd&
l,dm wOHdmk l¾hd,h" fld<U
14' tka' jd.SIuq¾;s - wOHdmk wOHlaI ^úY%dñl&
15' fla' idka; l=ud¾ - .=re WmfoaYl ^úoHd&
l,dm wOHdmk ld¾hd,h" yd,swe,
mß.Kl wCIr
1' wixl wrúkao uyl=udrf.a - wOHdmk m%ldYk fomd¾;fïka;=j
2' ví' ta' mQ¾Kd chñKs - wOHdmk m%ldYk fomd¾;fïka;=j
3' yi, p;=rx. ú;dkf.a - wOHdmk m%ldYk fomd¾;fïka;=j
viii
mgqk
msgqj
1' Ôjfha ridhksl moku 01
1'1 ldfndyhsâf¾g 02
1'2 fm%daàka 07
1'3 ,smsv 10
1'4 kshqlaf,hsla wï, 12
1'5 c,h 15
1'6 Lksc ,jK 16
1'7 úgñka 19
5' >¾IKh 97
5'1 >¾IKfha iajNdjh 97
5'2 >¾IK n,fha iaÓ;sl" iSudldÍ iy .;sl wjia:d 98
5'3 iSudldÍ >¾IK n,h flfrys n,mdk idOl 99
5'4 >¾IK n,fha m%dfhda.sl wjia:d 103
xi
ye`Èkaùu
2015 j¾Ifha isg Y%S ,xldfõ mdi,a moaO;sh ;=< 10 jk fY%a‚fha isiqkaf.a Ndú;h
i|yd cd;sl wOHdmk wdh;kh úiska ilia lrk ,o úIh ks¾foaYhg wkql+,j wOHdmk
m%ldYk fomd¾;fïka;=j u.ska fuu fm<fmd; iïmdokh lr we;'
cd;sl wOHdmk wruqKq" cd;sl fmdÿ ksmqK;d" úoHdj b.ekaùfï wruqKq yd úIh
ks¾foaYfha wka;¾.;hg wkql+, jk mßÈ úIh lreKq fm<.eiaùug fuys§ W;aidy ord
we;'
ixj¾Okd;aul úoHd;aul Ñka;khla i|yd wjYH oekqu l=i,;d yd wdl,am
cks;jk whqßka YsIHhd il%sh bf.kqï l%shdj,shlg fhduq lsÍu úoHdj úIhh u.ska isÿ
flf¾'
úoHd úIhhg wh;a m%Odk fCIa;% ;=k jk Ôj úoHdj" ridhk úoHdj yd fN!;sl
úoHdj mokï lrf.k tla tla mßÉfþo rpkd fldg we;' wod< úIh ixl,am myiqfjka
wjfndaO lr .; yels mßÈ rEm igyka" j.=" m%ia;dr" ls%hdldrlï yd mejreï wka;¾.;
lr we;'
iEu mßÉfþohla wjidkfha u idrdxYhla bÈßm;a lr we;s w;r tu.ska wod<
mßÉfþofha uQ,l
s ixl,am y`ÿkd .ekSug yd úIh lreKq mqkÍlaIKhg wjia:dj ie,fia'
tfukau iEu mßÉfþohla i`oyd u wNHdi ud,djlao bÈßm;a lr we;' wfmalI
a ;
s bf.kqï
M, lrd <.d ù we;a±hs uek ne,Sug th bjy,a fõ'
ls%hdldrlï" iajhx we.hSfï m%Yak" úi`¥ ksoiqka" mejreï yd wNHdi YsIHhhdf.a
±kqu muKla fkdj wjfndaOh" Ndú;h" úYAf,aIKh" ixYaf,aIKh yd we.hSu jeks Wiia
yelshdo j¾Okh jk mßÈ ie,iqï lr we;'
úIh lreKq ms<sn`oj jeäÿr ±kqu fidhkakg zzwu;r ±kqugZZ jYfhka lreKq
f.dkqlr we;' tu wu;r lreKq úIh m:h mq¿,a lsÍug muKla jk w;r úNd.j,§
m%Yak weiSug fkdjk nj fuys§ wjOdrKh lrkq ,efí'
fuys olajd we;s we;eï ls%hdldrlï ksjfia isÿl< yels w;r we;eï tajd mdi,a
úoHd.drfha§ isÿl< hq;=h' ls%hdldrlï isÿlrñka bf.kSu ;=<ska úoHd úIhhg isiqka ;=<
ms%h;djla we;sjk w;r" ixl,am myiqfjka ;yjqre lr.ekSug yels fõ'
fuu fmd; iïmdokfha § woyia olajñka iyfhda.h ,ndÿka fld<U úYajúoHd,fha
fN!;sl úoHd wOHhkdxYfha uydpd¾h à' wd¾' wdßhr;ak uy;dg;a" fld<U úYajúoHd,fha
fN!;sl úoHd wOHhkdxYfha uydpd¾h fÊ' fla' ã' tia' chfk;a;s uy;dg;a" fld<U
úYajúoHd,fha Ydl úoHd wOHhkdxYfha uydpd¾h Ydu,d ;sßudkak uy;añhg;a" cd;sl
wOHdmk wdh;kfha fcHIaG lÓldpd¾h fma%u,d,a Wvqfmdarej uy;dg;a" fjkakmamqj
fldÜGdY wOHdmk ld¾hd,fha úoHd .=re WmfoaYl t,a' .dïKS chiQßh uy;dg;a" fk¿j
cd;sl mdif,a úoHd .=re wd¾' ta' mS' nKavdr uy;dg;a cd;sl wOHdmk wdh;kfha m%Odk
jHdmD;s ks,OdÍ ^úY%dñl& ví' ã' úfÊisxy uy;dg;a" úY%du ,;a úÿy,am;s tï' tia' fla
úch;s,l uy;dg;a fnfyúka ia;+;sjka; fjuq'
xii
Ôjfha ridhksl moku Ôj úoHdj
01
Ôj úoHdj
Ôùkaf.a foay úúO ridhksl ixfhda. /ilska iukaú; fõ' fuu ixfhda. iE§
we;af;a úúO uQ,øjH úúO wdldrfhka ixfhdackh ùfuks'
iajdNdúl j mj;sk uQ,øjH 92 w;ßka 25la muK Ôù foay ;=< wvx.= fõ' fïjd
úúO wdldrfhka foayfha úúO ia:dkj, we;' tu uQ,øjH w;ßka Ôù foay ks¾udKh
ùu i|yd jeä jYfhka u bjy,a ù we;af;a ldnka" yhsv%cka" Tlaiscka yd khsg%cka hk
uQ,øjH y;rhs' óg wu;r j Ôùkaf.a meje;au i|yd i,a*¾" fmdia*ria" fidaähï"
fmdgEishï" le,aishï" ue.akSishï" whka yd laf,daÍka wd§ uQ,øjH w;HjYH fõ'
udkj foayfha wvx.= m%Odk uQ,øjHj, ialkaOh wkqj m%;sY; 1'1 rEmfha ±lafõ'
3] 4]
10]
18]
65]
1'1 rEmh -¡ udkj foayfha wvx.= úúO uQ,øjH ixhq;sh ^ialkaOh wkqj&
iÔù ffi, tkï iÔj mÞ¾:h ks¾udKh ù we;s ridhksl ixfhda." ldnksl
ixfhda. yd wldnksl ixfhda. f,i ldKav follg fnÈh yels h' ldnka uQ,øjH
wvx.= ixfhda. ldnksl ixfhda. f,i o ldnka wvx.= fkdjk ixfhda. wldnksl
ixfhda. f,i o ye¢kafõ ^ldnka wvx.= ldnkavfhdlaihsâ" ldnkafudfkdlaihsâ"
ldnfkag yd nhsldnfkag wdÈ ixfhda. lsysmhla wldnksl ixfhda. f,i ie,fla&'
iÔj mÞ¾:fha wvx.= uQ,sl ldnksl ixfhda. j¾. y;rls' tAjd kï"
² ldfndyhsâf¾g
² fm%daàka
² ,smsv
² kshqlaf,hsla wï,
fïjd Ôù øjHj, wvx.= m%Odk ffcj wKq f,i ie,fla' óg wu;rj iÔj mod¾:h
;=< we;s úgñka o ldnksl ixfhda. j¾.hls' c,h" Lksc ,jK yd jdhq j¾. iÔj
wu;r ±kqug
ialkaOh wkqj
uQ,øjH YÍrfha mj;sk ia:dk
m%;sY;h %
O 65 ish¨u ;r,j," mgl" wiaÓ" fm%daàka
C 18 isref¾ iEu ;eku
H 10 ish¨u ;r,j," mgl" wiaÓ" fm%daàka
N 3 ish¨u ;r,j," mgl" fm%daàka
Ca 1.5 fud<h" fmky¿" jDlal" wlaudj" yDoh"
;hsfrdhsâ .%kaÓh" fmaYs" wiaÓ
P 1.0 uQ;%" wiaÓ
K 0.35 tkaihsuj,
S 0.25 fm%daàkj,
Na 0.15 ish¨u ;r,j," mglj,
Mg 0.05 fud<h" fmky¿" jDlal" wlaudj" yDoh"
;hsfrdhsâ .%kaÓh" fmaYs
Cl 0.2 ifï ffi,j,
Fe 0.007 reêrfha ysfud.af,dìkaj,
I 0.0002 ;hsfrdhsâ .%kaÓ fyda¾fudakj,
2
Ôjfha ridhksl moku Ôj úoHdj
ldfndyhsâf¾g ixfhda. iE§ we;s wdldrh wkqj tajd my; ±lafjk mßÈ j¾. l<
yels h'
ldfndyhsâf¾g
• fudfkdielrhsv (Monosaccharides)
fudfkdielrhsv hkq ldfndyhsâf¾gj, ;ekqï tallhhs' tajd fndfyda úg ir,
iSks f,i o y÷kajkq ,efí' tfuka u fïjd iaMál iajrEmhla .kS' fudfkdielrhsv
c,fha Èh fõ' idudkHfhka fïjd meKs ri h' .aÆfldaia" mDlafgdaia yd .e,elafgdaia
fudfkdielrhsv i`oyd ksoiqka fõ'
fudfkdielrhsv ms<sn| f;dr;=re 1'1 j.=fõ olajd we;'
j.=j 1'1 ¡ fudfkdielrhsv j¾." tAjd mj;sk ia:dk yd fjk;a lreKq
fudfkdielrhsv
mj;sk ia:dk fjk;a lreKq
j¾.h
.aÆfldaia bÿKq m,;=re • ish¨u msIaguh wdydr ÔrKfha wka;
ó me‚ M,h .aÆfldaia h' tu .aÆfldaia reêrhg
wjfYdaIKh fõ'
• Ydl m%NdixYaf,aIKfha § ksmojkafka
.aÆfldaia h'
• ffi,Sh Yajikfha § .aÆfldaia ì|
fy<Sfuka Yla;sh ksoyia fõ'
3
Ôj úoHdj Ôjfha ridhksl moku
• vhsielrhsv (Disaccharides)
fudfkdielrhsv wKq 2 la tl;= ù vhsielrhsv iEfoa' tys § c, wKqjla msgfõ'
tfuka u vhsielrhsv wKqjg c, wKqjla tl;= ù h<s;a wÞ< fudfkdielrhsv
,nd.; yels h' vhsielrhsv c,fha ødjH me‚ ri iaMál fõ'
vhsielrhsv
mj;sk ia:dk fjk;a lreKq
j¾.h
fuda,afgdaia m%frdayKh • .aÆfldaia wKq 2la tl;= ùfuka fuda,afgdaia
jk îcj, wKqjla iEfoa'
.aÆfldaia ¬ .aÆfldaia fuda,afgdaia ¬ c,h
• msIagh ÔrKfha w;rueÈ M,hls'
iqfl%daia iqÿ yd r;= • mDlafgdaia wKqjla yd .aÆfldaia wKqjla tl;=
iSksj, ùfuka iqfl%daia wKqjla iEfoa'
Wla yd îÜj, mDlafgdaia ¬ .aÆfldaia iqfl%daia ¬ c,h
we;eï
m,;=rej,
Ydlj,
maf,dahóh
hqIfha
,elafgdaia lsß wdydrj, • .e,elafgdaia wKqjla .aÆfldaia wKqjla iu`.
tl;= ùfuka ,elafgdaia wKqjla iEfoa'
.e,elafgdaia ¬ .aÆfldaia ,elafgdaia ¬ c,h
• Ydlj, fkdue;s tl u iSks j¾.h fuhhs'
• iqfl%daia fuka me‚ ri ke;'
• ixhq;sh wkqj t<lsßj, ,elafgdaia m%;sY;h
4] - 6] ls'
• ixhq;sh wkqj uõlsßj, ,elafgdaia m%;sY;h
6] - 7] ls'
4
Ôjfha ridhksl moku Ôj úoHdj
• fmd,sielrhsv (Polysaccharides)
fudfkdielrhsv wKq rdYshla nyqwjhùlrKh ùfuka fmd,sielrhsv iEfoa'
tfuka u fmd,sielrhsv c, úÉfþokh ùfuka kej; fudfkdielrhsv iEfoa'
we,a c,fha wødjHhs' iaMálrEmS fkdfõ' fi,shqf,daia" msIagh yd .a,hsfldcka
fmd,sielrhsv i|yd ksoiqka fõ'
fi,shqf,daia" msIagh yd .a,hsfldcka hk fmd,sielrhsvj, ;ekqï tAllh .aÆfldaia
jk kuq;a mj;sk .aÆfldaia wKq ixLHdj iy wKq iïnkaO jk wdldrh úúO ùu
ksid tAjdfha iajNdjh tlsfklg fjkia fõ'
tu fmd,sielrhsv ms<sn| f;dr;=re 1'3 j.=fõ olajd we;'
j.=j 1'3 ¡- fmd,sielrhsv j¾." tAjd mj;sk ia:dk yd úfYaI lreKq
fmd,sielrhsv
mj;sk ia:dk fjk;a lreKq
j¾.h
fi,shqf,daia Ydl ffi, • ñksia ÔrK moaO;sh ;=< ÔrKhg ,la
ì;a;sfha fkdfõ' u,noaOh j<lajd .ekSug Woõ
Ydl ;=< msysá fjhs'
;ka;=j,
wu;r ±kqug
5
Ôj úoHdj Ôjfha ridhksl moku
• ldfndyhsâf¾gj, jeo.;alu
y Yla;s m%Njhla f,i
Ôùkaf.a l%shdldrlï i|yd Yla;sh ,nd .kakd m%Odk m%Njh jkafka
ldfndyhsâf¾ghs' fïjd ÔrKfhka iEfok fudfkdielrhsv ffi, ;=< §
ridhksl úm¾hdij,g ,la ùfuka Yla;sh ksoyia fõ'
y ixÑ; wdydrhla f,i
y Ôùkaf.a ffi, ì;a;sh ks¾udKh lsÍug
y kshqlaf,hsla wï,j, ix>glhla f,i
6
Ôjfha ridhksl moku Ôj úoHdj
wu;r ±kqug
• weuhsfkd wï,
o¾YSh weuhsfkd wï,hl jHqyh my; ±lafõ'
7
Ôj úoHdj Ôjfha ridhksl moku
g
r ±kqu
wu;
Ydl yd i;=ka ;=< wvx.= úúO fm%daàka
• udxYfmaYSj, wvx.= fm%daàka - ufhdiSka" welaáka
• wiaÓj, wvx.= fm%daàka - Tfihska
• r;= reêrdKq ;=< wvx.= fm%daàka - ysfud.af,dìka
• flia yd frdauj, wvx.= fm%daàka - flráka
• udYfNda.j, wvx.= fm%daàka - f,.shqñka
• ;sßÕ=j, wvx.= fm%daàka - .a¨gka
• ì;a;r iqÿ uofha wvx.= fm%daàka - we,aìhqñka
• fm%daàkaj, jeo.;alu
y Yla;s m%Njhla f,i
ldfndyhsâf¾g yd fïoj,ska imhk Yla;sh fkdiEfyk úg fm%daàka u.ska o
Yla;sh ksmofõ'
y jHqyd;aul ix>gl iE§u i|yd
ffi, mg,h iE§u i|yd m%Odk ix>glhla f,i fm%daàka jeo.;a fõ'
flia yd l=re¨ msydgq wdÈfha we;af;a flráka kï fm%daàka j¾.hls'
y tkaihsu f,i l%shd lsÍu
Ôùka ;=< isÿ jk ish¨ u ffcj ridhksl m%;sl%shd tkaihsu u.ska W;afm%arKh
lrkq ,efí' fuu tkaihsu iE§ we;af;a fm%daàkj,sks'
y fyda¾fudak f,i l%shd lsÍu
Ôùkaf.a iudfhdackh yd iuiaÓ;sh i|yd yd jeo.;a jk fyda¾fudak"
fm%daàka fõ'
y m%;sfoay f,i l%shd lsÍu
úúO frda.ldrl laIqøÔùkaf.ka wdrlaId ùu i|yd YÍrh ;=< ksmofjk
m%;sfoay o fm%daàka fõ'
8
Ôjfha ridhksl moku Ôj úoHdj
• tkaihsu (Enzymes)
Ôùka ;=< isÿ jk ffcj ridhksl m%;sl%shdj, YS>%;dj jeä lsÍu i|yd wjYH jk
Ôùka úiska u ksmojkq ,nk úfYaIs; fm%daàka ^ldnksl W;afm%arl&" tkaihsu f,i
yeÈkafõ'
ksoiqkla f,i iqlafrdaia .a¨fldaia njg m;alsÍug ;kql wï, iu. r;a l< hq;= fõ'
kuq;a wdydr ÔrK moaO;sfha wvx.= tkaihsu u.ska fuu m%;sls%hdj wvq WIaK;ajhl §
b;d myiqfjka isÿ fõ'
tneúka tkaihsuj, ld¾hh jkafka ffcj ridhksl m%;sl%shd W;afm%arKh lsÍuhs'
tkaihsuhl l%shdldß;ajh fmkaùu i|yd my; i|yka l%shdldrlfuys ksr; fjuq'
l%shdldrlu 01
msIagh u; weuhsf,aia tkaihsufha l%shdldß;ajh fmkaùu
wjYH øjH : mdka msá" whäka ødjKh" c,h" mÍlaId k<hla" iqÿ ms`.ka
.fvd,la" úrdu >áldjla
l%uh
y mdka msá c,fha Èh lr idod.;a ñY%Khlska ñ,s ,Sg¾ 2la mÍlaId k<hlg
oukak'
y thg weuhsf,aia tkaihsuh ^m%frdayKh jk uqx îc c,h iaj,amhla iu.
wUrdf.k fmrd.;a ødjKh& iu m%udKhla ^2 ml& tl;= lrkak'
y ñks;a;= follg muK miq ñY%Kfhka ìkaÿj ne.ska iqÿ msÕka .fvd,la
u; ;nkak'
y thg whäka ødjKh ìkaÿjla ne.ska tla lrkak'
y kej;;a ñks;a;= follg miqj" fmr mßÈ ñY%Kfhka ìkaÿjla msÕka
.fvd, u; ;nd whäka ìkaÿjla tla lrkak'
y fufia ñks;a;= 20l muK ld,hla ;=< ñks;a;= foflka folg ,nd.;a
ñY%K ìkaÿj,g whäka ìkaÿ tl;= lrkak'
9
Ôj úoHdj Ôjfha ridhksl moku
jßka jr ,nd.;a ñY%Kfha j¾Kh ks,a meyefha isg l%ufhka ÿUqre meyehg yereKq
w;r wjidkfha whäkaj, j¾Kh ^ly$ÿUqre meyeh& ,nd foa'
msIagh" whäka iu. l¿ ks,a j¾Khla ,nd fohs' ñks;a;= 20lg miq ñY%Kh whäka
ødjKh iu. j¾K fjkila fkdfokafka tys msIagh fkdue;s neúks' tfia jkafka
msIagh u; weuhsf,aia l%shdlr fuda,afgdaia idok ksid h'
• ,smsvj, jeo.;alu
y Yla;s m%Njhla f,i
Ôù foay ;=< isÿjk mßjD;a;Sh l%shd i|yd wjYH Yla;sh ksmoùug ldfndyhsâf¾g
yd fm%daàka fuka u ,smsv o Yla;s m%Njhla f,i l%shd lrhs' ,smsv oykh lsÍfuka
jvd jeä Yla;s m%udKhla ,efí'
y úúO jHqyd;aul ix>gl iE§u i|yd
ma,diau mg,h we;=¿ ish¨u ffi, mg,j, m%Odk" jeo.;a ixfhda.hla jkafka
,smsvhs ^úfYaIfhka u fmdiaf*d,smsv yd fldf,iafgfrd,a&'
y c, ixrCIKh i|yd
Ydl foayj, u;=msg mDIaGfha we;s lshqáka kï bá ksid c,h msgùu j<lajk
neúka th c, ixrCIK ld¾hh bgqlrhs' fndfyda i;a;ajhkaf.a foaydjrKfha o
bá wvx.= ùu ksid úc,kh ùu je<fla' tkï ,smsv c,hg wmdr.uH fõ'
y foay WIaK;ajh mj;ajd f.k hdu i|yd
mlaISka" laISrmdhska wd§ wp,;dmS i;a;ajhskaf.a iug háka we;s wO#p¾óh fïo
ia;rh ;dm mßjdrlhla f,i l%shd lrhs' th Tjqkaf.a foay WIaK;ajh /l
.ekSu i|yd WmldÍ fõ'
10
Ôjfha ridhksl moku Ôj úoHdj
wu;r ±kqug
fïo wï,
11
Ôj úoHdj Ôjfha ridhksl moku
wu;r ±kqug
▫ DNA
DNA wKqfjys ;ekqï tallh jkqfha äTlais
rhsfnd kshqla,sfhdaghsvhs' kHIaáh ;=< we;s DNA
wKqfjys m%fõ‚l f;dr;=re .nvd ù we;'
▫ RNA
DNA yereKq úg Ôùka ;=< we;s wfkla
kshqlaf,hsla wï, j¾.h RNA h'
RNA wKqfjys ;ekqï tAll jkqfha
rhsfndkshqla,sfhdghsvhs'
RNA fm%daàka ixYaf,aIK l%shdj,sfha § jeo.;a
lD;Hhla bgqlrhs' 1'4 rEmh ¡ DNA wKqfõ jHqyh
12
Ôjfha ridhksl moku Ôj úoHdj
l%shdldrlu -02
wdydrfha ix>glhla f,i c,h wvx.= nj y`ÿkd .ekSu
wjYH øjH
uia" ì;a;r lgq" Ydl m;%" úh<s fldaj
l%uh
y uia" ì;a;r lgq" iy Ydl m;% úh<s ;;a;ajfhka f.k fjk fjk u
fyd¢ka l=vq lrkak'
y tajd fjk fjk u fldafõ oud c,h bj;ajk ;=re r;a lrkak'
y r;a lrk w;r;=r § Bg by<ska ùÿre ;yvqjla w,a,kak'
y ùÿre ;yvqj u; iEfok øj ìkaÿ c,h o hkak y÷kd .ekSug
ks¾c,Sh fldfnda,aÜ laf,darhsâ$ ks¾c,Sh fldm¾ i,af*aÜ Ndú; lrkak'
ks¾c,Sh fldfnda,aÜ laf,darhsâ Ndú; lf<a kï tys j¾Kh ks,a meyefha isg frdai
meyehg yef¾' ks¾c,Sh fldm¾ i,af*aÜ Ndú; lf<a kï tys j¾Kh iqÿ meyefha
isg ks,a meyehg yef¾' ta wkqj ùÿre ;yvqj u; c, ìkaÿ (H2O) iEfok nj
ks.ukh l< yels h'
by; Ndú; l< øjH fldgiaj, ix>glhla f,i c,h we;s nj ;yjqre fõ'
13
Ôj úoHdj Ôjfha ridhksl moku
l%shdldrlu -03
ffcj wKq ;=< ldnka (C) we;s nj y÷kd .ekSu
wjYH øjH
fldaj lsysmhla" ksú;s Ydl l| fldgia" ud¿ lene,a,la" lv,
l%uh
y by; i|yka l< wdydr iaj,amh ne.ska fldajj,g oud ;Èka r;a lrkak'
y wjidkfha § ,efnk M,h iqÿ lvodishla u; w;=,a,kak'
iqÿ lvodish u; wÕ=rej,ska we÷Kq f¾Ld ,efí' ta wkqj by; Ndú; l< Ôù øjH
fldgiaj, ldnka (C) wvx.= nj ks.ukh l< yels h'
l%shdldrlu 04
ffcj wKq ;=< khsg%cka (N) we;s nj y÷kd .ekSu
wjYH øjH
ì;a;r iqÿ uoh" ud¿ lene,a,la mÍlaId k< folla" fidaähï yhsfv%dlaihsâ
ødjKh" fldm¾ i,af*aÜ ødjKh" c,h iaj,amhla
l%uh
y ud¿ lene,a, c,h iaj,amhla iu. fyd¢ka fmdä lr fmrd .kak'
y mÍlaId k< folg ì;a;r iqÿ uoh yd ud¿ lene,a, Ndú; lr iE¥ hqIh
2 ml ne.ska fjk fjk u oukak'
y fidaähï yhsfv%dlaihsâ jeä m%udKhla tl;= lrkak'
y th u;g fldm¾ i,af*aÜ ìkaÿ lsysmhla tl;= lrkak'
by; ødjKj, oï meyehla we;s fõ' tfia jkafka tu wdydrj, fm%daàka wvx.= ù
we;s ksid h' fm%daàkaj, khsg%cka we;' tneúka fuu Ôù fldgia ;=< khsg%cka
;sfnk nj ;yjqre fõ'
14
Ôjfha ridhksl moku Ôj úoHdj
1'5 c,h
Ôùkaf.a foay nßka jeä m%udKhla iukaú; jkafka wldnksl ixfhda.hla jk
c,fhks' fndfyda Ôùkaf.a YÍr nfrka 2 la muK c,h fõ' c,h iÔj mod¾:fha
meje;au i|yd w;HjYH udOHhla fõ' 3
mDÓúfhys Ôjh iïNjh ù we;af;a o c,fha h' c,fha ixhq;sh b;d ir,h' foayh
;=< we;s nyq,; u wldnksl ixfhda.h jk c,h Ôùkaf.a foay ;=< isÿjk lD;H
.Kkdjla i|yd jeo.;a fõ' c,fhys we;s iqúfYaIS .=K yd Ôjh mj;ajd .ekSug
c,fha odhl;ajh ms<sn|j j.=j 1'4ys ±lafõ'
j.=j 1'4- -¡ c,fha we;s iqúfYaIS .=K yd Ôjh mj;ajd .ekSug tAjdfha we;s Þhl;ajh
c,h ñ§fï § isÿjk y c,fha >k;ajh whsiaj, >k;ajhg jvd jeä h'
wiudldr m%idrKh fï ksid c,h whsia njg m;a ùfï § iEfok whsia
c,fha u;=msg ia;rj,g meñfKa' túg m;=f,a c,h
øjhla f,ig u mj;S' fuh c,c Ôùkag Ôj;a ùug
mßirh ilihs'
15
Ôj úoHdj Ôjfha ridhksl moku
mejreu - 1'1
isiqka lKavdhï f,i tl;= ù wka;¾ cd,fhka" mqj;am;aj,ska fyda
fjk;a fmd;a mßYS,kfhka iy wdh;ksl f;dr;=re ,nd .ekSfuka
Ôjh mj;ajd .ekSug jeo.;a jk c,fha iqúfYaIS .=K ms<sn| f;dr;=re
/ia lrkak' /ialr .;a f;dr;=re ks¾udKYS,sj mka;shg bÈßm;a
lrkak'
j.=j 1'5- ¡ udkj foayh ;=< Lksc ,jKj, ld¾hNdrh iy tAjd ysÕùfuka we;sjk W!k;d ,laIK
16
Ôjfha ridhksl moku Ôj úoHdj
17
Ôj úoHdj Ôjfha ridhksl moku
Ydl ;=< Lksc ,jKj, ld¾hNdrh yd tAjd ys`. ùfuka we;s jk W!k;d ,laIK
1'6 j.=fjys ±lafõ'
j.=j 1'6 -¡ Ydl ;=< Lksc ,jKj, ld¾hNdrh iy tAjd ysÕùfuka we;sjk W!k;d ,laIK
18
Ôjfha ridhksl moku Ôj úoHdj
mejreu - 1'2
j.d N+ñhla fyda f.dúfmd<la ksÍlaIKh lrñka tys úúO W!k;d
fmkajk frda.S Ydl fldgia tl;=jla ilia lrkak' tA tA frda.S
;;a;ajh i|yd ysÕ ù we;s Lksc øjH y÷kd .kak ^fuys § j.djg
ydks fkdjk whqßka kso¾Yl /ia lrkak&'
1'7 úgñka
úgñka hkq ldnksl ixfhda. j¾.hls' fïjd YÍrh ;=< isÿjk ffcj ridhksl
m%;sls%hdj,g iyNd.s jk w;r ksfrda.Snj mj;ajd .ekSug jeo.;a fõ' úgñka j¾.
c,fha ødjH;dj u; ldKav follg fjka l< yels h' úgñka B yd C c,fha
ødjH jk w;r úgñka A" D" E yd K c,fha wødjH fõ' kuq;a tajd fïofha Èh fõ'
ñksidf.a foay l%shdldß;ajhg wjYH úgñka j¾. tajdfha m%fhdack yd W!k;d
,laIK 1'7 j.=fjys ±lafõ'
19
Ôj úoHdj Ôjfha ridhksl moku
j.=j 1'7 ¡- udkj foay l%shdldÍ;ajhg wjYH úgñka j¾." tAjdfha m%fhdack yd W!k;d ,laIK
20
Ôjfha ridhksl moku Ôj úoHdj
wu;r ±kqug
úgñka B hkq ixlS¾K úgñkhls' tys úgñka B1" B2, B6, B12 f,i
m%fNao mj;S' fïjd wdydr u.ska YÍrhg ,efnk w;r iuyr úgñka
ñksidf.a wka;%fha Ôj;a jk nelaàßhd úiska ksmojkq ,nhs'
21
Ôj úoHdj Ôjfha ridhksl moku
wNHdi
01. § we;s ms<s;=re w;ßka jvd;a ksjerÈ ms<s;=r f;darkak'
1) msIagh jvd;a nyq, j wvx.= wdydrhls"
1) w¾;dm,a 2) rglcq 3) msms[aØ 4) f.dgqfld<
2) fudfkdielrhsv ldKavhg wh;a ixfhda.hls"
1) mDlafgdaia 2) iqlafrdaia 3) fuda,afgdaia 4) ,elafgdaia
3) úfYaIfhka Ydluh wdydrj, nyq,j wvx.= ldfndyhsâf¾Ü j¾.hls"
1) .a,hsfldcka 2) ,elafgdia 3) flráka 4) fi,shqf,daia
4) reêrh leá.eiSfï ls%hdj,shg odhl jk úgñkhls"
1) úgñka A 2) úgñka D 3) úgñka C 4) úgñka K
5) Ôù foay ;=< we;s ldnksl fkdjk ix>glhls"
1) fm%dAàka 2) c,h 3) ldfndyhsâf¾g 4) ,smsv
6) wdydrj, ;ka;= wka;¾.; ùu ksid isÿjk jdishls"
1) uydka;%fha ms<sld iE§fï wjodku wvq lsÍu
2) u, noaOh je<elaùu
3) reêr .aÆfldaia uÜgu md,kh lsÍu
4) by; l%shd ish,a,u fõ
02. tla;rd úoHd,hl 6 jk fYa%Ksfha isiqka i|yd mj;ajk ,o fi!LH
idhkhl § we;eï isiqka ;=< olakg ,enqKq my; i|yka W!k;d
,laIK y÷kd.kakd ,§' tu W!k;d ,laIKj,g fya;=j ljr fmdaIK
W!k;dj ± hs olajkak'
i. weia fmkSfï ÿ¾j,;dj yd weiaj, ìfgda,m we;s ùu - ''''''''''''''''''''''''''''
ii. o;aj, j¾Okh ÿ¾j, ùu yd o;a Èrdhdu - ''''''''''''''''''''''''''''''''''''''
iii. úÿreuiska f,a .e,Su - ''''''''''''''''''''''''''''''''''
iv. uqL fldka jKùu - '''''''''''''''''''''''''''''''''''
v. rla;ySk;dj - ''''''''''''''''''''''''''''''''''
03. c,fha iqúfYaI .=K 3 la ,shd olajkak' bka tlla Ôjfha meje;aug odhl
jk whqre fláfhka meyeÈ,s lrkak'
mdßNdIsl jpk
ffcj wKq - Bio molecules
tkaihsu - Enzymes
W;afm%arl - Catalysts
22
ir, f¾Çh p,s;h fN!;sl úoHdj
02
fN!;sl úoHdj
2'1 ÿr yd úia:dmkh
ÿr (distance) hkq Tng yqre mqreÿ ixl,amhls' Tn ksjfia isg mdi,g hk úg hï
ÿrla f.jd hd hq;= h' iuyr úg ksjfia isg mdi,g hd yels ud¾. lsysmhla ;sìh
yels h' bka iuyrla ÿr jeä ud¾. jk w;r iuyrla ÿr wvq tajd úh yels h'
<uhl=g A kï ia:dkfha isg B kï fjk;a ia:dkhla olajd .uka l< yels ud¾.
lsysmhla 2'1 rEmfha oelafõ'
W
P ud¾.h
ÿr 320 m
Q ud¾.h
ÿr 200 m
kef.kysr
A B
ÿr 160 m
R ud¾.h
ÿr 240 m
2'1 rEmh - A isg B olajd .uka l< yels ud¾. lsysmhla
fuu ud¾.h Èf.a <uhd .uka l< ÿr 400 m jqj o" Tyqf.a úia:dmkfha úYd,;ajh
120 m jk w;r ÈYdj AB fõ'
(iii) Odjk ;r. i|yd fhdod .kakd 200 m Odjk m:hla 2'4 rEmfha oelafõ'
200 m Odjk m:h
B
X
2'4 rEmh - 200 m Odjk m:hla 2'5 rEmh - Odjlhdf.a ÈYdj fiùu
tys A isg B olajd ÿjk Odjlfhla 200 m ÿr f.jd B ,laIHhg <.d fõ' túg
Odjlhdf.a úia:dmkh AB ir, f¾Ldfjka fmkaúh yels h' úia:dmkfha úYd,;ajh
160 m fõ' th AB ir, f¾Ldfõ È.g iudk h' 2'5 rEmh wkqj Tyqf.a úia:dmkfha
ÈYdj W;=frka 700 la ngysrg hs' tu úia:dmkh my; oelafjk wdldrhg ,súh yels h'
A B C
60 m 40 m
2'6 rEmh - A isg .uka lrk <uhl=f.a .uka ud¾.h
<uhd A isg B olajd .uka l< ÿr u h<s úreoaO foig .uka lf<a kï" úia:dmkh
60 m + (- 60 m) fõ' tkï úia:dmkh Y=kH ^0& fõ' bka wm oek .kafka <uhd
p,s;h werô ia:dkfha u oeka isák njhs'
oeka" 2'7 rEmfha fmkajd we;s wdldrhg <uhd A isg B olajd .uka lr B isg bÈßhg
fkdf.dia wdmiq 40 m .uka lf<a hehs is;kak' túg 40 m g wod< úia:dmkfha
ÈYdj A isg B g wod< úia:dmkfha ÈYdjg m%;súreoaO ÈYdjg nj fmfka' tkï" 2'7
rEmhg wkqj uq¿ úia:dmkh AC u.ska fokq ,nk nj meyeÈ,s fõ' tfiau úYd,;ajh
20 m fõ' tuksid" fuys § o .uka l< ÿr 100 m jqj o iïmQ¾K úia:dmkh jkqfha
60 m + (- 40 m) h' tkï oeka úia:dmkh jkqfha 20 m m%udKhls'
60 m
A C B
40 m
2'1 wNHdih
my; 2'8 rEmfhka fmkakqï lrk wkaoug" <ufhla A kï ia:dkfhka p,s;h
wdrïN lr" kef.kysrg 40 m ÿrla .uka lr" B fj; meñK bka miq B isg
W;=re foig 30 m .uka lr C fj; meñfKa'
W
² <uhd .uka l< uq¿ ÿr fldmuK o@
² <uhdf.a úia:dmkh l=ula o@
C
50 m
30 m
A
B
40 m
<uhd msg;ajk
ia:dkh
26
ir, f¾Çh p,s;h fN!;sl úoHdj
2'2 fõ.h
wêl fõ.fhka .uka lrk
r:jdyk ksid we;s jk
wk;=re ms<sn| wmg ks;r
wikakg ,efí' fï fya;=j
ksid u uyd ud¾.j, tA tA
ia:dkj, § mj;ajd.; hq;=
fõ. iSud kshu lr ;sfí'
wk;=re j<lajd .ekSu i|yd
fuu fõ. iSud wm ms<smeÈh
hq;= h' fõ. iSud wêl jk
wêfõ.S ud¾. i|yd fuh
úfYaIfhka u jeo.;a fõ'
fõ.h (speed) hkafkka wm woyia lrkafka ÿr f.jd hdfï YS>%;dj hs'
ÿr
fõ.h } ld,h
27
fN!;sl úoHdj ir, f¾Çh p,s;h
tla;rd jia;=jla wdrïNl ia:dkfha isg .uka l< ÿr ld,h;a iu`. fjkia jQ
wdldrh my; j.=fõ olajd we;'
ld,h t (s) 0 1 2 3 4 5 6
.uka l< ÿr d (m) 0 3 6 9 12 15 18
tkï" jia;=j iEu ;;amrhla mdid u .uka lr we;af;a 3 m ÿrls' fuys § wms
jia;=jg taldldr fõ.hla ke;fyd;a ksh; fõ.hla (constant speed) we;ehs lshuq'
oeka fjk;a jia;=jl p,s;h ms<sn| my; oelafjk o;a; i,ld n,uq'
ld,h t (s) 0 1 2 3 4 5 6
p,s; jQ ÿr d (m) 0 3 5 9 12 16 18
fuu jia;=j m<uq ;;amrh ;=< 3 m ÿrla o" fojk ;;amrh ;=< 2 m ÿrla o"
;=kajk ;;amrh ;=< 4 m ÿrla o wd§ jYfhka .uka lr we;' ta ksid th tla tla
;;amrh ;=< p,kh ù we;s ÿr tl iudk fkdfõ'
tkï" jia;=j .uka lr we;af;a taldldr fõ.fhka fkdfõ' fujeks taldldr
fkdjk fõ.hlska jia;= .uka lsÍfï § fok ,o ld,hla ;=< jia;=fõ uOHl
fõ.h (average speed) .Kkh lsÍu m%fhdackj;a fõ' jia;=jl uOHl fõ.h
.Kkh lrkqfha" wod< ld,h ;=< jia;=j .uka l< uq¿ ÿr ld,fhka fn§fuks'
uOHl fõ.hg idudkH fõ.h hehs o lshkq ,efí'
28
ir, f¾Çh p,s;h fN!;sl úoHdj
fuu jia;=j ;;amr 6l § .uka lr we;s uq¿ ÿr 18 m fõ' ta ksid ;;amr 1l § .uka
lr we;s idudkH ÿr
2'3 m%fõ.h
wm fõ.h .Kkh lrkafka ÿr wdY%fhka ksid fõ.h .Kkh lsÍfï §" jia;=jla
.uka l< ÈYdj fkdie,fla' ta ksid fõ.h wÈY rdYshla nj fï jk úg Tng
meyeÈ,s úh hq;= h' kuq;a m%fõ.h (velocity) w¾: oelafjkafka úia:dmkh fjkia
ùfï YS>%;dj f,i h' ta ksid m%fõ.h ffoYslhla fõ' tkï m%fõ.hg úYd,;ajhla
fuka u ÈYdjla o we;'
hï jia;=jl úia:dmkh" ld,fhka fn§fuka m%fõ.h ,efí'
m%fõ.h = úia:dmkh
ld,h
iuyr wjia:dj, jiaa;= taldldr fõ. iys; j .uka l< yels nj;a iuyr wjia:dj,
tajd taldldr fkdjk fõ. iys; j .uka l< yels nj;a óg fmr wms bf.k
.;af;uq' fuf,i u" jiaa;=jl m%fõ.h o iuyr wjia:dj, taldldr úh yels w;r
;j;a iuyr wjia:dj, m%fõ.h taldldr fkdúh yels h'
29
fN!;sl úoHdj ir, f¾Çh p,s;h
my; j.=fõ oelafjkafka tlu ÈYdjlg .uka l< jia;=jl wdrïNl ia:dkfha isg
uksk ,o úia:dmkfha tla tla ;;amrh wjidkfha § w.h fõ'
ld,h t (s) 0 1 2 3 4
úia:dmkh s (m) 0 3 6 9 12
ir, f¾Çh ud¾.hla Èf.a jia;=jla 6 m s-1 l ksh; m%fõ.fhka .uka lrkafka kï
tla tla ;;amrhl § tys úia:dmkh fjkia jkafka 6 m ne.sks' tu p,s;fha ÈYdj
o fkdfjkia j mj;shs' tu ksh; m%fõ.fhka ;;amr 5la .uka l<fyd;a"
my; j.=fõ oelafjkafka ir, f¾Çh ud¾.hla Èf.a .uka l< fjk;a jia;=jl tla
tla ;;amrfha § uksk ,o úia:dmkhhs'
ld,h t (s) 0 1 2 3 4
úia:dmkh s (m) 0 4 7 9 12
fuu jiaa;=fõ úia:dmkh m<uq ;;amrh ;< 4 m m%udKhlska o" fojk ;;amrh
;=< 3 m m%udKhlska o" ;=kajk ;;amrh ;=< 2 m m%udKhlska o wd§ jYfhka jeä
ù we;' fuys iEu ;;amrhl § u isÿ ù we;s úia:dmk fjki tl u fkdjk ksid
jia;=fõ m%fõ.h taldldr fkdfõ' tn÷ wjia:dj, wmg uOHl m%fõ.h .Kkh
l< yels h'
30
ir, f¾Çh p,s;h fN!;sl úoHdj
2'4 ;ajrKh
wmg idudkH Ôú;fha § fndfyda úg olskakg ,efnkafka taldldr fkdjk
m%fõ.j,ska .uka lrk jia;+ka h' uy u. .uka lrk jdykj,g ks;r u fõ.h
wvq jeä lsÍug isÿfjhs' ke;fyd;a .uka lrk ÈYdj fjkia lsÍug isÿfjhs' fï
ish,af,ys u m%;sM,h jkafka m%fõ.h fjkia ùu hs'
my; j.=fõ oelafjkafka ir, f¾Çh ud¾.hl .uka l< tla;rd jia;=jl m%fõ.h
ld,h;a iu. fjkia jQ wdldrhhs'
ld,h t (s) 0 1 2 3 4 5 6
m%fõ.h v (m s-1) 0 2 4 6 8 10 12
fuu o;a; wkqj ;;amr 6 l ld,hla ;=< jia;=fõ m%fõ.h 0 isg 12 m s-1 olajd
fjkia ù we;'
m%fõ.h fjkia ùfï YS>%;dj ;ajrKh (acceleration) kñka ye¢kafõ' tkï" tall
ld,hla ;=< § isÿ jk m%fõ. fjki ;ajrKh hs'
m%fõ.fha tall jkafka m s-1 nj wms oekgu;a oksuq' ;ajrKh hkq ;;amrhlg isÿ
-1
jk m%fõ. fjki ksid tys tall jkafka m s tkï" m s-2 h'
s
32
ir, f¾Çh p,s;h fN!;sl úoHdj
fï wkqj by; i|yka jia;=fjys ;ajrKh wmg my; fmkajd we;s wdldrhg
.Kkh l< yelsfõ'
m%fõ. fjki
;ajrKh =
ld,h
wjidk m%fõ.h - wdrïNl m%fõ.h
=
ld,h
( 12 - 0 ) m s-1
=
6s
= 2ms -2
ld,h t (s) 0 1 2 3 4
m%fõ.h v (m s-1) 12 9 6 3 0
fuys § isÿ ù we;af;a m%fõ.h wvq ùuls' fuu jia;=fõ ;ajrKh my; fmkajd we;s
wdldrhg .Kkh l< yels h'
m%fõ. fjki
;ajrKh = ld,h
wjidk m%fõ.h - wdrïNl m%fõ.h
= ld,h
( 0 - 12 ) m s-1
=
4s
= -3 m s-2
ksoiqk 2
ksYap,;dfjka p,s;h wdrïN lrk jia;=jla ;;amr 4la taldldr ;ajrKhlg
Ndckh ù 12 m s-1l m%fõ.hla ,nd .kshs' bkamiq ;j;a ;;amr 4la 12 m s-1
taldldr m%fõ.fhka p,kh jk tu jia;=j" wjidkfha ;;amr 2 ld,hla taldldr
j ukaokh ù ksYap,;djg m;a fõ'
(i) uq,a ;;amr 4 ;=< ;ajrKh .Kkh lrkak'
(ii) wjidk ;;amr 2 ;=< ukaokh fidhkak'
(iii) uq,a ;;amr 4 ;=< jia;=fõ úia:dmkh fldmuK o@
(iv) fojk ;;amr 4 ;=< jia;=fõ úia:dmkh fldmuK o@
(v) wjidk ;;amr 2 ;=< jia;=fõ úia:dmkh fldmuK o@
(vi) ;;amr 10 ;=< jia;=fõ uq¿ úia:dmkh fldmuK o@
ms<s;=re
(12-0) m s-1
(i) uq,a ;;amr 4 ;=< ;ajrKh =
4s
= 3 m s-2
34
ir, f¾Çh p,s;h fN!;sl úoHdj
(0-12)m s-1
(ii) wka;su ;;amr 2 ;=< § ;ajrKh =
2s
= - 6 m s-2
∴ ukaokh = 6 m s-2
tkï jia;=fõ wjidk msysàu wdrïNl msysàfuka ir, f¾Çh j 84 m wE;ska fõ'
2'2 wNHdih
1. ;;amr 6la ;=< § jia;=jl m%fõ.h 0 isg 12 m s-1 olajd taldldr j jeä
jQfha kï" tu jia;=fjys ;ajrKh fidhkak'
2. jia;=jl m%fõ.h ;;amr 4la ;=< §" 16 m s-1 isg 4 m s-1 olajd taldldr j wvq
ù kï" tu jia;=fõ ukaokh .Kkh lrkak'
3. ksYap,;dfjka p,s;h wdrïN lrk ,o jia;=jla 0'5 m s-2 ;ajrKhlska
;;amr 10la .uka lf<a kï" tu ;;amr 10 wjidkfha jia;=fjys m%fõ.h
fidhkak'
4. ir, f¾Çh ud¾.hl .uka lrk jia;=jl m%fõ.h tla;rd fudfyd;l § 2 m s-1
úh' th ;;amr 4la taldldr ;ajrKhlg Ndckh ùu ksid m%fõ.h 6 m s-1
olajd fjkia úh' fuu ;;amr 4 ;=< jia;=fjys ;ajrKh .Kkh lrkak'
35
fN!;sl úoHdj ir, f¾Çh p,s;h
ld,h t (s) 0 1 2 3 4 5
úia:dmkh s (m) 0 3 6 9 12 15
úia:dmkh
s (m)
15
B
(5,15)
12
(4,12)
9
(3,9)
6
(2,6)
3
A C
(1,3)
ld,h t (s)
0 1 2 3 4 5
fuu m%fõ.h tAldldr ksid fuys§ wmg ,efnkafka ir, f¾Çh m%ia;drhls' by;
ir, f¾Ldfõ wkql%uKh fidhd .ekSfuka m%fõ.h fidhd .; yels h'
36
ir, f¾Çh p,s;h fN!;sl úoHdj
x wlaIfhka ksrEmKh lrkafka ld,h ksid x LKaavdxl fol w;r wka;rh hkq
ld, wka;rhls' wod< y LKavdxl fol w;r wka;rh hkq tu ld, wka;rh ;=<
isÿ jQ úia:dmkh hs' úia:dmkh ld,fhka fn¥ úg ,efnkafka m%fõ.h hs'
úia:dmkh m%fõ.h
wkql%uKh = =
ld,h
wkql%uKh
ld,h t (s) 0 1 2 3 4 5 6
m%fõ.h v (m s-1) 0 3 6 9 12 15 18
by; o;a; wkqj w¢k ,o m%fõ. - ld, m%ia;drhla 2'10 rEmfha fmkajd we;'
37
fN!;sl úoHdj ir, f¾Çh p,s;h
m%fõ.h
v (m s-1)
18
15
12
ld,h t (s)
0 1 2 3 4 5 6
fuu m%ia;drh ir, f¾Ldjla ùug fya;=j iEu ;;amrhl § u m%fõ.h fjkia ù
we;af;a tl u m%udKhlska ùuhs' tkï fuu p,s;h tAldldr ^ksh;& ;ajrKhlska
isÿ jk p,s;hls'
óg fmr o i|yka l< mßÈ ir, f¾Ldfõ wkql%uKh jkafka f¾Ldj u; msysá ´kE
u ,laIH foll y LKavdxl w;r fjki tu ,laIH foflys x LKavdxl w;r
fjkfika fn§fuka ,efnk w.hhs'
m%fõ.-ld, m%ia;drhl x wlaIfhka ksrEmKh lrkafka ld,h ksid x LKaavdxl
fol w;r wka;rh hkq ld, wka;rhls' wod< y LKavdxl fol w;r wka;rh
jkafka tu ld, wka;rh ;=< isÿ jQ m%fõ. fjkihs' m%fõ. fjki ld,fhka fn¥
úg ,efnkafka ;ajrKhhs'
m%fõ. fjki
wkql%uKh =
ld,h
= ;ajrKh
by; m%ia;drh i|yd
(18 - 0) m s-1
;ajrKh =
6s
= 3 m s-2
38
ir, f¾Çh p,s;h fN!;sl úoHdj
fuu m%ia;drfhka olajk p,s;fha m%%fõ.h 6 m s-1 ksid 2'3 fldgfia § Tn bf.k
.;a iQ;%h Ndú;fhka my; oelafjk mßÈ úia:dmkh .Kkh l< yels h'
úia:dmkh
m%fõ.h =
ld,h
m%fõ.h
v (m s-1)
6 ms -1
8s
ld,h t (s)
0 8
2'11 rEmfha fmkajd we;s m%ia;drfha ir, f¾Ldjg háka msysgd we;s RcqfldaKdi%dldr
m%foaYfha j¾.M,h = 6 « 8 = 48. j¾.M,h i|yd ,enqK fuu w.h úia:dmkh
i|yd by; .Kkh lrk ,o w.hg iudk nj fmfka' tu j¾.M,h .Kkh
lrkafka x wlaIh Èf.a ÿr ^ld,h& y wlaIh Èf.a we;s Wfika ^úia:dmkfhka& .=K
lsÍu u.sks'
39
fN!;sl úoHdj ir, f¾Çh p,s;h
0 ld,h t (s)
1 2 3 4
2'12 rEmh - taldldr ;ajrKfhka p,kh jk jia;=jl m%fõ. - ld, m%ia;drhla
m%fõ. ld, m%ia:drh Ndú; lr jia;=fõ úia:dmkh fidhkafka flfia oehs wms
oeka n,uq' 2'12 rEmfha we;s m%i;
a drfha ir, f¾Ldjg háka w÷re lr we;s m%foaYfha
1
j¾.M,h = × 12 × 4 = 24
2
40
ir, f¾Çh p,s;h fN!;sl úoHdj
ksoiqk 1
wdrïNl m%fõ.h 8 m s-1 jQ jia;=jla" ;;amr 4la ;=< taldldr ukaokhlg Ndckh
ù" ksYap,;djg m;a fõ' fuu p,s;h ms<sn| m%fõ. - ld, m%ia;drh we| ;;amr 4l
ld,h ;=< jia;=fõ úia:dmkh fidhkak'
m%fõ.h
v (m s-1)
ld,h t (s)
0 4
m%fõ. - ld, m%ia;drh by; rEmfha fmkajd we;' jia;=fõ úia:dmkh iudk
jkafka w÷re lr we;s m%foaYfha j¾.M,hghs'
jia;=fõ úia:dmkh
8 × 4 =
2
= 16 m
41
fN!;sl úoHdj ir, f¾Çh p,s;h
(a) fuu uq¿ ld,h ;=< .uka l< uq¿ ÿr fidhd .ekSu i|yd m%fõ. - ld,
(vii)
m%ia;drh weiqßka m%ldYhla ,shkak'
(b) tu m%ldYh weiqßka .uka l< uq¿ ÿr fidhkak'
ms<s;=re
v (m s-1)
A B
O
C
t (s)
= 15 m s-1
6s
= 2.5 m s-2
42
ir, f¾Çh p,s;h fN!;sl úoHdj
= 15 « 6
2
= 45 m
-1
(v) wjidk ;;amr 3 ;=< ;ajrKh = (0 - 15) m s
3s
= -5 m s-2
ud¾. ;onoh jeä wjia:dj, r:hl fõ.h ks;r wvq lsÍug isÿ fõ' ;onoh
wvq úg msßfyk fõ.h h<s ,nd .ekSug tkaðfuka jeämqr n,hla fhÈh hq;=
fõ' fuhska bkaOk kdia;shla isÿ fõ' yels iEu wjia:djl u ud¾. ;onoh
wvq fõ,dj, fudag¾ r: .uka fhdod .ekSfuka tu bkaOk kdia;sh wvq lr
.ekSug yels fõ'
43
fN!;sl úoHdj ir, f¾Çh p,s;h
fmdf<dj u;=msg ^uqyqÿ uÜgfï& § .=re;ajc ;ajrKh i|yd idudkH w.h 9'8 m s-2
muK fõ' ñka woyia jkqfha jia;=jla by< isg my<g jefgk úg iEu ;;amrhla
mdid u tys m%fõ.h 9.8 m s-1 ne.ska jeä jk njhs'
jia;=jla isria j by<g .uka lrk úg isÿjkafka tys m%fõ.h iEu ;;amrhla
mdid u 9.8 m s-1 ne.ska wvq ùuhs' tneúka jia;=jla isria j by<g .uka lrk úg
.=re;ajc ;ajrKh i|yd w.h - 9.8 m s-2 fõ'
² ksYap,;djfha ;sî isriaj my<g jefgk jia;=jla" ìug jeàug ;;amr 4la
.; jQfha hehs is;kak' ìug jefgk ;=re tys m%fõ.h fjkia jQ whqre fufia
oelaúh yels h'
44
ir, f¾Çh p,s;h fN!;sl úoHdj
v (m s-1)
t (s)
= 39.2 « 4
2
= 78.4 m
45
fN!;sl úoHdj ir, f¾Çh p,s;h
t (s) 0 1 2
v (m s-1) 20 10 0
v (m s-1)
t (s)
fuu m%ia;drh we£fï § isria j by<g m%fõ.h Ok f,i i,ld we;' ta ksid
.=re;ajc ;ajrKh fuu m%ia;drfhka ksrEmKh jkafka RK ;ajrKhla f,i h'
ksoiqk 1
jia;=jla 30 m s-1 l m%fõ.fhka isria j by<g hjk ,È'
(i) tu jia;j
= .uka l< Wmßu Wi olajd tys m%fõ.h fjkia jk whqre fmkaùug
m%fõ.-ld, j.=jla ilia lrkak'
(ii) tu p,s;h ksrEmKh lsÍug m%fõ. - ld, m%ia;drhla w¢kak'
(iii) tu jia;=j by< ke.s Wmßu Wi fidhkak'
.Kkh lsÍfï myiqj i|yd g = 10 m s-2 f,i i,lkak'
ms<s;=re
(i) m%fõ. - ld, j.=j my; oelafõ'
t (s) 0 1 2 3
v (m s-1) 30 20 10 0
46
ir, f¾Çh p,s;h fN!;sl úoHdj
v (m s-1)
t (s)
ñY% wNHdih
^1& (i) ÿr yd úia:dmkh w;r fjki myokak'
(ii) tla;rd wjia:djl § <uhl= B yryd" A isg C olajd .uka l< .uka ud¾.h
my; rEmfha oelafõ'
A
15 m
B 90 0 20 m C
47
fN!;sl úoHdj ir, f¾Çh p,s;h
ld,h
0 1 2 3 4 5 6 7 8 t (s)
(iii) ir, f¾Çh ud¾.hla Èf.a .uka l< tla;rd jia;=jl m%fõ.h, ld,h wkqj
fjkia jQ wdldrh my; m%ia;drfha oelafõ.
v (m s-1)
t (s)
0 3 6 9 12 15
49
fN!;sl úoHdj ir, f¾Çh p,s;h
(iv) 16 m s-1 l taldldr m%fõ.h mej;s ld,h ;=< isÿ l< úia:dmkh fldmuK o@
ÿr
fõ.h =
ld,h
50
ir, f¾Çh p,s;h fN!;sl úoHdj
mdßNdIsl jpk
ÿr - Distance
úia:dmkh - Displacement
jia;=j - Object
ffoYsl rdYsh - Vector quantity
wÈY rdYsh - Scalar quantity
fõ.h - Speed
m%fõ.h - Velocity
;ajrKh - Acceleration
ukaokh - Retardation / (Deceleration)
.=re;ajc ;ajrKh - Acceleration due to gravity
51
ridhk úoHdj mod¾:fha jHqyh
03
ridhk úoHdj
mod¾:fha jHqyh
wm wjg mßirfha we;s oE mod¾: yd Yla;s f,i m%Odk fldgia follg j¾. l<
yels h' wjldYfha bvla .kakd" ialkaOhla iys; øjH mod¾: f,i ye`Èkafõ'
mod¾: tajdfha fN!;sl iajNdjh yd ridhksl ixhq;sh wkqj j¾. lrk wdldrh
my; igyfka ±lafõ'
mrudKq hkq mod¾:fha ;ekqï tall fõ' mrudKqj Wm mrudKql wxY=j,ska iukaú;
fõ' fm%dafg%dak" bf,lafg%dak yd kshqfg%dak tajd w;=ßka m%uqL Wm mrudKql wxY= fõ'
bf,lafg%dakh hkq RK wdfrdams; wxY=jls' fm%dafgdakhlg Ok wdfrdamKhla
we;' kshqfg%dakj,g wdfrdamKhla fkdue;'mrudKqfõ bf,lafg%dak" fm%dafgdak yd
kshqfg%dak keue;s wxY= we;s nj y÷kd.ekSu;a iu. tu wxY=" mrudKqj ;=< ixúOdkh
ù we;s wdldrh úia;r lsÍug .;a W;aidyfha m%;sM,hla f,i mrudKql wdlD;s
bÈßm;a úh' w¾kiaÜ ro¾*â úiska 1911 § bÈßm;a lrk ,o kHIaál wdlD;shg
wkqj mrudKqjl uOHfha kHIaáh kï ialkaOh talrdYS jQ b;d l=vd m%foaYhla
mj;S' kHIaáfha fm%dafgdak iy kshqfg%dak talrdYS ù mj;sk nj miqj wkdjrKh
úh' kHIaáh Ok wdfrdams;h'
mrudKqj hkq mdmkaÿ l%Svd msÜgkshla kï kHIAáh hkq th ueo msysá lv, weghlg;a
jvd l=vd m%foaYhls' mrudKqjl kHIaáh mrudKqjg idfmalaI j fld;rï l=vd o
hkak by; ksoiqfkka meyeÈ,s fõ'
52
mod¾:fha jHqyh ridhk úoHdj
ro¾*âf.a wdlD;sh ;jÿrg;a úia;r l< kS,aia fnda¾ m%ldY lf<a Ok wdfrdams;
kHIaáh jgd we;s ksYaÑ; m:j, fyj;a llaIj, bf,lafg%dak p,s;fha fhfok
njhs'
mrudKqj jgd bf,lafg%dak N%uKh jk llaI wh;ajkqfha mrudKqfõ msysá ljp
j,ghs' fuu ljp kHIaáfha isg msg;g ms<sfj<ska 1" 2" 3" 4''' fyda K, L, M, N...
f,i o ye`oskafõ' fïjd Yla;s uÜgï f,i o ye`Èkafõ' tla tla Yla;s uÜgug
kshñ; Yla;shla mj;S' kHIaáfha isg bj;g hk úg fuu Yla;sh o l%ufhka jeä
fõ' kuq;a Yla;s uÜgï w;r mr;rh wvq fõ ^3'2 rEmh&' mrudKqjl ´kE u Yla;s
uÜgul ;sìh yels Wmßu bf,lafg%dak ixLHdjla we;' m<uq Yla;s uÜgï y;frys
mej;sh yels Wmßu bf,lafg%dak ixLHd 3'1 j.=fõ olajd we;'
j.=j - 3'1
53
ridhk úoHdj mod¾:fha jHqyh
N
M
L
K
mejreu - 3'1
.=re;=ud $ ;=ñhf.a Wmfoia wkqj iqÿiq øjH
f;dardf.k" mrudKqfõ ;%sudK rEmSnj ksrEmKh
jk mßÈ" mrudKql wdlD;s ks¾udKh lrkak'
Tfí ks¾udK mka;sfha m%o¾Ykh lrkak
3'2 - rEmh
• mrudKql l%udxlh
uQ,øjH mrudKqjl kHIaáfha wvx.= fm%dafgdak ixLHdj tys mrudKql l%udxlh
(atomic number) f,i ye¢kafõ' tkï"
uQ,øjHfha mrudKql l%udxlh } uQ,øjHfha mrudKqjl kHIaáfha we;s fm%dafgdak ixLHdj
• ialkaO l%udxlh
mrudKqjl wvx.= fm%dafgdak" kshqfg%dak iy bf,lafg%dak hk uQ,sl Wm mrudKql
wxY= w;=ßka bf,lafg%dak b;du;a ieye,a¨ h' fm%dafgdak iy kshqfg%dakj, ialkaO
wdikak jYfhka iudk fõ'
54
mod¾:fha jHqyh ridhk úoHdj
bf,lafg%dak 8la o" ;=kajk Yla;s uÜgfï bf,lafg%dak 1la o jYfhka mj;S' tneúka
fidaähïj, bf,lafg%dak úkHdih my; wdldrhg ,shd ±laúh yels h'
Na - 2, 8, 1
uQ,øjH mrudKqjl lsishï Yla;s uÜgula tys bf,lafg%dak wka;¾.; wjidk Yla;s
uÜgu jk úg tys ;sìh yels Wmßu bf,lafg%dak ixLHdj 8 ls' tfyhska fmdgEishï
iy le,aishï ys bf,lafg%dak wka;¾.; wjidk Yla;s uÜgfï bf,lafg%dak 9 iy
10 ne.ska fkdmj;S'
56
mod¾:fha jHqyh ridhk úoHdj
1 H He
II III IV V VI VII
kQ;k wdj¾;s;d j.=fõ fldgila 2 Li
3
Be
4
B
5
C
6
N
7
O
8
F
9
Ne
10
H 1 1 wdj¾;h
He 2
Li 2, 1
Be 2, 2
B 2, 3
C 2, 4 2 wdj¾;h
N 2, 5
O 2, 6
F 2, 7
Ne 2, 8
Na 2, 8, 1
Mg 2, 8, 2
Al 2, 8, 3
Si 2, 8, 4 3 wdj¾;h
P 2, 8, 5
S 2, 8, 6
Cl 2, 8, 7
Ar 2, 8, 8
K 2, 8, 8, 1 4 wdj¾;h
Ca 2, 8, 8, 2
58
mod¾:fha jHqyh ridhk úoHdj
ÿrg tys wjidk Yla;s uÜgfï we;s bf,lafg%dak .Kk u; rod mj;S' by;
j.=j wkqj ,s;shï"fidaähï yd fmdgEishïj, wjidk Yla;s uÜgfï bf,lafg%dak
tlla muKla we;' tneúka fmfkkafka ixhqc;d bf,lafg%dak tlla muKla we;s
,s;shï" fidaähï yd fmdgEishïj, ridhksl .=K fndfyda ÿrg iudk njhs' fuu
uQ,øjH ;=ku wdj¾;s;d j.=fõ tlu isria fma<sfha mj;S'
fufia by< ;sria fma<sfha we;s ´kE u uQ,øjHhl .;s.=K Bg my<ska we;s
uQ,øjHfha .;s.=Kj,g iudk jk nj fmfka'
hï uQ,øjHhla wh;a jk ldKavh ;SrKh jkafka tys wjidk Yla;s uÜgfï wvx.=
bf,lafg%dak .Kk wkqj h'
59
ridhk úoHdj mod¾:fha jHqyh
F 9 2, 7 VII
Ne 10 2, 8 VIII / 0
Na 11 2, 8, 1 I
Mg 12 2, 8, 2 II
Al 13 2, 8, 3 III
Si 14 2, 8, 4 IV
P 15 2, 8, 5 V
S 16 2, 8, 6 VI
Cl 17 2, 8, 7 VII
Ar 18 2, 8, 8 VIII / 0
K 19 2, 8, 8, 1 I
Ca 20 2, 8, 8, 2 II
hïlsis uQ,øjHhla wdj¾;s;d j.=fõ ljr ia:dkhlg wh;a ±hs fidhd .kakd wdldrh'
ksoiqka( ue.akSishïj, mrudKql l%udxlh 12
2
bf,lafg%dak úkHdih - 2" 8" 2
8
ue.akSishï mrudKqjl bf,lafg%dak mj;sk 2
Yla;s uÜgï 3 ls' tuksid th ;=ka jk wdj¾;fha
uQ,øjHhls'
ue.akSishï mrudKqjl wjidk Yla;s uÜgfï
bf,lafg%dak 2 ls'
\ th fojk ldKavhg wh;a fõ' Mg
wdj¾;s;d j.=fõ ue.akSishï we;af;a ;=kajk 3.5 rEmh
wdj¾;fha fo jk ldKavfha h'
3'3 j.=j
mrudKql uQ,øjH bf,lafg%dak wh;a jk wh;a jk
l%udxlh úkHdih wdj¾;h ldKavh
1 H 1 1 I
2 He 2 1 VII / 0
3 Li 2, 1 2 I
4 Be 2, 2 2 II
5 B 2, 3 2 III
6 C 2, 4 2 IV
7 N 2, 5 2 V
8 O 2, 6 2 VI
9 F 2, 7 2 VII
10 Ne 2, 8 2 VIII / 0
11 Na 2, 8, 1 3 I
12 Mg 2, 8, 2 3 II
13 Al 2, 8, 3 3 III
14 Si 2, 8, 4 3 IV
15 P 2, 8, 5 3 V
16 S 2, 8, 6 3 VI
17 Cl 2, 8, 7 3 VII
18 Ar 2, 8, 8 3 VIII / 0
19 K 2, 8, 8, 1 4 I
20 Ca 2, 8, 8, 2 4 II
3'4 iuia:dksl'
tl u uQ,øjHfha mrudKqj, jqj o kshqfg%dak ixLHdj fjkia mrudKq ;sìh yels
h' tfy;a tajdfha mrudKql l%udxlh tkï fm%dafgdak ixLHdj iudk fõ' fï
wkqj tl u uQ,øjHfha fjkia ialkaO l%udxl iys; mrudKq ;sìh yels h' tlu
uQ,øjHfha we;s fjkia ialkaO l%udxl iys; mrudKq tu uQ,øjHfha iuia:dksl
(isotopes) f,i ye`Èkafõ'
iuia:dksl i|yd ksoiqka
yhsârckays iuia:dksl ;=kls' tajd fm%daáhï" ähqàßhï yd á%áhï hkqfjka y÷kajkq
,efí'
61
ridhk úoHdj mod¾:fha jHqyh
mrudKql wdlD;sh
bf,lafg%dak 1 bf,lafg%dak 1 bf,lafg%dak 1
fm%dafgdak 1 fm%dafgdak 1 fm%dafgdak 1
kshqfg%dak 0 kshqfg%dak 1 kshqfg%dak 2
mrudKql l%udxlh 1 1 1
ialkaO l%udxlh 1 2 3
1 2 3
iïu; ksrEmkh 1 H 1 H 1 H
62
mod¾:fha jHqyh ridhk úoHdj
2800
2600
m<uq whkSlrK Yla;sh $ kJ mol-1
2400 He
2200 Ne
2000
1800 F
Ar
1600
N
1400
Cl
1200 H O P
1000 Be C
S
800 Mg
B Si Ca
600
400 Li Al
Na
K
200
2 4 6 8 10 12 14 16 18 20
mrudKql l%udxlh
3'8 rEmh ¡ mrudKql l%udxlhg tÈß j whkSlrK Yla;s úp,k m%ia;drh
63
ridhk úoHdj mod¾:fha jHqyh
mejreu - 3-'2
3'7 rEmfha we;s mrudKql l%udxlh 1 - 20 olajd jQ uQ,øjHj, m<uqjk
whkSlrK Yla;s w.h mrudKql l%udxlhg tÈßj m%ia;dr.; lrkak'
fï i`oyd m%ia;dr fld<hla Ndú; lrkak' wdj¾;hla Èf.a jfï isg
ol=Kg yd ldKavhla Èf.a by< isg my<g m<uqjk whkSlrK
Yla;sh úp,kh jk wdldrh m%ia;drh weiqfrka úia;r lrkak'
I ldKavfha uQ,øjHj, ldKavfha by< isg my<g m%:u whkSlrK Yla;s w.hka wvq
ù we;s nj fmfka' wfkl=;a ldKavj, w.hka ie,lSfuka o Tng fï nj wjfndaO lr
.; yels h' ta wkqj ldKavhl by< isg my<g hdfï § whkSlrK Yla;sh wvqùula
isÿjk nj ks.ukh l< yels h' ldKavfha my<g hk úg uQ,øjH mrudKqjla i;=
Yla;s uÜgï .Kk jeäjk ksid wjidk Yla;s uÜgfï bf,lafg%dakj,g kHIaáfhka
fhfok wdl¾IKh wvq h' tneúka bf,laafg%dak bj;a lsÍu myiq fõ'
• úoHq;a RK;dj
úoHq;a RK;dj hkafkka woyia jkafka uQ,øjH mrudKqjla ;j;a uQ,øjH mrudKqjla
iu. iyixhqc nkaOkhlska ne£ we;s úg tu nkaOkfha bf,lafg%dak ;ud fj;g
weo.ekSfï yelshdjhs' úoHq;a RK;dj jeä mrudKqjla bf,lafg%dak flfrys olajk
wdl¾IKh úoHq;a RK;dfjka wvq mrudKqjl tu yelshdjg jvd jeä h' ridhksl
nkaOk tallh hgf;a § úoHq;a iDK;dj ms<sn`o j jeäÿrg;a idlÉPd flf¾'
úoHq;a RK;dj m%ldY lsÍu i`oyd úúO mßudK we;s w;r wm fuys § i,ld n,kqfha
fmda,xs mßudKhhs' fmda,xs mßudKh wkqj úoHq;a RK;dfjka by< u uQ,øjH f,i
i,lkafka *a¨fjdÍka h' WÉp jdhq i`oyd úoHq;a RK;d w.hla fmda,xs mßudKfhys
,nd § ke;' ^WÉp jdhq ridhksl nkaOk iE§u flfrys wvq keUqrejla we;'&
I VIII / O
F
H He 4
O
2.1 II III IV V VI VII - Cl
3
úoHq;a>DK;dj
B C N O F Ne N
Li Be
H C P S
1.0 1.5 2.0 2.5 3.0 3.5 4.0 -
2 Al
B Si
Na Mg Al Si P S Cl Ar Be
0.9 1.2 1.5 1.8 2.1 2.5 3.0 - Mg
1 Li Ca
3'9 rEmh - mrudKql l%udxlh Na K
K Ca
0.8 1.0
1 - -20 olajd jQ uQ,øjHj, úoHq;a>DK;dj
^fmda,sx mßudKhg wkqj& 0 5 10 15 20
mrudKql l%udxlh
3.10 rEmh - mrudKql l%udxlhg tÈßj
úoHq;a>DK;d úp,k m%ia;drh
64
mod¾:fha jHqyh ridhk úoHdj
uQ,øjHj, úoHq;a RK;dj úp,kh jk wkaou olajd we;s by; m%ia;drh fyd`Èka
wOHhkh lrkak' wdj¾;hla Èf.a jfï isg ol=Kg hk úg úoHq;a RK;dj jeä
jk nj;a ldKavhla Èf.a by< isg my<g hkúg úoHq;a RK;dj wvqjk nj;a
ksÍCIKh l< yelsh'
5 Cs Ba La Hf Ta W Re Os Ir Pt Au Hg Tl Pb Bi Po At Rn
6 Fr Ra Ac Rf Db Sg Bh Hs Mt Uun
Ce Pr Nd Pm Sm Eu Gd Tb Dy Ho Er Tm Yb Lu
Th Pa U Np Pu Am Cm Bk Cf Es Fm Md No Lr
3.11 rEmfha ±lafjk wdj¾;s;d j.=fõ §¾> wdldrh fyd`Èka wOHhkh lrkak'
tys fndafrdaka (B) isg weiagàka (At) olajd msh.eg fm<la fuka we`o we;s f¾Ldj
i,lkak'
fuu f¾Ldj jï miska we;s ks,amdáka olajd we;s fldgqj, wvx.= uQ,øjH f,day
fõ' ol=Kq mi ;eô,s iy ÿUqre mdáka olajd we;s uQ,øjH wf,day fõ' msh.eg fm<
wjg ,d fld< mdáka olajd we;s uQ,øjHj,g f,day yd wf,dayj,g w;rueÈ .=K
we;s neúka tajd f,daydf,day f,i ye`Èkafõ'
• f,day (metals)
±kg y÷kdf.k we;s uQ,øjH w;ßka ishhg wiQjla muK ixLHdjla f,day fõ'
fïjd iajNdjfha ksoyia f,day f,i fuka u ixfhda. f,i o mj;S' rka" ß§ jeks
f,day ksoyia f,day f,i iajNdjfha yuq jk w;r hlv" we¨ñkshï" ue.akSishï"
fidAähï jeks fndfyda f,day we;af;a tu f,dayj, ixfhda. jYfhks'
f,dayj, fN!;sl .=K
f,dayj, fN!;sl .=K lsysmhla my; ±lafõ'
y wdfõ‚l f,dayl Èiakhla ;sîu ^metallic lustre&
65
ridhk úoHdj mod¾:fha jHqyh
l%shdldrlu 01
.=re;=ud $ ;=ñhf.a iydh ,ndf.k fuu l%shdldrlu isÿ lrkak'
• fidaähï f,dayh úoHd.drfha .nvd lr we;s wdldrh ksÍlaIKh lr
jd¾;d lrkak'
• fidaähï lene,a,la veys w`vqjla Ndú;fhka bj;g f.k úh<s u;= msgla
u; ;nd msyshlska lmkak'
• th úkdä lsysmhla jd;hg ksrdjrKh lr ;nkak' ksÍlaIK igyka
lrkak'
b;d myiqfjka lemsh yels h' lemQ mDIaGfha ß§jka f,dayuh Èiakhla we;' ál
fõ,djlska Èiakh l%ufhka wvq fõ'
fidaähï f,dayfha fN!;sl .=K
y msyshlska lemsh yels ;rï uDÿ f,dayhls'
y c,hg jvd >K;ajh wvq ksid c,h u;= msg md fõ' ^>K;ajh 0.927 g cm-3)
y úoHq;a yd ;dm ikakdhlhls'
fidaähï f,dayfha ridhksl .=K
y fidaähï f,dayh Tlaiscka iu. m%n, m%;sls%hdYS,S;ajhla olajhs' jd;fha
we;s Tlaiscka jdhqj iu. YS>%fhka m%;sl%shd lr f,dayfha Tlaihsv idohs'
y fidaähï isis,a c,h iuÕ YS>%fhka m%;sl%shdlr fidaähï yhsâfrdlaihsâ yd
yhsârcka jdhqj idohs'
y fidaähï ;kql wï, iuÕ m%pKav f,i m%;sl%shd lr f,dayfha ,jKh
yd yhsârcka jdhqj idohs ^fuh fnfyúka wk;=reodhl m%;sl%shdjla ksid
w;ayÞ ne,Sï fkdlrkak&'
fidaähï f,dayfha Ndú;
y rka ß§ ksiaidrKhg wjYH fidaähï ihkhsâ ksmoùug'
y ldnksl ridhk úoHdfõ§ Tlaisydrlhla f,i .kakd fidaähï ixrih
iE§u'
y ghsfÜkshï" i¾fldakshï jeks f,dayj, ixfhda.j,ska f,dayh fjka lr
.ekSug Ndú; lsÍu'
y l,siï frÈ ^fvksï& j¾K .ekaùug fhdÞ .kakd bkaäf.da jeks idhï j¾.
ksmoùug'
y ly meye wdf,dalh úysok úÿ,s ,dïmq i`oyd fhdod .ekSu'
ue.akSishï ^magnesium&
ue.akSishïo m%;sl%shdYS,S ieye,a¨ f,dayhls' ksoyia
f,dayh f,i iajNdjfha fkd mj;S' uqyqÿ c,fha
th ue.akSishï laf,darhsâ f,i mj;S' jd;hg
újD; j we;s úg u,sk jk ksid ÈiAkhla ±lsh
fkdyels h' tfy;a je,s lvÞishlska ueo.;a úg
Èiakh ±l .; yels fõ'
67
ridhk úoHdj mod¾:fha jHqyh
68
mod¾:fha jHqyh ridhk úoHdj
ldnka (carbon)
nyq, jYfhka mj;sk wf,day uQ,øjHhls'
jdhqf.da,fha ldnka vfhdlaihsâ jdhqj f,i
ldnka mj;S' i;a;aj yd Ydl mglj,;a ish¨ u
ldnksl ixfhda. yd .,A w`.=re" fmfg%da,shï
ksIamdok hkdÈfha;a fjk;a yhsâfrdldnkj,;a
m%Odk ;ekqï tallh ldnka h' ldnkaj, iaMál
wdldr (crystalline) fuka u wiaMálrEmS
3'15 rEmh (amorphous) wdldr o we;' iaMálrEmS wdldrj,
Èhuka;s yd ñksrka mrudKq ksYaÑ; rgdjlg msysgd we;' wiaMálrEmS
wdldrj, tjka ksYaÑ; rgdjla ke;' iaMálrEmS
wdldr nyqrEmS;dj olajhs'
iaMálrEmS ldnka ^ldnkaj, nyqrEmS wdldr& ( Èhuka;s" ñksrka" *q,Íka
wiaMálrEmS ldnka ( wÕ=re" ,dïmq ±,s" .,a wÕ=re
ldnkaj, fN!;sl .=K
tA tA ldnka iajrEmh wkqj fN!;sl .=K fjkia fõ' Èhuka;s yer wfkl=;a ldnka
iajrEm l¿ meye;shs' >k wjia:dfõ mj;S' >k;ajh idfmlaI j wvq h' tfy;a
Èhuka;s jeä u >k;ajhla we;s ldnka iajrEmh fõ' by< j¾;kdxlh yd oeä
nj hk .=K ksid Èhuka;sj, g úYd, jákdlula ,eî we;' Èhuka;s úoHq;a
l=ikakdhl øjHhls' tfy;a ñksrka úoHq;a ikakdhlhls' wÕ=rej,g jdhq j¾.
wêfYdaIKh (adsorption) lr .ekSfï yelshdj we;'
ldnkaj, ridhksl .=K
y ldnka m%;sl%shdYS,S nfjka wvq uQ,øjHhls' b;d by< WIaK;ajj, § Tlaiscka
iu. ixfhdackh jk w;r wï," NiAu" laf,daÍka hkdÈh iuÕ m%;sl%shdjla
fkd olajhs' wÕ=re jeks wiaMál wdldr ridhksl j m%;sl%shd lrhs'
y w`.=re ;Èka r;a lr Êj,kh l< úg Tlaiscka iu. m%;sl%shd ù ldnka
vfhdlaihsâ jdhqj idohs'
y by< WIaK;ajfha § ldnka" le,aishï Tlaihsâ iu. m%;sl%shd lr le,aishï
ldnhsâ idohs'
ldnkaj, Ndú; wjia:d
ldnkaj, nyqrEmS iajrEm úúOdldrfhka m%fhdackhg .efka' ldnkaj, m%fhdack
iuyrla 3'5 j.=fjys olajd we;'
71
ridhk úoHdj mod¾:fha jHqyh
3'5 j. j
=
ldnka iajrEmh m%fhdack
wiaMál ldnka y l¿mdg ;Ska; j¾. ksmoúu
y rn¾j, msrjqïldrlhla f,i
.,aw`.=re y bkaOkhla f,i
ñksrka y mekai,a ksIamdokh
y úÿ,s fldaIj, bf,lafg%dv
a iEÈu yd iafkaylhla f,i fhoSu
Èhuka;s y wdNrK iEÈug o ueKsla lemSug yd ùÿre lemSug o
hka;%iQ;%j, yd ;rdÈ wdÈfha f.ú hk ;ekaj, új¾;ks
f,io fhdod .efka'
w`.=re y jdhq wjfYdaIKh yd c,h msßisÿ lsßug
kefkda" y kefkda øjH fhdod iún, .ekajQ NdKav ksIamdokh i`oyd
mßudKfha ldnka fhdod .efka'
;ka;= yd ldnka y ldnka ;ka;= b;du;a ieye,a¨jk w;r wêl Yla;shlska
kd, hqla;h'
is,slkaj, Ndú;
y g%dkaisiagr iy vfhdav iE§ug Ndú; fõ'
y iQ¾h fldaI iE§ug Ndú; fõ'
y mß.Kl Wmdx. iE§ug Ndú; fõ'
fndafrdaka (boron)
ixY=oaO fndafrdaka l¿ meye;s iaMálrEmS >k uQ,øjHhla f,i mj;S'
fndafrdakaj, >k;ajh 3300 kg m-3 jk w;r øjdxlh 2200 0C fõ' m%;sl%shdYS,S
nj idfmalaI j wvq h' tA ksid jd;h ;=< § by< WIaK;ajj,g r;a l< o m%;sl%shd
fkd lrhs' wiaMálrEmS fndafrdaka b;d by< WIaK;ajj, § Tlaiscka" khsÜrcka"
72
mod¾:fha jHqyh ridhk úoHdj
mejreu - 3-3
§¾> wdldrfha wdj¾;s;d j.=jla imhd .kak' th fyd`Èka wOHkh lrkak' ta
weiqfrka uQ,øjH ms<sn`o j ,nd.; yels f;dr;=re jd¾;d lrkak'
mejreu - 3-4
Tn wOHkh l< f,day" wf,day fyda f,daydf,day uQ,øjH w;=ßka tlla
f;dard.kak' tu uQ,øjH ms<sn`oj f;dr;=re /ia lrkak' ^fm<fmd;a"
wka;¾cd,h" ridhk úoHdj ms<sn`o w;sf¾l fmd;a& tu uQ,øjHfha f;dr;=re
we;=<;a fmdaiagrhla ks¾udKh lrkak' ta ms<sn`oj úia;r mka;shg bÈßm;a
lrkak' fmdaiagrh mka;sfha m%o¾Ykh lrkak'
73
ridhk úoHdj mod¾:fha jHqyh
74
mod¾:fha jHqyh ridhk úoHdj
3'6 j.=j
mrudKql
uQ,øjHh ixfla;h ixhqc;dj
l%udxlh
1 yhsârcka H 1
2 yS,shï He 0
3 ,s;shï Li 1
4 fnß,shï Be 2
5 fndafrdaka B 3
6 ldnka C 4
7 khsÜrcka N 3
8 Tlaiscka O 2
9 *a¨fjdÍka F 1
10 ksfhdaka Ne 0
11 fidaähï Na 1
12 ue.aksishï Mg 2
13 we¨ñkshï Al 3
14 is,slka Si 4
75
ridhk úoHdj mod¾:fha jHqyh
15 fmdia*ria P 5,3
16 i,a*¾ S 6,2
17 laf,daÍka Cl 7,1
18 wd.ka Ar 0
19 fmdgEishï K 1
20 le,aishï Ca 2
fï wkqj"
ixfhda.hl ridhksl iQ;%h ,sùfï § isÿ lrkq ,nkafka tajdfha ixfhdack n,
;=,kh jk mßÈ mrudKq iïnkaO lsÍu h' uQ,øjH foflys ixfla;j, ol=Kq mi
my<ska" uQ,øjHj, ixhqc;d udrelr ,sùfuka fuh isÿ lrkq ,efí'
76
mod¾:fha jHqyh ridhk úoHdj
ixhqc;dj 1 1 ixhqc;dj 1 2
NaNO3 K2CO3
ixhqc;dj 2 1 ixhqc;dj 1 3
Mg1(NO3)2 (NH4)3PO4
ixfhda.hl ridhksl iQ;%fha nyq mrudKql whk ^whk LKavl& tllg jvd
we;=<;a jk úg tajd jryka ;=< ,shkq ,efí'
77
ridhk úoHdj mod¾:fha jHqyh
78
mod¾:fha jHqyh ridhk úoHdj
wNHdih
01' my; ±lafjk jdlHj, ysia;eka mqrjkak'
i. mrudKqjl ialkaO l%udxlh 14la jk w;r tys mrudKql l%udxlh
6ls' tu mrudKqfõ bf,lafg%dak '''''''''''''''''''''''''''''''' la wvx.= fõ'
ii. uQ,øjH mrudKqjl fm%dafgdak 19la o bf,lafg%dak 19la o kshqfg%dak
18la o wvx.= fõ' mrudKqfõ ialkaO l%udxlh '''''''''''''''''''''''''''''''' la fõ'
iii. mrudKqjl kHIaáfha wvx.= fm%dafgdak ixLHdfõ;a kshqfg%dak
ixLHdfõ;a tl;=j tys '''''''''''''''''''''''''''''''' f,i ye¢kafõ'
mrudKqjl we;s
uQ,øjHh bf,lafg%dak fm%dafgdak kshqfg%dak
.Kk .Kk .Kk
31
15 P
7
3 Li
24
12 Mg
40
20 Ca
35
17 CI
79
ridhk úoHdj mod¾:fha jHqyh
A D
Z Y E
R
80
mod¾:fha jHqyh ridhk úoHdj
mdßNdIsl jpk
bf,lafg%dak úkHdih - Electronic configuration
iuia:dksl - Isotopes
wdj¾;s;d j.=j - Periodic table
wdj¾; - Periods
ldKav - Groups
ixhqc;dj - Valency
m%:u whkSlrK Yla;sh - First ionization energy
úoHq;a RK;dj - Electro negativity
f,day - Metals
wf,day - Non- metals
f,daydf,day - Metalloids
wdï,sl - Acidic
NdIañl - Basic
WNh.=kS - Amphoteric
81
fN!;sl úoHdj p,s;h ms<sn`o ksõgka kshu
04
fN!;sl úoHdj
82
p,s;h ms<sn`o ksõgka kshu fN!;sl úoHdj
83
fN!;sl úoHdj p,s;h ms<sn`o ksõgka kshu
n,hla fhfok ksid ;sßx. fh¥ úg o uq¿ YÍrh u jdykfha m%fõ.fhau mj;sh's
4'5 rEmh - fudag¾ r:hla ;=< wdik má me,| .uka lrk úg ;sßx. fhÿj o bÈßhg úis fkdfõ'
F
tkï" a ∝
m
F/ m
tu ksid = ksh;hla'
a
fuu ksh;h tlla jk whqßka n,h ms<sn`o tallh w¾: olajd we;' tkï" tall
ialkaOhlg (1 kg) tall ;ajrKhla (1 m s-2) ,nd §ug wjYH n,h" ksõgka tlla
(1 N) f,i w¾: oelajQ úg by; iólrKfha jïme;af;a w.h" tkï
85
fN!;sl úoHdj p,s;h ms<sn`o ksõgka kshu
F/ m
= 1 jk ksid ksh;fha w.h o 1 fõ'
a
4'6 rEmh - fg%d,sh u; fhdok n,h jeäjk úg ;ajrKh jeäjk nj wdo¾Ykh lsÍu
² ;sria fïihla u; fg%d,shla ;nd thg rn¾ máhla iïnkaO lr fg%d,sh tl
w;lska w,a,d .kak'
² wfkla w;ska rn¾ máfha ksoyia fl<jr w,a,d f.k th 4'6 rEmfha fmkajd
we;s wdldrhg fg%d,sfha wfkla fl<jr olajd wefok mßÈ wÈkak'
² bka miq fg%d,sh ksoyia lr rn¾ máfha weÿKq fldgi fkdfjkia j mj;sk
whqßka" fg%d,sh iu. w; p,kh lrkak' túg fg%d,sh ;ajrKfhka p,kh jk
nj Tng ksÍlaIKh l< yels jkq we;'
² fg%d,shg m<uq rn¾ máhg iudk ;j;a rn¾ máhla iïnkaO lr" rn¾ má
fol u m<uq m%udKhg weo" fmr mßÈ u mÍlaIKh lr fg%d,sfha p,s;h
ksÍlaIKh lrkak' fuu wjia:dfõ fg%d,sh u; fhfok n,h m<uq wjia:dfõ
fuka fo.=Khls' fg%d,sfha ;ajrKh uq,a wjia:djg jvd jeä jk nj ksÍlaIKh
l< yels jkq we;'
² bka miq tl iudk rn¾ má ;=kla iïnkaO lr by; mÍlaIKh u lr fg%d,sfha
p,s;h ksÍlaIKh lrk úg fg%d,sfha ;ajrKh fojk wjia:djg jvd jeä jk
nj ksÍlaIKh l< yels h' tl iudk rn¾ má ;=kla fhdok ksid fuys §
fg%d,sh u; fhfok n,h m<uq wjia:dfõ fuka ;=ka .=Khls'
² fï wkqj fg%d,shg fhdok n,h jeä jk úg fg%d,sh p,s;h jk ;ajrKh o
jeä jk nj ksÍlaIKh l< yels h'
² bkamiq fg%d,sh u; hï ialkaOhla ;nd tla rn¾ máhla fhdod mÍlaIKh
kej; is ÿ lr tys p,s;h ksÍlaIKh lrkak' túg ;ajrKh wvq jk nj
ksÍlaIKh l< yels jkq we;'
86
p,s;h ms<sn`o ksõgka kshu fN!;sl úoHdj
² bka miq ;j;a ialkaOhla fg%d,sh u; ;nd fmr mßÈ u mÍlaIKh l< úg
;ajrKh ;j;a wvq jk nj ksÍlaIKh l< yels h'
ñka meyeÈ,s jkafka" fhdok n,h ksh;j mj;skafka kï ialkaOh jeä jk ;rug
;ajrKh wvq jk njhs' oeka a moh F iy m mo wdY%fhka my; i`oyka wdldrhg
olajuq'
F
a =
m
by; iólrKfhka fyd¢ka meyeÈ,s jk lreKla kï ksh; n,hla hgf;a"
jia;=jl ialkaOh jeä jk ;rug" ;ajrKh wvqjk nj;a ialkaOh wvqjk ;rug
;ajrKh jeäjk nj;a h'
ksoiqk 1
5 kg ialkaOhlg 2 m s -2 ;ajrKhla ,nd §u i`oyd wjYH n,h fldmuK o@
F = ma
= 5 kg «2 m s-2 (1 kg m s-2 = 1 N) neúka
= 10 N
ksoiqk 2
taldldr m%fõ.fhka .uka lrk 6 kg ialkaOhla iys; jia;=jlg th .uka lrk
ÈYdjg 12 N n,hla fh§fuka tys yg.kakd ;ajrKh fidhkak'
F = ma
12 = 6 « a
12
a =
6
a = 2 m s-2
ksoiqk 3
tla;rd jia;=jlg 8 N n,hla fh¥ úg tys 2 m s-2l ;ajrKhla yg.kafka kï"
jia;=fõ ialkaOh fidhkak'
F = ma
8 = m«2
8
m =
2
m = 4 kg
87
fN!;sl úoHdj p,s;h ms<sn`o ksõgka kshu
4'1 wNHdih
ksõgkaf.a fojeks kshuhg wod,j my; oelafjk j.=fõ ysia ;eka mqrjkak'
(1)
n,h ( N ) ialkaOh ( kg ) ;ajrKh ( m s-2 )
.................... 3 kg 2 m s-2
40 N 10 kg ....................
30 N .................... 1.5 m s-2
2N 500 kg ....................
rn¾ neÆkhlska jd;h msg ùu fuu kshuh fhfok tla m%dfhda.sl wjia:djls'
jd;h msrjQ neÆkhl" lg my<g yrjd f.k w;ska w,a,d f.k isákak' 4'7 rEmfha
mßÈ neÆkfha lg nqre,a lr w; yßkak' neÆkh fõ.fhka by< f.dia miqj ìug
jefgkq oelsh yels h' neÆkfhka jd;h msgjkafka tys rn¾ ì;a;s u.ska jd; wkq
my<g ;,a¨ lrk ksid h' neÆkh by< hkafka msgjk jd; wkq u.ska neÆkh
u; fhdok m%;sl%shd n,fhks'
88
p,s;h ms<sn`o ksõgka kshu fN!;sl úoHdj
l%shdj ^neÆkh
u.ska jd;wkq
my<g ;,a¨ ùu &
4'7 rEmh - neÆkfha jd;h my<g msg ù hdu yd neÆkh by<g we§ hdu
neÆkhlska jd;h msg ùu ksid neÆkh .uka lsÍu 4'8 rEmfha oelafjk wdldrhg
o oel.; yels h' rEmfha oelafjk mßÈ jd;h msrjQ neÆkhla fif,dafÜma len,s
wdOdrfhka îu ng lene,a,lg iïnkaO lr.kak' bka miq îu ngh ;=<ska
lïìhla ßx.jd tu lïìh ;sria j isák fia fomiska r|jkak' oeka neÆkfha
lfgys .eg.id we;s kQ, nqre,a lr neÆkfhka jd;h bj;g hdug bv fokak'
jd;h msg ù hk ÈYdjg úreoaO w;g neÆkh lïìh Èf.a .uka lrkq oelsh
yels h'
ùÿre fnda, lsysmhla u; ,E,s len,s folla ;nd fuu ,E,s len,s fol u; iudk
ialkaO iys; fofokl= jdä ù 4'9 rEmfha oelafjk mßÈ w;a,g w;a, ;nd tla
wfhla ^m<uq <uhd& wfkld ^fojk <uhd& ;,a¨ l< fyd;a fofokd u m%;súreoaO
ÈYdjg iudk ÿrla ne.ska ;,a¨ ù hhs' fuhska fmkS hkafka fojk <uhd is;d u;d
n,hla fkdfhÿj o" m<uq <uhd fojk <uhd u; fhdok n,hg iudk n,hla
fojk <uhd úiska m<uq <uhd fj; fh§ we;s njhs'
89
fN!;sl úoHdj p,s;h ms<sn`o ksõgka kshu
4'9 rEmh - w;a, u; w;a, ;nd ;,a¨ lr .kakd <uqka fofokd fomig ;,a¨ ù hdu
Trejla mÈk úg ^4'10 rEmh& flfrkafka ynf,ka c,h miq mig ;,a¨ lsÍu hs'
tkï n,h fhdokafka ynf,ka c,h fj;hs' túg c,h u.ska yn, u; fhfok
m%;sl%shdj ksid Trej bÈßhg .uka lrhs'
4'10 rEmh - ynf,ka c,h fj; n,h fhoSu yd Bg iudk n,hla c,h uÕska Trej fj; l%shd lsrSu
msyskSfï § ^4'11 rEmh& oE;ska c,h u; n,h fhdokafka miqmig h' túg c,fhka
YÍrh u; n,h fhfokafka bÈß w;g hs' ta ksid bÈßhg ;,a¨ ù hhs'
90
p,s;h ms<sn`o ksõgka kshu fN!;sl úoHdj
4'11 rEmh - oE;ska c,h u; n,hla fh§u yd iudk n,hla c,fhka YÍrh u; fh§u
4'2 .uH;dj
p,kh jk jia;=jl .uH;dj (momentum) hkq tu jia;=fõ p,s;h keje;aùug
fl;rï wmyiq o hkak ms<sn| ñkquls'
Tnf.a ñ;=frla Tn fj; úis lrk mEkla fyda mekai,la w,a,d .ekSu Tng b;d
myiq ld¾hhls' kuq;a ta fjkqjg flfkla Tn fj; h.=,shla jeks ialkaOh b;d
jeä jia;=jla úis l<fyd;a th w,a,d .ekSu t;rï myiq fkdfõ' tfy;a tu
jia;=j u úis fkdlr Tn w;g ,nd ÿkafka kï th w;g .ekSu wmyiq fkdfõ'
.uka lrk nr jia;=jla fufia w,a,d kj;ajd .ekSu wmyiq jkafka jia;=fõ
ialkaOh jeäùu ksid muKla fkdj th .uka lrk fõ.h ksidh' fjä WKavhla
hkq b;d l=vd ialkaOhla iys; myiqfjka w,a,d .; yels jia;=jls' kuq;a th
;=jlal=jlska ksl=;a jQ úg w,a,d kj;ajd .ekSu .ek is;Sugj;a fkdyels h'
fï wkqj wmg fmfkkafka jia;=jl p,s;h keje;aùug we;s wmyiq;dj ialkaOh
iy m%fõ.h hk idOl fol u u; n,mdk njhs'
fN!;sl úoHdfõ § jia;=jl .uH;dj (P) w¾: olajkafka tu jia;=fõ ialkaOh
(m) iy m%fõ.h (v) ys .=Ks;h f,i h'
ksoiqk 1
ialkaOh 2000 kg jk jdykhla 20 m s-1 m%fõ.fhka .uka lrhs kï tys .uH;dj
fldmuK o@
P = mv
= 2000 kg « 20 m s-1
= 40000 kg m s-1
ksoiqk 2
;=jlal=jlska ksl=;a jQ ialkaOh 10 g jk fjä WKavhla 400 m s-1 m%fõ.fhka
.uka lrhs kï" tys .uH;dj fldmuK o@
fuys§ ialkaOfha w.h iólrKhg wdfoaY lsÍfï § 10 g " lsf,da.a?ï njg
mßj¾;kh lr.; hq;=hs'
P = mv
10
= kg « 400 ms-1
1000
= 4 kg m s-1
4'2 wNHdih
1' fudag¾ r:hl ialkaOh 800 kg fõ' th 5 m s-1 m%fõ.fhka p,kh jk
fudfyd;l" tys .uH;dj .Kkh lrkak'
2' tla;rd jia;=jl ialkaOh 600 g fõ' tys m%fõ.h 5 m s-1 jk fudfyd;l
.uH;dj fidhkak'
3' tla;rd jia;=jl ialkaOh 200 g fõ' th 4 m s-1 m%fõ.fhka p,kh fõ'
tu jia;=fõ .uH;dj fldmuK o@
4' p,kh fjñka mj;sk tla;rd jia;=jl .uH;dj 6 kg m s-1 fõ' tu
jia;=fõ ialkaOh 500 g kï" tys m%fõ.h fidhkak'
5' 3 kg ialkaOhla iys; jia;=jla isria j by<g hjkq ,efí' p,s;h wdrïN
lrk wjia:dfõ tys m%fõ.h 10 m s-1 fõ'
(a) th by<g heùu wdrïN lrk wjia:dfõ § tys .uH;dj fldmuK o@
(b) th k.sk by< u Wfia § tys .uH;dj fldmuK o@
92
p,s;h ms<sn`o ksõgka kshu fN!;sl úoHdj
4'3 ialkaOh yd nr
jia;=jl ialkaOh (mass) hkq tu jia;=fjys wvx.= mod¾: m%udKh hs' ialkaOh
ms<sn| cd;Hka;r tallh kg fõ'
jia;=jl nr (weight) hkq tu jia;=j fmdf<dj fj; weo .kakd n,h hs' tkï
.=re;ajdl¾IKh ksid th u; fhfok n,h hs'
ksõgkaf.a fojk kshuh wkqj" ;ajrKhla iys; jia;=jla u; fhfok n,h
F= ma
u.ska fokq ,efí' nr w¾: olajkafka n,hla f,i ksid tys cd;Hka;r tallh
ksõgka ^N& fõ' .=re;ajdl¾IK n,h ls%hd;aul jk wjia:djl § jia;=jla ksYap,j
mj;ajd .ekSug kï tu n,hg iudk iy m%;súreoaO n,hla jia;=j u; ls%hd;aul
l, hq;= h'
fmdf<dj u; § .=re;ajc ;ajrKfha w.h 9.8 m s-2 ksid ialkaOh m jk jia;=jl
nr 9'8 m fõ' lsf,da.a?ï 1 l ialkaOhl nr 9'8 N fõ'
lsf,da.a?ï 3 l ialkaOhla kï" th fmdf<dj fj; weo.kakd n,h ^nr& = 3 kg «
10 m s-2 = 30 N ^.=re;ajc ;ajrKfha w.h 10 m s-2 f,i i,lkak'&
uqyqÿ uÜgfï isg by<g hk úg .=re;ajc ;ajrKh l%ufhka wvq fõ' tu ksid
hï ialkaOhla lkaola u;g f.k .sh úg tys ialkaOh ksh; j ;sfnk kuq;a
1
nr wvq fõ' i| u;=msg .=re;ajc ;ajrKh fmd<fõ § tu w.h fuka 6 la muK
fõ' tu ksid hï jia;=jl i| u;=msg § nr tys fmdf<dfõ § nr fuka 1 la
6
muK fõ'
93
fN!;sl úoHdj p,s;h ms<sn`o ksõgka kshu
ñY% wNHdih
^1& (i) ksõgkaf.a m<uq jk kshuh i|yka lrkak.
(ii) .uka lrk nia r:hl ;sßx. yÈisfha fh¥ úg, isg f.k isák u.Ska
bÈßhg úis jkafka wehs@
(iii) ksYp
a ,;dfõ mj;sk nia r:hl u.sfhla jdä ù isáhs. Tyq fkdoekqj;a j nia
r:h mK.kajd bÈßhg .uka l<fyd;a u.shd msgm
q ig ;,a¨ fõ. ta ukao@
(iv) r: jdykj, .uka lrk úg wdik má me,§fuka ie,fik m%fhdackh
l=ula o@
^2& (i) ksõgkaf.a fojk kshuh ,shkak.
(ii) jia;=jl ialkaOh 12 kg fõ' th p,kh jk ÈYdjg" th u; 6 N n,hla
fhfoa kï, yg.kakd ;ajrKh fldmuK o@
^3& ksõgkaf.a fojk kshuh Ndú; lr my; oelafjk j.=fõ ysia;eka mqrjkak.
^4& tla;rd jia;=jl ialkaOh 6 kg ls' ;;amr 4la ;=< § tys m%fõ.h 5 m s-1 isg
13 m s-1 olajd jeä ù kï, ta i|yd ljr n,hla fhfokakg we;s o@
94
p,s;h ms<sn`o ksõgka kshu fN!;sl úoHdj
95
fN!;sl úoHdj p,s;h ms<sn`o ksõgka kshu
96
>¾IKh fN!;sl úoHdj
05
fN!;sl úoHdj
>¾IKh
ùu wdrïN fõ' fufia jkafka >¾IK n,hg tla;rd iSudjla blaujd bfí ilia
úh fkdyels kssid h' wm fhdok n,h tu iSudjg jvd jeä jQ miq tu n, fol
w;r fjkig iudk jk wix;=,s; n,hla b;sß fjhs' fuu wix;=,s; n,h u.ska
fïifha p,s;h wdrïN fõ'
l%shdldrlu - 01
wjYH øjH ( 60 N nr ,S l=Üáhla" ksõgka ;=,djla"
,S l=Üáh
ksõgka ;=,dj
fïih
98
>¾IKh fN!;sl úoHdj
l%uh (
• ,S l=Üáhg l=vd uqÿjla iú lr" thg ksõgka ;=,dj wuqKkak'
• 5'2 rEmfha fmkajd we;s mßÈ ;sria fïihla u; ,S l=Üáh ;ndf.k ,S
l=Üáh b;d l=vd n,hlska wÈkak' Tn fhdok n,fha úYd,;ajh ksõgka
;=,dj u.ska lshjd .; yels h' wdrïNfha § tu n,h ,S l=Üáh p,kh
lsÍug m%udKj;a fkdjkq we;'
• n,h l%ufhka jeä lrñka ,S l=Üáh wÈkak' fufia fhdok n,h l%ufhka
jeä lrf.k hk úg tla wjia:djl § th hka;ñka p,kh ùu wdrïN
jkq we;' tu wjia:dfõ § n,h lshjd .kak'
p,s;h wdrïN jkqfha ;jÿrg;a wm fhdok n,h ix;=,kh lsÍug ;rï m%udKj;a
>¾IK n,hla fh§ug fïifha mDIaGh wfmdfydi;a jk neúks' tkï Bg jvd jeä
>¾IK n,hla yg fkd.kakd neúks' ,S l=Üáfha p,s;hg tfrysj fïifha mDIaGh
u.ska p,s; ÈYdjg úreoaO w;g we;s lrk Wmßu >¾IK n,h iudk jkafka
p,s;h weröug jqjukd n,hg hs'
fuu Wmßu >¾IK n,hg jvd wvq n,hla fhdok iEu wjia:djl § u tu n,hg
iudk yd m%;súreoaO >¾IK n,hla yg .kakd ksid ,S l=Üáh p,kh jkafka ke;'
p,s;h weröug fmr l%shd lrk tu >¾IKh iaÓ;sl >¾IKh f,i ye|skafõ'
fhdok n,h jeä jk úg >¾IKh ksid jia;=j u; ls%hd;aul jk iaÓ;sl >¾IK
n,h o l%ufhka jeä fõ' tfy;a thg wm uq,ska i`oyka l, mßÈ tfia jeä úh
yelafla tla;rd Wmßu w.hla olajd muKs' fhdokq ,nk n,h tu Wmßuh blau
jQ úg jia;=j ksYap,j ;nd .ekSug >¾IK n,hg fkdyels fõ' ta ksid jia;=j
p,kh ùu werö l=vd fõ.hla o ,nd .kS' iam¾Y j mj;akd jia;= foll iam¾Y
mDIaG w;r we;s jk Wmßu >¾IK n,h" tu mDIaG fol w;r iSudldÍ >¾IK n,h
f,i ye|skafõ'
jia;=j p,kh ùu werUqKq úg mj;akd >¾IK n,h .;sl >¾IK n,h kñka
ye¢kafõ' tkï .;sl >¾IKh hkq" p,kh jk jia;=jl p,s;hg tfrys j l%shdldÍ
jk >¾IK n,h hs' .;sl >¾IK n,h" iSudldÍ >¾IK n,hg jvd iq¿ jYfhka
wvq h'
99
fN!;sl úoHdj >¾IKh
m<uq j iSudldÍ >¾IK n,h flfrys iam¾Y mDIaGj, iajNdjfha ^r¿ nfjys&
n,mEu fidhd ne,Su i|yd my; l%shdldrlfuys fhfouq'
l%shdldrlu - 02
wjYH øjH ( 60 N nr ,S l=Üáhla" ksõgka ;=,djla" úúO r¿ m%udK iys;
je,s lvodis lsysmhla'
,S mDIaGh ;sria j mj;ajd .kakd
ksõgka ;=,dj
r¿ je,s lvodish
r¿ nj wvq je,s lvodish fh¥ wjia:djg jvd l%ufhka r¿ nj jeä je,s lvodis
fhdod.kakd úg iSudldÍ >¾IKh o l%ufhka jeä jk nj Tng fmfkkq we;'
>¾IKh flfrys" iam¾Y mDIaGj, r¿ iajNdjh n,mdk nj fuu l%shdldrlfuka
meyeÈ,s fõ'
oeka iSudldÍ >¾IK n,h flfrys iam¾Y mDIaGj, j¾.M,h n,mdkafka oehs
fidhd ne,Sug my; l%shdldrlfuys fhfouq'
100
>¾IKh fN!;sl úoHdj
l%shdldrlu - 03
wjYH øjH ( È." m<, yd Wi wiudk 60 N nr ,S l=Üáhla" ksõgka ;=,djla"
iudk r¿ núka hq;a je,s lvodis lsysmhla'
l%uh (
• ,S l=Üáh f.k tys tlsfklg fjkia j¾.M, iys; mDIaGj, je,s lvodis
w,jkak'
• bka miq ,S l=Üáfha jeä u j¾.M,h iys; mDIaGh fïih u; iam¾Y jk
fia ;nd p,s;h weröug jqjukd n,h ^iSudldÍ >¾IK n,h& fidhd
.kak'
A
C
C
B
101
fN!;sl úoHdj >¾IKh
ljr j¾.M,h iys; mDIaG fïih u; .eà ;snqK o iSudldÍ >¾IK n,h tlu
nj Tng fmfkkq we;' bka meyeÈ,s jkafka iam¾Y mDIaGj, j¾.M,h >¾IKh
flfrys n, fkdmdk njhs'
wmf.a ó<. l%shdldrlu jkafka iSudldÍ >¾IK n,h flfrys jia;= w;r wNs,ïn
m%;sl%shd n,h u; n,mdk wdldrh fidhd ne,Su hs'
l%shdldrlu - 04
wjYH øjH ( 20 N nr iys; ,S l=Üá ;=kla" ksõgka ;=,djla
l%uh (
• l,ska mÍlaIKfha §
fuka u ,S l=Üáh fïih
u; ;nd tys p,s;h
weröug jqjukd n,h
fidhd.kak' tkï
iSudldÍ >¾IK n,h
fidhd.kak' bka
miq ;j;a ,S l=Üáhla
f.k m<uq ,S l=Üáh
u; ;nd fmr fia u
iSudldÍ >¾IK n,h
fidhd .kak'
• bka miq 5'5 rEmfha
fmkajd we;s wdldrhg
m<uq ,S l=Üá fol u;
wfkla ,S l=Üáh o
;nd iSudldÍ >¾IK
n,h
fidhd.kak'
102
>¾IKh fN!;sl úoHdj
103
fN!;sl úoHdj >¾IKh
5'7 rEmh - >¾IKh jeä lr,Sug gh¾j, lÜg lmd we;s wdldrh
• lU idod.kafka fldyq fl¢ tlg weUÍfuks' lUhg úYd, n,hla fhÿj
o tys we;s fl¢ fjka fkdjkafka tajd w;r mj;sk >¾IKh fya;=fjks'
fldyq ,Kqjl .eiQ .eghlg jvd khsf,daka ,Kqfõ .eiQ .egh myiqfjka
,sysh yels h' Bg fya;=j fldyq ,Kqfõ ;ka;= w;r l%shd;aul jk >¾IK
n,h khsf,daka ;ka;= w;r l%shd;aul jk >¾IK n,hg jvd jeä ùu hs'
• ;sßx. fhdod jdykhla k;r lr .; yelafla >¾IKh ksid h' nhsisl,hl
;sßx. l%shdlrkafka rn¾j,ska idod we;s ;sßx. m¨ (break pads) 5'8 rEmfha
fmkajd we;s wdldrhg frdaofha we;s f,day j<,a, (rim) iu`. ;o ùug
ie,eiaùu u.sks' frdaofha mDIaGh iy rn¾ mDIaGh tlsfkl ;ojQ úg tu
mDIaG w;r >¾IK n,h jeä ùu ksid nhsisl,h kj;shs'
• kùk fudag¾ r:j, ;sßx. i|yd Ndú;d lrkafka ;eá frdaOl kï l%uhlss'
fuys § frdaohg iú ù we;s ;eáhla 5'9 rEmfha fmkajd we;s wdldrhg ;sßx.
m¨ u.ska ysr lsÍfuka yg.kakd >¾IK n,h frdaoh lrleùu keje;aùug
Wmfhda.S lr.efk hs'
105
fN!;sl úoHdj >¾IKh
msiagkh
frdaoh fuhg
iú ù we; ;sßx. m¨
;eáh
ñY% wNHdih
^1& ^i& >¾IKh hkq l=ula oe hs fláfhka y÷kajkak'
^ii& iaÓ;sl >¾IKh hkq l=ula oe hs fláfhka myokak'
^iii& iSudldÍ >¾IKh hkq l=ula oe hs fláfhka myokak'
^iv& .;sl >¾IKh hkq ljr wjia:dfõ l%shd;aul jk >¾IK n,h o@
^v& iSudldÍ >¾IKh flfrys n,mdk m%Odk idOl fol l=ula o@
^vi& >¾IKh flfrys n, fkdmdk idOlhla i|yka lrkak'
^2& ^i& >¾IKfha ys;lr n,mEï folla ,shkak.
^ii& >¾IKfha wys;lr n,mEï folla ,shkak.
^iii& j¾Id Èkj, lÜgd f.jqKq gh¾ iys; jdyk meoùu wk;=re odhl h'
ta uka o@
^iv& >¾IKh wvq lsÍug fhdod .kakd l%u folla ,shkak.
106
>¾IKh fN!;sl úoHdj
mdßNdIsl jpk
>¾IKh - Friction
iaÓ;sl >¾IKh - Static friction
iSudldÍ >¾IKh - Limiting friction
.;sl >¾IKh - Dynamic friction
nr - Weight
wNs,ïn m%;sl%shd n,h - Normal Reaction force
107
Ôj úoHdj Ydl yd i;a;aj ffi,j, jHqyh yd lD;H
06
Ôj úoHdj
Ydl yd i;a;aj ffi,j,
jHqyh yd lD;H
6'1 rEmh - ¡ frdnÜ yqla" Tyq Ndú; l< wKaùlaIh iy lsr, wenfha ffi,
108
Ydl yd i;a;aj ffi,j, jHqyh yd lD;H Ôj úoHdj
l%shdldrlu -01
i;a;aj ffi, wOHhkh lsÍu ^fldmq,a ffi,&
wjYH øjH ( fldmq,a ffi, ksheÈhla" ùÿre lodjla" jeiqï fm;a;la" wdf,dal
wKaùlaIhla" c,h iaj,amhla
l%uh (
uqLh fidaod fhda.Ü yekaola jeks fohlska lïuqf,a we;=¿ me;a; mßiaifuka
iQrd fldmq,a ffi, ksheÈhla ,nd .kak' msßisÿ ùÿre lodjla f.k tA u; c,
ìkaÿjla ;nd ta u; fldmq,a ffi, ksheÈh ;nkak' jdhq nqnq¿ we;=¿ fkdjk
fia jeiqï fm;a;lska jid wdf,dal wKaùlaIfhka ksÍlaIKh lrkak'
109
Ôj úoHdj Ydl yd i;a;aj ffi,j, jHqyh yd lD;H
l%shdldrlu - 02
Ydl ffi, wOHhkh lsÍu ^Ækq isúhl ffi,&
wjYH øjH ( Ækq isúhla" wKaùlaIhla" ùÿre lodjla" Trf,daiq ;eáhla"
mskai,la" jeiqï fm;a;la" c,h iaj,amhla
l%uh ( Ækq f.ähla lmd rEm igyfka ±lafjk wdldrhg tys we;=<;ska udxi,
lene,a,la ,nd.kak' tys we;=¿ mDIaGfhka fyda msg; mDIaGfhka isúhla bj;a
lr.kak tu isúh c,h iys; Trf,daiq ;eáhlg oukak' ùÿre lodjla f.k
ta u; c, ìkaÿjla ;nd mskai,hla wdOdrfhka Ækq isúh ùÿre lodj u; jQ
c, ìkaÿj u; ;nkak' Ækq isúh u; ;enq jeiqï fm;a; jdhq nqnq¿ we;=¿
fkdjk fia mßiaifuka my;a lr wKaùlaIfhka ksÍlaIKh lrkak'
1 2
3 4
j¾K .ekajQ Ækq isúfha ffi, wdf,dal
wKaùlaIfhka fmfkk wdldrh
6'3 (a) rEmh 6'3 (b) rEmh
• o¾YSh ffi,h
ffi, ;=< wvx.= úúO lD;H bgq lrk b;d l=vd jHqy bkaøshsld f,i ye¢kafõ'
tu ffi,h bgq lrk lD;H wkqj mj;sk bkaøshsld j¾. yd ixLHdj fjkia fõ'
ffi,hl ;sìh hq;= ish¨ u bkaøshsld wvx.= jk fia ks¾udKh lrk ,o ffi,h"
o¾YSh ffi,hla f,i ye¢kafõ' Ôj f,dalfha tjeks ffi,hla fkdmj;S' tfy;a
o¾YSsh ffi,fha wvx.= bkaøshsld lsishï m%udKhla fyda wvx.= úúO ffi," Ôùka
;=< ±lsh yels h'
ffi, mg,h kHIaáh ffi, ma,diauh
kHIaáh
ßla;lh
ffi, ì;a;s
ffi,
ma,diauh
6'4 rEmh -¡ i;a;aj ffi, 6'5 rEmh -¡ Ydl ffi,
^wdf,dal wKaùlaIfhka fmfkk whqre&
110
Ydl yd i;a;aj ffi,j, jHqyh yd lD;H Ôj úoHdj
rhsfndfidau
r¿ wka;(ma,diaóh cd,sld
kHIaá mg,h
kHIaáh kHIaáldj
yß;,jh
ffi, ì;a;sh
uhsfgdfldkaä%hu
ma,diau mg,h
ffi, hqIh
ßla;lh
;dkma,diagh
ffi, ma,diauh
f.d,a.s ixlS¾Kh
6'6 rEmh -¡ bf,lafg%dak wKaùlaISh f;dr;=re mokï lr" ks¾udKh lrk ,o o¾YSh Ydl ffi,h
111
Ôj úoHdj Ydl yd i;a;aj ffi,j, jHqyh yd lD;H
ffi, ma,diauh
rhsfndfidau
f.d,a.s ixlS¾Kh
flakaø foayh
ma,diau mg,h
kHIaáldj kHIaáh
kHIaá mg,h
r¿ wka;(ma,diaóh cd,sld
uhsfgdfldkaä%hu
6'7 rEmh -¡ bf,lafg%dak wKaùlaISh f;dr;=re mokï lr" ks¾udKh lrk ,o o¾YSh i;a;aj ffi,h
i;a;aj yd Ydl ffi,j, jHqyh ie,l+ úg tajd w;r iudklï fuka u úúO
fjkialï o we;' i;a;aj yd Ydl ffi, w;r m%Odk fjkialï 6'1 j.=fõ ±lafõ'
j.=j 6'1 -¡ i;a;aj ffi, yd Ydl ffi, w;r m%Odk fjkialï
113
Ôj úoHdj Ydl yd i;a;aj ffi,j, jHqyh yd lD;H
• uhsfgdfldkaä%hu (Mitochondrion)
uhsfgdfldkaä%hu wKavdldr fyda oKavdldr yeve;s
mg,uh ffi, bkaøshsldjls' uhsfgdfldkaä%hd ;=< iajdhq
Yajik m%;sl%shd isÿ ù Yla;sh ksoyia lrk neúka ffi,
;=< mj;sk cjfmd<j,a ^power plants& kñka ye¢kafõ'
uhsfgdfldkaä%hu ;=< ksmojk Yla;sh ffi,h ;=< isÿ
6'11 rEmh jk mßjD;a;Sh m%;sl%shd i|yd fhdod .kS'
• rhsfndfidau (Ribosome)
rhsfndfidau hkq mg, fkdork b;d l=vd ffi, bkaøshsldjls'
fuh Wm tall follska iE§ we;' tlla úYd, Wm tallhla jk
w;r wfkl l=vd Wm tallh fõ' rhsfndfidau ffi, ma,diaufha
ksoyia f,i yd r¿ wka;#ma,diaóh cd,sldjg iïnkaO ù mj;S'
rhsfndfidauj, lD;H jkafka fm%daàka ixYaf,aIKh lsÍu i|yd
ia:dk iemhSuhs'
6'13 rEmh
• ßla;lh (Vacuole)
ßla;lh hkq Ydl ffi,j, mj;sk mg,hlska jg jQ
;r,hlska msreKq úYd, bkaøshsldjla fõ' ßla;lfha mg,h
ßla;l mg,h fyj;a ;dkma,diagh f,i y÷kajhs'
ßla;lfha jQ ;r,h ffi, hqIh f,i y÷kajhs' tys c,h"
iSks" fkdfhl=;a j¾.j, whk yd j¾Kl øjH .nvd lrhs'
i;a;aj ffi,j, idudkHfhka ßla;l olakg fkd,efnk
w;r iuyr úg l=vd ßla;l ;sìh yels h' tal ffi,sl
Ôùkaf.a ixfldapl ßla;l olakg ,efí' ffi,j, c,
;=,H;dj mj;ajd .ekSu" ikaOdrKh mj;ajd .ekSu yd
6'15 rEmh j¾Kl u.ska ffi,j,g j¾Kh ,nd§u ßla;lfha lD;H fõ'
l%shdldrlu - 03
wjYH øjH ( iaÓr lod" wdf,dal wKaùlaIhla" ffi, bkaøsldj, bf,lafg%dak
wKaùlaISh PdhdrEm
l%uh (
y Tfí úoHd .=re;=udf.a iydh we;sj úoHd.drfha we;s iaÓr lod wdf,dal
wKaùlaIfhka ksÍlaIKh lrñka ffi, yd ffi, bkaøshsld y÷kd.kak'
y bf,lafg%dak wKaùlaIsh PdhdrEm u.ska ffi, bkaøhsldj, iajNdjh
wjfndaO lr .kak'
115
Ôj úoHdj Ydl yd i;a;aj ffi,j, jHqyh yd lD;H
• ffi, úNdckh
ffi,j,g j¾Okh ùug fuka u .=Kkh ùug o yelshdj we;' ta wkqj tla
ffi,hlg ffi, folla" y;rla" wgla wd§ f,i .=Kkh úh yels h' ffi,
.=Kkh ùfuka kj ffi, we;s fõ' ffi, .=Kkh jkqfha ffi, úNdckfhks'
ffi, úNdckh hkq kj ffi, iEfok mßÈ hï ffi,hl isÿ jk ffi,Sh øjH
fn§fï l%shdj,sh hs'
i;H kHIaál ffi,hl ffi, úNdckh iïmQ¾K ùu i|yd m<uq j kHIaáh
úNdckh isÿ úh hq;= w;r wk;=re j ffi, ma,diauh úNdckh úh hq;= h'
mrïmrdfjka mrïmrdjg wdfõKsl ,laIK Wreu lr fok m%fõKsl øjH wvx.=
jkqfha j¾Kfoay ;=<hs' kHIaál úNdckhg fmr kHIaáh ;=< we;s j¾Kfoay my;
±lafjk rEmfha mßÈ meyeÈ,s f,i Èiaùug mgka .efka'
wkQkk úNdckh
2n
ffi, kHIaáhl mj;sk j¾Kfoay ixLHdj
ksh;j ;nd .ksñka ffi, ixLHdj jeälr .ekSu
wkQkk úNdckh f,i y÷kajhs' wkQkk
2n úNdckfha § ud;D ffi,fha j¾Kfoay ixLHdjg u
iudk j¾Kfoay ixLHdjla ÿys;D ffi,hg
,efnk w;r i¾j iu ffi, folla we;s fõ'
2n
6'18 rEmh
W!kk úNdckh
2n
úNdckh 1
2n
úNdckh 2
n
6'19 rEmh
j¾Kfoay ixLHdj wvla njg m;a lrk úNdckh W!kk úNdckh f,i y÷kajhs'
,sx.sl m%ckkfha § isÿjk ud;D yd mS;D ckaudKq ixfhdackfhka miq Ôù úfYaIhl
j¾Kfoay ixLHdj mrïmrdfjka mrïmrdjg ksh; j mj;ajd .; hq;=hs' fï i|yd
ckaudKq ffi, iE§fï § j¾Kfoay ixLHdj yß wvla njg m;a lr.; hq;= h' tkï
ffi,hl j¾Kfoay ixLHdj n ixLHdjla njg m;alr.; hq;=hs' tu ksid Wiia
Ôùkaf.a ckaudKq we;sùfï § W!kk úNdckh isÿ fõ'
117
Ôj úoHdj Ydl yd i;a;aj ffi,j, jHqyh yd lD;H
tkï Y=l%dKq yd äïnj, we;af;a j¾Kfoay hq.,hlska tlla ne.ska mu‚' (2n n)
ckaudKq ixfiapkh ù hqla;dKqj iEfok úg j¾Kfoay kej; tl;= ù tkï
n+n 2n njg m;a fõ'
W!kk úNdckh mshjr follska isÿ jk w;r tys § m<uq j W!kk úNdckhl=;a
miqj wkQkk úNdckhl=;a isÿ fõ'
W!kk úNdckfha § j¾Kfoayj, jHqyuh fjkialï isÿ jk ksid Ôùkaf.a m%fNaok
fyj;a kj ,laIK yg.kS' fuh ffcj mßKdufha § b;d jeo.;a ixisoaêhls'
W!kk úNdckfha jeo.;alu
• mrïmrdfjka mrïmrdjg j¾Kfoay ixLHdj ksh;j mj;ajd .ekSu'
• j¾Kfoayj, we;sjk fjkiaùï fyj;a m%fNaok yg.kakd ksid
mßKdufha § jeo.;a ùu'
118
Ydl yd i;a;aj ffi,j, jHqyh yd lD;H Ôj úoHdj
119
Ôj úoHdj Ydl yd i;a;aj ffi,j, jHqyh yd lD;H
wNHdih
1' 1'1 Ydl ffi,hl yd i;a;aj ffi,hl f¾Çh rEm igyka my; oelafõ'
tu rEm igyka we| tys A, B, C, D, E, '''''''' fldgia y÷kd .kak'
A
A
B
C B
D
C
E
D
E
F
G
H F
I
J G
J
L
mdßNdIsl jpk
o¾Ysh ffi,h - Typical cell
bkaøhsldj - Organelle
j¾K foay ixLHdj - Chromosomal number
ffi, úNdckh - Cell division
wkqkk úNdckh - Mitosis
W!kk úNdckh - Meiosis
120
uq,øjH yd ixfhda. m%udKkh ridhk úoHdj
07
ridhk úoHdj
uQ,øjH yd ixfhda.
m%udKkh
fudag¾ r:h" .fvd,a legh" mdka f.äh" iSks f;a yekao" fnfy;a fm;a; jeks
øjHj, ialkaOh uekSu i`oyd lsf,da.a?ï" .a?ï" ñ,s.a?ï jeks tall Ndú; l<yels
h' tfy;a ldnka vfhdlaihsâ wKqj" yS,shï mrudKqj jeks b;du;a l=vd wxY=j,
ialkaOh lsf,da.a?ï" .a?ï jeks tallj,ska m%ldY l< úg ,efnkqfha w;sYh l=vd
w.hls' mrudKq yd whkj, ialkaOh m%ldY lsÍu i|yd l=vd;u ialkaO tallh
jk wfgda.a?ï (ag) mjd úYd, jeä h'
1 ag = 10-18 g
ksoiqkla f,i ie,l=j fyd;a ieye,a¨ u uQ,øjHhjk yhsârcka (H) mrudKqjl
ialkaOh 1.674 x 10-24 g ls' tkï 0.000000000000000000000001674 g fõ' ;j;a
mrudKq lsysmhl ialkaO my; ±lafõ'
ldnka (C) mrudKqjl ialkaOh = 1.993 x 10-23 g
fidaähï (Na) mrudKqjl ialkaOh = 3.819 x 10-23 g
laf,daÍka (Cl) mrudKqjl ialkaOh = 5.903 x 10-23 g
fmdgEishï (K) mrudKqjl ialkaOh = 6.476 x 10-23 g
.Kkh lsÍïj, § fujeks b;d l=vd w.hka fhdod.ekSu ÿIalr lghq;a;ls'
t neúka f;dard.;a hï mrudKqjl ialkaOh ialkaO tallhla f,i i,ld Bg
idfmalaI j wfkl=;a mrudKqj, ialkaOh m%ldY lrk ,§' tfia m%ldY lrk
ialkaOh idfmalaI mrudKql ialkaOh f,i ye`Èkafõ' idfmalaI mrudKql ialkaOh
hkqfjka woyia lrkqfha uQ,øjH mrudKqjl ienE ialkaOh fkd fõ' w;S;fha §
mrudKql ialkaO tall ialkaOh f,i ieye,a¨ u uQ,øjH mrudKqj jk yhsârcka
mrudKqjl ialkaOh Ndú; lrk ,È'
121
ridhk úoHdj uq,øjH yd ixfhda. m%udKkh
122
uq,øjH yd ixfhda. m%udKkh ridhk úoHdj
úi`¥ wNHdi
12
1' fmdgEishï (K) mrudKqjl ialkaOh 6.476 x 10-23 g jk w;r 6 C
mrudKqjl ialkaOh 1.99 x 10-23 g fõ' fmdgEishïj, idfmAlaI mrudKql
ialkaOh fidhkak'
fmdgEishïj, idfmalaI fmdgEishï mrudKqjl ialkaOh
= 1
mrudKql ialkaOh « 12 C mrudKqjl ialkaOh
12 6
= 39
123
ridhk úoHdj uq,øjH yd ixfhda. m%udKkh
12
2. A kï uQ,øjHfha mrudKqjl ialkaOh C iuia:dkslfha mrudKqjl
6
ialkaOh fuka wg .=Khls' A ys idfmalaI mrudKql ialkaOh fidhkak'
A mrudKqjl ialkaOh
= 1
A ys idfmalaI mrudKql ialkaOh « 12 C mrudKqjl ialkaOh
12 6
12
A ys mrudKqjl ialkaOh = C mrudKqfõ ialkaOh x 8
6
12
∴ A ys idfmalaI mrudKql ialkaOh == mrudKqfõ
12
6C 6
ialkaOh x 8
1 12
× 6 C mrudKqfõ ialkaOh
12
== 8 × 12
== 96
3' fidaähï mrudKqjl ialkaOh 3.819 x 10-23 g fõ' mrudKql ialkaOh
tallfha w.h 1.66 x 10-24 g fõ' fidaähïj, id'm'ia' fidhkak'
124
uq,øjH yd ixfhda. m%udKkh ridhk úoHdj
7.31 × 10-23 g
==
1
× 1.99 × 10-23 g
12
==44
44
idfmaCI mrudKql ialkaOhg fuka u idfmaCI wKql ialkaOhg o tallhla ke;'
c, wKqjl (H2O) ialkaOh 2.99 x 10-23 g ls' mrudKql ialkaO tallh 1.66 x 10-24
g fõ' c,fha idfmalaI wKql ialkaOh fidhkak'
H2O = (2 x 1) + 16 = 18
uQ,øjH yd ixfhda. lsysmhl idfmaCI wKql ialkaO 7'1 j.=fõ ±lafõ'
125
ridhk úoHdj uq,øjH yd ixfhda. m%udKkh
j.=j 7'1
m%fNaoh wKql iQ;%h idfmaCI wKql ialkaOh
1' yhsârcka H2 2 x 1 = 2
2' khsÜrcka N2 2 x 14 = 28
3' Tlaiscka O2 2 x 16 = 32
4' ldnka vfhdlaihsâ CO2 12 + (2 x 16 ) = 44
5' .aÆfldaia C6H12O6 (6x12) + (12x1) + (6x16) = 180
wNHdih 01
my; ±lafjk ixfhda.j, idfmaCI wKql ialkaO .Kkh lrkak'
01' wefudakshd (NH3)
idfmaCI mrudKql ialkaO H - 1 ; N - 14
fidaähï laf,darhsâ (NaCl) jeks whksl ixfhda. mj;skqfha wKq jYfhka fkdj
-
whk oe,sia jYfhks' whk ±,sfiys Na+ yd Cl w;r mj;sk ir,;u wkqmd;h i,ld
tys iQ;%h ,shkq ,efí' th y÷kajkq ,nkafka wdKqNúl iQ;%h hkqfjks' whksl
ixfhda.j, wKq fkdue;s neúka wKql ialkaOh f,i i,lkq ,nkafka iQ;%hg wod<
ialkaOhhs' th idfmaË iQ;% ialkaOh fyj;a iQ;% ialkaOh f,i y÷kajkq ,efí'
126
uq,øjH yd ixfhda. m%udKkh ridhk úoHdj
wNHdih 02
my; ±lafjk ixfhda.j, iQ;% ialkaO .Kkh lrkak'
C Mg
12 g 24 g
H
1g mrudKq
Cl 6.022 x 1023 Ag
35.5 g 108 g
127
ridhk úoHdj uq,øjH yd ixfhda. m%udKkh
Cl2
H2
2g 71 g NH3
CO2
17 g
C6H12O6
44 g
180 g
wKq
6.022 x 1023
H2SO4
SO2
64 g 98 g
hï øjH ujq,hl wka;¾.; uQ,sl tall ixLHdj ksh;hla jk w;r th 6.022 x 1023
fyj;a wej.dâfrda ksh;hg iudk fõ'
fï wkqj ´kE u uQ,øjHhl idfmaCI mrudKql ialkaOhg iudk ialkaOhla
.a?ïj,ska .;a l< tys mrudKq ujq,hla tkï mrudKq 6.022 x 1023 la wvx.= fõ'
´kE u øjHhl tys idfmaCI wKql ialkaOhg iudk ialkaOhla .a?ïj,ska .;a
l< tys wKq ujq,hla" tkï wKq 6.022 x 1023 la wvx.= h'
ujq,h" b;d úYd, m%udKhla ±lafjk tallhla neúka tÈfkod Ôú;fha yuq jk
fndfyda øjHj, m%udKh uekSu i|yd th fkd .e<fma' tneúka ujq,h hk tallh
m%dfhda.sl jYfhka Ndú; jkafka b;d úYd, ixLHdj,ska mj;sk øjH jk mrudKq"
wKq" whk wdÈfha m%udKh uekSu i|yd h'
128
uq,øjH yd ixfhda. m%udKkh ridhk úoHdj
f,dalfha <uhs ñ,shk 1000la we;af;a hehs is;uq' fuh oyfha n,j,ska ,shQ úg"
ñ,shk 1000 } 1000 x 106 } 109ls' iSks fnda, ujq,hla fuu <uhs w;r iu fia fnÿj
fyd;a"
6.022×1023
tl <ufhl=g ,efnk iSksfnda, .Kk =
109
= 6.022×1014
= 602200000000000
ujq,hlg wh;a tall ixLHdj b;d úYd, neúka .Kka lsÍu o l< fkdyelalls'
tneúka ujq,h uekSu i|yd fjk;a l%u Ndú; lrkq ,efí' tla l%uhla kï" hï
uQ,øjHhl mrudKq ujq,hla .ekSug tys idfmaCI mrudKql ialkaOh .%Eïj,ska
lsrd .ekSuhs' ksoiqkla f,i fidaähïj, idfmalaI mrudKql ialkaOh 23ls'
129
ridhk úoHdj uq,øjH yd ixfhda. m%udKkh
´kE u øjHhl we;s øjH m%udKh ujq,j,ska fiùu i`oyd my; i`oyka iïnkaO;dj
fhdod .; yels h'
tu øjHhfha ialkaOh
øjH m%udKh ^ujq, .Kk& =
tu øjHfha ujq,sl ialkaOh
m
n=
M
úi`¥ wNHdi
01' ldnka 4 mol l we;s mrudKq ixLHdj fidhkak'
ldnka 1 mol l we;s mrudKq ixLHdj = 6.022 x 1023
ldnka 4 mol l we;s mrudKq ixLHdj = 6.022 x 1023 x 4
= 2.409 x 1024
02' ldnka vfhdlaihsâ wKq ujq, 5l wvx.=
1' wKq ixLHdj fidhkak'
2' uq¿ mrudKq ixLHdj fidhkak'
3' Tlaiscka mrudKq ixLHdj fidhkak'
1' CO2 wKq 1 mol ys we;s CO2 wKq ixLHdj = 6.022 x1023
CO2 wKq 5 mol ys we;s CO2 wKq ixLHdj = 6.022 x 1023 x 5
= 30.11 x 1023
= 3.011 x 1024
130
uq,øjH yd ixfhda. m%udKkh ridhk úoHdj
03' ldnkaj, ujq,sl ialkaOh 12 g mol-1' ldnka 10 gj, wvx.= ujq, m%udKh
fidhkak'
ldnka 12 g wvx.= ldnka ujq, m%udKh = 1 mol
1 mol
ldnka 10 g wvx.= ldnka ujq, m%udKh = ×10 g
12 g
= 0.83 mol
04' ldnka vfhdlaihsâ 0.1 mol l wvx.= wKq ixLHdj fidhkak'
ldnka vfhdlaihsâ 1 mol ys wvx.= wKq .Kk = 6.022 x 1023
6.022 x 1023 x 0.1 mol
ldnka vfhdlaihsâ 0.1 mol ys wvx.= wKq .Kk =
1 mol
= 6.022 x 1022
05' Tlaisckaj, (O2 ) idfmalaI wkql ialkaOh 32 g fõ' Tlaiscka 10 g l
wvx.= wKq .Kk fidhkak'
O2 32 g l wvx.= wKq .Kk = 6.022 x 1023
O2 10 g l wvx.= wKq .Kk = 6.022 x1023 x 10g/ 32g
= 1.88 x 1023
06' c,fha ujq,sl ialkaOh 18 g mol-1fõ' c,h 20 g l wvx.= c,h ujq,
m%udKh fidhkak'
H2O 18 g l wvx.= H2O m%udKh = 1 mol
1 mol
H2O 20 g l wvx.= H2O m%udKh = 18 g × 20 g
= 1.11 mol
07. ldnka vfhdlaihsâ 22 g l wvx.= CO2 ujq, m%udKh .Kkh lrkak'
(ldnka vfhdlaihsâ ujq,sl ialkaOh 44 g mol-1)'
CO2 44 g l wvx.= CO2 m%udKh = 1 mol
1 mol
CO2 22 g l wvx.= CO2 m%udKh = × 22 g
44 g
= 0.5 mol
th my; wdldrhg iólrKh Ndú;fhka o úi¢h yels h'
m
n=
M
22 g
=
44 g mol-1
= 0.5 mol
131
ridhk úoHdj uq,øjH yd ixfhda. m%udKkh
132
uq,øjH yd ixfhda. m%udKkh ridhk úoHdj
wNHdih
01' my; ±lafjk ixfhda.j, idfmaCI wKql ialkaO fidhkak'
i. CH3OH ^fu;s,a we,afldfyd,a/fu;fkda,a&
ii. CS2 ^ldnka vhsi,a*hsâ&
iii. C8H18 ^TlafÜka&
iv. CH3COOH ^weisála wï,h&
v. C12H22O11 ^iqfl%daia&
vi. CO(NH2)2 ^hQßhd&
vii. C9H8O4 ^weiamsßka&
viii. HNO3 ^khsÜßla wï,h&
ix. CCl4 ^ldnka fgÜrdlaf,darhsâ&
x. C8H9NO2 ^merisgfuda,a&
(id'm'ia ( H - 1, C - 12, N - 14, O - 16, S - 32 Cl - 35.5)
02' my; ±lafjk ixfhda.j, ujq,sl ialkaO fidhkak'
i. CO2 ^ldnka vfhdlaihsâ&
ii. NaCl ^fidaähï laf,darhsâ&
iii. CaCO3 ^le,aishï ldnfkaÜ&
iv. NH4Cl ^wefudakshï laf,darhsâ&
v. Mg3N2 ^ue.akSishï khsÜrhsâ&
vi. H2S ^yhsârcka i,a*hsâ&
vii. AlCl3 ^we¨ñkshï laf,darhsâ&
viii. (NH4)2CO3 ^wefudakshï ldnfkaÜ&
ix. CuSO4 ^fldm¾ i,af*aÜ&
x. Na2C2O4 ^fidaähï Tlaif,aÜ&
(id'm'ia( H - 1, C - 12, N - 14, O - 16, Na - 23, Mg - 24, Al - 27, S - 32, Cl - 35.5,
Cu - 63.5)
133
ridhk úoHdj uq,øjH yd ixfhda. m%udKkh
03.
i. Mg ^ue.akSishï& 12 g l wvx.= Mg m%udKh ujq,j,ska fldmuK o@
ii. CaCO3 ^le,aishï ldnfkaÜ& 10 gl wvx.= CaCO3 m%udKh ujq,j,ska
fldmuK o@
iii. CO2 ^ldnka vfhdlaihsâ& ujq, 5 l we;s CO2 wKq ixLHdj
fldmuK o@
iv. H2O ^c,h& 4 mol l wvx.= c, wKq ixLHdj fldmuK o@
v. CO(NH2)2 ^hQßhd& 2 mol l ialkaOh fldmuK o@
^id' m' ia' - Mg = 24, Ca = 40, C = 12, 0 =16, H = 1, N = 14&
04. my; ±lafjk tla tla ixfhda.fha ujq,hl wvx.= jk TlaisckA (O)
mrudKq ujq, .Kk fldmuK o@
i. Al2O3 ii. CO2 iii. Cl2O7
iv. CH3COOH v. Ba3(PO4)2
mdßNdIsl jpk
mrudKql ialkaO tallh - Atomic mass unit
idfmalaI mrudKql ialkaOh - Relative atomic mass
idfmalaI wKql ialkaOh - Relative molecular mass
wej.dâfrda ksh;h - Avogadro constant
ujq,h - Mole
ujq,sl ialkaOh - Molar mass
134
Ôùkaf.a ,dlaI‚l Ôj úoHdj
08
Ôj úoHdj
Ôùkaf.a ,dlaI‚l
mejreu - 8'1
my; ±lafjk wjia:d Ôù o@ wÔù o@ hkak ms<n
s |j Tfí woyia bÈßm;a lrkak'
1' lsls<s ì;a;rhla
2' úfYaIs; ;;a;aj hgf;a .nvd l< Ôúhl=f.a foayfhka bj;a l< mgl
fldgila
3' wjqreÿ oyia .Kkla mer‚ fmdis,hla
Tn ±kgu;a okakd Ôù ,laIK fld;rï ÿrg lsls<s ì;a;rh i|yd wÞ< fõ o@ i;s
.Kkdjlg miqj jqj o ì;a;rh /lSug ,la l<fyd;a" iÔù nfõ ,laIK fmkajk
megjl= ìys fõ'
Ôúhl=f.a foayfhka bj;a l< mgl fldgila úfYaIs; ;;a;aj hgf;a È.= ld,hla
;nd.; yels h' fuu mglh iqÿiq mßÈ fjk;a Ôúhl=g noaO lsÍfuka tys Ôù
,lAIK ksÍlaIKh l< yels h'
wjqreÿ oyia .Kkla mer‚ fmdis,j,ska fjka lr .kakd DNA kï jQ ffcj
ridhksl wKq noaO lsÍfuka mer‚ Ôùkaf.a ,laIK iys; kj Ôùka ìys lsÍfï
l%ufõohla cdk ;dlaIKh u.ska fidhdf.k we;'
tfia kï ndysr ksÍlaIK muKla mokï lrf.k Ôù nj ms<sn| j meyeÈ,s iaÓr
tlÕ;djlg meñŒu wiSre nj Tng jegfykjd we;'
mejreu - 8'2
Ôùka" wÔù øjHj,ska fjkalr y÷kd.ekSu i|yd Ndú; l< yels ,laIK
,ehsia;=.; lrkak'
135
Ôj úoHdj Ôùkaf.a ,dlaI‚l
Ôù nj ms<sn| j fmdÿfõ ms<s.; yels ,laIK" tkï Ôùkag fmdÿ ,dlaI‚l my;
±lafõ'
• ffi,Sh ixúOdkh
• fmdaIKh
• Yajikh
• Woa§mH;dj yd iudfhdackh
• nysiai%djh
• p,kh
• m%ckkh
• j¾Okh yd úlikh
Chlamydomonas Euglena
Amoeba Paramecium
8'1 rEmh - tAl ffi,sl Ôùka wdf,dal wKaùlaIfhka fmfkk wdldrh
136
Ôùkaf.a ,dlaI‚l Ôj úoHdj
tAl ffi,sl Ôúhl= ;=< bkaøshsld uÜgfï ixúOdkhla we;' nyq ffi,sl
cSúhl=f.a o wdrïNh isÿjkafka Y=l%dKqjla yd äïnhla ixfiapkh ùfuka yg
.kakd ;ks ffi,hla jk hqla;dKqjla u.sks' ksoiqkla f,i ñksidf.a l,,
úlikh isÿjk whqre o< igyklska 8'2 rEmfha oelafõ'
äïnh ffi,
úNdckh
+
hqla;dKqj
Y=l%dKqj
nyq ffi,sl Ôúhd
8'2 rEmh
wmsp¾óh ffi,
bks uDÿ ia:r ffi,
mqáldj
md,l ffi,
mqáldj
ffY,u mgl ffi,
8'3 rEmh - - Ydl foayh ;=< úúO ffi, j¾. ixúOdkh ù we;s wdldrh
137
Ôj úoHdj Ôùkaf.a ,dlaI‚l
iakdhq ffi,
ifuys
ifuys ffi,
ffi, wiaÓ ffi,
ckaudKq ffi,
fmaYs ffi,
8'4 rEmh -- ñksia isrer ;=< úúO ffi, ixúOdkh ù we;s wdldrh
mßKdñlj Wiia nyq ffi,sl Ôùka ;=< mgl yd moaO;s uÜgfï ixúOdkhla
we;s w;r tu Ôùkaf.a bkaøshhka $ wjhj mjd ÈhqKq uÜgulska wÞ< ld¾h lsÍug
wjYH mßÈ ks¾udKh ù we;'
ksoiqka - Èj" wei" yDoh
l%shdldrlu -01
wjYH øjH ( fmdl=Kq c, idï,hla fyda msÿre ksiaidrlh" wdf,dal wKaùlaIh"
ms<sfh, lrk ,o wKaùlaISh lod
l%uh (
• fmdl=Kq c, idï,hla fyda msÿre ksiaidrlhla wdf,dal wKaùlaIfhka
ksÍlaIKh lrkak' tys isák tal ffi,sl Ôùka y÷kdf.k" rEm
igyka wÈkak'
• úoHd.drfha we;s ms<sfh, lrk ,o wKaùlaISh lod (Microscopic Slides)
wdOdrfhka úúO ffi, j¾. ksÍlaIKh lr y÷kd .kak'
138
Ôùkaf.a ,dlaI‚l Ôj úoHdj
ffi,h
yDoh^bkaøshh&
mglh
bkaøshh $ wjhjh
moaO;sh
139
Ôj úoHdj Ôùkaf.a ,dlaI‚l
iajhxfmdaIS
úIufmdaIS
úIufmdaIS úIufmdaIS
úIufmdaIS
uDf;damÔùka
u.ska Èrdm;a
ùu
8'7 rEmh -- wdydr cd,hla
140
Ôùkaf.a ,dlaI‚l Ôj úoHdj
l%shdldrlu - 02
Yajikfha § ldnkavfhdlaihsâ msgjk nj mÍlaIKd;aulj fmkaùu
wjYH øjH ( wen iys; iu m%udKfha fnda;,a myla" L yeve;s iu m%udKfha
ùÿre k< myla" pQIlhla" ueäfhla
P
P
jd;h
c,h
pQIlh
fmdgEishï
yqkq Èhr ueähd yqkq Èhr c,h
yhsâfrdlaihsâ
E fnda;,fha we;s c,h fiñka bj;a lrk úg A isg E olajd jdhq Odrdjla .,d
hhs' P fl<jfrka we;=¿ jk jd;fha wvx.= ldnkavfhdlaihsâ A Ndckfha we;s
KOH j, Èhfjk ksid B fj; CO2 fkdmeñfKa" tneúka B ys wvx.= yqkq Èhrj,
141
Ôj úoHdj Ôùkaf.a ,dlaI‚l
j¾Kh fjkia fkdfõ' kuq;a ál fõ,djlska D n`ÿfka wvx.= yqkq Èhr lsß meyehg
yef¾' thg fya;=j jkafka C n`ÿfkaa isá ueähd Yajikh lr ldnkavfhdlaihsâ
msg lsÍuhs' C n`ÿfka ueähl= ke;s wegjqula md,l mÍlaIKh f,i fhdÞ.;
yels h' fï wkqj i;=ka Yajikfha § M,hla f,i ldnkavfhdlaihsâ ksmojk nj
;yjqre fõ' C n÷fka ueähd fjkqjg m%frdayKh jk uqx" uE" ù" nvbß`.= jeks îc
j¾.hlska iEfyk m%udKhla fhdÞ.ekSfuka o fuu mÍlaIKh isÿ l< yels h'
Yajikfha § Tlaiscka Wrd.kakd nj fmkaùu i|yd my; i|yka l%shdldrlfuys
ksr; fjuq'
l%shdldrlu - 03
Yajikfha § Tlaiscka wjfYdaIKh lrk nj mÍlaIKd;aulj fmkaùu
wjYH øjH ( m%frdayKh jk îc" l=vd mÍlaIKd k<hla" fla;= ma,dial=
folla" l=vd îlr folla" ùÿre k<" rn¾ k<" j¾K l< c,h" fmdgEishï
yhsâfrdlaihsâ (KOH)
rn¾ k<h
ùÿre k<h
KOH
j¾K l<
j¾K l< c,h
c,h
m%frdayKh jk îc m%frdayKh jk îc
A wegjqu B wegjqu
by; wdldrhg fmdfrdmam u.ska ma,dial= jeiSfï § ma,dial= ;=< wvx.= jdhq rn¾
k<h yryd ndysrhg msgù mSvk iudk fõ' bkamiq rn¾ k< la,sm u.ska ;o lr
tfia jdhq yqjudrej isÿ fkdjk f,i ilid .efka'
A wegjqfï ma,dial=j ;=< we;s îc Yajikfha § msglrk ldnkavfhdlaihsâ mÍlaId
k<fha wvx.= KOH ;=< Èhfõ' ma,dial=j ;=< wvx.= Tlaiscka îc u.ska wjfYdaIKh
lrk w;r tu wjldYh msrùug U yeve;s ùÿre k<h ;=< wvx.= jdhqj ma,dial=j
;=<g .,d ths' túg c,n÷fka c,h o k<h ;=<ska by<g we§ hhs' tkï Ôùka"
Yajikfha § Tlaiscka wjfYdaIKh lrk nj meyeÈ,ss fõ' B wegjqfï tjeks meyeÈ,s
142
Ôùkaf.a ,dlaI‚l Ôj úoHdj
143
Ôj úoHdj Ôùkaf.a ,dlaI‚l
m%Yajdi jd;h
oyÈh
(CO2 jdhqj" H2O)
^c,h" ,jK&
uQ;%
^hqßhd" c,h" ,jK&
144
Ôùkaf.a ,dlaI‚l Ôj úoHdj
wu;r ±kqug
ixjD;a;sh ^Anabolism&
Ôù foay ;=< ir, øjHj,ska ixlS¾K ixfhda. ixYaf,aIKh
lsÍfï l%shdj,shhs' fuys § Yla;sh .nvd fõ'
wmjD;a;sh ^Catabolism&
Ôù foay ;=< ixlS¾K øjH ir, øjH njg ì|fy<ñka Yla;sh
ksoyia lsÍfï l%shdj,shhs'
mßjD;a;sh ^Metabolism&
Ôù foay ;=< isÿjk ish¨u ffcj ridhksl m%;sl%shd tkï
ixjD;a;Sh yd wmjD;a;Sh l%shdj, tl;=j mßjD;a;shhs'
mejreu - 8'4
² laISrmdhskaf.a olakg ,efnk úúO ixprK l%u i|yka lr tu tla tla
ixprK l%uhg ksoiqka fol ne.ska fokak'
² i;=kA ixjrKh lrkAfka ljr wjYH;d i|yd o@
² Ydl úiska fmkajk úúO j¾Ol p,k i|yd ksoiqka fokak'
145
Ôj úoHdj Ôùkaf.a ,dlaI‚l
146
Ôùkaf.a ,dlaI‚l Ôj úoHdj
l%shdldrlu - 04
jDoaêudkh wdOdrfhka Ydlhl j¾Okh ksÍlaIKh lsÍu
wjYH øjH ( l=vd me<hla iys; fmdaÉÑhla" jDoaêudkhla
lmamsh
mßudKh
o¾Ylh ;ka;=j
nr
me<h
8'13 rEmh - ñksidf.a j¾Okh yd úlikh 8'14 rEmh - Ydlhl j¾Okh yd úlikh
by; i|yka l< ,laIK wkqj Tng ±ka mßirfha ;sfnk Ôù yd wÔù øjH fjka
lr y÷kd .ekSug yelshdjla we;'
147
Ôj úoHdj Ôùkaf.a ,dlaI‚l
Èrdm;a jk l=Kq f.dvl ;sfnk iqÿmdg kQ,a jeks oE mÍlaId lr n,kak' ta È,Srhl
j¾Ol fldgihs' miqld,Sk j y;= njg m;ajkafka fuys ,sx.sl m%ckkh i|yd
iEfok Wmdx.hs'
fmd,a .il l|l ,hslk" ;dmamhl t,a,S jefvk úúO wdldr m¾Kdx. Ydl"
Wvjeähd j¾." ñÿf,a ñßia .il" mefmd,a w;a;l isák iqÿ mdg msá ul=Kka" <má
l;=reuqrex.d m;% u; ;sfnk b;d ishqï iqÿ mdg ì;a;r" jeks oE mÍlaId lr n,k
Tng Ôù wÔù nj ukdj meyeÈ,s jkq we;'
iuyr øjH Ôùo wÔù o hkak y÷kd .ekSug wmyiq wjia:d we;s fõ' nelaàßhd
ffi, úh<d ir, l=vla njg m;a l< yels h' mdka ieliSug .kakd È,Sr j¾.hla
jk hSiaÜ o úh<s l=vla f,i fjf<|fmdf<a we;'
mejreu - 8'5
we;eï wÔù jia;= úiska o Ôù ,laIK fmkajk wjia:d mßirfha ±lsh
yelsh' mia wxY= tl;= ù mdIdK ks¾udKh ùu" iaMál j¾Okh ùu jeks
wjia:d j¾Okhla f,i ±lsh yels h' tfuka u c,dYj, /<s ke.Sfuka
we;sjk ;rx.dldr p,s;h wÔù øjHj, p,khla f,i ±lsh yels h' fuu
p,k" j¾Okh wdÈh Ôùkaf.a tu wjia:dj,ska fjkiajk whqre úuikak'
ffjri (Virus)
ffjri m%udKfhka b;du;a l=vd jk w;r
ksÍlaIKh l< yelafla bf,lafg%dak
fm%daàka
wKaùlaIfhka mu‚' tys úYd,;ajh fldmqj
nelaàßhdjlska 1000ka mx.=jla muK fõ'
fïjd mj;sk wjia:dj wkqj Ôù fukau wÔù DNA
,laIK o fmkajhs' ffjri ffi, f,i
fkdie,fla' tAjd kHIaál wï, iy tA jgd
ieliqkq fm%daàka fldmqjlska iE§ we;' fuu j,s.h
kHIaál wï, fldgi DNA fyda RNA fyda
j,s. ;ka;=
úh yels h' úúO yevfhka iy úYd,;ajfhka
hq;= ffjri y÷kdf.k we;'
wod< bkaøshsld lsisjla fkdue;s neúka
ffjri ;=< lsisÿ mßjD;a;Sh l%shdjla isÿ 8'15 rEmh - ffjrihl jHqyh
bf,lafg%dak wKaùlaIfhka fmfkk
fkdfõ' tneúka ffjrihlg ls%hd;aul úh wdlD;suh rEmh
yelafla iÔù Odrl ffi,hla ;=< muKs'
148
Ôùkaf.a ,dlaI‚l Ôj úoHdj
wu;r ±kqug
ffjri fmkajk tl u Ôù
,laIKh m%ckkh hs' ffjrihlg
iqÿiq Odrl ffi,hla yuq jQ
úg Odrl ffi, mg,h ì|
ffjrifha wvx.= DNA fyda RNA
fldgi Odrl ffi,hg uqÞyÍ'
tu ffi,h ;=< kHIaál wï,
fldgi .=Kkh ù kj ffjri
oyia .Kkla ksmofõ' ffjrihla
fufia Ôúhl= f,i yeisfrkafka
8'16 rEmh - ffjria wdidÈ; ffi,hla
iÔù ffi,hla ;=< mu‚'
bf,lafg%dak wKaùlaIfhka fmfkk wdldrh
iq,Nj olakg ,efnk Ydl ffjria frda. f,i ñßia fld< fldvùu yd flfi,a j|
mS§u o i;a;aj ffjria frda. f,i fvx.=" fiïm%;sYHdj" bka*a¨fjkaid iy AIDS o
±laúh yels h' ffjria frda.j,ska je<lSug ta ms<sn|j ±kqj;aùu b;d jeo.;a h'
Ôùka Ôj;a jkafka Tjqkaf.a Ôù nj mj;ajd.; yels mßir ;=< h' tu mßir
ixrlaIKh lsÍfuka wmg Tjqka wdrlaId lr.; yels fõ'
g
Tfí wjOdkh
by; mdvu lshjd mßirh wOHhkh l< Tng Ôùka wÔù
øjHhkaf.ka fjkalr y÷kd.; yels úh hq;= h' iEu
Ôúhl=g u .re lsÍug;a Tjqka wm mßirfha w;HjYH
fldgialrejka f,i ie,lSug;a Wkkaÿ jkak' mßir
wOHhkhg Èkm;d iq¿ fõ,djla jeh lrkak' ta ms<sn| tÈfkod
igykla ;nd .ekSug mqreÿ jkak' yels kï mßir Èk fmd;la
mj;ajd .kak' wjYH f;dr;=re Tfí .=re;=ud/.=re;=ñhf.ka
wid ±k.kak'
149
Ôj úoHdj Ôùkaf.a ,dlaI‚l
150
Ôùkaf.a ,dlaI‚l Ôj úoHdj
wNHdih
ksjerÈ ms<s;=r f;darkak'
1' my; i|yka ysia;ekg iqÿiq jpkh f;darkak'
ffi, mglh moaO;s
1' Ôúhd 2' wjhj 3' bkaøhsld 4' jHqyh
2' ffi,j,g wjYH Yla;sh ksmojk l%shdj,sh y÷kajkafka l=uk kñka o@
1' fmdaIKh 2' m%ckkh 3' nysiai%djh 4' Yajikh
3' m%Nd iajhxfmdaIsS fkdjk Ydlhla i|yd WodyrKhla ±lafjk ms<s;=r
f;darkak'
1' l=mamfïkshd 2' yd;jdßh 3' ms<s, 4' w. uq, ke;s je,
4' nysiai%dù wjhjhla f,i l%shd fkdlrkafka my; i|yka l=uk bkaøshh o@
1' jl=.vq 2' iu 3' wdudYh 4' fmkye,s
5' ffjri ms<sn| m%ldY lsysmhla my; oelafõ'
A' ffjri Ôù úfYaIhls'
B' ffjrij, DNA fyda RNA fyda we;'
C ffjri .=Kkh jkafka Ôù ffi, ;=< mu‚'
fïjdfhka i;H jkafka"
1' Ayd B 2' B yd C 3' C yd A 4' A,B,C ish,a, u
6' Ôù foay ;=< isÿjk ffcj ridhksl m%;sl%shd ish,af,a tl;=j
y÷kajkafka l=uk kulska o@
1' mßjD;a;sh 2' iudfhdackh 3' Yajikh 4' j¾Okh
7' mdka ieliSfï § fhdod .kakd hSiaÜ wh;a jkafka l=uk Ôù ldKavhg o@
1' nelaàßhd 2' È,Sr 3' we,a.S 4' fm%dfgdafidajd
8' W;af;achla hkakg jvd;a iqÿiq w¾: ±laùu f;darkak'
1' foayfha wNHka;r mßirh ksh; j mj;ajd .ekSuhs'
2' ndysr fyda wNHka;r mßirfha we;sjk fjkiaùuls'
3' m%;spdr ±laùug iu;a ndysr fyda wNHka;r mßirfha we;sjk
fjkiaùuls'
4' m%;spdr ±laùfï § úúO wjhj w;r we;sjk iïnkaëlrKhhs'
151
Ôj úoHdj Ôùkaf.a ,dlaI‚l
mdßNdIsl jpk
ffi,Sh ixúOdkh - Cellular organization
fmdaIKh - Nutrition
Yajikh - Respiration
m%ckkh - Reproduction
p,kh - Movement
nysiai%djh - Excretion
ixfõÈ;dj - Sensitivity
Woa§mH;dj - Irritability
iudfhdackh - Co-ordination
j¾Okh yd úldikh - Growth & Development
jDoaêudkh - Auxanometer
152
iïm%hqla; n,h fN!;sl úoHdj
09
fN!;sl úoHdj
iïm%hqla; n,h
9'1 rEmh - tla whl= úiska fudag¾ r:h ;,a¨ lsÍu 9'2 rEmh - fofokl= úiska fudag¾ r:h ;,a¨ lsÍu
fufia fudag¾ r:hla ;,a¨ lsÍug th u; ish¨ u n, fhÈh hq;af;a p,kh lsÍug
wjYH ÈYdjg h'
tla whl= úiska fudag¾ r:h ;,a¨ lrkq ,nkjdg jvd lsysmfokl= th ;,a¨ lsÍu
ksid n, ish,a, tl;= ùfuka tlu ÈYdjg" jvd úYd, n,hla iE§u ksid tu
ld¾hh myiqfjka isÿ lr.; yels h'
153
fN!;sl úoHdj iïm%hqla; n,h
tkï fudag¾ r:h u; fh¥ n, ish,a, u tl u ÈYdjg fh¥ ksid isÿ jkafka ;,a¨
lrk n, ish,a, u tl;= ù úYd, ;ks n,hla iE§uhs'
n, tllg jeä .Kkla fhfok úg tu n, ish,a, u ksid we;s jk m%;sM,h
we;slrk ;ks n,h tu n,hkays iïm%hqla;h (resultant force) kï fõ'
oeka wms tl u ÈYdjg l%shd lrk tAl f¾Çh n, foll iïm%hqla;h fidhk
wdldrh úuid n,uq'
154
iïm%hqla; n,h fN!;sl úoHdj
l%shdldrlu ¡ 1
wjYH øjH ( fg%d,shla" ksõgka ;rdÈ ;=kla" lmams folla" uqÿjla
9'5 rEmfha oelafjk mßÈ fïih u; ;nk ,o fg%d,sfha tla me;a;lg uqÿj
iúlr tu uqÿjg iïnkaO l< iúu;a ;ka;= folla iqug lmams folla ;=<ska
hjkak' tu ;ka;= foflys fofl<jr B yd C kï ksõgka ;=,d follg
iïnkaO lrkak' fg%d,sfha wfkla fl<jr A kï ksõgka ;=,dj u.ska
ì;a;shlg iïnkaO lrkak'
fg%d,sh uqÿj
A lmams
C
A
B
9'5 rEmh - fg%d,sh u; tlu ÈYdjg n, folla fhdok wdldrh
155
fN!;sl úoHdj iïm%hqla; n,h
8N 6N
<uhska fofokd úiska fhdok iïm%hqla; n,h = 8 N + 6 N
= 14 N ^n,h fhdod we;s ÈYdjg&
9'1 wNHdih
1' my; tla tla wjia:dfõ §" jia;=j u; ls%hd lrk iïm%hqla; n,h
fidhkak'
(i) (ii)
100 N 200 N 20 N 40 N
2' fïihla u; we;s jia;=jla tla <ufhla tla ÈYdjlg 5 N n,hlska ;,a¨
lrk w;r ;j;a <ufhla tu jia;=j ta ÈYdjg u 7 N n,hlska wÈhs' fuu
jia;=j u; fh¥ n, fofla iïm%hqla;h fldmuK o@
156
iïm%hqla; n,h fN!;sl úoHdj
l%shdldrlu ¡ 2
wjYH øjH ( fg%d,shla" ksõgka ;rdÈ folla" iqug lmams folla
iqug lmamsh
fg%d,sh
A B
ksõgka ;rdÈh
157
fN!;sl úoHdj iïm%hqla; n,h
ksoiqk 1
fïihla u; ;nd we;s jia;=jla tla ÈYdjlg 5 N n,hla yd Bg m%;súreoaO ÈYdjg
2 N n,hlska wÈkq ,enqjfyd;a wÈkq ,nk n,hhkaf.a iïm%hqla;fha úYd,;ajh
yd ÈYdj l=ula o@
fuys § iïm%hqla; n,h = (5 N) + (-2 N)
= 3N
túg th we§ hkafka 5 N n,fha ÈYdjg 3 N iïm%hqla; n,hlsks'
9'2 wNHdih
1' ;sria ;,hl ;nd we;s fmÜáhla <uqka fofofkl= úiska ;,a¨ lsÍu
i|yd fhdok n, my; rEmfha oelafõ'
15 N 11 N
fuu n, fofla iïm%hqla;h fidhkak'
2' fïihla u; ;nd we;s jia;=jlg ngysr ÈYdjg 10 N n,hla fhfoa' fuh
ngysr ÈYdjg 5 N n,hlska we§ hkafka kï X n,fha úYd,;ajh fldmuK
o?
X 10 N
158
iïm%hqla; n,h fN!;sl úoHdj
fuu n, fol fhÿfKa tl u ÈYdjg jqjo tajd tal f¾Çh fkdfõ' tu n, fudag¾
r:h u; fjkia ,laIHj, § fhÿKq iudka;r n,hs' fuf,i iudka;r n, folla"
jia;=jlg tlu ÈYdjg fh¥ úg o iïm%hqla;h n, j, tl;=fjka ,efí'
fh¥ n, fofla iïm%hqla;h n,h = 150 N + 200 N ^n, folu tlu ÈYdjg fh§u ksid&
= 350 N
iudka;r n, foll iïm%hqla;h tu n, foflys tl;=jg iudk nj m%dfhda.slj
meyeÈ,s lr .ekSug my; l%shdldrlfuys fhfouq'
159
fN!;sl úoHdj iïm%hqla; n,h
l%shdldrlu ¡ 3
wjYH øjH ( rEmfha mßÈ isÿre ;=kla úÈk ,o ,S máhla" ksõgka ;rdÈ ;=kla'
A
x
C
z
B
y
160
iïm%hqla; n,h fN!;sl úoHdj
ksoiqk 1
8N
16 N
fg%d,shlg .eg .eiQ iúu;a ;ka;= folla" tlsfklg iudka;r j ;nd f.k tla
;ka;=jlska 8N n,hlska o wksla ;ka;=fjka 16 N n,hlska o wÈkq ,efí' fï n,
fofla iïm%hqla;h fidhkak'
fuu n, fofla iïm%hqla;h = 8 N + 16 N
9'3 wNHdih
1' fïihla u; we;s fg%d,shlg .eg .eiQ ;ka;= folla iudka;r j
mj;ajdf.k wÈk úg yg.kakd iïm%hqla;h 20 N fõ'
A 12 N
B X
161
fN!;sl úoHdj iïm%hqla; n,h
ñY% wNHdih
1 (¸) 10 N 6N
(¸¸) 6N 10 N
6N
4N
(ii) (a) tu n, fhfok ÈYdjg úreoaO w;g ljr n,hla fh§fuka iïm%hqla;h
Y+kH l< yels o@
(b) rEm igykla u.ska th ksrEmKh lrkak'
3' yrla ndkla ^fofofkl=& ne| kÕ=,lska iS iEfï §" tla yrfll= 100 N
n,hlska o wksld 80 N n,hlska o wÈk ,oafoa kï kÕ=, bÈßhg weÈ hkafka
ljr iïm%hqla; n,hlska o@
4' ksõgka ;rdÈhl tla jia;=jla t,aÆ úg mdGdxlh 80 N úh' 500 g ialkaOhla
iys; ;j;a jia;=jla t,aÆ úg ksõgka ;rdÈh my<g wefok iïm%hqla; n,h
ksõgkaj,ska lSho@
5' fg%d,shla kef.kysr ÈYdjg 20 N n,hlska o ngysr ÈYdjg 15 N n,hlska o wÈk
,o kï" th we§ hkq we;af;a ljr ÈYdjlg o@ tA ljr iïm%hl q ;
a n,hlska o@
162
iïm%hqla; n,h fN!;sl úoHdj
mdßNdIsl jpk
iïm%hqla; n,h - Resultant force
ksjqgka ;=,dj - Newton balance
wix;=,s; n,h - Unbalanced force
úreoaO ÈYdj - Opposite direction
163
ridhk úoHdj ridhksl nkaOk
10
ridhk úoHdj
ridhksl nkaOk
bx.%Sis fydaäfha wvx.= jkafka wlaIr 26 ls' tfy;a tu wlaIr ixfhdackfhka jpk
úYd, ixLHdjla iEfohs' uQ,øjH we;af;a o iSñ; ixLHdjls' tfy;a tu uQ,øjH
ridhksl j ixfhdackfhka ixfhda. ñ,shk .Kkla iEfohs'
uQ,øjH fndfyduhla ridhksl ixfhda. iEÿj o" idudkH ;;a;aj hgf;a ixhda.
iE§ug iyNd.S fkdjk uQ,øjH o we;' yS,shï" ksfhdka" wd.ka tA i|yd WÞyrK
fõ' iajNdjfhka ;ks mrudKq jYfhka mj;sk fï uQ,øjH jdhq jYfhka mj;S' tajd
WÉp jdhq f,i ye¢kafõ'
fndfyda uQ,øjH ixfhda. ie§ug;a" WÉp jdhq ixfhda. fkdiE§ug;a fya;=j l=ulao@
uQ,øjHj, bf,lafg%dak úkHdi i,ld ne,Sfuka th meyeÈ,s l< yels h'
j.=j 10'1
bf,lafg%dak Yla;s uÜgïys
uq,øjHh bf,lafg%dak úkHdih
mj;sk wdldrh
ksfhdka (Ne) 2, 8
wd.ka (Ar) 2, 8, 8
fidaähï (Na) 2, 8, 1
laf,daÍka (Cl) 2, 8, 7
164
ridhksl nkaOk ridhk úoHdj
fidaähï mrudKqj
10'1 rEmh
165
ridhk úoHdj ridhksl nkaOk
bf,lafg%dakhla
bj;a ùu
Na mrudKqj Na+ whkh
bf,lafg%dak .Kk 11(-11) bf,lafg%dak .Kk 10(-10)
bf,lafg%dak úkHdih 2, 8, 1 bf,la f g% d a k úkHdih 2, 8,
fm%dafg%dak .Kk 11(+11) fm%dafg%dak .Kk 11(+11)
iuia; wdfrdamKh 0 iuia; wdfrdamKh +1
Na Na+ + e
mrudKqj Ok whkh + e
10'2 rEmh - ¡- Na mrudKqjlska Na+ whkhla iE§u
laaf,daÍka mrudKqfõ bf,lafg%dak úkHdih 2" 8" 7 fõ' laf,daÍka by< úoHq;a
RK;d w.hla iys; uQ,øjHhls' m%;súreoaO wdfrdamK iudk ksid fuu mrudKqj
úoHq;a jYfhka WodiSk h' ^10'3 rEmh&'
laf,daÍka mrudKqj
bf,lafg%dak .Kk 17 ^-17&
bf,lafg%dak úkHdih 2" 8" 7
fm%dafgdak .Kk 17 ^¬17&
iuia; wdfrdamKh 0
laaf,daÍka (Cl) mrudKqfõ ndysr Yla;s uÜgug bf,lafg%dakhla ,nd .ekSu ksid
th iDK tll (-1) wdfrdamKhla we;s laf,darhsâ whkh (Cl-) idohs ^10'4 rEmh&'
fuu whkhg iDK wdfrdaKhla we;s neúka th iDK whkhlaa fyj;a wekdhkhla
f,i y`ÿkajkq ,efí'
166
ridhksl nkaOk ridhk úoHdj
+e
-
Cl mrudKqj Cl (laf,darhsâ whkh)
bf,lafg%dak .Kk 17 ^- 17& bf,lafg%dak .Kk 18 ^- 18&
bf,lafg%dak úkHdih 2" 8" 7 bf,lafg%dak úkHdih 2" 8" 8
fm%dafgdak .Kk 17 ^¬ 17& fm%dafgdak .Kk 17 ^¬ 17&
iuia: wdfrdamKh 0 iuia; wdfrdamKh -1
-
Cl + e Cl
mrudKqj + e iDK whkh
10'4 rEmh - Cl mrudKqjlska Cl- whkhla iE§u
167
ridhk úoHdj ridhksl nkaOk
+ -
Na whkh Cl whkh
ixfhdackhg miq fm%dafgdak bf,lafg%dak fm%dfa gdak bf,lafg%dak
11 10 ( 2"8 ) 17 18 (2"8"8 )
10'6 rEmh
fidaähï laf,darhsâ ixfhda.fha whk w;r wdl¾IKh tla Na+ whkhlg yd Cl-
whkhlg iSud fkdfjhs' iEu Na+ whkhla jgd u Cl-whk yhla msysgk mßÈ;a
iEu Cl- whkhla jgd u Na+ whk yhla msysgk mßÈ;a Ok yd iDK whk úYd,
ixLHdjla cd,hla f,i ieliS wdl¾IK n, we;s lr .kS' fï ksid Na+ yd Cl-
whk l%uj;a j ilia ù fidaähï laf,darhsâ ksYaÑ; iaMál oe,si iEfohs' fuu
±,si whksl ±,sila f,i ye¢kafõ^10'7 rEmh&' ieu whksl ixfhda.hl u whk
ilia ù we;af;a ;%sudk oe,sil wdldrhg h'
168
ridhksl nkaOk ridhk úoHdj
• whksl ixfhda.
fndfyda úg whksl nkaOk yg.kafka úoHq;a RK;d w.h wvq mrudKqj,ska iEfok
Ok whk yd úoHq;a RK;d w.h by< mrudKqj,ska iEfok iDK whk w;r h'
tjeks whksl ixfhda. i`oyd ksoiqka lsysmhla 10'2 j.=fõ ±lafõ'
j.=j 10'2
ixfhda.fha ku ridhksl iQ;%h
fidaähï laf,darhsâ NaCl
,s;shï Tlaihsâ Li2O
ue.akSishï i,a*hsâ MgS
le,aishï laf,darhsâ CaCl2
fmdgEishï *a¨fjdrhsâ KF
j.=j 10'3
ixfhda.fha ku ridhksl iQ;%h
fldm¾ i,af*aÜ CuSO4
le,aishï ldnfkaÜ CaCO3
wefudakshï laf,darhsâ NH4Cl
wefudakshï khsÜf¾Ü NH4NO3
mejreu - 10--¡1
,s;shï Tlaihsâ (Li2O) yd le,aishï laf,darhsâ (CaCl2) hk whksl
ixfhda.j, whksl nkaOk iEfok wdldrh fidaähï laf,darhsâ iEfok
wdldrh ±lajQ mßÈ rEmSh wdldrhg ksrEmKh lrkak'
l%shdldrlu 01
j¾Kj;a laf,a fnda, fyda ma,diaála fnda, fyda fjk;a iqÿiq øjHhla fyda
Wmfhda.S lr .ksñka fidaähï laf,darhsâ whksl oe,sfia wdlD;shla ks¾udKh
lrkak
169
ridhk úoHdj ridhksl nkaOk
a. *a¨fjdÍka wKqj
*a¨fjdÍka mrudKqjl bf,lafg%dak úkHdih 2" 7 fõ' *a¨fjdÍka mrudKq folla
w;r bf,lafg%dak hq.,la yjqf,a ;ndf.k tla tla *a¨fjdÍka mrudKqj ia:dhs
bf,lafg%dak úkHdih ,nd.kS' tys m%;sM,h jkafka *a¨fjdÍka mrudKq folla
iyixhqc j ne`§ maf,daÍka (F2) wKqjla ie§uhs ^10'8 rEmh&'
b. yhsv%cka wKqj
yhsv%cka mrudKqjl bf,lafg%dak tlla we;' yhsv%cka mrudKq folla w;r tu
bf,lafg%dak yjqf,a ;nd .ekSfuka tajd ia:dhs yS,shï úkHdih ,nd.kS' tu`.ska
yhsv%cka mrudKq folla iyixhqc j ne`§ yhsv%cka wKqj (H2) idohs^10'9 rEmh&'
170
ridhksl nkaOk ridhk úoHdj
+
yhsv%cka yhsv%cka yhsv%cka wKqj
mrudKqj mrudKqj
10'9 rEmh - yhsv%cka wKqj iE§u
c. c, wKqj
Tlaiscka mrudKqjl bf,lafg%dak úkHdih 2"6 fõ' Tlaiscka mrudKqjla yhsv%cka
mrudKq folla iu. bf,lafg%dak hq.,a folla yjqf,a ;nd .ksñka § tal nkaOk
folla iE§fuka c, wKqj (H2O) iEfoa ^10'10 rEmh&'
d. wefudakshd wKqj
khsg%ckaa mrudKqfõ bf,lafg%dak úkHdih 2"5 fõ' khsg%cka mrudKqjla iu.
yhsv%cka mrudKq ;=kla bf,lafg%dak hq., ;=kla yjqf,a ;nd .kshs' fuys§ tal
nkaOk ;=kla idoñka wefudakshd (NH3) wKqj iEfohs ^rEmh 10'11&'
e. óf;aka wKqj
ldnka mrudKqfõ bf,lafg%dak úkHdih 2"4 fõ' ldnka mrudKqjla iuÕ yhsv%cka
mrudKq y;rla bf,lafg%dak y;rla yjqf,a ;nd .kshs' fuys § tal nkaOk y;rla
idoñka óf;aka wKqj (CH4) ilia fõ ^10'12 rEmh&'
ldnka mrudKqj
óf;aka wKqj
yhsv%cka mrudKq y;r
h. Tlaiscka wKqj
Tlaiscka mrudKqjl bf,lafg%dak úkHdi 2" 6 fõ' Tlaiscka mrudKq folla
w;r bf,lafg%dak hq., folla yjqf,a ;nd .ksñka Tlaiscka (O2) wKqj iEfoa'
fuf,i mrudKq w;r bf,lafg%dak hq., folla yjqf,a ;nd .kakd ksid th
oaú;aj nkaOkhla f,i y`ÿkajkq ,efí ^10'15 rEmh&'
i. khsÜrcka wKqj
khsÜrcka mrudKqjl bf,lafg%dak úkHdih 2" 5 fõ' khsÜrcka mrudKq folla
w;r bf,lafg%dak hq., ;=kla yjqf,a ;nd.ksñka khsÜrcka (N2) wKqj iEfoa'
fuf,i bf,lafg%dak hq., ;=kla yjqf,a ;nd.kakd ksid th ;%s;aj nkaOkhla
f,i ye`Èkafõ ^10'16 rEmh&'
173
ridhk úoHdj ridhksl nkaOk
l%shdldrlu 02
iyixhqc nkaOk ksrEmKh'
wjYH øjH ( iaghsßf*daï" úúO j¾Kj, mn¿" udl¾ mEka" .ï
l%uh ( iaghsßf*daï ;yvqjla f.k" tys a, b, c, d, e, f, h, i f,i Tn by;
wOHhkh l< wKqjla we`o" bf,lafg%dak mn¿j,ska ksrEmKh lr" iynkaOk
iE§u ks¾udKYS,s j ilia lrkak' th mka;sfha m%o¾Ykh lrkak'
• ¨úia jHqyh
wKqjl ta ta mrudKqj, ixhqc;d ljp bf,lafg%dak ;s;aj,ska ksrEmKh lr
iyixhqc nkaOk ksrEmKh lsÍu ¨úia ;s;a igyk f,i ye`Èkafõ'
H
H N H
H C H
H
H
NH3 ys ;s;a igyk CH4 ys ;s;a igyk
174
ridhksl nkaOk ridhk úoHdj
nkaOk bf,lafg%dak hq., flá brlska o ^ & nkaOk iE§ug iïnkaO fkdjk
tlir bf,lafg%dak hq., ;s;aj,ska o ^(& ksrEmKh l< úg th ¨úia jHqyh f,i
±laúh yels h'
H H
H H H C H N H
H H
H2 H x
H H H H H
xx
O O O
x
xx
H2O x
H H
H H H H
xx
H x
NxH H N H H N H
NH3 x
H H H
H H H
x
CH4 H xC
x
xH H C H H C H
H H H
xx
O O O O O O
x x
O2
xx
x
N N
N2 N N xxx N N
x
CO2 O x
C x O O C O O C O
x x
175
ridhk úoHdj ridhksl nkaOk
Cl
Cl Cl
P
Cl Cl
• mrudKql oe,si
oe,si wdldrhg mej;Su whksl ixfhda.j,g fmd¥ ,laIKhls kuq;a iuyr uQ,øjH
iyixhqcj ne§ mrudKq ±,sil wdldrhg ilia ù ;sfí' mrudKq iyixhqc j ne`§
iEfok fujeks ±,sia mrudKql ±,sia f,i ye`Èkafõ' ñksrka ^.%emhsÜ& yd Èhuka;s
^vhukaâ& hkqfjka mrudKql ±,sia wdldr follska ldnka iajdNdúl j mj;S'
tajd ldnkaj, nyqrEmS wdldr f,i ye`Èkafõ' fïjdfha § ldnka mrudKq tlsfkl
iu. iyixhqc nkaOk idodf.k we;s wdldrh tlsfklg fjkia h' idudkHfhka
iyixhqc ixfhda.j, øjdxl yd ;dmdxl my;a jqj o mrudKql ±,si fya;=fldg
f.k Èhuka;s yd ñksrka by< øjdxl yd ;dmdxl .kS'
176
ridhksl nkaOk ridhk úoHdj
• .a/mhsÜ ^ñksrka&
iEu ldnka mrudKqjla u ;j;a ldnka mrudKq ;=kla iu. talnkaOk idoñka
ia;r f,i msysàfuka .a/mhsÜ ks¾udKh fõ' ldnka mrudKqfõ b;sß ixhqc;d
bf,lafg%dak iynkaOk fkdidohs' ia;r w;r ÿn, nkaOk yg.ekSug tu
bf,lafg%dak bjy,afõ' fuu ia;r tlsfkl u; msysgd we;' fï ia;r w;r we;s
nkaOk ÿn, h' ta ksid tla ia;rhla u; wfkla ia;rh myiqfjka ,siaid hhs' fï
fya;=fjka ñksrka ,sysis øjHhla f,i yeisfrhs'
10'17 rEmh
• vhukaâ ^Èhuka;s&
iEu ldnka mrudKqjla u ldnka mrudKq y;rla iu. talnkaOk idoñka ;%sudk
±,sil wdldrhg msysàfuka Èhuka;s iEfoa' iajdNdúl j yuq jk oDV núka by<
u øjHh Èhuka;s fõ'
+ -
δ δ
H F
10'18 rEmh - ¡- yhsv%cka *a¨fjdrhsâ wKqj O%eùlrKh ù we;s wdldrh
+
O
+
δ δ
H H
10'19 rEmh - ¡- c, wKqfõ yevh
178
ridhksl nkaOk ridhk úoHdj
wu;r ±kqug
c, wKqfjys wka;¾ wKql nkaOk yhsv%cka nkaOk f,i ye`Èkafõ'
yhsv%cka nkaOk yg .ekSug kï wKqjl Ok O%ejh yhsv%cka mrudKqj
ù RK O%ejh úoHq;a RK;djfhka by< mrudKq jk *a¨fjdßka (F)
khsg%cka (N) fyda Tlaiscka (O) úh hq;=h' c, wKqjg wu;rj fm%daàk,
DNA yd RNA jeks ffcj wKqj,o yhsv%cka nkaOk we;'
179
ridhk úoHdj ridhksl nkaOk
n,anh
negßh
ikakdhl lïì
ldnka l=r
îlrh
ødjKh
idudkH ¨Kq ødjKh yd fldm¾ i,af*aÜ iys; mßm:fha n,anh oe,afõ' iSks
ødjKh yd wdiQ; c,h iys; mßm:fha n,anh fkd oe,afõ' idudkH ¨Kq yd
fldm¾ i,af*aÜ whksl nkaOk iys; ixfhda. fõ' fï wkqj whksl nkaOk iys;
ixfhda. c,Sh ødjK ;=<ska úoHq;h .uka lrhs' iSks yd c,h" iyixhqc ixfhda.
fõ' ta ;=<ska úÿ,sh .uka fkd lrhs' ú,Sk wjia:dfõ we;s idudkH ¨Kq ;=<ska o
úoHq;h .uka lrk nj mÍCIK u.ska fidhd f.k we;' whksl ixfhda.j, c,Sh
ødjK yd tajdfha ú,Sk øjh úoHq;h ikakhkh jk nj ñka ;yjqre fõ' kuq;a
whksl ixfhda. >k wjia:dfõ mj;sk úg th ;=<ska úÿ,sh ikakhkh fkd fõ'
180
ridhksl nkaOk ridhk úoHdj
whksl ixfhda.j, øjdxl iy ;dmdxl by< w.hla .kakd nj 10'5 j.=j wkqj
meyeÈ,s fõ' tajd fndfyda úg ldur WIAK;ajfha§ mj;skqfha >k jYfhks' iyixhqc
ixfhda.j, øjdxl yd ;dmdxl wvq w.hla .kakd nj by; j.=j wkqj ikd: fõ'
tajd fndfyda úg ldur WIaK;ajfha§ mj;skafka øj yd jdhq jYfhks'
whksl ixfhda.j, ,laIK
• m%;súreoaO wdfrdamK ork whkj,ska ^¬ yd - whk& iukaú; fõ'
• ldur WIaK;ajfha§ fndfyduhla ixfhda. >k iaMálrEmS oe,si wdldrhg
mj;s'
• by< øjdxl yd ;dmdxl we;'
• >k wjia:dfõ § úoHq;h ikakhkh fkdfõ'
• c,Sh ødjK yd ú,Sk øj ^r;alr øj lrkq ,enQ& ;=<ska úoHq;h ikakhkh fõ'
• fndfyda whksl ixfhda. c,fha Èh fõ'
iyixhqc ixfhda.j, ,laIK
• fndfyda úg mrudKq lsysmhlska iukaú; wKq f,i mj;S'
• ldur WIaK;ajfha§ fndfyda iyixhqc ixfhda. jdhq fyda øj wjia:dfõ we;'
• idudkHfhka iyixhqc ixfhda.j, ;dmdxl yd øjdxl my< w.hla .kS'
^tfy;a iyixhqc ±,si wdldrj, ;dmdxl yd øjdxl by< h'&
• iuyr iyixhqc ixfhda. c,fha Èh fõ'
• fndfyda iyixhqc ixfhda.j, c,Sh ødjK úoHq;h ikakhkh fkd lrhs'
181
ridhk úoHdj ridhksl nkaOk
wu;r ±kqug
wka;¾ - wKql n, fya;=fldg f.k c,hg ,eî we;s wkkH .=K
ms<sn`o f;dr;=re /ialrkak'
182
ridhksl nkaOk ridhk úoHdj
wNHdih
01' Ok whkhka yd Rk whkhka iEfok wdldrh Wodyrk u`.ska meyeÈ,s
lrkak'
02' my; i`oyka whkj, bf,lafg%dak úkHdi ,shd rEmuh f,i ksrEmKh
lrkak'
(a) Na+ (b) Mg2+ (c) O2- (d) N3-
03' whksl nkaOkhla hkafkka l=ula woyia fõ o @
04' le,aishï Tlaihsâ ixfhda.h iEfok wdldrh rEmSh f,i ksrEmKh
lrkak'
05' my; wKqj, ;s;a - l;sr igyka yd ¨úia jHQy ksrEmKh lr olajkak'
(a) laf,daÍka (b) Tlaiscka (c) c,h
(d) fïf;aka (e) wefudakshd
06' iyixhqc nkaOkhla f,i y`ÿkajkaa fka l=ula o @
07' whksl ixfhda. yd iyixhqc ixfhda.j, .=K fol ne.ska olajkak'
08' ldnka y;r jeks ldKavfha uQ,øjHhls' tys we;eï nyqrEmS wdldr j,g
by< øjdxlhla yd ;dmdxlhla we;af;a wehs @
09' iyixhqc ixfhda.hla jk c,fha ;dmdxlh 100 0Cla jkafka wehs @
10' jvd;a ksjerÈ ms<s;=r f;darkak'
A. Èhuka;s iy ñksrka ms<sn`oj jvd;a ksjerÈ j.ka;sh jkafka'
1' tlsfklg fjkia uq,øjH folls'
2' tlsfklg fjkia ixfhda. folls'
3' tlu uq,øjHfha nyqrEms wdldr folls'
4' tlu uq,øjHfha iuia:dksl wdldr folls'
B. iyixhqc nkaOkhla ie§fïÈ mrudKq úiska is¥ lrkq ,nkafka
1' bf,lafg%dak yjqf,a ;nd.eksuhs
2' bf,lafg%dak ,nd.eksu yd msglsßuhs'
3' fm%dafgdak yjqf,a ;nd.ekSuhs'
4' fm%dafgdak ,nd.eksu yd msglsßuhs'
183
ridhk úoHdj ridhksl nkaOk
mdßNdIsl jpk
ridhksl nkaOk Chemical bonds
legdhkh Cation
wekdhkh Anion
whksl nkaOk Ionic bonds
iyixhqc nkaOk Covalent bonds
O%eùh;dj Polarity
wka;¾ wKql n, Inter molecular bond
yhsârcka nkaOk Hydrogen bond
184
n,hl N%uK wdprKh fN!;sl úoHdj
11
fN!;sl úoHdj
11'1 >Q¾Kh
jia;=jla u; n, fh§fuka tu jia;=j ;,a¨ lsÍug fyda we§ug fyda tiùug mq¿jka
nj wms oksuq' tfia u jia;=jla u; n, fh§u u.ska th lerleùu o l< yels h'
tkï n,hla u.ska jia;=jla hï wp, wlaIHhla jgd lrleúh yels h' fuu wlaIh
N%uK wlaIh f,i ye|skafõ' fuu mdvfï § wm wjOdkh fhduq lrkafka n,hla
u.ska jia;=jla § we;s wlaIhla jgd lrleùfï yelshdj ms<sn|j hs'
jia;=jla lrleùug n,mdk idOl ms<sn`o fidhd ne,Sug my; ls%hdldrlfuys
fhfouq'
l%shdldrlu - 1
irfkare u.ska W¿jiailg iúlr we;s fodrl tlu uÜgfï A, B, C yd D
,laIH y;rla i,l=Kq lr.kak' 11'1 rEmfha mßÈ rn¾ pQIlhla wdOdrfhka
ksõgka ;rdÈhla A ,laIHfha iú
X
lr" th fodrg ,ïnlj msysgk f,i
;nd tu.ska fodr weÍu i|yd fodrg wiõj
,ïnlj n,hla fhdokak' fodr XY
N%uK wlaIHh jgd lrleùu hï;ñka
ksõgka
wdrïN jk fudfydf;ys n,h ksõgka ;rdÈh
;rdÈh u.ska uek.kak' bka miq ta
wdldrhg u B, C iy D hk ia:dkj,
o rn¾ pQIlh w,jd fodr lrleùu
hï;ñka wdrïN jk fudfydf;ys Y
n,h uek .kak' tu mdGdxl 11'1 11'1 rEmh - fodr weÍu i`oyd wjYH wju
j.=fjys igyka lrkak' n,h uekSu
185
fN!;sl úoHdj n,hl N%uK wdprKh
11'1 j.=j
irfkarej, fodr p,kh ùu
;rdÈfha fldlal n,h « ,ïnl
wlaIfha isg n,hg wrUk ksõgka
iú l< ,laIHh ÿfrys w.h (N m)
we;s ,ïnl ÿr ;rdÈfha mdGdxlh
A
² fodr lrleùu wdrïN ùug jeä u n,hla wjYH jQfha ljr ia:dkfhka
we§fï § o?
² fodr lrleùu wdrïN ùug wvq u n,hla wjYH jQfha ljr ia:dkfhka
we§fï § o?
fodfrys N%uK fuys § fodfrys N%uKh isÿ jkafka tys wiõj Èf.a hk isria
wlaIh
f¾Ldj jgd h ^11'2 rEmh&' tu f¾Ldjg fodfrys N%uK wlaIh
hehs lshkq ,efí'
fodfrys N%uK wlaIfha isg n,fha l%shd f¾Ldjg we;s ,ïnl
ÿr jeä jk úg fodr újD; lsÍug wjYH n,h wvq jk nj
Tng meyeÈ,s jkq we;' tfiau n,fha l%shd f¾Ldjg fodfrys
N%uK wlaIfha isg we;s ,ïn ÿr wvq jk úg fhÈh hq;= n,h
jeä jk nj Tn ,nd.;a mdGdxlj,ska meyeÈ,s jkq we;'
fuhska woyia jkafka fodfrys N%uK wlaIhg wE;ska n,
fhdok úg fodr újD; lsÍu jvd myiq nj;a" wiõj wi,ska
n, fhdok úg th wmyiq nj;a h'
hï jia;=jla fok ,o wlaIhla jgd N%uKh lsÍug wjYH n,h" jia;=j lrlefjk
wlaIfha isg n,fha ls%hd f¾Ldjg we;s ,ïn ÿr wkqj fjkia jk nj by;
l%shdldrlfuka meyeÈ,s fõ'
N%uK wlaIhl isg n,hl l%shd f¾Ldjg mj;sk ,ïnl ÿr yd fh¥ n,fha
úYd,;ajfhys .=‚;h tu ,laIHh jgd n,fhys >Q¾Kh (moment of force) hkqfjka
y÷kajkq ,efí'
186
n,hl N%uK wdprKh fN!;sl úoHdj
fï wkqj n,hla ksid yg.kakd >Q¾Kh i|yd wmg my; wdldrhg iólrKhla
,súh yels h'
n,hla ksid lsishï wlaIHhla jgd = n,fha « wlaIfha isg n,fha ls%hd f¾Ldjg
yg.kakd >Q¾Kh úYd,;ajh we;s ,ïnl ÿr
N m
n, >Q¾Kfha tall N m fõ'
l%shdldrlu - 2
wjYH øjH ( ;rula È. ,S máhla" rn¾ fjdI¾ folla" uqßÉÑh iys;
bial=remamq weKhla" isÿre úÈkhla" ksõgka ;rdÈhla" fïihla
fyda ,E,a,la
bial=remamq weKh l%udxls; ,S máh
A B C D
O
15 30 45 60
wp, ,E,a,
^fïi ,E,a,&
11'3 rEmh - n,fha úYd,;ajh n, >Q¾Khg n,mdk nj mÍCId lsÍu
• 11'3 rEmfha mßÈ tlsfklg 15 cm ÿßka msysá O, A, B, C yd D ,laIHj,
isÿre úo .kak'
187
fN!;sl úoHdj n,hl N%uK wdprKh
A B C D
O
15 30 45 60
fuys § my; j.=fõ mßÈ w.hka ,enqfKa hehs is;uq' ^Tn ilia lr .kakd wegjqu
wkqj ,efnk mdGdxl óg jvd fjkia w.hka úh yels h'&
11'2 j.=j
wjia:dj n,h
wdrïNl wjia:dj 2N
biaal=remamq weKh jg Nd.hla lrljd ;o l< úg 5N
biaal=remamq weKh jghla lrljd ;o l< úg 9N
ta wkqj máh l%ufhka ;o lsÍu;a iu. N%uK wdprKh we;s lsÍu i`oyd wjYH
n,h jeä jk nj Tng fmfkkq we;' fuys § n,fha ls%hd f¾Ldjg we;s ÿr ksh;
j mj;ajd .;a neúka n, >Q¾Kh" n,fha úYd,;ajh u; r|d mj;sk nj ;yjqre fõ'
188
n,hl N%uK wdprKh fN!;sl úoHdj
l%shdldrlu - 3
• l%shdldrlu 2ys imhd .;a ,S máfha 11.5 rEmfha mßÈ Ag wdikakj ,S máh
jgd kQ,lska idok ,o mqvqjla u.ska ÿkq ;rdÈh t,a,d .kak' bial=remamq
weKh wdmiaig jghla lrljd uq,a msysàug f.k tkak' ,S máh hka;ñka
N%uKh lsÍug wjYH n,h fidhkak' th F1 hehs is;uq'
x2
x1
A B C D
15 30 45 60
F1 F1
189
fN!;sl úoHdj n,hl N%uK wdprKh
11'3 j.=j
fï wkqj fmkS hkafka ,S máh ;o lsÍu;a iu. N%uK wdprKh we;s lsÍu i`oyd
wjYH n,h ksh; j ;nd .;a úg" ,S máh N%uKh lsÍu i`oyd ÿkq ;rdÈhg we;s
,ïnl ÿr jeä lsÍug isÿ ù we;s njhs'
fï wkqj n, >Q¾Kh új¾;k ^wiõ& lr we;s ,laIHfha isg n,hg we;s ,ïnl ÿr
u; o r|d mj;sk nj ;yjqre fõ'
O
F2 F1
iïm%hqla; n, >Q¾Kh = F1 × d1 - F2 × d2
190
n,hl N%uK wdprKh fN!;sl úoHdj
ksoiqk 1
(ii) B fl<jf¾ tu 4 N nr ;sìh §" oKafâ uOH ,laIHfha isg 0.4 m wE;ska C
kï ,laIHfhka ljr nrla t,a¨jfyd;a oKav kej; ix;=,kh l< yels
fõ o?
0.5 m 0.5 m
C
A B
0.4 m
x 4N
(ii) 0.4 m ÿßka t,a,d we;s nr x hehs is;uq' tu.ska we;slrk >Q¾Kh jdudj¾; jk
w;r" oKav ix;=,kh lsÍu i|yd" th 4 N u.ska we;slrk >Q¾Khg iudk
úh hq;= h'
x « 0.4 = 4 « 0.5
4 « 0.5
x =
0.4
= 4«5 =5N
4
191
fN!;sl úoHdj n,hl N%uK wdprKh
11'1 wNHdih
^1& AB kï oKavla 0.8 m È.h' th tys yß ueÈka t,a,d ix;=,kh lr bka
miqj tys A fl<jr 2 N nrla t,a,k ,È' oKav kej; iu;=,;
s ;djg m;a lsÍu
i`oyd oKafâ wks;a me;af;a 4 N nrla t,a,sh hq;af;a ix;=,k ,CIHfha
isg ljr ÿrlska o?
A 0.4 m 0.4 m B
x
2N 4N
^2& n,hl >Q¾Kh tÈfkod cSú;fha § fhdod .kakd wjia:d lsysmhla my;
oelafõ'
tu tla tla wjia:dfõ >Q¾Kh l%shd lrk wdldrh úia;r lrkak'
192
n,hl N%uK wdprKh fN!;sl úoHdj
11'2 n, hq.auh
;ks n,hlska jia;=jla N%uKh lsÍug kï tu jia;=j tla ia:dkhlska wiõ lr
fyda tjeks fjk;a wdldrhlska r|jd ;sìh hq;= h' tlsfklg úreoaO ÈYdj,g
fhfok n, folla u.ska tfia rojd we;s fyda rojd ke;s jia;=jla N%uKh l<
yels h'
,S máhl yß ueo isÿre lr rEmfha mßÈ
bial=remamq weKhla u.ska fïihlg iú
lr we;s wjia:djla i,luq' rEmfha mßÈ A
ys § ÿkq ;rdÈhla iúlr ,S máh hka;ï
lerflk wjia:dfõ n,h uek .; yels h' O
bkamiq A yd B ,laIH fofla § u ÿkq ;rdÈ
folla iúlr fomig wÈk wjia:dfõ § ,S
máh hka;ñka lerlSug wjYH n, uek
.; yels h' m<uq wjia:dj yd ie,lSfï
§ ;ks ÿkq ;rdÈhla u.ska ,S máh p,kh
X
lsÍug wjYH n,h F kï" ÿkq ;rdÈ 2la
u.ska m%;súreoaO ÈYdjlg n,h fhdok úg
O
,S máh p,kh lsÍug ÿkq ;rdÈhla u.ska
fhÈh hq;= n,h F/2 fõ' fuys § n, folu A B
tlu ;,hl ls%hd lrhs'
jia;=jla hï wlaIhla jgd lrleùug fyda Y
yerùug n, fh§fï § tla n,hla fjkqjg
iudk n, folla jia;=j u; m%;súreoaO
ÈYdj,ska fh§fuka th jvd myiqfjka l<
11'7 rEmh n, hq.auh wdo¾Ykh lsÍu
yels nj fuhska meyeÈ,s fõ'
193
fN!;sl úoHdj n,hl N%uK wdprKh
n, hq.auhl >Q¾Kh = F x d
F = n,h
d = n, l%shd lrk f¾Ld w;r ,ïn ÿr
by; WodyrKfha A ,laIHhg muKla ÿkq ;rdÈhla iúlr wÈk wjia:dfõ fuka
;ks n,hlska jia;=jla N%uKh lsÍug wjYH kï jia;=j tla ia:dkhlska új¾;kh
lr fyda wiõ lr ;sìh hq;= h' ^fuys § isÿjkqfha ksõgkaf.a 3jk kshuh wkqj wm
fhdok n,h ls%hdj f,i;a wiõ l< ia:dkfhka we;sjk m%;sls%hd n,h;a ksid n,
hq.auhla ks¾udKh ùu hs'& kuq;a A iy B ,laIH folg u ÿkq ;rdÈ iúlr wÈk
wjia:dfõ fuka n, hq.auhla fh§fuka ksoyfia ;sfnk jia;=jla jqj o N%uKh
l< yels h'
● n, hq.aufha fh§ï
c, lrduhla weÍfï § yd jeiSfï § lrdu ysi u; n,
hq.auhla l%shdlrhs'
194
n,hl N%uK wdprKh fN!;sl úoHdj
11'2 wNHdih
^1& (i) tÈfkod Ôú;fha § olakg ,efnk" n, hq.au l%shd lrk wjia:d
i`oyd WodyrK folla ,shkak'
wu;r ±kqug
10 N
0.4 m 0.3 m
10 N
n, hq.aufha >Q¾Kh = 10 m x 0.7 N
= 7 Nm
195
fN!;sl úoHdj n,hl N%uK wdprKh
ñY% wNHdih
^1& AB oKav 1.2 m È.h' th tys yß ueÈka t,a,d iu;=,s; j ;ndf.k we;'
A 0.6 m 0.3 m B
10 N
^2& my; tla tla ,laIHh jgd" rEmfha fmkajd we;s n, ;=fkka we;s jk
iïm%hqla; n, >Q¾K fidhkak'
(a) A ,laIHh (b) B ,laIHh (c) C ,laIHh
20 N
A C
10 N B 10 N
2m 2m 2m 2m
196
n,hl N%uK wdprKh fN!;sl úoHdj
mdßNdIsl jpk
n,fhys >Q¾Kh - Moment of force
n,fha N%uK wdprKh - Turning effect of a force
n, hq.auhla - Couple of forces
197
fN!;sl úoHdj n, iu;=,s;;dj
12
fN!;sl úoHdj
n, iu;=,s;;dj
.=re;ajdl¾IK
n,h ^nr&
12'2 rEmh - ÿkq ;rdÈhl
jia;=jla t,a,d ;sîu
198
n, iu;=,s;;dj fN!;sl úoHdj
wd;;sh (T) iúu;a ;ka;=jlska t,a,d we;s f.da,hla 12'3 rEmfha fmkajd
we;' f.da,fha nr l%shd lrkafka isria j my<ghs' tu nr
;ka;=j u.ska by<g fhdok n,fhka ^we§ula hgf;a we;s
;ka;=j Èf.a ls%hdlrk n,hg ;ka;=fõ wd;;sh hehs lshhs&
ix;=,kh jk ksid f.da,h ksYap, j mj;S' fuys § f.da,fha
nr (W) yd ;ka;=j u.ska by<g fhdok n,h (T) hgf;a
nr (W) f.da,h iu;=,s;;dfõ mj;S'
12'3 rEmh - ;ka;=jlska tÈfkod Ôú;fha §" jia;+ka fj; úúO n, fhfok wjia:d
t,a,d we;s f.da,hla ks;r u wmg olskakg ,efnhs' tjeks n, folla" ;=kla fyda
Bg jeä .Kkla hgf;a jqj o jia;+ka iu;=,s;;dfõ mej;sh
yels h'
wm fuys § n, folla yd ;=kla hgf;a jia;=jla iu;=,s; jk wjia:d fjk fjk
u i,ld n,kq ,efí'
l%shdldrlu - 1
wjYH øjH ( uqÿjla" ÿkq ;rdÈ folla'
199
fN!;sl úoHdj n, iu;=,s;;dj
² fïihla u; uqÿj ;sria j ;nd 12'4 rEmfha fmkajd we;s wdldrhg th ÿkq
;rdÈ fol u.ska fomig wÈkak' ÿkq ;rdÈ fol wÈk m%udK fjkia lsÍu
u.ska uqÿj u; úúO úYd,;ajj,ska hq;a n, fhdokak' ta iEu wjia:djl
§ u uqÿj ksYap, j mj;ajd .; hq;= h'
² uqÿj ksYap,;djfha mj;skafka th u; fhfok iïm%hqla; n,h Y=kH jQ
úghs' tkï uqÿj fomig fhdok n, fol hgf;a iu;=,s; jQ úghs' fufia
uqÿj iu;=,s; j mj;sk iEu wjia:djl § u ;rdÈ foflys mdGdxl iudk
nj Tng fmfkkq we;'
l%shdldrlu - 2
wjYH øjH ( >kldldr ,S l=Üáhla" ksõgka ;rdÈ folla" ksõgka ;rdÈ ,S
l=Üáhg iú lsÍug wjYH uqÿ folla'
² ,S l=Üáfha fomi uqyqK;Aj, uOH ,laIHj,g" 12'5 rEmfha mrsÈ uqÿ fol
iïnkaO lr .kak'
² oeka ksõgka ;rdÈ fol uqÿ folg iïnkaO lr ,S l=Üáh úúO
úYd,;ajfhka hq;a n, fhdoñka fomig wÈkak'
200
n, iu;=,s;;dj fN!;sl úoHdj
fïihla u; ;nd we;s jia;=jla 12'6 rEmfha fmkajd we;' fuu jia;=j ìug
fkdjefgkafka wehs@
wNs,ïn f;rmqu (R)
nr (W)
12'7 rEmh -
,Kqjlska t,a,d
we;s jia;=jla
201
fN!;sl úoHdj n, iu;=,s;;dj
oeka wms tal;, iudka;r n, ;=kla hgf;a jia;=jla iu;=,s; j mej;Sug wjYH
idOl fidhd ne,Sug my; l%shdldrlfuys fhfouq'
202
n, iu;=,s;;dj fN!;sl úoHdj
l%shdldrlu - 3
wjYH øjH ( ÿkq ;rdÈ folla" ógr fldaÿjla" rn¾ má folla'
ksõgka ;rdÈ
F1 F2
rn¾má
W óg¾ fldaÿj
12'10 rEmh - tal;, iudka;r n, ;=kla hgf;a iu;=,s;j mj;sk ógr fldaÿjla
• ógr fldaÿfõ nr lsrd .kak' bka miq th ÿkq ;rdÈ fol u.ska 12'10
rEmfha fmkajd we;s wdldrhg fofl<jßka t,a,d ógr fldaÿj ;sria j
iu;=,s; j mj;ajd .kak' túg ÿkq ;rdÈ foflys mdGdxl ,nd .kak' fuu
wjia:dfõ §" fuu moaO;sh iudka;r tal;, n, ;=kla hgf;a iu;=,s;
j mj;shs'
• ÿkq ;rdÈ foflys mdGdxl yd ógr fldaÿfõ nr w;r we;s iïnkaO;dj
fidhd n,kak' ÿkq ;rdÈ foflys mdGdxlj, tl;=j" ógr fldaÿfõ nrg
iudk nj fmfkkq we;'
tkï ÿkq ;rdÈ fol u.ska ógr fldaÿj u; fhdok n, foflys tl;=j"
ógr fldaÿfõ nrg iudk fõ'
• ógr fldaÿj ;sria j u mj;ajd .ksñka ÿkq ;rdÈ fol tal;, fkdjk
mßÈ ógr fldaÿfõ fofl,jßka tlsfklg úreoaO ÈYdj,g ;,a¨ lrñka
iu;=,s;;dj mj;ajd .; yels oe hs n,kak'
• tu iEu wjia:djl § u ógr fldaÿj iu;=,s; jkafka kej; ÿkq ;rdÈ fol
iu`. ógr fldaÿj tal;, jk wjia:djl § muKla nj Tng jegfykq
we;'
203
fN!;sl úoHdj n, iu;=,s;;dj
W
12'12 rEmh - rduql< mska;+rhla ì;a;shl t,a,d ;sîu
ì;a;shl" 12'12 rEmfha fmkajd we;s wdldrhg t,a,d we;s rduq l< mska;+rhla
ksYap, j mj;skafka ,Kq fol Èf.a fhfok wd;;s n, ^F1 yd F2 & iy mska;+rfha
nr (W) hk n, ;=k iu;=,s;;dfjka mj;sk neúks' fuu n, ;=k tal;, jQjo" óg
fmr úia;r l< wjia:dj, § fuka tlsfklg iudka;r n, fkdfõ'
oeka wms fujeks tal;," tfy;a iudka;r fkdjk n, ;=kla hgf;a jia;=jla
iu;=,s; ùug wjYH idOl fiùug my; l%shdldrlfuys fhfouq'
204
n, iu;=,s;;dj fN!;sl úoHdj
l%shdldrlu - 4
² f¾Ld ;=k yuq jk ,laIHh ;yvqfõ .=re;aj flakaøh f,i ie,lsh yels
h' .=re;aj flakaøh hkq hï jia;=jl uq¿ nr u ls%hd lrkafka he hs
ie,lsh yels ;ks ,laIhhs' tksid wdia;rfha nr W ls%hd lrkafka tys
.=re;aj flakaøh yryd hk isria f¾Ldj Èf.a h'
² oeka ;yvqfõ ia:dk follg iïnkaO lrk ,o ;ka;= folla u.ska 12'12
rEmfha rduq l< mska;+rh t,a,d we;s wdldrhg wdia;rh t,a,d th isria
;,hl iu;=,s;j ;nd .kak'
² wdia;rhg msgqmiska ;enQ lvodishla u; tla tla ;ka;=j Èf.a .uka lrk
f¾Ldj i,l=Kq lrkak' .=re;aj flakaøh yryd hk isria f¾Ldj o i,l=Kq
lrkak'
by; i,l=Kq lrk ,o f¾Ld ;=k u tl u ;,hl msysgk w;r tajd tlu
,laIHhl § yuqjk nj Tng fmfkkq we;'
205
fN!;sl úoHdj n, iu;=,s;;dj
tkï" tlsfklg wdk; n, ;=kla hgf;a jia;=jla iu;=,s; ùug n, ;=k tal;,
úh hq;= h' tfiau n, ;=fkys l%shd f¾Ld tlu ,laIHhl § yuq úh hq;= h' ;jo"
n, foll iïm%hqla;h ;=ka jk n,hg iudk yd ÈYdfjka m%;súreoaO úh hq;= h'
wm by; idlÉPd lf<a n, folla fyda ;=kla hgf;a iu;=,s;;dfõ mj;sk moaO;s
ms<sn|j h' Bg jvd jeä n, ixLHdjla hgf;a o jia;=jla iu;=,s;;dj mej;sh yels
h' 12'14 rEmfha fmkajd we;af;a n, myla mj;sk wjia:djls'
tys we;af;a uq¨ y;rg .eg .eiQ ,Kq y;rla u.ska t,a,d we;s ,E,a,ls' fuys §
,E,a, ksYap, j mj;skafka isria j my<g l%shd lrk ,E,af,a nr ,Kq y;frys
wd;;s n,j,ska iu;=,s; ùu ksid h'
ñY% wNHdih
^1& ^¸& ;sria ;,hla u; we;s jia;=jla tla ÈYdjlg 20 N n,hlska wÈkq ,efí'
tu jia;=j ksYap,;djg m;a lsÍu i|yd 20 N n,h fhdok ÈYdjg
úreoaO ÈYdjg ljr n,hla fhÈh hq;= o@
^¸¸& by; jia;=jg 20 N n,h fhod ;sìh §" Bg m%;súreoaO ÈYdjg 25 N
n,hla fhÿfjd;a l=ula isÿ fõ o@
^2& tkaðu l%shd úrys; ù ;sfnk r:hla uola ÿr p,kh lsÍug lsysm
fofkla tl;= ù ;,a,q lrkafka kï tla tla mqoa.,hd tu r:h u; n,
fhÈh hq;af;a ljr wdldrfhka o@
^3& my; rEmfhka fmkakqï flfrk B yd C ÿkq ;rdÈ fol u.ska fhdok
n, foflaa iïm%hqla; n,h okafka kï" uqoao ksYap,;djg m;a lr,Sug
l< hq;af;a ljrla o@
206
n, iu;=,s;;dj fN!;sl úoHdj
A
C
207
fN!;sl úoHdj n, iu;=,s;;dj
mdßNdIsl jpk
n,h - Force
n, iu;=,s;;dj - Equilibrium of forces
tal;, n, iu;=,s;;dj - Equilibrium of co-planer forces
n, foll iu;=,s;;dj - Equilibrium of two forces
n, ;=kl iu;=,s;;dj - Equilibrium of three forces
iudka;r n, ;=kl iu;=,s;;dj - Equilibrium of three parallel
forces
208
úoHdj
II fldgi
10 fY%aKsh
i
m%:u uqøKh - 2014
fojk uqøKh - 2015
f;jk uqøKh - 2016
isõjk uqøKh - 2017
miajk uqøKh - 2018
ihjk uqøKh - 2019
ISBN 978-955-25-0385-6
ii
Y%S ,xld cd;sl .Sh
iii
wms fjuq tl ujlf. orefjda
tl ksjfiys fjfikd
tl mdge;s tl reêrh fõ
wm lh ;=< ÿjkd
wdkkao iurfldaka
iv
.re wOHdmk wud;H;=udf.a m‚jqvh
f.ù .sh oYl follg wdikak ld,h f,dal b;sydih ;=< iqúfYaIS jQ
;dlaI‚l fjkialï /ila isÿjQ ld,hls' f;dr;=re ;dlaIKh" ikaksfõokh m%uqL
lr.;a fiiq lafIa;%j, YS>% ÈhqKqj;a iuÕ j;auka isiq ore oeßhka yuqfõ kj
wNsfhda. /ila ks¾udKh ù ;sfí' wo iudcfha mj;sk /lshdj, iajNdjh kqÿre
wkd.;fha § iqúfYaIS fjkialï /ilg ,la jkq we;' tjka jgmsgdjla ;=< kj
;dlaI‚l oekqu iy nqoaêh flakaø lr.;a iudchl fjkia wdldrfha /lshd wjia:d
o ,laI .Kkska ks¾udKh jkq we;' ta wkd.; wNsfhda. ch.ekSu fjkqfjka" Tn
iún, .ekaùu wOHdmk wud;Hjrhd f,i uf.a;a" wm rcfha;a m%uqL wruqKhs'
ksoyia wOHdmkfha udyeÕs m%;s,dNhla f,i fkdñf,a Tn w;g m;a jk
fuu fmd; ukdj mßYS,kh lsÍu;a" bka wjYH oekqu Wlyd .ekSu;a Tfí
taldhk wruqK úh hq;= h' tfuka u Tfí ujqmshka we;=¿ jeäysáhkaf.a Y%ufha
iy lemlsÍfï m%;sM,hla f,i rch úiska fkdñf,a mdi,a fm<fmd;a Tn w;g
m;a lrkq ,nk nj o Tn jgyd .; hq;= h'
f,dalh fõ.fhka fjkia jk jgmsgdjl" kj m%jK;dj,g .e<fmk whqßka
kj úIh ud,d ilia lsÍug;a" wOHdmk moaO;sh ;=< ;SrKd;aul fjkialï isÿ
lsÍu i|yd;a rchla f,i wm lghq;= lrkafka rgl wkd.;h wOHdmkh u;ska isÿ
jk nj wm fyd¢ka u wjfndaO lrf.k isák neúks' ksoyia wOHdmkfha Wmßu
m%;sM, N=la;s ú¢ñka" rgg muKla fkdj f,djg u jevodhS Y%S ,dxlsl mqrjeishl=
f,i keÕS isákakg Tn o wÈgka lr.; hq;= jkafka tneúks' ta i|yd fï fmd;
mßYS,kh lsÍfuka Tn ,nk oekqu o bjy,a jkq we;s nj uf.a úYajdihhs'
rch Tfí wOHdmkh fjkqfjka úhoï lrk w;súYd, OkialkaOhg
jákdlula tla lsÍu o Tfí hq;=lula jk w;r" mdi,a wOHdmkh yryd Tn ,nd
.kakd oekqu yd l=i,;d Tfí wkd.;h ;SrKh lrk nj o Tn fyd¢ka wjfndaO
lr .; hq;= h' Tn iudcfha l=uk ;rd;srul isáh o ish¨ ndOd ì| ouñka iudcfha
by< u ia;rhlg .uka lsÍfï yelshdj wOHdmkh yryd Tng ysñ jk nj o Tn
fyd¢ka wjOdrKh lr .; hq;= h'
tneúka ksoyia wOHdmkfha Wmßu m%;sM, ,nd" f.!rjkSh mqrjeishl= f,i
Tng fyg f,dj Èkkakg;a foaY foaYdka;rj, mjd Y%S ,dxflah kduh nn<jkakg;a
yels fõjdæ hs wOHdmk wud;Hjrhd f,i uu Y=N m%d¾:kh lrñ'
v
fmrjok
vi
kshdukh yd wëlaIKh
ví,sõ' tï' chka; úl%ukdhl - wOHdmk m%ldYk flduidßia ckrd,a
wOHdmk m%ldYk fomd¾;fïka;=j
fufyhùu
ví,sõ' ta' ks¾u,d mshiS,s - wOHdmk m%ldYk flduidßia ^ixj¾Ok&
wOHdmk m%ldYk fomd¾;fïka;=j
iïnkaëlrKh
fla' ã' nkaÿ, l=udr - ksfhdacH flduidßia
wOHdmk m%ldYk fomd¾;fïka;=j
tÉ' pkaÈud l=udß o fidhsid - iyldr flduidßia
wOHdmk m%ldYk fomd¾;fïka;=j
jhs' tï' ms%hx.sld l=udß hdmd - iyldr flduidßia
wOHdmk m%ldYk fomd¾;fïka;=j
ixialdrl uKav,h
1' wdpd¾h tï' fla' chkkao - fcHaIAG lÓldpd¾h
fN!;sl úoHd wOHhk wxYh" fld<U úYajúoHd,h
2' wdpd¾h tia' ã' tï' Ñka;l - fcHaIAG lÓldpd¾h
ridhk úoHd wOHhk wxYh
YS% chj¾Okmqr úYaajúoHd,h
3' wdpd¾h wd¾' wd¾' tï' fla' rK;=x. - fcHaIAG lÓldpd¾h
i;a;aj úoHd wOHhk wxYh
YS% chj¾Okmqr úYajúoHd,h
4' uydpd¾h pQ,d wfír;ak - iydh uydpd¾h
fN!;sl úoHd wOHhk wxYh
YS% chj¾Okmqr úYajúoHd,h
5' wdpd¾h wd¾' fika;s,aks;s - fcHaIAG lÓldpd¾h
ridhksl úoHd wOHhk wxYh
w.aksÈ. úYajúoHd,h
6' tï' mS' úmq,fiak - wOHlaI ^úoHd&
wOHdmk wud;HdxYh
7' wfYdal o is,ajd - fcHaIAG lÓldpd¾h
cd;sl wOHdmk wdh;kh
8' mS' u,úm;srK - fcHaIAG lÓldpd¾h
cd;sl wOHdmk wdh;kh
9' fla' ã' nkaÿ, l=udr - ksfhdacH flduidßia"
wOHdmk m%ldYk fomd¾;fïka;=j
10' tÉ' pkaÈud l=udß o fidhsid - iyldr flduidßia
wOHdmk m%ldYk fomd¾;fïka;=j
11' jhs' tï' ms%hx.sld l=udß hdmd - iyldr flduidßia
wOHdmk m%ldYk fomd¾;fïka;=j
vii
f,aLl uKav,h
1' wdpd¾h fla' wdßhisxy - m%ùK úoHd f,aLl
viii
mgqk
msgqj
13' ffcj f,dalh 01
13'1 Ôùka j¾.SlrKh 01
ix
úúO .;s ,laIK mokï lr .ksñka" úúO wdldrhg Ôùka ldKav l< yels nj
Tng wjfndaO jkakg we;'
fmdÿ .;s ,laIKj,g wkqj Ôùka ldKavj,g fnÞ ±laùu Ôùka j¾.SlrKh f,i
ye¢kafõ'
13'1'1 Ôùka j¾.SlrKfha jeo.;alu
Ôùka j¾.SlrKh u.ska Tng m%fhdack /ila ,nd.; yels h' tu m%fhdack
fudkjd±hs úuid n,uq'
² Ôùka ms<sn|j myiqfjka wOHhkh l< yels ùu'
² kï lrk ,o Ôúhl=f.a iqúfYaI wkkH;d y÷kd .ekSu myiq ùu'
² ish¨ Ôùka wOHhkh fkdlr f;dard.;a Ôùka lsysmfokl= wOHhkh
lsÍu u.ska iuia; ffcjf,dalh ms<sn| wjfndaOhla ,nd.; yels ùu'
² fjkia Ôùka ldKav w;r iïnkaO;dj wkdjrKh l< yels ùu'
² ñksidg wd¾Óluh jeo.;alula we;s Ôùka y÷kd .ekSug yels ùu'
² Ôùka j¾.SlrKh lrk l%u
ls%'mQ' 4 jk ishjfia § muK wersiafgdag,a úiska Ôùka ms<sn`o úoHd;aul j¾.SlrKhla
uq,ajrg y`ÿkajd fok ,È' l%s'j' 18 jk ishjfia § muK lefrd,iaa ,Skshia (Carolus
Linnaeus) úiska id¾:l j¾.SlrKhla y÷kajd fok ,§' ñksid we;=¿ mDÓúh u;
isák ish¨u Ôùka j¾.SlrKh lsÍu m%Odk wdldr follg isÿ lrhs' tkï"
² lD;s%u j¾.SlrKh' (Artificial classification)
² iajdNdúl j¾.SlrKh (Natural classification)
lD;s%u j¾.SlrKh
lD;%su j¾.SlrKhl § Ôùkaf.a Wmdx. msysàu fyda fkdmsysàu" jdiia:dk jeks foa
i,ld nef,k w;r Ôùkaaf.a mßKdñl nkaOq;d tu.ska ksrEmKh fkdfõ'
lD;%su j¾.SlrK i|yd ksoiqka:-
Ydl- úis;=re Ydl" T!Iëh Ydl yd úI iys; Ydl f,i j¾. lsÍu'
i;=ka-mshdm;a iys; i;=ka iy mshdm;a rys; i;=ka f,i j¾. lsÍu'
lD;%su j¾.SlrKhl fndfyda ÿ¾j,;d we;'
by; ksoiqfkys mshdm;a iys; i;=ka hk ks¾Kdhlh hgf;a mlaISka iy lDóka
j¾. fol u we;=<;a fõ' kuq;a mlaISka yd lDóka mßKdñlj fndfydafihska
tlsfklg fjkia cSù j¾. folls'
iajdNdúl j¾.SlrKh
Ôùkaaf.a mßKdñl nkaOq;d ksrEmKh jk wdldrhg Tjqka j¾. lsÍu iajdNdúl
j¾.SlrKhl§ isÿ lrhs' iajdNdúl j¾.SlrKhl § Ôùkaf.a rEm úoHd;aul" ldhsl
úoHd;aul" ffi, úoHd;aul fyda wKql cSj úoHd;aul ,laIK ms<sn| i,ld n,hs'
iajdNdúl j¾.SlrKhl my; ±lafjk ,laIK we;'
² tlu úfYaIfha Ôùka w;r iajdNdúl nkaOq;d fy<s lrhs'
² fjkia Ôùka w;r we;s mßKdñl nkaOq;d ms<sn|j meyeÈ,s lrhs'
ksoiqka :- ixprK wjhj - u;aiHhskaf.a jr,a" mlaISkaf.a mshdm;a"
ñksidf.a mdo
2 fkdñf,a fnÞyeÍu i|yd h'
lYsldj
ma,diaóvh DNA
rhsfndfidau
m%djrh
kHIaál øjH
ffi, ì;a;sh
ffi,
ma,diauh ffi, mg,h
ms,hs
fm%dáiagd rdcOdksh (Kingdom Protista)
we,a.S fm%dfgdfidajd
(ksoiqk - (Ulva) (ksoiqk - Paramecium)
13.7 rEmh - fm%dáiagd rdcOdkshg wh;a Ôùka
Ydl f,i y÷kajk nyqffi,sl Ôùkaf.ka iukaú; rdcOdksh hs' Ydl úfYaI
287"000 muK ixLHdjla we;ehs ie,fla' Ydl ffi, fi,shqf,daiaj,ska iukaú;
ì;a;s orhs' fïjd fld< meyefhka Èia fõ' Bg fya;=j ffi,j, we;s yß;,j ;=< jQ
yß;m%o ^laf,dafrda*S,a& j¾Klh hs' tu.ska wdf,dal Yla;sh wjfYdaIKh lr wdydr
ksIAmdokh fyj;a m%NdixYaf,aIKh isÿ lrhs'
,sx.sl m%ckk l%u yd w,sx.sl m%ckkh u.ska ;u j¾.hd fnda lrhs'
ma,dkafÜ rdcOdksh mqIam yg .ekSu fyda fkd.ekSu hkak mokï lrf.k m%Odk
ldKav follg j¾. l< yels h'
1' wmqIam Ydl
2' imqIam Ydl
² wmqIam Ydl
mqIam yg fkd.kakd Ydl wmqIam Ydl f,i ye¢kafõ' wmqIam Ydl îc yg .ekSu
fyda fkd.ekSu mokï lrf.k kej; ldKav follg fjka l< yels h'
^1& îc yg fkd.kakd wmqIam Ydl
^2& îc yg .kakd wmqIam Ydl
talîcm;%S
imqIam Ydl ksoiqka(- fmd,a
^u,a yg .kakd Ydl&
oaúîcm;%S
ksoiqka(- wU
Marchantia
Cycas Pinus
mejreu - 13'1
imqIAm yd wmqIam hk Ydl foj¾.h u we;=<;a jk wdldrhg Ydl fldgia
úh<d ilia l< Ydl tl;=jla idokak'
c,fha Ôj;a ùug fyd¢ka wkqj¾;kh ù we;s u;aiHhska wh;a jk ldKavh hs' fudjqyq
lrÈh" ñßÈh iys; c,c mßirj, jdih lr;s' iuyr u;aiHhskaf.a wNHka;r
iels,a, ldáf,acj,ska iE§ we;s w;r iuyrekaf.a th wiaÓj,ska iE§ we;'
frmaà,shd (Reptilia)
Wr.hska wh;a jkqfha fuu j¾.hg hs' Tjqka fN!ñl ^f.dvìu& mßirhg b;d
fydÈka wkqj¾;kh ù we;' fudjqyq fN!ñl" ñßÈh yd lrÈh hk mßirj, jdih
lr;ss' bínd" leianEjd" i¾mhska" lgqiaid" lnrf.dhd" ;,f.dhd" lsUq,d jeks i;=ka
Wr.hskag wh;a fõ'
wdfõia (Aves)
mlaISka wh;ajk j¾.h fuhhs' Tjqka mshdir lsÍu i|yd b;d fyd¢ka wkqj¾;kh
ù we;' meianrd ^úYd,u mlaIshd&" .=uk l=re,a,d ^l=vdu mlaIshd&" j,sl=l=<d"
leysfn,a,d" lsú" ;drdjd" yxihd" nluQKd" .srjd iy fmka.=úka jeks i;=ka ksoiqka
f,i ±laúh yels h'
laISrmdhska wh;a jkqfha fuu j¾.hg hs' Tjqka lsß § megjqka fmdaIKh lrk
i;=ka fõ' ñksid we;=`M WKymq¨jd" j÷rd" TrxTgka" f.daß,a,d" Ñïmkaishd" jjq,d"
;,auid" fvd,a*ska" f.dakd" uqjd" ó .jhd jeks laISrmdhs i;=ka fuu j¾.hg wh;a
fõ'
² frdauj,ska wdjrKh jQ iula orhs' ifï l+m ;=< frdau .s,S mj;S'
² ia;k .%kaÓ ^lsß ksmojhs&" ifuys Yafõo .%kaÓ ^oyäh ksmojhs& iy
iafkayi%dù .%kaÓ ^iSnï ksmojhs& msysghs'
² ndysr lkafm;s orhs'
² yDoh l=àr 4 ls' tkï l¾Ksld folla yd fldaIsld folla we;'
² iïmQ¾K oaú;aj ixirKhla isÿ fõ'
² kHIaá rys; oaù wj;, yeve;s r;= reêrdKq orhs'
² wp,;dmS i;=ka h'
² foayfhka ndysrj jDIK fldaI msysghs'
² wNHka;r ixfiapkh isÿ fõ'
² l,, mg, úlikh isÿ fõ' l,, nkaOhla iys; h'
^3& m%Odk wêrdcOdks ;=k i|yka lr tajdg wh;a Ôùka i|yd ksoiqka bÈßm;a
lrkak'
wêrdcOdksh wh;a Ôùka ioyd ksoiqka
.................................... ..................................................
.................................... ..................................................
.................................... ..................................................
^4& ksvdßhd Ôù úfYaI úiska idokq ,nk wmQre ks¾udKhla jk fldr,a
mrj,ska ie,fik m%fhdack i|yka lrkak'
^5& uefï,shd j¾.hg wh;a my; ±lafjk i;=ka úúO ,laIK mokï lr.ksñka
rela igykl wdOdrfhka j¾. lrkak'
jjq,d" ;,auid" j`ÿrd" óhd" j,yd
mdßNdIsl jpk
j¾.SlrKh - Classification
wêrdcOdksh - Domain
rdcOdksh - Kingdom
OQrdj,s ixúOdkh- Hierarchial organization
mDIaGjxYSka - Vertebrates
wmDIaGjxYSka - Invertebrates
oaùmo kdulrKh- Binomial nomenclature
Ôjfha wLKav;dj
14
14'1' m%ckkh (Reproduction)
tla Ôù mrïmrdjlska kj Ôù mrïmrdjla ìys lsÍfï Ôj l%shdj,sh m%ckkh f,i
ye¢kafõ' m%ckkh Ôùkag muKla Wreu jQ ,laIKhls' fuh Ôjfha wLKav;dj
mj;ajd .ekSu i|yd w;HjYH fõ' Ôùkaf.a m%ckkh isÿ jk m%Odk wdldr folls'
² w,sx.sl m%ckkh (Asexual Reproduction)
² ,sx.sl m%ckkh (Sexual Reproduction)
,sx.sl m%ckkh yd w,sx.sl m%ckkh w;r fjkialï my; i|yka j.=fõ ±lafõ'
² uq,a (Roots)
ksoiqka( -lrmsxpd" rgfo,a" fn,s" fmar
² m;% (Leaves)
ksoiqka( -wlalmdk" ìf.dakshd" lvqmq,a
² fudáhka (Suckers)
mi ;=< .s¨kq lf|a mdÈh fmfoiska yria w;g yg.kakd l=vd me< fudáhka f,i
ye¢kafõ'
ksoiqka( -f.dhï" flfi,a" wkakdis" lmqre" yq,xlSßh" l,d÷re
² Odjl (Runners)
fmdf<djg iudka;rj yd fmdf<djg iïnkaOj ^wd.ka;=l uq,a u.ska& mi u;=msg
.uka lrk Ydl l|ka Odjl f,i ye¢kafõ'
ksoiqka( - f.dgqfld<" n;," uyd rdjKd /jq,
l%shdldrlu - 14'1
² Tfí f.j;af;a yuqjk Ydl ksÍlaIKh lr j¾Ol fldgiaj,ska
m%pdrKh jk Ydl y÷kd .kak
² tu Ydl yd tAjd m%pdrKh jk wdldrh j.=.; lrkak'
mejreu - 14'1
² w;=j,ska uq,a yg.ekSu blauka lsÍu i|yd fj<|fmdf<a we;s
úúO ridhksl øjH fidhd jd¾;d lrkak'
² w;=j,ska me< we;slr .ekSug fkdyels Ydl f,aLkhla ilia
lrkak'
² w;=j,ska uq,a yg.ekSu blaukska isÿlr .ekSu i|yd f;dard
.; hq;= w;= lene,a,l ,laIK fidhd n,kak'
uõ Ydlhg iïnkaO j ;sìh § u w;= len,s uq,a woaojd .ekSu w;= ne£u f,i
ye¢kafõ' w;= ne£u l%u follg isÿ lrhs' tkï"
1' N+ñ w;= ne£u
2' jdhj w;= ne£u
l%shdldrlu - 14'2
N=ñ w;=ne£u i|yd fhdod .; yels Ydlhla f.j;af;ka y÷kd.kak' kshñ;
wdldrhg N=ñ w;= ne¢u isÿ lrkak' i;s folla muK .; jQ miq" mig hg
lrk ,o ia:dkfhka w;a; Tijd uq,a ygf.k we;s wdldrh ksÍlaIKh
lrkak'
noaO lsÍu
Ydlhl wxl=rhla fyda ßls,a,la tu úfYaIfha u fyda nkaOq;d we;s úfYaIhl
Ydlhlg ^mgl iïnkaOhla we;sjk mßÈ& iïnkaO lsÍu noaO lsÍu f,i ye¢kafõ'
noaO lsÍfï § iïnkaO lrk Ydl fldgia fol tlu úfYaIfha fyda nkaOq;d we;s
úfYaI foll úh hq;=h' tajd my; ±lafjk wdldrhg kï lrhs'
^1& .%dyl l| (Stock)
mig iïnkaO Ydl fldgi .%dylh f,i ye¢kafõ' .%dylhl ;sìh hq;= ,laIK
my; oelafõ'
” Yla;su;a uQ, moaO;shla oeÍu'
” taldldr j¾Okhla iys; ùu'
” frda.j,g iy mdßißl fjkiaùïj,g Tfrd;a;= §u'
^2& wkqch (Scion)
fjk;a Ydlhlska ,ndf.k .%dylhg noaO lrk wxl=rh fyda ßls,a, wkqch f,i
ye¢kafõ' wkqcfha ;sìh hq;= ,laIK my; oelafõ'
” hym;a ,laIK iys; m%fNaohla ùu'
” m<sfndaOhska yd frda.j,ska f;dr ùu'
Ydl noaO lsÍfï § isÿjkafka .%dylfha iy wkqcfha leïìhu mgl u.ska tajd
tlsfkl iïnkaO ùuhs' fï wkqj noaO lsÍï isÿ l< yelafla leïìhu mglh
iys; Ydlj,g mu‚' tkï oaúîc m;%S Ydlj,g muKs'
32 fkdñf,a fnÞyeÍu i|yd h'
noaO lsÍu m%Odk l%u follg isÿ fõ' tu l%u my; ±lafõ'
1' wxl=r noaOh
2' ßls,s noaOh
² wxl=r noaOh
Ydlhl wxl=rhla wkqch f,i f;dardf.k .%dylhlg noaO lsÍu wxl=r noaOh
f,i ye¢kafõ' th isÿlrk wdldrh my; ±lafõ'
² iÔù wxl=rhla noaO msyshla wdOdrfhka lmd fjka lr .ekSu' ^Ydlj,
lf|a m;% ,mhg by<ska msysgd we;&
² bkamiq .%dylfha lemqula fhdÞ lemqu ;=<g wxl=rh we;=¿ lsÍu
² tu ia:dkh fmd,s;ska máj,ska my< isg by<g fj<Su'
² ál Èklg miq wxl=rh fld< mdáka j¾Okh jk wjia:dfõ § tu
fj¿u ,syd wxl=rh msg;g isák fia ;nd kej; fj<Su'
² i;s ;=klg muK miq wxl=rh fyd¢ka j¾Okh ù we;akï noaO l<
ia:dkhg 15 cm muK by<ska .%dylfha l| lmd bj;a lsÍu' ^túg
kj wxl=r fyd¢ka j¾Okh fõ&
.%dyl lf|a fhdok lemqfï yevh wkqj wxl=r noaOh kï lrkq ,efí'
ksoiqka - T noaOh" H noaOh"V noaOh
² ßls,s noaOh
Ydl ßls,a,la wkqch f,i f;dardf.k .%dylhlg iïnkaO lsÍu ßls,s noaOh
f,i ye¢kafõ' ßls,s noaOh isÿlrk wdldrh my; ±lafõ'
² M, ork Ydlhlska ßls,a,la f;dard .ekSu' ^±kg o¿" u,a" M,
fkdork ßls,a,la jvd;a fhda.H fõ&
l%shdldrlu - 14'3
Tfí .=re;=ud$ .=re;=ñhf.a iydh we;s j wxl=r fyda ßls,s noaOhla isÿ lsÍug
W;aidy lrkak' noaO msyshla imhd.; fkdyelskï uqjy;a msys;,hla fhdÞ .kak'
Ydl noaO lsÍu u.ska my; i|yka jdis w;a lr .; yels h'
” wkqchg ysñ ,laIK iys; ÿys;D Ydl ,nd.ekSug yels ùu'
” Yla;su;a uQ, moaO;shla iys; frda.j,g m%;sfrdaë Ydl ,nd.; yels ùu'
” îc ksmoùu fyd¢ka isÿ fkdjk Ydl fnda lr.; yels ùu'
wjdis
” wdhq ld,h flá ùu'
” ish¨u Ydlj,g noaO lsÍu l< fkdyels ùu'
” ±juh jákdlu wvq ùu'
mgl frdamKh (Tissue culture)
Ydlhlska ,nd.;a ´kEu Ôù j¾Ol mgl fldgila md,kh l< ;;a;aj hgf;a
frdamK udOH ;=< j.d lr ud;D Ydlhg m%fõ‚lj i¾jiu kj Ydl ìys lr .;
yels h' tfia ,nd.;a kj Ydl laf,dakhla (Clone) f,i ye¢kafõ'
mgl frdamKh u.ska tfia m%fõ‚lj i¾jiu laf,dak ,nd .; yels h' tA i|yd
idudkHfhka w.%ia: wxl=rh" md¾Yúl wxl=rh yd uQ,d.%h jeks úNdcl ia:dkj,ska
Ydl mgl frdamKh u.ska my; i|yka jdis w;a lr .; yels h'
” uõ Ydlhg i¾jiu ,laIK iys; ÿys;D Ydl ìys lr .; yels ùu'
” tljr me< úYd, ixLHdjla ,nd.; yels ùu'
” flá ld,hla ;=< me< úYd, ixLHdjla ,nd.; yels ùu'
” l=vd bv m%udKhla ;=< ksfrda.S me< úYd, ixLHdjla fndalr .; yels
ùu'
” ys;lr cdkhla iys; fouqyqï Ydl mgl fldgila mgl frdamKh u.ska
j.d lr kj Ydl úYd, m%udKhla ,nd .; yelsùu'
mqIamh
Ydlj, ,sx.sl fldgia iys; jHqyh mqIamh hs' mqIamhl fldgia mqIam .%dylh u;
j,hdldrj ieliS we;' m%Odk mqIAm fldgia y;rla we;' tajd my; ±lafõ'
” uKsh (Calyx)
” uql=gh$o< m;% j,h (Corolla)
” mqux.h$f¾Kqj (Androecium/Stamen)
” cdhdx.h (Gynoecium)
mqux.h ^f¾Kqj&
mrd.Odksh
lS,h
iQ;%sldj
cdhdx.h
o< m;%h
uKs m;%h
äïn fldaIh
mqIam .%dylh
mqIam jDka;h
14'6 rEmh - o¾YSh mqIAmhl Èlalvla
uKsh (Calyx)
uKsh uKs m;% lsysmhlska iE§ we;' th mqIamfha msg;ska u mj;sk mqIam fldgi
fõ' u‚h mqIAm .%dylh u; j,hdldrj msysghs' fld< meye;s h' <má wjêfha §
wNHka;r mqIam fldgiaj,g wdrlaIdj iemhSu u‚h u.ska isÿ lrhs'
mqux.h$f¾Kqj (Androecium/Stamen)
mqIamhl we;s mqx ^mqreI& m%ckl jHqyh mqux.h fõ' fuh mrd.Odksh yd iQ;%sldj
f,i fldgia follska hqla; h' mrd.Odksh ;=< mrd.fldaI we;' ta ;=< mrd. mj;S'
mßK; jQ úg mrd.Odks mqmqrd mrd. msg;g meñfKA' Ydlj, mqx m%ckl ffi,h
f,i l%shdlrkafka mrd.h hs'
cdhdx.h (Gynoecium)
mqIamhl we;s cdhd ^ia;%S& m%ckl jHqyh cdhdx.h fõ' l,xlh" lS,h yd äïn
fldaIh f,i cdhdx.h fldgia ;=klska hqla; h' äïn fldaIh ;=< äïn msysgd we;'
mqIamj, cdhd m%ckl ffi,h f,i l%shdlrkafka äïnh hs'
iaj-mrd.Kh
(Self-pollination)
mqIamhl mßK; mrd. tu mqIamfhau
l,xlh u; ;ekam;a ùfï l%shdj,sh
iaj-mrd.Kh f,i ye¢kafõ' 14'7 rEmh - iaj - mrd.Kh
mrd.K ldrl
mqIamj, mrd.Kh i|yd odhl jk ldrl mrd.K ldrl f,i ye¢kafõ' m%Odk
mrd.K ldrl ;=kla we;'
l;=reuqrex.d ;ïn¾ðhd
14'10 rEmh - i;=ka u.ska mrd.Kh jk mqIam
iq<Õ
iq<Õ u.ska mrd.Kh jk mqIAm jd;ldó mqIAm f,i ye¢kafõ' jd;ldó mqIAmj,
fndfydaúg cdhdx.S mqIam yd mqudx.S mqIAm fjk fjk u msysghs' fuu mqIamj,
mrd.K l%shdj,sh jvd fyd¢ka isÿlr .ekSug my; i|yka wkqj¾;k mej;sh yels h'
ù nvbß`.= fmd,a
14'11 rEmh - iq<`. u.ska mrd.Kh jk mqIam
c,h
c,h u.ska mrd.Kh jk mqIAm c,ldó mqIAm f,i ye¢kafõ' c,ldó mqIAmj,
fndfydaúg cdhdx.S mqIam yd mqux.S mqIAm fjk fjk u msysghs' mßK; jQ úg mqux.S
mqIAm Ydlfhka .e,ù c,fha mdfõ' th cdhdx.S mqIamhl l,xlh fj; md ù meñKs
úg mrd.Kh isÿ fõ'
c,h u.ska mrd.Kh jk mqIam i|yd ksoiqka (- je,siafkaßhd
W!kkh wKavh
äïnh
äïn fldaIh äïnh
îcdjrKh ixfiapkh
hqla;dkqj
l,,h
• mrd.Kfha § mqIamhl mrd. tu mqIamfha u fyda tu úfYaIfha fjk;a
mqIamhl l,xlh u; ;ekam;a fõ'
• tu mrd. l,xlh u; ;ekam;a jQ miq l,xlh u; we;s iSks ødjKh ksid
W;af;ackh ù mrd. m%frdayKh wdrïN fõ'
• mrd. m%frdayKfha § mrd. kd<h lS,h Tiafia j¾Okh ù äïnfldaIh ;=<
we;s äïnh fj; <Õd fõ'
• mrd.h ;=< we;s mqx ckaudKqj äïnfldaIh ;=< jQ äïnh iuÕ ixfhdackh
ùfuka hqla;dKqjla iEfok w;r fuu ixisoaêh ixfiapkh f,i ye¢kafõ'
² M, yd îc ksmoùu
mejreu -14'3
• Tng yuqjk M, j¾. jHdma; jk jHdma;s ldrlh y÷kdf.k kï
lrkak'
• ta ta ldrlh wdOdrfhka jHdma; ùug tu M,j, we;s wkqj¾;k fol
ne.ska ,shkak'
² îcfha ÔjH;dj
² jd;h ^Tlaiscka&
² c,h
² WIaK;ajh
îc m%frdayKfha § c,h u.ska îc m;% ;=< we;s tkaihsu il%sh lr tys ixÑ; ù
we;s ixlS¾K wdydr ir, wdydr njg ÔrKh lrhs' tu wdydr u.ska îc uQ,h yd
îcdxl=rh j¾Okh fõ'
wmsfN!u m%frdayKh
îch m%frdayKh ù îcdxl=rh fmdf<dfjka by<g u;=ùu iuÕ u îc m;%
fmdf<dfjka by<g ti fõ' ;jo îc m;%" îc me<fha uq,a wjêfha j¾Okhg
wjYH ixÑ; wdydr iemhSug wu;r j m%NdixYaf,aIKh u.ska wdydr ksmoùu
isÿ lrhs' fndfyduhla oaùîc m;%S Ydlj, îc wmsfN!u m%frdayKh olajhs'
ksoiqka (- fndaxÑ" ishU,d
l%shdldrlu - 14'5
îc m%frdayKhg wjYH ndysr idOl mÍlaId lsÍu i|yd iqÿiq l%shdldrlula
ie,iqï lrkak'
mqriaÒ .%kaÓh
uq;% ud¾.h
Y=l% kd,h
YsIAKh
wmsjDIKh
jDIK fldaIh
jDIKh
wmsjDIKh
Y=l%dKQ
ffi,
Y=l%Or kd<sld
Y=l%Or kd<sldjl yrialv wka;rd, ffi,
j,s.h
14.22 rEmh -
Y=l%dKqjl bf,lafg%dak wKaùlaISh jHqyh
² ia;%S m%ckl moaO;sh
ia;%S m%ckl moaO;sfha m%Odk fldgia
• äïnfldaIh (Ovary)
Wor l=yrh ;=< fY%daKs fmfofiys md¾Yaúl ì;a;sj,g wdikakj äïnfldaI hq.,la
mj;S' äïn fldaIhl yrialvl ndyslh yd uÊcdj f,i l,dm folla we;' äïn
ksmojkafka iHqksld ;=<h' m%d:ñl iHqksld iy tajdhska äïn iE§fï úúO wjia:d
jk .%d*Sh iHqksld" mS;foay" Yafõ;foay hk oE äïn fldaIh ;=< oelsh yels h'
äïn ksmoùu Wmf;a isg u wdrïN ù we;'
• mef,damSh kd<h (Fallopian tube)
äïn fldaIfhka msg jQ äïn mef,damSh kd<h kï isyska È. fmaYsuh kd,hlg
we;=¿ fõ' tys äïn fldaIhg wdikak fl<jr mqkS,dldr jk w;r ta jgd lv/,s
kï weÕs,s jeks fkÍï mj;S' tajd äïnh mef,damSh kd<hg we;=¿ lsÍug jeo.;a
fõ'
• .¾NdIh (Uterus)
.¾NdIh fY%daKs l=yrh ;=< msysgk >k ì;a;s iys; l=yruh jHqyhls' tys nqoakh"
foayh" Y%Sjh f,i l,dm ;=kla we;' .¾NdIfha nqoakh m%foaYhg mef,damSh kd<
hq., iïnkaO fõ' wfkla fl<jr .%Sjh fyj;a .eíf., msysghs'
• fhdaks ud¾.h (Endocervical canal)
.¾NdIfha .eíf.f,ka miqj we;s fldgihs' fhdaks ud¾.h" fhdaks újrfhka ndysr
mßirhg újD; fõ'
.¾NdIh
uQ;%dYh
fhdaks
uQ;% ud¾.h ud¾.h
fhdaks újrh
14'22 rEmh - ia;%S m%ckl moaO;sfha msysàu
mef,damSh kd<h
.%d*s iHqksldj
m%d:ñl iHqksld
Yafõ; foayh
mS; foayh
j¾Okh jk mS;foayh
fudapkh jQ äïnh
0 Èk 14 Èk 28 Èk
iHqksld wjêh ¨hqáh,a wjêh
¨fghSlrK fydafudakh
² iHqksld wjêh
wdrïNl wjêh hs' msáhqgß .%kaÓfhka i%djh lrk iHqksld W;af;acl fyda¾fudakfha
(FSH) n,mEu hgf;a äïnfldaIh ;=< we;s m%d:ñl iHqksldjla .%d*S iHqksldj
olajd j¾Okh ù äïnhla uqod yeÍug yels ;;a;ajhg m;aùu iHqksld wjêfha §
isÿfõ' fï i|yd Èk 14 la muK .; fõ' fuu wjêh ;=< äïnfldaIfhka Biag%cka
fyda¾fudakh i%djh ùu o isÿ fõ'
² ¨hqáh,a wjêh
wjidk wjêh hs' .%d*S iHqksldj mßK; jQ miq msáhqgß .%kaÓfhka i%djh lrk
¨fghSlrK fyda¾fudakfha (LH) n,mEu hgf;a msmsÍ ta ;=< we;s äïnh"
äïnfldaIfhka mef,damSh kd<h fj; uqodyeÍu ¨hqáh,a wjêfha § isÿfõ' uqody,
äïnh mef,damSh kd<h Tiafia bÈßhg .uka lrk w;r ixfiapkhla isÿ fkdjqfha
kï .%d*S iHqksldfõ b;sß fldgi mS; foayh njg;a" th miqj Yafõ; foayh njg;a
m;a ù mßydKs ùu o fuu wjêfha § isÿfõ' fï i|yd Èk 14 la muK .;fõ' fuu
wjêfha § äïnfldaIfhka fm%dfciafgfrdka fyda¾fudakh i%djh ùu o isÿ fõ'
Biag%cka
fm%dfciafgfrdka
ixfiapkh yd wêfrdamKh
ixi¾.fha § fhdaks ud¾.h fj; Y=l% ;r,h uqod yÍ' tys we;s úYd, ixLHdjlska
hq;a Y=l%dKq ffi, ;r,fhys msyskñka .¾NdIh Tiafia mef,damSh kd<fha by<
fldgi fj; .uka lrhs' bkamiq tla Y=l%dKqjla mef,damSh kd<h Tiafia .¾NdIh
foig tk äïnh iu. tl;= fõ' fuys§ äïn ffi,fha yd Y=l%dKq ffi,fha
kHIaál øjH tl;= ùu isÿfõ' th ixfiapkh f,i ye¢kafõ'
ixfiapkh
Èk 7 §
^í,diagQ,dj&
N%EKfha úlikh
wêfrdamKfhka miq ;jÿrg;a ffi, úNdckh isÿ fjñka l,, úlikh isÿ fõ'
i;s yhl § muK l,, mg, kï wdrlaIl mg, j¾Okh fõ' ta ;=< ;r,hla msÍ
mj;S' i;s 9la muK jhia jQ l,,h N%EKh f,i ye¢kafõ' fï wkqj N%EKh tu
;r,fha .s,S mj;S'
N%EKh
.¾NdI ì;a;sh
l,, mg,
.eíf.,
uQ;%dYh
fhdaks ud¾.h
.=oh
14'30 rEmh - .¾NdIh ;=< N%EKfha úlikh
ore m%iQ;sh
m%iQ;sh wdikak jk úg N%EKh .¾NdIh ;=< msysgd we;af;a ysi my<g isák fiah'
Èk 280 la muK .; jQ miq N%EKfha úlikh iïmQ¾K fõ' túg .¾NdIfha fmaYs
ixfldapkh ùfuka orejd fhdaks ud¾.h Tiafia msg;g ;,a¨ fõ' fuh ore m%iQ;sh
f,i ye¢kafõ' .¾NdIh ;jÿrg;a ixfldapkh ùu u.ska l,,nkaOh yd iïnkaO
wfkl=;a fmaIs bj;alrhs' fuh je±uy kï fõ' miqj m%iQ;sfhka miq l,,nkaOh
yd N%EKh iïnkaO flreKq fml‚ je, lmd .eg .ihs'
mejreu - 14.4
• ud;D reêrfha isg N%EKfha reêrhg l,,nkaOh yryd úirKh jk
øjH fudkjdo@
• tfiau N%EK reêrfha isg ud;D reêrhg úirKh jk øjH fudkjd o@
fyda¾fudak iudfhdackh
udkj m%ckk l%shdj,sh iïmQ¾Kfhka u fyda¾fudakuh md,khla iys; h' mqreI
yd ia;%S fomd¾Yjfha u fuh oelsh yels h' fuys § wka;rdi¾. .%kaÓ lsysmhlska
i%djh lrk fyda¾fudak j¾. lsysmhla jk FSH, LH, fgiafgdiafgfrdka"
fm%dfciafgfrdka Biag%cka hk fyda¾fudak jeo.;a fõ'
² isms,sia ^WmoxYh&
Treponema pallidum keue;s nelaàßhdj u.ska frda.h fnda lrhs' frda. ldrl foay
.; ù udi ;=klg miq ,sxf.akaøsfha fõokd rys; ìì,s we;s fõ' fïjd bfí u
iqj fõ' udi yhlg muK miq WK yd W.=f¾ fõokdj we;s fõ' miqj bfíu iqj
fõ' uq,a wjêfha § frda.h y÷kdf.k ksis T!Iëh m%;sldr lsÍfuka frda.h iqj
l< yels h'
frda.ldrlhg wjqreÿ lsysmhla reêrfha wl%Sh f,i Ôj;a úh yels h' tu ld,h ;=<
reêrh Tiafia YÍrfha wfkl=;a wjhjj,g frda.h jHdma; úh yels h'
² y¾mSia
Herpes simplex keue;s ffjrih u.ska frda.h fnda lrhs' ,sxf.akaøsh wdY%s;j wêl
fõokdldÍ ìì,s we;s ùu fuu frda.fha ,laIK fõ'
iakdhq moaO;sh wvmK lrhs' tfiau iakdhq moaO;sh ;=< ksoka.; fõ' kej; kej;
u;=fõ' udrdka;sl fkdjQj o iaÓr m%;sldr fkdue;'
^2& Ydlj, j¾Ol m%ckkh isÿlrk j¾Ol jHqy i|yka lr ta ta jHqy i`oyd
WodyrK ,shkak'
^3& Ydl noaO lsÍfï§ m%dfhda.slj u;=fõ hehs Tn is;k .eg¨ lsysmhla
i|yka lrkak'
^4& zzYdlj,ska fyd| M,odjla ,nd.ekSu i|yd ,sx.sl m%ckkhg jvd j¾Ol
m%ckkh iqÿiqhZZfuu woyi meyeÈ,s lrkak'
^5& mqIAmhl yuqjk m%Odk mqIAm fldgia kïlr tajdfhka bgqjk ld¾hh
i|yka lrkak'
mqIam fldgi bgqjk ld¾hh
................................ ............................................................
................................ ............................................................
................................ ............................................................
................................ ............................................................
^6& iaj-mrd.Khg jvd mr-mrd.Kh u.ska ie,fik jdis fudkjdo@
^7& Ydlj, M, yd îc jHdma;sh isÿ fkdfõ kï we;súh yels .eg¨ ,shd
olajkak'
^8& fhdjqkqodj ;=< mqreIhskaf.a yd ia;%Skaf.a isÿjk fjkialï ,ehsia;=.;
lrkak'
mqreIhskaf.a isÿjk fjkialï ia;%Skaf.a isÿjk fjkialï
^10& mqreI m%ckl moaO;sfha rEmigykla my; olajd we;' tys olajd we;s
fldgia kï lrkak'
A
H
J B I
G C
F
D
mdßNdIsl jpk
m%ckkh - Reproduction
w,sx.sl m%ckkh - Asexual reproduction
,sx.sl m%ckkh - Sexual reproduction
fhdjqkaÞj - Adolescence
wd¾;j pl%h - Menstrual cycle
l,,nkaOh - Placenta
fml‚je, - Umbilical cord
j¾Ol m%pdrKh - Vegetative propagation
mgl frdamKh - Tissue culture
mrd.Kh - Pollination
ixfiapkh - Fertilization
îc iqma;;dj - Seed dormancy
hqla;dKqj - Zygote
N%EKh - Foetus
n,h
mSvkh =
j¾.M,h
n,h = mSvkh × j¾.M,h
n,h = 150 N m-2 × 8 m2
= 1200 N
15'2 øj mSvkh
>k øjH ksid muKla fkdj øj ksid o mSvk yg .kS' >k jia;=jla fïihla u;
;enQ úg fïih u; mSvkhla we;s jkafka jia;=fõ nr ksid fïih u; we;s jk
n,h" jia;=j iy fïih iam¾Y jk m%foaYh mqrd me;sÍ hdu ksid h' fuf,i u"
øjhla wvx.= Ndckhl m;=, u; mSvkhla we;s jkafka øjfha nr ksid Ndckfha
m;=, u; we;s jk n,h m;=f,a j¾.M,h mqrd me;sÍ hdfuka h' Ndckhlg øjhla
oeuQ úg øjfha nr ksid mSvkhla we;sjkafka Ndckfha m;=, u; muKla fkdfõ'
tys ì;a;s u; o mSvkhla we;s fjhs' fï yefrkakg øj mSvkfha ;j;a jeo.;a
,laIK lsysmhla we;' oeka wms tu ,laIK ms<sn| úuid n,uq'
by< isÿrej,ska c,h úÈk fõ.hg jvd jeä fõ.hlska my< isÿrej,ska c,h
úÈk nj Tng fmfkkq we;' isÿrlska c,h fõ.fhka ksl=;a jkafka isÿr wi,
jeä mSvkhla we;s úgh' ta wkqj" øjhl .eUqr jeä jk úg mSvkh jeä jk nj;a"
.eUqr wvq ia:dkhl § øj mSvkh wvq nj;a ñka meyeÈ,s fõ'
iEu k<hl u øj lf|a isria Wi iudk nj Tng fmfkkq we;' øjhl tlu
uÜgfï we;s ,CIHj, mSvk iudk nj wms by; l%shdldrlïj, § ÿgqfjuq' ta
wkqj" PVC k<hg wfkla k< iú lr we;s ia:dk ish,af,a mSvk iudk úh hq;=
h' iEu k<hl u øj uÜgu iudk ùfuka fmfkkafka tu tla tla k<h iú lr
we;s ia:dkfha mSvkh r|d mj;skafka tla tla k<h ;=, we;s øj m%udKh fyda
øj lf|a yevh u; fkdj" øj uÜgu ^øj lf|a Wi& u; muKla nj h' rEmfha e
k<h ;=< we;s øj m%udKhg jvd a k<h ;=< we;s øj m%udKh jeä h' tu k<
foflys we;s øj l|kaj, yev o wiudk h' kuq;a ta foflys u uq, we;s mSvk
iudk h'
wm fuf;la øj u.ska we;s lrk mSvkh ms<sn| j lrk ,o wOHhkhg wkqj øj
mSvkhg my; oelafjk .=Kdx. mj;S'
(i) øjhla ;=< hï ia:dkhl § mSvkh Bg by<ska we;s øj lf|a Wi u; r|d
mj;S' tkï øj lf|a Wi jeä jk úg mSvkh jeä jk w;r Wi wvq jk
úg mSvkh wvqfõ'
(ii) øjfha iu uÜgïj, § mSvk iudk fõ'
ksoiqk 1
jejl tla ia:dkhl .eUqr 1'5 m fõ' tu ia:dkfha m;a, u; c,h u.ska we;s lrk
mSvkh fidhkak (c,fha >k;ajh = 1000 kg m-3 ; g = 10 m s-2 ).
mSvkh = h ρ g
= 1.5 m × 1000 kg m-3 × 10 m s-2
= 15 000 Pa
ksoiqk 2
uqyf
q oa tla;rd ia:dkhl .eUqr 10 m fõ' fuu ia:dkfha uqyÿq m;a, u; lrÈh u.ska
we;s lrk mSvkh fidhkak (uqyÿq c,fha >k;ajh = 1050 kg m-3 ; g = 10 m s-2 )'
mSvkh = h ρ g
= 10 m × 1050 kg m-3 × 10 m s-2
= 105 000 Pa
69 fkdñf,a fnod yeÍu i|yd h
15'3 øj u.ska mSvkh iïfm%aIKh
n, fh¥ úg øj iïmSvkhg Ndck fkdfõ' tneúka øjhl tla ;eklg fhdok
msvkh øjfha ;j;a ;eklg iïfm%aIKh l< yels h'
fuu ixisoaêh mokï lrf.k ilia lrf.k we;s hka;%" ødj mSvl hka;% kï fõ'
ødj mSvl hka;%hl uQ,O¾uh 15'6 rEmfha fmkajd we;'
l=vd n,h
l=vd n,h
B msiagkh
A msiagkh B msiagkh
A msiagkh
200 cm2
10 cm2 200 cm2
úYd, n,h
úYd, n,h
20 N
P= F =
A 10-3 m2
= 2 × 104 N m-2 = 20 000 N m-2
= 2 N cm-2
fuu mSvkh ;r,h u.ska B msiagkh fj; iïfm%aIKh fõ' túg B msiagkh wi,
øj mSvkh o 2 N cm-2 fõ' tkï" B msiagkfha iEu 1 cm2 fj; u 2 N n,hla ;r,h
u.ska Wvq w;g fhfohs' ta ksid tys j¾.M,h jk 200 cm2 fj; fhfok uq¿ n,h
400 N (2 × 200) fõ' l=vd msiagkh u; fhdok 20 N n,hlska úYd, msiagkh fj;
400 N n,hla iïfm%aIKh l< yels jkafka øjh ;=<ska mSvkh iïfm%aIKh ùu
ksid h ^fujeks ødj mSvlj, msiagk u; fhfok n, tajd ;=< we;s øj lf|a nr
ksid fhfok n,hg jvd b;d úYd, ksid øj lf|ka we;s jk mSvkh .Kkhka
i|yd i,lkq fkd,efí&'
70 fkdñf,a fnod yeÍu i|yd h
fudag¾ r: kv;a;= lrk ia:dk yd fiajd ia:dkj, r: jdyk tieùug fhdod
.kakd Tijkh (hoist) o mSvk iïfm%aIKh Ndú;hg f.k iE¥ WmlrKhla fõ'
l=vd n,h
úYd, msiagkh
l=vd msiagkh
p,kh jQ
p,kh jQ ÿr
ÿr
úYd, n,h
øjh
^f;,a&
msiagkh
f;,a
frdaOl m¨ mÈlh
m%Odk is,skavrh
odi is,skavrh
frdaOl ;eá
l%shdldrlu 15'2
øjhl tlu uÜgfï we;s ish¨ ,laIHj, mSvk iudk ksid neÆkh iïnkaO
lsÍug fmr ndyq fofla c, uÜgï iudk ùfuka fmfkkafka tu c, uÜgï folg
by<ska fhfok mSvk iudk nj hs'
jdhqf.da,Sh mSvkh
mDÓú mDIaGfha isg lsf,daógr ish .Kkla Wig jdhq f.da,h (atmosphere) msysgd
we;' c,h msrjQ n÷kl c,h ;=< jQ ´kEu ,laIHhl" Bg by<ska we;s c,h ksid
mSvkhla yg.kakd fiau jdhqf.da<h ;=< jQ ´kEu ,laIHhl o Bg by<ska we;s
jd;fha nr ksid mSvkhla yg.kshs' fuu mSvkh jdhqf.da,Sh mSvkh (atmospheric
pressure) kñka ye¢kafõ'
jdhqf.da,h ksid
we;sjk mSvkh
øjhla ;=< tlu uÜgfï msysá ´kE u ,laIH foll mSvk iudk nj wms oeka
oksuq' ta wkqj" Ndckfha k<hg msg;ska riÈh mDIaGh u; msysá ,laIHhl mSvkh
jdhqf.da,Sh mSvkhg iudk ksid tu uÜgfï u k<h ;=< msysá ,laIHhl mSvkh
o jdhqf.da,Sh mSvkh u úh hq;= h' øj lf|a Wi ie,lSfuka k<h ;=< msysá tu
,laIHfha mSvkh P = h ρ g hk iQ;f
% hka .Kkh lr .; yels h' ta wkqj jdhqf.da,h
S
mSvkh h ρ g úh hq;= h'
kuq;a mSvkh uekSfï myiq tallhla f,i riÈh lf|a Wi o nyq,j Ndú; fõ'
fuu mÍCIKh isÿ lrk ,oafoa uqyqÿ uÜgfï § kï" riÈh lf`oa Wi 76 cm muK
jkq we;' k<h Ndckfha wvx.= riÈh ;=<g u|la .s,ajqjfyd;a túg o riÈh lf`oa
Wi fkdfjkia j mj;skq we;' isÿjkafka ßla;hla mj;sk fldgfia Wi wvq ùu
muKls' k<h wdk; l<fyd;a k<h Èf.a riÈh l| by< k`.sk fia fmkqk o
riÈh lf|a isria Wi uekak úg th 76 cm u fõ'
jdhqf.da,Sh mSvkh uekSug riÈh Ndú;fhka idod .;a WmlrKh riÈh jdhq
mSvkudkh (mercury barometer) kï fõ'
mßudKh
o¾Ylh
jdhq mSvkh
l=yrh
^1& uqyqÿ uÜgfï § jdhqf.dA,Sh mSvkh 76 cm Hg fõ' riÈfha >k;ajh 13 600 kg m-3
o .=re;ajc ;ajrKh 10 m s-2 o nj i,ld"
ms<s;=r
15'5 bms,Su
c, n÷klg .,a leghla oeuQ úg th .sf,k nj;a" ,E,s lene,a,la jeks fohla oeuQ
úg th c,fha mdfjk nj;a wms oksuq' iuyr jia;= c,fha .s,Sug;a ;j;a iuyr
jia;= c,fha mdùug;a ljr úoHd;aul uQ,O¾u n,mdkafka oe hs fidhd n,uq'
Wvql=re f;rmqu
,E,s lene,a,la jeks c,fha mdfjk jia;=jla c,h u; ;nd oE;ska f;rmdf.k
isák úg" Wvql=re w;g c,fhka fhfok n,hla wfma w;g oefka' c,fha .sf,k
jia;=jl jqj o" c,h ;=< § wmg oefkk nr jd;fha § tys nrg jvd wvq fõ' fufia
jkafka c,fha .s,ajd we;s jia;=jla u; c,h u.ska by<g n,hla fhdok ksid h'
fuu n,h Wvql=re f;rmqu (upthrust) kñka ye¢kafõ' c,h muKla fkdj ´kE u
;r,hla tys .s,S we;s jia;= u; Wvql=re f;rmqu we;s lrhs'
² f,day lene,a,la 15'16 (a) rEmfha oelafjk mßÈ ÿkq ;rdÈhlska t,a,d tys nr
uek .kak'
ÿkq ;rdÈh
f,day
lene,a,
oeka 15'16 (b) rEmfha oelafjk mßÈ f,day lene,a, u; w;ska my<g n,hla
fhdokak' ta wjia:dfõ § ÿkq ;rdÈ mdGdxlh lshjkak' my<g n,hla fh¥ ksid
ÿkq ;rdÈfha mdGdxlh jeä ù we;s nj fmfka' bka miq (c) rEmfha oelafjk mßÈ
f,day l=Üáh u; my<ska by<g n,hla fhdod ÿkq ;rdÈ mdGdxlh n,d.kak'
jia;=j u; by<g n,hla fh¥ ksid ÿkq ;rdÈ mdGdxlh wvq jQ nj fmfka' fuhska
fmkS hkafka" jia;=j u; my<g n,hla l%shd lf<a kï ÿkq ;rdÈ mdGdxlh jeä
jk w;r" by<g n,hla l%shd l< úg mdGdxlh wvq jk nj hs'
oeka jia;=j (d) rEmfha oelafjk mßÈ c,fha .s,ajd we;s úg ÿkq ;rdÈ mdGdxlh
lshjkak' túg ÿkq ;rdÈ mdGdxlh wvq jk nj fmfkkq we;' (c) rEmh ms<sn| j
l< meyeÈ,s lsÍug wkqj ÿkq ;rdÈ mdGdxlh wvq jkafka by<g n,hla ls%hd l<
úg §h' tfia kï ñka ;yjqre jkafka jia;=jla øjhla ^;r,hla& ;=< .s,a jQ úg
øjh u.ska jia;=j u; Wvql=re n,hla we;s lrk nj hs'
,nd .;a mdGdxl weiqfrka tla tla wjia:dfõ § Wvql=re f;rmqu yd úia:dms; c,
mßudfõ nr my; j.=fõ olajd we;'
Wvql=re úiA:dms; c,
wjia:dj
f;rmqu (N) mßudfõ nr (N)
a- >klh c, mDIaGh wdikakfha we;s úg 0 0
b- >klh wvla c,fha .s,S we;s úg 0.3 0.3
c- >klh iïmQ¾Kfhka c,fha .s,S c, mDIaGh 0.6 0.6
wdikakfha we;s úg
d- >klh iïmQ¾Kfhka c,fha .s,S c,h ;=< 0.6 0.6
my<ska we;s úg
fuu j.=fõ fmkajd we;s m%;sM, wkqj t<eôh yels ks.ukh jkafka" by; >k
jia;=j c,h ;=< w¾O jYfhka fyda iïmQ¾K jYfhka fyda .s,S we;s úg th u;
l%shd lrk Wvql=re f;rmqu" jia;=j u.ska úia:dmkh jQ c,fha nrg iudk jk
njhs' fuu ixisoaêh uq,skau y÷kajd fok ,oafoa wdlsñäia úoHd{hd úiska ksid"
fuh wdlsñäia uQ,O¾uh f,i ye¢kafõ'
wdlsñäia uQ,O¾uh
jia;=jla ;r,hla ;=< w¾O jYfhka fyda mQ¾K jYfhka fyda .s,S we;s úg" th
u; l%shd lrk Wvql=re f;rmqu jia;=j u.ska úia:dms; ;r,fha nrg iudk fõ'
l%shdldrlu 15'5
fuu l%shdldrlu i|yd Tng tlsfklg fjkia øjHj,ska ;ekQ jia;= ;=kla
wjYH fõ' bka tlla (A jia;=j) c,fha fldgila .s,S mdúh hq;= h' wfkl
(B jia;=j) c,fha iïmQ¾Kfhka .s,S mdfjk jia;=jla úh hq;= h' c,h we;=,a
fkdjk fia fyd¢ka jeish yels l=vd fnda;,hlg iqÿiq m%udKhla je,s msrùfuka
fujekakla ;kd .; yels h' ;=ka jeks jia;=j (C jia;=j) c,fha .sf,k jia;=jla
úh hq;= h'
² ÿkq ;rdÈhla Ndú;fhka A, B yd C jia;=j, nr uek .kak'
² oeka A jia;=j c,fha mdfjk wjia:dfõ§;a" B jia;=j iïmQ¾Kfhka .s,S mdfjk
wjia:dfõ §;a" C jia;=j c,fha .s,S we;s wjia:dfõ §;a oDYH nr uek .kak'
Tng ,efnk m%;sM, wkqj t<eôh yels ks.ukh l=ulaoehs igyka lrkak'
by; l%shdldrlfï § YsIHfhla yg ,enqKq mdGdxl yd ksÍlaIK my; mßÈ úh'
ta wkqj ,efnk m%;sM, úuid n,uq'
;r,hla ;=< fldgila .s,S mdfjk fyda iïmQ¾Kfhka .s,S mdfjk jia;=jla u;
l%shd lrk Wvql=re f;rmqu jia;=fõ nrg iudk jk w;r" jia;=j ;r,h ;=<
iïmQ¾Kfhka .s,S we;s úg ls%hd lrk Wvql=re f;rmqug jvd jia;=fõ nr jeä jk
úg" jia;=j ;r,h ;=< .sf,k njh'
tkï"
jia;=jla ;r,hla ;=< iïmQ¾Kfhka .s,a jQ úg ls%hd lrk Wvql=re f;rmqu"
^w& jia;=fõ nrg jvd wvq kï" jia;=j ;r,h ;=< .sf,a'
^wd& jia;f
= õ nrg iudk kï" jia;j
= ;r,h ;=< iïmQ¾Kfhka .s,S mdfõ'
^we& jia;=fõ nrg jvd jeä kï" jia;=fõ nrg iudk Wvql=re f;rmqula
;r,fhka we;s jk fia jia;=j ;r,h ;=< w¾O jYfhka .s,S mdfõ'
øjudkh
øjudkh (Hydrometer) Ndú; lrkafka øjj, iy ødjKj, >k;ajh uek .ekSug
h' ùÿrej,ska idod we;s tys 15'20 rEmfha fmkajd we;s wdldrhg is,skavrdldr
l|la yd n,anhla we;' n,anh ;-=< riÈh fyda Bhï uqksiaiï fyda fhdod we;' tfia
lrkafka øj ;=< isriaj mdùug yelsùu i|yd h'
>k;ajh ueksh hq;= øjh n÷klg oud øjudkh tys mdùug ie,eiajQ úg øjh ;=<
tys .s,S we;s uÜgug wod, j øjudk mßudKfhka øjfha >k;ajh lshjd .; yels
h'
(1) (i) tla;rd c,dYhl .eUqr 1.2 m fõ' c,h ksid tys m;af,a yg .kakd
mSvkh .Kkh lrkak (g = 10 m s-2, c,fha >k;ajh = 1000 kg m-3)
(ii) tu c,dYfha m;=f,a 200 cm2 j¾.M,hla u; c,h u.ska we;s lrk
n,h ^f;rmqu& fidhkak'
(2) (i) z.eUqr jeäj;a u øjhl mSvkh jeä fõ'Z fuh wdo¾Ykh lr,Su i|yd
ir, mÍlaIKhla ,shkak'
(ii) neÆkhla ;=< we;s jd;fha mSvkh jdhqf.da,Sh mSvkhg jvd jeä o"
keoao hkak fidhd ne,Sug ir, mÍlaIKhla ,shkak'
(3) (i) uqyqÿ uÜgfï § jdhqf.da,Sh mSvkh 76 cm Hg fõ' fuu mSvkh
meial,aj,ska fldmuK o@
(ii) by; i|yka mSvkhg iudk mSvkhla we;s lrk c, lf|a Wi fldmuK
o@
(4) (i) wdlsñäia f.a kshuh ,shkak'
(ii) jd;fha § tla;rd jia;=jl nr 20 N fõ' th c,h ;=< uq¿ukska u .s,ajQ
úg oDYH nr 5 N fõ'
(a) c,h u.ska jia;j
= u; we;s lrk Wvqlr
= e f;rmqu fldmuK o@
(b) jia;=j c,fha iïmQ¾Kfhka u .s,S we;s úg tu.ska úia:dmkh jk
c,fha nr fldmuK o@
ridhk úoHdj
mod¾:fha fjkia ùï
16
hlvj,ska ks¾ñ; NdKav jd;hg ksrdjrKh l< úg u, nef`oa' lmqre fnda,
jd;hg ksrdjrKh lr ;enQ úg m%udKfhka l=vd fõ' whsia Èh ù øj c,h njg
m;a fõ' mod¾:j, isÿ jk fujeks úúO fjkiaùï wms ±l we;af;uq' tAjd ms<sn| j
;j ÿrg;a lreKq wOHhkh lrkq msKsi 16'1 l%shdldrlfuys ksr; fjuq'
l%shdldrlu - 16'1
wjYH øjH ( ue.akSishï (Mg) má lene,a,la" ;kql i,a*shqßla (H2SO4) wï,
ødjKh 50 ml muK" fidaähï yhsâfrdlaihsâ ^NaOH& fm;s lsysmhla" f,day
ye|s folla" lmqre fnda,hla ^ke*a;,Ska&" .sks fmÜáhla" 50 ml îlr folla"
nkaika Þylhla" WIaK;ajudkhla
my; i, ii, iii yd iv l%shdldrlïj, kshef,ñka ksÍlaIK jd¾;d lrkak'
i). f,day yekaola nkaika oe,a,g w,a,d ;Èka r;a lr mfilg .kak' thg
lmqre fnda,hla oud ksÍlaIKh lrkak' blaukska u th ;j;a f,day
yekaolska jikak' ál fõ,djlg miq jik ,o yekafoa we;=`M me;a;
ksÍlaIKh lrkak'
ii). msßisÿ lr .;a ue.akSishï má lene,a,la veys w`vqfjka w,a,d oykh
lrkak'
iii). ;kql i,a*shqßla (H2SO4) wï, ødjKhl wdrïNl WIaK;ajh
uek.kak' tu ødjkhg >k fidaähï yhsâfrdlaihsâ (NaOH) fm;s
lsysmhla tl;= lr l,;kak' kej; WIAK;ajh uek.kak'
iv). ue.akSishï má lene,a,la ;kql i,a*shqßla wï,h iys; îlrhg
oukak'
wxl (ii) isg (iv) olajd wjia:dj,§ ;sfnk øjH fjkia ù kj øjH iE§ we;' tjeks
úm¾hdi ridhksl úm¾hdi fyj;a ridhksl m%;sl%shd f,i ye¢kafõ'
ridhksl úm¾hdihla isÿ ù we;s nj ;yjqre lrk idlaIs f,i" oe,a,la iys; j
oeùu" r;a ùu" jdhq nqnq`M msg ùu" j¾K úm¾hdihla we;s ùu" wjlafIam we;s ùu jeks
ksÍlaIK ±laúh yels h'
ridhksl yd fN!;sl úm¾hdi ms<sn| ;j ÿrg;a fidhdne,Su i`oyd 16'1 j.=j
wOHhkh lruq'
j.=j 16'1
fN!;sl úm¾hdih yd wod< ridhksl úm¾hdih yd wod<
ksÍlaIK ksÍlaIK
øjH ie§ we;s wxY=j, ieliSu ;sfnk øjH u`.ska fjkia
muKlA fjkia fõ' kj øjH we;s fN!;sl yd ridhksl .=K we;s
fkdfõ' kj øjH we;s fõ'
ksoiqka ( ksoiqka (
1'.,a leãu' ^leg l=vq& 1'or oykh' ^w¿ iE§u" jdhq msgùu&
2'bá Èhùu' ^>k øj& 2'yqkq.,a r;alsÍu' ^le,aishï
3'c,h jdIam ùu' ^øj jdhq& Tla i hs â iE§u" jdhq msgùu&
4'c, jdIam c, 3'fldkaäia r;a lsÍu' ^Tlaiscka
ìkaÿ njg m;aùu'^jdhq øj& msgù u&
4'hlv u, ne`£u' ^u,lv we;sùu&
ridhksl úm¾hdifha iajNdjh wkqj tajd j¾. y;rlg fnÈh yels h' tu j¾.
y;r my; ±lafõ'
• ridhksl ixfhdack m%;sl%shd
• ridhksl úfhdack m%;sl%shd
• tal úia:dmk m%;sl%shd
• oaú;aj úia:dmk m%;sl%shd
● ridhksl ixfhdack m%;sl%shd
l%shdldrlu 16'2 ys m<uq m%;sl%shdj i,lkak' tys§ ue.akSishï jd;fha we;s Tlaiscka
jdhqj iu`. m%;sl%shd lsÍfuka ue.akSishï Tlaihsâ iEfoa'
ue.akSishï + Tlaiscka ue.akSishï Tlaihsâ
2Mg + O2 2MgO
fuys § uQ,øjH folla tl;= ù kj ixfhda.hla iE§ we;'
uQ,øjH - uQ,øjH fyda uQ,øjH ixfhda. fyda ixfhda. - ixfhda. fyda tl;= ù kj ixfhda.
hla iE§u ridhksl ixfhdack m%;sl%shdjla f,i ye`Èkafõ'
ridhksl ixfhdack m%;sl%shd i|yd ;j;a ksoiqka lsysmhla my; ±lafõ'
yhsârcka ¬ laf,daÍka yhsârcka laf,darhsâ
H2 + Cl2 2 HCl
ldnkavfhdlaihsâ ¬ ldnka ldnkafudfkdlaihsâ
CO2 + C 2 CO
le,aishï Tlaihsâ ¬ c,h le,aishï yhsfv%dlaaihsâ
CaO + H2O Ca(OH)2
ridhksl ixfhdack m%;sl%shd i|yd fmdÿ m%;sl%shdj my; ±lafõ'
A+B C
A B+C
AB + CD AD + CB
mejreu - 16'1
• my; 1 isg 5 olajd wxlj,ska olajd we;s jpk iólrK i,lkak'
² tu jpk iólrK i`oyd ;=,s; ridhksl iólrK ,shkak'
² tu ridhksl iólrK ljr m%;sl%shd j¾.hg wh;a ±hs i`oyka lrkak'
² Tfí .=re;=ud$.=re;=ñhg fmkajd ksje/È;dj ;yjqre lr.kak'
1' a. ue.akSishï + Tlaiscka ue.akSishï Tlaihsâ
b. iskala + fldm¾ i,af*aÜ iskala i,af*aÜ + fldm¾
2' a. ue.akSishï + yhsâfrdlaf,daßla ue.akSishï + yhsârcka
wï,h laf,darhsâ
b.f*ria i,af*aÜ + fidaähï yhsfv%dlaihsâ f*ria + fidaähï
yhsâfrdlaisâ i,af*aÜ
hï ridhksl m%;sl%shdjla ,sùug jpk Ndú; l< úg ÿIalr;d /ilg uqyqK §ug
isÿ fõ' jpk u`.ska ,shd ±lajQ úg ixfhda.h iukaú; jk uQ,øjH mrudKq w;r
wkqmd;h ksrEmKh fkdfõ' tfy;a ridhksl iQ;% u`.ska ,shd ±lajQ úg ixfhda.fha
jQ uQ,øjHj, mrudKq wkqmd;h ksYaÑ; j ±k.ekSug yels h' túg m%;sl%shdj ;=,s;
l< yelsh' ;=,s; m%;sl%shdj okafka kï m%dfhda.sl j m%;sl%shdj isÿ lsÍfï§ Wmßu
M, m%udKhla ,nd.ekSug tla tla ixfhda. fyda uQ,øjH ñY% l< hq;= ialkaO
wkqmd; .Kkh l< yels h' ta ksid ridhksl ixfla; yd iQ;% Ndú;fhka
iólrK ,sùu myiq jkjd fuka u we;eï .Kkhka i|yd o Wmldr jk nj my;
±lafjk WodyrK weiqßka jgyd.kak'
my; oelafjkafka ySughsÜ ^Fe2O3& iy ldnka fudfkdlaihsâ w;r m%;sl%shdjhs'
Fe2O3 + 3CO 2Fe + 3CO2
uQ,øjH ixfla; yd ridhksl iQ;% Ndú; lr ,shd we;s by; ;=,s; iñlrKfhka
my; ±lafjk f;dr;=re ,nd.; yels h'
» Fe }56" O }16" C } 12 f,i idfmalaI mrudKql ialkaO okakd úg"
Fe2O3 } 160 g mol-1 o CO } 28 g mol-1 iy CO2 } 44 g mol-1 f,i ujq,sl
ialkaO ,efí'
fï wkqj"
(a) Fe2O3 ujq, tlla iu`. m%;sl%shd lsÍug ldnka fudfkdlaihsâ (CO) ujq,
;=kla wjYHfõ'
Fe2O3 160 g iu`. m%;sl%shd lsÍug ldnkafudfkdlaihsâ (CO) 28 « 3 g (84 g)
wjYHfõ'
(b) by; m%;sl%shdfõ§ whka (hlv) ujq, folla iEfoa'
by; m%;sl%shdfõ§ whka (hlv) 56 « 2 g (112 g) iEfoa'
(c) by; m%;sl%shdfõ§ ldnka vfhdlaihsâ ujq, ;=kla iEfoa'
by; m%;sl%shdfõ§ ldnkavfhdlaihsâ 44 « 3 g (132 g) iEfoa'
l%shdldrlu - 16'3
wjYH øjH ( w¨; lmk ,o fidaähï lene,a,la" msßisÿ lrk ,o 2 cm
muK È. ue.akSishï má lene,a,la
² w¨;ska lmk ,o fidaähï lene,a,la yd mDIaG msßisÿ lrk ,o
2 cm ue.akSishï máhla jd;hg ksrdjrKh lrkak'
² fidaähï lene,af,a lemqï mDIaGh yd ue.akSishï máh fyd¢ka
ksÍlaIKh lrkak'
² Tfí ksÍlaIK igyka lrkak'
fidaähï lene,af,a lemqï mDIaGfha È,sfik iajNdjh wvq fjkq fmfka' ue.akSishï
máfha ie,lsh hq;= fjkila olakg fkd ,efí' fidaähï lene,af,a È,sfik
iajNdjh wvqùug fya;=j th jd;fha we;s ix>gl iu. fõ.fhka m%;sl%shd lsÍuhs'
ue.akSishï jd;fha ix>gl iu. fõ.j;a m%;sl%shdjla fkd olajhs'
fidaähï (Na), ue.akSishï (Mg) jeks f,day jd;fha oykfha§ Tlaiscka iu.
myiqfjka m%;sl%shd lr f,day Tlaihsvh idohs'
4Na + O2 2Na2O
2Mg + O2 2MgO
iskala (Zn), whka (Fe), fldm¾ (Cu) jeks f,day jd;fha r;a l< úg u;=msg mDIaGh
w`ÿreùula olakg ,efí' fndfyda fõ,djla r;a l< miq Tlaihsv njg m;a fõ'
2Zn + O2 2ZnO
is,aj¾ (Ag), ma,eákï (Pt), f.da,aâ (Au) jeks f,day ;Èka r;al< o Tlaihsvh njg
m;a fkd fõ'
fuu lreKq mokï lrf.k úúO f,day Tlaiscka iu. m%;sl%shdjg n÷ka ùfï
myiqj tlsfklg fjkia nj ks.ukh l< yels h'
² f,day c,h iu. olajk m%;sl%shd
we;eï f,day isis,a c,h" WKq c,h yd c, jdIam iu. úúO >S>%;dj,ska m%;sl%shd
olajhs' fï wkqj f,day" c,h iu. olajk m%;sl%sh;dj tlsfklg fjkia nj
meyeÈ,sh' th ;yjqre lsÍu i|yd 16'4 yd 16'5 l%shdldrlïj, fhfouq'
l%shdldrlu - 16'4
wjYH øjH ( c,h" fødaKsldjla" fidaähï (Na) lene,a,la yd r;= ,sÜuia
lene,a,la
² c, fødaKsldfõ wvx.= c,hg r;= ,sÜuia lene,a,la yd l=vd fidaähï (Na)
lene,a,la ^uqx weghla ;rï& oukak ^.=re;=ud$;=ñhf.a iydh we;s j&'
² ksÍlaIK igyka lrkak'
96 fkdñf,a fnÞyeÍu i|yd h'
mod¾:fha fjkia ùï ridhk úoHdj
fidaähï (Na) lene,a, —IQ˜ y`v k.ñka c,h u; fõ.fhka tyd fuyd md fõ'
fidaähï (Na) lene,a, m%udKfhka l=vd jk w;r tl ;ek /`ÿk fyd;a .sks .kS'
fødaKsldfõ we;s r;= ,sÜuia lene,a, ks,a meyehg yef¾' fidaähï (Na) c,h iuÕ
fõ.j;a m%;sl%shdjla isÿ lrk w;r tys § yhsârcka (H2) jdhqj msg fõ' r;= ,sÜuia
lene,a, ks,a meyehg yeÍfuka fmfkkafka Ndiañl ødjKhla ie§ we;s njhs'
fuys§ isÿjkafka fidaähï isis,a c,h iu. m%;sl%shdfjka Ndiañl ødjKhla jk
fidaähï yhsâfrdlaihsâ yd yhsârcka ie§uhs'
2Na + 2H2O 2NaOH + H2
l%shdldrlu - 16'5
wjYH øjH ( îlrhla" c,h" msßisÿ lrk ,o ue.akSishï máhla
² msßisÿ lrk,o ue.akSishï (Mg) máh c , îlrhg oukak'
ksÍlaIK igyka lrkak'
² ±ka tu c, îlrh Þylhla wdOdrfhka r;a lrkak'
² ksÍlaIK igyka lrkak'
ue.akSishï (Mg) isis,a c,h iu. ksÍlaIKh l< yels uÜgfï m%;sl%shdjla
fkdolajhs' tfy;a WKq c,h iu. m%;sl%shd lsÍfï § jdhq nqnq`t msg jkq fmfka'
ue.akSishï (Mg) WKq c,h iu. m%;sl%shd lr ue.akSishï yhsâfrdlaihsâ yd
yhsârcka jdhqj idohs'
Mg + 2H2O Mg(OH)2 + H2
ue.akSishï (Mg) yqud,h iu. fõ.fhka m%;sl%shd lrhs' tfia m%;sl%shd lr ue.akSishï
Tlaihsâ yd yhsârcka jdhqj idohs'
Mg + H2O MgO + H2
we¨ñkshï (Al) yd iskala (Zn) isis,a c,h yd WKqiqï c,h iu. m%;sl%shd fkdl<
o" yqud,h iu. r;a l< úg wod< f,day Tlaisvh yd yhsârcka (H2) jdhqj idohs'
Zn + H2O ZnO + H2
hlv isis,a c,h yd WKqiqï c,h iu. m%;sl%shd fkd lrhs' yqud,h iu. r;a l<
úg wod< f,day Tlaihsvh yd yhsârcka (H2) jdhqj idohs'
3Fe + 4H2O Fe3O4 + 4H2
fï wkqj ;kql wï, f,day iu. m%;sl%shd lsÍfï YS>%;dj o f,day j¾.h u;
fjkia jk nj fmfka' fldm¾ (Cu) f,dayh ;kql yhsâfrdlaf,daßla (HCl) wï,h
iu. m%;sl%shd fkdlrk nj o fmfka' fndfyda f,day ;kql i,a*shqßla (H2SO4) iy
;kql khsá%la (HNO3) wï, iu`. o m%;sl%shd lr yhsârcka (H2) jdhqj msg lrhs'
Mg + H2SO4 MgSO4 + H2
kuq;a idkaø i,a*shqßla wï,h yd khsÜßla wï,h ^;kql fyda idkaø& f,day iuÕ
isÿ lrk m%;sl%shdfjka fjk;a jdhquh M, ,eìh yels h'
fmdgEishï (K), fidaähï (Na), le,aishï (Ca) jeks f,day ;kql wï, iu`.
m%pKav f,i m%;sl%shd lrhs' fuys § iafMdagkhla iys; j .sks .ekSula jqj o isÿ úh
yels h' tneúka tu m%;sl%shd mÍlaIKd.drfha § isÿ fkdl< hq;= h'
by; lreKq wkqj fmkS hkafka f,day wï, iu. olajk m%;sl%sh;dj f,dayh wkqj
fjkia jk njhs'
² f,day iu`. fjk;a f,dayj, ,jK ødjK olajk m%;sl%shd
f,dayj, ,jK ødjK iu. f,day olajk m%;sl%shd wOHhkh lsÍug 16'7
l%shdldrlfuys fhfouq' fldm¾ i,af*aÜ (CuSO4) hkq fldm¾ (Cu) f,dayfha
,jKhls' tu ,jKh c,fha ÈhlsÍfuka fldm¾ i,af*aÜ (CuSO4) ødjKhla iEÈh
yels h' fldm¾ i,af*aÜ (CuSO4) ødjKh iu. iskala (Zn) f,dayfha m%;sl%shdj fï
i|yd fhdod .ksuq'
l%shdldrlu - 16'7
wjYH øjH : - îlrhla" fldm¾ i,af*aÜ (CuSO4) c,Sh ødjKh" msßisÿ lrk
,o iskala (Zn) f,dayh
² îlrhlg fldm¾ i,af*aÜ (CuSO4) c,Sh ødjKh tl;= lrkak'
² thg iskala (Zn) má lene,a,la tl;= lrkak'
² ksÍlaIK jd¾;d lrkak'
fldm¾ i,af*aÜ (CuSO4) ødjKh ks,a meye;sh" iskala lene,a, tla l< úg fldm¾
i,af*aÜ ødjKfha ks,a meyefha ;Sj%;dj l%ufhka wvq jk nj;a" ÿUqre meye;s l=vla
iEfok nj;a ksÍlaIKh l< yels h'
fuys § my; ±lafjk tAl úia:dmk m%;sl%shdj isÿ fõ'
Zn + CuSO4 ZnSO4 + Cu
fuh 60 m muK Wia jQ úfYaI fmdarKqjls' by<ska wuqøjH we;=`t lrk w;r
my<ska 650 0C muK WIaK;ajhlg r;alr we;s jdhq Odrd we;=`t lrhs' fufia
we;=`t lrk ;dmh ksid W!Iaulh ;=< m%;sl%shd lsysmhla isÿ fjñka øj hlv ,efí'
Odrd W!Iaulhla ;=< WIaK;ajh 1000 0C - 1900 0C w;r mrdihl mj;S'
wuqøjH f,i fhdod .kafka ysughsÜ ^Fe2O3&" yqkq.,a ^CaCO3& iy fldala ^C& h'
tajd wjYH wkqmd;hg ñY% lr ishqï j l=vq lr W!Iaulfha by<ska we;=`t lrhs'
yqKq.,a ¬ fldala ¬ ySughsÜ
wm jdhq
.sks.fvd,a ì;a;s
WKqiqï jdhq
WKqiqï jdhq
f,dafndr f,dafndr msgjqu
fuu jdhq tla /ia lsÍfï l%uh y`ÿkajkafka c,fha hál=re úia:dmk l%uh f,ihs'
ukaoh;a jdhq irdj ;=<g jdhqj we;=¿ jk úg tys we;s c,h my<g ;,a¨ ù bj;a
jk neúks'
úi¾cl k<h Èf.a 16'3 rEmfha olajd we;s wdldrhg jdhq irdjla ;eîfuka o
ksmofjk jdhqj tl;= lr .ekSu l< yels h'
yhsârcka jdhqj idudkH jd;hg jvd >k;ajfhka wvq neúka jdhq irdj ;=< by<g
.uka lrhs' túg jdhq irdj ;=< jQ jdhqf.da,Sh jd;h my<g ;,a¨ ù jdhq irdfjka
bj;a fõ' fuu jdhq tla /ia lsÍfï l%uh yÿkajkafka —jd;fha hál=re úia:dmk˜
l%uh f,i hs'
yhsârcka jdhqj
yhsârcka jdhqj
jdhqf.da,Sh jd;h
16'3 rEmh
l%shdldrlu - 16'8
wjYH øjH (- ;kql yhsfv%dlaf,daÍla (HCl) wï,h" msßisÿ mÍlaId k<"
iskala (Zn) len,s" fla;+ ma,dial+j" ;si,a mqkS,h" ùÿre k<" rn¾ nghla" c,
fødaKsldjla" úh<s brgqjla" .sksfmÜáhla'
² 16'2 rEmfha ±lafjk mßÈ WmlrK wegjqula ilia lr yhsârcka (H2 )
jdhq idïm, lsysmhla tl;= lr .kak ^jdhq irdjg úYd, jdhq m%udKhla
wjYH ksid ta fjkqjg mÍlaIK k< myla muK fhdod .kak&'
² fuf,i tl;= lr .;a jdhq ksheÈh wvx.= k<fha lg fyd¢ka jid f.k
c,fhka bj;g .kak' oeka oe,afjk brgqjla tu k<h ;=<g we;=¿
lrkak'
^úoHd .=re;=ud$;=ñh iu. fuu ls%hdldrlu isÿlrkak&'
Tfí ksÍlaIKh l=ula o @ —fmdma˜ y`vla kxjñka jdhqj oykh fõ' fuu.ska
yhsârcka (H2 ) jdhqj myiqfjka y`ÿkd.; yels h'
mejreu - 16'3
l=vd ne¨ka fnda,hla by< heùug fhdod .kakd øjH fudkjdoehs fidhd
n,kak' wod< øjH tla/ia lr .=re;=udf.a $ .=re;=ñhf.a Wmldrh we;s j neÆk
lsysmhla by< hjkak' tys§ isÿ jk m%;sl%shd ms<sn| fidhd n,kak'
ie,lsh hq;=hs ( -ldnkavfhdlaihsâ c,h u;ska tl;= lsÍfï § c,fha iq¿ m%udKhla
Èh jqj o jdhq ksheÈ tl;= lr .ekSug th ndOdjla fkdfõ'
fuys§ o jdhqj tl;= lrk l%uh c,fha hál=re úia:dmk l%uh fõ' tfy;a ldnka-
vfhdlaihsâ (CO2 ) jdhqfõ >k;ajh idudkHh jd;fha >k;ajhg jvd jeä ksid
my; ±lafjk wdldrhg o jdhqj tl;= l< yels h'
k<h ;=<ska tk ldnkavfhdlaihsâ (CO2) jdhqj >k;ajfhka jeä ksid jdhq irdfõ
m;=<g .uka lrhs' túg jdhq irdj ;=< ldnkavfhdlaihsâ (CO2) jdhqj msf¾'
irdfõ ;snQ jd;h by<g ;,a¨ ù hhs' tneúka fuu jdhq tl;= lsÍfï l%uh —jd;fha
Wvql=re úia:dmkh˜ f,i y`ÿkajhs'
l%shdldrlu 16'10
wjYH øjH (- fla;= ma,dial=j" rn¾ wenh" ;si,a mqkS,h" ùÿre k<" rn¾ k<"
mÍlaId k<" c, fíiu' ;kql yhsâfrdlaf,daßla (HCl) wï,h" yqkq.,a (CaCO3)
fyda ì;a;r lgq len,s" úh<s brgqjla" .sks fmÜáhla" yqkq Èhr
² 16'5 rEmfha we;s WmlrK wegjqu ilialr .ksñka úoHd .=re;=ud$.=re;=ñhf.a
iydh we;s j ldnka vfhdlaihsâ (CO2 ) jdhqj mÍlaId k< lsysmhlg tl;=
lr .kak'
² úh<s brgqjla .sks o,ajd oe,a, iu. u CO2 jdhqj wvx.= mÍlaId k<hlg
we;=`t lrkak' tieKska oe,a, ksùhhs' tmuKla fkdj blau‚ka u l+frys
we;s .sks mq<s`.=j o ksù hhs'
² Èh .eiQ yqkq {Ca(OH2)} álla mfriaifuka c,h 50 mll muK Èh lr
fmryka lvodishlska fmrd.kak' thska 5 ml muK ldnka vfhdlaihsâ
(CO2 ) we;s k<hlg oud ;Èka wenhla .id fyd¢ka fid,jkak' idudkH
jd;h wvx.= k<hlg o yqkq Èhr tu m%udKh u oud fyd¢ka fid,jd k<
foflys ødjKj, meyeh ixikaokh lrkak'
3' my; i`oyka jdlH uÕska olajd we;s m%;sl%shd i|yd ;=,s; ridhksl iólrK
,shkak'
i. ;kql yhsâfrdlaf,daßla wï,h iuÕ fidaähï m%;sl%shd lr fidaähï
laf,darhsâ iy yhsârcka jdhqj ksmofõ'
ii. f,â khsÜf¾Ü iy ;kql i,a*shqßla wï,h m%;sl%shd lr f,â i,af*aÜ iy
yhsârcka khsÜf¾Ü iEfoa'
iii. le,aishï c,h iuÕ m%;sl%shd lr le,aishï yhsâfrdlaihsâ iy yhsârcka
jdhqj we;s fõ'
iv. we¨ñkshï iy ;kql yhsâfrdlaf,darsla wï,h m%;sl%shd lr we¨ñkshï
laf,darhsâ iy yhsârcka jdhqj ksmofõ'
v. fidaähï ldnfkaÜ iy ;kql yhsâfrdlaf,daßla wï,h m%;sl%shd lr
fidaähï laf,darhsâ" ldnka vfhdlaihsâ jdhqj yd c,h ksmofõ'
4' my; § we;s f,day weiqßka wid we;s m%Yakj,g ms<s;=re imhkak'
Ca, Mg, Cu, Zn, Al, Fe
i. c,h iu. fõ.fhka m%;sl%shdlrk f,dayh l=ula o @
ii. ;kql yhsâfrdlaf,daßla (HCl) wï,h iuÕ m%;sl%shd fkdlrk f,dayh
l=ula o @
iii. ;kql yhsâfrdlaf,daßla (HCl) wï,h iuÕ jeä YS>%;djlska nqnq¿ kxjk
f,dayh l=ula o @
iv. jd;hg újD;j ;enQ úg fõ.fhka u u,sk jk f,dayh l=ula o @
v. hlvj,g jvd il%sh jqj o idudkH jdhqf.da,Sh ;;a;aj hgf;a u,sk
fkdjk f,day fudkjd o @
vi. myiqfjka §ma;su;a ±,a,la iys; j oeù Tlaihsvh njg m;a jk f,day
fudkjd o@
5' my; i|yka lreKq úoHd;aul j meyeÈ,s lrkak'
i. fidaähï" fmdgEishï jeks f,day .nvd lrkafka N+ñf;,a fyda øj
mermska ;=<hs'
ii. w;S;fha isg u ;U f,dayh Ndú; lr we;'
iii. we¨ñkshï NdKav u,sk ùu je<lSug úfYaI l%u wjYH ke;'
iv. Ndú; lsÍu ms<sn| wvq u b;sydih we;af;a fidaähï" fmdgEishï jeks
f,day j,ghs'
v. fldm¾ i,af*aÜ c,Sh ødjKhg iskala oeuQ úg fldm¾ ;ekam;a jk
kuq;a iskala i,af*aÜ ødjKhlg fldm¾ oeuQ úg iskala ;ekam;a fkdfõ'
Fe2O3 + 3 CO 2 Fe + 3 CO2
fuu m%;sl%shdj wkqj ysughsÜj,ska hlv we;s fõ' ySughsÜ 100 kg TlaisyrKh
jk úg"
a. we;s jk hlv ialkaOh
b. jeh jk ldnka fudfkdlaihsâ ialkaOh
c. mßirhg t l;= jk l dnka vfhdlaihsâ ial kaOh fldmuK ± h s
.Kkh lrkak'
(id' m' ia" Fe = 56, C = 12, O = 16)
08' my; oelafjkafka jdhq m%fhdackhg .kakd wjia:d lsysmhls' fï tla tla
wjia:dfõ § fhdod.kakd jdhqj l=ula oehs bÈßfha § we;s jryka ;=< ,shkak'
i. ldfndksla wï,h iE§u ^ &
ii. widOH frda.Skag Yajikh ,nd §u ^ &
iii. úh<s whsia ^Dry ice& iE§u ^ &
iv. wefudakshd ksIamdokh i`oyd wuqøjH f,i fhdod.ekSu ^ &
v. Ydl f;,aj,ska ud.Íka iE§u ^ &
vi. c,h ;=< lsñ§fï§ Yajikhg wdOdr ùu ^ &
vii. or ±ùu i`oyd wdOdr ùu ^ &
mdßNdIsl jpk
ils%h;d fYa%Ksh - Activity series
ksiaidrKh - Extraction
>kSNjkh - Condensation
ixfhdackh - Combination
úfhdackh - Decomposition
úia:dmkh - Displacement
YS>%;dj - Rate
m%;sj¾;H m%;sl%shdj - Reversible reactions
Odrd W!Iaulh - Thermal kiln
ridhk úoHdj
m%;sl%shd YS>%;dj
wm wjg isÿjk fndfyda úm¾hdi i|yd ridhksl m%;sl%shd odhl;ajhla imhhs'
17
my; ±lafjkafka ridhksl m%;sls%hd wdYs%; úm¾hdi lsysmhls'
y hlv u, ne`§u
y m,;=re b§u
y wdydr ÔrKh ùu
y lsßj,ska fhda.Ü ksmoùu
y or ±ùu
y iskala lene,a,la ;kql wï,hla iu. m%;sl%shd lsÍu
y fidaähï f,dayh c,h iu. m%;sl%shd lsÍu
y fmg%,a jdIam .sks .ekSu
y r;s[aØ lr,la msmsÍu
mejreu-- - -17.1
y by; i`oyka úm¾hdi o we;=<;a jk fia ridhksl úm¾hdi ,ehsia;=jla
ilia lrkak'
y tu úm¾hdij,§ isÿjk ridhksl m%;sl%shdj, fõ.h ms<sn`o j i,ld n,d"
my; ±lafjk wkaoug tajd j¾. lr j.=.; lrkak'
úúO ridhksl m%;sl%shdj, fõ. tlsfklg fjkia h' m,;=re b§u" wdydr ÔrKh"
hlv u, ne`§u jeks m%;sls%hd fiñka isÿjk w;r fmg%,a jdIam .sks.ekSu" iskala
lene,a,la ;kql wï,hla iu. m%;sl%shd lsÍu" r;s[aØ lr,la msmsÍu jeks m%;sl%shd
fõ.fhka isÿ fõ'
fï wkqj we;eï m%;sl%shd laIKsl j fyda b;d fõ.j;a j isÿjk w;r we;eï
m%;sl%shl M,
fuu m%;sl%shdfõ m%;sl%shl jeh jk fõ.h fyda M, ksmofjk fõ.h fyda weiqßkaa
m%;sl%shdfõ YS>%;dj ;SrKh l< yels h' fuys§ jvd myiqfjka ksÍCIKh l<
yelafla le,aishï ldnfkaÜ jeh jk YS>%;dj fyda ldnka vfhdlaihsâ ksmofjk
YS>%;dj hs'
m%;sl%shd YS>%;dj hkq ld, tAllhl§ isÿjk úm¾hdi m%udKh hs'
tkï ;
m%;sl%shd YS>%;dj = jeh jQ m%;sl%shl m%udKh f,i fyda ksmojQ M, m%udKh
.; jQ ld,h .; jQ ld,h
f,i ±laúh yels h'
mejreu - -17.2
1 cm
l%shdldrlu - - 17.1
wjYH øjH ( tl iudk ialkaOhlska hq;a le,aishï ldnfkaÜ (CaCO3) l=vq yd leg"
;kql yhsâfrdlaf,daßla ^HCl& wï,h" úrdu >áldjlaa" îlr folla'
y îlr folla f.k iudk HCl wï, mßud tl;= lr.kak'
y CaCO3 leg HCl iys; îlrhlg oud úrdu >áldjla wdOdrfhka CaCO3
leg fkdfmkS hdug .; jk ld,h ukskak' HCl iys; wfkla îlrhg
CaCO3 l=vq tl;=lr úrdu >áldj ls%hd;aul lr CaCO3 l=vq fkdfmkS
hdug .;jk ld,h ukskak'
y wjia:d foflys§ .;jQ ld, ixikaokh lrkak'
CaCO3 l=vq iys; îlrfha jdhq nqnq¿ fõ.fhka msgfõ' CaCO3 l=vq blaukska
fkdfmkS hhs' tkï flá ld,hl § m%;sl%shdj isÿjk nj ksÍlaIKh l< yels h'
ta wkqj fuu wjia:d foflys m%;sl%shd YS>%;dj ksYaÑ; m%;sl%shl m%udKhla jeh
ùug .; jQ ld,h weiqßka i,ld ne,sh yels h'
jeh jQ m%;sl%shl m%udKh
m%;sl%shd YS>%;dj =
.; jQ ld,h
CaCO3 l=vq f,i fhdod.;a úg m%;sl%shd YS>%;dj jeäjk nj ñka ;yjqre fõ'
fï wkqj m%;sl%shlj, mDIaG j¾.M,h jeäjk úg m%;sl%shd YS>%;dj jeäjk nj
ks.ukh l< yels h' m%;sl%shlj, mDIaG j¾.M,h jeäjk úg m%;sl%shl wxY=
tlsfkl iu. we;slrk .egqï m%udKh by< hk neúka m%;sl%shd YS>%;dj jeä fõ'
mejreu - -17.3
tÈfkod Ôú;fha úúO lghq;=j,§ m%;sl%shd YS>%;dj by< kexùug m%;sl%shlj,
mDIaG j¾.M,h jeä lsÍu isÿlrkq ,nhs' tjeks wjia:d ,ehsia;=jla idokak'
l%shdldrlu - 17.2
wjYH øjH ( iudk m%udKfha hlv weK 2 la" c,h" ;kql fmdgEishï mzuex.fkaÜ
(KMnO4) ødjKh" ;kql i,a*shqßla wï,h (H2SO4)" úrdu >áldj"mÍlaId k<
folla"odylhlaa
y b;d ;kql fmdgEishï mZuex.fkaÜ ødjKhla idÞ .kak'
y mÍCId k< follg by; ødjKfhka iudk mßud oud tu mßudj,g i,a*shqßla
wï,h iudk m%udK tl;= lrkak' bka tla k<hla ;rula by< WIaK;ajhlg
r;a lrkak'
y k< folg u fyd¢ka msßisÿ l<" tl iudk hlv weK" iudk ixLHdjla
oukak'
y tla tla k<fha we;s ødjKfha j¾Kh fjkia ùug .; jk ld,h úrdu
>áldjla wdOdrfhka uek .kak'
wdï,slD; r;alrk ,o
KMnO4 ødjKh wdï,slD;
KMnO4 ødjKh
² m%;sl%shlj, idkaøKh
ridhksl m%;sl%shdj, YS>%;dj flfrys m%;sl%shlj, idkaøKh n,mdkafka flfia ±
hs fidhd ne,Su i`oyd my; 17'3 l%shdldrlu l< yels h'
l%shdldrlu - -17'3
wjYH øjH ( fyd`Èka msßisÿ lrk ,o iudk mDIaG j¾.M,fhka hq;a ue.akSishï
^Mg& má len,s ;=kla" mÍlaId k< ;=kla" ;kql yhsfâ%dlaf,daßla ^HCl& wï,h"
c,h
y mÍlaId k< ;=kla f.k tajdg 15 ml muK c,h tl;= lr c, uÜgu rn¾
máhla fhdod i,l=Kq lrkak' bkamiqj c,h bj;alr tla tla k<hlg ms<s-
fj,ska 2.5 ml" 5.0 ml, 7.5 ml ;kql HCl wï,h tl;= lrkak' mÍlaId k<
;=fkys u uq¿ mßud iudk jk mßÈ rn¾ máfha uÜgu olajd c,h tl;=
lrkak'
y tla tla mÍlaId k<hg Mg má lene,a, ne.ska tl;=lr jdhq nqnq¿ msgùfï
YS>%;dj ksÍlaIKh lrkak'
c,h + HCl 5.0 ml
Mg máh
jeämqr HCl wï,h tl;= l< wjia:dj tkï HCl idkaøKh jeä wjia:dfõ jdhq
nqnq¿ msgùfï YS>%;dj jeä nj ksÍlaIKh fõ' fï wkqj meyeÈ,s jkafka HCl
idkaøKh jeäfj;a u m%;sl%shd YSS>%;dj jeä ù we;s njhs'
² W;afm%arl
ridhksl m%;sl%shdjl YS>%;dj jeä lrk kuq;a m%;sl%shdfõ§ jeh fkdjk øjH
W;afm%arl f,i ye`Èkafõ' ridhksl m%;sl%shdjl YS>%;dj flfrys W;afm%arlj,
n,mEu fidhd ne,Su i`oyd l< yels l%shdldrlula my; ±lafõ'
l%shdldrlu -- 17'4
y wjYH øjH ( mÍlaId k< folla" w¨;a yhsv%cka fmfrdlaihsâ (H2O2)
ødjKhla" uex.kSia vfhdlaihsâ (MnO2 ) 0'2 g.
y mÍlaId k< follg w¨;a yhsv%cka fmfrdlaihsâ ødjKh iudk mßudjla
ne.ska oukak'
y bka tla k<hlg" ksjerÈj ialkaOh lsrd.;a uex.kSia vfhdlaihsâ
0'2 g la muK oukak'
y k< foflka jdhq nqnq`M msgùfï fõ.h ksÍCIKh lrkak'
2H2O2(aq) 2H2O (l) + O2(g)
17'1 j.=j
ridhksl l¾udka; Ndú; jk W;afm%arl
wefudakshd ksmoùfï fyan¾ l%uh iújr hlv
i,a*shqßla wï,h ksmoùfï jefkaähï fmkafgdlaihsâ
iam¾Y l%uh
wefudakshd TlaislrKfhka ma,eákï
khsá%la wï,h ksmoùu
wix;Dma; fïo yhsv%ckSlrKh ksl,a
lsÍfuka ud.ßka ksmoùu
wu;r oekqug
Ôùka ;=< isÿjk Yajikh" ÔrKh" m%NdixYaf,aIKh iy fm%daàka ixYaf,aIKh
jeks úúO ffcj ridhksl l%shdj,s i|yd wjYH jk tkaihsu ffcj W;afm%arl
(Biological Catalysts) f,i ye`Èkafõ' lD;%su f,i ksmojQ ffcj W;afm%arl" úúO
fiaÿï ldrl f,i Ndú;d flf¾'
wu;r oekqug
W;afm%arl mßj¾;l (Catalytic converters)
kùk fudag¾ r:j, msgdr moaO;shg (Exhaust System) iïnkaO l< W;afm%arl
mßj¾;lh kï jQ WmlrKhla we;' msgdr jdhqfjys we;s" mßir ¥Il jk ldnka
fudfkdlaihsâ iy khsá%la Tlaihsâ jeks jdhq" mßir ¥Il fkdjk jdhq njg
mßj¾;kh lsÍu fuu WmlrKfha ld¾hhhs' fuu W;afm%arl mßj¾;l ;=< we;s
W;afm%arl ^ma,eákï"mef,aähï& uÕska my; i`oyka m%;sl%shdj, YS>%;dj jeä
lrhs'
mejreu - -17.4
úúO ridhksl l¾udka; yd ridhksl l%shdj,s i|yd Ndú; flfrk W;afm%arl
ms<sn|j o" ffcj ridhksl m%;sl%shdj,§ fhfok ffcj W;afm%arl fyj;a
tkaihsu ms<snoj o wOHhkh fldg fmd;a msxpla ms<sfh, lrkak' tA i|yd
mqia;ld, fmd;a fuka u uqøs; yd úoHq;a udOH o Ndú; lrkak'
idrdxYh
y úúO ridhksl m%;sl%shd úúO YS>%;dj,ska hq;= j isÿ fõ'
y m%;sl%shd YS>%;dj hkq tAll ld,hl§ isÿjk úm¾hdi m%udKhhs'
y m%;sl%shlj, mDIaG j¾.M,h ^fN!;sl iajNdjh&" m%;sl%shdj isÿjk
WIaK;ajh" m%;sl%shlj, idkaøKh ^jdhquh m%;sl%shlj, mSvkh& iy
W;afm%arl hk fïjd m%;sl%shd YS>%;dj flfrys n,mdk idOl fõ'
y m%;sl%shd YS>%;dj ms<sn`o ±kqu ridhksl l¾udka; yd ld¾ñl l%shdj,Skays§
nyq, j fhdod.kq ,efí'
y tÈfkod lghq;= i|yd o m%;sl%shd YS>%;dj ms<sn| ±kqu jeo.;a fõ'
wNHdi
1. ridhksl m%;sl%shdjl YS>%;dj hkafkka l=ula woyia flf¾ o@
2. m%;sl%shd YS>%;dj flfrys n,mdk tla idOlhla kï W;afm%arlj, mej;Su hs'
^m%;sl%shd YS>%;dj& ta flfrys n,mdk fjk;a idOl ;=kla i|yka lrkak'
3. Tn by; i|yka l< tla idOlhla m%;sl%shd YS>%;dj fjkia lrkafka flfia
± hs fláfhka myokak'
4. W;afm%arlhla hkq l=ula o@
5. le,aishï ldnfkaÜ len,s iy l=vq iudk ialkaO fjk fjk u ;kql
yhsfv%dlaf,daßla wï,h iudk mßud iu. m%;sl%shd lrjk ,§' .; jQ ld,h
iy wvq jQ CaCO3 ialkaO my; j.=fõ ±lafõ'
ld,h ^ñks;a;=& 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12
wvq jQ len,s 2.1 2.9 3.5 3.9 4.2 4.4 4.5 4.6 4.7 4.8 4.8 4.8
CaCO3
ialkaOh l=vq 3.1 4.0 4.4 4.6 4.7 4.8 4.8 4.8 4.8 4.8 4.8 4.8
(g)
mdßNdIsl jpk
m%;sls%hdj - Reaction
m%;sls%hd YS>%;dj - Rate of reaction
ridhksl úm¾hdi - Chemical changes
mDIAG j¾.M,h - Surface area
m%;sl%shl - Reactant
W;afm%arl - Catalysts
M, - Products
idkaøKh - Concentration
ksfYaOl / ukaol - Inhibitors
wjlafIamh - Precipitate
wjfYaIh - Residue
jia;=jla 18'1 rEmfha fmkajd we;s wdldrhg ;sria ;,hla u; ;nd 1 N ksh;
n,hla fhdod f.k n,fha ÈYdjg 1 m ÿrla p,kh lrk ,oafoa kï túg flfrk
,o ld¾h m%udKh cQ,hla" tkï 1 J f,i y÷kajkq ,efí'
1m
1N 1N
fuu ;sria ;,h u; jQ jia;=j 18'2 rEmfha fuka 2 N kssh; n,hla fhdod f.k
1 m p,kh l<fyd;a flfrk ld¾h m%udKh 2 J fõ'
1m
2N 2N
1m
3N 3N
fï wkqj"
n,hlska flfrk ld¾hh } n,fha úYd,;ajh « n,fha Wmfhda.s ,laIHh n,h
l%shdlrk osYdjg p,kh jQ ÿr
ksoiqk 1
ksoiqk 2
18'1 wNHdih
fuu j.=j Tnf.a wNHdi fmdf;ys msgm;a lr f.k iïmQ¾K lrkak'
18'2 Yla;sh
Yla;sh (energy) hkq ld¾h lsÍfï yelshdj hs' Yla;sh uksk tAllh o ld¾hh
uksk tAllh jk cQ,h fõ' wmg Yla;sh wjYH jkafka fkdfhl=;a wdldrj,
ld¾h lr .ekSug hs' ld¾h lr .ekSug Woõ jk úúO Yla;s wdldr we;'
ksoiqka
;dm Yla;sh
úoHq;a Yla;sh
pqïnl Yla;sh
hdka;%sl Yla;sh
wdf,dal Yla;sh
èjks Yla;sh
• pd,l Yla;sh
jia;=jl p,kh ksid tu jia;=j i;= Yla;sh pd,l Yla;sh f,i ye¢kafõ'
18'4 rEmfha fmkajd we;s wdldrhg ;sria ìul ;nk ,o ieye,a¨ fg%d,shl (B)
jÈk fia jia;=jla (A) hï m%fõ.hlska ;,a¨ lr hjkak' jia;=j jeÿkq miq fg%d,sh
hï ÿrla bÈßhg ;,a¨ ù hkq we;' oeka jeä m%fõ.hlska jia;=j ;,a¨ lr hjkak'
túg fg%d,sh jeä ÿrlg ;,a¨ ù hkq we;'
B
fuys § isÿjkafka ;,a¨ lr hjk ,o jia;=fõ p,kh ksid jia;=j i;= Yla;sfhka
fldgila fg%d,shg iïfm%aIKh ù fg%d,sh .uka lsÍug mgka .ekSu hs' jia;=jg
jeä wdrïNl m%fõ.hla ,nd ÿka úg fg%d,shg jeä Yla;s m%udKhla iïfm%aIKh ù
fg%d,sh jeä ÿrla .uka lrhs'
tA whqßka u úúO ialkaO iys; jia;= tlu m%fõ.fhka fgd,sh foig ;,a¨ lr
hjkak' túg jeä ialkaOhla iys; jia;=j ksid fgd,sh jeä ÿrlg .uka lrkq
Tng oelsh yels jkq we;'
ñka meyeÈ,s jkafka p,kh jk jia;=jl we;s Yla;sh" tkï pd,l Yla;sh flfrys"
jia;=fõ ialkaOh;a" m%fõ.h;a hk idOl folu n,mdk njh'
ialkaOh;a" m%fõ.h;a hk idOl folu Wmfhda.S jk my; oelafjk iólrKh"
pd,l Yla;sh .Kkh lsÍug fhdod .kq ,efí'
m - jia;=fõ ialkaOh
v - jia;=fõ m%fõ.h
Ek - pd,l Yla;sh
ksoiqk 1
tla;rd jia;=jl ialkaOh 6 kg fõ' th 4 m s-1 m%fõ.hlska p,kh jk wjia:djl
tys pd,l Yla;sh .Kkh lrkak'
= « 6 « 42
= 48 J
ksoiqk 2
= « 4 « 22
=8J
18'2 wNHdih
18'5 rEmfha fmkajd we;s 3 kg ialkaOh 2 m Wilg tiùug l< hq;= ld¾hh
fidhuq'
3 kg
3 kg ialkaOfha nr = 3 kg « 10 m s-2 = 30 N
fuh tiùug fhÈh hq;= n,h = 30 N
Tijk Wi = 2 m
tu ksid lrkq ,nk ld¾hh = 30 N « 2 m
= 60 J
l< hq;= ld¾hh 60 J ksid" 2 m Wil § tys .nvd ù we;s Yla;sh 60 J fõ' tkï
2 m Wil § tys úNj Yla;sh 60 J fõ'
jia;=jla by<g tiùfï § lrk ,o ld¾h m%udKh tys úNj Yla;sh f,i .nvd
jk w;r th uqod yßk úg tu úNj Yla;sh pd,l Yla;sh njg mßj¾;kh fõ'
jia;=jla msysgk isria Wi jeä jQ ;rug tys wvx.= úNj Yla;sh jeä jk nj
fmkajd §ug my; l%shdldrlfuys fhfouq'
l%shdldrlu 18'1
² by; rEmfha mßÈ ìu 3 cm muK Wig úysfok mßÈ tl iudk .klug lsß
ueá w;=rkak'
² jdfka f.da,hla jeks ;rula nr jia;=jla ueá mDIaGfha isg 0.5 m Wil isg
w;yßkak'
² nr jia;=j jegqKq ;ek iEÿkq jf,a .eUqr ksÍlaIKh lrkak'
² oeka kej;;a tu jia;=fõ tlu mDIaGh ueá msv iu`. .efgk mßÈ úúO Wij,a
j, isg w;yßkak'
² tu iEu wjia:djlu iEfok jf,a .eUqr ksÍlaIKh lrkak'
l%shdldrlu 18'2
² ma,diaála fnda;,hla /f.k tys Wiska la muK je,s mqrjd 1 m muK Wil
isg by; mßÈ u ueá f.dvg jeàug i,iajkak'
² túg iEfok jf,ys .eUqr ksÍlaIKh lrkak'
² bkamiq ma,diaála fnda;,fha Nd.hla muK msfrk f;la je,s mqrjd fmr fiau
1 m muK Wil isg by; mßÈ u ueá f.dvg jeàug i,iajkak'
nhsisl,h ;eks;,d mdr Èf.a ú;a l÷ md uq,g <Õd jQ úg th i;=j pd,l Yla;sh
;sì‚' th lkao by<g k`.s;a u th i;= pd,l Yla;sh wjuhlg wvq jQ w;r úNj
Yla;sh Wmßuhla f;la jeä úh' l÷ uqÿk miq lsÍfuka miq th kej;;a lkao
my<g .uka lrk úg th i;= úNj Yla;sh wvq ùug;a pd,l Yla;sh jeä ùug;a
mgka .kS' pd,l Yla;sh úNj Yla;sh njg;a úNj Yla;sh h<s;a pd,l Yla;sh
njg;a mßj¾;kh úh yels nj fuu ksoiqfkka Tng meyeÈ,s jkakg we;'
B
A
18'9 rEmh -- TkaÑ,a,dj me§u
TkaÑ,a,djlA p,kh jk wdldrh Tn oel we;' 18'9 rEmfha <uhd isá my< u
uÜgu jk A ys isg B fj;g p,kh ùfï § tys pd,l Yla;sh l%ufhka wvq fjhs'
ksoiqk 1
200 g
4m
.il we;s f.ähl ialkaOh 200 g fõ' fmdf<dfõ isg tu f.ähg isria Wi
4 m ls' .fiys we;s tu f.äfha .=re;ajdl¾IK úNj Yla;sh fidhkak'
01' by< c,dYj, .nvd lr.;a c,h my<g .,d taug i,iajd" tu c,fha úNj
Yla;sh pd,l Yla;sh njg yrjd tu`.ska gZnhskhla lrljd úÿ,sh ckkh lr
.kq ,efí'
= 40 W
ksoiqk 2
100 W cjhla iys; hka;%hla ñks;a;=jl § lrk ld¾hh fldmuK o?
cjh = 100 W
= 100 J s-1
ld,h = ñks;a;= 1
= 60 s
ld¾hh
cjh =
ld,h
60 s § flreKq ld¾hh = cjh « ld,h
= 100 W « 60 s
= 100 J s-1 « 60 s
= 6000 J
ñY% wNHdih
(1) (i) <ufhla ialkaOh 4 kg jk nE.hla 1'5 m Wilg Tijhs' fuys § flreKq
ld¾hh fldmuK o? (g = 10 m s- 2)
(ii) by; lS ld¾hh lsÍu i|yd .; jQ ld,h ;;amr 3 la kï" tys § ld¾hh
lsÍfï YS>%;dj ^cjh& fldmuK o?
(2) 800 g ialkaOhla iys; jia;=jla 20 m s-1 m%fõ.fhka isriaj by<g hjk ,È'
(i) th fmdf<dfjka by<g ke.Su wdrïN jk wjia:dfõ § pd,l Yla;sh
fldmuK o?
(ii) tu jia;=j Wmßu Wig ke`.Sug .;jk ld,h fldmuK o@
(iii) th by< k.sk Wmßu Wi fldmuK o?
(iv) th k.sk Wmßu Wfia § úNj Yla;sh fldmuK o@
Odrd úoHq;h 19
19'1 iaÓ;s úoHq;h yd Odrd úoHq;h
úoHq;h wmg b;du jeo.;a Yla;s úfYaIhls' kQ;k f,dalfha fndfyda WmlrK
úoHq;h Ndú; fldg l%shd lrúh yels f,i ksmojd we;' WodyrK f,i úÿ,s
myka" úÿ,s bia;%slal yd úÿ,s mxld jeks WmlrK oelaúh yels h' úoHq;h uQ,sl
jYfhka iaÓ;s úoHq;h (static electricity) yd Odrd úoHq;h (current electricity) f,i
fohdldr fõ'
iaÓ;s úoHq;h hkq mßjdrl øjHj, mDIaG u; r|k .,d fkdhk úoHq;a wdfrdamK
nj Tn y;ajeks yd kujeks fY%aKsj, § wOHhkh lr we;' oeka wms iaÓ;s úoHq;fha
yeisÍu úuid n,uq'
f,day ;=<ska úoHq;h fyd¢ka ikakhkh ùug fya;=j ksoyia bf,lafg%dak mej;Su hs'
fufia mj;sk f,day ikakdhlhl" fofl<jr 19'7 rEmfha fmkajd we;s wdldrhg
úh<s fldaIhlg iïnkaO l< úg isÿ jk ls%hdj,sh úuid n,uq'
fldaIfha Ok w.%h
V V V
A A A
+ - -+ ++ + +
- - - -
ksfl%daï oÕrh
6V S
A
² iaj,am fõ,djlg miq Odrd kshdulh u|la iSreudre lr h<s iaúÉph ixjD;
lr ;j;a mdGdxlhla ,nd .kak'
² fufia mdGdxl mylaj;a ,nd .kak'
V (V)
o I (A)
ksoiqk 1
19'2 wNHdih
1' n,anhla 12 V úÿ,s iemhqulg iïnkaO l< úg ta ;=<ska 0'5 A Odrdjla .,hs'
tu wjia:dfõ tu n,anfha iQ;%sldfõ m%;sfrdaOh fldmuK o@
2' ksfl%daï lïì oÕrhl m%;sfrdaOh 10 Ω fõ' th úÿ,s iemhqulg iïnkaO
l< úg 0'6 A Odrdjla .,hs' ksfl%daï lïì oÕrh iïnkaO lr we;s úÿ,s
iemhqfï w.% w;r úNj wka;rh fldmuK o@
3' ksfl%daï lïì oÕrhl m%;sfrdaOh 6 Ω fõ' th 3 V úÿ,s iemhqulg iïnkaO
l< úg th ;=<ska .,k Odrdj fldmuK o@
fuu tla tla idOlh m%;sfrdaOh i|yd n,mdk wdldrh fidhd ne,Su i|yd
l%shdldrlu 19'4 isÿ lruq'
l%shdldrlu 19'4
^a& 1" 2 yd 3 hk lïìj,g wod< mdGdxl Ndú;fhka ,nd.; yels ks.ukh l=ula o@
^b& 3" 4 yd 5 hk lïìj,g wod< mdGdxl i,lñka .; yels ks.ukh l=ula o@
^c& 5" 6 yd 7 hk lïìj,g wod< mdGdxl wkqj Tng l=ula lsj yels o@
ls%hdldrlu 19'4 g wkqj tla tla wjia:dfõ §" mßm:h ;=<ska .,k Odrdj tlsfklg
fjkia nj meyeÈ,s fõ' tla tla wjia:dj i`oyd Ndú; l< ikakdhlj, m%;sfrdaO
fjkia ùu óg fya;=jhs' fï wkqj ikakdhlhl m%;sfrdaOh flfrys n,mdk m%Odk
idOl 3la oelaúh yels h'
tkï" (i) ikakdhlfha yrialv j¾.M,h
(ii) ikakdhlfha È.
(iii) ikakdhlh iE§ we;s øjH fõ'
fï tl tlla m%;sfrdaOh i|yd n,mdk wdldrh my; oelafõ'
² ikakdhlfha yrialv j¾.M,h jeäjk úg m%;sfrdaOh wvqfõ'
² ikakdhlfha È. jeäjk úg m%;sfrdaOh jeä fõ'
² tl iudk È. yd iudk yrialv j¾.M,h iyss;" fjkia f,dayj,ska iE¥ lïì
follg tlu úNj wka;rh ,nd ÿkak o ikakdhl fol ;=<k s a .,k Odrd wiudk
h' Bg fya;=j tu f,day fofla zzm%;sfrdaOl;djZZ kï .=Kh fjkia ùu h' ta
wkqj tajdfha m%;sfrdaO fjkia fõ'
19'6 m%;sfrdaOl
k<hla ;=<ska .,k c, Odrdjla md,kh lsÍu i`oyd c, lrduhla fh§u isÿ l<
yels h' tys § isÿ lrkqfha c, myrg ndOdjla we;s lsÍfuka c, Odrdj md,kh
lr .ekSu hs' fï wdldrhg u ikakdhlhla ;=<ska .,k úÿ,s Odrdj o" md,kh
lr .; yels h' ta i`oyd l< hq;af;a l=ula oehs oekgu;a Tng wjfndaO jkakg
we;' mßm:hl m%;sfrdaOh jeä lsÍfuka ta ;=<ska .,k Odrdj wvq l< yels h' ´ï
f.a kshuhg wkqj V = IR. V ksh; w.hl ;nd f.k R jeäl< fyd;a I wvqfõ'
mßm:hl m%;sfrdaOh jeä lr .ekSu i`oyd Bg iïnkaO lsÍug yels úúO m%;sfrdaë
w.hkaf.ka hq;a Wmdx. ksmojd we;' fïjd m%;sfrdaOl (resistors) f,i ye`Èkafõ'
155 fkdñf,a fnod yeÍu i`oydh
Odrdj
m%;sfrdaOlh
19'20 rEmh -- k<hla ;=<ska .,k c, 19'21 rEmh -- ikakdhlhla ;=<ska .,k úÿ,s Odrdj
Odrdj md,kh lsÍu m%;sfrdaOlhla u.ska md,kh lsÍu
l%shdldrlu 19'5
wjYH øjH ( l=vd úÿ,s mkaoï n,anhla" iaúÉphla" 5 Ω" 10 Ω" 20 Ω" hk
w.hkaf.ka hq;a m%;sfrdaOl" iïnkaOl lïì" úh<s fldaI folla
ksoiqk 1
my; oelafjkafka fjf<`ofmdf<ka ,nd.;a iaÓr m%;sfrdaOlhls'
ß§
b, ojk
h a
n, fh
u
l q
b, ,u
úi÷u
al
al
oy
m
l
f
(i) m%;sfrdaOlfha w.h ÿUqre l`M r;=
1 0 102
= 1000 Ω
19'3 wNHdih
1' ;eô,s" ;eô,s" ly iy rka f,i j¾K ;Sre y;rla igyka lr we;s m%;sfrdaOlhla
Tng imhd we;'
² úp,H m%;sfrdaOl
wjYH mßÈ w.h fjkia lr.; yels f,i ilid we;s m%;sfrdaOl úp,H m%;sfrdaOl
(variable resistors) kñka ye¢kafõ' úp,H m%;sfrdaOl w;ska fyda kshkla Ndú;fhka
fyda lerleùfuka ke;fyd;a iSre udre lsÍfuka w.h fjkia l< yels h' fmr
ieliqï m%;sfrdaOl" Odrd kshdul iy y~ md,l wdÈ f,i úp,H m%;sfrdaOl j¾.
lsysmhla fõ'
19'27 ^a& rEmfha úp,H m%;sfrdaOl lsysmhla o" 19'27 ^b& rEmfha úp,H m%;sfrdaOl
i|yd Ndú; jk ixfla; o olajd we;'
wdf,dalh wvq jk úg tkï w÷f¾ §" fuu m%;sfrdaOlj, m%;sfrdaOh jeä fõ'
wdf,dalh we;s úg fuu m%;sfrdaOlj, m%;sfrdaOh wvq fõ' wdf,dal uÜgu wkqj
ls%hd;aul úh hq;= WmlrK md,kh lrk mßm: i|yd fuu m%;sfrdaOl fhdod
.efkhs'
(b)
19'28 rEmh - (a) wdf,dalhg ixfõ§ m%;sfrdaOl ixfla; (b) ndysr fmkqu
R1 R2 R3
A
I
19'29 rEmh - mßm:hl fY%a‚.; m%;sfrdaOl ieliqu
mßm:h ;=<ska .,k Odrdj I f,i .;a úg" V = IR wkqj"
fï wkqj"
iul m%;sfrdaOh hkq iïnkaO lr we;s m%;sfrdaOl ish,a, fjkqjg fhÈh yels ;ks
m%;sfrdaOlfha w.hhs' m%;sfrdaOl fYa%‚.;j iïnkaO lr we;s úg iul m%;sfrdaOh
iudk jkafka m%;sfrdaOl ish,af,a w.hkaf.a tl;=jghs'
ksoiqk 1
rEmfha oelafjkqfha 10 Ω m%;sfrdaOlhla yd 2 Ω m%;sfrdaOlhla 6 V úÿ,s iemhqulg
iïnkaO lr we;s wdldrhhs'
10 Ω 2Ω
6V
úi÷u
(i) iul m%;sfrdaOh = R1+ R2
= 10 Ω + 2 Ω
= 12 Ω
I1
R2
I2
R3
I3 I
I
V
19'30 rEmh - mßm:hl iudka;r.; iïnkaOh
fuys § mßm:h ;=<ska .,k Odrdj fldgiaj,g fn§ tla tla m%;sfrdaOlh ;=<ska
.,hs' tkï" tla tla m%;sfrdaOlh ;=<ska .,k Odrdj, tl;=j mßm:h ;=<ska .,k
uq`M Odrdjg iudk neúka"
I = I1+I2+I3
V
´ïf.a kshuhg wkqj Odrdj i|yd wdfoaY lsÍfuka"
R
V V V V
= + + ,efí'
R R1 R2 R3
fuys R hkq iul m%;sfrdaOh fõ' ñka meyeÈ,s jkafka iudka;r.; iïnkaOfha
iul m%;sfrdaOh u.ska .Kkh l< yels nj hs'
ksoiqk 1
6V
6
=
4
= 1.5 A
= 0.5 A
19'4 wNHdih
(1) rejkag 3 Ω yd 40 Ω ne.ska jk m%;sfrdaOl folla wjYH ù we;' kuq;a Tyqg
fidhd .; yels jQfha 20 Ω yd 9 Ω m%;sfrdaOl muKs'
(i) by; m%;sfrdaOl Ndú; fldg 3 Ω w.fhka hq;a m%;sfrdaO moaO;shla idod
.kakd whqre fláfhka meyeÈ,s lrkak'
(ii) tu m%;sfrdaOl fhdod idok ,o 40 Ω m%;sfrdaOl moaO;shl rEm igyk
ixfla; u.ska we| olajkak'
(2) rEmfha oelafjkafka úúO iQ;%sld m%;sfrdaOj,ska hq;a n,an ;=kla Ndú;fhka
ieliQ mßm:hls' tys fofl<jrg 12 V úNj wka;rhla imhd we;'
iïnkaOl lïì j, m%;sfrdaOh fkdi,ld yeßh yelsh'
6 Ω A1
B2 R
P 20 Ω Q
B1 12 Ω A2
B3
A3
12 V
V
I=
R
úÿ,s wk;=rl § YÍrh yryd .uka lrk Odrdj hkq YÍrfha hï ,laIH folla
yryd we;sjk úNj wka;rh tu ,laIH fol w;r m%;sfrdaOfhka fnÿ úg ,efnk
w.hhs'
wê fjda,aàh;djh hkq úYd, úoHq;a Odrdjla we;s lsÍug iu;a m%n, úoHq;a úNjhls'
úoHq;a wdfrdamK mqoa.,hl=f.a YÍrh yryd .uka lsÍug fjda,aàh;djla wjYH
fõ' tfuka u mqoa.,hl=f.a YÍrh úoHq;a Odrdjg olajk m%;sfrdaOh iïnkaOfhka
o ie,ls,su;a úh hq;= h' YÍrfha ia:dk folla w;r mj;sk úNj fjki jeäj;au
§ we;s m%;sfrdaOhlg wkqj YÍrh yryd úoHq;a Odrdj .uka lsÍug we;s yelshdj
jeä fõ' tneúka wêl fjda,aàh;djla we;súg § úYd, úoHq;a Odrdjla Tnf.a
YÍrh yryd .uka lsÍfuka Tng ;=jd, isÿùug fyda ñh hdug mq¿jk' m%;sf,dau
jYfhka YÍrh" úÿ,s Odrdjg wêl m%;sfrdaOhla olajk úg § mj;sk fjda,aàh;dj
wkqj YÍrh yryd wvq úÿ,s Odrdjla .uka lsÍu isÿ fõ'
tneúka oyÈfhka f;;a jQ w;la fyda ifuys ;=jd, iys; fmfoila úÿ,s jhrhla
iu. .eàfï § we;sjk ydksh msßisÿ úh<s iula fyda YÍr fldgila yd iuÕ
.efgk úg we;sjk ydkshg jvd fndfyda fihska jeä h'
m%fõ‚h
20'1 Ôùka w;r mj;akd úúO;ajh
20
ffcj f,dalfha Ydl yd i;a;aj úfYaI w;súYd, ixLHdjla we;s nj Tn okafkys
h' tla úfYaIhl Ôùka ;j;a úfYaIhl Ôùkaf.ka fjka lr y÷kd .ekSu Tjqkaf.a
ndysr ,laIK ksÍCIKh lsÍfuka mq¿jk' fuu yelshdj wmg ,efnkafka tla
tla Ôù úfYAIhg wdfõ‚l jQ ,laIK msysgd ;sîu ksid h' wdfõ‚l ,laIK hkq
mrïmrdfjka mrïmrdjg iïfm%aIKh jk ,laIKhs'
tla Ôù úfYAIhlg fmdÿ jQ wdfõ‚l ,laIK ;snqK o tla úfYaIhlg wh;a yeu
Ôúfhla u tl iudk fkdfõ' my; oelafjk ksoiqka n,kak'
y iEu ñksil=f.a u YÍr ,laIK tl iudk fkdfõ' Tjqka w;r o fndfyda
fjkialï we; ^20'1 rEmh&'
Tfí f.j;af;a we;s ngq" ;lald,s jeks Ydl úfYaIj, o úúO wdldrfha M, yg
.kakd wdldrh ksÍCIKh l< yels h ^20'4 rEmh&'
oeka wms ñksia úfYaaIfha mj;akd iq,N wdfõ‚l ,laIK lsysmhla .ek fidhd
n,uq'
y ñksia úfYaIfha mj;akd iq,N wdfõ‚l ,laIK
ñksiqka w;r nyq,j olakg ,efnk wdfõ‚l ,laIK lsysmhla my; oelafjk
PdhdrEm wOHhkfhka y÷kd .ksuq'
171 fkdñf,a fnÞyeÍu i|yd h'
l,d;=rlska yuqjk wdfõKssl ,CIK o we;' thska lsysmhla my; oelafjk PdhdrEm
weiqfrka y÷kd .kak'
Tn /ia l< f;dr;=re wkqj i;=kaf.a yfï iajNdjh" lkaj, iajNdjh" o;aj,
iajNdjh" mdoj, iajNdjh" mshdm;aj, iajNdjh" ifï j¾K rgdj iy fydfÜ
iajNdjh jeks ,laIK;a Ydlj," mqIamj, j¾Kh" lr,aj, iajNdjh" îcj,
iajNdjh" M,j, rih iy Wi ñá nj jeks ,laIK;a wdfõKsl tajd nj meyeÈ,s
jkq we;'
mejreu - 20'2
fukav,a ;u ks.uk ;yjqre lsÍu i|yd jeä wjia:d .Kkla ,nd
.ekSug iEu wjia:djl§ u Ydl idïm, úYd, ixLHdjla fhdod
f.k ;sîu fl;rï úÿyqreoe hs i,ld n,kak' fukav,af.a mÍlaIK
ls%hdj,sh úoHd;aul l%uhg wkqrEm jk wdldrh ú.%y lr n,kak'
3(1
by; m%;sM, i,ld ne,Sfï § fmkS hkafka tu ,laIK ish,a, u tlu rgdjlg
wdfõ‚l jk njhs' F1 mrïmrdfõ § tla ,laIKhla iïmQ¾Kfhka hgm;ajk
w;r F2 mrïmrdfõ § tu ,laIKh kej;;a biau;= úh' th ks,Sk ,laIKhhs'
mrïmrd foflaa§u ,enqfKa P mrïmrdfõ ;snQ ,laIK foflka tlla iys; Ydl
mu‚' w;rueÈ ,CIK iys; Ydl fkd,eìK' fuhg fya;=j f.j;= uE Ydlfha tla
,laIKhla ;SrKh lsÍu i|yd tlska tlg fjkia idOl (factors) folla ;sîu nj
fukav,af.a woyi úh'
fuu idOl ksrEmKh lsÍug m%fõ‚ úoHdfõ § ixfla; Ndú; flf¾' m%uqL idOlh
(dominant factor) bx.S%is lemsg,a wl=rlska o ks,Sk idOlh (recessive factor) bx.S%is
isïm,a wl=rlska o oelaùu iïu;h hs'
» Wi ,laIKh i|yd T o
» ñá ,laIKh i|yd t o Ndú; flf¾'
iEu m%fõ‚ ,laIKhla i|yd u idOl hq.,hla we;s ksid"
y kquqyqï Wi Ydl" TT f,i o"
y kquqyqï ñá Ydl" tt f,i o"
y ñá ,laIK ks,Skj we;s Wi Ydl Tt f,i o oelaúh yels h '
idOl hq., tl iudk wjia:d ^TT, tt& iuhq.aul f,i o" idOl hq., fjkia
wjia:d (Tt) úIu hq.aul f,i o ye`Èkafõ' fuu ixfla; fhdod f.k f.j;= uE
Ydlfha Wi x ñá taldx. uqyqul § ,laIK m%fõ‚.; jk wdldrh fufia oelaúh
yels h' ^20'19 (a) rEmh&
P mrïmrdj TT tt
P mrïmrdj TT x tt
ckaudKq
ckaudKq T t
F1 mrïmrdj Tt
F1 mrïmrdj Tt x Tt
ckaudKq
ckaudKq T t T t
TT Tt
F2 mrïmrdj F2mrïmrdj
TT Tt Tt tt
Tt tt
(a) (b)
cklhska ;=< mj;sk ,CIK folla cks;hskag wdfõ‚l ùu isÿ jkafka o wyUq
f,i h' fuu wyUqj we;sùfï iïNdú;dj y÷kd .ekSug my;
(x + y) (x + y)
i|yka l%shdldrlfuys fhfokak' ^iïNdú;dj hkq hï isoaêhla
xx + xy + xy + yy isÿùug we;s bvlvhs'&
l%shdldrlu - 20'2
iSks yd fmdiafmaÜ
fmdiafmaÜ ldKav
ldKavj,ska hq;a odu fol
iSks ldKav
NIau hq.,a
1 2 3 4 5
6 7 8 9 10 11 12
13 14 15 16 17 18
19 20 21 22 X Y
20'21 rEmh - ia;%shlf.a w,sx. j¾K foay hq.,a 20'22 rEmh - msßñhl=f.aa w,sx. j¾Kfoay
22 yd ,sx. j¾Kfoay hq.,h hq.,a 22 yd ,sx. j¾Kfoay hq.,h
äïn Y=l%dKq
x x x y
xx xx xy xy
50] 50]
20'23 rEmh - ñksidf.a ,sx. ks¾Kh isÿjk wkaou
ySfudamS,shdj (Haemophilia)
h ysfudamS,shdjg fya;=jk kS,Sk cdkh'
jdyl jdyl H - ysfudamS,Shdjg fya;=jk cdkfha m%uqL cdkh'
uj mshd
X j¾Kfoay u; msysá ,sx. m%;snoaO
ks,Sk cdkhla ksid we;sjk ySsfudamS,Shdj
msßñkag muKla we;s fõ' ;=jd,hla isÿ
jQ úg msg;g tk reêrh leá .eiSu
w;HjYH fõ' túg we;sjk reêr leáh
u.ska ;jÿrg;a reêrh jykh ùu
j<lhs' ySsfudamS,shdfjka fmf<k
mqoa.,hskaf.a tf,i reêrh leá
fkd.efik ksid iq¿ ;=jd,hlska mjd
ksfrda.S ksfrda.S jdyl jdyl
ÿj mq;d ÿj mq;d wêl f,i reêrh .,d f.dia urKh
20'24 rEmh - ysfudamS,Shdj m%fõKs.; jk mjd isÿ ùug bv we;' .eyeKqka frda.
wdldrh
jdylhska f,i l%shd lrhs' th m%fõKs.;
jk wdldrh fufia h'
m%fõ‚h ms<sno isoaOdka; oek .ekSfuka miq jvd hym;a ,laIK iys; fouqyqï
Ydl yd i;=ka ìys lr .ekSu ;dlaIKhla njg m;a úh' uq,ska u fuh Ndú; jQfha
weußldfõ ;sßÕ= jjkakka w;r h' m<sfndaOj,g Tfrd;aa;= fok jeä wiajekakla
,nd fok ;sßÕ= j¾. jeä ÈhqKq lr jHdma; lsÍu ksid uq¿ rfÜ u wd¾Ólh ÈhqKq
úh' Y%S ,xldfõ o fnda. m¾fhaIK uOHia:dk yd wNsckk uOHia:dkj,ska fuu
lafIa;%fha ie,lsh hq;= ÈhqKqjla ,nd f.k we;'
fjf<| ie,lg f.dv jÈk Tng olakg ,efnk úYd, M, iys; t<j¿ m%fNao
yd m<;=re m%fNao;a ^20'28 rEmh& jeä ÈhqKq l< OdkH j¾.;a jeä ÈhqKq l< mY=
iïm;=;a ksmojd .ekSug ñksid iu;a fkdjQjd kï jeäjk ck.ykhg ;rula
ÿrg fyda wdydr wjYH;d imhd .ekSug fkdyels jkakg bv ;sìK'
mdßNdIsl jpk
m%fõ‚h - Inhertance
wdfõ‚h - Heredity
m%fõ‚ úoHdj - Genetics
j¾Kfoayh - Chromosome
cdkh - Gene
cdk m%ldYkh - Gene expression
cdk m%;snoaOh - Gene linkage
,sx. ks¾Kh - Sex determination
cdkuh wdndO - Genetical disorders